T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞIBĠLĠġĠM TEKNOLOJĠLERĠ AĞ TEMELLERĠ 481BB0089 Ankara, 2011
Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıĢ bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiĢtir. PARA ĠLE SATILMAZ.
ĠÇĠNDEKĠLERAÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iiiGĠRĠġ ....................................................................................................................................... 1ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1 .................................................................................................... 21. AĞ TASARIMI.................................................................................................................... 2 1.1. Ağ ĠletiĢimi ................................................................................................................... 2 1.1.1. Paralel ĠletiĢim....................................................................................................... 2 1.1.2. Seri ĠletiĢim............................................................................................................ 2 1.2. Ağ Topolojileri.............................................................................................................. 3 1.2.1. Yol (Bus) Topolojisi .............................................................................................. 3 1.2.2. Yıldız (Star) Topolojisi.......................................................................................... 4 1.2.3. Ağaç (Tree) Topolojisi .......................................................................................... 5 1.2.4. Halka (Ring) Topolojisi......................................................................................... 5 1.3. Ağ Bağlantı Tipleri ....................................................................................................... 6 1.3.1. Kablolu Bağlantı.................................................................................................... 6 1.3.2. Kablosuz Bağlantı.................................................................................................. 6 1.4. Ağ ÇeĢitleri ................................................................................................................... 6 1.4.1. Yerel Alan Ağları (LAN)....................................................................................... 7 1.4.2. GeniĢ Alan Ağları (WAN)..................................................................................... 7 1.4.3. Özel Sanal Ağlar (VPN) ........................................................................................ 7 1.5. Ağ Cihazları .................................................................................................................. 7 1.5.1. Ağ Arabirim Kartı.................................................................................................. 8 1.5.2. Anahtar / Dağıtıcı .................................................................................................. 8 1.5.3. Yönlendirici ........................................................................................................... 9 1.5.4. Modem................................................................................................................... 9 1.5.5. EriĢim Noktası ..................................................................................................... 13 1.5.6. Tekrarlayıcı.......................................................................................................... 13 1.6. Intranet – Extranet....................................................................................................... 14 1.7. Ağ OluĢturma Modelleri ............................................................................................. 14 1.7.1. Veri HaberleĢmede Katman Kullanımı................................................................ 14 1.7.2. OSI Modeli .......................................................................................................... 14 1.7.3. TCP/IP Modeli..................................................................................................... 16 UYGULAMA FAALĠYETĠ .............................................................................................. 18 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME .................................................................................... 20ÖĞRENME FAALĠYETĠ–2 .................................................................................................. 222. KABLOLAMA .................................................................................................................. 22 2.1. Kablo Özellikleri......................................................................................................... 22 2.2. Kablo Standartları ....................................................................................................... 22 2.3. Çift Bükümlü Kablo.................................................................................................... 24 2.3.1. Yapısı................................................................................................................... 24 2.3.2. ÇeĢitleri................................................................................................................ 24 2.3.3. Konnektör ............................................................................................................ 26 2.3.4. Kablo Hazırlama.................................................................................................. 26 2.3.5. Kablo Testi .......................................................................................................... 36 2.4. LAN Kurulumu ........................................................................................................... 36 UYGULAMA FAALĠYETĠ .............................................................................................. 41 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME .................................................................................... 43 i
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–3 .................................................................................................. 443. TCP/IP................................................................................................................................ 44 3.1. Ġnternet Adresleri ........................................................................................................ 44 3.1.1. IP Adresleme ....................................................................................................... 44 3.1.2. IP Adresi ÇeĢitleri ............................................................................................... 47 3.1.3. IP Adres Sınıfları ................................................................................................. 48 3.1.4. Saklı Tutulan ( Rezerve ) IP Adresleri................................................................. 49 3.1.5. Genel ve Özel IP Adresleri .................................................................................. 49 3.1.6. Alt Ağlar .............................................................................................................. 50 UYGULAMA FAALĠYETĠ .............................................................................................. 51 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME .................................................................................... 53MODÜL DEĞERLENDĠRME .............................................................................................. 54CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 56KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 58 ii
AÇIKLAMALARKOD AÇIKLAMALARALANDAL/MESLEK 481BB0089MODÜLÜN ADI BiliĢim TeknolojileriMODÜLÜN TANIMI Alan OrtakSÜRE Ağ TemelleriÖN KOġUL Ağ elemanlarını kullanarak bir ağ sistemi oluĢturmakYETERLĠK için gerekli temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı öğrenme materyalidir.MODÜLÜN AMACI 40/24 Bu modülün ön koĢulu yoktur.EĞĠTĠM ÖĞRETĠM Fiziksel olarak ağ tasarımını yapmakORTAMLARI VE Genel AmaçDONANIMLARI Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında; ortama göreÖLÇME VE ağı tasarlayarak kablolama ve adresleme standartlarınaDEĞERLENDĠRME uygun ağ kurulumunu yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Ağ tasarımı yapabileceksiniz. 2. Kablolama yapabileceksiniz. 3. TCP/IP protokolünü kullanabileceksiniz. Ortam: Ağla birbirine bağlı bilgisayar laboratuvarı Donanım: Tepegöz, projeksiyon, bilgisayar, modem, switch, bridge, router, ağ kartı, eriĢim noktası, bakır kablolar, fiber kablolar, kablo hazırlama aparatları, kablo test cihazları Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test, doğru-yanlıĢ vb.) kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir. iii
GĠRĠġ GĠRĠġ Sevgili Öğrenci, Yaygınlığı her geçen gün artan internet ve ağ teknolojileri, hayatımıza iletiĢimalanında büyük yenilikler getirmektedir. Ġnternet ve ağ teknolojileri aracılığıyla beĢ dakikaiçinde dünyanın diğer ucundaki tanıdıklarınızla görüĢebilir, öğrenmeniz gereken konularhakkında sınırsız bilgi bulabilirsiniz. Günümüzde her alanda kullanılan ve bilgiye eriĢimhızını büyük bir oranda arttıran internet, vazgeçilmez dev bir bilgi okyanusudur. Her eve veher iĢ yerine giren internet, bilgisayarların bir ağa bağlaması zorunluluğunu ortayakoymuĢtur. Bilgisayar ağları ve internetin bu denli geliĢme gösterdiği günümüzde ağ sistemlerikonusuna hakim teknik eleman ihtiyacı da gittikçe artmaktadır. Bu modül sonunda ağ kurmak için gerekli ön bilgilere sahip olacak, kuracağınız ağauygun yerleĢim Ģeklini (topoloji) seçebilecek, seçtiğiniz topolojiye uygun kablo tipinibelirleyebilecek ve ağ ortamında kullanacağınız gerekli ağ cihazlarını belirleyebileceksiniz. Ağ sistemlerinin yönetimi için kullanılan OSI standartlarını kavrayacak, TCP/IPprotokolü içinde yer alan her yapının nasıl iĢlediğini kolayca anlayabileceksiniz. Kuracağınız ya da mevcut sistemlerin daha verimli hâle gelmesi için çözümlerüretebilecek, ortaya çıkan sorunları hızlı ve etkili bir Ģekilde ortadan kaldırabileceksiniz. 1
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1 AMAÇ Ağ sistemlerini tanıyarak uygun yerleĢim Ģekli (topoloji) seçimini yapabileceksiniz.Gerekli ortam sağlandığında, hangi ağ modelini kuracağınızı seçebilecek bilgi ve beceriyesahip olabileceksiniz. ARAġTIRMA Günümüzde en sık kullanılan ağ topolojilerini ve bu topolojilere en fazla kaç bilgisayarın bağlanabileceğini öğreniniz. Okul laboratuvarlarını inceleyerek hangi ağ modelinin kullanıldığını tespit ediniz. 1. AĞ TASARIMI1.1. Ağ ĠletiĢimi Bilgi ve iletiĢim, bilgi paylaĢımının giderek önem kazandığı dijital dünyanın önemlikavramları arasındadır. Bilginin farklı kaynaklar arasında transferi, kaynakların çok sayıdakiĢi tarafından paylaĢılması ve yer, zaman sorunu olmaksızın insanların birbirleriylehaberleĢebilmesi yaĢadığımız çağda bilgisayar ağları kavramını bir kez daha önemlikılmaktadır.1.1.1. Paralel ĠletiĢim Paralel veri iletimi, bir veri içindeki bitlerin aynı anda gönderilmesidir. Paralel veriiletiminde gönderilecek bilginin her biti için ayrı bir kablo bağlantısı bulunur.1.1.2. Seri ĠletiĢim Seri veri iletimi, bir veri içindeki bitlerin aynı hat üzerinden ard arda gönderilmesidir.Bilgisayar ağlarında kullanılan iletiĢim seri iletiĢimdir. Seri veri iletiminde, bir kerede bir karakterin sadece bir biti iletilir. Alıcı makine,doğru haberleĢme için karakter uzunluğunu, baĢla-bitir (start-stop) bitlerini ve iletim hızınıbilmek zorundadır. Paralel veri iletiminde, bir karakterin tüm bitleri aynı anda iletildiği içinbaĢla-bitir bitlerine ihtiyaç yoktur. Dolayısıyla doğruluğu daha yüksektir. Paralel veri iletimi,bilginin tüm bitlerinin aynı anda iletimi sebebiyle çok hızlıdır. 2
Seri iletiĢim asenkron seri iletiĢim ve senkron seri iletiĢim olmak üzere iki çeĢittir: Asenkron seri iletiĢim Herhangi bir zamanda veri gönderilebilir. Veri gönderilmediği zaman hat boĢta kalır.Senkron seri iletiĢimden daha yavaĢtır. Her veri grubu ayrı olarak gönderilir. Gönderilen veribir anda bir karakter olacak Ģekilde hatta bırakılır. Karakterin baĢına baĢlangıç ve sonundahata sezmek için baĢka bir bit eklenir. BaĢlangıç için baĢla biti (0), veri iletiĢiminisonlandırmak için ise dur biti (1) kullanılır. Senkron seri iletiĢim Senkron iletiĢim alıcı ve vericinin eĢ zamanlı çalıĢması anlamına gelir. Önce göndericitaraf belirli bir karakter gönderir. Bu her iki tarafça bilinen iletiĢime baĢlama karakteridir.Alıcı taraf bu karakteri okursa iletiĢim kurulur. Verici bilgileri gönderir. Transfer iĢlemi veribloku tamamlanana ya da alıcı verici arasındaki eĢleme kayboluncaya kadar devam eder.1.2. Ağ Topolojileri Topoloji bilgisayarların birbirine nasıl bağlandıklarını tanımlayan genel bir terimdir.Topolojinin bir kısmı kablolama arabirimlerinden bahseden fiziksel topoloji kısmıdır. Diğerkısmı ise medyanın veri gönderiminde nasıl kullanıldığından bahseden mantıksal topolojikısmıdır.1.2.1. Yol (Bus) Topolojisi Bütün terminaller tek bir doğrusal kablo ile birbirlerine bağlanmıĢlardır. Burada hattagönderilen sinyal tüm terminallere gider. Sinyal bir hedefe ulaĢana ya da bir sonlandırıcıyagelene kadar hatta dolaĢır. Hattaki bilgi akıĢı çift yönlüdür. Kaynak istasyon bilgiyi hattabırakır. Bilgi her iki yönde ilerleyerek hatta yayılır. Ancak bu topolojide birden fazlaistasyonun bilgi göndermesi durumunda ağ trafiğinde aksamalar meydana gelir. Bunuönlemek için hat paylaĢımını düzenleyen ağ protokolleri kullanılmalıdır. Bus topolojisi kullanılarak kurulan ağlarda koaksiyel kablo kullanılır, ağdaki heristasyona ise T-konnektör takılır. Bus topolojisinde verileri sonlandırmak için mutlakakablonun iki ucuna sonlandırıcı (terminatör) adı verilen ağı sonlandıran parçalar takılmalıdır. T-KonnektörSonlandırıcı Resim 1.1: Yol (Bus) topolojisi 3
Bus topolojisinin; Avantajları Ucuz ve kurulumu kolay bir çözümdür. Kablo yapısı güvenlidir. Merkezi birime ihtiyaç duyulmaz. Dezavantajları En büyük dezavantajı bir istasyonda oluĢan hatanın (temassızlık, kopukluk, kısa devre vs.) tüm sistemi etkilemesidir. Arıza tespiti zordur. Maksimum 30 istasyon bağlanabilir.1.2.2. Yıldız (Star) Topolojisi En yaygın kullanılan topoloji tipidir. Bu topolojisinde her bilgisayar ağ iletiĢiminingerçekleĢmesi için merkezi birim (switch, hub, vs ) dediğimiz cihazlara bağlanır. Hattagönderilen sinyal önce merkezi birime ulaĢır, buradan hedefe yönlendirilir. Merkezi Birim Resim 1.2:Yıldız (Star) topolojisi Yıldız topolojisinin; Avantajları Bir istasyonun arızalanması ağı etkilemez. Ağa yeni bir istasyon eklemek kolaydır. Arıza tespiti kolaydır. Dezavantajları Merkezi birimin devre dıĢı kalması tüm sistemi etkiler. Çok fazla kablo kullanıldığı için diğer topolojilere göre masraflıdır. 4
1.2.3. Ağaç (Tree) Topolojisi Genellikle yıldız topolojisindeki ağları birbirine bağlamak için kullanılır. Böyleceağlar büyütülebilir. Bir ağacın dalları farklı topolojilerdeki ağları temsil eder, ağacın gövdesiile de bunlar birbirine bağlanabilir. Resim 1.3: Ağaç (Tree) topolojisi1.2.4. Halka (Ring) Topolojisi Mantıksal olarak bir daire Ģeklinde tüm düğümlerin birbirine bağlandığı topolojiçeĢididir. Hatta gönderilen sinyal hedefe ulaĢıncaya kadar tüm terminallere uğrar.Düğümlerden herhangi birindeki hatanın ya da kablodaki bir sorunun tüm sistemi etkilemesibu topolojinin en önemli dezavantajıdır. Resim 1.4: Halka topolojisi 5
1.3. Ağ Bağlantı Tipleri Ağ bağlantı tipleri kablolu ve kablosuz olmak üzere iki çeĢittir.1.3.1. Kablolu Bağlantı Kablolu bağlantı, ağdaki cihazların birbirlerine kablo vasıtası ile bağlandıkları yapıdır.Kablolu bağlantıda kablo uzunluğunun artması iletiĢim performansını olumsuzetkilemektedir. Bu bağlantı türünde kullanılan kablo türüne göre bağlantı hızındadeğiĢiklikler olabilmektedir.1.3.2. Kablosuz Bağlantı Kablosuz bağlantı kablolu iletiĢime alternatif olarak uygulanan RF (Radyo Frekansı)teknolojisini kullanarak havadan bilgi alıĢveriĢi yapan esnek bir iletiĢim Ģeklidir. Bu bağlantıĢeklinde ağdaki cihazlar (bilgisayar, yazıcı, kamera, vs.) birbirleri ile kablosuz cihazlar(Wireless Bridge) ve ekipmanlarla bağlantı oluĢturmuĢlardır. Resim 1.5: Kablosuz bağlantı1.4. Ağ ÇeĢitleri Ağ, paylaĢım amacıyla iki ya da daha fazla cihazın bir araya getirilmesiyle oluĢturulanbir yapıdır. Yüzlerce iĢ istasyonu veya kiĢisel bilgisayardan oluĢabileceği gibi ikibilgisayarın birbirine bağlanmasıyla da elde edilebilir. OluĢturulan bu ağlar kendi içindekullanım alanlarına göre sınıflandırılmıĢlardır. 6
1.4.1. Yerel Alan Ağları (LAN) Belli sayıdaki bilgisayarın belirli bir alanda oluĢturdukları ağ çeĢididir. Yerel alanağları (local area network) bilgisayarlar, ağ arabirim kartları, ağ kabloları, ağ trafik kontrolcihazları ve diğer çevresel cihazlardan oluĢmuĢtur. Yerel alan ağlarında bir ofis veya bir bina içinde yazıcı, dosya ve program paylaĢımıgibi iĢler kolaylıkla ve verimli bir biçimde yapılabildiği gibi elektronik haberleĢmedediğimiz e-mail ve video konferans uygulamaları da baĢarılı bir biçimde yerinegetirilmektedir.1.4.2. GeniĢ Alan Ağları (WAN) Ağdaki kullanıcı sayısının artması ve ağın alan bakımından geniĢlemesi sonucundaortaya çıkan ağ tipine geniĢ alan ağı (wide area network) denilmektedir. GeniĢ alan ağlarıfarklı bölgelerde olan bilgisayar veya sunucuları içeren yerel alan ağlarının birbirinebağlanmıĢ hâlidir. Ağlar arası bağlantı fiber optik kablolar aracılığı ile olabileceği gibiuydular üzerinden de sağlanabilir.1.4.3. Özel Sanal Ağlar (VPN) Özel sanal ağlar ile internet gibi halka açık ağlar üzerinden güvenli bir Ģekildekullanıcıların kendi kurum kaynaklarına eriĢmeleri sağlanmaktadır. Özel sanal ağ (virtualprivate network) ağlara güvenli bir Ģekilde uzaktan eriĢimde kullanılan bir teknolojidir. Resim 1.6: Özel sanal ağ1.5. Ağ Cihazları Ağ cihazları bilgisayar veya benzeri sayısal sistemlerin birbirleriyle karĢılıklıçalıĢmalarını, iletiĢim yapmalarını sağlayan ara cihazlardır. Bir ağ yapısı bu tür cihazlarınbirbirine bağlanmasıyla oluĢur. 7
1.5.1. Ağ Arabirim Kartı Bilgisayarların ve diğer cihazların bir ağa bağlanmasını sağlayan donanımlara ağarabirim kartı (NIC- network interface kart) denir. Bilgisayarın özelliklerine göre anakartlabütünleĢtirilmiĢ hâlde olabilir ya da anakart üzerindeki herhangi bir çevresel yuvaya takılıolabilir. ISA, PCI, USB, PCMCI gibi bağlantı yuvalarını kullanan ağ arabirim kartları vardır.Bunlardan en sık kullanılanı PCI bağlantı noktasını kullanan kartlardır. Ağ arabirim kartlarının kendine özgü baĢka bir kartta olmayan 48 bitlik fiziksel biradresi vardır. Bu adrese MAC (Media Access Control) adresi denir. MAC adresi kullanıcılariçin ağ üzerindeki veri akıĢını kontrol etmekte kullanılır. Resim 1.7: Ağ arabirim kartları1.5.2. Anahtar / Dağıtıcı Anahtar (Switch) ağ sistemlerinde, ağ içindeki aygıtların ortak kullanım veyapaylaĢım için birbirine bağlanmasını sağlayan ve diğer bilgisayarlardan gelen verilerifiltreleyerek sadece ilgili bilgisayara gönderen cihazdır. Klasik hub‟lardan farkı; gelen veriyisadece istenilen aygıta gönderir, hub ise gelen veriyi tüm aygıtlara gönderir ve sadece ilgiliaygıt veriyi alır. Günümüzde hub‟ların yerine anahtar (dağıtıcı) cihazları kullanılmaktadır.Anahtar cihazının günümüzde 4-5-8-16-24-26-48 portlu olanları bulunmaktadır. Anahtar cihazı portlarına bağlanan bilgisayarları MAC adreslerine bakarak tanır.Dağıtım iĢlemini gerçekleĢtirmek için MAC adreslerini yapısında bulunan tablolarda tutar.Kendisine ulaĢan veri paketlerinin MAC adreslerini inceleyerek sadece hedef MAC adresinesahip bilgisayarın bağlı olduğu porta gönderir. Böylece ağdaki çakıĢmalar engellenmiĢ olur. 8
Resim 1.8: Anahtar (dağıtıcı)1.5.3. Yönlendirici Yönlendirici (router) temel olarak yönlendirme görevi yapar. LAN-LAN ya da LAN-WAN arasında bağlantı kurmak amacıyla kullanılır. Üzerinde LAN ve WAN bağlantılarıiçin ayrı port bulunur ve Ģaseli olarak da üretilebilir. Bu portlara gerektiğinde LAN veyaWAN portları eklenebilir. Yönlendiriciler sahip oldukları iĢletim sistemleri ile programlanabilir ve gerekliayarlamalar yapıldığında uzak bir ağa eriĢmek için mevcut birden fazla yol arasındankullanabilecekleri en iyi seçimi yapabilir. Resim 1.9: Yönlendirici1.5.4. Modem Bilgisayarınızın telefon hatlarını kullanarak iletiĢim kurmasını sağlar. Standart telefonhatlarında sadece ses transferi yapılabilir. Bu durumda verileri sese ve sesi de veriyedönüĢtürmek gerekir. Bu dönüĢtürme iĢleminin çok yüksek bir hızla yapılması gerekir. Fakattelefon hatlarının kalitesi çok yüksek hıza izin vermemektedir. Bu nedenle her Ģeymodemlerin kendi özelliklerine bağlıdır. Kısaca modemin görevi, bilgisayardan aldığıdigital(sayısal) veriyi analog veriye çevirerek göndermek ve aynı Ģekilde karĢı taraftakibilgisayardan gelen analog veriyi tekrar digital veriye çevirerek bilgisayara iletmektir. Modem terimi, modulation-demodulation kelimelerinin kısaltılması ileoluĢturulmuĢtur. 9
‘Dial Up’ modemler GeliĢmiĢ ülkelerde geçerliliğini yitirmiĢ, fakat ülkemizde yaygın olarak kullanılan birbağlantı Ģeklidir. Normal bir telefon hattı, „Dial Up modem ve bir internet eriĢim kodu, bubağlantı Ģeklini kullanabilmek için yeterlidir. Bağlantı kurulurken Türk Telekomun InternetServis Sağlayıcı‟lar (ISS) için sağladığı özel bir eriĢim numarası modem tarafından çevrilir,servis sağlayıcının modemi ile irtibat kurulur, kullanıcı adı ve Ģifre kontrol edilir ve verialıĢveriĢi gerçekleĢir. Dial Up, telefon hattını kullandığından, aynı anda hem internetebağlanıp hem de telefon görüĢmesi yapamazsınız. Dial Up modemler 2400, 9600,14400,28800, 33600, 56000 bps hızlarına ulaĢabilir. Günümüzde en çok kullanılan Dial Upmodemler 56 Kbps hızındadır. Bağlı kalınan süre zarfınca yine Türk Telekom tarafındanbelirlenen özel bir tarife ile ücretlendirilir. Bu modemler dâhilî (Internal) ve harici (External) olmak üzere iki çeĢittir: Dâhil (ınternal) modemler Dâhilî modemler, bilgisayara takılan diğer kartlar gibi kasa içinde bir yuvaya takılır.Modem kartının üzerindeki iki çıkıĢtan biri telefon hattına, diğeri ise telefon cihazınabağlanır. Gücünü cihazın güç kaynağından dâhilî olarak temin eder. Resim 1.10: Dâhilî modem kartı Harici (enternal) modemler Harici modemler ise ayrı bir cihaz Ģeklindedir. Bu nedenle, bilgisayara seri çıkıĢlarınbirinden ara kablo yardımı ile bağlanır. Bilgisayarın dıĢında olduklarından elektriğibilgisayardan alamaz. Bu nedenle bir adaptörleri vardır. Bağlantı iĢlemi, telefon hattınınmodeme ve modemden de telefon cihazına bağlanma yoluyla gerçekleĢir. 10
Resim 1.11: Harici modem ADSL modemler ADSL, (asymmetric digital subscriber line – asimetrik sayısal abone hattı) mevcuttelefon hattınız üzerinden yüksek veri, ses ve görüntü iletiĢimini aynı anda sağlayan, hızlı vegüvenli, sabit modem teknolojisidir. Bu teknolojide bağlantı sağlandığında ayırıcı (splitter)(Resim 1.12.) adlı cihaz sayesinde telefon hattı meĢgul edilmez. Aynı anda hem interneteriĢimi hem de telefon iletiĢimi kullanılabilir. Resim 1.12: Ayırıcı (splitter) ADSL modemler bağlantı Ģekillerine göre dört grupta incelenir: Ethernet modemler Bilgisayarla olan bağlantılarını üzerinde bulunan Ethernet portları ile sağlar. Busebeple bilgisayarınızda „Ethernet‟ kartı bulunmalıdır. USB modemler Bilgisayarın USB portundan bağlanan bu tip modemler bilgisayarın kasasının dıĢındabulunur. Bazı modeller güç beslemesi gerektirirken bazıları USB portundan aldığı elektrikleyetinir. PCI modemler Bu tip modemler bilgisayarın PCI slotuna takılır, „driver‟ yüklendikten sonra birçevirmeli bağlantı olarak kurulumu yapılır. 11
Kablosuz modemler Yapısı itibariyle kablosuz (wireless) modemler, aynı anda hem kablo ile bilgisayarlarabağlanarak ağ oluĢturuyor ve interneti dağıtıyor hem de aynı ortamdaki kablosuz ağ kartınasahip bilgisayarları da bu ağa dahil ederek bu bilgisayarların ağa girmesini sağlıyor. RF(radyo frekansı) teknolojisini kullanan bu modemlerde internet eriĢimi modemin konumunagöre farklılıklar gösterebilmektedir. Kapalı alanlarda sinyal gücünün zayıf olmasıperformansın azalmasına sebep olmaktadır. Günümüzde kullanılan kablosuz modemlerden birisi de 3G mobil modemlerdir. 3Gmobil internet ile GPRS/EDGE destekli 3G uyumlu 3G mobil modeminizle kablosuz, kolayve hızlı bir Ģekilde her yerden internete bağlanabilirsiniz. 3G mobil modem ile e-postalarınıza hareket hâlindeyken ulaĢabilir, SMS gönderebilir, telefonunuzu meĢguletmeden kablosuz, kolay ve hızlı bir Ģekilde her yerden internete bağlanabilirsiniz. Resim 1.13: 3G Mobil modem Resim 1.14: Kablosuz modem VDSL modemler VDSL (Very high data rate digital subscriber line) telefon hatları üzerinden çokyüksek hızlarda veri alıĢveriĢ hızı sunabilen bir DSL teknolojisidir. 13 ile 52 Mbps arasıindirme (download), 1.5 ile 2.3 Kbps gönderme (upload) hızlarına eriĢilebilir. Çok geniĢ bant geniĢliği imkanı sunmasına rağmen, VDSL „de maksimum 1200 mgibi bir maksimum mesafe mahzuru vardır. Daha kısa hatlar üzerinde asimetrik bir veriiletimi sağlar. 12
Resim 1.15: VDSL modem1.5.5. EriĢim Noktası EriĢim noktası (access point) kablolu bir internet ağına kablosuz eriĢim sağlar. EriĢimnoktası, hub‟a, anahtara veya kablolu yönlendiriciye takılır ve kablosuz iletiĢim sinyallerigönderir. Bu, bilgisayarların ve aygıtların kablolu ağa kablosuz olarak bağlanmasını sağlar.Havaalanında, restoranda veya otelde genel kullanıma açık kablosuz ağ kullanarak internetekablosuz bağlandığınızda, genellikle bir eriĢim noktası aracılığıyla bağlanırsınız.Bilgisayarlarınızı kablosuz bağlamak istiyorsanız ve kablosuz iletiĢim özelliği sağlayan biryönlendiriciniz varsa eriĢim noktasına gereksiniminiz yoktur. Resim 1.16: EriĢim noktası1.5.6. Tekrarlayıcı ÇeĢitli sebeplerle zayıflamıĢ olan sinyali kuvvetlendirerek ağa geri gönderen aktif ağcihazıdır. Tekrarlayıcıların (repeaters) sık kullanıldığı ortamlar kablolu ortamların aksinekablosuz ortamlardır. Çünkü kablolu ortamlarda her aktif cihaz (router, switch, hub vs.) birertekrarlayıcı olarak çalıĢır. Kablosuz ortamlar ise daha çok sinyalin uzun mesafeli taĢınmasıistenen [genelde geniĢ ağ (wide area network) ve genelde engelli (coğrafi Ģartlar, dağlar,bulutlar vs.)] ortamlardır. 13
1.6. Intranet – Extranet Intranet (iç ağ) bir Ģirketin çalıĢanlar arasında iĢ süreçlerini düzenlemek, iĢ birliğinikolaylaĢtırmak için tasarlanmıĢ bilgi paylaĢımı sunan dâhilî, özel ağdır. Web tarayıcı tabanlıbir ortamdan ulaĢılabilen intranet, her türlü önemli bilginiz için herhangi bir zamandadünyanın herhangi bir yerinden ulaĢılabilecek merkezi güvenli bir depo hizmeti görür. Extranet (dıĢ ağ) ise buna benzer olmakla birlikte müĢteriler, iĢ ortakları veya ĢirketdıĢından herhangi birileri tarafından eriĢilebilir olma özelliğine sahiptir. Extranet tasarım,Ģirketinizin dıĢındaki insanlarla irtibat hâlinde olabilmenizi sağlar ve Ģirketinizin, belgeyönetimi, dosya ve fotoğraf değiĢimi, posta, duyurular, bilgi edinme talebi, müĢteri projegüncelleme, etkinlik takvimi, çevrimiçi katalog, fiyatlandırma, irtibat yönetimi, müĢterigeribildirimi gibi birçok iĢinin gerçekleĢtirilmesine imkân tanır.1.7. Ağ OluĢturma Modelleri1.7.1. Veri HaberleĢmede Katman Kullanımı HaberleĢme ağlarında ortamın fiziksel olarak oluĢturulması, paketlerin oluĢturulması,veri aktarımı sırasında oluĢan tıkanıkların giderilmesi, paketlerin varıĢ noktasınayönlendirilmesi, ağdaki bir hattın bozulması durumunda alternatif yolların bulunması,hataların fark edilmesi, hataların düzeltilmesi, verinin bir uygulama protokolü aracılığı ilekullanıcıya sunulması gibi pek çok karmaĢık iĢlemin yapılması gerekmektedir. Katmanlarınkullanılması bu tarz karmaĢık iĢlerin yapılmasında kolaylıklar sağlamaktadır.1.7.2. OSI Modeli Kullanıcıların farklı talepleri ve dolayısıyla ağ üzerinde kullanılmak zorunda kalınankarmaĢık uygulamalar, ağ kurulumlarında bir hiyerarĢinin doğmasını kaçınılmaz yapmıĢtır.Bilgisayar ağları büyüdükçe bu ağları yönetmek ve sorun gidermek, standart bir yapıolmadığı da düĢünülürse çok daha zorlaĢmaya baĢlamıĢtır. Uluslararası Standartlar Organizasyonu (ISO) birçok ağ yapısını inceleyerek 1984yılında OSI referans modelini geliĢtirdi. Artık donanım ve yazılım firmaları bu standardauygun ürünler üretmeye baĢladılar. OSI modelinde 7 katmanlı bir yapı kullanılmıĢtır. Bu model ile katmanlarıniĢlevlerinin öğrenilmesi ve öğretilmesi kolaylaĢmıĢ, farklı donanım ve yazılım ürünlerininbirbirleriyle uyumlu çalıĢması sağlanmıĢ, katmanlar arası iĢ birliği, görev paylaĢımı, problemçözümü gibi kolaylıklar gelmiĢtir. OSI baĢvuru modelinde her bir katmana atanan görevlerĢöyledir: 14
Uygulama katmanı (application layer) Kullanıcıya en yakın, en üstteki katmandır. Kullanıcının yazılımlar yardımıylaçalıĢtığı katmandır. Dosya aktarımı (FTP), elektronik posta (e-mail), ağ yönetimi (SNMP)internet hizmetlerine eriĢim programları gibi SunuĢ katmanı (presentation layer) Uygulama katmanından gelen bilgileri anlaĢılan ortak bir dile, ortak bir formataçevirir. Bu katmanda istenildiği zaman verilerin Ģifrelenmesi ve sıkıĢtırılması gibi iĢlemlerdeyapılır. Oturum katmanı (session layer) HaberleĢecek bilgisayarların “Oturum” adı verilen özel bir bağlantı kurmalarınısağlayan katmandır. Bu katmanda kurulan bağlantının yönetilmesi ve sonlandırılmasıiĢlemleri de gerçekleĢtirilmektedir. Ayrıca bu katmanda iletilecek veri paket büyüklüklerinede karar verilir. UlaĢım katmanı (transport layer) Bu katman nakil edilecek verinin bozulmadan güvenli bir Ģekilde hedefeulaĢtırılmasını sağlar. Aynı Ģekilde, bu katman karĢı bilgisayardan aldığı verileri doğrualmıĢsa karĢı bilgisayara onay sinyali göndermekle sorumludur. Ağ katmanı (network layer) Veri paketlerinin yönlendirildiği, fiziksel adreslerin iĢlendiği, trafik kontrolününyapıldığı katmandır. Yönlendiriciler bu katmanda çalıĢır. Veri bağı katmanı (data link layer) Ġletilen ve alınan veri paketlerinin doğru bir Ģekilde inĢa edilip edilmediğini kontroleder. Bir hata bulduğunda düzeltir ya da verinin tekrar gönderilmesini ister. MACadreslerinin çözümlenmesi, doğrulanması bu katmanda gerçekleĢir. Fiziksel katman (physical layer) Fiziksel katman verinin kablo üzerinde alacağı fiziksel yapıyı tanımlar. Bu katmandayer alan cihaz ve programlar üst katmanlarda hazırlanmıĢ ham veriyi 0 ve 1 ‟ler Ģeklindeelektrik sinyali olarak göndermekle sorumludur. Ağ arabirim kartı, kablolar bu katmandaçalıĢır. 15
Resim 1.17: OSI katmanları1.7.3. TCP/IP Modeli Ġnternetin tarihsel ve teknik standartları TCP/IP referans modelidir. Bu model BirleĢikDevletler savunma bölümü tarafından üretilmiĢ bir modeldir. TasarlanıĢının nedeni isenükleer savaĢ dâhil her türlü Ģartta sürekli ayakta durabilen bir ağ yapısının istenmesiydi.TCP/IP (Transmission Control Protocol / Internet Protocol) modeli OSI standartlarına uygundüzenlenmiĢ 4 katmandan oluĢmaktadır. Uygulama katmanı (application layer) OSI modelindeki üst katmanlardan Uygulama, SunuĢ ve Oturum katmanlarınınbirleĢiminden oluĢan TCP / IP katmanıdır. Uygulamaların çalıĢması, iletim için hazırlık,bağlantının sorgulanması ve ortak bir formatta haberleĢme bu katmanda gerçekleĢir. Ġletim katmanı (transport layer) Bilginin güvenli aktarımı, bilgi iletimdeki servis kalitesi ayarları, aktarım sonrasındabilgiye ait hata doğrulaması gibi iĢlemler bu katmanda yapılır. Uygulama katmanı ile Ağkatmanı arasındaki geçiĢi düzenler. Bu katmanda TCP ( transmission control protocol ) veUDP ( user datagram protocol ) protokolleri kullanılmaktadır. Ġnternet katmanı (internet layer) Veri paketlerinin yönlendirilmesi ve hedefine gönderilmesinden bu katmansorumludur. Bu katmanda 3 alt protokol çalıĢır. IP ( internet protocol ), ARP ( adressresolution protocol ), ICMP ( internet control message protocol ) 16
Ağ giriĢ katmanı ( network access layer) OSI modelindeki veri bağı ve fiziksel katmanlarının birleĢiminden oluĢur. Fizikseldonanımın ( Ağ arabirim kartı, kablolar ) yer aldığı katmandır. Temel fonksiyonu gelen yada giden bilgiler için ağ arabirim kartı vasıtasıyla ile Ġnternet katmanı bağlantısınıgerçekleĢtirmektir. Resim 1.18: TCP/IP katmanları 17
UYGULAMA FAALĠYETĠ ÖnerilerUYGULAMA FAALĠYETĠ Elektrik tesisatını, kolon yapısını vb. Ortama uygun ağ modeli seçiniz. inceleyebilirsiniz. ĠĢlem Basamakları Ölçü aletleri kullanılarak alınan ölçüleri Binanın inĢaat yapısını inceleyiniz. not edilebilirsiniz. Ağ kurulacak yeri gözden geçiriniz. Ölçü alınız. Resim düzenleme programlarını Ağın taslağını çiziniz. kullanabilirsiniz. Ağ tipini belirleyiniz. Kullanılacak araç gereci belirleyiniz. Yıldız topolojisi, yol topolojisi vb. Ağ kablosu, yönlendirici, ağ pensesi vb. 18
KONTROL LĠSTESĠBu faaliyet kapsamında aĢağıda listelenen davranıĢlardan kazandığınız beceriler için Evet,kazanamadıklarınız için Hayır kutucuklarına ( X ) iĢareti koyarak kontrol ediniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır1. Mekânı dikkatli ve titizlikle incelediniz mi?2. Hassas ölçü almaya karĢı dikkatli oldunuz mu? DEĞERLENDĠRME Değerlendirme sonunda “Hayır” Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz.19
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRMEÖLÇME VE DEĞERLENDĠRMEAĢağıda verilen cümlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru sözcükleri yazınız.1. Tüm terminallerin tak bir hat üzerinde birbirlerine bağlandıkları topoloji ……….. topolojisidir.2. Radyo frekansı teknolojisini kullanarak havadan bilgi alıĢveriĢi yapan iletiĢim Ģekli ……………………… dır.3. Ağ arabirim kartlarının kendine özgü baĢka bir kartta olmayan 48 bitlik fiziksel bir adresi vardır. Bu adrese ………………. adresi denir4. .………….. bilgisayarınızın telefon hatlarını kullanarak iletiĢim kurmasını sağlar5. ……………….çeĢitli sebeplerle zayıflamıĢ sinyali kuvvetlendirmek için kullanılır.6. Uygulama katmanından gelen bilgileri anlaĢılan ortak bir dile, ortak bir formata ………………………………… katmanı çevirir.7. ………………………………katmanı iletilen ve alınan veri paketlerinin doğru bir Ģekilde inĢa edilip edilmediğini kontrol eder.8. ……………… bir Ģirketin çalıĢanlar arasında iĢ süreçlerini düzenlemek, iĢ birliğini kolaylaĢtırmak için tasarlanmıĢ bilgi paylaĢımı sunan dâhilî, özel ağdır.9. ………………………. aynı anda hem telefon hem de internet eriĢiminin kullanılmasını sağlayan cihazdır.10. Dizüstü bilgisayarlar için üretilmiĢ olan ağ arabirim kartı ……………………dır. 20
AĢağıdaki cümlelerin sonunda boĢ bırakılan parantezlere, cümlelerde verilenbilgiler doğru ise D, yanlıĢ ise Y yazınız.11. (…) Yıldız topolojisinde halkaya dahil olan bir istasyonun arızalanması, bütün ağı devre dıĢı bırakır.12. (…) „Dial Up‟ modemler ADSL modemlere göre daha performaslı çalıĢmaktadır.13. (…) Anahtar (dağıtıcı) cihazı gelen veriyi ağdaki tüm istasyonlara gönderir.14. (…)OSI baĢvuru modeli ISO tarafından tanımlanmıĢ ve ağ uygulamasında kullanılan örnek bir modeldir.15. (…) Yönlendiriciler, LAN ve WAN arasında bağlantı kurmak amacıyla kullanılır.DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevapverirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 21
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–2 AMAÇ ÖĞRENME FAALĠYETĠ–2 Kablolamayı kavrayarak LAN cihazları için UTP kablo hazırlayabileceksiniz. ĠĢletimsistemleri için ağ ayarlamalarını yapabileceksiniz. ARAġTIRMA Okul laboratuvarını inceleyerek hangi tip ağ kabloları kullanıldığını araĢtırınız. 2. KABLOLAMA2.1. Kablo Özellikleri Kablo elektriksel bir devredir. Kablo genellikle çevresi koruyucu tabakalar ilekaplanan, iletimin mümkün olduğunca az veri kayıpla gerçekleĢmesini sağlayan araçlardır.Günümüzde internetten, araba motoruna, ev aletlerine birçok alanda kullanılmaktadır. Veri,enerji, sinyal taĢır. Günümüzde kablosuz cihazların gittikçe yaygınlaĢması ve popülerliğininyanı sıra kablolu iletiĢim uzun mesafelerde, yüksek frekanslı iletiĢimlerde vazgeçilmezdurumdadır. Günümüzde yüksek çözünürlüklü video teknolojisi ya da Gigabit-ethernetsistemlerinin (1000BaseT) gelmesi gibi yeni ve daha hızlı teknolojilerin bulunması vekullanılmaya baĢlanmasıyla kablo teknolojisi de gittikçe geliĢmektedir.2.2. Kablo Standartları Ağ yapısına göre farklı özelliklerde kullanılabilecek birçok çeĢit kablo standardıvardır. Bu standartları Ģöyle sıralayabiliriz: Koaksiyel (coaxial) Koaksiyel kablo elektromanyetik kirliliğin yoğun olduğu ortamlarda düĢük güçtesinyalleri iletmek için geliĢtirilmiĢ bir kablodur. Ses ve video iletiminde kullanılır. Resim 2.1: Koaksiyel kablo 22
UTP (unshielded twisted – pair / koruyucusuz dolanmıĢ çift) UTP birbirine dolanmıĢ çiftler hâlinde ve en dıĢta da plastik bir koruma olmak üzereüretilir. Kablonun içinde kablonun dayanıklılığını arttırmak ve gerektiğinde dıĢtaki plastikkılıfı kolayca sıyırmak için naylon bir ip bulunur. Günümüzde en yaygın olarak kullanılankablo standardıdır. Tel çiftlerinin birbirine dolanmıĢ olmaları hem kendi aralarında hem dedıĢ ortamdan oluĢabilecek sinyal bozulmalarının önüne geçmek için alınmıĢ bir tedbirdir. Resim 2.2: UTP kablo STP (shielded twisted – pair / koruyuculu dolanmıĢ çift) Bu tip kabloda dolanmıĢ tel çiftleri koaksiyel kabloda olduğu gibi metal bir zırh ilekaplıdır. En dıĢtaki metal zırhın elektromanyetik alanlardan geçerken kablo içindeki sinyalinbozulmasına mani olması beklenir. Ancak STP ilk dönemde pahalı olmasıylayaygınlaĢamamıĢtır. STP kullanılırken dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, dıĢtakimetal zırhın düzgün bir Ģekilde topraklanmasıdır. Aksi hâlde zırh elektromanyetik dalgalarıtoplayan bir anten vazifesi görür. Ayrıca zırhın kablonun hiçbir noktasında zedelenmemiĢolması da çok önemlidir. Resim 2.3: STP kablo Fiber optik Fiber optik kablolar verileri ıĢık hızıyla ileten ileri teknoloji iletim ortamlarıdır. Fiberoptik kablolar yüksek veri iletimi için uygun kablolardır. Fiber optik kablo üzerinden veri aktarımı; ince fiber cam lifi üzerinden ıĢık dalgasıĢeklinde gerçekleĢir. 23
Resim 2.4: Fiber optik kablo2.3. Çift Bükümlü Kablo Büklümlü çift kablolar, birbirine bükülmüĢ ve koruyucu bir kaplama içineyerleĢtirilmiĢ bir veya daha fazla sayıda yalıtılmıĢ bakır tel çiftinden oluĢan kablo çeĢididir.2.3.1. Yapısı Bükümlü çift kablolar (twisted pair), günümüzde yerel alan ağı kablolamasındakullanılmaktadır. Diğer kablo türlerine göre çok ucuz olması da bir avantajdır. Üretimindekiprensip kabloların ikiĢer ikiĢer birbirine sarılarak üretilmiĢ olmasıdır.2.3.2. ÇeĢitleri Günümüzde en yaygın kullanılan ağ kablosu tipi birbirine dolanmıĢ çiftler hâlindebulunan çift bükümlü kablolardır. Ġki tip çift bükümlü kablo mevcuttur: UTP (unshielded twisted – pair / koruyucusuz dolanmıĢ çift) Koruyucusuz çift bükümlü (UTP – unshielded twisted pair) kablo olarak Türkçeyeçevrilebilir. Günümüzde en çok kullanılan kablo çeĢididir. Telefon kablolarınabenzemektedir. Bükümlü yapısı sayesinde elektrik sinyallerinin birbirleri üzerindekietkilerini nötrleĢtirir. UTP kablolar dıĢ görünümleri bakımından birbirlerine çok benzer. Ancak her UTPkablonun üzerinde hangi kategoride oldukları belirtilir. CAT (category) kategori anlamınagelmektedir. Kablonun kategorisi, o kablonun göstermiĢ olduğu performansa görebelirlenmiĢtir. Piyasada Ģu anda en çok CAT5 kablo kullanılmaktadır. Cat1: Kullanım alanı telefon iletiĢimi ve zil teli gibi zayıf akım sistemleridir. Cat2: 4 Mbit/s hızında iĢlev görecek ağ sistemlerinde kullanılır. Cat3: 16 MHz‟lik bir frekans geçiĢi sağlayabilir. Saniye de 10 Mbit‟lik bir verigönderebilir. Günümüzde Cat 1‟in yerini almıĢtır ve IP telefon olmayan hatlarda telefonkablosu olarak kullanılır. 24
Cat4: 20 MHz‟lik bir frekans geçiĢine elveriĢlidir. Saniyede 16 Mbit‟lik veri taĢır. Cat5: Günümüzde en çok kullanılan UTP kablo türüdür. 100 MHz‟lik bir frekansgeçiĢine elveriĢlidir. Saniyede 100 Mbit‟lik veri taĢır. Cat5e: Cat 5‟e göre daha dayanıklı ve uzun ömürlüdür.110 m „ye kadar kullanılabilir. Cat6: 250 MHz‟lik bir frekans geçiĢine elveriĢlidir. Günümüzde cat5 ve cat5e‟nin yerini almaktadır. Saniyede 1 gb‟lik bir veri taĢıma özelliğine sahiptir. Cat6a: 500 MHz‟lik bir veri geçiĢine elveriĢlidir. 1 gb ve daha üstü veri iletimindetercih edilir. Kablo kesiti cat 5 ve cat 6‟ya göre daha kalındır. Cat7: Aslında STP (shielded twisted pair)olarak üretilen bu kablo teknolojik geliĢmeve ihtiyaçlara göre UTP olarak da üretilmeye baĢlanmıĢtır. Ancak kullanım alanları çokdüĢüktür. Gerek kesit kalınlığı gerekse çok güç gerektiren durumlarda topraklama gerekliliğibu kablonun UTP olarak kullanım alanlarını kısıtlamıĢtır. Resim 2.5: UTP kablo STP (shielded twisted – pair / koruyuculu dolanmıĢ çift) Korumalı çift bükümlü (STP – shielded twisted pair) kablo koaksiyel kablodan, çiftbükümlü kabloya geçiĢ aĢamasında kullanılsa da günümüzde fazla tercih edilmemektedir.Kullanımının zor olması, maliyetinin daha yüksek olması ve dıĢtaki tel zırhın yarardan çokzarar vermesi gibi etkenler bu kablonun kullanılmamasının baĢlıca sebeplerindendir. STP kablo kullanılırken dıĢtaki tel zırhın topraklanması gerekir. Aksi takdirde zırhelektromanyetik dalgaları toplayan anten vazifesi görür. En dıĢtaki tel zırhın zarargörmemesi topraklamanın tamamlanması sebebiyle önemlidir. Resim 2.6: STP kablo 25
2.3.3. Konnektör Çift bükümlü kabloları sonlandırmak için RJ (registered jack) serisi konnektörlerkullanılır. RJ serisi konnektörlerden RJ-12 telefon sistemlerinde kullanılırken RJ-45konnektörü ise UTP ve STP kablolarını sonlandırmak için kullanılır. Fiber optik kablolarısonlandırmak için ise ST-SC konnektörleri kullanılır.Resim 2.7: RJ-12 konnektör Resim 2.8: RJ-45 konnektör Resim 2.9: ST-SC konnektör2.3.4. Kablo Hazırlama Bir bilgisayar ağı kablosu hazırlamak için ihtiyacımız olan malzemeler UTP veya STPkablo, RJ-45 konnektör ve kablo sıkma pensesidir. Kablo sıkma pensesi Bu penseler kablonun RJ-45 ya da RJ-12 konnektörlerine takılıp sıkılması amacıylakullanılır. Kabloların uçlarını soyma iĢlemi de sıkma pensesi ile yapabilmektedir. DoğruĢekilde soyduğunuz kabloları doğru renk sırasıyla konnektöre yerleĢtirdikten sonra yine aynıpense ile kablo ve konnektörü sıkıĢtırılmalıdır. 26
Resim 2.10: Kablo sıkma pensesi Kablo temizleme, soyma ve kesme aletleri Çift bükümlü kabloları konnektöre takmadan önce soymak, çiftleri ayırmak ve uçlarıkesmek gerekir. Bu iĢlemleri yapabilecek aletler aĢağıdaki resimlerde gösterilmiĢtir. Resim 2.11: Kablo soyma, temizleme aleti Resim 2.12: Kablo temizleme, bükümlü çiftleri ayırma aleti 27
Konnektörlerin korunması amacıyla yalıtkan konnektör kapakları kullanılmaktadır. Resim 2.13: Yalıtkan konnektör kapakları Kablo hazırlama iĢlemi Ağ (network) için kablo hazırlarken öncelikle dikkat etmeniz gereken Ģeykullanacağınız kablo standardıdır. Cat5 kablolar için genel olarak kullanılan iki standartvardır: 586-A ve 586-B. Bu standartlar kullanılan kablonun üzerinde yazmaktadır. 1-YeĢil-Beyaz 2-YeĢil 3-Turuncu-Beyaz 4-Mavi 5-Mavi-Beyaz 6-Turuncu 7-Kahverengi-Beyaz 8-Kahverengi Resim 2.14: 568A 1-Turuncu-Beyaz 2-Turuncu 3-YeĢil-Beyaz 4-Mavi 5-Mavi-Beyaz 6-YeĢil 7-Kahverengi-Beyaz 8-KahverengiResim 2.15: 568B 28
Bilgisayarlar „hub‟ ya da „swich‟ gibi merkezi birim kullanarak birbirine bağlanacakise kabloların aynı standarda göre bağlanması gerekmektedir (düz bağlantı) . Yani kablonunher iki ucunun da kablonun üzerindeki standarda göre ya 586-A ya da 586-B‟ye görebağlanması gerekmektedir (568A 568A ya da 568B 568B) . Ġki bilgisayarı birbirine bağlamak için kabloların farklı standarda göre yapılmasıgerekmektedir (çapraz bağlantılı) . Bunun için de kablonun bir ucunu 586-A‟ya göre birucunu da 586-B‟ye göre bağlanması gerekmektedir (568A 568B ya da 568B 568A). UTP kablosunun RJ-45 konnektörüne takılması Öncelikle gerekli araçlar temin edilmelidir. RJ-45 konnektörü, RJ-45 yalıtkan kapağı, Cat 5 kablo, ağ pensesi vb. Hazırlanacak kablo kesildikten sonra yalıtkan kablo Resim 2.16‟daki gibi takılır. Resim 2.16: Yalıtkan kablo takılması Yalıtkan kablo takıldıktan sonra kablonun dıĢ kısmı Resim 2.17‟ deki gibi ağ pensesi yardımıyla soyulur. Resim 2.17: Kablonun soyulması Soyulan kablonun konnektöre takılabilmesi için bükümlü çiftlerin çözülmesi gerekmektedir. Çözme iĢlemi bittikten sonra kablo yassı bir Ģekilde sıraya dizilmelidir. 29
Resim 2.18: Kablonun çözülmesi Sıraya dizilen kabloların uç kısımlarının düz olması için kablo ağ pensesi yardımıyla kesilmelidir. Kablo kılıfı ile uç kısım arasında konnektörün girebileceği kadar bir boĢluk bırakılmalıdır. Resim 2.19: Kablo uçlarının kesilmesi Kablolar kullanılacak standarda göre 568-A veya 568-B ye göre sıraya dizilmelidir. . 30
Resim 2.20: Kablonun renk sırasına sokulması 31
Ġletkenlerin konnektörde ayrı ayrı kanallara girmesi sağlanmalıdır. Uygun renk sırası bozulmadan konnektörün sabitleyici kısmı aĢağı yönde çekilmelidir. Resim 2.21: RJ-45 konnektörüne iletkenlerin takılması Ġletkenlerin konnektörün uç kısımları ile temas etmeleri sağlanmalıdır. Renk sırası tekrar kontrol edilmeli, kanallardan sadece bir iletkenin geçtiğinden emin olunmalıdır. Resim 2.22: Kablonun konnektöre takılması Ġletken uçlarının konnektör uçlarındaki iletkenlerle temasının sağlamak için konnektörün ağ pensesi yardımıyla sıkılması gerekmektedir. Resim 2.23: Kablonun sıkılması 32
Kablo sıkma iĢlemi bittikten sonra yalıtkan kablo kapağı takılmalıdır. Resim 2.24: Yalıtkan kapağın takılması Kablo sıkma iĢlemi bittikten sonra kablonun çalıĢıp çalıĢmadığından emin olmak için test etmemiz gerekmektedir. Bunun için farklı firmaların ürettiği kablo test cihazları kullanılabilir. Resim 2.25: Kablonun test edilmesi Kablo testi bittikten sonra eğer kablomuzda bir arıza yok ise kablo bağlantısını yapabilirsiniz. Kablo testi sonrası arıza tespit edilmiĢ ise konnektör takma iĢlemi yeniden yapılmalıdır. Resim 2.26: Dağıtıcı UTP kablo bağlantısı 33
Resim 2.27: Bilgisayar kasası UTP kablo bağlantısı Telefon kablosunun RJ-12 konnektörüne takılması Öncelikle gerekli araçlar temin edilmelidir. RJ-12 konnektörü, telefon kablosu, ağ pensesi vb. Telefon kablosu ağ pensesi yardımıyla gerekli uzunlukta kesilmelidir. Telefon kablosunun iletkenlerinin konnektöre takılabilmesi için dıĢ kılıfının soyulması gerekmektedir. Resim 2.28: Telefon kablosunun soyulması Telefon kablosu soyulduktan sonra iletken tellerin uçlarını eĢitlemek için ağ pensesi kullanılarak iletken teller kesilmelidir. Resim 2.29: Ġletken tellerin kesilmesi 34
Ġletken tellerin uçları eĢitlendikten sonra iletkenler RJ-12 konnektörüne yerleĢtirilmelidir. Resim 2.30: Ġletkenlerin konnektöre yerleĢtirilmesi Ġletkenlerin konnektör uçlarındaki iletkenlerle temasını sağlamak için konnektörün ağ pensesi ile sıkılması gerekmektedir. Resim 2.31: Konnektörün sıkılması Telefon kablosunu sıktıktan sonra kablo test cihazı ile kontrol edilmelidir. Kablo test sonuçlarına göre kablo bağlantısı yapabilirsiniz ya da tekrardan kablo uçlarına RJ-12 takılması gerekebilir. Resim 2.32: Kablonun telefon cihazına takılması 35
Resim 2.33: Kablonun modem cihazına takılması2.3.5. Kablo Testi Kablolar hazırlandıktan sonra çalıĢıp çalıĢmadığını test etmek için çeĢitli firmalarınürettiği kablo test cihazları kullanılabilir. Kabloların uçlarına takılan iki parça hâlindeki bucihazlar test iĢlemini oldukça kolaylaĢtırmaktadır. Resim 2.34: Kablo test cihazı2.4. LAN Kurulumu Ağ (network) iki veya daha fazla bilgisayarın birbirleriyle iletiĢim hâlinde olmasıdır.Bu iletiĢim internet üzerinden farklı kıtalardaki iki bilgisayar arasında da olabilir, aynımekân içinde olan iki bilgisayar arasında da olabilir. Eğer bu bilgisayarlar aynı yerel alaniçinde bulunurlarsa bu ağ, LAN (local area network) olarak adlandırılır. Bilgisayarlarda bulunması gereken donanım ve yazılımlar Ağ kurulumunu destekleyen bir iĢletim sistemi ( Windows 7 vb.) Eğer ağ sunucu bilgisayar ile kurulacak ise bir sunucu bilgisayar ve ağ iĢletim sistemi gereklidir (Windows Server 2003 vb.) . Bilgisayarların ağa bağlanabilmeleri için her bilgisayarda bir ağ arabirim kartı bulunmalıdır. 36
Ağ ortamında bulunması gereken donanımlar Ağ kablosu Ağ cihazları ( anahtar, yönlendirici vb.) Bilgisayarlar ağa bağlanmaya hazır ise yapılacak ilk iĢ ağ topolojisini seçmekolacaktır. Günümüzde en çok kullanılan topoloji yıldız topolojisidir. Uygun topolojiseçildikten sonra ağ yapısına uygun kablo seçimleri yapılmalıdır. Kablo seçiminden sonrabelirlenen yere kablo döĢeme standartlarına uygun olarak ağ kablolarının çekilmesi ve tümkabloların ağ cihazları ile oluĢturulan merkezde toplanması gerekmektedir. ĠĢletim sisteminde ağ ayarları Günümüzde en yaygın yerel alan ağları „Ethernet‟ ağlarıdır. Yerel alan ağlarınınayarları kullanılan iĢletim sitemine göre farklılıklar gösterebilmektedir. Bu modülde günümüzde en çok kullanılan iĢletim sisteminde bir bilgisayarın ağabağlanması için gerekli olan ayarlamalar yapılacaktır. Öncelikle bilgisayarda „Denetim Masası – Ağ ve PaylaĢım Merkezi‟ açılır. Açılanpencerede sol kısımda bulunan „BağdaĢtırıcı ayarlarını değiĢtirin‟ bağlantısı tıklanarak „Ağ‟bağlantılarımızın bulunduğu ekran açılır. Resim 2.35: Ağ bağlantıları Ağ bağlantıları açıldıktan sonra yapılandırmak istediğimiz ağ bağlantısı sağ tıklanır ve„Özellikler’ komutu verilir. 37
Resim 2.36: Ağ bağlantıları sağ tuĢ menüsü Ağ bağlantısı özellikleri menüsünde „Ağ iletiĢimi‟ sekmesi altında kullanılan ağarabirim kartı yer alır. Resim 2.37: Ağ bağlantıları özellikleri Bu bölümde Ağ bağlantımızı yapılandırabiliriz. „Yükle‟ butonu ile ağ bağlantımızaçeĢitli ögeler ekleyebiliriz. „Kaldır‟ butonu ile de eklediğimiz ögeyi kaldırabiliriz. Bu ekranda TCP/IP iletiĢim kuralının özelliklerine de eriĢebilirsiniz. Bunun içinTCP/IPv4 (internet protokolü sürüm 4) seçilip „Özellikler‟ butonuna tıklamanızgerekmektedir. 38
Resim 2.38: TCP/IPv4 özellikleri Bu ekranda IP adresi, alt ağ maskesi, varsayılan ağ geçidi ve DNS ayarlarıyapılabilmektedir. Ayrıca „GeliĢmiĢ‟ butonu ile geliĢmiĢ ağ ayarlarını yapılandırmanız damümkündür. ĠĢletim sisteminde ağ kurulumu Ağ ayarlamalarını yaptıktan sonra iĢletim sisteminizde ağ kurulumunu yapmamızgerekmektedir. Böylece diğer kullanıcıların bulunduğu ağa eriĢme imkânınız olacaktır. Bunun için öncelikle bilgisayarda „Denetim Masası – Ağ ve PaylaĢım Merkezi „açılır. Resim 2.39: Ağ paylaĢım merkezi 39
Bu ekranda bulunan „Yeni bağlantı veya ağ kurun‟ bağlantısı ile kablosuz, kablolu,çevirmeli veya özel sanal ağlar (VPN) kurulabilir. Resim 2.40: Bağlantı veya ağ kur penceresi ‘Bir ağa bağlanın‟ bağlantısı ile hâli hazırda kurulmuĢ olan bir ağa bağlanabilirsiniz. „Ev grubu ve paylaĢım seçeneklerini seçin‟ bağlantısı ile ağdaki diğer bilgisayarlardabulunan dosya ve yazıcılara eriĢim ayarlarını veya paylaĢım ayarlarını yapabilirsiniz. ‘Sorunları giderin‟ bağlantısı ile de ağda oluĢan sorunları tanılama ve onarma iĢlemleriyapılmaktadır. 40
UYGULAMA FAALĠYETĠ ÖnerilerUYGULAMA FAALĠYETĠ BiliĢim teknolojileri tamir bakım atölyesinden temin edebilirsiniz.UTP kablosunu konnektöre takınız. ĠĢlem Basamakları Kabloyu temin ediniz. Konnektörü temin ediniz. Ağ cihazını temin ediniz. Kabloyu konnektöre yerleĢtiriniz. Penseyle konnektörü sıkınız. Kabloyu test ediniz. Kabloyu ağ cihazına bağlayınız. 41
KONTROL LĠSTESĠBu faaliyet kapsamında aĢağıda listelenen davranıĢlardan kazandığınız beceriler için Evet,kazanamadıklarınız için Hayır kutucuklarına ( X ) iĢareti koyarak kontrol ediniz.Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır1. Kablonun renk sırasını kontrol ettiniz mi?2. Kablonun uçlarının konnektöre iyice yerleĢtiğini kontrol ettiniz mi?3. Kabloları yerleĢtirirken elektrik hatlarıyla aynı yerde olmamasına dikkat ettiniz mi?4. LAN cihazlarının enerjisini bağlarken dikkatli oldunuz mu?5. LAN cihazlarını manyetik ortamlardan uzak yerlere monte edildiğine dikkat ettiniz mi?DEĞERLENDĠRME Değerlendirme sonunda “Hayır” Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz.42
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRMEÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği iĢaretleyiniz.1. 568-A standardına iletkenlerin renk dizilimi aĢağıdakilerden hangisinde doğru sırada verilmiĢtir? A)Turuncu-Beyaz, Turuncu, Mavi-Beyaz, YeĢil, YeĢil-Beyaz, Mavi, Kahverengi- Beyaz, Kahverengi B)Turuncu-Beyaz, Turuncu, YeĢil-Beyaz, Mavi, Mavi-Beyaz, YeĢil, Kahverengi- Beyaz, Kahverengi C)Kahverengi, Kahverengi-Beyaz, YeĢil, YeĢil-Beyaz, Mavi, Mavi-Beyaz, Turuncu, Turuncu-Beyaz D)YeĢil-Beyaz, YeĢil, Turuncu-Beyaz, Mavi, Mavi-Beyaz, Turuncu, Kahverengi- Beyaz, Kahverengi2. AĢağıdaki kodlardan hangisi UTP kablolarda kullanılan konnektör kodudur?A) RG B) AUI C) DB D) RJ3. AĢağıdakilerden hangisi LAN kurulumunda bilgisayarlarda bulunması gerekendonanım veya yazılımlardan biridir?A)Ağ pensesi B)Ağ arabirim kartı C)Ağ kablosu D)Ağ cihazları4. Verileri ıĢık hızıyla ileten kablo türü aĢağıdakilerden hangisidir?A) Fiber optik kablolar B) UTP kablolarC) STP kablolar D) Koaksiyel kablolar5. UTP kablolarında aĢağıda verilen kategorilerden hangisi ile 100 Mbps üzerinde veri transferi sağlanabilir?A) CAT3 B) CAT4 C) CAT5 D) CAT6 AĢağıdaki cümlelerin sonunda boĢ bırakılan parantezlere, cümlelerde verilenbilgiler doğru ise D, yanlıĢ ise Y yazınız.6. (…) RJ-12 konnektörleri telefon kablolarında kullanılır.7. (…) Günümüzde en çok kullanılan kablo türü Cat5‟ dir.8. (…) Ġki bilgisayarı birbirine bağlamak için bağlantı kablosunun aynı standarda göre yapılması gerekmektedir.9. (…) UTP Cat1 kablo kullanım alanı telefon iletiĢimi ve zil teli gibi zayıf akım sistemleri olan kablo türüdür.10. (…) Bilgisayarlar „hub‟ ya da „swich‟ gibi merkezi birim kullanarak birbirine bağlanacak ise kabloların aynı standarda göre bağlanması gerekmektedir.DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevapverirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 43
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–3 ÖĞRENME FAALĠYETĠ–3AMAÇ TCP/IP‟yi tanıyarak IP adreslerini kavrayacak, ağ için uygun IP sınıfınıbelirleyebileceksiniz. ARAġTIRMA Bir yerel ağda, bilgi alıĢveriĢinde bulunan bilgisayarların nasıl bilgi alıĢveriĢinde bulunduğunu ve ne gibi ayarlar yapıldığını araĢtırınız. 3. TCP/IP3.1. Ġnternet Adresleri Internette her bilgisayarın bir IP (ınternet protokol) adresi vardır. Bir bilgisayarın IPadresi varsa internet üzerindeki tüm bilgisayarlar bu adresi kolayca bulabilir. Yani bir siteninIP adresini biliyorsanız, web tarayıcınıza bu adresi yazarak da o siteye bağlanabilirsiniz.Ancak bu rakamları akılda tutmak zor olduğundan her bir IP adresine karĢılık gelen alanadları verilmiĢtir. Çoğu internet servis sağlayıcılarda bulunan özel sunucu bilgisayarlardan(alan adı sunucuları – domain name server- DNS) oluĢan bir ağ, hangi alan adının hangi IPadresine karĢılık geldiği bilgisini tutar ve kullanıcıları doğru adreslere yönlendirir. Internettetrafiğin iĢlemesi bu IP adreslerine bağlı olarak gerçekleĢir.3.1.1. IP Adresleme Ġnternete bağlı her sistemin kendisine ait özel bir adresi vardır. Bunlar IP (internetprotokol) adresi olarak adlandırılır ve bilgisayarlar arasında iletiĢim yapılırken veripaketlerinin adreslenmesinde kullanılır. Tipik bir IP adresi noktalarla ayrılan dört rakamdanoluĢur; örneğin, 192.168.2.1. Bu adres 32 bitlik bir sayıdır dolaysıyla ağ üzerine 232 tane,yani yaklaĢık 4 milyar tane bilgisayar bağlanabilir. Adresi oluĢturan 32 bit kolayca okunması için 8 bitlik dört gruba ayrılmıĢtır. Bugruplara „oktet‟ denilir. Bilgisayarların IP numarası 4 tane oktetten ve her bir oktet de 8 tanebitten oluĢur. Örnek olarak; 10000011011010110000000100001100 (Bilindiği gibi bilgisayar verileri 1 ve 0‟lardan oluĢur.) 44
Görüldüğü gibi okumak çok zor. ĠĢte bu yüzden her oktet onluk düzene çevriliparasına nokta konulur (10000011.01101011.00000001.00001100 ) . Ġkilik sistemin onluk sisteme çevrilmesi Yukarıdaki örnek için düĢünürsek; 1.oktet: 10000011 2.oktet: 01101011 3.oktet: 00000001 4.oktet: 00001100 1. oktet aĢağıdaki gibi yazılır. Basamakların alt kısmına ikinin katları sırasıylaartırılarak son basamağa kadar yazılır. Resim 3.1: IP hesaplama Ġkinin katları yazıldıktan sonra sırasıyla basamak sayısı ile karĢısında bulunan ikininkatı çarpılarak toplanır. (20 x 1 ) + (21 x 1 ) + (22 x 0 ) + (23 x 0 ) + (24 x 0 ) + (25 x 0 ) + (26 x 0 ) + (27 x 1 ) = 1+2+0+0+0+0+0+128=131 Bulunan bu sayı (131) IP adresimizin ilk kısmıdır. Diğer oktetler için de aynı iĢlemleryapılarak IP adresimizin diğer kısımları da bulunur. Tüm hesaplamaları yaptığımız zaman IP adresiniz = 131.107.1.12 Ģeklinde olur.3.1.1.1. IP Adresi Atama Ġnternete bağlanmak amacıyla kullanılan modemler IP numaralarını otomatik olarakkendi havuzlarından dağıtır. Bilgisayarınız bu havuzdan IP numarası alarak internet ağınadâhil olur. Ancak bazı durumlarda bilgisayarınız otomatik IP alamayabilir, böyle durumlardabilgisayarınızın IP alma iĢlemini el ile yapılandırmanız gerekmektedir. 45
Search
