โขน (โขนฉาก)

โขน คืออะไร? โขน เป็นนาฏศิลป์ชั้นสูงที่เก่าแก่ของไทย ปรากฏหลักฐานตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา ตามจดหมายเหตุของลาลู แบร์ ราชทูตฝรั่งเศสสมัยสมเด็จพระ-นารายณ์มหาราช ในจดหมายได้กล่าวถึงการเล่นโขนว่า เป็นการเต้น ออกท่าออกทางให้เข้ากับเสียงซอและเครื่องดนตรีอื่น ๆ ผู้เต้นสวมหน้ากากและถืออาวุธ

ต้นกำเนิดมากจากการแสดงอะไร?

เป็นกีฬา การแสดง และการต่อสู้ป้องกันตัวอย่างหนึ่ง จำเป็นต้องอาศัยความเชี่ยวชาญกับการใช้ อาวุธหลายชนิดในกระบวนท่าต่าง ๆ มีการประชันกันในเชิงฝีมือไหวพริบในการต่อสู้ การหลอกล่อ หลบหลีก ยั่วยุคู่ต่อสู้ จากลีลาท่าทางเหล่านี้ โดยอุปกรณ์ที่ใช้ในการแสดงนี้ ทำเลียนแบบอาวุธจริง ทำจากไม้ โลหะ หนังสัตว์ เป็นมหรสพที่แพร่หลายอีกอย่างหนึ่งของไทย ตัวหนังจะใช้แผ่นหนังวัวฉลุทำเป็นรูปตัวละครในเรื่อง รามเกียรติ์ และมีไม้ผูกทาบตัวหนังไว้ทั้งสองข้าง เพื่อให้ตัวหนังตั้งตรง และทำให้มีคันยื่นลงมาใต้ตัว หนังสำหรับจับถือและยก

ประเภทของโขน โขน สามารถแบ่งออกได้เป็น ๕ ประเภท ดังนี้ เป็นการแสดงโขนกลางแจ้ง บนพื้นดิน หรือกลางสนามหญ้า ใช้ธรรมชาติเป็น ใช้ผู้แสดงจำนวนมาก เพราะนิยมแสดงตอนรบ ใช้วงปี่พาทย์ ๒ วง ตั้งทางด้านซ้ายและขวาของสนาม ผลัดเปลี่ยนกันบรรเลง สันนิษฐานว่าเป็นการแสดงโขนประเภทแรก จัดแสดงตั้งแต่สมัยอยุธยา แต่ไม่ทราบต้นกำเนิดแน่ชัด

เป็นการแสดงโขนที่จัดแสดงบนโรงมีหลังคา ด้านหน้าฉากมีช่องสำหรับให้ตัวแสดงออก มีราวไม้กระบอก พาดไว้ตามยาวของเวที ผู้แสดงสามารถเดินได้รอบ ราวมีไว้ให้ตัวแสดงนั่ง เมื่อแสดงบทบาทของตนเสร็จ จะกลับมานั่ง เป็นการแสดงโขนหน้าจอหนังใหญ่ ใช้ผ้าดิบมาทำเป็นจอ โดยเจาะด้านข้างเป็นประตูเข้า-ออกของผู้แสดง และทำซุ้มประตูเมือง ด้านซ้ายของจอเขียนเป็นรูปกรุงลงกา ด้านขวาเขียนเป็นรูปพลับพลาของพระราม ด้าน หลังจอเป็นที่ตั้งวงดนตรี ด้านล่างเป็นตาข่าย เพื่อให้นักดนตรีมองเห็นผู้แสดงบนเวที

เป็นการแสดงโขนที่ได้รับการปรับปรุงตามแบบอย่างการแสดงละครในนอกจากนี้ยังมีระบำ รำ ฟ้อน แทรก อยู่ในการแสดงด้วย เป็นการแสดงโขน ที่พัฒนามาจากโขนโรงนอกในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๕) มีผู้คิดสร้างฉากประกอบการแสดงโขนเช่นเดียวกับการแสดงละครดึกดำบรรพ์ การแสดงโขน ฉากมีลักษณะเหมือนกับการแสดงโขนโรงใน แต่จะมัการแบ่งเรื่องราวที่แสดงให้เหมาะกับฉากตามท้องเรื่อง

โขนฉาก คืออะไร? เกิดขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๕ มีผู้คิดสร้างฉากประกอบเรื่องเพื่อแสดงโขน คล้ายกับละครดึกดำบรรพ์ ส่วนวิธีแสดงดำเนินเช่นเดียวกับโขนโรงใน แต่มีการแบ่งเป็นชุดเป็นตอน เป็นฉาก และจัดฉากประกอบตาม ท้องเรื่อง จึงมีการตัดต่อเรื่องใหม่ไม่ให้ย้อนไปย้อนมา เพื่อสะดวกในการจัดฉาก กรมศิลปากรได้จัดทำ บทเป็นชุด ๆ ไว้หลายชุด เช่น ชุดปราบกากนาสูร ชุดมัยราพณ์สะกดทัพ ชุดนางลอย ชุดนาคบาศ ชุดพรหมา สตร์ ชุดศึกวิรุญจำบัง ชุดทำลายพิธีหุงน้ำทิพย์ ชุดสีดาลุยไฟ และชุดปราบบรรลัยกัลป์ การแสดงโขน โดยทั่วไปนิยมแสดงเรื่อง \"รามเกียรติ์\" กรมศิลปากรเคยจัดแสดงเรื่องอุณรุฑ แต่ไม่เป็น ที่นิยมเท่ารามเกียรติ์ เรื่องรามเกียรติ์ที่นำมาแสดงโขนนั้นมีหลายสำนวนทั้งที่ประพันธ์ขึ้นในสมัย-

กรุงศรีอยุธยา กรุงธนบุรี และกรุงรัตนโกสินทร์ โดยเฉพาะบทในสมัยรัตนโกสินทร์ นิยมแสดงตามสำนวน ของรัชกาลที่ ๒ ที่กรมศิลปากรปรับปรุงเป็นชุดเป็นตอน รัชกาลที่ ๖ ก็เคยทรงพระราชนิพนธ์บทร้องและบทพากย์ไว้ถึง ๖ ชุด คือ ชุดสีดาหายชุดเผาลงกา ชุด พิเภกถูกขับ ชุดจองถนน ชุดประเดิมศึกลงกา และชุดนาคบาศ

วิธีการแสดง และเพลงที่ใช้ขับร้อง วิธีการแสดงก็เหมือนกับโขนโรงใน จะต่างกันตรงที่บทมีการปรับปรุงให้เร็วขึ้น มีการแบ่งฉาก และเปลี่ยนฉากตามท้องเรื่อง คล้ายกับละครดึกดำบรรพ์ เพลงที่ใช้ร้องมีบทขับร้องตามแบบโขนโรงใน ใช้วงปี่พาทย์วงเดียว บรรเลงเพลงหน้าพาทย์ จัดแสดงบนเวทีที่มีการจัดฉากประกอบให้เข้ากับเหตุการณ์และสถานที่ในเนื้อเรื่อง

ตัวอย่างการแสดงโขนฉาก

สมาชิกในกลุ่ม ๑.) นายอาเคน แซ่ฮ่าน เลขที่ ๒ ๒.) นางสาวปัณฑ์ชนิต สวนกูล เลขที่ ๔ ๓.) นางสาวปาณิภา ครรชิตพงษา เลขที่ ๕ ๔.) นายอนุพงศ์ เพชรมุข เลขที่ ๗ ๕.) นางสาวพิยดา คำสัย เลขที่ ๙ ๖.) นางสาวชุตินันท์ ไพเราะ เลขที่ ๑๒ ๗.) นางสาววริสรา ปานสกุล เลขที่ ๑๖ ๘.) นายภาณุพงศ์ สินบัว เลขที่ ๓๒ ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๕/๕