วันพืชมงคล

หอ้ งสมดุ ประชาชนจงั หวดั แพร่ ศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั อาเภอเมอื งแพร่

ประวตั วิ นั พชื มงคล พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ หรือเรียกสั้น ๆ ว่า พิธีแรกนา เป็นพระ ราชพธิ ีทมี่ ีมาแต่โบราณตั้งแต่ครั้งสุโขทยั เป็นราชธานี ซง่ึ ในสมัยนั้นพระมหากษัตริย์ไม่ได้ ลงมอื ไถนาเอง เปน็ แต่เพยี งเสดจ็ ฯ ไปเป็นองค์ประธานในพระราชพธิ ีเทา่ นนั้ ครน้ั ถึงสมยั กรงุ ศรีอยุธยา พระมหากษตั ริย์ไม่ไดเ้ สด็จฯ ไปเปน็ องคป์ ระธาน แต่จะมอบอาญาสิทธิ์ให้ โดยทรงทาเหมือนอย่างออกอานาจจากกษัตริย์ และจะทรงจาศีลเงียบ 3 วัน ซ่ึงวิธีนี้ได้ ใช้ตลอดมาถงึ ปลายสมยั กรุงศรอี ยุธยา ต่อมา สมัยรัตนโกสินทร์ในรัชกาลที่ 1 ได้โปรดให้ข้าราชการชั้นผู้ใหญ่เป็นผู้ ประกอบพระราชพิธีแรกนาขวัญแทนพระองค์ และมิได้ถือว่าเป็นพิธีหน้าพระท่ีน่ัง เว้น แต่เม่ือมีพระราชประสงค์จะทอดพระเนตร สถานท่ีประกอบพิธีในตอนแรก ๆ จึงไม่ ตายตัว แล้วแต่จะทรงกาหนดให้ คร้ันในสมัยรัชกาลที่ 4 โปรดเกล้าฯ ให้จัดพิธีสงฆ์ เพิ่มขึน้ ในพระราชพิธตี า่ ง ๆ ทุกพิธี ดงั น้ัน \"พระราชพธิ ีพืชมงคล\" จึงไดเ้ ริ่มมีขึ้นแต่บดั นั้น มา โดยได้จัดรวมกับพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ และมีชื่อเรียกรวมกันว่า \"พระราชพิธีพชื มงคลจรดพระนังคลั แรกนาขวัญ\" ส่วนพิธีกรรมนอกเหนือจากการทาให้เป็นตัวอย่างตามท่ีทรงจาแนกไว้ 3 อย่าง โดย 2 อย่างแรก ที่ว่า \"อาศัยคาอธิษฐานเอาความสัตย์เป็นท่ีตั้งบ้าง ทาการซึ่งไม่มีโทษ นับว่าเป็นการสวัสดิมงคลตามซ่ึงมาในพระพุทธศาสนาบ้าง\" นั้น ทรงหมายถึง \"พิธีพืช มงคล\" อันเป็นพิธีสงฆ์ท่ีกระทา ณ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ส่วนอีกอย่างหนึ่งที่ว่า \"บูชาเซ่นสรวงตามท่ีมาทางไสยศาสตร์บ้าง\" น้ัน ทรงหมายถึงพิธีจรดพระนังคัลแรกนา ขวญั อันเป็นพธิ พี ราหมณ์ ดังนนั้ จงึ พอจะสรปุ ความมงุ่ หมายอนั เป็นมลู เหตุใหเ้ กดิ พระราชพธิ ีพชื มงคลจรด พระนังคัลแรกนาขวัญนี้ได้ว่า พิธีแรกนามุ่งหมายที่จะให้เป็นตัวอย่างแก่ราษฎร เพื่อชัก นาให้มีความมั่นใจในการทานา อันเป็นอาชีพหลักที่สาคัญของคนไทยที่มีมาแต่ช้านาน สืบมาจนปจั จุบันยงั คงเปน็ อยู่อย่างนั้น เพราะการเกษตรซ่ึงมีการทานาเป็นหลักนั้น เป็น สง่ิ สาคัญแกช่ วี ติ ความเปน็ อยู่และเศรษฐกิจของประเทศทกุ สมยั

ส่วนวันประกอบพิธีน้ัน ต้องเป็นวันท่ีดีท่ีสุดของแต่ละปี ประกอบด้วย ข้ึน แรม ฤกษ์ยาม ให้ได้วันอันเป็นอุดมฤกษ์ตามตาราโหราศาสตร์ แต่ต้องอยู่ในระหว่างเดือน เพราะเดอื นน้เี รม่ิ จะเข้าฤดูฝน เป็นระยะเวลาทเี่ หมาะสมสาหรบั เกษตรกร ชาวไร่ ชาวนา จะไดเ้ ตรยี มทานา เมื่อโหรหลวงคานวณได้วันอดุ มมงคลพระฤกษ์ ที่จะประกอบพระราช พิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญแล้ว สานักพระราชวังจะได้ลงไว้ในปฏิทินห ลวงที่ พระราชทานในวนั ข้นึ ปใี หม่ทกุ ปี และได้กาหนดไว้ว่าวันใดเป็นวันพืชมงคล วันใดเป็นวัน จรดพระนงั คลั แรกนาขวญั พระราชพิธีจรดพระนังคลั แรกนาขวัญ แต่เดมิ มาทาทที่ ุง่ นาพญาไท เม่ือได้มีการ ฟ้ืนฟพู ระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญข้ึนใหม่ จึงจัดให้มีข้ึนที่ท้องสนามหลวง ทั้งนี้ วันแรกนาขวัญเป็นวันสาคัญของชาติ คณะรัฐมนตรีมีมติให้หยุดราชการ 1 วัน และมี ประกาศใหช้ ักธงชาตติ ามระเบยี บทางราชการ

การประกอบพระราชพธิ ีวนั พชื มงคล พระราชพิธีพืชมงคล เป็นพิธีทาขวัญพืชพรรณธัญญาหารท่ีพระบาทสมเด็จพระ เจ้าอยู่หัวทรงอธษิ ฐานเพอื่ ความอุดมสมบูรณข์ องพืชพรรณธัญญาหารแหง่ ราชอาณาจักร ไทย ซึ่งข้าวที่นาเข้าพิธีพืชมงคลนั้นเป็นข้าวเปลือก มีทั้งข้าวเจ้าและข้าวเหนียว นอกจากน้ีมีเมล็ดพืชต่าง ๆ รวม 40 อย่าง แต่ละอย่างบรรจุถุงผ้าขาว นอกจากน้ียังมี ข้าวเปลือกที่หว่านในพิธีแรกนา บรรจุกระเช้าทองคู่หน่ึงและเงินคู่หนึ่ง เป็นข้าวพันธุ์ดีที่ โปรดเกล้าฯ ให้ปลกู ในสวนจิตรลดา และพระราชทานมาเขา้ พิธีพืชมงคล โดยพันธ์ุข้าวพระราชทานนี้จะใช้หว่านในพระราชพิธีแรกนาส่วนหนึ่ง อีกส่วน หนึ่งท่ีเหลือทางการจะบรรจุซอง แล้วส่งไปแจกจ่ายแก่ชาวนาและประชาชนในจังหวัด ต่าง ๆ ใหเ้ ป็นมิ่งขวัญและเปน็ สิริมงคลแกพ่ ชื ผลที่จะเพาะปลกู ในปนี ี้ ทงั้ น้ี พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญในปัจจุบันน้ีได้ดาเนินตามแบบอย่าง โบราณราชประเพณี เว้นแต่บางอย่างได้มีการดัดแปลงให้เหมาะแก่กาลสมัย อาทิ พิธี ของพราหมณ์ก็มีการตัดทอนให้เหลือน้อยลง พระยาแรกนาก็ให้ตกเป็นหน้าท่ีของ ปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ส่วนเทพีนั้นคัดเลือกจากข้าราชการสตรีโสดในสังกัด กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ระดับ 3-4 คือข้ันโทข้ึนไป พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี ได้เสด็จพระราชดาเนินทอดพระเนตรพระราช พิธีทุกปี มีข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ ทูตานุทูต และประชาชนได้มาชมการแรกนาเป็นจานวน มาก สาหรับการประกอบพิธีน้ันก็จะถูกกาหนดข้ึนโดยโหรหลวง ในระหว่างพิธีอัน สวยงามนี้ ก็จะมีการทานายปริมาณน้าฝนในช่วงฤดูฝนที่กาลังจะมาถึง และแล้วพระยา แรกนากจ็ ะทาการเลือกผ้า 3 ผืนที่มีความยาวต่างขนาดกันตามชอบใจ ผ้าท้ัง 3 ผืนน้ีจะ ดูคล้ายกัน ถ้าพระยาแรกนาเลือกผืนท่ียาวที่สุดก็ทายว่า ปีน้ีปริมาณน้าฝนจะมีน้อย ถ้า เลือกผืนท่ีสั้นท่ีสุด ทายว่า ปีนี้ปริมาณน้าฝนจะมาก และถ้าเลือกผืนท่ีมีความยาวปาน กลาง ทายว่า มีปริมาณนา้ ฝนพอประมาณ หลงั จากสวมเสอื้ ผ้าเรยี กวา่ \"ผา้ นุง่ \" เรยี บรอ้ ยแล้ว พระยาแรกนาก็จะไถลงไปบน พ้นื ท่ที ้องสนามหลวงด้วยพระนงั คลั สแี ดงและสีทอง ซ่ึงลากโดยพระโคผู้สขี าว ตามขบวน

ด้วยเทพีทั้งสี่ ผู้ซึ่งหาบกระเช้าทองและกระเช้าเงินท่ีบรรจุด้วยเมล็ดข้าวเปลือก นอกจากนีก้ ม็ ีคณะพราหมณ์เดินคู่ไปกับขบวนพรอ้ มทัง้ สวดและเป่าสังข์ไปพรอ้ มกนั เมอ่ื เสร็จจากการไถแล้วพระโคก็จะได้รับการป้อนพระกระยาหารและเครื่องด่ืม 7 ชนิด คือ เมล็ดข้าว ถ่ัว ข้าวโพด หญ้า เมล็ดงา น้า และเหล้า ไม่ว่าพระโคจะเลือกกิน หรอื ดมื่ ส่งิ ใด กท็ ายว่าปีนี้จะอดุ มสมบรู ณ์ด้วยสิ่งที่พระโคเลอื กน้ัน เม่อื เสร็จพธิ แี ลว้ ประชาชนจะพากนั แย่งเก็บเมล็ดขา้ วทห่ี วา่ นโดยพระยาแรกนา เพราะว่าเมล็ดข้าวนี้ถือว่าเป็นสิ่งศักด์ิสิทธ์ิ อันจะนามาซึ่งความอุดมสมบูรณ์และความ เปน็ สิริมงคลแก่ผู้ที่มีไว้ในครอบครอง ชาวนาก็จะใช้เมล็ดข้าวนี้ผสมกับเมล็ดข้าวของตน เพ่อื ให้พืชผลในปที ่จี ะมาถึงนีอ้ ุดมสมบูรณ์ สาหรับพระโคท่ีจะเข้าพระราชพิธีแรกนาขวัญ จะถูกเลี้ยงดูอย่างดีในทุ่งหญ้าที่ จังหวัดราชบุรี พระโคท่ีใช้ในพระราชพิธีจะต้องมีลักษณะท่ีดีขาดเกินไม่ได้คือ หูดี ตาดี แข็งแรง เขาทั้งสองต้ังตรงสวยงาม พระโคแต่ละคู่ต้องสีเหมือนกัน ซ่ึงจะมีการคัดเลือก พระโคเพียงสองสีเท่านั้น คือ สีขาวสาลีและสีน้าตาลแดง และเจาะจงแต่เพศผู้เท่านั้น และต้องผ่านการ \"ตอน\" เสียก่อนด้วย อนึ่ง นับตั้งแตป่ ี พ.ศ. 2509 เป็นต้นมา คณะรัฐมนตรีได้ประชุมปรึกษาลงมติให้ วันพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ เป็นวันเกษตรกรประจาปีอีกด้วย ท้ังน้ี เพื่อให้ผู้มีอาชีพทางการเกษตรพึงระลึกถึงความสาคัญของการเกษตร และร่วมมือ กันประกอบพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ เพ่ือเป็นสิริมงคลแก่อาชีพ ของตน

กจิ กรรมตา่ ง ๆ ทค่ี วรปฏบิ ตั ใิ นวนั พชื มงคล 1. ประดบั ธงชาติตามอาคารบา้ นเรือนและสถานทีร่ าชการ 2. จัดนิทรรศการ แสดงประวัติความเป็นมา และความสาคัญของวันพืชมงคล รวมทงั้ พระราชพธิ จี รดพระนงั คัลแรกนาขวัญ

บรรณานกุ รม Kapook. (๒๕๖๓). วนั พืชมงคล. สบื ค้น ๑๐ พฤษภาคม ๒๕๖๓, จาก https://hilight.kapook.com/view/23040