หน่วยที่ 4 การปฏิบัติตนดี

สังคมศึกษา ศาสนา และวฒั นธรรม ป. 3 หน่วยการเรียนรู้ที่ 4 การปฏบิ ตั ิตนดี แผนการจดั การเรียนรู้ท่ี 31 การฝึ กให้มสี มาธิในการฟัง การอ่าน การคดิ การถาม และการเขยี น เวลา 1 คาบ 1

ช่วยกนั คดิ ช่วยกนั ตอบ ทาอย่างไรจึงจะมีสตแิ ละสมาธิในการทากจิ กรรมต่าง ๆ หมั่นฝึ กบริหารจิต หมนั่ ฝึ กจติ ใจให้ผ่องใส และเจริญปัญญา บริสุทธ์ิอยู่เสมอ อย่างสม่าเสมอ 2

4. การทาจติ ใจให้ผ่องใสบริสุทธ์ิ 4.4 การฝึ กให้มสี มาธิในการฟัง การอ่าน การคดิ การถาม และการเขยี น ใ น ชี วิ ต ป ร ะ จ ำ วัน จ ะ ต้อ ง ฟั ง อ่ำน คิด ถำม และเขียน เช่น ฟังครู สอนหนังสื อ อ่ำนเรื่ องรำวใน หนงั สือ ถำมครูเมื่อสงสัย จดบนั ทึก ส่ิงท่ีครูสอน 3

4. การทาจติ ใจให้ผ่องใสบริสุทธ์ิ 4.4 การฝึ กให้มีสมาธิในการฟัง การอ่าน การคดิ การถาม และการเขยี น การมสี มาธิ • กำรทำใจใหส้ งบ จดจ่อ แน่วแน่อยกู่ บั เร่ืองใดเรื่องหน่ึง ซ่ึงกค็ ือ... ❖ กำรต้งั ใจฟัง ❖ ต้งั ใจอ่ำน ❖ ต้งั ใจคิด ❖ ต้งั ใจถำม ❖ ต้งั ใจเขียน 4

4. การทาจติ ใจให้ผ่องใสบริสุทธ์ิ 4.4 การฝึ กให้มสี มาธิในการฟัง การอ่าน การคดิ การถาม และการเขยี น • ทำกิจกรรม • อำ่ นรู้เรื่อง • อ่ำนไดร้ วดเร็ว ต่ำง ๆ ไดด้ ี • คิดแต่เร่ืองที่ดี มีประโยชน์ • ฟังรู้เร่ือง • เขำ้ ใจเร่ืองที่ฟัง • คิดถูกตอ้ ง และถกู ทำง • จดบนั ทึกแต่ ผลดขี องการมีสมาธิ เรื่องท่ีดี มีประโยชน์ • ถำมแตเ่ ร่ืองท่ีดี มีประโยชน์ • จดบนั ทึกได้ • ถำมไดต้ รง เร็วแลถกู ตอ้ ง ประเดน็ 5

บูรณาการเศรษฐกจิ พอเพยี ง ผงั แสดงหลกั ปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพยี ง ในกำรฝึ กกำรยืน กำรเดิน กำรน่ัง และกำรนอนอย่ำงมีสติ รวมท้ังกำรฝึ กในอิริ ยำบถอื่น ๆ เรำต้องยึดหลักพอดี พอประมำณ ไม่น้อยเกินไป ไม่มำกเกินไป ซ่ึงหลกั กำรดงั กล่ำวน้ีสอดคลอ้ งกบั หลกั ปรัชญำของเศรษฐกิจพอเพียง ข อ ง พ ร ะ บ ำ ท ส ม เ ด็ จ พ ร ะ บ ร ม ชนกำธิเบศร มหำภูมิพลอดุลยเดช มหำรำช บรมนำถบพิตร 6

กจิ กรรม ถูกหรือผดิ 1. การสวดมนต์ไหว้พระเป็ นการกล่าวสรรเสริญคุณของพระรัตนตรัย ถูก ผดิ 2. คาแผ่เมตตาขนึ้ ต้นว่า อติ ิปิ โส ภะคะวา... ถูก ผดิ สัพเพ สัตตา... 3. การฝึ กตนให้มีสตแิ ละสมาธิจะช่วยป้องกนั อันตราย หรือความผดิ พลาดทเี่ กดิ จากการทางานได้ ถูก ผดิ 7

กจิ กรรม ถูกหรือผดิ 4. การเดนิ อย่างมสี ติเรียกอกี อย่างหน่ึงว่า การเดนิ เป็ นวงกลม ถูก ผดิ การเดินจงกรม 5. การฝึ กสมาธิด้วยอริ ิยาบถต่าง ๆ ควรทาอย่างสม่าเสมอ จิตของเราจึงจะสงบ ถูก ผดิ 6. ถ้าเรามสี มาธิในการฟังจะทาให้เราจดได้เร็วและถูกต้องเสมอ ถูก ผดิ เข้าในเร่ืองทฟี่ ัง ฟังรู้เร่ือง 8

คาถามทบทวน ถ้านักเรียนต้องการจะนั่งสมาธิก่อนนอนควรปฏบิ ตั อิ ย่างไร แนวคำตอบ ปฏิบตั ิตนดงั น้ี 1) เลือกสถำนที่และเวลำ 2) สมำทำนศีล 5 3) สวดมนตไ์ หวพ้ ระและแผเ่ มตตำ 4) ตดั ควำมกงั วลต่ำง ๆ ออกไป 5) นง่ั ขดั สมำธิและกำหนดภำวนำ 9

สรุปความรู้ การฝึ กให้มสี มาธิในการฟัง การอ่าน การคดิ การถาม และการเขยี น การทาจิตใจให้ ผ่องใสบริสุทธ์ิ เช่น • การมสี มาธิในการฟัง→ฟังรู้เรื่อง เข้าใจเรื่องทฟี่ ัง ทากจิ กรรมต่าง ๆ ได้ดี • การมสี มาธิในการอ่าน→อ่านรู้เร่ือง อ่านได้รวดเร็ว 10

กจิ กรรมเสนอแนะ 11

การประยุกต์ใช้ในชีวติ ประจาวนั 1. ถำ้ มีโอกำสไปทศั นศึกษำศำสนสถำนในจงั หวดั สุโขทยั นกั เรียนควรปฏิบตั ิตนอยำ่ งไร 2. ถำ้ อยำกใหต้ นเองจำหรือเขำ้ ใจเร่ืองท่ีเรียนและมีสุขภำพจิตท่ีดี เช่น ไม่เครียด ไม่วติ กกงั วล นกั เรียนควรทำอยำ่ งไร 12

แบบทดสอบหลงั เรียน หน่วยการเรียนรู้ที่ 4 การปฏบิ ตั ติ นดี 13

เลือกคาตอบทถี่ ูกต้องทสี่ ุดเพยี งคาตอบเดยี ว 1. ข้อใดไม่ใช่หลกั การประเคน ก ใหป้ ระเคนทีละอยำ่ ง ข ประเคนแลว้ ไม่ควรจบั ตอ้ งอีก ค สิ่งของที่ประเคนตอ้ งเป็นของหนกั ง ผปู้ ระเคนตอ้ งอยหู่ ่ำงจำกพระภิกษุประมำณ 1 ศอก คาอธิบาย: ค ถูกตอ้ ง เพรำะสิ่งของท่ีประเคนจะตอ้ งไม่ใหญ่หรือหนกั เกินไป ดงั น้นั ส่ิงของที่ ประเคนตอ้ งเป็นของหนกั จึงไม่ใช่หลกั กำรประเคน 14

2. ข้อใดเป็ นคาขนึ้ ต้นของคาอาราธนาศีล ก สพั เพ สตั ตำ... ข วปิ ัตติปะฏิพำหำยะ... ค มะยงั ภนั เต วสิ ุง วสิ ุง... ง พรัหมำ จะ โลกำธิปะติ สะหมั ปะติ... คาอธิบาย: ค ถูกตอ้ ง เพรำะมะยงั ภนั เต วสิ ุง วสิ ุง... เป็นคำข้ึนตน้ ของคำอำรำธนำศีล 15

3. ใครปฏบิ ัตติ นไม่ถกู ต้องเม่ืออยู่ในวดั ก จอยวง่ิ เล่นในวดั ข นิดไม่สวมหมวกในวดั ค บวั ช่วยเกบ็ ขยะบริเวณวดั ง นนทส์ ำรวมกำย วำจำ และใจ คาอธิบาย: ก ถูกตอ้ ง เพรำะกำรวง่ิ เล่นในวดั เป็นกำรรบกวนสมำธิของผอู้ ่ืนหรือสร้ำงควำม รำคำญใหก้ บั บุคคลอื่นท่ีตอ้ งกำรควำมสงบในกำรปฏิบตั ิธรรม จึงเป็นกำรปฏิบตั ิตนท่ีไม่ถูกตอ้ ง เม่ืออยใู่ นวดั 16

4. ชาวพทุ ธส่วนใหญ่สมาทานศีลตามข้อใด ก ศีล 5 ข ศีล 8 ค ศีล 10 ง ศีล 227 คาอธิบาย: ก ถูกตอ้ ง เพรำะศีล 5 เป็นศีลเบ้ืองตน้ ของชำวพทุ ธ ศีล 5 จึงเป็นศีลท่ีชำวพทุ ธ ส่วนใหญ่สมำทำน 17

5. ข้อใดกล่าวถงึ รูปแบบโต๊ะหมู่บูชาไม่ถกู ต้อง ก แบบหมู่ 3 ข แบบหมู่ 5 ค แบบหมู่ 7 ง แบบหมู่ 9 คาอธิบาย: ก ถูกตอ้ ง เพรำะกำรจดั โตะ๊ หมู่บูชำท่ีชำวพุทธนิยมจดั ไดแ้ ก่ แบบหมู่ 4 แบบหมู่ 5 แบบหมู่ 7 และแบบหมู่ 9 ส่วนกำรจดั แบบหมู่ 3 ไม่มี จึงกลำ่ วถึงรูปแบบโตะ๊ หมู่บูชำไม่ถูกตอ้ ง 18

6. เพราะเหตุใดจึงมกี ารจดั โต๊ะหมู่บูชาในการประกอบ ศาสนพธิ ี ก เพื่อควำมสวยงำม ข เพื่อขบั ไล่ส่ิงชว่ั ร้ำย ค เพอ่ื เป็นกำรบูชำพระรัตนตรัย ง เพ่อื ควำมสวยงำมในศำสนพธิ ี คาอธิบาย: ค ถูกตอ้ ง เพรำะกำรจดั โตะ๊ หมู่บูชำ เป็นกำรจดั เครื่องบูชำพระรัตนตรัยท่ีปฏิบตั ิสืบ ตอ่ กนั มำชำ้ นำนจนกลำยเป็นประเพณี โดยชำวพทุ ธมีควำมเชื่อวำ่ ในกำรทำบุญควรมี พระพทุ ธเจำ้ เป็นประธำน กเ็ พือ่ จะใหง้ ำนพธิ ีน้นั มีพระรัตนตรัยครบสมบูรณ์ 19

7. ก่อนฝึ กสมาธิควรทาอะไรเป็ นอนั ดับแรก ก แผเ่ มตตำ ข สมำทำนศีล ค กรวดน้ำอุทิศส่วนกศุ ล ง แผเ่ มตตำกำหนดลมหำยใจ คาอธิบาย: ข ถูกตอ้ ง เพรำะกำรสมำทำนศีล คือ กำรรับเอำศีลแต่ละขอ้ ไปประพฤติปฏิบตั ิ เป็นกำรทำใหต้ นเองมีควำมบริสุทธ์ิท้งั ทำงกำยและวำจำ ซ่ึงเมื่อฝึกสมำธิจะทำใหจ้ ิตเป็นสมำธิ ไดเ้ ร็วข้ึน กำรสมำทำนศีลจึงควรทำเป็นอนั ดบั แรกก่อนกำรฝึ กสมำธิ 20

8. “เอาเท้าขวาวางทับเท้าซ้าย มือขวาวางหงายทับมือซ้าย นั่งตัวตรง” เป็ นลกั ษณะการนั่งแบบใด ก นงั่ คุกเข่ำ ข นง่ั พบั เพยี บ ค นง่ั ขดั สมำธิ ง นง่ั เกบ็ ปลำยเทำ้ คาอธิบาย: ค ถูกตอ้ ง เพรำะกำรนง่ั เอำเทำ้ ขวำทบั เทำ้ ซำ้ ย มือขวำทบั มือซำ้ ย เป็นรูปแบบหรือวธิ ี ของกำรนง่ั สมำธิ จึงเป็นลกั ษณะกำรนง่ั แบบขดั สมำธิ 21

9. การภาวนาว่า“ขวาย่างหนอ...” เป็ นคาภาวนา ของอะไร ก กำรนง่ั สมำธิ ข กำรยนื สมำธิ ค กำรเดินสมำธิ ง กำรนอนสมำธิ คาอธิบาย: ค ถูกตอ้ ง เพรำะกำรเดินสมำธิเป็นต้งั สติใหจ้ ดจ่ออยกู่ บั กำรยำ่ งกำ้ ว ยกเทำ้ ขวำกำ้ วไป ขำ้ งหนำ้ พร้อมกบั ภำวนำวำ่ “ขวำยำ่ งหนอ” เมื่อเทำ้ ขวำแตะพ้ืน ยกเทำ้ ซำ้ ยกำ้ วตำม พร้อมกบั ภำวนำวำ่ “ซำ้ ยยำ่ งหนอ” 22

10. ประโยชน์ของการสวดมนต์ไหว้พระคือข้อใด ก ทำใหม้ ีฐำนะดีข้ึน ข ทำใหม้ ีเพือ่ นมำกข้ึน ค ทำใหม้ ีสมำธิมำกข้ึน ง ทำใหเ้ รียนหนงั สือเก่งข้ึน คาอธิบาย: ค ถูกตอ้ ง เพรำะกำรสวดมนตไ์ หวพ้ ระ คือ กำรกล่ำวสรรเสริญพระรัตนตรัยไดแ้ ก่ พระพทุ ธ พระธรรม และพระสงฆ์ เป็นกำรทำจิตใจใหส้ งบ มีควำมสุข และมีสมำธิมำกข้ึน 23

มอบหมายงาน 1.การทเี่ ราฝึ กสมาธิมีผลดอี ย่างไรบ้าง - เขียนคำตอบลงในสมุดสังคมฯ 2.ให้นักเรียนถ่ายภาพการสวดมนต์ไหว้พระก่อนนอนและการนัง่ สมาธิ คนละ 1 ภาพ ส่วนนักเรียนนับถือศาสนาพทุ ธ *นักเรียนนับถือศาสนาอสิ ลาม ถ่ายภาพขณะละหมาด (ส่งมาในกล่มุ วชิ าสังคม ป.3 ) 24