7. ความสามารถในการวาดภาพอนาคต ประสบการณ์์จะช่่วยให้้การเห็็น ภาพฉายของอนาคตที่�่ควรจะเป็็น หรืือที่�่อาจจะกำำ�ลัังเกิิดขึ้้�น ภาพที่�่เห็็นเป็็นเพีียงอนาคตที่�่ควรจะ เป็็น ทั้้�งเรื่�่องดีีและไม่่ดีีที่�่อาจจะเกิิด 8. Time Traveller ทำำ�ตััวเป็็นนัักท่่องเวลา ส่่วนใหญ่่ต้้องเป็็นการเก็็บข้้อมููลที่�่มีีบริิบททางประวััติิศาสตร์์ 9. Invisibility ไร้ต้ ััวตน มีีวิิธีีในการกลมกลืืนกัับสัังคมรอบข้้าง กลายเป็็นคนในอย่่าง สมบููรณ์์ ผู้้�คนรอบข้้างไม่่อึึดอััดหรืือคิิดว่่าอยู่่�ผิิดที่�่ผิิดทาง การอยู่่� ในภาคสนามหลายครั้้�งต้้องทำำ�ให้้ตััวเองล่่องหนไร้้ตััวตนในการเก็็บ ข้้อมููล มีีความหมายว่่าไม่่มีีตััวตน หรืือสถานภาพใด ๆ เป็็นฝุ่่�นเป็็น ลมในพื้้� นที่�่เท่่านั้้�น เชื่่อ� ม รััด มััด ร้้อย 51 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
การสัังเกตแบบมีีส่่วนร่่วม INSIDE OUT วิิธีีวิิทยานี้้� อาจเรีียกได้้ว่่าเป็็น “นัักแสดงละคร ที่�่แสดง บทบาทสมมุุติิ” เป็็นการศึึกษาเพื่�่อเก็็บข้้อมููลชุุมชนสัังคมใน พื้้� นที่�่ ใดพื้้� นที่�่ หนึ่�่งที่�่ ผู้้�ศึึกษาต้้ องเข้้าไปร่่วมกิิ จกรรมเปรีียบ เสมืือนเป็็นคนในชุุมชนนั้้�น ๆ ซึ่�่งจะเป็็นการนำำ�ตััวเองเข้้าไป ทดลองกัับพื้้� นที่�่ด้้วยตนเอง ว่่าถ้้าเราเป็็นคนในชุุมชนนั้้�นจะ เป็็นเช่่นไรต้้องทำำ�อะไรบ้้าง ซึ่�่งวิิธีีนี้้�คืืองานทางมานุุษยวิิทยา ที่�่เข้้าไปศึึกษาชุุมชนโดยผู้้�ศึึกษาได้้รัับการยอมรัับจากชุุมชน และได้้กลายเป็็นส่่วนหนึ่�่งของชุุมชนแล้้ว หากผู้้�ศึึกษาประสงค์์ที่�่จะออกแบบชุุมชนนั้้�น หรืือ ออกแบบผลิิตภััณฑ์์และบริิการนั้้�น ผู้้�ศึึกษาต้้องทำำ�ตััวให้้เป็็น ผู้้�คนในชุุมชนนั้้�น ๆ เช่่น การออกแบบการบริิการในโรง พยาบาล ผู้้�ศึึกษาต้้องทดลองเป็็นผู้้�เข้้ารัับบริิการ เพื่�่อจะเห็็น กระบวนการในการให้้บริิการอย่่างที่�่เป็็นจริิง วิิธีีวิิทยาแบบ นี้้�เป็็นการนำำ�ตััวผู้้�ศึึกษาเข้้าเป็็นส่่วนหนึ่�่งของชุุมชน ถ้้าให้้ดีี ต้้องแสดงเป็็นทั้้�งผู้้�รัับบริิการและผู้้�ให้้บริิการ รวมถึึงแสดง เป็็นผู้้�บริิหารด้้วย จึึงจะเห็็นปััญหาที่�่ต้้องปรัับปรุุงมากขึ้้�น เชื่�อ่ ม รััด มัดั ร้อ้ ย 52 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
“ (สรรพสิ่่�ง) เรื่�อ่ งเล่่าที่่�เราเรีียกนิิทาน (Deep play in Storytelling Activity) ผู้้�เข้้าร่่วมกิิจกรรมเล่่าเรื่�่องผลิิตภััณฑ์์ของตััวเอง ว่่าดีีอย่่างไร มีีความสำำ�คััญกัับชีีวิิตของผู้้�คนอย่่างไร เรารัักษามัันไว้้เพื่�่อคนทุุกคนอย่่างไร (หนึ่�่งคนหนึ่�่งผลิิตภััณฑ์์ หรืือเป็็นผลิิตภััณฑ์์เดีียว แต่่มีีหลายคนเล่่าที่�่แตกต่่างกััน) ผลที่�่ได้้อาจเปลี่�่ยนผลิิตภััณฑ์์จากเดิิมก็็ได้้ ปริศิ นาการ โยงใย เชื่�่อม รัดั มััด ร้อ้ ย (Convergence Activity) ผู้้�เข้้าร่่วมกิิจกรรม (หนึ่�่งคนหนึ่�่งผลิิตภััณฑ์์) ตั้้�งคำำ�ถามถึึงตััวผลิิตภััณฑ์์ที่�่เราเล่่าถึึงนั้้�น นำำ�ไปสู่่�ประเด็็นต่่าง ๆ ได้้อย่่างไร เช่่น แก้้ปััญหาการเข้้าถึึงทรััพยากร แก้้ปััญหาเชิิงสัังคม ปััญหาภััยพิิบััติิ หรืือช่่วยสัังคมให้้สงบสุุข ฯลฯ ” เชื่อ่� ม รัดั มััด ร้้อย 53 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
3บทที่�่ ไม่่เลืือนหาย แต่่กลายร่่าง Re-designing
“ “ผลิิตภััณฑ์์มีีชีีวิิตของตนเอง ถ้้าเราคิิดว่่ามัันดีีแล้้วเมื่�่อไร ”วัันนั้้�นคืือวัันที่�่จบสิ้้�นชีีวิิตของผลิิตภััณฑ์์” ยืืนบนบ่่ายัักษ์์16 เนื้้�อหาส่่วนนี้้�จะกล่่าวถึึงการออกแบบผลิิตภััณฑ์์ใหม่่ จากฐานความรู้�ของชุุมชน การทำำ�งานที่�่ผ่่านมาและการ ศึึกษาทางวััฒนธรรมพบว่่า ชาวบ้้านหรืือมนุุษย์์ทุุกคนเป็็น นัักออกแบบ และสามารถออกแบบได้้ดีีด้้วย รวมถึึงการเป็็น นัักวิิทยาศาสตร์์ที่�่เยี่�่ยมยอดเพราะไม่่เช่่นนั้้�นมนุุษยชาติิคง สููญสิ้้�นไปแล้้ว ทำำ�ไมถึึงทำำ�ได้้ ก็็เพราะว่่ามนุุษย์์ทุุกคนมีีความ สามารถที่�่จะยืืนบนบ่่ายัักษ์์ ซึ่�่งหมายถึึงการต่่อยอดจากความ รู้้�ดั้้�งเดิิมที่�่สั่่�งสมมาอย่่างยาวนาน เรีียนรู้้�ความสำำ�เร็็จและ ความล้้มเหลว ปฏิิบััติิทดลองจนได้้สิ่่�งที่�่เหมาะสมที่�่สุุด การยืืนบนบ่่ายัักษ์์นั้้�น ทำำ�ให้้เราได้้เห็็นไกลขึ้้�นจากสิ่่�งที่�่ บรรพชนสร้้างไว้้ แต่่การพััฒนาที่�่ผ่่านมานั้้�นเป็็นการยกเลิิก สิ่่�งเก่่าแล้้วให้้ทำำ�สิ่่�งใหม่่ เมื่�่อไร้้รากก็็ไร้้อนาคต ยิ่่�งรากฐาน ความรู้�หยั่่�งลึึกเพีียงใด อนาคตความก้้าวหน้้าก็็จะไปได้้ไกล มากขึ้้�นเท่่านั้้�น เพราะยัักษ์์ก็็จะตััวสููงใหญ่่ขึ้้�นนั่่�นเอง 16แปลอย่่างตรงตััวมาจาก “Stand on the shoulders of giants” ซึ่�่งเป็็นคำำ�ที่�่เซอร์์ ไอแซค นิิวตััน กล่่าวไว้้ว่่า If I have seen a little further it is by standing on the shoulders of Giants. – แปลว่่าถ้้าฉัันสามารถมองได้้ไกลนั่่�นก็็เพราะว่่าฉัันยืืนอยู่่�บนไหล่่ของยัักษ์์ เชื่อ�่ ม รััด มััด ร้อ้ ย 56 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
เรื่�่องเล่่าในบทที่�่ผ่่านมา เป็็นการปีีนกลัับไปบนตััวยัักษ์์ อีีกครั้้�งหนึ่�่งของนัักออกแบบสัังคม ที่�่เดิิมใช้้วิิธีีการนำำ�ของคน อื่�่นมาปรัับปรุุงให้้เหมาะสมกัับสัังคมของตน เรีียนรู้้�จากยัักษ์์ ของคนอื่�่น จึึงเป็็นสิ่่�งที่�่เรีียกว่่า “อยากเป็็นในสิ่่�งที่�่ไม่่เคยเป็็น และไม่่มีีวัันได้้เป็็น” เราสามารถเข้้าใจรากฐานของตนเอง ผลิิตในสิ่่�งที่�่เรากิินและใช้้ มีีคำำ�อธิิบายที่�่ทรงพลััง การออกแบบในบทนี้้� ไม่่ใช่่การทำำ�ให้้มัันสวยงาม ทััน สมััย แต่่อย่่างใด แต่่การออกแบบจะเป็็นการออกแบบเพื่�่อ ให้้กลายเป็็นผลิิตภััณฑ์์หรืือบริิการจากผลิิตภััณฑ์์ที่�่เลืือนหาย ไป พ้้นสมััย แต่่เป็็นสิ่่�งที่�่มีีรากฐานที่�่เข้้มแข็็ง นำำ�มาสร้้างขึ้้�น ใหม่่ด้้วยคนในวััฒนธรรมนั้้�น ๆ เอง ด้้วยความคิิดเรื่�่องเล่่าที่�่ ทรงพลัังจากบทที่�่แล้้ว และการยืืดความรู้ �ไปเชื่� ่อมบรรจบกัับ ความรู้้�อื่�่น ๆ กลายเป็็นเรื่�่องเล่่าที่�่ยิ่่�งใหญ่่ และขยายตััวออก ไปได้้ไม่่รู้้�จบ ทำำ�ให้้สิ่่�งที่�่กำำ�ลัังเลืือนหาย หรืือเลืือนหายไปแล้้ว กลัับมีีชีีวิิตขึ้้�นใหม่่ด้้วยการกลายร่่างใหม่่บนฐานความคิิดที่�่ หยั่่�งรากลึึก เชื่�่อม รััด มััด ร้้อย 57 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
ความคิิดสร้า้ งสรรค์์ อะไรจะเกิิดขึ้้�นถ้้า...? การเริ่่�มต้้นด้้วยคำำ�ถามดีี ๆ เป็็นการเริ่่�มต้้นที่�่ดีี คำำ�ถาม หลัักที่�่ผ่่านมานั้้�นเราถามว่่า เราสร้้างผลิิตภััณฑ์์ไปทำำ�ไม ซึ่�่ง ก็็ได้้คำำ�ตอบในส่่วนแรกของหนัังสืือนี้้�แล้้ว ส่่วนคำำ�ถามใหม่่ใน บ ท นี้้� ผลิิ ต ภัั ณ ฑ์์ ที่�่ ผลิิ ต นั้้� นจ ะ เ ป็็ นสิ่่� ง ใ ห ม่่ ที่�่ ดีี ก ว่่ า ข อ ง เ ดิิ ม เหมาะสมกว่่าของเดิิม และผู้้�คนจะนิิยมใช้้บริิโภคอย่่างไร ดััง นั้้�นเรื่�่องความคิิดสร้้างสรรค์์จึึงเป็็นเรื่�่องสำำ�คััญ ความคิิดสร้้างสรรค์์มาจากไหน เป็็นคำำ�ถามที่�่ซ้้อนขึ้้�น มากในบทนี้้� จากการศึึกษาเรื่�่องนวััตกรรมที่�่สร้้างสรรค์์ขึ้้�น พบว่่าผู้้�สร้้างของใหม่่ที่�่มีีพลัังนั้้�น มีีขั้้�นตอนการคิิดที่�่มีีพื้้�นฐาน จากประสบการณ์์ เป็็นขั้้�นตอนดัังนี้้� 1. คิิดคล่่อง : ประสบการณ์์ จำำ�นวนการคิิดที่�่คิิดได้้จำำ�นวนมาก เป็็นขั้้�นตอนพื้้�นฐานว่่าสิ่่�ง นี้้�สิ่่�งนั้้�นสามารถทำำ�อะไรได้้อีีก 2. ความยืืดหยุ่่�น : ออกแบบใหม่่เพื่�่อเปลี่่�ยนรููป การคิิดยืืดหยุ่่�น ที่�่สามารถแปรเปลี่�่ยนรูู ปแบบได้้ จาก โครงสร้้างเดิิมเป็็นโครงสร้้างใหม่่ รื้้� อออกแล้้วประกอบใหม่่ 3. ความคิิดริเิ ริ่่ม� : คิิดสิ่่�งใหม่่ที่่�ไม่่เหมืือนใคร การคิิดที่�่เกิิดสิ่่�งใหม่่ จากของเดิิมที่�่ไม่่เคยมีีมาก่่อน 4. คิิดแบบละเอีียด “คืือ มองเห็็นความต่่าง จุุดแข็็งจุุดอ่่อนได้้เร็ว็ ” ” : นวััตกรรม วััตถุุที่�่สร้้างขึ้้�นนั้้�นผู้้�สร้้างสามารถนำำ�มาประเมิินคุุณค่่าได้้ สะท้้อนย้้อนคิิดเชิิงคุุณค่่าได้้ เป็็นประโยชน์์ต่่อสัังคมได้้ เชื่อ�่ ม รัดั มัดั ร้้อย 58 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
ขั้้�นตอนของ เมื่�่อเริ่่�มกระบวนการคิิดสร้้างสรรค์์ ควรเริ่่�ม จากคำำ�ถามที่�่ว่่า “อะไรจะเกิิดขึ้้�นถ้้า......?” ทำำ�ให้้ ความคิิดสร้า้ งสรรค์์ เราฝึึกคิิด และถ้้าให้้เกิิดพลัังในการคิิด ก็็ต้้องคิิด แบบรวมกลุ่่�มกัันคิิด เพื่�่อการต่่อเติิมเสริิมกััน คิิดแบบละเอีียด คืือ มองเห็น็ ความต่่าง จุุดแข็ง็ จุุดอ่่อนได้้เร็ว็ อย่่างต่่อเนื่�่อง แต่่สิ่่�งสำำ�คััญที่�่ห้้ามทำำ�เมื่�่อคิิด ความคิิดริเิ ริ่่ม� คืือ คิิดไม่เ่ หมือื นใคร เป็็นกลุ่่�มคืือ คำำ�พููดที่�่ว่่า “ความคิิดแบบนี้้�ทำำ�ไม่่ ความยืืดหยุ่่น� คืือ เปลี่่�ยนรููป ได้้” ทุุกความคิิดเป็็นความคิิดที่�่ดีีเสมอ แต่่เรา ความคล่่อง คืือ คิิดได้้มาก ยัังไม่่ได้้ทำำ�มัันให้้สำำ�เร็็จในตอนนี้้� ขอยกตััวอย่่าง เรื่�่องการระดมความคิิดเรื่�่องหนึ่�่ง จากการเผย แพร่่เรื่�่องการเข้้าค่่ายของเด็็กนัักเรีียนญี่�่ปุ่่�นเมื่�่อ ราว 40 ปีีที่�่แล้้ว ในรายการโทรทััศน์์ NHK ของญี่�่ปุ่่�น ได้้นำำ� เสนอการเข้้าค่่ายพัักแรมในป่่าของเด็็กประถม ต้้น เมื่� ่อถึึงตอนเย็็นหลัังเลิิกกิิจกรรม ต้้องมีีการ อาบน้ำำ� มีีเด็็กคนหนึ่�่งเสนอว่่า อยากอาบน้ำำ�อุ่่�น แบบออนเซ็็น ครููที่�่เป็็นผู้้�ดููแลก็็บอกให้้เพื่�่อนๆ ที่�่ จะอาบน้ำำ�แบบธรรมดา ช่่วยกัันคิิดว่่าเราจะให้้ เพื่�่อนได้้อาบน้ำำ�แบบออนเซ็็นนี้้�อย่่างไร ในที่�่สุุด ก็็หาวิิธีีได้้ว่่า ต้้องขุุดหลุุมลงไปแล้้วใช้้ผ้้าใบคลุุม หลุุมแล้้วเอาน้ำำ�ใส่่ และนำำ�หิินไปเผาไฟให้้ร้้อน ใส่่ถาดนำำ�ไปวางในน้ำำ� เพื่�่อให้้น้ำำ�อุ่่�น เมื่�่อเป็็นเช่่น นั้้�นทุุกคนก็็ได้้อาบน้ำำ�ออนเซ็็นกััน ด้้วยพลัังความ คิิดที่�่ร่่วมมืือกัันแก้้ปััญหา ถึึงแม้้ว่่า NHK จะเป็็น สถานีีโทรทััศน์์ที่�่รััฐบาลญี่�่ปุ่่�นสนัับสนุุนก็็ตาม แต่่ ก็็เป็็นตััวอย่่างที่�่ดีีสำำ�หรัับเรื่�่องการระดมความคิิด เชิิงแก้้ปััญหา เชื่อ�่ ม รัดั มััด ร้อ้ ย 59 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
กลัับมาที่�่สัังคมบางสัังคมที่�่ปิิดกั้้� นความคิิ ด สร้้างสรรค์์ เด็็กคนที่�่เสนอการอาบน้ำำ�ออนเซ็็น จะถููกหััวเราะเยาะในความคิิดที่�่เสนอ ครููก็็ต้้อง ลงโทษและดุุด่่าว่่าคิิดไม่่เหมืือนคนอื่�่น และก็็ไม่่ ได้้ทำำ�ในสิ่่�งที่�่เขาคิิด เลิิกคิิดที่�่จะเสนอความคิิด เห็็นใหม่่ต่่อไป การทำำ�งานออกแบบต้้องไม่่เกิิด สิ่่�งที่�่ปิิดกั้้� นความคิิดของทุุกคน เราคิิดและ พััฒนามัันให้้ดีียิ่่�งขึ้้�นมากกว่่าข้้อเสนอแรก และ หลากหลายรููปแบบ จึึงเป็็นหนทางที่�่ถููกต้้อง การกลายร่่าง “ การชนไก่่จะไม่่เกิิดขึ้้�น เมื่�่อคู่่�ไก่่ชนที่่�เชิิงชนแบบเดีียวกััน ” การศึึกษาเรื่�่องความสััมพัันธ์์ระหว่่างมนุุษย์์กัับไก่่ ในเรื่�่องไก่่ชนนั้้�น พบว่่า ชาวบ้้านเป็็นนัักพัันธุุวิิศวกรรมที่�่ชาญฉลาด สามารถผสมพัันธุ์์�ไก่่ชนให้้มีีความ หลากหลายได้้ ไม่่ใช่่แค่่เรื่�่องสีีหรืือรููปร่่างเท่่านั้้�น แต่่สามารถรัักษาและพััฒนา ผสมผสานเชิิงชนของไก่่ให้้คงที่�่ ไม่่เพีียงคงที่�่เท่่านั้้�น ยัังสามารถทำำ�ให้้เชิิงชนมีี ความหลากหลายด้้วยเช่่นกััน ทำำ�ไมต้้องมีีการพััฒนาสายพัันธุ์์�ตลอดเวลา ก็็เพราะ ต้้องการไก่่ชนที่�่มีีเชิิงชนที่�่ชนะไก่่ชนอื่�่น ๆ เท่่านั้้�น การพััฒนาสายพัันธุ์์�เกิิดขึ้้�น อยู่่�ตลอดเวลา เพื่�่อที่�่จะสร้้างไก่่ชนที่�่มีีความแตกต่่างและชนะไก่่ตััวอื่�่น ๆ ไก่่ชน ดููเหมืือนว่่าจะเป็็นเรื่�่องโหดร้้ายและทรมานสััตว์์ แต่่การคััดสรรสายพัันธุ์์�ที่�่สร้้าง ความหลากหลาย ทำำ�ให้้ไก่่แข็็งแรงขึ้้�น ทนทานต่่อโรคมากขึ้้�น และมีีสายพัันธุ์์�ที่�่ ซัับซ้้อนหลากหลาย เมื่�่อเกิิดวิิกฤตทางอาหารหรืือโรคร้้าย เรายัังมีีสายพัันธุ์์�ไก่่ ที่�่ยัังคงทนทานต่่อโรคระบาดในไก่่เลี้้�ยงเชิิงเดี่�่ยวอยู่่� เป็็นความมั่่�นคงทางอาหาร ที่�่เกิิดจากชาวบ้้านที่�่แท้้จริิง เชื่�่อม รัดั มัดั ร้อ้ ย 60 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
ผลิิ ตภัั ณฑ์์ เป็็นสิ่่�งมีีชีีวิิ ตที่�่ เราสามารถ ออกแบบได้้ ผสมสายพัันธุ์์�ต่่าง ๆ ได้้เช่่นกััน ใน ตอนต้้นของหนัังสืือเล่่มนี้้� เราเริ่่�มต้้นสร้้างตััวตน ของผลิิตภััณฑ์์จากเรื่�่องเล่่าด้้วยภาษา เรื่�่องเล่่า นั้้�นก็็สามารถถููกรื้้�อ ผสม และสร้้างใหม่่ได้้เช่่น กััน ในทางสัังคมศาสตร์์นั้้�น ความคิิดเรื่�่องการรื้้�อ สร้้างความหมาย ได้้รัับการอธิิบายจากนััก ภาษาศาสตร์์ที่�่ว่่า ความหมายของคำำ�คำำ�หนึ่�่ง ไม่่ ไ ด้้ เ ป็็ น ห นึ่�่ ง เ ดีี ย ว ข อ ง ตัั ว ห ม า ย ห รืื อ รูู ป ร่่ า ง ตัั ว หมาย ยกตััวอย่่างเช่่น คำำ�ว่่า “เก้้าอี้้�” ไม่่ได้้หมาย ถึึงเก้้าอี้้�ชิ้้�นใดชิ้้�นหนึ่�่งเฉพาะ เก้้าอี้้�มีีหลากหลาย รููปแบบ และรููปแบบนั้้�นก็็มีีหลายชื่�่อเรีียกเช่่นกััน แสดงว่่าคำำ�เดีียวกัันก็็มีีความหมายหลากหลาย บริิบท17 (อ้้างหนัังสืือหลัังโครงสร้้างนิิยมของ ศููนย์์มานุุษยวิิทยา) ดัังนั้้�น ชื่�่อเรีียกกัับความหมายไม่่ไปด้้วยกััน รูู ป แ บ บ ข อ ง ผลิิ ต ภัั ณ ฑ์์ แ ล ะ ค ว า ม ห ม า ย ก็็ สามารถแยกออกจากกัันได้้ ไม่่เพีียงเท่่านั้้�น ใน รููปแบบเองก็็แยกออกจากกัันได้้เช่่นกััน เรามาดูู ตััวอย่่างที่�่ถููกหยิิบยกมาตั้้�งแต่่เกิิดแนวคิิดเรื่�่องนี้้� ชิ้้�นที่�่ 1 คืือ โถฉี่�่ผู้้�ชาย เมื่�่ออยู่่�ในร้้านขายสุุขภััณฑ์์ ก็็เป็็นแค่่อุุปกรณ์์ในห้้องน้ำำ� แต่่เมื่�่อนำำ�มาเป็็น งานศิิลปะ ก็็แปลงตััวเองในความหมายของ ศิิลปะได้้เช่่นกััน อีีกชิ้้�นหนึ่�่งคืือ รููปกล้้องยาสููบที่�่ มีีตััวอัักษรบอกว่่า นี่�่ไม่่ใช่่กล้้องยาสููบ ทั้้�งสองชิ้้�น นี้้�เป็็นตััวอย่่างที่�่ดีีของการรื้้� อเพื่� ่อสร้้างใหม่่ของ ตััวหมายและความหมาย 17หลัังโครงสร้้างนิิยมฉบัับย่่อ = Poststructuralism : a very short introduction / แคทเธอรีีน เบลซีีย์์/ เขีียน ; อภิิญญา เฟื่�่องฟููสกุุล/แปล กรุุงเทพฯ : ศููนย์์มานุุษยวิิทยาสิิริินธร, 2549 เชื่อ�่ ม รัดั มััด ร้้อย 61 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
ความหมายกัับตััวหมายที่�่ต่่างกััน ดัังนั้้�นเราสามารถสร้้างสิินค้้าที่�่มีีความหลาก หลายรููปแบบ และแยกตััวจากความหมายเดิิม ที่�่ยััง คงสายพัันธุ์์�ดั้้�งเดิิมไว้้ได้้เช่่นเดีียวกัับการยืืนบนไหล่่ ยัักษ์์ สิินค้้ามีีความหลากหลายบนฐานวััฒนธรรมที่�่ หยั่่�งลึึก ก็็จะเป็็นความมั่่�นคงทางสายพัันธุ์์�สิินค้้าได้้ เช่่นกััน นั่่�นคืือความคิิด แต่่เราจะปฏิิบััติิการออกแบบ อย่่างไร เรามาลองคิิดดูู เช่่น ฝอยทองที่�่เป็็นอาหาร คาวของชาวโปรตุุเกสในสมััยอยุุธยา กลายเป็็นของ หวานในสมััยต่่อมา จากตำำ�ราการทำำ�นายชีีวิิตด้้วย ก ร ะ ดูู ก ไ ก่่ นำำ� ค ว า ม ห ม า ย ที่�่ ดีี ม า อ อ ก แ บ บ เ ค รื่� ่ อ ง ประดัับ ตุ๊๊�กตาที่�่ออกแบบน่่ารัักมาจากประเพณีีที่�่ แสดงถึึงความน่่ากลััว ไ ม่่ เ พีี ย ง เ ท่่ า นั้้� น ข อ ง บ า ง อ ย่่ า ง ส า ม า ร ถ เปลี่�่ยนแปลงสถานะจากของใช้้อย่่างหนึ่�่งมาเป็็นของ อย่่างหนึ่�่งได้้ เช่่น ผนัังบ้้านที่�่ดููเหมืือน ๆ กัันทุุกบ้้าน เมื่� ่อใส่่รูู ปภาพไป ก็็กลายเป็็นพื้้� นที่�่ที่�่น่่าสนใจขึ้้�นมา เครื่�่องจัักสานก็็สามารถกลายเป็็นงานศิิลปะได้้ เรา ลองผสมผสาน ทำำ�ให้้ใหญ่่ขึ้้�น ทำำ�ให้้เล็็กลง หรืือวาง กลัับหััวกลัับหาง ทำำ�ให้้ละเอีียดมากขึ้้�น แหที่�่จัับปลา ก็็กลายเป็็นเป้้สะพายที่�่สวยงามได้้ ขยะชายหาดก็็นำำ� มาเป็็นเครื่�่องประดัับตกแต่่งได้้เช่่นกััน เพราะทะเล ช่่วยสร้้างพื้้� นผิิวที่�่มีีเอกลัักษณ์์ เชื่�อ่ ม รััด มััด ร้อ้ ย 62 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
THE LEGENDS 2018 (The Secrets of Mekong river) การออกแบบที่�่มาจากการวิิจััยทางมนุุษย์์ศาสตร์์เรื่�่อง แม่่น้ำำ�โขง นำำ�ความลัับของสััตว์์ประจำำ�ถิ่่�นและตำำ�นาน เล่่า ทำำ�ให้้ปรากฏร่่างในรููปแบบที่�่มีีความน่่ารััก เพื่�่อ ส า ม า ร ถ ส ร้้ า ง พื้้� นที่�่ ท า ง จิิ น ต น า ก า ร แ ล ะ ส ร้้ า ง ประสบการณ์์ทางศิิลปะ ด้้วยการระบายสีีลงบน ผลิิตภััณฑ์์ตามจิินตนาการได้้ โดยการออกแบบปีี 2018 มีีรููปแบบดัังนี้้� ตำำ�นานช้้างงูู ในตำำ�นานพระเจ้้าพรหม ที่�่เล่่าว่่า ได้้ฝัันไปว่่าต้้องไป จัับช้้างที่�่แม่่น้ำำ�โขงแต่่ไปถึึงแล้้วเห็็นแต่่งููว่่ายน้ำำ�มา จึึง ตััดสิินใจจัับงููตััวที่�่ 3 เมื่�่อได้้แล้้วนำำ�ขึ้้�นมากลายเป็็น ช้้าง และพระเจ้้าพรหมนำำ�ช้้างนี้้�ไปเป็็นพาหนะเพื่�่อ ขัับไล่่ขอมออกไปในที่�่สุุด ความลัับของปลาบึึก ปลาบึึกเป็็นปลาประจำำ�ถิ่่�นที่�่มีีถิ่่�นกำำ�เนิิดในแม่่น้ำำ�โขง เท่่านั้้�น ชาวบ้้านพบว่่าปลาบึึกว่่ายทวนน้ำำ�ขึ้้�นมาผสม พัันธุ์์�และวางไข่่ที่�่บริิเวณเชีียงของและเชีียงแสน แต่่ ชาวบ้้านและนัักวิิชาการไม่่เคยเห็็นไข่่ปลาบึึกและ ลููกปลาบึึกเลย เราจะพบปลาบึึกอีีกครั้้�ง เมื่�่อปลาบึึก โตและมีีน้ำำ�หนัักเกิิน 100 กิิโลกรััมในแม่่น้ำำ�โขง ขณะ นี้้�เป็็นความลัั บว่่ าจากลููกปลาบึึกจนโตถึึ ง 100 กิิโลกรััม ไปอยู่่�ที่�่ไหนในแม่่น้ำำ�โขง เชื่่�อม รััด มััด ร้อ้ ย 63 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
THE GUARDIANS 2018 (The Secrets of Mekong river) การออกแบบที่�่มาจาการทำำ�งานวิิจััย ทางมนุุษยศาสตร์์ ในกลุ่่�มชาติิพัันธุ์์�ปลัังที่�่ อาศััยอยู่่�บริิเวณลุ่่�มน้ำำ�โขงตอนบน เรื่�่อง ชาติิพัันธุ์์�สััมพัันธ์์ในพื้้�นที่�่พุุทธศาสนา กลุ่่�ม ชาติิพัันธุ์์�ปลัังได้้มีีพิิธีีที่�่เรีียกว่่า “อายก” ที่�่ หมายถึึงความน่่ากลััว จากตำำ�นานมาเป็็น ประเพณีี ที่�่กลุ่่�มคนปลัังได้้แต่่งกายให้้มีีความ น่่ากลััว เพื่�่อปกป้้องพระศพพระพุุทธเจ้้าจาก ยัักษ์์ โดยนำำ�มาออกแบบให้้มีีความร่่วมสมััย ตััดแต่่งรููปแบบ (Domesticate) จากความ น่่ากลััว มาเป็็นความน่่ารััก “อายก” การกลายร่่างจากความน่่ากลััวมาเป็็นความน่่ารััก และกลายร่่างจากงานประเพณีีมาเป็็นการปกป้้อง เชื่่�อม รััด มััด ร้อ้ ย 64 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
THE MANGALA BHRON NARIMITRA 2017 มัังคลาภรณ์์นฤมิิต กลายร่่างจากตำำ�ราการทำำ�นายด้้วยกระดููกไก่่ ผลจากงานวิิจััยทางมนุุษยศาสตร์์ จาก มาเป็็นเครื่�่องประดัับสมััยใหม่่ การศึึกษาตำำ�ราการทำำ�นายด้้วยกระดููกไก่่ ค้้น พบความงดงามเบื้้�องหลััง กฎเกณฑ์์เชิิงศีีล ตำำ�ราการทำำ�นายด้้วยกระดููกไก่่ ธรรม นำำ�ไปสู่่�การนำำ�รููปแบบตััวเสี่�่ยงทายจาก คำำ�ทำำ�นายที่�่ดีี มาออกแบบเป็็นเครื่�่องประดัับ ที่�่มีีความหมายมงคล มาเป็็นชื่�่อผลงานที่�่ว่่า “มัังคลาภรณ์์นฤมิิต” From the result of the Humanities research project of “The Chicken Bone Divination Scripts”, the beauty and charming of the moral principles have been discovered. That was the characters of good and sacred prophesy scripts were used in the designing of adornment named “ Mangala Bhorn Narimitra ” การทำำ�นายด้้วยกระดููกไก่่ในกลุ่่�มชาติิพัันธุ์์�บนพื้้� นที่�่สููง เชื่อ�่ ม รัดั มััด ร้อ้ ย 65 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
ลายไทย ที่ไ�่ ด้้รับั อิิทธิิพลจาก วััฒนธรรมจีีน การศึึกษารููปแบบและความหมายลายไทยที่�่ได้้ รัับอิิทธิิพลจากวััฒนธรรมจีีน และเพื่�่อสร้้างรููปแบบ การสื่�่อความหมายลายไทยเพื่�่อการท่่องเที่�่ยวของคน จีีน ใ นพื้้� นที่�่ โ บ ร า ณ ส ถ า น เ มืื อ ง เ ชีี ย ง แ ส น จัั ง ห วัั ด เชีียงราย เนื่�่องด้้วยจัังหวััดเชีียงรายมีีนัักท่่องเที่�่ยวชาว จีีน เ พิ่่� ม ขึ้้� น แ ล ะ ส น ใ จ ใ น ก า ร ท่่ อ ง เ ที่�่ ย ว เ ชิิ ง ศิิ ล ป วััฒนธรรม ซึ่�่งเมืืองเชีียงแสนมีีศัักยภาพรองรัับได้้ จึึง ได้้ทำำ�การศึึกษาจากลายไทยและความหมายภาษาไทย ด้้วยการทำำ�งานร่่วมกัันระหว่่างผู้้�วิิจััยชาวจีีนและนััก วิิจััยชาวไทย ซึ่�่งเป็็นการศึึกษาในสาขาวิิชาภาษาและ วััฒนธรรมไทยเป็็นหลััก ทำำ�งานภาคสนามเรื่�่องความ หมายลายไทยที่�่เชื่�่อมโยงหรืือได้้รัับอิิทธิิพลจาก วััฒนธรรมจีีน ที่�่ปรากฏในเมืืองเก่่าเชีียงแสนและงาน วิิจััยนี้้�ได้้คััดเลืือกโบราณสถานที่�่มีีความสมบููรณ์์และมีี คุุณค่่าคืือ เจดีีย์์วััดป่่าสััก เป็็นพื้้�นที่�่หลััก ด้้วยระเบีียบ วิิธีีวิิจััยที่�่ด้้วยเอกสาร งานภาคสนาม สััมภาษณ์์และ ออกแบบสื่�่อความหมาย เพื่�่อนำำ�ไปใช้้ประโยชน์์ตาม เกณฑ์์การท่่องเที่�่ยวอย่่างยั่่�งยืืน ผลการศึึกษาสรุุปได้้ว่่า ลายไทยที่�่ได้้รัับอิิทธิิพล จากวััฒนธรรมจีีนที่�่พบในวััดป่่าสัักเชีียงแสนนั้้�น มีี ความหมายได้้ว่่า “ความมั่่�งคั่่�ง และความยั่่�งยืืน” นำำ� ไปสร้้างรูู ปแบบสื่�่อความหมายเพื่�่อเชื่�่อมโยงกัั บ ประสบการณ์์เดิิมของนัักท่่องเที่�่ยว สร้้างเป็็นต้้นแบบ เพื่�่อการนำำ�ไปสร้้างประโยชน์์ เป็็นสิินค้้าและการ บริิการที่�่มีีมููลค่่าสููง และเป็็นทรััพย์์สิินทางปััญญาให้้ กัับสัังคมได้้ เชื่อ่� ม รััด มััด ร้อ้ ย 66 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
คน ผึ้ง้� ป่า่ การศึึกษาและป้้องกัันในพื้้�นที่�่ที่�่เกิิดไฟป่่า พบว่่า ยัังมีีพื้้�นที่�่ที่�่อยู่่�ในเขตไฟป่่า แต่่ไม่่เกิิดไฟป่่า จากการศึึกษาเบื้้� องต้้นพบว่่าชุุมชนเหล่่านั้้�นได้้มีีการ สร้้างความรู้�เพื่�่อปกป้้องพื้้� นที่�่ไม่่ให้้ถููกไฟป่่าเข้้ามา ทำำ�ลายแหล่่งทรััพยากรร่่วมในชุุมชน ให้้เกิิดความคิิด ที่�่ว่่า พื้้� นที่�่ไม่่เกิิดไฟป่่าจะได้้รัับผลประโยชน์์ร่่วมกัันใน ชุุมชนมากกว่่าเผาป่่า ยกระดัับคุณุ ภาพชีีวิิต ศึกึ ษาพื้�น้ ที่�่ดัันแบบนิิเวศวััฒนธรรม ปัจั จััยสำ�ำ เร็จ็ ขยายผล ไปสู่่�การปฏบัตั ิิ การขยายผลสู่่� พื้้�นที่เ่� สี่ย�่ งไฟป่า่ การปรับั เปลี่่�ยน นิิเวศวิิทยาของการผลิิต การผลิิตทั้้�งระบบ ผลิิตภััณฑ์์และบริกิ ารที่�่มีีมูลู ค่่าสูงู ที่�่ เศรษฐีที ี่�่ยังั ยืนื บนฐาน ได้้จากพื้�น้ ที่่�เสี่ย่� งไฟฟป่า่ การแบ่ง่ ปันั ทรัพั ยากร เชื่่�อม รัดั มััด ร้อ้ ย 67 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
Artisan Pavilion DESIGN SHOWCASES หอประวััติิศาสตร์เ์ มืืองเชีียงใหม่่ ชื่่�อโปรแกรม : PALILAIYAKA นัักออกแบบ : พลวััฒ ประพัฒั น์์ทอง / ฉััตร์ณ์ พัฒั น์์ ปัญั ญาเพชร / วรพร พงษ์์สามารถ แบรนด์์ : PALILAIYAKA การออกแบบพื้�้นที่่�ขนาดเล็็กจากหลัักการของ ปะกาเกอญอที่่� “กิินน้ำำ�รักั ษาน้ำำ� กิินจากป่า่ รักั ษาป่า่ ” ระบบ นิิเวศสุนุ ทรีียะ คืือ การรักั ษาป่า่ ด้้วยระบบไร่ห่ มุนุ เวีียน การ แบ่่งปัันทรััพยากรร่่วม จากผลผลิิต เพื่่�อหวนกลัับไปสู่่�การ รัักษาป่่าต้้นน้ำำ�กระบวนการออกแบบเริ่่�มต้้นจากการตั้้�ง คำำ�ถามที่่�ว่่า ชุุมชนสามารถสร้้างโครงการเพื่่�อระดมทุุน สนับั สนุนุ การสร้า้ งงาน เพื่่�อความยั้้�งยืนื ของชุุมชนได้้หรือื ไม่่ และควรเป็็นเช่่นไร เพื่่�อตอบคำำ�ถามที่่�ว่่าศิิลปะสร้้างให้้กัับ ชุุมชนที่่�นำำ�ไปสู่่�การสนทนากัับแนวคิิดหลัักอาณานิิคมและ ศิลิ ปะเชิงิ สัมั พันั ธ์์ ที่่�คนทุกุ คนคืือ นัักออกแบบ สร้า้ งสุทุ รีียะ รสจากวิิถีีชีีวิิตประจำำ�วััน เชื่�่อม รััด มัดั ร้้อย 68 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
การออกแบบ จากปััญหาที่่�ชุุมชนเผชิิญ ชุุมชนเมื่่�อเผชิญิ ปัญั หามักั จะบอกกัับทุกุ คนว่่ามันั เป็น็ เช่่นนี้้�มานานแล้้ว หรือื เว้้นเรื่่�องนี้้�ไปเถิิด ทำำ�ให้้ปััญหาไม่่ได้้ รับั การแก้้ไข การหลีีกเลี่�่ยงปัญั หาจึึงเป็น็ การสะสมความขัดั แย้ง้ ขึ้้น� จนเกินิ เยีียวยาได้้ ในกรณีีนี้้จ� ะยกวิธิ ีีแก้ป้ ัญั หา 2 แบบ ที่�่แตกต่่างกััน แบบที่่� 1 การนำำ�ปัญั หามาปรับั เป็น็ สินิ ค้า้ เช่น่ การกรณีี ปััญหาจากขยะในทะเลที่�่มาเกยชายฝั่� ่ง มีีการจััดเก็็บและ แยกขยะนำำ�มาจััดประกอบร่า่ งใหม่ใ่ ห้ก้ ลายเป็น็ ผลิิตภััณฑ์์ ที่่� แสดงถึึงปัญั หาสิ่่ง� แวดล้้อม แบบที่�่ 2 ในกรณีีการอนุุรักั ษ์์ปลาบึึกแล้้วมีีการตกลง ในการห้้ามจัับปลาบึึก แต่่ความรู้�เรื่่�องการถัักแหอวนขนาด ใหญ่เ่ พื่่�อจัับปลานั้้�นยังั คงมีีอยู่่�แต่่ถ้้าไม่ไ่ ด้้ทำำ�ก็็จะสูญู หายไป ก า รนำำ�ค ว า ม รู้ �ก า รท อ แ ห อ ว น ม า เ ป็็ น ผ ลิิ ต ภัั ณ ฑ์์ ก ร ะ เ ป๋๋ า เป็น็ การแปลงร่า่ งสินิ ค้า้ มาเป็น็ รููปแบบที่ท�่ ันั สมัยั ขึ้้น� ด้ว้ ยการ เปลี่่�ยนแปลงวิิธีีใช้้ เชื่�่อม รััด มัดั ร้อ้ ย 69 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
การปรับั เปลี่ย�่ น ความหมายของผลิิตภััณฑ์์ สิินค้้าหััตถกรรมจะถููกมองว่่าเป็็นสิินค้้าที่�่ราคาถููก เป็็นแค่่รายได้้เสริิมให้้กัับชาวบ้้านเท่่านั้้�น ค่่านิิยมสิินค้้า ที่�่ผลิิตจากฝีีมืือของคนพื้้� นบ้้านจึึงติิดภาพลัักษณ์์ของ ราคา แต่่ความเป็็นจริิงแล้้วสิินค้้าหััตถกรรมที่�่มีีฝีีมืือ ชั้้�นครูู ที่�่ผลิิตด้้วยวััตถุุดิิบที่�่มีีคุุณภาพ และวิิธีีการที่�่เป็็น ของดั้้�งเดิิมด้้วยความประณีีต และเป็็นของที่�่มีีเพีียงชิ้้�น เดีียวไม่่ทำำ�ซ้ำำ�อีีกนั้้�น เป็็นสิ่่�งที่�่มีีคุุณค่่ามากกว่่าสิินค้้าที่�่ ผลิิตจากโรงงานที่�่เหมืือน ๆ กััน สิินค้้าหััตถกรรมต้้องเปลี่�่ยนความหมายจาก สิินค้้าราคาถููก มาเป็็นผลงานศิิลปะ การปรัับเปลี่�่ยน นั้้�นจะต้้องเริ่่�มที่�่ชุุมชนและผู้้�ผลิิต ที่�่ไม่่ทำำ�การตลาด ด้้วยวิิธีีการลดราคา แต่่ให้้เพิ่่�มคุุณค่่าความเป็็นของแท้้ เป็็นความจริิงแท้้ และคุุณภาพการผลิิตที่�่ได้้มาตรฐาน ชั้้�นสููงประกอบ สิินค้้าที่�่มีีคุุณค่่าแต่่ละชิ้้�นอาจขายได้้ปริิมาณไม่่ มากนััก แต่่การขายสิินค้้านั้้�นเพีียงชิ้้�นเดีียวอาจได้้ราคา ที่�่เทีียบเท่่ากัับการขายสิินค้้าราคาถููกจำำ�นวนมากได้้ จึึง เป็็นสิ่่�งที่�่ต้้องเพิ่่�มเวลาในการเอาใจใส่่ในการผลิิต และ ต้้องมีี “เวลาว่่าง” ในการพััฒนาผลิิตภััณฑ์์ใหม่่ที่�่มีี คุุณค่่ามากขึ้้�นอีีกด้้วย เชื่�่อม รััด มัดั ร้้อย 70 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
การทำำ�แผนที่�่ ทางวััฒนธรรม การสำำ�รวจและการจััดทำำ�รายการพื้้�นที่�่ทางกายภาพเป็็นเรื่�่องสำำ�คััญในการจััดทำำ� ผลิิตภััณฑ์์เพื่�่อสร้้างความเชื่�่อมโยงระบบต่่าง ๆ เข้้าด้้วยกััน ควรมีีทั้้�งเป็็นสิ่่�งจัับต้้องได้้ (เช่่น สิ่่�งก่่อสร้้าง ศาสนสถาน ภููมิิทััศน์์ทางวััฒนธรรม) และสิ่่�งที่�่จัับต้้องไม่่ได้้ (เช่่น นิิทาน เรืืองเล่่า หรืือความรู้�ภููมิิปััญญาในพื้้�นที่�่) แผนที่�่นิิทานประจำำ�ถิ่่�นเชีียงราย เชื่่อ� ม รัดั มัดั ร้อ้ ย 71 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
แผนที่�่แม่่น้ำำ�ในเชีียงราย แผนที่�่ดอยแม่่สลอง เชื่อ่� ม รััด มัดั ร้้อย 72 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
แผนที่�่เวีียงเชีียงของ จัังหวััดเชีียงราย แผนที่�่เมืืองเก่่าเชีียงแสน จัังหวััดเชีียงราย เชื่�อ่ ม รัดั มัดั ร้อ้ ย 73 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
การเปลี่�่ยนรููปแปลงร่่าง จากนาควััดภููมิินทร์์ จัังหวััดน่่าน นำำ�มาแปลง รููปให้้น่่ารัักด้้วยแนวคิิดที่�่ ทำำ�ให้้เป็็นเด็็ก กลม ๆ น่่ากอด ย่่อส่่วน ให้้มีีชีีวิิตโดยทำำ�ให้้ดููคล้้าย คน มีีการนำำ�เรื่� ่องราวของพื้้� นที่�่เมืืองเก่่าน่่าน ใส่่เข้้าไปในตััวนาค และมีีดอกไม้้สร้้างชีีวิิต ชีีวาให้้กัับนาค มัังกรทะเลภููเก็็ต การออกแบบแผนที่�่จัังหวััด ภูู เ ก็็ ต ที่�่ มีี ค ว า ม เ ชื่� ่ อ ว่่ า มีีรูู ป ร่่ า ง ค ล้้ า ย มัั ง ก ร ทะเล จึึงนำำ�แนวคิิดความน่่ารัักมาแปลงร่่าง ใหม่่ให้้ มีีความกลม ย่่อส่่วน เป็็นมนุุษย์์ และ เป็็นเด็็ก โดยใส่่เนื้้� อหาเรื่�่องราวเมืืองเก่่า ภููเก็็ตเข้้าไปในตััวมัังกรทะเล เชื่อ�่ ม รัดั มััด ร้้อย 74 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
“ ไม่่เลืือนหายแต่่กลายร่่าง (Re-designing Activity) • วิิทยากรยกตััวอย่่างผลิิตภััณฑ์์ที่�่ได้้ออกแบบมาก่่อน • ผู้้�เข้้าร่่วมกิิจกรรม นำำ�ผลิิตภััณฑ์์และคำำ�ถามที่�่เชื่�่อมโยง มาจัับคู่่�กัับอีีกคนหนึ่�่ง และเปลี่�่ยนแปลงผลิิตภััณฑ์์ เชื่�่อมโยงระหว่่างกััน • จำำ�นวนความคิิดใหม่่ (Think) จำำ�นวนที่�่แปลงร่่างใหม่่ (Re-design) จำำ�นวนของสิ่่�งใหม่่ (Innovation) • ให้้ความหมายผลิิตภััณฑ์์ใหม่่ • วิิธีีการผลิิตใหม่่ • สามารถแก้้ปััญหาจากเดิิมได้้ ” เชื่อ่� ม รััด มัดั ร้อ้ ย 75 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
วรรณคดีี 4บทที่�่ ในวััตถุุ
จากการใช้้งานที่ส่� ่่งผลต่่อรููปทรง “ วรรณคดีี ก้้าวไปสู่่�อารมณ์์ความรู้้�สึึก นัักออกแบบส่่วนใหญ่่จะคิิดเพีียงแค่่ว่่าออกแบบ แล้้วใช้้งานได้้ สวยงาม ทัันสมััย เจ้้าของพอใจ อาจรวม ถึึงขายได้้ ซึ่�่งเป็็นเป้้าหมายทางการตลาดที่�่ผ่่านมา การ ทำำ�ผลิิตภััณฑ์์ชุุมชน ที่�่ต้้องคิิดใหม่่นั้้�น เราต้้องก้้าวไปสู่่� ความคิิดที่�่ว่่า เมื่�่อเราตื่�่นเช้้ามา เราอยากใช้้งาน ผลิิตภััณฑ์์นั้้�น หรืือผลิิตภััณฑ์์นั้้�นทำำ�ให้้เราอยากมีีชีีวิิต ต่่อไป เพราะมัันทรงพลัังทาง “อารมณ์์ความรู้้�สึึก” เชื่�อ่ ม รัดั มัดั ร้อ้ ย 78 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
”คดีีในวััตถุุ แล้้วเราจะทำำ�ให้้วััตถุุมีีอารมณ์์ความรู้้�สึึกได้้อย่่างไร ก่่ อ นอื่�่ นต้้ อ ง ก ล่่ า วว่่ า อ า ร ม ณ์์ ค ว า ม รู้้�สึึ ก เ ป็็ น เ รื่�่ อ ง วััฒนธรรม เป็็นประสบการณ์์ในวััฒนธรรม ซึ่�่งอารมณ์์ ความรู้้�สึึกนี้้�ไปไกลเกิินความรู้้�สึึกจากประสาทสััมผััสทั้้�ง 5 ที่�่ได้้รัับโดยตรง แต่่อารมณ์์ความรู้้�สึึกนี้้�คืือสิ่่�งที่�่ได้้รัับ การหล่่อหลอมมาจากสัังคมหนึ่�่งๆ เป็็นระยะเวลาหนึ่�่ง เช่่น ความรู้้�สึึกกลััว สวย หรืือตลก ความรู้้�สึึกอย่่างหนึ่�่ง อาจกลายเป็็นความรู้้�สึึกอีีกอย่่างหนึ่�่งในวััฒนธรรมที่�่ แตกต่่างกัันได้้ ซึ่�่งเรื่�่องนี้้�ต้้องเกิิดความรู้�เรื่�่อง “Cultural Literacy” หรืือการมองแล้้วรู้้� ดููแล้้วเข้้าใจในวััฒนธรรม ดัังนั้้�นการสื่�่อความหมายเรื่�่องอารมณ์์ความรู้้�สึึก ของเจ้้าของวััฒนธรรมไปสู่่�ผลิิตภััณฑ์์ เพื่�่อให้้คนนอก วััฒนธรรมเข้้าใจนั้้�น เป็็นเรื่�่องที่�่ก้้าวหน้้าอีีกขั้้�นของการ ออกแบบ ซึ่�่งก็็ไม่่ได้้หมายว่่ายัังไม่่มีีใครทำำ�แบบนี้้�มาก่่อน การใช้้ศาสตร์์ หรืือความรู้�ทางมนุุษย์์ศาสตร์์มาอธิิบาย การออกแบบมีีมาโดยตลอด แต่่ส่่วนใหญ่่เป็็นการหวน กลัับไปสู่่�อดีีตเกืือบทั้้�งหมด เช่่น สีีที่�่เป็็นมงคล ฮวงจุ้้�ย ทิิศมงคล ต้้นไม้้มงคล ฯลฯ ซึ่�่งเป็็นการมองออกไปข้้าง นอก แต่่ไม่่มีีใครออกแบบเพื่�่อมองกลัับไปยัังความรู้้�สึึก ภายในตนเอง เชื่�่อม รััด มัดั ร้้อย 79 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
ความรู้�เรื่�่องอารมณ์์ความรู้้�สึึกที่�่ชััดเจนอยู่่�ใน ศาสตร์์ทางมนุุษยศาสตร์์ด้้านวรรณคดีี เรีียกว่่า “รส” ต่่าง ๆ ที่�่ปรากฏในวรรณคดีี19 (อ้้างอิิงคััมภีีร์์สุุโพธาลััง การ) โดยกรอบที่�่ชััดเจนนั้้�นคืือ “รสในวรรณคดีี สัันสกฤต” ที่�่ปรากฏในตำำ�รานาฏยศาสตร์์ (นาฏยเวท) ของพระภรตมุุนีีซึ่�่งกล่่าวถึึงคุุณสมบััติิของตััวละคร สัันสกฤตที่�่ดีี ต้้องประกอบด้้วยรสทั้้�ง 9 รส แต่่ไม่่ได้้ หมายความว่่าวรรณคดีีทุุกเรื่�่องต้้องมีีรสที่�่เด่่นทั้้�งหมด หรืือมีีรสครบถ้้วน ควรมีีรสเด่่นรสหลัักและมีีรสอื่�่น ๆ ประกอบด้้วย ในสััดส่่วนที่�่เหมาะสมของผู้้�ปรุุงแต่่ง สร้้างสรรค์์ขึ้้�นมา โดยรสทั้้�ง 9 มีีดัังต่่อไปนี้้� 1. ศฤคงคารรส (รสแห่่งความรััก) มีีสิินค้้าอะไรบ้้างที่�่แสดงถึึงรสแห่่งความรััก ความอบอุ่่�น เอื้้� ออารีี พ่่อแม่่ เช่่น อาหารประจำำ�ถิ่่�น เทศกาลวัันแห่่งความรััก ดอกกุุหลาบ (ภาพปู่่�ม่่านย่่าม่่าน : วััดภููมิินทร์์ จัังหวััดน่่าน) 2. หาสยรส (รสแห่่งความขบขััน) สิินค้้าที่�่แสดงถึึงความตลกขบขััน ตััวตลก ความสนุุก 3. กรุุณารส (รสแห่่งความเมตา) ความมีีน้ำำ�ใจ การช่่วยเหลืือสัังคม 4. รุุทรรส (รสชาติิแห่่งความโกรธเคืือง) สิินค้้าเพื่�่อการประท้้วงต่่าง ๆ 5. วีีรรส (รสชาติิแห่่งความกล้้าหาญ) วีีรกรรม ความกล้้าหาญ โดยผนวกเรื่�่องราว ในสิินค้้าและบริิการ 6. ภยานกรส (รสแห่่งความกลััว) ความลี้้�ลัับ ภาพยนตร์์ผีี ผีีต่่าง ๆ 7. พีีภััตสรส (รสแห่่งความชัังความรัังเกีียจ) คู่่�ตรงข้้ามกัับรสแห่่งความรััก 8. อััพภููตรส (รสแห่่งความพิิศวงประหลาดใจ) กรณีีของคุุมะมง ที่�่มีีหน้้าตาดููตกใจ ประหลาดใจตลอดเวลา 9. ศานติิรส (รสแห่่งความสงบ) ศาสนา ความเงีียบ ใจดีี 19คััมภีีร์์สุุโพธาลัังการ ฉบัับมหาจุุฬาลงกรณราชวิิทยาลััย โดย พระสัังฆรัักขิิตมหาสามิิแปลโดย แย้้ม ประพััฒน์์ทอง พระนคร, มหาจุุฬาลงกรณ์์ราชวิิทยาลััย, 2504 เชื่่อ� ม รััด มัดั ร้้อย 80 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
ยัังมีีความรู้้�สึึกอื่�่น ๆ ที่�่เป็็นความรู้้�สึึกร่่วม สมััยที่�่มีีมากกว่่านี้้� เช่่น ความรู้้�สึึกน่่ารััก ความรู้้�สึึกอิิ สระ ฯลฯดัั งนั้้� นจึึ งขอยก ตััวอย่่างความรู้้�สึึก “น่่ารััก” ที่�่ได้้ทำำ�การ ศึึกษามาเป็็นตััวอย่่างในการออกแบบถึึง อารมณ์์ความรู้้�สึึกดัังนี้้� เชื่�่อม รัดั มัดั ร้อ้ ย 81 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
การศึึกษาความรู้้�สึึก “น่่ารักั ” ในการออกแบบ ความรู้้�สึึกน่่ารััก เป็็นความรู้้�สึึกที่�่เพิ่่�งเกิิดขึ้้�นมา ใหม่่ ราวปีี ค.ศ.1970 ในประเทศญี่�่ปุ่่�น ในฐานะความ รู้้�สึึกที่�่สามารถกลายเป็็นสิินค้้าได้้ โดยใช้้คำำ� Kawaii ที่�่ ความหมายเดิิมหมายถึึงเด็็ก ๆ มาเป็็นคำำ�ที่�่มีีความ หมายเชิิงสัังคม อธิิบายคุุณลัักษณะของ “ความน่่ารััก” ของสิินค้้าและบุุคลิิกภาพ เป็็นคำำ�ที่�่แสดงพลัังแห่่งชีีวิิต แม้้ว่่ามีีบางพื้้� นที่�่เช่่นโรงเรีียนสตรีีบางแห่่ง ถููกห้้าม กล่่าวคำำ�นี้้�ในโรงเรีียนอยู่่�ช่่วงหนึ่�่งก็็ตาม ความน่่ารัักกลายเป็็นอารมณ์์ความรู้้�สึึก ทางสัังคมของคนญี่�่ปุ่่�น สร้้างบุุคลิิกลัักษณะ ข อ ง ตัั ว เ อ ง ที่�่ ต ร ง ข้้ า ม กัั บ ชีี วิิ ต ที่�่ มีี ร ะ เ บีี ย บ แบบแผนอย่่างเข้้มงวด โดยมีีการศึึกษาว่่า ความน่่ารัักมีีองค์์ประกอบเช่่นไร ซึ่�่งได้้คำำ�ตอบ ว่่าต้้องมีีองค์์ประกอบพื้้� นฐาน 4 ประการใน ของสิ่่�งนั้้�นคืือ 1. ความเยาว์์วััยไร้้เดีียงสาแบบเด็็ก ๆ 2. รููปร่่างกลม ๆ นุ่่�ม น่่ากอด 3. ส่่วนผสมระหว่่างสััตว์์เลี้้�ยงที่�่สร้้างบุุคลิิกให้้เหมืือนคนตอนเป็็นเด็็ก 4. เป็็นสิ่่�งที่�่ถููกย่่อส่่วน ของจำำ�ลองย่่อส่่วน เชื่�อ่ ม รััด มััด ร้อ้ ย 82 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
อุุตสาหกรรมวััฒนธรรมญี่�่ปุ่่�นส่่งออก วัั ฒ น ธ ร ร ม ที่�่ ก ล่่ า ว ไ ด้้ ว่่ า เ ป็็ นอำำ�น า จล ะ มุุ น (Soft Power) ไปทั่่�วโลก รวมถึึงความน่่ารััก ที่�่ใช้้คำำ�ว่่า Kawaii เป็็นคำำ�ที่�่เข้้าใจในความ หมายทั่่�วไปเช่่นกัันรวมถึึงประเทศไทยด้้วย ความน่่ารัักแบบญี่�่ปุ่่�นกลายเป็็นความชื่�่น ชอบของกลุ่่�มคนกลุ่่�มหนึ่�่ง ที่�่เข้้าใจและเชื่�่อม ต่่อกัับวััฒนธรรมญี่�่ปุ่่�นผ่่านสื่�่อต่่าง ๆ เมื่�่อคนกลุ่่�มหนึ่�่งมีีความนิิยมในความน่่า รัั ก ข อ ง สิิ นค้้ า ญี่�่ ปุ่่� น แ ต่่ สำำ� ห รัั บ ค น ใ น วััฒนธรรมไทย ความน่่ารัักเป็็นเช่่นไร การนำำ� ความน่่ารัักแบบญี่�่ปุ่่�นเข้้ามาแปลงให้้เป็็น ของไทยนั้้�น เราพบว่่าคนไทยต้้องการความ เหมืือนจริิงมากกว่่า การลดทอนให้้เป็็นรููป ร่่างเฉพาะ ความเหมืือนจริิงเลยทำำ�ให้้ความ น่่ า รัั ก ที่�่ ส ร้้ า ง โ ด ย ค น ไ ท ย ใ นภ า พ ร ว ม ไ ม่่ ประสบความสำำ�เร็็จ เชื่่�อม รัดั มัดั ร้อ้ ย 83 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
เรื่�่องนี้้�จึึงทำำ�ให้้ผู้้�เขีียนได้้สำำ�รวจความ รู้้�สึึกน่่ารัักของไทยว่่ามีีแบบแผนเช่่นไร โดยนำำ� กรอบความน่่ารัักแบบญี่�่ปุ่่�นมาเป็็นเครื่�่องมืือ สร้้างแบบสอบถามด้้วยภาพ ไม่่เพีียงแต่่คน ไทยเท่่านั้้�น เมื่�่อได้้นำำ�ไปสอบถามคนจีีนด้้วย โดยกลุ่่�มเป้้าหมายเป็็นวััยรุ่่�นอายุุ 18-25 ปีี พบ ว่่า คนไทยชอบน้้อยที่�่สุุดคืือ คนที่�่ผสมกัับสััตว์์ ส่่วนคนจีีน ชอบน้้อยที่�่สุุดคืือ การย่่อส่่วน เรื่�่อง นี้้�วิิเคราะห์์ได้้ว่่า สััตว์์ในความหมายของคน ไทย ยัังไม่่ได้้เป็็นเพื่�่อนที่�่จริิงจััง คนไทยยัังมีี ความสััมพัันธ์์ระหว่่างมนุุษย์์ด้้วยกัันอย่่างดีี กล่่าวอีีกนััยหนึ่�่ง ว่่า ไม่่เหงาถึึงขนาดที่�่ใช้้สััตว์์ เป็็นเพื่�่อน ส่่วนคนจีีนนั้้�นเป็็นประเทศที่�่ใหญ่่ ไม่่มีีปััญหาเรื่� ่องพื้้� นที่�่เช่่นญี่�่ปุ่่�นดัังนั้้�นการย่่อ ส่่วนจึึงไม่่มีีความจำำ�เป็็นในความน่่ารััก ถึึงแม้้ว่่าความน่่ารัักจะไม่่ประสบความ สำำ�เร็็จในการสร้้างความน่่ารัักแบบไทย ๆ แต่่ ความน่่ารัักแบบญี่�่ปุ่่�นยัังคงมีีพลัังต่่อการซื้้� อ สิินค้้าที่�่ผู้้�บริิโภคนิิยม “ความเป็็นญี่�่ปุ่่�น” เสมอ ซึ่�่งก็็หมายรวมคนจีีนด้้วยเช่่นกััน เชื่่�อม รััด มััด ร้้อย 84 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
We do not learn from experience. We do learn from reflecting on experience. ผลิิตภััณฑ์์ที่่�ดีีจะช่่วยให้้สัังคมมีีความสุุขได้้อย่่างไร และจะเดิินทางไปสู่่�เป้้าหมายนั้้�นได้้อย่่างไร เชื่�อ่ ม รััด มัดั ร้้อย 85 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
คิิดเล่่นให้้เป็็นจริงิ การเรีียนรู้้ส� ู่่�การปฏิิบััติิ กิิจกรรม คิิดเล่่นให้้เป็็นจริงิ เชื่อ่� ม รััด มััด ร้อ้ ย 86 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
สิินค้้าชุุมชนต้้องได้้รัับการนิิยามใหม่่ เพราะ สิินค้้านั้้�นจะต้้องแสดงถึึงวิิธีีคิิดทางโลกทััศน์์ ชีีวะทััศน์์ และอุุดมคติิทางสัังคม บนฐานการผลิิตสิินค้้า และ ผลิิตภััณฑ์์วััฒนธรรมยัังเป็็นส่่วนหนึ่�่งของการสร้้าง อารยธรรมมนุุษย์์ มีีรสนิิยม มีีสุุนทรีียศาสตร์์ ผลิิตภััณฑ์์ต้้องเป็็นสิินค้้าที่�่คนใช้้แล้้ว เหมืือน ระลึึกชาติิได้้ว่่าเคยใช้้มาก่่อน เป็็นประสบการณ์์ที่�่ รู้้�สึึกถึึงความอบอุ่่�น เป็็นรสมืือ (ถ้้าเป็็นอาหาร) และ เ ท ค โ น โ ลยีี ท า ง ปัั ญ ญ า ข อ ง ม นุุ ษ ย์์ ห ล า ย ค นที่�่ เหี่�่ยวแห้้งในชีีวิิต แต่่เมื่�่อมาพบกัับสิินค้้าและอาหาร ที่�่ใช้้ หรืือบริิโภคแล้้วรู้้�สึึกได้้ว่่าอยากมีีชีีวิิตอยู่่�ต่่อไป การออกแบบสัังคมเพื่�่อสร้้างระบบ นิิเวศน์์ของผลิิตภััณฑ์์ชุุมชน ผู้้�เขีียนในบทบาทประธานหลัักสููตรปริิญญาเอก สาขาวิิชาสัังคมศาสตร์์ ได้้สร้้างวิิธีีการออกแบบระบบ นิิเวศน์์ทางสัังคมของผลิิตภััณฑ์์ชุุมชนส่่งผลให้้เกิิด การเปลี่�่ยนแปลง จากสภาวะที่�่ผลิิตภััณฑ์์ชุุมชนจะถููก ลดทอนให้้เป็็นเพีียง “ของที่�่ระลึึกการท่่องเที่�่ยว หรืือ ประสบการณ์์ของผู้้�บริิโภค” แต่่ในความจริิงทาง สัั ง ค ม ผลิิ ต ภัั ณ ฑ์์ ชุุ ม ชน ไ ม่่ เ พีี ย ง แ ต่่ รัั ก ษ า วิิ ถีี ชีี วิิ ต วััฒนธรรม เท่่านั้้�น แต่่คืือวััตถุุของความทรงจำำ�ในการ ต่่อสู้้� วััตถุุแห่่งความสำำ�เร็็จที่�่งดงาม เป็็นแรงบัันดาล ใจให้้ผู้้�คนมีีพลััง เป็็นพลัังชีีวิิต เป็็นสิ่่�งที่�่เชื่�่อมความ สััมพัันธ์์ระหว่่างคนในครอบครััว เชื่�่อมคนกัับสัังคม และธรรมชาติิ อย่่างยั่่�งยืืน เชื่อ่� ม รััด มััด ร้อ้ ย 87 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
เชื่อ่� ม รััด มััด ร้อ้ ย 88 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
กิินก็็ได้้ ใช้้ก็็ดีี มีีความสุุข บทที่�่ผ่่านมานั้้�น เป็็นเรื่�่องของการทำำ�งานทาง ฝ่่ายผลิิต แต่่บทนี้้�เป็็นเรื่�่องฝ่่ายผู้้�บริิโภค เมื่�่อสร้้าง ผลิิ ต ภัั ณ ฑ์์ ที่�่ ท ร ง พ ลัั ง ใ น ก า ร อ ธิิ บ า ย แ ล้้ วจึึ ง ต้้ อ ง ตั้้� ง คำำ�ถามต่่อมาว่่า ใครจะใช้้สิินค้้าเรา ลููกค้้าเรามีีหรืือ ไม่่ หากสิินค้้าส่่วนหนึ่�่งเราก็็ใช้้กิินใช้้งานในชุุมชนอยู่่� แล้้ว และมีีดีีจริิง ๆ จึึงต้้องการแบ่่งปัันให้้กัับคนอื่�่น บ้้าง ก็็เป็็นเหตุุผลที่�่จะช่่วยในการสร้้างลููกค้้าหรืือเพื่�่อ ผลิิตภััณฑ์์ได้้ ถ้้ารู้้�ว่่ามีีคนต้้องการก็็เป็็นเรื่�่องที่�่ง่่าย แต่่ถ้้ายััง ไม่่มีีใครต้้องการเลยนั้้�น อย่่าเพิ่่�มหมดหวััง วิิกฤตเป็็น โอกาส เราสามารถสร้้างความต้้องการขึ้้�นมาได้้ สร้้าง ลููกค้้าที่�่เหมาะสมกัับสิินค้้าของเราได้้ ประสบการณ์์เป็็นความสำำ�คััญที่�่ผู้้�บริิโภคสิินค้้า ต้้องการ แต่่ละคนแต่่ละกลุ่่�มคนมีีความต้้องการ ประสบการณ์์ที่�่แตกต่่างกััน เราไม่่สามารถมอบ ประสบการณ์์เดีียวไปยัังทุุกคนได้้ เราต้้องเลืือกส่่ง ประสบการณ์์การบริิโภคและการใช้้สิินค้้าของเราไป เฉพาะกลุ่่�มเท่่านั้้�น แล้้วคำำ�ถามต่่อไปคืือ เราจะรู้�ได้้ อย่่างไรว่่าประสบการณ์์อะไรที่�่เป็็นที่�่ต้้องการของ ลููกค้้าเรา เชื่อ่� ม รััด มััด ร้อ้ ย 89 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
เวลา กิิจกรรม อุุปกรณ์์ วิิทยากร 09.00 ตู้้�อัันตรธานในห้อ้ งต้้องประสงค์์ (Deep Play) กระดาษปรู๊๊ฟ� 20 แผ่น่ ปากกา 20 ด้้าม (สรรพสิ่่ง� ) เรื่�อ่ งเล่่าที่�่เราเรีียกนิทิ าน สีีเทีียน 20 กล่่อง ผู้้�เข้า้ ร่ว่ มกิิจกรรมเล่่าเรื่�อ่ งผลิิตภััณฑ์์ของตััวเอง ว่่าดีี คลิิปดำำ�ใหญ่่ 20 อััน อย่า่ งไร มีีความสำ�ำ คััญกัับชีวี ิิตของผู้้�คนอย่า่ งไร เรารักั ษา โพสอิิทสีีต่่าง ๆ 20 เล่่ม มันั ไว้้เพื่�อ่ คนทุกุ คนอย่า่ งไร (หนึ่�ง่ คนหนึ่�ง่ ผลิิตภััณฑ์์ หรืือเป็น็ ผลิิตภััณฑ์์เดีียวแต่่ มีีหลายคนเล่่าที่�่แตกต่่างกััน) ผลที่�่ได้้อาจเปลี่�่ยน ผลิิตภััณฑ์์จากเดิิมก็็ได้้ ปริศิ นาการ โยงใย เชื่�อ่ ม รัดั มัดั ร้อ้ ย (Convergent Activity) ผู้้�เข้า้ ร่ว่ มกิิจกรรม (หนึ่�ง่ คนหนึ่�ง่ ผลิิตภััณฑ์์) ตั้้�ง คำำ�ถามถึึงตััวผลิิตภััณฑ์์ที่�่เราเล่่าถึึงนั้้�นนำ�ำ ไปสู่่�ประเด็็น ต่่างๆ ได้้อย่า่ งไร เช่น่ แก้้ปัญั หาการเข้า้ ถึึงทรัพั ยากร แก้้ปัญั หาเชิงิ สังั คม ปัญั หาภััยพิบิ ัตั ิิ หรืือช่ว่ ยสังั คมให้ส้ งบ สุขุ ฯลฯ 12.00 พักั รับั ประทานอาหารกลางวััน 13.00 ไม่เ่ ลืือนหายแต่่กลายร่า่ ง (Re-designing) กระดาษปรู๊๊ฟ� 20 แผ่น่ วิิทยากรยกตััวอย่า่ งผลิิตภััณฑ์์ที่�่ได้้ออกแบบมาก่่อน ผู้้�เข้า้ ร่ว่ มกิิจกรรม นำ�ำ ผลิิตภััณฑ์์และคำำ�ถามที่�่เชื่�อ่ ม โยงเมื่�อ่ เช้า้ มาจัับคู่่�กัับอีีกคนหนึ่�ง่ และเปลี่�่ยนแปลง ผลิิตภััณฑ์์ เชื่�อ่ โยงระหว่่างกััน จำำ�นวนความคิิดใหม่่ (Think) จำำ�นวนที่�่แปลงร่า่ งใหม่่ (re-design) จำำ�นวนของสิ่่ง� ใหม่(่ innovation) ให้ค้ วามหมายผลิิตภััณฑ์์ใหม่่ วิิธีีการผลิิตใหม่่ สามารถแก้้ปัญั หาจากเมื่�อ่ เช้า้ ได้้
เวลา กิิจกรรม อุุปกรณ์์ วิิทยากร 09.00 กิินก็็ได้้ ใช้ก้ ็็ดีี มีีความสุขุ กระดาษปรู๊๊ฟ� 20 แผ่น่ นำ�ำ เสนอผลงาน และระดมความคิิดเห็น็ พัฒั นาสินิ ค้้า ร่ว่ มกัับวิิทยากร เพื่�อ่ ตอบคำำ�ถามว่่า เราผลิิตสินิ ค้้าไปทำำ�ไม (นอกจากรายได้้ที่�่เพิ่่ม� ขึ้้�น) วิิทยากรสรุุป 12.00 พักั รับั ประทานอาหารกลางวััน 13.00 ความลัับอัันซับั ซ้อ้ น ยังั ซุุกซ่อ่ นในผลิิตภััณฑ์์ กระดาษปรู๊๊ฟ� 20 แผ่น่ และวรรณคดีีในวััตถุุ แต่่ละคนเล่่าเรื่�อ่ งผลิิตภััณฑ์์ที่�่ออกแบบขึ้้�นใหม่่ 10-12 ชิ้้น� วิิธีีผลิิต วิิธีีขาย เคยแต่่ถามว่่าจะขายให้ใ้ คร แต่่ไม่เ่ คยถามว่่าจะไม่ ่ ขายให้ใ้ คร วิิทยากรสรุุป แนะนำ�ำ และออกแบบเบื้้�องต้้น ให้ก้ ัับชุุมชน
ประสบการณ์์ทางสัังคมมีี 3 แบบ 1. ประสบการณ์์ใหม่่ที่�่เชื่�่อมโยงกัับ ประสบการณ์์เดิิมของตนเอง สิินค้้านั้้�น ต้้องมอบประสบการณ์์ให้้หวนระลึึกถึึง สิ่่�งที่�่เคยเป็็นสิ่่�งที่�่เคยรู้ �มาก่่อน และเชื่� ่อม โยงกัับความใหม่่ของประสบการณ์์ที่�่ได้้ แ บ บ เ ก็็ บ แ ต้้ ม ใ ห้้ ผู้้� บ ริิ โ ภ ค มีี ก า ร ข ย า ย ขอบเขตประสบการณ์์เดิิมออกไป และ กลัับมาใช้้เพื่�่อยืืดอายุุประสบการณ์์นั้้�น ไปอีีก เมื่�่อเขาไปพบกัับประสบการณ์์ที่�่ ใหม่่กว่่า 2. ประสบการณ์์ร่่วมกัับคนอื่�่น เป็็น ประสบการณ์์ในพื้้� นที่�่ทางสัังคม ที่�่ผลััก ดัันการเมืืองในชีีวิิตประจำำ�วััน เช่่น การ รัักษาสิ่่�งแวดล้้อม ความเท่่าเทีียมกัันทาง สัังคม เพศสภาวะ การช่่วยเหลืือสัังคม ในรููปแบบอื่�่น ๆ 3. ประสบการณ์์ทางกายภาพ เป็็น ประสบการณ์์ที่�่ รัับรู้�ได้้ ทางประสาท สััมผััส รููป รส กลิ่่�น เสีียง สััมผััส ไม่่ใช่่แค่่ รู้้�สึึก แต่่เป็็นการยกระดัับประสาทสััมผััส ให้้มีีรสนิิยม มีีสุุนทรีียภาพ เชื่�่อม รััด มัดั ร้้อย 92 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
เชื่อ่� ม รััด มััด ร้อ้ ย 93 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
จากประสบการณ์์ สู่่�การสะท้้อนย้้อนคิิด ไม่่เพีียงแต่่ประสบการณ์์จากการใช้้เท่่านั้้�น การสะท้้อน ย้้อนคิิดของผู้้�บริิโภคมีีความสำำ�คััญต่่อสิินค้้าเชิิงคุุณค่่า ด้้วยเช่่นกััน การสะท้้อนย้้อนคิิดนั้้�น เป็็นทั้้�งนามธรรม และรููปธรรม ในส่่วนรููปธรรมนั้้�น สิินค้้าต้้องมีีพื้้�นฐาน สามประการคืือ 1. Be Habitable น่่าใช้้ น่่าอยู่่� 2. Easy Access เข้้าถึึงง่่าย เป็็นมิิตร 3. Conveniently / Be Safe ปลอดภััย/ สะดวก ในส่่วนของนามธรรมนั้้�นมีี 3 ประการเช่่นกััน 1. Value / Aesthetic รู้้�คุุณค่่า 2. Share Resources Do it for everyone รู้้�แบ่่งปััน 3. Identities รู้้�ตนเอง เชื่อ�่ ม รัดั มััด ร้อ้ ย 94 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
“ กิินก็็ได้้ ใช้้ก็็ดีี มีีความสุุข • นำำ�เสนอผลงาน และระดมความคิิดเห็็น พััฒนาสิินค้้าร่่วมกัับวิิทยากร • เพื่�่อตอบคำำ�ถามว่่า เราผลิิตสิินค้้าไปทำำ�ไม (นอกจากรายได้้ที่�่เพิ่่�มขึ้้�น) • วิิทยากรสรุุป ” เชื่่อ� ม รััด มััด ร้อ้ ย 95 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
เชื่อ่� ม รััด มััด ร้อ้ ย 96 CONVERGENCE, TIGHTEN, KNOT, AND THREAD
รายการอ้้างอิิง จิิราภา ปราเดรา ดิิเอส และ คณะ. (2561). สร้า้ งงาน สร้า้ งโอกาส สร้้างความยั่่�งยืืน - กรณีีศึึกษาภายใต้้โครงการพััฒนากระบวนการ จััดการความรู้�เพื่�อ่ ยกระดัับความสามารถของบุุคคลากรเป้า้ หมายสู่่� ความเป็น็ เลิิศด้้านการพัฒั นาการท่่องเที่�่ยวอย่า่ งยั่่�งยืืน โดย องค์์การ บริหิ ารการพัฒั นาพื้้�นที่พ�่ ิเิ ศษเพื่�อ่ การท่อ่ งเที่ย�่ วอย่า่ งยั่่ง� ยืืน (องค์ก์ าร มหาชน) อพท. กรุุงเทพฯ: บริษิ ััท ภูมู ิปิ ัญั ญาไทยพัฒั นา จำำ�กััด. ชััชชญา ยอดสุุวรรณ และ คณะ. (2561). ร่่วมคิิด ร่่วมสร้้าง ร่่วม รักั ษา - กรณีีศึึกษาภายใต้้โครงการพัฒั นากระบวนการจัดั การความ รู้�เพื่�อ่ ยกระดับั ความสามารถของบุคุ คลากรเป้า้ หมายสู่่�ความเป็น็ เลิศิ ด้้านการพััฒนาการท่่องเที่�่ยวอย่่างยั่่�งยืืน โดย องค์์การบริิหารการ พััฒนาพื้้�นที่�่พิิเศษเพื่�่อการท่่องเที่�่ยวอย่่างยั่่�งยืืน (องค์์การมหาชน) อพท. กรุุงเทพฯ: บริษิ ััท ภูมู ิปิ ัญั ญาไทยพัฒั นา จำำ�กััด. ชมนาถ ศีีติิสาร. (2561). คติิชนวิิทยาญี่�่ปุ่่�น. โครงการเผยแพร่่ผล งานวิิชาการ คณะอัักษรศาสตร์ ์ จุุฬาลงกรณ์ม์ หาวิิทยาลััย. กรุุงเทพ: บริษิ ััท ภาพพิมิ พ์ ์ จำำ�กััด. ปิ่่� นอนงค์์ ปานชื่�่น. (2563). ปาเลไลยะกะ แลนด์์ ‘ศิิลปะ’ ว่่าด้้วย เรื่�อ่ ง คน ผึ้้ง� ป่่า. เว็บ็ ไซต์ก์ รุุงเทพธุรุ กิจิ . สืืบค้น้ เมื่�อ่ 20 มกราคม 2564 จาก https://www.bangkokbiznews.com/news/detail/894678. พลวััฒ ประพััฒน์์ทอง. (2551). รสของแม่่สลอง หมู่่�บ้้านอาหาร. เชียี งราย: มหาวิิทยาลััยแม่ฟ่ ้า้ หลวง. พลวััฒ ประพัฒั น์ท์ อง และ คณะ. (2561). มองรู้้� ดูอู อก บอกต่่อ - กรณีีศึึกษาภายใต้้โครงการพััฒนากระบวนการจััดการความรู้ �เพื่� ่อ ยกระดัับความสามารถของบุุคคลากรเป้า้ หมายสู่่�ความเป็น็ เลิิศด้้าน การพัฒั นาการท่่องเที่�่ยวอย่า่ งยั่่�งยืืน โดย องค์์การบริหิ ารการพัฒั นา พื้้�นที่�่พิิเศษเพื่�่อการท่่องเที่�่ยวอย่่างยั่่�งยืืน (องค์์การมหาชน) อพท. กรุุงเทพฯ: บริษิ ััท ภูมู ิปิ ัญั ญาไทยพัฒั นา จำำ�กััด.
รายการอ้้างอิิง พลวััฒ ประพััฒน์์ทอง และ คณะ. (2563). รายงานฉบัับสมบููรณ์์ โครงการพัฒั นาศักั ยภาพเมืืองเชียี งรายเข้า้ สู่่�เมืืองสร้า้ งสรรค์์ เสนอ ต่่อองค์์การบริิหารการพััฒนาพื้้� นที่�่พิิเศษเพื่� ่อการท่่องเที่�่ยวอย่่าง ยั่่�งยืืน (องค์์การมหาชน) อพท. เชียี งราย: มหาวิิทยาลััยแม่ฟ่ ้า้ หลวง. มหาจุุฬาลงกรณ์์ราชวิิทยาลััย. (2504). คััมภีีร์์สุุโพธาลัังการ ฉบัับ มหาจุุฬาลงกรณราชวิิทยาลััย โดย พระสังั ฆรักั ขิติ มหาสามิแิ ปลโดย แย้ม้ ประพัฒั น์ท์ อง. พระนคร: มหาจุุฬาลงกรณ์ร์ าชวิิทยาลััย. สุเุ ทพ สุนุ ทรเภสัชั . (2548). ชาติิพันั ธุ์์�สัมั พันั ธ์:์ แนวคิิดพื้้�นฐานทาง มานุษุ ยวิิทยาในการศึึกษาอััตลัักษณ์ก์ ลุ่่�มชาติิพันั ธุ์์�ประชาชาติิ และ การจััดองค์์กรความสัมั พันั ธ์ท์ างชาติิพันั ธุ์์�. กรุุงเทพฯ : เมืืองโบราณ, อะกิิฌิิโนะ มิิยะ ฟููมิิอิิโตะ. (2550). ไก่่กัับคนจากมุุมองชีีว ชาติิพันั ธุ์์�วิิทยา. ชมนาด ศีีติิสาร แปล. กรุุงเท : สำ�ำ นักั พิมิ พ์อ์ มรินิ ทร์.์ Belsey, C., & Oxford University Press. (2002). Post- structuralism: A very short introduction. Oxford: Oxford University Press. Geertz, C. (2000). Deep play: Notes on the Balinese cockfight. In Culture and Politics (pp. 175-201). Palgrave Macmillan, New York. GSTC - Global Sustainable Tourism Council. (2020). เกณฑ์์ GSTC สำ�ำ หรับั แหล่่งท่่องเที่�่ยว Version 2.0 พร้อ้ มตััวชี้้ว� ััดและ SDGs. สืืบค้้นวัันที่�่ 20 มกราคม 2564 จาก https://www.gstcouncil.org/ wp-content/uploads/GSTC-Destination-Criteria-v2.0.pdf Osborne, Martin J. (2009). Introduction to Game Theory: International Edition, OUP Catalogue, Oxford University Press, number 9780195322484. Ostrom, Elinor, (2002). Common-pool resources and institutions: Toward a revised theory, Handbook of Agricultural Economics, in: B. L. Gardner & G. C. Rausser (ed.), Handbook of Agricultural Economics, edition 1, volume 2, chapter 24, pages 1315-1339, Elsevier.
Search
