Türk Bilim İnsanları

MAYIS 2021 TÜRK BİLİM İNSANLARININ BAŞARI HİKAYELERİ Kepez Mahmut Celalett n Ökten Anadolu İmam Hat p L ses Na SAYFALARDA Cabar B n Hayyan ve kısaca Naş de Gözde Durmuş ve KİMLER VAR? hayatı kısaca hayatı SAYFA 7 SAYFA 9 Betül Kaçar ve kısaca Canan Dağdev ren ve kısaca hayatı hayatı SAYFA 8 SAYFA 10 Feryal Özel ve kısaca Hayatı SAYFA 1 Az z Sancar ve kısaca hayatı SAYFA 2 Cah t Arf ve kısaca hayatı SAYFA 3 Oktay S nan Oğlu ve Neler okuyacaksınz? kısaca hayatı SAYFA 4 ARDA ERZURUMLUOĞLU Akşemsedd n ve kısaca Bu derg de b l m nsanlarının öz geçm şler , hayatı aldıkları ödüller , kend neler yaptıklarını ve SAYFA 5 başarıları h kayeler n okuyacaksınız. Güzel okuyucularım neyse ben s z rahat bırakayım da Takuy dd n Raş d ve kısaca hayatı okuyun en y s :D SAYFA 6

FERYAL ÖZEL BİR ASTROFİZİK DAHİSİ Feryal Özel K md r? Almış Olduğu Ödüller ve Bursları İstanbul’da Üsküdar Amer kan L ses ’nden mezun oldu. New York’ta Columb a Ün vers tes ’nde F z k ve 1992-1994 – Türk Sağlık ve Eğitim Vakfı Bursu Uygulamalı Matemat k eğ t m n k nc l kle 1996 yılında 1995 – CERN Araştırma Bursu tamamladı. 1997 yılında Dan marka’nın başkent 1994-1996 – Fu Vakfı Bursu, Columbia Üniversitesi Kopenhag’da “N els Bohr Inst tute”da f z k üzer ne yüksek 1996 – Uygulamalı Matematik Fakültesi Ödülü, l sansını tamamladı. Sonra tekrar Amer ka’ya dönerek, Columbia Üniversitesi Harvard Ün vers tes ’n n doktora programına kabul ed ld . 1996-1997 – Niels Bohr Enstitüsü Yüksek Lisans 2002’de Harvard Ün vers tes ’nde astrof z k üzer ne Bursu doktorasını tamamladı. 1997 – Kostrup Ödülü, Niels Bohr Enstitüsü 1999 – Van Vleck Bursu, Harvard Üniversitesi Yazdığı doktora tez çok yankı uyandırdı. Doktora 2002 – Keck Bursu, Institute for Advanced Study programının son senes nde Ar zona, Tucson’a’a taşındı ve 2003 – Değerli Bilimadamı Ödülü, Daughters Atatürk Inst tute for Advanced Study’da çalıştı. O b r Hubble Vakfı Fellow oldu. 2002-2005 yılları arasında NASA İler 2002-2005 – Hubble Doktora Sonrası Bursu Araştırmalar Enst tüsü’nde görev yaptı. 2002 yılında 2010 – Harvard Üniversitesi’nin en başarılı doktor, 2003 yılında yardımcı doçent, 2004’te doçent, astrofizikçi ödülü ve Türk Bilimsel ve Teknik 2005’de profesör oldu. Adı 2003 yılında dünyanın en Araştırma Vakfı Akademik Bursu tanınmış b l m nsanları le b rl kte “Büyük F k rler” 2013 – Amerikan Astrofizik Derneği’nin en başarılı l stes nde yer aldı. astrofizikçiye verdiği Maria Goeppert Mayer ödülü 2012’de Harvard Radcl ffe Enst tüsü’ne, 2014’te Berkeley SAYFA 1 M ller Enst tüsü’ne üye seç ld . Şu an Türk ye’de B l m Akadem s üyes ve Ar zona Ün vers tes ’nde Astrof z k profesörü. MAYIS 2021

AZİZ SANCAR: BİR MOLEKÜLER BİYOLOG Az z Sancar ve yaptı çalışmalar İstanbul’da Üsküdar Amer kan L ses ’nden mezun oldu. New York’ta Columb a Ün vers tes ’nde F z k ve Uygulamalı Matemat k eğ t m n k nc l kle 1996 yılında tamamladı. 1997 yılında Dan marka’nın başkent Kopenhag’da “N els Bohr Inst tute”da f z k üzer ne yüksek l sansını tamamladı. Sonra tekrar Amer ka’ya dönerek, Harvard Ün vers tes ’n n doktora programına kabul ed ld . 2002’de Harvard Ün vers tes ’nde astrof z k üzer ne doktorasını tamamladı. Yazdığı doktora tez çok yankı uyandırdı. Doktora programının son senes nde Ar zona, Tucson’a’a taşındı ve Inst tute for Advanced Study’da çalıştı. O b r Hubble Fellow oldu. 2002-2005 yılları arasında NASA İler Araştırmalar Enst tüsü’nde görev yaptı. 2002 yılında doktor, 2003 yılında yardımcı doçent, 2004’te doçent, 2005’de profesör oldu. Adı 2003 yılında dünyanın en tanınmış b l m nsanları le b rl kte “Büyük F k rler” l stes nde yer aldı. 2012’de Harvard Radcl ffe Enst tüsü’ne, 2014’te Berkeley M ller Enst tüsü’ne üye seç ld . Şu an Türk ye’de B l m Akadem s üyes ve Ar zona Ün vers tes ’nde Astrof z k profesörü. MAYIS 2021 SAYFA 2

CAHİT ARF: BİR MATEMATİK DAHİSİ Cah t Arf ve yaptığı çalışmalar 1910 – 1997 yılları arasında yaşamış dünyaca ünlü b r matemat kç d r. C s mler n kuadrat k formlarının sınıflandırılmasında ortaya çıkan ve kend adıyla anılan “Arf Sab t “, “Arf Halkaları” ve “Arf Kapanışları” g b ter mler bularak, matemat k ve b l m dünyasına öneml katkılarda bulundu. Alman matemat kç Helmut Hesse le b rl kte, Hesse-Arf Kuramı’nı gel şt rd . Bu yüzden de yüzü 10 TL’n n üzer nde geçmekted r. Yüksek öğren m n Fransa’da Ecole Normale Super eure’de 1932′ de tamamladı. B r süre Galatasaray L ses ’ nde matemat k öğretmenl ğ yaptıktan sonra İstanbul Ün vers tes Fen Fakültes ’nde doçent adayı olarak çalıştı. Doktorasını yapmak ç n Almanya’ya g tt . 1938 yılında Gött ngen Ün vers tes ’nde doktorasını b t rd . Türk ye’ye döndüğünde İstanbul Ün vers tes Fen Fakültes ’nde profesör ve Ord naryus profesörlüğe yükseld ve 1962 yılına kadar çalıştı. Daha sonra Robert Kolej ’nde matemat k dersler vermeye başladı. 1964 yılında Türk ye B l msel ve Tekn k Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) lk b l m kurulu başkanı oldu. Daha sonra g tt ğ Amer ka B rleş k Devletler ’nde araştırma ve ncelemelerde bulundu; Kal forn ya Ün vers tes ’nde konuk öğret m üyes olarak görev yaptı. Türk ye’de yaşamak stemes üzer ne kend steğ yle 1967 yılında Türk ye’ye döndü. Döndükten kısa b r süre sonra Kanada ve Amer ka’dak ün vers telerden konuk öğret m üyes olarak tekl fler aldı. Ancak kend s bu tekl flere cevap veremeden Ortadoğu Tekn k Ün vers tes ’nden gelen telefon bu ün vers teye atandığını ve uçak b let n n yolda olduğunu söylüyordu ve artık Ortadoğu Tekn k Ün vers tes ’nde göreve başlamıştı MAYIS 2021 SAYFA 3

OKTAY SİNAN OĞLU BÜYÜK BİR KİMYACI Cah t Arf ve yaptığı çalışmalar 2015 yılında aramızdan ayrılan Oktay S nanoğlu, sadece k mya alanına l şk n çalışmalarıyla değ l, Türk d l ne yönel k düşünceler yle de b l n yor. Babası İtalya’da başkonsolos olan S nanoğlu, küçük yaşlarda Türk ye’ye dönüş yapıp eğ t m ne burada devam ett . 1955 yılında Kal forn ya’dak Berkeley Ün vers tes ’nden mezun oldu. Sonrak yıl burs kazandığı MIT’de yüksek l sans yaptı. Yale Ün vers tes ’nde k mya alanında profesörlük ünvanına kavuşan en genç b l m nsanı hala S nanoğlu’dur. Japonya ve Türk ye’de pek çok b l m kuruluşuna ve ün vers teye de danışmanlık yaptı. Türkçe’n n özgünleşmes ve arındırılması ç n pek çok öner çalışmasında da bulundu MAYIS 2021 SAYFA 4

AK ŞEMSEDDİN TIPIN BABASI Ak Şemsedd n ve çalışmaları, Osmanlı zamanında yet şen büyük evl ya ve İstanbul’un manev fat h ve küçük yaşta l m tahs l ne başlayan Ak Şemsedd n, Kur’an-ı Ker m’ ezberled . Yed yaşında babası le Anadolu’ya geld . Genç yaşta akl ve nakl l mlerde akranlarından daha üstün derecelere ulaştı. İl m tahs l n tamamladıktan sonra, Osmancık’ a müderr s oldu. İl m öğretmekle ve nefs n n terb yes yle meşgulken, tasavvufa yönel p, Ankara’da bulunan zamanın büyük vel s Hacı Bayram-ı Vel ’ ye talebe olmak üzere g tt . Fakat ona talebe olamadı. Halep’te bulunan Şeyh Zeynüdd n’e talebe olmak ç n Halep'e g derken, gördüğü b r rüya üzer ne Hacı Bayram-ı Vel ’ ye talebe olmak üzere Ankara’ ya ger döndü. Hacı Bayram-ı Vel tarafından kabul ed l p, onun sohbet nde tasavvuf yolunun bütün ncel kler n öğrend ve Hacı Bayram-ı Vel ’den cazet (d ploma) aldı. Aynı zamanda tıp lm nde de kend n yet şt ren Ak Şemsedd n, bulaşıcı hastalıklar üzer nde çalıştı. Araştırmalar sonunda Maddet-ül-Hayat adlı eser nde: “Hastalıkların nsanlarda b rer b rer ortaya çıktığını sanmak yanlıştır. Hastalıklar nsandan nsana bulaşmak suret yle geçer. Bu bulaşma gözle görülemeyecek kadar küçük fakat canlı tohumlar vasıtasıyla olur.” d yerek, bundan beş yüz sene önce m krobun tar f n yaptı. Pasteur’ un tekn k aletlerle Ak Şemsedd n'den dört asır sonra varab ld ğ net cey dünyada lk defa haber verd . Buna rağmen m krop teor s yanlış olarak Pasteur’ a mal ed lm şt r. Aynı zamanda lk kanser araştırmacılarından olan Ak Şemsedd n, o dev rde “Seratan” den len bu hastalıkla çok uğraştı. Fat h Sultan Mehmet Han muhteşem ordusuyla İstanbul’ un feth ne çıktığında, Ak Şemsedd n, Akbıyık Sultan, Molla Fenar , Molla Güran , Şeyh S nan g b meşhur vel ler ve al mler de talebeler yle b rl kte orduya katıldılar. Ak Şemsedd n hazretler savaş esnasında Sultan’a gerekl tavs yelerde bulunarak, yen müjdeler ver yordu. Kuşatmanın uzaması ve Sultan’ ın ısrarı üzer ne ve Allahü Teala’ nın zn le feth n ne gün olacağını b ld ren Akşemsedd n, Fat h şehre g rerken yanında yer aldı. Fet h ordusu İstanbul’ a g rd kten sonra İslam yet’ n harple lg l hukukunun gözet lmes n genç Pad şah’ a hatırlattı ve buna göre hareket ed lmes n b ld rd . Fat h’ n Eshab-ı k ramdan Ebu Eyyub el-Ensar ’ n n kabr n n bulunduğu yer sorması üzer ne: “Şu karşı yakadak tepen n eteğ nde b r nur görüyorum. Orada olmalıdır.” cevabını verd . Daha sonra orası kazıldı ve Eyyub Sultan’ın (radıyallahü anh) kabr ortaya çıktı. Fat h Sultan Mehmed Han, Ebu Eyyub el-Ensar ’n n kabr- şer f n n üzer ne b r türbe, yanına b r cam ve l m öğrenmek ç n gelen talebeler n kalab leceğ odalar nşa ett rd MAYIS 2021 SAYFA 5

TAKİYUDDİN RAŞİD ASTRONOMİ VE MATEMATİK BİLGİNİ Tak yudd n Raş d ve çalışmaları İslam astronom s n n son büyük tems lc s Tak yüdd n, matemat k ve astronom alanlarında yaptığı çalışmalarla çığır açtı. Teleskobun asıl muc d olan Osmanlı b l m adamı, aynı zamanda devlet n tek rasathanes n de yapmıştı. Tak yüdd n, mekan k saatlerden, kaldıraçlar ve göllerden, ırmaklar le kuyulardan su çekmekte kullanılan çeş tl araç gereçler de tasarladı. Tak yüdd n’ n hocası Kutbedd nEfend , kend nde bulunan rasat aletler n ve Al Kuşçu, Gıyasüdd n Cemş d el-Kaş g b öneml âl mler n matemat k ve astronom k taplarını ona vererek bu alanlarda uzmanlaşmasına katkı sağladı. Bu öğren m sürec sayes nde b lg b r k m arttı, özell kle astronom ve matemat k konularında der nleşt . Avrupalı b l m adamlarına atfed len çalışmaların asıl sah b d r. Mısır’da, İstanbul’da ve Kah re’de müderr sl k yapan Tak yüdd n, Kazasker Molla Abdülker m Çeleb le babası Kutbüdd n Efend ’n n teşv kler yle astronom ve matemat k üzer nde yoğunlaştı. Abdülker m Çeleb , Tak yüdd n‘ n b l msel k ş l ğ n n oluşumunu der nden etk lem ş, hatta opt k hakkındak k tabını ona thaf etm şt . TAKİYÜDDİN’İN MATEMATİK BİLİMİNE KATKILARI; XVI. yüzyılın ünlü astronomu Copern cus‘ n s nüs ter m n kullanmamasına rağmen S nüs, Kos nüs, Tanjant ve Kotanjant’ tan söz ett ğ b l n r. Tak yüdd n se bunların tanımlarını verm ş, kanıtlamalarını yapmış, ayrıca b rer derecel k aralıklarla 1°’den 90°’ye kadar hesaplanmış s nüs ve tanjant tabloları hazırlamıştı. Ar tmet k alanında kend ne özgü prat k b r rakamlama s stem gel şt rerek altmışlı kes rler n yer ne ondalık kes rler kullanmaya başlamış, böylece ondalık kes rler n Batı’da bunu lk kullanan S mon Stev n’den önce Doğu’da b l nd ğ n ortaya koydu. MAYIS 2021 SAYFA 6

CABİR BİN HAYYAN KİMYANIN BABASI Caber B n Hayyan ve çalışmaları Hem su geç rmeyen kağıt hem de paslanmayan çel ğ n muc d n n bundan asırlar evvel bu topraklarda yaşadığını b l yor muydunuz? Ebu Musa Cab r b n Hayyan, Müslüman k myacıların en ünlüsü ve çok yönlü al m d r. Ayrıca Hayyan, madden n en küçük parçası atomun parçalanmasının mümkün olduğunu bundan 1200 sene önce söyled . Batı’da modern k myanın muc d olarak anılan Cab r b n Hayyan’ın. “KİMYANIN BABASI” Hayyan, asrının fen âl m yd . Bütün İslam âl mler g b , fen lm n , İslam l mlerle beraber okudu. Sürekl laboratuvarda çalışan Câb r, sübl mleşt rme, sıvılaştırma, kr stalleşt rme, damıtma, saflaştırma, cıvayla karıştırma, oks tleme, buharlaştırma ve f ltrasyon g b şlemler gel şt r p mükemmelleşt rd ve hassas teraz y gel şt rd . MAYIS 2021 SATFA 7

CANAN DAĞDEVİREN BİR FİZİK DAHİSİ Canan Dağdev ren ve çalışmaları Dağdev ren, 4 mayıs 1985 tar h nde İstanbul, Üsküdar’da Adanalı b r anne ve S vaslı b r babanın lk çocuğu olarak dünyaya geld . Caner ve Emre adında k erkek kardeş vardır. 5 yaşındayken babasının hed ye ett ğ Mar e Cur e le lg l b r k tap okumayla f z ğe karşı lg s oluştu. Büyüdüğünde de Mar e Cur e’n n eş P erre Cur e’n n keşf p ezoelektr kten lhamla aletler ürett . İlkokulu ve ortaokulu okuduktan sonra l sey Kocael 'nde b r Anadolu L ses ’nde okurken 1999 deprem nde okulu hasar gördüğü ç n, Adana Seyhan ÇEAŞ Anadolu L ses ’ne m saf r öğrenc olarak gönder ld . Ardından Ankara’da Hacettepe Ün vers tes F z k Mühend sl ğ ’nden 2007yılında mezun oldu. İstanbul’da Sabancı Ün vers tes nde tam burslu olarak Malzeme B l m ve Mühend sl ğ programındak yüksek l sans eğ t m n 2009 yılında b t rd . 2009 yılında Fulbr ght bursu kazanarak (UIUC)'da ABD’de Ill no s'te b r devlet ün vers tes olan Un vers ty of Ill no s at Urbana- Champa gn’de Malzeme B l m ve Mühend sl ğ bölümünde doktora eğ t m ne başladı. Doktora sü nce f z k, elektron k, k mya, malzeme, mekan k ve tıp alanlarının kapsamına g ren esnek ve katlanab l r, vücut ç ne ve der üstüne yapıştırılab l r/g y leb l r elektron k aletler üzer nde çalışmalar yaptı. Dağdev ren Türk ye’n n b l m dünyasındak genç yetenekler nden b r d r. Dünyanın en y ün vers teler nden k s nde b rden aynı anda proje yürütme ayrıcalığına sah p. Massachusetts Teknoloj Enst tüsü (MIT) Koch Laboratuvarı’nda çalışmalarını devam ett r yor. Harvard Ün vers tes ’nde se genç akadem üyel ğ var. Farklı d s pl nler buluşturan catlarıyla daha 30 yaşına gelmeden med kal teknoloj alanında dünyada öneml b r s m olarak göster lmeye başlandı. A le fertler n n geç rd ğ hastalıklardan es nlenerek kanser ve kalp hastalarının hayatını kolaylaştıracak buluşlar yaptı. 28 yaşında kalp yetmezl ğ sonucu hayata veda eden dedes n n ölümünü öğrend ğ nde kend s 28 yaşına gelene kadar kalp hastaları ç n b r şey yapmaya kend ne söz verd . Ve P ezoelektr k aletler kullanarak kalb n üzer ne yapıştırılab len ve kalb n atış enerj s n elektr k enerj s ne dönüştüreb len g y leb l r b r kalp p l cat ett . Dağdev ren’ n tasarladığı aletler n temel nde f z kç P erre Cur e’n n keşf p ezoelektr kten yararlanmıştır. Önce g y leb l r kalp p l , ardından da c lt kanser n teşh s eden c haz ürett . Canan Dağdev ren’ n 12 makales , 2 patent ve 25' n üstünde ulusal ve uluslararası ödülü bulunmaktadır. Başarıları: Forbes derg s n n ‘30 yaşından küçük 30 b l m nsanı’ l stes ne g rd Harvard Ün vers tes ’n n Genç Akadem Üyel ğ ’ne (Jun or Fellow of Harvard) seç ld . MIT Technology Rev ew’un her yıl derled ğ 35 Yaş Altı Muc tler l stes nde yer aldı. 2014 - Ill no s Innovat on Pr ze ödülü (20.000 $ ) MAYIS 2021 SAYFA 8

NAŞİDE GÖZDE DURMUŞ BİR FİZİK DAHİSİ Naş de Gözde Durmuş ve çalışmaları 2003 yılında Orta Doğu Tekn k Ün vers tes (ODTÜ) Moleküler b yoloj bölümünde l sans eğ t m ne başladı. Fulbr ght bursunu kazanarak yükseköğren m ç n Amer ka B rleş k Devletler 'ne g tt . 2014 yılında Stanford Ün vers tes 'nde doktora sonrası araştırmacı olarak göreve başladı. 2015 yılında MIT Technology Rev ew derg s n n her sene seçt ğ \"35 Yaş Altı Yen l kç ler L stes \"nde (Innovators Under 35, TR35), tıp ve b yoloj de çığır açan 35 l derlerden b r olarak seç ld . İnsan Genom Projes 'n n yürütücüler nden b r olan Prof. Ronald W. Dav s le beraber araştırmalarını Stanford Ün vers tes Genom Teknoloj Merkez 'nde sürdürmekted r.[3] Hücreler n manyet k özell kler nden faydalanarak hastalıklı hücreler tesp t edeb len b r c haz üzer nde çalışmaktadır.[4 Başarıları Dr. Durmuş'un araştırmaları, nano ve m kro teknoloj ler n kanser ve ant b yot k d renc g b dünyayı tehd t eden sağlık problemler üzer ne uygulamaları üzer ne yoğunlaşmaktadır. 2015 yılında MIT Technology Rev ew derg s n n her sene seçt ğ \"35 Yaş Altı Yen l kç ler L stes \"nde (Innovators Under 35, TR35), tıp ve b yoloj de çığır açan 35 l derlerden b r olarak seç lm şt r. Durmuş, lg alanına b yomed kal , mühend sl ğ , tıbbı, nformat ğ ve matemat ğ de katarak hastalıkların tedav s nde herkes n kolayca alab leceğ ucuz aletler gel şt rmek üzer nde çalışmaktadır.[1] MAYIS 2021 SAYFA 9

BETÜL KAÇAR Betül Kaçar ve çalışmaları İstanbul'da dünyaya geld . G resunlu b r a len n çocuğu olan Betül Kaçar'ın çocukluğu G resun'un Bulancak lçes nde geçt .[3] Çavuşoğlu Kolej 'nden mezun olduktan sonra yüksek öğren m n 2004 yılında Marmara Ün vers tes K mya Bölümünde tamamladı. 2003'te, Marmara Ün vers tes 'nde öğrenc l ğ sırasında Amer kan Howard Hughes Tıp Enst tüsü (HHMI)'ne başvurduğu proje le l sans öğrenc ler yaz araştırma bursu alarak ABD'dek araştırmalarına başladı[3] Ün vers teden mezun olunca Atlanta'dak Emory Ün vers tes 'nde doktora programına başladı. Park nson ve alzhe mera neden olan prote nler üzer ne hem Emory Ün vers tes K mya Bölümü hem de Emory Tıp Fakültes 'nde çalışmalar yaptı. Doktora çalışmaları sırasında evr m ve astrob yoloj konularına lg duydu; 2010 yılında doktorasını tamamladı; Amer kan Havacılık ve Uzay Da res (NASA)'ya başvurarak doktora sonrası çalışmalarını NASA'da sürdürdü. Çalışmaları NASA Genç Araştırmacı ödülü, NASA Astrob yoloj Enst tüsü ödülü ve NASA Egzob yoloj Araştırmacı ödülüne değer görüldü.[1][4] Bu ödüller sayes nde ABD'de ve Avrupa'da b rçok laboratuvarı z yaret etme ve araştırma yapma fırsatı buldu.[5] 2011 yılında NASA Astrob yoloj Enst tüsü'nün desteğ yle kurulan SAGANet adlı astrob yoloj eğ t m platformunun kurucuları arasında yer aldı. 2014 ve 2017 yılları arasında Harvard Ün vers tes 'nde Organ zma ve Evr msel B yoloj Bölümü'nde Araştırma Görevl s olarak bağımsız b r araştırma grubuna l derl k ett . 2018 yılından ber Ar zona Ün vers tes 'nde Astronom ve Moleküler B yoloj bölümünde öğret m üyes olarak görev yapmaktadır. 2016 yılından ber ABD'dek görev yle eş zamanlı olarak Japonya hükûmet tarafından kurulan Yer- Yaşam Enst tüsü'nde (ELSI) öğret m üyes olarak görev n sürdürmekted r. MAYIS 2021 SAYFA 10

Kepez Mahmut Celalett n Ökten İmam Hat p L ses HAZIRLAYAN ARDA ERZURUMLUOĞLU SINIFI : 7/B NO : 312 DERS : FEN BİLİMLERİ VE TEKNOLOJİ KONU : TÜRK BİLİM İNSANLARI