แผนที่ 5 การวางแผนดูแลสุขภาพตนเอง (ต่อ)

สุขศึกษาและพลศึกษา 1 ม. 4–6 (ม. 4) หน่วยการเรียนรู้ท่ี 1 เรียนรู้ตวั เรา แผนการจดั การเรียนรู้ท่ี 5

2. การวางแผนดูแลสุขภาพตนเอง (ต่อ)

2.3 ปัจจยั ท่ีมีผลตอ่ การเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่น การปฏิบัตกิ จิ กรรมสารวจพฤตกิ รรมสุขภาพได้ข้อสรุปอย่างไร “การเจริญเตบิ โต” และ “พฒั นาการ” มคี วามหมายและแตกต่างกนั อย่างไร ลกั ษณะการเจริญเตบิ โตทางด้านร่างกายของวยั รุ่นชายและวยั รุ่นหญิงมลี กั ษณะเด่นอย่างไร ปัจจยั สาคญั ในเร่ืองใดบ้างทม่ี ผี ลต่อการเจริญเตบิ โตและพฒั นาการของวัยรุ่น วยั รุ่นควรมแี นวทางในการดูแลสุขภาพของตนเองอย่างไร

2.3 ปัจจยั ท่ีมีผลตอ่ การเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่น พจิ ารณาภาพ...แล้วเช่ือมโยงคาตอบ เพื่อสรุปความหมายของการเจริญเตบิ โต

2.3 ปัจจยั ที่มีผลตอ่ การเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่น จากภาพทน่ี าเสนอ...การเจริญเตบิ โต มคี วามหมายอย่างไร? การเจริญเติบโต หมายถึง การเปลย่ี นแปลงไป ในทางทเี่ กย่ี วข้องกบั การเพม่ิ ขนาด หรือจานวนมาก ขนึ้ ของร่างกาย ซ่ึงสามารถวดั ได้ เช่น ความสูง เพม่ิ ขนึ้ นา้ หนักตวั เพม่ิ ขนึ้ รอบศีรษะยาวขนึ้

2.3 ปัจจยั ท่ีมีผลตอ่ การเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่น เช่นเดยี วกนั พจิ ารณาภาพ...แล้วเชื่อมโยงคาตอบ เพ่ือสรุปความหมายของพฒั นาการ

2.3 ปัจจยั ที่มีผลต่อการเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่น เช่นเดียวกนั พจิ ารณาภาพ...แล้วเชื่อมโยงคาตอบ เพื่อสรุปความหมายของพฒั นาการ

2.3 ปัจจยั ท่ีมีผลต่อการเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่น จากภาพท่นี าเสนอ...พฒั นาการมีความหมายอย่างไร? พฒั นาการ หมายถงึ การเปลยี่ นแปลงไปในทางการเพม่ิ ความสามารถหรือคุณภาพในการทางานทส่ี ลบั ซับซ้อน ของร่างกาย โดยการเปลย่ี นแปลงจะเกดิ ขึน้ อย่างมรี ะเบียบ แบบแผนแสดงถึงความก้าวหน้าตามลาดบั เช่น พฒั นาการในการเคลื่อนไหวของคนเราต้งั แต่วยั ทารก เร่ิมจากการควา่ ตัว การคลาน การเดนิ การว่ิง

2.3 ปัจจยั ท่ีมีผลตอ่ การเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่น “การเจริญเติบโต” และ “พฒั นาการ” เหมือนและแตกต่างกนั อย่างไร?

2.3 ปัจจยั ท่ีมีผลตอ่ การเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่น จากความหมาย “การเจริญเติบโต” และ “พฒั นาการ” เหมือนและแตกต่างกนั อย่างไร?

2.3 ปัจจยั ท่ีมีผลต่อการเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่น มกี ารเพม่ิ ขนาด มีการเพม่ิ ความสามารถ หรือ หรือ การเพม่ิ จานวน การเพม่ิ คุณภาพ ความเหมือนและความแตกต่าง

2.3 ปัจจยั ท่ีมีผลตอ่ การเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่น มาทบทวนลกั ษณะของการเจริญเตบิ โต และ พฒั นาการทางด้านร่างกายของวยั รุ่น หญิง–ชายกนั ก่อน

2.3 ปัจจยั ที่มีผลตอ่ การเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่น เต้านมเร่ิมมกี ารขยายตวั ลกั ษณะการเจริญเตบิ โตและ สะโพกผายออก เอวคอดกว่ิ เข้า พฒั นาการทางร่างกายของ มสี ิวขนึ้ ทีใ่ บหน้า ใบหน้าเริ่มมกี ารเปลย่ี นแปลง เพศหญิง อายุ 13 ถงึ 15 ปี ร่างกายจะเพมิ่ ขนึ้ อย่างรวดเร็ว มขี นขนึ้ บริเวณใต้รักแร้และบริเวณหัวหน่าว ปริมาณไขมนั ใต้ผวิ หนังเพมิ่ มากขนึ้ ต่อมเพศจะหลงั่ ฮอร์โมน พบว่ามปี ริมาณมากกว่าวยั รุ่น ออกมากระตุ้นให้มกี ารตกไข่ เพศชายโดยเฉลยี่ ร้อยละ 10 มเี ลือดประจาเดือนหรือระดู เพศหญงิ จะสิ้นสุดระยะวยั รุ่น รังไข่เจริญเติบโตเตม็ ที่ เมื่ออายุประมาณ 18 ปี ต่อมนา้ นมมขี นาดใกล้เคียงกบั ผู้ใหญ่

2.3 ปัจจยั ท่ีมีผลต่อการเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่น อายุ 15 ปี ขนึ้ ไป จะพบว่าเดก็ ชายมอี ัตราเพมิ่ ลกั ษณะการเจริญเติบโต ของความสูงมากเช่นเดยี วกบั เดก็ หญงิ และพฒั นาการทางร่างกาย แขนขายาว บางคร้ังดูแล้วเก้งก้าง เสียงจะห้าวขนึ้ ของเพศชาย ขนาดของร่างกายโตกว่าผู้หญงิ ท้งั ด้านส่วนสูงและนา้ หนักตัว กล้ามเนื้อของเพศชายจะมอี ตั ราการ เจริญเตบิ โตมากกว่าเพศหญงิ มหี นวดเครา มขี นรักแร้ มขี นตาม มสี ิวขนึ้ ที่ใบหน้า แขนขาและบริเวณอวยั วะสืบพนั ธ์ุ อวยั วะเพศมขี นาดเท่าผู้ใหญ่ ต่อมเพศผลติ เซลล์สืบพนั ธ์ุหรืออสุจไิ ด้

2.3 ปัจจยั ท่ีมีผลต่อการเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่น ปัจจยั ใดบ้างท่ีมีผลต่อการเจริญเตบิ โตและพฒั นาการของวยั รุ่น? พนั ธุกรรม การทางานของต่อมไร้ท่อ (heredity) (endocrine gland) ส่ิงแวดล้อม พฤตกิ รรมสุขภาพ (environment) (health behavior)

2.3 ปัจจยั ท่ีมีผลตอ่ การเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่น มารู้ความหมายของ คาทเ่ี กย่ี วข้องกนั เถอะ พนั ธุกรรม 1. พนั ธุกรรม (heredity) การถ่ายทอดคุณลกั ษณะจากคนรุ่นหน่ึงไปสู่คนอกี รุ่นหน่ึง โดยถ่ายทอดผ่านทางยนี (gene)ทอี่ ยู่ใน โครโมโซม (chromosome) ของพ่อและแม่

2.3 ปัจจยั ที่มีผลตอ่ การเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่น ลกั ษณะทถี่ ่ายทอดทางพนั ธุกรรม ลกั ษณะทางกาย ลกั ษณะทางจิตใจและเชาวน์ปัญญา กลุ่มเลือด ความสามารถทางสตปิ ัญญา สีผม ลกั ษณะผดิ ปกตขิ องโรคและ สีของนัยน์ตา ความบกพร่องต่าง ๆ ที่อาจส่งผล ความสูง ทางด้านร่างกาย จติ ใจและสตปิ ัญญา

2.3 ปัจจยั ท่ีมีผลต่อการเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่น 2. การทางานของต่อมไร้ท่อ ต่อมไร้ท่อ (endocrine gland) เป็ นต่อมไม่มที ่อทอี่ ยู่ในร่างกาย จะทาหน้าทผ่ี ลติ ฮอร์โมน (hormone) ต่าง ๆ เข้าไปในกระแสเลือดไปสู่อวยั วะเป้าหมาย เพื่อควบคุมการทางาน ของอวยั วะต่าง ๆ กระตุ้นการเจริญเตบิ โตและพฒั นาการ ทาให้ร่างกายอยู่ ในภาวะสมดุล

2.3 ปัจจยั ท่ีมีผลต่อการเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่น ต่อมใต้สมอง (pituitary gland) ต่อมไทรอยด์และพาราไทรอยด์ (thyroid gland and parathyroid glands) ต่อมไทมสั (thymus gland) ต่อมหมวกไต (adrenal gland) ต่อมท่ีอยู่ในตบั อ่อน (islands of langerhans) รังไข่ อณั ฑะ (ovaries) (testis) ต่อมไร้ท่อท่มี บี ทบาทสาคญั ในการเจริญเตบิ โตและพฒั นาการของวยั รุ่น

2.3 ปัจจยั ที่มีผลตอ่ การเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่น ต่อมไร้ท่อและตัวอย่างฮอร์โมนทม่ี ีบทบาทสาคญั ในการเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่น ต่อมใต้สมองส่ วนหน้ า โกรทฮอร์โมน (anterior pituitary gland) (growth hormone) ต่อมไทรอยด์ (thyroid gland) ฮอร์โมนไทรอกซิน ต่อมหมวกไต (adrenal gland) (thyroxin hormone) ฮอร์โมนแอนโดรเจน (androgen hormone)

2.3 ปัจจยั ท่ีมีผลต่อการเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่น 3. พฤตกิ รรมสุขภาพ พฤตกิ รรม การกระทาหรือการปฏิบตั ิของบุคคลทม่ี ผี ลต่อสุขภาพ สุขภาพ (health ซึ่งเป็ นผลจากการเรียนรู้ของบุคคลเป็ นสาคญั โดย behavior) แสดงออกให้เห็นได้ในลกั ษณะของการกระทาและการไม่ กระทาในสิ่งทเ่ี ป็ นผลดีต่อสุขภาพหรือผลเสียต่อสุขภาพ พฤติกรรมสุขภาพที่พงึ ประสงค์ ปฏิบตั ิแลว้ ส่งผลดีตอ่ สุขภาพ พฤติกรรมเส่ียง ปฏิบตั ิแลว้ ส่งผลเสียต่อสุขภาพ ก่อใหเ้ กิดอนั ตรายตอ่ ชีวิต

2.3 ปัจจยั ท่ีมีผลตอ่ การเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่น 4. สิ่งแวดล้อม ทุกสิ่งทุกอย่างทอ่ี ยู่รอบตวั เราและมผี ลต่อการ ดารงชีวติ ของมนุษย์ สิ่งแวดล้อม (environment) สิ่งแวดลอ้ มที่ส่งผลกระทบ สิ่งแวดลอ้ มท่ีมีมลพิษ มีสภาพเส่ือมโทรม ทาใหเ้ กิดปัญหาทางสุขภาพ สภาพสังคมขาดระเบียบและความปลอดภยั ฯลฯ สิ่งแวดลอ้ มท่ีส่ง สภาพสังคมมีความปลอดภยั มีการใหบ้ ริการสุขภาพ ผลดีตอ่ สุขภาพ ที่ครอบคลุม ครอบครัวมีสภาพที่อบอุ่น ฯลฯ

2.4 แนวทางการดูแลสุขภาพตนเอง มาศึกษาหัวข้อท่ี 2.4 แนวทางการดแู ล สุขภาพตนเอง ร่วมกนั แล้วช่วยกนั สรุปความรู้ ทไี่ ด้รับกนั หน่อย....

2.4 แนวทางการดูแลสุขภาพตนเอง การทว่ี ยั รุ่นจะเจริญเตบิ โตและมพี ฒั นาการด้านต่าง ๆ สมกบั วยั เพื่อก้าวไปสู่วยั ผู้ใหญ่อย่างเหมาะสม ควรให้ความสาคญั และคานึงถงึ แนวทางในการดูแลสุขภาพของตนเองในด้านต่าง ๆ ดงั นี้ 1. โภชนาการ 2. การออกกาลงั กาย 3. การพกั ผ่อน 4. การสร้างเสริม ความต้านทานโรค 5. การป้องกนั อุบัตเิ หตุ 6. การจดั การกบั อารมณ์ และความเครียด 7. การสร้างทกั ษะชีวติ 8. การสร้างเสริมสตปิ ัญญาและ การเรียนรู้

2.4 แนวทางการดูแลสุขภาพตนเอง 1. โภชนาการ 2. ผกั 1. ข้าวและแป้ง 3. ผลไม้ 4. เนื้อสัตว์ 5. นม 6. นา้ มนั นา้ ตาล และเกลือ วยั รุ่นควรรับประทานอาหารให้ครบทุกหมู่ แต่ละหมู่มีปริมาณและสัดส่วน เหมาะสมกบั ร่างกาย

2.4 แนวทางการดูแลสุขภาพตนเอง 1. พจิ ารณาสุขภาพของตนเอง ก่อนออกกาลงั กาย 2. การออกกาลงั กาย 2. ออกกาลงั กายอย่างสมา่ เสมอ หลกั ปฏบิ ตั ใิ น เป็ นประจา การออกกาลงั กาย 3. ในระหว่างการออกกาลงั กาย ทถี่ ูกต้อง หากเกดิ อาการผดิ ปกติควร หยุดตรวจสอบ/หาสาเหตุ 4. ช่วงเวลาในการออกกาลงั กาย

2.4 แนวทางการดูแลสุขภาพตนเอง 3. การพกั ผ่อน 1. การนอนหลบั 2. การปฏบิ ัตกิ จิ กรรมนันทนาการ

2.4 แนวทางการดูแลสุขภาพตนเอง 5. การป้องกนั อบุ ตั เิ หตุ 4. การสร้างเสริมความต้านทานโรค วยั รุ่นควรปฏิบัติตนให้มี ความปลอดภัยและระมดั ระวงั วยั รุ่นควรได้รับวคั ซีน ในการกระทาส่ิงต่าง ๆ เพ่ือให้เกดิ เพื่อกระตุ้นภูมิคุ้มกนั โรค สวัสดิภาพ เช่น ปฏิบตั ติ าม ซึ่งเคยได้รับในวยั เดก็ อกี ได้แก่ กฎจราจรโดยเคร่งครัด ใช้ยา วคั ซีนป้องกนั โรคคอตีบ และสารเคมดี ้วยความระมดั ระวงั บาดทะยักและโรคตับอกั เสบบี โดยเคร่งครัด

2.4 แนวทางการดูแลสุขภาพตนเอง 6. การจดั การกบั อารมณ์ และความเครียด 1. รู้วธิ ีการระบายความทุกข์ 2. มองโลกในแง่ดี กบั บุคคลทไี่ ว้วางใจได้ 4. ทางานอดิเรกท่ี 3. ออกกาลงั กายอย่าง สนใจและช่ืนชอบ สม่าเสมอและพกั ผ่อน 5. รู้จักผ่อนคลายความเครียด ให้เพยี งพอ ด้วยวธิ ีการต่าง ๆ

2.4 แนวทางการดูแลสุขภาพตนเอง 7. การสร้างทกั ษะชีวิต

2.4 แนวทางการดูแลสุขภาพตนเอง 8. การสร้างเสริมสตปิ ัญญาและการเรียนรู้

บทสรุป: มาสรุปความรู้...ร่วมกนั การวางแผนดูแลสุขภาพตนเอง หมายถงึ การกาหนดแนวทางในการเลือกรูปแบบการ ปฏบิ ตั ติ น เพ่ือการดูแลสุขภาพของตนเอง ซึ่งนามาสู่สุขภาวะทส่ี มบูรณ์ท้งั ทางร่างกาย จิตใจ สังคม และปัญญา ข้นั ตอนหรือกระบวนการในการวางแผน เพ่ือการมีสุขภาพทด่ี ขี องบุคคลประกอบด้วย 1. การวเิ คราะห์สถานการณ์และการประเมนิ ปัญหาสุขภาพ 2. การจดั ลาดบั ความสาคญั ของปัญหาสุขภาพ 3. การวางแผนการแก้ไขปัญหาสุขภาพ 4. การปฏิบตั ติ ามแผนการ แก้ไขปัญหาสุขภาพทวี่ างไว้ และ 5. การประเมินผลการแก้ไขปัญหาสุขภาพ

ปัจจยั ท่ีมีผลต่อการเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั รุ่นที่สาคญั ้ดแ้ ก่ 1. พนั ธุกรรม 2. การทางานของต่อมไร้ท่อ 3. พฤตกิ รรมสุขภาพ และ 4. ส่ิงแวดล้อม การที่วยั รุ่นจะเจริญเติบโตและมีพฒั นาการดา้ นต่าง ๆ สมกบั วยั ควรต้องดูแลสุขภาพของตนเองในด้าน 1. โภชนาการ 2. การออกกาลงั กาย 3. การพกั ผ่อน 4. การสร้างเสริมความต้านทานโรค 5. การป้องกนั อุบตั เิ หตุ 6. การจัดการกบั อารมณ์และความเครียด 7. การสร้างทกั ษะชีวติ และ 8. การสร้างเสริมสตปิ ัญญาและการเรียนรู้