68472-Article Text-189129-1-10-20170301

แนวคิดการพัฒนาเมอื งต้นแบบ Urban Design Guideline for Specific Purposed Towns พนิต ภู่จนิ ดา1 และ ยศพล บญุ สม2 Panit Pujinda and Yosapol Boonsom บทคัดย่อ บทความนเี้ ปน็ การนำ� เสนอแนวคดิ การพฒั นาเมอื งตน้ แบบ ซงึ่ เปน็ เพยี งสว่ นหนงึ่ ของการวจิ ยั “คมู่ อื แนวทางส่กู ารออกแบบเมือง” ซึง่ ถกู จดั ทำ� ขนึ้ เพอื่ จดั ประเภทเมอื งตามบทบาท องค์ประกอบ และลกั ษณะ ของเมอื ง ผา่ นกระบวนการศกึ ษาและคดั เลอื กหลกั ทฤษฎกี ารพฒั นาเมอื งทเี่ หมาะสมและประสบความสำ� เรจ็ ของตา่ งประเทศ อนั ประกอบดว้ ยการศกึ ษาขอ้ มลู เกณฑอ์ งคป์ ระกอบ ตวั ชว้ี ดั ดา้ นตา่ งๆ ปจั จยั หลกั และปจั จยั เสรมิ ทสี่ ามารถประยกุ ตใ์ ชก้ บั การวางผงั เมอื งในพน้ื ทที่ เี่ หมาะสมตามลกั ษณะของเมอื งประเภทนน้ั ๆ และยงั คง สอดคล้องกับองค์ประกอบ และบริบทของสังคมไทย เพื่อน�ำไปสู่การประยุกต์ใช้ได้จริงในอนาคต โดยมี ข้ันตอนการวิจัยที่ผ่านการวิเคราะห์ในการด�ำเนินการศึกษา เป็นกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ท่ีสามารถ ตรวจสอบย้อนกลับได้ สามารถน�ำมาสู่การน�ำเสนอแนวทางการพัฒนาเมืองท่ีมีลักษณะแตกต่างกันตาม ศกั ยภาพและบทบาทของเมอื ง 5 ประเภท ไดแ้ ก่ เมอื งทอ่ งเทย่ี วดา้ นนนั ทนาการและบนั เทงิ เมอื งอตุ สาหกรรม เมืองศูนย์ราชการ เมืองการศึกษา และเมืองศูนย์กลางคมนาคมขนส่งทางน�้ำและโลจิสติกส์ โดยการพัฒนา เมอื งทง้ั 5 ประเภทนจี้ ะเปน็ กลไกทจี่ ะขบั เคลอื่ นและรองรบั การพฒั นาของประเทศในอนาคตอยา่ งเหมาะสม และยัง่ ยืน เนื่องจากการวางและการออกแบบทางผงั เมอื งต้องมหี ลกั เกณฑ์ แนวคดิ ท่สี อดคลอ้ งเหมาะสมกับ ศักยภาพและบทบาทของเมอื งหรอื พ้นื ที่น้นั ๆ และช่วยแก้ไขปญั หาพนื้ ท่อี ยา่ งเปน็ รูปธรรม ค�ำสำ� คัญ: เมืองทอ่ งเท่ียวดา้ นนันทนาการและบันเทิง เมอื งอตุ สาหกรรม เมอื งศนู ย์ราชการ เมืองการศกึ ษา เมืองศนู ย์กลางคมนาคมขนสง่ ทางน้ำ� และโลจสิ ติกส์ 1 รองศาสตราจารย์ ภาควชิ าการวางแผนภาคและเมอื ง คณะสถาปตั ยกรรมศาสตร์ จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั 2 นักวิจัยร่วม แนวคิดการพฒั นาเมืองต้นแบบ 21 Urban Design Guideline for Specific Purposed Towns

Abstract This article presents a concept of development of experimental and prototype towns, which is a part of “Guidelines for Urban Design” research. The research was conducted with the purpose to categorize different types of cities according to their roles, components, and characteristics through a research process and analyzing of the selected appropriate successful urban development theories of other countries. This includes studying component criteria, indicators, and major and supplement factors that can be adapted and applied to the planning of towns in suitable areas based on characteristics of each type of towns that also correspond to the elements and social context of Thailand for future use. The research involves methodical analyzing process which can be traced back and which will lead to the proposal of urban development guidelines that are different in terms of efficiencies and roles of five types of towns, namely Recreation Tourism Town, Industrial Town, Government Administrative Town, Educational Town, and Sea Port Town. The developing of these five towns will be the mechanism that appropriately and sustainably drives and accommodates the development of the country in the future. As urban planning and urban design require some principles, concepts that correspond to efficiencies and roles of particular towns or areas will concretely solve problems in each area. Keywords: recreation tourism town, industrial town, government administrative town, educational town, and sea port town 22 เจ-ดี : วารสารวชิ าการ การออกแบบสภาพแวดล้อม ปที ่ี 3 ฉบับท่ี 1 (มกราคม - มถิ นุ ายน 2559) JOURNAL OF ENVIRONTMENTAL DESIGN VOL.3 NO.1 (JANUARY - JUNE 2016)

บทนำ� การวางและออกแบบผังเมืองต้องมีหลักเกณฑ์ แนวคิดที่สอดคล้องเหมาะสมกับศักยภาพและ บทบาทของเมอื งหรอื พื้นที่นนั้ ๆ อกี ท้ังยงั ตอ้ งตอบสนองตอ่ นโยบายของรัฐ การผังเมืองจงึ จะทำ� หน้าทแี่ สดง บทบาทช้ีนำ� ทิศทางการพัฒนาพนื้ ทไ่ี ด้อย่างชดั เจน และช่วยแกไ้ ขปญั หาพ้ืนทอ่ี ย่างเปน็ รปู ธรรม เพราะเมือง ไม่เคยหยุดน่ิงอยู่กับที่และมีการเปล่ียนแปลงไปตามความก้าวหน้าของเทคโนโลยีและกระแสโลกาภิวัตน์ หลักเกณฑ์และแนวคิดในการพัฒนาเมืองย่อมเปลี่ยนแปลงไปตามความก้าวหน้าและกระแสต่างๆ ที่เกิดข้ึน ศกั ยภาพและบทบาทของเมอื งแตล่ ะเมอื งจงึ สามารถวเิ คราะหไ์ ดห้ ลากหลายมติ ิ หากไมม่ กี ารกำ� หนดประเภท และบทบาทหนา้ ทข่ี องเมอื งอยา่ งชดั เจน การพฒั นาเมอื งจะเปน็ ไปอยา่ งไรท้ ศิ ทาง เปลยี่ นแปลงไปตามกระแส และความตอ้ งการทหี่ ลากหลายโดยไมเ่ ปน็ เอกภาพ สญู เสยี โอกาสในการพฒั นาและการอนรุ กั ษพ์ น้ื ทที่ ค่ี วรจะ ตอ้ งดำ� เนนิ การ ไมบ่ รรลเุ ปา้ หมายทไ่ี ดต้ งั้ เอาไว้ ดงั นนั้ การศกึ ษา ทำ� ความเขา้ ใจ และการจดั ประเภทเมอื งตาม บทบาท องคป์ ระกอบ และลกั ษณะของเมอื ง และคดั เลอื กหลกั ทฤษฎกี ารพฒั นาเมอื งทเี่ หมาะสมและประสบ ความสำ� เรจ็ ปจั จยั ชว้ี ดั เกณฑอ์ งคป์ ระกอบ และปจั จยั เสรมิ ตา่ งๆ ทสี่ ามารถประยกุ ตใ์ ชก้ บั การวางผงั เมอื งใน พนื้ ทตี่ า่ งๆ ของตา่ งประเทศ จะทำ� ใหก้ ารพฒั นาเมอื งเปน็ ไปอยา่ งเหมาะสม สามารถนำ� สกู่ ารวางผงั ทเี่ หมาะสม กับบริบทของสงั คมไทย และนำ� สู่การประยุกตใ์ ช้ไดจ้ ริงในอนาคต โดยเฉพาะเมอื งทม่ี ลี ักษณะเฉพาะ มีความ ส�ำคัญเปน็ กลไกที่จะขับเคล่ือนต่อการพฒั นาของประเทศ ได้แก่ เมอื งทอ่ งเทีย่ วด้านนันทนาการและบันเทงิ เมอื งอตุ สาหกรรม เมอื งศนู ยร์ าชการ เมอื งการศกึ ษา และเมอื งศนู ยก์ ลางคมนาคมขนสง่ ทางนำ�้ และโลจสิ ตกิ ส์ จ�ำเป็นต้องมีแนวทางการพัฒนาในอนาคตอย่างเหมาะสมและย่ังยืนเพื่อช่วยแก้ไขปัญหาพ้ืนที่อย่างเป็น รูปธรรมและรองรบั การพัฒนาของประเทศได้อยา่ งมีประสทิ ธิภาพ กระบวนการวจิ ัย กระบวนการวิจัยเพื่อการจัดท�ำหลักเกณฑ์การจัดประเภทเมือง และแนวคิดในการวางผังเมือง มี เปา้ หมายเพอ่ื สรา้ งเกณฑม์ าตรฐานเพอื่ ใชเ้ ปน็ แนวทางสำ� หรบั ผเู้ กย่ี วขอ้ งในดา้ นการวางแผนพฒั นาเชงิ พนื้ ที่ ทงั้ องคก์ รสว่ นกลางและสว่ นทอ้ งถนิ่ รวมถงึ เอกชน เพอื่ ความเขา้ ใจทตี่ รงกนั ในการวางแผนและจดั ทำ� ผงั เมอื ง รวมเมืองและผังเมืองเฉพาะ หลักเกณฑ์ดังกล่าวจะเป็นกรอบท่ีสร้างตามมาตรฐานของความเป็นอยู่ท่ีดีของ ประชากรเมอื งควบคไู่ ปกบั การสรา้ งประสทิ ธภิ าพตามลกั ษณะเฉพาะของเมอื งประเภทตา่ งๆ เพอื่ ใหห้ ลกั เกณฑ์ ดังกล่าวครอบคลุมประเด็นต่างๆ ท่ีเก่ียวข้องกับการพัฒนาเชิงพื้นที่อย่างครบถ้วนสมบูรณ์ จึงได้ก�ำหนด กระบวนการและขน้ั ตอนการศกึ ษา โดยแบง่ เปน็ มติ ทิ เี่ กย่ี วข้อง 2 มิติ ไดแ้ ก่ มติ ิเชิงเนอื้ หา และ มติ ิเชิงการ ดำ� เนนิ การศึกษา ดงั นี้ (แผนภูมิที่ 1) แนวคิดการพัฒนาเมืองตน้ แบบ 23 Urban Design Guideline for Specific Purposed Towns

แผน ูภ ิมที่ 1 กระบวนการ ึศกษาของการ ิว ัจย 24 เจ-ดี : วารสารวิชาการ การออกแบบสภาพแวดล้อม ปที ี่ 3 ฉบับท่ี 1 (มกราคม - มิถุนายน 2559) JOURNAL OF ENVIRONTMENTAL DESIGN VOL.3 NO.1 (JANUARY - JUNE 2016)

1. มิติเชงิ เนื้อหา ในการจดั ประเภทเมอื งและกำ� หนดแนวคดิ ในการวางผงั เมอื งเปน็ การกำ� หนดเนอ้ื หาสาระทเี่ กย่ี วขอ้ ง กบั การวางผงั เมอื งเพอื่ ใหม้ เี นอื้ หาทค่ี รบถว้ น ครอบคลมุ สว่ นทเ่ี กยี่ วขอ้ งกบั การวางผงั เมอื งทง้ั หมด ซง่ึ ประกอบ ดว้ ยเนอ้ื หา 3 ส่วนเรียงตอ่ เน่ืองกันตามลำ� ดบั ไดแ้ ก่ 1.1 ลักษณะและแนวทางในการวางแผนเชงิ กายภาพของเมืองแตล่ ะประเภท เมืองแต่ละประเภทมีลักษณะและแนวทางในการวางแผนแตกต่างกัน เนื่องจากมีประเด็น ในการพฒั นาและความตอ้ งการเชงิ พน้ื ทที่ แ่ี ตกตา่ งกนั เชน่ เมอื งทอ่ งเทย่ี วนนั ทนาการและบนั เทงิ ตอ้ งมรี ปู แบบ เชงิ กายภาพทสี่ นบั สนนุ และเออ้ื อำ� นวยตอ่ การสรา้ งความคกึ คกั และสนกุ สนานใหก้ บั นกั ทอ่ งเทยี่ ว เมอื งศนู ยร์ าชการ ควรมีลักษณะสง่างาม เป็นสัญลักษณ์และสะท้อนเอกลักษณ์ของพื้นท่ีที่รับผิดชอบดูแล มีความเป็นมิตร กับประชาชน เป็นต้น ลักษณะและแนวทางเฉพาะของเมืองแต่ละประเภทมีอิทธิพลต่อการจัดวางต�ำแหน่ง ขนาดพน้ื ท่ใี ช้สอย และการจัดเตรียมโครงสร้างพื้นฐานในการพฒั นาเป็นอย่างมาก ซึ่งเนอ้ื หาในข้ันตอนน้จี ะ เปน็ ตัวกำ� หนดลกั ษณะทางกายภาพ เศรษฐกจิ และสังคม ของเมืองแต่ละประเภท เพอื่ นำ� ไปสกู่ ารจดั เตรยี ม องค์ประกอบเชิงกายภาพในรปู แบบของการวางผงั เมืองต่อไป 1.2 ขอ้ กำ� หนดมาตรฐานเชงิ พนื้ ทสี่ ำ� หรบั การวางผงั เมอื งและผงั เมอื งเฉพาะสำ� หรบั เมอื งแตล่ ะ ประเภท เมอ่ื ไดล้ กั ษณะและแนวทางในการวางแผนเชงิ กายภาพของเมอื งแตล่ ะประเภทแลว้ จะนำ� ไป สกู่ ารกำ� หนดหมวดหมแู่ ละองคป์ ระกอบดา้ นกายภาพทเี่ กยี่ วขอ้ งกบั การวางผงั เมอื ง แตล่ ะประเภทตามสภาพ ทางกายภาพ เศรษฐกิจ และสังคมของแต่ละเมือง มีเป้าหมายเพ่ือให้มีหลักเกณฑ์ด้านการวางผังเมือง อยา่ งเหมาะสมกบั บทบาทหนา้ ทขี่ องเมอื งแตล่ ะประเภท เพอื่ ใหม้ อี งคป์ ระกอบเชงิ พน้ื ทท่ี ส่ี อดคลอ้ งกบั ทศิ ทาง การพัฒนาในอนาคตต่อไป เช่น รูปแบบการใช้ประโยชน์ท่ีดิน ความหนาแน่น โครงสร้างพ้ืนฐานต่างๆ ทั้ง สาธารณปู โภคและสาธารณปู การ (Office of Transport and Traffic Policy Planning, 2013) ซงึ่ จะศกึ ษาทงั้ ขอ้ กำ� หนดมาตรฐานของผงั เมอื งรวมเมอื ง และผงั เมอื งเฉพาะ ซงึ่ มคี วามแตกตา่ งกนั ทง้ั ในวธิ กี ารและขอบเขต ของขอ้ ก�ำหนด 1.3 รปู แบบและวธิ กี ารบรหิ ารจัดการเมอื งแตล่ ะประเภท เมืองแตล่ ะประเภทมลี กั ษณะ แนวทาง และองคป์ ระกอบทางกายภาพ เศรษฐกิจ และสงั คม ทแ่ี ตกตา่ งกนั สง่ ผลใหม้ ปี ระเดน็ และภาคใี นการพฒั นาทแ่ี ตกตา่ งกนั ไปดว้ ย การบรหิ ารจดั การเมอื งจงึ จำ� เปน็ ทจี่ ะตอ้ งมรี ปู แบบทเ่ี หมาะสมกบั ประเภทของเมอื ง ทงั้ แบบเปน็ ทางการ (formal procedure) เชน่ กฎหมาย ระเบยี บบรหิ ารราชการแผน่ ดนิ และแบบไมเ่ ปน็ ทางการ (informal procedure) ทใ่ี ชก้ ลไกความรว่ มมอื และ ประสานงานแบบสมัครใจเพื่อหาทางออกในการพัฒนาเมืองร่วมกัน รวมถึงประเด็นหลักในการพัฒนาเมือง ลำ� ดบั การพฒั นาเพอ่ื ใหบ้ รรลวุ สิ ยั ทศั นแ์ ละเปา้ หมายทไี่ ดว้ างไว้ และการสรา้ งกลไกในการประสานการพฒั นา แนวคดิ การพฒั นาเมอื งตน้ แบบ 25 Urban Design Guideline for Specific Purposed Towns

ระหวา่ งภาคตี า่ งๆ ทเ่ี กย่ี วขอ้ งกบั การพฒั นาเมอื ง การกำ� หนดวธิ กี ารและรปู แบบในการตดิ ตามตรวจสอบ และ ประเมนิ ผลการพฒั นาเมอื งตามทีไ่ ดก้ �ำหนดไว้ในผังเมอื งรวมและผังเมืองเฉพาะอกี ดว้ ย 2. มติ เิ ชิงในการดำ� เนินการศึกษา เป็นกระบวนการในการด�ำเนินการศึกษาท่ีเป็นข้ันเป็นตอน เป็นกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ที่ สามารถตรวจสอบย้อนกลับได้ ผลจากขั้นตอนหน่ึงจะเป็นข้อมูลในการท�ำงานในขั้นตอนต่อไป ส�ำหรับการ จดั ทำ� หลกั เกณฑก์ ารจดั ประเภทเมืองและแนวคิดในการวางผงั เมือง มีขั้นตอนในการด�ำเนินการศกึ ษา ดงั นี้ 2.1 การกำ� หนดคณุ ลกั ษณะเฉพาะในเชิงพื้นทข่ี องเมอื งประเภทต่างๆ การศึกษาเมอื งท่องเท่ียวนันทนาการและบนั เทิง เมืองอตุ สาหกรรม เมืองศูนยร์ าชการ เมอื ง การศกึ ษา เมอื งคมนาคมและโลจสิ ตกิ สท์ างนำ้� ดว้ ยการศกึ ษาทฤษฎแี ละแนวคดิ ทเี่ กย่ี วขอ้ งกบั การวางผงั เมอื ง แตล่ ะประเภท นำ� มาสรู่ ปู แบบการจดั วางองคป์ ระกอบเชงิ พน้ื ที่ เชน่ เมอื งศนู ยร์ าชการอาจตอ้ งการการจดั แนว แกนแบบสมดลุ (symmetry balance) เพอ่ื สรา้ งความสงา่ งามใหก้ บั เมอื ง ศกึ ษาสดั สว่ นการใชป้ ระโยชนท์ ดี่ นิ ท่ีเหมาะสมกับลักษณะของเมืองประเภทนั้นๆ ขนาดประชากร สัดส่วนแรงงานและช่วงอายุ ความต้องการ โครงสร้างพื้นฐานต่างๆ ท่ีจะเอ้ืออ�ำนวยให้เกิดเมืองที่มีประสิทธิภาพ ได้มาตรฐานความเป็นอยู่ที่ดีให้กับ ประชาชน มีประสิทธิภาพในเชิงเศรษฐกิจสมกับทิศทางการพัฒนาเมือง และมีรูปแบบการบริหารจัดการที่ ถูกต้องเหมาะสมกับประเภทเมอื ง ผลลัพธท์ ่ีได้จากขั้นตอนนีค้ ือ กรอบวิสยั ทศั น์การพฒั นาเชงิ พนื้ ที่ของเมือง แตล่ ะประเภท ซ่ึงสอดคลอ้ งกบั กระแสการพัฒนาเมอื งประเภทเดยี วกนั ในระดบั สากล 2.2 การศึกษามาตรฐานในการวางผังเมืองแบบสากล เป็นขั้นตอนที่จะท�ำการศึกษามาตรฐานทั่วไปของการวางผังเมือง (planning and urban design standards) เพอื่ เปน็ กรอบในการกำ� หนดหลกั เกณฑแ์ ละแนวคดิ ในการวางผงั เมอื งไดอ้ ยา่ งถกู ตอ้ ง อกี ทัง้ ยังเป็นตวั ชี้วดั ในการยืนยันวา่ หลักเกณฑแ์ ละแนวคิดในการวางผงั เมืองประเภทตา่ งๆ ท่ไี ดร้ ับมอบหมายมี ความสอดคลอ้ งกบั มาตรฐานทไี่ ดร้ บั การยอมรบั ในระดบั สากล โดยจะทำ� การศกึ ษาทงั้ ในประเดน็ ดา้ นแนวคดิ เกณฑ์มาตรฐานด้านต่างๆ ท่ีเกี่ยวข้องกับองค์ประกอบทางกายภาพที่เกี่ยวข้องกับการจัดวางต�ำแหน่งของ กจิ กรรมและการใชป้ ระโยชนท์ ีด่ ินประเภทตา่ งๆ สัดส่วนของการใช้ประโยชน์ทดี่ ิน ความหนาแนน่ รูปแบบ และขนาดของอาคาร ไปจนถงึ รูปแบบและวิธีการบริหารจัดการเมือง เช่น เมืองควรมีสัดส่วนพืน้ ที่อยู่อาศัย ประมาณร้อยละ 30 ถงึ 50 ของพ้นื ทเี่ มอื งท้ังหมด มพี ื้นท่ีเพอ่ื การสาธารณะไม่น้อยกวา่ รอ้ ยละ 20 เปน็ ตน้ ผลลพั ธท์ ไ่ี ดจ้ ากขนั้ ตอนนจี้ ะเปน็ หลกั เกณฑพ์ นื้ ฐานในการจดั ประเภทเมอื งและแนวคดิ ในการวางผงั เมอื งแบบ สากลท่ไี ม่ระบลุ กั ษณะจำ� เพาะเจาะจงของประเภทเมอื ง 2.3 การศึกษาลกั ษณะเฉพาะของเมอื งในประเทศไทย เป็นข้ันตอนท่ีจะท�ำการอธิบายลักษณะเฉพาะของเมืองประเภทที่ได้รับมอบหมายท่ีอยู่ใน ประเทศไทย ผา่ นการศึกษาตัวอยา่ งเมอื งสำ� คัญตา่ งๆ ท่มี ลี กั ษณะของเมืองแต่ละประเภทอยา่ งชดั เจน เช่น 26 เจ-ดี : วารสารวชิ าการ การออกแบบสภาพแวดล้อม ปที ี่ 3 ฉบับที่ 1 (มกราคม - มถิ ุนายน 2559) JOURNAL OF ENVIRONTMENTAL DESIGN VOL.3 NO.1 (JANUARY - JUNE 2016)

เมืองมหาสารคาม (เมืองการศึกษา) เมืองสงขลา (เมืองศูนย์ราชการ) เพ่ืออธิบายลักษณะเฉพาะของความ ตอ้ งการเชงิ พนื้ ทแ่ี ละการใชส้ อยพนื้ ทท่ี เี่ ปน็ ลกั ษณะเฉพาะของเมอื งในประเทศไทย เพอื่ ใหผ้ ลการจดั ประเภท และกำ� หนดแนวทางการวางผงั เมอื งมคี วามสอดคลอ้ งกบั วถิ ี ประเพณี และวฒั นธรรมความเปน็ อยขู่ องคนไทย อย่างแทจ้ ริง ผลลัพธท์ ไี่ ด้จากข้ันตอนนค้ี ือ ความตอ้ งการเชิงพน้ื ที่เมอื งในประเทศไทยในแตล่ ะประเภทเมือง ทไ่ี ดร้ ับมอบหมาย 2.4 การศึกษาต้นแบบจากต่างประเทศ (best practices) โดยการเลือกเมอื งประเภทเดียวกันในต่างประเทศทไี่ ด้รับการยอมรับวา่ มกี ารวางผังเมืองท่ดี ี มาเป็นกรณศี ึกษา ท�ำการวิเคราะหแ์ ละสังเคราะหถ์ ึง วสิ ัยทัศน์ เป้าหมาย วิธกี ารวางและจัดทำ� ผงั เมอื งรวม และผังเมืองเฉพาะของเมืองนั้นๆ ไปจนถึงการก�ำหนดกลไกในการบริหารจัดการเมืองเพื่อเป็นตัวอย่างใน การศึกษา เพื่อนำ� ไปสกู่ ารกำ� หนดหลักเกณฑ์และแนวคิดให้สอดคล้องกับแนวคิดที่ได้รบั การยอมรับในระดับ สากลอย่างถูกต้อง ผลลัพธ์ในข้ันตอนน้ีคือกรอบเป้าหมายเฉพาะส�ำหรับเมืองประเภทต่างๆ ในการก�ำหนด ประเภทและหลกั เกณฑใ์ นการวางผงั เมืองตอ่ ไป แนวทางการศึกษาองคป์ ระกอบเมอื งและบริบททีเ่ ก่ียวข้องในการวางผงั และวิธีการพัฒนาใหเ้ ปน็ ไปตามผัง (Implementation) ของเมอื งในตา่ งประเทศท่ปี ระสบความสำ� เร็จ (best practices) ตารางท่ี 1 แสดงการศึกษาประเภทเมืองตา่ งๆ กับเมืองต้นแบบในประเทศไทยและตา่ งประเทศ ประเภทเมอื ง เมอื งในประเทศไทย เมอื งในตา่ งประเทศ เมอื งทอ่ งเทย่ี วด้านนันทนาการ และบนั เทิง เมืองพทั ยา จังหวัดชลบุรี เมอื งลาสเวกัส เมอื งอุตสาหกรรมพ้นื ถิน่ ประเทศสหรัฐอเมริกา เมอื งศนู ยร์ าชการ เมอื งสันก�ำแพง จงั หวดั เชยี งใหม่ เมอื งโออิตะ ประเทศญ่ีป่นุ เมอื งการศกึ ษา เมืองสงขลา จงั หวัดสงขลา เมอื งปุตราจายา เมอื งศูนยก์ ลางคมนาคม ประเทศมาเลเซีย ขนส่งทางนำ�้ และโลจิสตกิ ส์ เมอื งท่าโขลง-คลองหลวง-รงั สิต เมืองอ็อกฟอรด์ ประเทศอังกฤษ จังหวดั ปทมุ ธานี ชมุ ชนทา่ เรอื นำ้� ลกึ สงขลาจงั หวดั เมอื งฮัมบูร์ก ประเทศเยอรมนี สงขลา 3. การกำ� หนดหลักเกณฑ์และแนวคดิ ในการวางผังเมอื ง เม่ือได้ผลลัพธ์ท่ีได้กล่าวมาแล้วข้างต้น ประกอบด้วยแนวคิดซ่ึงเป็นกระแสหลักในการพัฒนาเมือง ประเภทต่างๆ เกณฑ์มาตรฐานท่ัวไปในการวางผังเมือง รูปแบบของเมืองประเภทเดียวกันในประเทศไทย แนวคดิ การพฒั นาเมืองตน้ แบบ 27 Urban Design Guideline for Specific Purposed Towns

และต้นแบบท่ีได้รับการยอมรับในระดับสากลจากต่างประเทศ จะถูกน�ำมาท�ำการประมวลผลเพ่ือสร้างเป็น หลักเกณฑใ์ นการจดั ประเภทเมอื งและแนวคดิ ในการวางผงั เมือง ซ่งึ ประกอบด้วย 3 ส่วนหลกั ไดแ้ ก่ 1) วิสัยทัศน์ในการวางผังเมือง เป็นกรอบในการวางแผนพัฒนาเชิงพ้ืนที่ที่สอดคล้องกับประเภทของ เมอื งนน้ั ๆ ทไ่ี ดม้ าตรฐานสากลและสอดคล้องกบั วถิ คี วามเปน็ อยู่ของคนไทย 2) เกณฑม์ าตรฐานในการวางผงั เมอื ง เปน็ ขอ้ กำ� หนดในการวางผงั เมอื งรวมและผงั เมอื งเฉพาะทส่ี ะทอ้ น ศักยภาพและข้อจ�ำกัดเชิงพ้ืนท่ีเมืองในประเทศไทย ควบคู่ไปกับการอยู่ในกรอบมาตรฐานของเมืองท่ีดีตาม เกณฑม์ าตรฐานสากล 3) แนวทางการบริหารจัดการเมือง เป็นการก�ำหนดรูปแบบ กระบวนการ ข้ันตอน และกลไกต่างๆ ท่ีจะผลักดันการพัฒนาเชิงกายภาพของเมืองให้เป็นไปตามผังเมืองรวมและผังเมืองเฉพาะท่ีได้วางไว้ โดยใช้ แนวทางต่างๆ ในระดับสากลมาประสานกับบริบททางสังคมของประเทศไทย เพื่อให้มีรูปแบบแตกต่างกัน ไปตามประเภทของเมอื ง ผลการศึกษา การวางผังเมืองรวมมีสาระส�ำคัญในการควบคุมการใช้ประโยชน์ที่ดินให้มีความสัมพันธ์และ เช่ือมโยงด้วยโครงข่ายการคมนาคมและขนส่ง ที่มีความเหมาะสมพอเพียงทางด้านสาธารณูปโภคและ สาธารณูปการที่สนับสนุนให้การใช้ประโยชน์ท่ีดินน้ันๆ เป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ การก�ำหนดทิศทาง การเจริญเติบโตของเมืองให้เป็นไปอย่างเหมาะสมกับสภาพพ้ืนที่ ผังเมืองรวมได้รับการวางและจัดท�ำอยู่ บนพื้นฐานของ “สาธารณะ” หรือส่วนรวม 3 ประการ ได้แก่ ความปลอดภัยสาธารณะ (public safety) สุขอนามัยสาธารณะ (public health) และความเป็นอยู่ที่ดีสาธารณะ (public welfare) ด้วยแนวคิด ดังกล่าว ผังเมืองรวมจึงมีหน้าท่ีประสานการพัฒนาของทุกภาคีในการตกลงทิศทางการพัฒนาร่วมกัน (Pujinda, 2013) การล�ำดับการวางผัง มีเพ่ือให้ผังแต่ละประเภทมีความสอดคล้องกับหน้าที่ความรับผิดชอบ ตาม วัตถุประสงค์ในการวางแผนผงั โดยมกี ารวางและจดั ท�ำแผนในระดบั ต่างๆ ดงั นี้ (ภาพท่ี 1) 1) การวางผังภาค เปน็ การวางแผนและจัดท�ำแผนผังทางกายภาพ ท่ีครอบคลุมพนื้ ที่ภาค อนภุ าค หรือพน้ื ทที่ รัพยากร จะเปน็ การวางแผนระยะยาวที่สะทอ้ นนโยบาย ตามท่ีก�ำหนดในแผนชาติ ถา่ ยทอดออก มาเปน็ เชงิ ผงั โครงสรา้ ง (structure plan) ทก่ี ำ� หนดบทบาทหนา้ ทข่ี องพืน้ ทส่ี ำ� คัญตา่ งๆ เพือ่ เป็นแนวทางใน การพฒั นาในภาพรวมต่อไป (Bureau of Policy and strategy, 2011) 2) การวางผงั เมอื ง เปน็ การวางและจดั ทำ� แผนผงั ทางกายภาพทค่ี รอบคลมุ พน้ื ทเ่ี มอื ง รวมทง้ั พน้ื ที่ ชนบทโดยรอบตามความเหมาะสม ตามสภาพภมู ปิ ระเทศ การวางผงั เมอื งจะกำ� หนดเปน็ แผนระยะยาวในการ พัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของเมืองตามกรอบและบทบาทหน้าที่ที่ได้รับการก�ำหนดจากแผนภาค ผสานกับ 28 เจ-ดี : วารสารวชิ าการ การออกแบบสภาพแวดล้อม ปีที่ 3 ฉบับที่ 1 (มกราคม - มถิ นุ ายน 2559) JOURNAL OF ENVIRONTMENTAL DESIGN VOL.3 NO.1 (JANUARY - JUNE 2016)

ความต้องการโดยกระบวนการมีส่วนร่วมของประชาชนท้องถิ่น (Department of Work and Town and Country Planning, 2001) 3) การวางผงั โครงการ เปน็ การวางและจดั ทำ� แผนผงั กายภาพ โดยเฉพาะบรเิ วณใดบรเิ วณหนง่ึ ของ เมือง เพอ่ื ให้เปน็ ไปตามท่ผี ังเมอื งรวมไดใ้ หม้ ีบทบาทหน้าท่ีส�ำคัญที่ต้องการการออกแบบ วางผัง และพัฒนา เปน็ พเิ ศษ โดยแบง่ ออกเปน็ หลายรูปแบบการพัฒนา ได้แก่ การอนรุ กั ษ์ผังบรเิ วณพ้นื ท่ี (conservation) การ ปรับปรงุ พน้ื ท่ีบรเิ วณทม่ี ีพน้ื ที่เสื่อมโทรม (rehabilitation) การร้อื สรา้ งใหม่ (redevelopment) การพัฒนา ยา่ นทอี่ ยอู่ าศยั ชานเมอื ง (suburban development) การกอ่ สรา้ งเมอื งใหม่ (new town) และชมุ ชนบรวิ าร (satellite community) ภาพที่ 1 ตวั อย่างผงั ภาค ผงั เมอื งรวม และผงั เมืองเฉพาะ ที่มา: Bureau of Policy and Strategic (2011) จากการศึกษาและรวบรวมทบทวนวรรณกรรมท่ีเกี่ยวข้องกับการพัฒนาระบบกายภาพของเมือง ทงั้ ในปจั จบุ นั และอนาคต ประกอบกบั ปจั จยั ทง้ั ดา้ นกายภาพ เศรษฐกจิ สงั คม และเทคโนโลยที เ่ี ปลย่ี นแปลง ไป สามารถสรุปแนวคิดในการพัฒนาเมืองใหม่จากแนวคิด EQO City ซึ่งเป็นแนวคิดที่ผสานความสมดุล ทางด้านเศรษฐกิจ สังคม และ ส่ิงแวดล้อม ให้แก่เมืองเพื่อให้เกิดการพัฒนาพ้ืนท่ีเมืองท่ีมีความยืดหยุ่นสูง สามารถรับมือกับการเปล่ียนแปลงต่างๆ ท่ีจะเกิดขึ้นในอนาคต การผสานพ้ืนท่ีทางธรรมชาติในพ้ืนที่เมือง การสร้างสภาพแวดล้อมที่ดีเพ่ือส่งเสริมให้เกิดสุขภาวะท่ีดีส�ำหรับคนในเมือง สร้างพื้นท่ีเมืองที่ส่งเสริมให้ เกิดการเรียนรู้ ส่งเสริมการพัฒนาศักยภาพของคน นอกจากน้ันยังรวมถึงการสร้างสภาพแวดล้อมเมืองที่ ส่งเสริมการพัฒนาศักยภาพของเมืองในด้านต่างๆ อย่างเต็มประสิทธิภาพบนพ้ืนฐานของการใช้ทรัพยากร ท่ีมีอยู่อย่างจ�ำกัดให้เกิดประโยชน์สูงสุด (ภาพท่ี 2) โดยเป็นการผสาน 5 แนวคิดหลักในการสร้างสมดุลให้ แก่เมือง ได้แก่ แนวคิดเมืองปรับตัว (resilient city) แนวคิดเมืองนิเวศ (eco city) แนวคิดเมืองสุขภาวะ แนวคิดการพัฒนาเมืองตน้ แบบ 29 Urban Design Guideline for Specific Purposed Towns

ภาพท่ี 2 แนวคิด EQO City (healthy city) แนวคิดเมืองสร้างสรรค์ (creative city) และ แนวคิดเมืองฉลาด (smart growth city) ซ่ึงมีรายละเอียดดังนี้ 1) แนวคดิ เมืองปรับตัว (resilient city) แนวคิด resilient city มีแนวทางที่จะสร้างเมืองแห่งอนาคตท่ีมีความยืดหยุ่นสูง สามารถ ปรับตัวได้อย่างรวดเร็วซึ่งสอดคล้องกับวิถีชีวิตรูปแบบใหม่ที่ปัจจัยทางสังคม เศรษฐกิจและส่ิงแวดล้อม เปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็ว มีพลังงานความเปล่ียนแปลง (dynamic) สูงตามแบบวิถีชีวิตเมืองในอนาคต มีการใช้งานที่หลากหลายตลอด 24 ชั่วโมง และเปลี่ยนแปลงตลอดทั้งปี พ้ืนที่เมืองในอนาคตจึงต้องได้รับ การออกแบบและวางผังให้มีความยืดหยุ่นสูง สามารถใช้งานได้หลายประเภท และปรับตัวเพ่ือรองรับการ เปล่ียนแปลงได้อย่างสะดวกรวดเร็ว แนวคิดน้ีจึงน�ำไปสู่การพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานของเมืองให้สามารถใช้ งานได้อย่างหลากหลาย มีการประหยัดพลังงานสูง ลดปัญหาการสร้างความเสื่อมโทรมให้สภาพแวดล้อม ทางธรรมชาติ เพื่อให้สังคมเมืองแห่งอนาคตปรับตัวได้อย่างรวดเร็วโดยไม่รบกวนและรองรับกับคุณค่าด้าน สิ่งแวดล้อมเมือง เน้นท่ีสร้างเมืองประหยัดพลังงานและการเดินทางประเภทท่ีไม่ก่อให้เกิดมลพิษและมี ความเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม 30 เจ-ดี : วารสารวิชาการ การออกแบบสภาพแวดลอ้ ม ปที ่ี 3 ฉบับท่ี 1 (มกราคม - มิถนุ ายน 2559) JOURNAL OF ENVIRONTMENTAL DESIGN VOL.3 NO.1 (JANUARY - JUNE 2016)

2) แนวคดิ เมอื งนเิ วศ (eco city) เมอื งนเิ วศ จากชอ่ื คอื สถานทเ่ี ฉพาะ มลี กั ษณะพเิ ศษสำ� คญั ในพน้ื ทท่ี แี่ ตกตา่ งจากพนื้ ทอี่ นื่ ซง่ึ เกย่ี วขอ้ งกบั การผสานระบบนเิ วศเขา้ ไปในการออกแบบเมอื ง บรหิ ารจดั การเมอื ง และสรา้ งการใชช้ วี ติ ของคน เมอื งในแนวทางใหม่ โดยมกี ญุ แจสำ� คญั ในการพฒั นาเมอื งนเิ วศ คอื การพฒั นาเมอื งโดยคำ� นงึ ถงึ การสรา้ งความ สมดลุ ระหวา่ งพนื้ ทเ่ี มอื งและพนื้ ทสี่ งิ่ แวดลอ้ ม โดยมตี วั ชว้ี ดั คอื การลดการปลอ่ ยคารบ์ อนไดออกไซด์ และลดลง ของรอยเทา้ ทางนเิ วศ และความเปน็ อยทู่ ดี่ ขี นึ้ ของประชาชน จาก GDP ทเ่ี พม่ิ ขน้ึ และระดบั การศกึ ษาทสี่ งู ขนึ้ 3) แนวคิดเมืองสขุ ภาวะ (healthy city) แนวคดิ เมอื งสขุ ภาวะ เปน็ แนวคดิ ทเี่ นน้ การสรา้ งความเปน็ มติ รกบั ประชาชน การสนบั สนนุ การ พฒั นาสขุ ภาพประชาชน โดยการใชส้ ภาพแวดลอ้ มทางกายภาพทส่ี ง่ เสรมิ ใหป้ ระชาชนในเมอื งมคี ณุ ภาพชวี ติ ทด่ี ที ง้ั ทางสขุ ภาพกายและทางสขุ ภาพใจ ซงึ่ องคก์ ารอนามยั โลก กลา่ วถงึ คณุ ลกั ษณะของเมอื งสขุ ภาวะไวด้ งั นี้ • เมืองที่มีการสรา้ งสภาพแวดลอ้ มท่ีถกู สขุ อนามยั • เมืองทม่ี รี ะบบนเิ วศท่มี ัน่ คงในปัจจบุ ันและยง่ั ยนื ต่อไปในอนาคต • เมอื งทีม่ ชี มุ ชนเข้มแขง็ และมีทศั นคตทิ ดี่ ีในดา้ นสุขภาวะ • ประชาชนมสี ว่ นรว่ มในการตดั สนิ ใจประเดน็ ทเ่ี กยี่ วขอ้ งกบั การดำ� รงชวี ติ สขุ ภาวะ และความ เป็นอยู่ทดี่ ี • มีองคป์ ระกอบพื้นฐานในการดำ� รงชวี ิตเพยี งพอต่อประชาชนทุกระดบั • คนสามารถเข้าถึงโครงสรา้ งพ้นื ฐานได้อย่างสะดวก • มกี จิ กรรมท่ีหลากหลาย ส่งเสรมิ การพัฒนาทางเศรษฐกจิ • การเกบ็ รักษามรดกทางวัฒนธรรมเพ่ือใหเ้ มืองเกดิ การเรยี นรู้อดตี เขา้ ใจวถิ เี ดิม • มรี ปู แบบการพัฒนาทีส่ อดคล้องกับลักษณะทางกายภาพและเอกลกั ษณท์ างวฒั นธรรม • เมืองที่มีบริการทางสุขภาพทม่ี ีประสทิ ธภิ าพ และเพยี งพอ • เมืองท่มี ปี ระชาชนสุขภาพดี 4) แนวคดิ เมืองสรา้ งสรรค์ (creative city) เมอื งสรา้ งสรรค์ เปน็ แนวคดิ ทเ่ี นน้ การสรา้ งหรอื สง่ เสรมิ กจิ กรรมทางวฒั นธรรมทห่ี ลากหลายซงึ่ มสี ว่ นสำ� คญั ทผี่ ลกั ดนั ระบบเศรษฐกจิ และสงั คมของเมอื งนนั้ ๆ อาจเปน็ พน้ื ทเี่ มอื งทปี่ ระกอบไปดว้ ยรากฐานท่ี มน่ั คงทางสงั คมและวฒั นธรรม มกี ารรวมกลมุ่ กนั อยา่ งหนาแนน่ ของคนทำ� งานสรา้ งสรรคแ์ ละมสี ภาพแวดลอ้ ม ที่เหมาะสมในการเกิดแรงบันดาลใจและการเรียนรู้ โดยกลุ่มคนท่ีต้องการผลักดันแนวคิดเมืองสร้างสรรค์ได้ เผยแพรห่ ลกั การพฒั นาเมอื งสรา้ งสรรค์ไว้ดังนี้ • พฒั นากลยทุ ธเ์ กย่ี วกบั การพฒั นาเชงิ สรา้ งสรรคร์ ปู แบบใหมท่ างดา้ นการพฒั นาพนื้ ทขี่ องเมอื ง • สรา้ งสภาพแวดลอ้ มทส่ี ง่ เสรมิ การเรยี นรแู้ ละการสรา้ งประสทิ ธภิ าพสำ� หรบั บคุ ลากรในเมอื ง แนวคิดการพัฒนาเมืองตน้ แบบ 31 Urban Design Guideline for Specific Purposed Towns

• เพม่ิ โครงสรา้ งพน้ื ฐานทสี่ ง่ เสรมิ ใหเ้ มอื งเกดิ การเรยี นรู้ เกดิ แรงบนั ดาลใจ และ เกดิ ปฏสิ มั พนั ธ์ ระหวา่ งคนในพื้นทเี่ มอื ง • สรา้ งชมุ ชนทสี่ ามารถรบั มอื กบั การปรบั ตวั เมอื่ เมอื งเกดิ การเปลย่ี นแปลงทางดา้ นตา่ งๆ และ ตอบรบั กบั วิถชี ีวิตของคนในพน้ื ทเี่ มือง • สนับสนนุ และสรา้ งโครงขา่ ยการเรียนรู้อยา่ งครบวงจร 5) แนวคิดเมืองฉลาด (smart growth city) แนวคิดในการวางผังเมืองและระบบคมนาคม ที่เน้นการพัฒนาการใช้พื้นท่ีเมืองให้เต็ม ประสทิ ธภิ าพแทนการกระจายการพฒั นาเมอื งออกไปเรอื่ ยๆ ซงึ่ Environment Protection Agency องคก์ ร ท่ผี ลักดันแนวคดิ เก่ียวกบั เมอื งฉลาด กลา่ วถึงหลกั การในการพัฒนาเมอื ง ดังนี้ • พัฒนาการใชป้ ระโยชนท์ ี่ดนิ ให้เกดิ การใช้ประโยชน์ทดี่ นิ แบบผสมผสาน • เน้นการใช้พื้นที่อย่างเต็มประสทิ ธภิ าพ และกอ่ ให้เกดิ ประโยชนส์ งู สุด • สรา้ งการพัฒนาอาคารและกจิ กรรมใหห้ ลากหลายในพ้นื ที่เดยี วกัน • เน้นการพฒั นาในรปู แบบชมุ ชนละแวกบา้ นในยา่ นชุมชนท่อี ย่อู าศยั โดยเป็นชุมชนที่มีองค์ ประกอบสำ� หรบั การใชช้ วี ติ ครบถว้ น และเนน้ การใชเ้ สน้ ทางจกั รยานและการเดนิ ในการเขา้ ส่พู ้ืนท่ศี ูนยก์ ลางชุมชน • สร้างลักษณะเฉพาะให้กับพื้นที่แต่ละพื้นที่ สร้างความเป็นสถานท่ีให้คนเกิดภาพจ�ำและ รบั รไู้ ด้ • รกั ษาพน้ื ทที่ างเกษตรกรรม พน้ื ทคี่ วามงามและเอกลกั ษณท์ างธรรมชาติ และแกไ้ ขพน้ื ทท่ี าง ธรรมชาตทิ ่มี ปี ัญหาความเสอื่ มโทรมต่างๆ • พฒั นาชุมชนเดมิ ใหเ้ ขม้ แข็ง • มกี ารจดั หาตัวเลอื กในการใช้ระบบขนสง่ ทห่ี ลากหลายในพน้ื ท่ี • การพฒั นาพน้ื ทเี่ นน้ การสรา้ งการมสี ว่ นรว่ มของประชาชนและความเสมอภาคของประชาชน ทกุ กลุ่ม • กระตุ้นให้เกิดการพัฒนาในส่วนของผู้เก่ียวข้องด้านต่างๆ ให้เป็นไปตามแผนพัฒนาพ้ืนที่ หรือ นโยบายทีเ่ กีย่ วขอ้ ง 6) ทฤษฎีพอเพยี ง ประชาชนอยอู่ ยา่ งพอกนิ พอใช้ เหมาะสมกบั สถานะและสามารถดำ� รงชวี ติ อยไู่ ดด้ ว้ ยตนเองโดย ไม่ต้องรอพ่ึงความชาวยเหลือจากภายนอก โดยปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง เป็นหลักปฏิบัติเพ่ือให้ประชาชน สามารถพออยพู่ อกนิ ไดต้ ามอตั ภาพ มคี วามพอดี พอประมาณในการผลติ และบรโิ ภค ความมเี หตผุ ลทจี่ ะคำ� นงึ ถงึ ผลกระทบจากสง่ิ ทที่ ำ� อยเู่ สมอ และการมภี มู คิ มุ้ กนั ตอ่ การเปลย่ี นแปลงตา่ งๆ ทงั้ ทางสงั คมและสง่ิ แวดลอ้ ม การปรบั ตวั น้ีจะเกิดขึ้นได้ จ�ำเปน็ ต้องยดึ ถือหลักการสองประการ คอื หลักแห่งการมคี วามรใู้ นการด�ำเนนิ ชีวิต และการมีคณุ ธรรมให้เกดิ ความสามัคคี ซือ่ สัตยใ์ นหนา้ ที่ และชว่ ยเหลือกนั และกัน 32 เจ-ดี : วารสารวิชาการ การออกแบบสภาพแวดล้อม ปีท่ี 3 ฉบับท่ี 1 (มกราคม - มถิ นุ ายน 2559) JOURNAL OF ENVIRONTMENTAL DESIGN VOL.3 NO.1 (JANUARY - JUNE 2016)

แนวทางการวางผงั เมืองตน้ แบบ จากการศึกษา รวบรวม และประมวลผลการวิจัย ได้น�ำทฤษฏีต่างๆ มาปรับใช้กับความเป็นไทย อนรุ กั ษ์และฟน้ื ฟมู าสู่แนวทางการออกแบบพืน้ ทส่ี ำ� คัญในการพฒั นาพน้ื ทีเ่ มอื งทัง้ 5 ประเภท ดงั นี้ 1. เมอื งที่มีความเช่ยี วชาญเฉพาะดา้ นการท่องเท่ียวแบบนนั ทนาการและบนั เทงิ แนวคิดการพฒั นาเมอื งทอ่ งเที่ยวด้านนนั ทนาการและบนั เทงิ ภายใต้ แนวคดิ EQO city เนน้ การพัฒนาพืน้ ทที่ างด้านนันทนาการและบันเทงิ ควบคูไ่ ปกับการสรา้ งเมืองปรับตวั (resilient city) สามารถ รองรับการเปล่ียนแปลงได้อย่างสะดวกและตอบสนองการเปล่ียนแปลงได้อย่างรวดเร็ว ไม่ว่าจะเป็นการ เปลย่ี นแปลงของกจิ กรรมการทอ่ งเทยี่ วนนั ทนาการและบนั เทงิ ระหวา่ งชว่ งกลางวนั และกลางคนื การประสาน สภาพภูมิประเทศท่ีสวยงามกับแหล่งบันเทิงต่างๆ มีความทนทานและปรับตัวเข้ากับการเปลี่ยนแปลงทาง สงิ่ แวดลอ้ มไดเ้ ปน็ อยา่ งดี พรอ้ มกบั หลกั การบรหิ ารจดั การเมอื ง เมอื งทอ่ งเทย่ี วดา้ นนนั ทนาการและบนั เทงิ จะ ขบั เคลอื่ นโดยภาคเอกชน (ผู้ประกอบการด้านการท่องเท่ียวและบันเทงิ ) เปน็ ภาคหี ลัก โดยมหี นว่ ยงานภาค รฐั เปน็ ภาครี องในฐานะผใู้ หบ้ รกิ ารโครงสรา้ งพนื้ ฐานและควบคมุ ทศิ ทางและตดิ ตามดแู ลการพฒั นาใหเ้ ปน็ ไป ตามนโยบายและรปู แบบท่ถี กู ตอ้ ง โดยมีการบรหิ ารจัดการโดยความรว่ มมือระหว่างภาครฐั และเอกชน เพอ่ื สร้างการพัฒนาท่ีสมดุล เปิดโอกาสให้ภาคเอกชนมาเป็นผู้ร่วมลงทุนในโครงสร้างพื้นฐานที่ภาคเอกชนจะได้ รบั ประโยชน์โดยตรง (ภาพที่ 3) ภาพที่ 3 แนวคิดการพัฒนาเมอื งท่องเท่ียวดา้ นนันทนาการและบนั เทงิ การพัฒนาเมืองต้นแบบอย่างเมืองที่มีแหล่งท่องเท่ียว มีทัศนียภาพสวยงาม จ�ำเป็นต้องมี โครงสร้างพ้ืนฐานรองรับอย่างเพียงพอ สอดคล้องกับความต้องการของนักท่องเท่ียวกระแสหลักท่ีต้องมี องคป์ ระกอบสนบั สนนุ การทอ่ งเทย่ี วตา่ งๆ ทค่ี รบถว้ นสมบรู ณแ์ ละไดม้ าตรฐานสากล เมอื งจะตอ้ งมบี รรยากาศ ที่เอื้ออ�ำนวยต่อการพักผ่อนหย่อนใจและสร้างความสนุกสนานบันเทิงให้กับนักท่องเท่ียว แนวคิดในการวาง ผงั เมอื งนนั ทนาการและบนั เทงิ จะตอ้ งมพี น้ื ทรี่ องรบั การทอ่ งเทย่ี วอยา่ งเหมาะสม มที ศั นยี ภาพทสี่ วยงามควบคู่ ไปกบั การมพี นื้ ทก่ี จิ กรรมเชงิ รกุ (active activity) ทง้ั ในและนอกอาคาร ซง่ึ เปน็ หวั ใจของการทอ่ งเทยี่ วประเภท ดงั กลา่ วโดยจดั พน้ื ทกี่ จิ กรรมไวก้ ลางเมอื งสรา้ งความเชอ่ื มโยงในระยะใกลร้ ะหวา่ งกจิ กรรมประเภทเดยี วกนั ดว้ ย ทางเดนิ ในสวนหรอื การขนสง่ แบบเปน็ มติ รกบั สงิ่ แวดลอ้ ม มพี น้ื ทก่ี จิ กรรมกลางแจง้ กระจายอยทู่ วั่ ทงั้ ศนู ยก์ ลาง แนวคิดการพัฒนาเมอื งต้นแบบ 33 Urban Design Guideline for Specific Purposed Towns

เมอื ง ซงึ่ ตอ่ เนอ่ื งกนั อยา่ งกลมกลนื ทง้ั กจิ กรรมภายในและภายนอกอาคาร เชอื่ มโยงกนั ในลกั ษณะทม่ี องเหน็ ตอ่ เนอ่ื งกนั ไดต้ ลอดทง้ั ยา่ นการทอ่ งเทยี่ วหลกั ทำ� ใหพ้ น้ื ทกี่ ลางเมอื งสามารถใชง้ านไดใ้ นทกุ สภาวะอากาศและ ทกุ ชว่ งเวลาของวนั สว่ นกจิ กรรมเชงิ รบั (passive activity) เชน่ โรงแรมและพน้ื ทรี่ องรบั การทอ่ งเทย่ี วทตี่ อ้ งการ ความสงบ รวมถงึ ทอ่ี ยอู่ าศยั ของประชากรเมอื งจะอยบู่ รเิ วณรอบนอกใหม้ พี น้ื ทกี่ นั ชนระหวา่ งสว่ น active และ passive อยา่ งเหมาะสมโดยมกี ารใชพ้ นื้ ทส่ี าธารณปู การเมอื งมาเปน็ สว่ นหนงึ่ ของพน้ื ทกี่ นั ชนดงั กลา่ ว โดยท่ี สาธารณปู การเหลา่ นน้ั ตอ้ งสามารถใหบ้ รกิ ารไดต้ ลอด 24 ชวั่ โมงอยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพและไดม้ าตรฐานสากล สว่ นระบบสาธารณปู โภคในเมอื งทอ่ งเทยี่ วนนั ทนาการและบนั เทงิ ตอ้ งมคี วามสามารถในการใหบ้ รกิ ารสงู กวา่ เมอื งปกตเิ นอื่ งจากพฤตกิ รรมของนกั ทอ่ งเทย่ี วประเภทดงั กลา่ วจะใชช้ วี ติ เพอ่ื การบนั เทงิ อยา่ งเตม็ ทแี่ ละตลอด ทง้ั วนั จงึ มกี ารใชร้ ะบบสาธารณปู โภคเพอื่ ความสะดวกสบาย และบรกิ ารตา่ งๆ มากกวา่ ปกติ (ภาพท่ี 4) ภาพท่ี 4 การพฒั นาเมอื งตน้ แบบเมอื งทอ่ งเทย่ี วดา้ นนนั ทนาการและบนั เทงิ ในบรบิ ทวฒั นธรรม (ภาพซา้ ย) และบรบิ ทธรรมชาติ (ภาพขวา) 2. เมอื งอุตสาหกรรมพื้นถน่ิ แนวคิดการพัฒนาเมืองอุตสาหกรรมครัวเรือนภายใต้แนวคิด EQO City เน้นการสร้าง ประสิทธิภาพในการผลิตควบคู่ไปกับการสร้างเมืองนิเวศ (eco city) นอกจากน้ันยังรวมถึงการพัฒนาเพื่อ สรา้ งกระบวนการการผลิตทเี่ ต็มรปู แบบ ลดการปลอ่ ยของเสียจากกระบวนการผลิต การปลกู พืชหมุนเวยี น 34 เจ-ดี : วารสารวชิ าการ การออกแบบสภาพแวดล้อม ปีที่ 3 ฉบับท่ี 1 (มกราคม - มิถุนายน 2559) JOURNAL OF ENVIRONTMENTAL DESIGN VOL.3 NO.1 (JANUARY - JUNE 2016)

ในแหล่งวัตถดุ ิบ รวมถึงการพฒั นาพลังงานทางเลอื ก และการพัฒนาทางดา้ นโครงสร้างพื้นฐานท่ีช่วยในการ ตอ่ ยอดความรภู้ มู ปิ ญั ญาแกช่ มุ ชนเพอื่ สรา้ งใหช้ มุ ชนสามารถดำ� รงอยไู่ ดอ้ ยา่ งยง่ั ยนื พรอ้ มกบั หลกั การบรกิ าร จดั การเมอื ง เมอื งอตุ สาหกรรมครวั เรอื นเปน็ เมอื งทข่ี บั เคลอื่ นโดยภาคเอกชนผปู้ ระกอบการอตุ สาหกรรมและ การทอ่ งเทย่ี วเชงิ วฒั นธรรมเปน็ ภาคหี ลกั และมชี มรมหรอื กลมุ่ พลงั ดา้ นวฒั นธรรมพน้ื บา้ นเปน็ ภาคสี นบั สนนุ เนอื่ งจากทรพั ยากรทสี่ ำ� คญั ของเมอื งประเภทนี้ คอื วตั ถดุ บิ และภมู ปิ ญั ญาทอ้ งถนิ่ ซง่ึ จะสามารถอยใู่ นกระแส ของตลาดเสรไี ดด้ ว้ ยแรงผลกั ดนั ของภาคเอกชน และขยายฐานอตุ สาหกรรมออกไปสตู่ ลาดการทอ่ งเทย่ี วหรอื ตลาดทมี่ ีขนาดใหญ่ขึน้ กว่าระดับท้องถ่ิน (ภาพที่ 5) ภาพที่ 5 แนวคิดการพัฒนาเมอื งอุตสาหกรรมครวั เรอื น การพฒั นาเมอื งตน้ แบบเมอื งอตุ สาหกรรมครวั เรอื นเปน็ การนำ� เอาการผลติ ในทอ้ งถน่ิ ทม่ี คี วามเปน็ เอกลกั ษณแ์ ละไดร้ บั การยอมรบั ในวงกวา้ งมาผกู โยงกบั การทอ่ งเทยี่ วเชงิ วฒั นธรรมเพอ่ื ขยายตลาดใหก้ วา้ งขน้ึ ดงั นนั้ การวางผงั เมอื งลกั ษณะดงั กลา่ วจงึ ตอ้ งจดั เตรยี มพน้ื ทเ่ี พอ่ื รองรบั การทอ่ งเทย่ี วใหส้ อดประสานเขา้ ไปกบั กระบวนการผลติ แบบอตุ สาหกรรมพนื้ ถนิ่ ดว้ ยการวางตำ� แหนง่ ศนู ยบ์ รกิ ารทอ่ งเทย่ี วไวเ้ ปน็ ศนู ยก์ ลางของยา่ น จดั ใหม้ พี นื้ ทเ่ี ชอื่ มโยงและกระจายนกั ทอ่ งเทยี่ วไปยงั แหลง่ ผลติ อตุ สาหกรรมพน้ื ถน่ิ เหลา่ นนั้ ในรปู ของการเรยี น รู้กระบวนการผลติ ดงั นน้ั พ้ืนท่อี ุตสาหกรรมจงึ มลี ักษณะเปน็ แหลง่ ประกอบการผลติ และพาณชิ ยกรรมไปใน ตวั เอง สว่ นทอี่ ยอู่ าศยั ของเมอื งเปน็ ทอี่ ยอู่ าศยั หนาแนน่ ตำ่� และเปน็ แหลง่ ผลติ วตั ถดุ บิ สำ� หรบั อตุ สาหกรรมพนื้ ถนิ่ เหลา่ นนั้ รปู แบบการวางผงั เมอื งอตุ สาหกรรมพน้ื ถน่ิ จงึ มลี กั ษณะเปน็ เมอื งทมี่ คี วามนา่ อยแู่ บบชมุ ชนขนาดเลก็ หรือหน่วยชุมชนละแวกบ้าน (neighborhood unit concept) ท่ีแยกการสัญจรระหว่างเมืองไว้ด้านนอก ชมุ ชน เปน็ การสญั จรดว้ ยยานพาหนะแบบมเี ครอ่ื งยนตข์ นาดใหญ่ ดา้ นในชมุ ชนจะใหค้ วามสำ� คญั กบั การเดนิ เทา้ และการสญั จรเบาเปน็ หลกั พนื้ ทสี่ ญั จรถกู ใชเ้ ปน็ พนื้ ทกี่ ระจายนกั ทอ่ งเทยี่ วและลกู คา้ เขา้ สสู่ ถานประกอบการ อุตสาหกรรมท่ีมีลักษณะเป็นปฎิบัติการ แสดงการผลิตควบคู่ไปกับการเป็นพื้นท่ีขายสินค้า ศูนย์กลางเมือง เปน็ พื้นทสี่ �ำหรบั การท่องเทีย่ วเชิงวฒั นธรรม เชน่ ศนู ยบ์ ริการนักทอ่ งเทย่ี ว พพิ ิธภณั ฑ์ทอ้ งถ่ิน ลานคนเมอื ง ตลาด หรือสถานท่ีจัดการแสดงทางวัฒนธรรม เป็นต้น ประชาชนในเมืองยังพักอาศัยอยู่ในย่านที่อยู่อาศัย หนาแน่นน้อยรอบศูนย์กลางเมืองตามปกติ มีพ้ืนท่ีส�ำหรับการผลิตวัตถุดิบเพื่ออุตสาหกรรมพ้ืนถิ่นรวมถึง การแปรรปู เบอ้ื งตน้ เพอื่ นำ� มาประกอบและแสดงในโรงงานอตุ สาหกรรมทเี่ ปน็ หนา้ รา้ น ดว้ ยลกั ษณะดงั กลา่ ว นักท่องเทย่ี วและลกู ค้าจงึ ได้รับบรรยากาศเหมือนกับการมาเย่ยี มเยือนบ้านของผ้ผู ลิตที่มีวิถชี วี ติ แบบพืน้ ถ่ิน แนวคิดการพัฒนาเมืองต้นแบบ 35 Urban Design Guideline for Specific Purposed Towns

ตามปกติประจำ� วัน โครงสรา้ งพ้ืนฐานตา่ งๆ ท่ีเมืองตอ้ งการกเ็ ป็นเพยี งโครงสร้างพ้ืนฐานมาตรฐานแบบเมือง ท่ีมคี วามเช่ียวชาญเฉพาะด้านการผลติ ประเภทนนั้ ๆ (ภาพท่ี 6) ภาพท่ี 6 การพัฒนาเมืองตน้ แบบเมืองอุตสาหกรรมครวั เรอื น 3. เมอื งศนู ยร์ าชการ แนวคดิ การพฒั นาเมอื งราชการซงึ่ มหี นา้ ทเ่ี ปน็ ศนู ยก์ ลางการบรหิ ารจดั การการปกครองภาครฐั เป็นสัญลักษณ์และตัวอย่างของเมืองที่ดีในอนาคตให้กับประชาชน ต้องแสดงออกถึงทิศทางเชิงกายภาพที่ดี สะท้อนเอกลักษณ์และองค์ประกอบพ้ืนถิ่นของเมือง การพัฒนาจะเปล่ียนจากการให้ความส�ำคัญกับความ เจริญเตบิ โตทางเศรษฐกิจมาเปน็ การสร้างเมืองตามหลกั การเมอื งสุขภาวะ (healthy city) ซึ่งเนน้ การสรา้ ง สุขภาพกายและใจของประชาชนเป็นหลัก ควบคู่ไปกับการสร้างความสง่างามให้กับเมือง หลักการบริหาร จัดการเมืองแต่ละประเภทมีแนวทางในการบริหารจัดการแตกต่างกัน เมืองราชการจะขับเคลื่อนการพัฒนา โดยรฐั บาลเปน็ หลกั และเปน็ การประสานงานระหวา่ งรฐั บาลกลาง และรฐั บาลทอ้ งถนิ่ เพอื่ สรา้ งความสมดลุ ใน 36 เจ-ดี : วารสารวชิ าการ การออกแบบสภาพแวดลอ้ ม ปีท่ี 3 ฉบับท่ี 1 (มกราคม - มิถนุ ายน 2559) JOURNAL OF ENVIRONTMENTAL DESIGN VOL.3 NO.1 (JANUARY - JUNE 2016)

การพฒั นาเน่ืองจากทด่ี นิ ส่วนใหญเ่ ป็นท่ดี นิ ของราชการ รวมถึงท่ีอยอู่ าศยั และองคป์ ระกอบสนบั สนุนตา่ งๆ ก็เป็นของรัฐในฐานะของสวัสดิการให้กับข้าราชการและบริการสาธารณะแก่ประชาชน อีกทั้งยังต้องใช้ อำ� นาจรฐั ในการควบคมุ รปู แบบทางกายภาพใหส้ มกบั ความเปน็ สญั ลกั ษณข์ องพน้ื ที่ และมกี ารสำ� รองโครงสรา้ ง พนื้ ฐานมากกว่ามาตรฐานปกติอีกด้วย สว่ นภาคอี น่ื ๆ เป็นเพียงภาคสี นับสนนุ ในการพฒั นาเทา่ นนั้ (ภาพท่ี 7) ภาพที่ 7 แนวคดิ การพัฒนาเมอื งศนู ยร์ าชการ การพัฒนาเมืองต้นแบบเมืองศูนย์ราชการพบว่า เมืองศูนย์ราชการท�ำหน้าที่เป็นสัญลักษณ์ ของพืน้ ทป่ี กครอง สะท้อนถึงรูปแบบ วถิ ชี วี ติ ประเพณี วัฒนธรรม และความเป็นอยขู่ องประชาชนในพ้นื ท่ี ปกครองนน้ั ๆ เปน็ ท่สี ร้างความประทับใจคร้งั แรก (first impression) ใหก้ บั ประชาชนผ้มู าตดิ ตอ่ อีกทั้งยัง ต้องท�ำหน้าท่ีในการสร้างความรู้สึกมั่นคงในชีวิตและทรัพย์สินให้กับประชาชนอีกด้วย จากลักษณะดังกล่าว แนวทางในการวางผงั เมอื งศนู ยร์ าชการจงึ มรี ปู ลกั ษณะทมี่ คี วามสงา่ งาม ตรงไปตรงมา เขา้ ใจงา่ ยตอ่ ผมู้ าตดิ ตอ่ และสร้างสัญลักษณ์ของพื้นถิ่นและความรู้สึกมั่นคงให้กับผู้พบเห็นในรูปแบบเมืองสวยงาม ที่มีรูปแบบการ วางผังโดยให้แกนหลักแบบสมมาตร (symmetry balance) โดยใช้ถนนสวยงามขนาดใหญ่ (boulevard) น�ำสายตาไปยงั อาคารส�ำคญั ของราชการทจ่ี ุดหมายตาทเ่ี ป็นจุดปลายของถนนหรอื จุดตดั ของถนนหลัก และ ท�ำหน้าที่เป็นศูนย์กลางของพื้นท่ีย่อยในเขตราชการ ออกแบบด้วยสถาปัตยกรรมพื้นถ่ินท่ีมีความสง่างาม เป็นสัญลักษณ์ของเขตปกครอง ใช้พื้นที่โล่งว่างขนาดใหญ่เป็นตัวส่งเสริมความงามให้กับอาคาร ตลอดสอง ข้างทางของถนนสายหลักจะเป็นท่ีตั้งของสถานท่ีราชการและอาคารส�ำคัญต่างๆ ท่ีถูกออกแบบมาด้วยรูป แบบสถาปตั ยกรรมแบบเดียวกัน (uniform design) เพอ่ื สร้างความเปน็ อันหนึ่งอนั เดียวกนั และนำ� สายตา ไปสอู่ าคารส�ำคัญทางการบริหาร การปกครองภาครฐั ทจี่ ุดปลาย เมอื งศนู ย์ราชการจะสะท้อนถึงลักษณะการ ปกครองของพ้ืนท่ีนั้นๆ โดยจะมีจ�ำนวนศูนย์กลางหรือพ้ืนที่หลักตามรูปแบบการบริหารการปกครอง เช่น รัฐสภา ศาลฎกี า สภาผู้แทนราษฎร หรือท�ำเนียบรัฐบาล เป็นตน้ ประเทศทมี่ กี ารปกครองแบบสองภาคีจะ มีศูนยก์ ลางสองแหง่ (เมอื งปตุ ราจายามสี องศนู ย์กลางทีเ่ ปน็ สัญลกั ษณข์ องประเทศ) แลว้ เชื่อมโยงศนู ย์กลาง หลกั เหลา่ นน้ั ดว้ ยถนนสวยงามขนาดใหญ่ อาคารสำ� คญั ทง้ั หมดกระจกุ ตวั อยบู่ นแกนหลกั ตง้ั แตป่ ลายดา้ นหนงึ่ จนถงึ ปลายอกี ดา้ นหนง่ึ สว่ นดา้ นหลงั เปน็ ทางบรกิ าร (service road) ทท่ี ำ� หนา้ ทที่ ง้ั การเขา้ ถงึ ของขา้ ราชการ รถบรกิ าร และทางเข้าออกในยามฉกุ เฉนิ การใช้ประโยชน์ทีด่ นิ สนับสนนุ ต่างๆ จะอยดู่ า้ นหลังของแกนหลัก และศูนย์กลางหลกั ทั้งหมด (ภาพท่ี 8) แนวคดิ การพัฒนาเมืองตน้ แบบ 37 Urban Design Guideline for Specific Purposed Towns

ภาพที่ 8 การพฒั นาเมอื งต้นแบบเมอื งศนู ย์ราชการ 4. เมอื งการศึกษา แนวคดิ การพฒั นาเมอื งการศกึ ษาควรมงุ่ เนน้ การเสรมิ สรา้ งโอกาสในการเรยี นรผู้ า่ นสงั คมการ ศกึ ษา (educational society) โดยเนน้ การพฒั นาเมืองเพ่ือตอบสนองต่อลักษณะของการเรยี นรู้ในศตวรรษ ที่ 21 ซง่ึ กลา่ วถงึ การใหค้ นเปน็ ศนู ยก์ ลางการเรยี นรแู้ ละการสรา้ งการเรยี นรจู้ ากวถิ ชี วี ติ หรอื ประเดน็ ทเ่ี กดิ ขนึ้ ในสงั คมปจั จบุ นั โดยเนน้ การสรา้ งใหเ้ ปน็ เมอื งสรา้ งสรรคห์ รอื (creative city) ทกี่ อ่ ใหเ้ กดิ สงั คมแหง่ การเรยี น รู้ท่ีมีประสิทธิภาพเอ้ืออ�ำนวยและกระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้ผ่านการใช้ชีวิตประจ�ำวัน หลักการบริหารจัดการ เมอื งการศกึ ษาเป็นความร่วมมือระหว่างภาคหี ลกั 2 ภาคี ได้แก่ สถาบนั การศึกษา (ไมว่ ่าจะเป็นของรฐั หรอื 38 เจ-ดี : วารสารวิชาการ การออกแบบสภาพแวดล้อม ปีที่ 3 ฉบับท่ี 1 (มกราคม - มถิ นุ ายน 2559) JOURNAL OF ENVIRONTMENTAL DESIGN VOL.3 NO.1 (JANUARY - JUNE 2016)

เอกชน) กบั องคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ โดยมเี ปา้ หมายหลกั เพอ่ื ประสานการพฒั นาแบง่ หนา้ ทค่ี วามรบั ผดิ ชอบ ของศนู ยก์ ลางทงั้ สองศนู ยก์ ลางอยา่ งครบถว้ นและเหมาะสม และมภี าคเอกชนเปน็ ภาครี องเพอื่ ทำ� หนา้ ทพี่ ฒั นา เมืองตามแนวทางท่ภี าคีหลักไดก้ �ำหนดไว้ (ภาพที่ 9) ภาพท่ี 9 แนวคิดการพัฒนาเมอื งดลุ นิเวศ (EQO City) การพัฒนาเมืองตน้ แบบเมืองการศกึ ษาพบว่าองคค์ วามรู้จะเปน็ ส่ิงส�ำคัญตอ่ การพฒั นาชุมชน มนษุ ยใ์ นอนาคต โดยเฉพาะอย่างยิ่งกระแสสังคมสร้างสรรค์ (creative society) ทใ่ี ห้ความส�ำคัญกบั การใช้ ความรคู้ วามสามารถมาตอ่ ยอดเปน็ การผลติ ทส่ี ามารถตอบสนองความตอ้ งการของตลาดในรปู แบบใหมไ่ ด้ อยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ แนวคดิ ดงั กลา่ วสง่ ผลใหเ้ มอื งการศกึ ษาไดร้ บั ความสนใจในประเดน็ การพฒั นาเปน็ อยา่ ง มาก เนอ่ื งจากเปน็ เมอื งทม่ี ฐี านองคค์ วามรทู้ างวชิ าการทส่ี ามารถนำ� ไปประสานกบั การผลติ ทอ้ งถน่ิ ทำ� ใหเ้ กดิ มูลค่าเพมิ่ ในการผลติ ได้เป็นอย่างดี ในอดตี สถาบนั การศึกษามกั จะมีความเปน็ เอกเทศจากกจิ กรรมของเมอื ง จึงมักจะมีกิจกรรมที่ซ�้ำซ้อนกันทั้งในเมืองและในสถาบันการศึกษา ไม่ได้มีการประสานให้เกิดประสิทธิภาพ ในการใชง้ านรว่ มกนั อยา่ งเหมาะสมนกั แนวทางในการวางผงั เมอื งการศกึ ษาแหง่ อนาคตจงึ ใหค้ วามสำ� คญั กบั ประสิทธิภาพของการใช้ประโยชน์ท่ีดินและโครงสร้างพ้ืนฐานเมือง เพ่ือสร้างประสิทธิภาพผ่านการประสาน ประโยชน์ และการจัดสรรการใช้สอยพื้นท่ีอย่างเหมาะสม เพ่ือให้กิจกรรมและพื้นที่ในสถานศึกษาสามารถ ใหบ้ รกิ ารพลเมอื งได้อยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพภายใต้หลักการ “เมืองประสิทธิภาพ” (city efficient) ทำ� ใหเ้ กิด การประหยัดในตน้ ทุนการบริหารจัดการเมอื ง แนวคดิ “เมอื งประสทิ ธภิ าพ” สามารถนำ� มาใชก้ บั เมอื งการศกึ ษาโดยการจดั วางผงั เมอื งรวมให้ สถานศกึ ษาแยกพนื้ ทเี่ พอ่ื การสาธารณะ (public space) กบั พน้ื ทส่ี ว่ นเฉพาะการศกึ ษา (education space) ออกจากกัน ซ่ึงการจัดวางผังในลักษณะดังกล่าวจะสร้างประโยชน์ให้กับทั้งเมืองและสถาบันการศึกษาเอง เชน่ คณะแพทยศ์ าสตรว์ างผงั ใหส้ ว่ นโรงพยาบาล สามารถบรกิ ารประชาชนไดอ้ ยา่ งสะดวก แยกสว่ นโรงเรยี น แพทยแ์ ละหอพกั นกั ศกึ ษาแพทยไ์ ปอยใู่ นพนื้ ทส่ี ว่ นการศกึ ษา จดั พนื้ ทสี่ เี ขยี ว พกั ผอ่ นหยอ่ นใจ และนนั ทนาการ ของสถาบันการศึกษา รวมถงึ หอ้ งสมดุ โรงอาหาร และศูนยร์ วมเรียนรวมใหเ้ ปน็ ส่วนหนง่ึ ของโครงข่ายพื้นที่ สาธารณะของเมอื ง เปน็ ตน้ และในทางกลบั กนั สถาบนั การศกึ ษากส็ ามารถลดกจิ กรรมบางสว่ นใหม้ าใชก้ บั พนื้ ทอี่ นื่ ๆ ของเมอื งได้ เชน่ พนื้ ทพี่ าณชิ ยกรรมและทพ่ี กั อาศยั ดว้ ยแนวทางการวางผงั แบบ “เมอื งประสทิ ธภิ าพ” แนวคดิ การพัฒนาเมืองต้นแบบ 39 Urban Design Guideline for Specific Purposed Towns

จะสามารถสร้างความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันระหว่างเมืองกับสถานศึกษา ลดกิจกรรมและการใช้ประโยชน์ ท่ดี ินที่ซ�้ำซ้อน ทำ� ใหก้ ารค้นคว้าและวิจัยในสถาบันการศกึ ษาเปน็ ส่วนหนึง่ ของกระบวนการผลิตของเมืองได้ ต่อไป (ภาพที่ 10) ภาพท่ี 10 การพฒั นาเมืองต้นแบบเมืองการศกึ ษาในบรบิ ทเมอื ง (ภาพซ้าย) และบรบิ ทชนบท (ภาพขวา) 5. เมืองคมนาคมขนสง่ ทางน้�ำและโลจิสตกิ ส์ แนวคดิ การพฒั นาเมอื งคมนาคมทางนำ้� และโลจสิ ตกิ ส์ เนน้ การสรา้ งประสทิ ธภิ าพดา้ นการขนสง่ เช่อื มต่อกบั ยานพาหนะประเภทอ่นื ได้ และมีกิจกรรมของการรวบรวมและกระจายสนิ ค้า (logistics) รองรับ อย่างสมบูรณ์ นอกจากน้ียังต้องค�ำนึงถึงมิติทางด้านส่ิงแวดล้อม เน่ืองจากเป็นการพัฒนาพ้ืนท่ีในบริเวณท่ีมี ความอ่อนไหว การพัฒนาจึงมีการน�ำแนวคิดเก่ียวกับการพัฒนาพื้นที่ท่าเรือที่เน้นถึงการให้ความส�ำคัญกับ สิง่ แวดลอ้ ม (green port) ควบคูก่ นั ไปกบั แนวคิดเมืองชาญฉลาด (smart city) พรอ้ มกบั หลกั การบริหาร จดั การเมอื งทเ่ี อกชนผปู้ ระกอบการดา้ นการขนสง่ จะเปน็ ภาคหี ลกั ในการพฒั นาเมอื งประเภทนี้ เนอื่ งจากเปน็ กจิ การทใี่ ชโ้ ครงสรา้ งพนื้ ฐานเปน็ จำ� นวนมากและกอ่ ใหเ้ กดิ การจา้ งงานตอ่ เนอื่ งเปน็ การจา้ งงานหลกั ในเมอื ง ภาคเอกชนจงึ ตอ้ งรบั ผดิ ชอบการพฒั นาทงั้ ระบบสาธารณปู โภคและสาธารณปู การทงั้ หมดทง้ั ในสว่ นพน้ื ทกี่ าร ขนส่งและสว่ นพืน้ ท่เี มอื ง (ภาพท่ี 11) 40 เจ-ดี : วารสารวชิ าการ การออกแบบสภาพแวดล้อม ปที ี่ 3 ฉบบั ท่ี 1 (มกราคม - มิถุนายน 2559) JOURNAL OF ENVIRONTMENTAL DESIGN VOL.3 NO.1 (JANUARY - JUNE 2016)

ภาพท่ี 11 แนวคิดการพฒั นาเมืองคมนาคมทางน�ำ้ และโลจสิ ตกิ ส์ การพัฒนาเมืองต้นแบบเมืองคมนาคมทางน้�ำและโลจิสติกส์พบว่าเมืองประเภทดังกล่าวมี องคป์ ระกอบสองสว่ นสอดประสานและซอ้ นทบั กนั อยู่ ไดแ้ กเ่ มอื งทม่ี งุ่ ประสทิ ธภิ าพดา้ นการขนสง่ ทางนำ้� โดย มที า่ เรอื เปน็ ศนู ยก์ ลางตอ่ เนอ่ื งไปยงั ระบบขนสง่ อน่ื ๆ ทางตอนในของประเทศ อกี ทง้ั ยงั กอ่ ใหเ้ กดิ อตุ สาหกรรม บรเิ วณเกย่ี วเนอ่ื งกบั ทา่ เรอื ซอ้ นทบั กบั เมอื งทม่ี ปี ระชากรและแรงงานของอตุ สาหกรรมอาศยั อยภู่ ายใตค้ วาม ตอ้ งการการเปน็ ชมุ ชนทมี่ คี ณุ ภาพชวี ติ ทดี่ ี รว่ มกบั การขนสง่ อยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ ซง่ึ ความตอ้ งการสองประการ น้ีมีความขัดแย้งกันเองในตัว จึงต้องมีการวางผังเมืองท่ีลดความขัดแย้งระหว่างกันและท�ำให้เกิดการสอด ประสานกนั อยา่ งมีประสทิ ธิภาพอกี ดว้ ย ด้วยความต้องการดังกล่าวข้างต้น การพัฒนาเมืองต้นแบบจึงได้ถ่ายทอดหลักการระบบเมือง แยกส่วนแบบซ้อนทับ (grade separated system) เข้ามาเป็นองค์ประกอบหลักของเมือง โดยแยกระบบ การเดินทางของสององค์ประกอบออกจากกัน และในจุดท่ีต้องตัดกันให้ใช้ทางข้ามทางลอดหรือระบบที่แยก จากกัน ท�ำให้เกิดความปลอดภัยและความสะดวกของการเดินทางท่ีแตกต่างกัน เน่ืองจากเมืองศูนย์กลาง คมนาคมขนส่งทางน�้ำและโลจิสติกส์ มีการขนส่งสินค้าที่ต้องการยานพาหนะขนาดใหญ่ส�ำหรับขนส่งสินค้า ต้องมีความสะดวก รวดเร็ว ม่ันคง และสามารถให้บริการได้ตลอด 24 ชั่วโมง เป็นยานพาหนะประเภท ท่ีมีผลกระทบต่อชุมชนสูง ต้องการเส้นทางระดับสายประธาน และสายหลักรองรับ ต้องมีองค์ประกอบ สนับสนุนท่ีมีเทคโนโลยีสูง ในทางกลับกัน การเดินทางของประชากรในเมืองทั้งพลเมือง และแรงงาน ต้องการเพียงถนนสายรองและสายท้องถิ่นด้วยยานพาหนะขนาดเล็กและเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม โดยให้ ความส�ำคัญกับระบบขนส่งมวลชนเบา การเดินเท้าและยานพาหนะแบบไม่มีเครื่องยนต์ต่างๆ จึงต้องแยก การขนส่งทั้งสองประเภทออกจากกันโดยเด็ดขาดเพ่ือความปลอดภัยและความสะดวกในการใช้งานและให้ บริการ นอกจากนี้ยังต้องการสาธารณูปโภคและสาธารณูปการท่ีแตกต่างกันอีกด้วย โดยท่ีส่วนคมนาคม ขนส่งและอุตสาหกรรมเก่ียวเนื่องต้องการสาธารณูปโภคและสาธารณูปการที่มีความมั่นคงมีประสิทธิภาพ และปริมาณมากเพียงพอต่อการผลิตขนาดใหญ่ และสามารถรองรับภัยพิบัติขนาดใหญ่ได้เช่นกัน ในขณะ ที่พ้ืนที่เมืองและชุมชนต้องการโครงสร้างพื้นฐานแบบมาตรฐาน และเป็นขนาดชุมชนเพ่ือส่งเสริมคุณภาพ ชีวิตท่ีดี นอกจากน้ียังต้องมีพ้ืนท่ีกันชนท่ีสามารถแยกองค์ประกอบหลักท้ังสองประเภทออกจากกันได้ โดยเด็ดขาด เพื่อป้องกันผลกระทบระหว่างกัน จากลักษณะดังกล่าวส่งผลให้วิธีการวางผังเมืองศูนย์กลาง คมนาคมขนส่งทางน�้ำและโลจิสติกส์ เป็นลักษณะเมืองสองขนาด สองประเภทและสองความต้องการ แนวคิดการพัฒนาเมอื งต้นแบบ 41 Urban Design Guideline for Specific Purposed Towns

เชงิ พน้ื ทส่ี อดประสานและซอ้ นทบั กนั จงึ ตอ้ งใชร้ ะบบ grade separated system แยกและเชอื่ มโยงกนั อยา่ ง เหมาะสม (ภาพที่ 12) ภาพท่ี 12 การพฒั นาเมอื งตน้ แบบเมอื งคมนาคมทางน้ำ� และโลจสิ ตกิ ส์ จากแนวทางผังเมืองต้นแบบของเมืองทั้ง 5 ประเภท ได้แสดงให้เห็นถึงการผสานแนวคิด EQO City ไปกบั เมอื งประเภทตา่ งๆ มเี ปา้ หมายหลกั เบอ้ื งตน้ ของแตล่ ะเมอื ง คอื การพฒั นาเพอื่ สรา้ งสมดลุ ระหวา่ ง การพัฒนาทางสงั คม เศรษฐกิจ และสงิ่ แวดล้อม แตใ่ นขณะเดยี วกันเมอื งแตล่ ะเมอื งต่างมคี วามพิเศษ ความ เชย่ี วชาญ และ มศี กั ยภาพทางการพฒั นาพนื้ ทเ่ี ฉพาะตวั ทแ่ี ตกตา่ งกนั จงึ ตอ้ งมกี ารเนน้ บางแนวคดิ ขน้ึ มาเปน็ แนวคดิ หลกั ในการพฒั นา ซงึ่ จะเปน็ สว่ นชว่ ยในการสง่ เสรมิ การพฒั นาใหเ้ กดิ การสรา้ งศกั ยภาพของเมอื งไดม้ ี 42 เจ-ดี : วารสารวิชาการ การออกแบบสภาพแวดลอ้ ม ปีที่ 3 ฉบับท่ี 1 (มกราคม - มิถนุ ายน 2559) JOURNAL OF ENVIRONTMENTAL DESIGN VOL.3 NO.1 (JANUARY - JUNE 2016)

ประสทิ ธิภาพสงู สุด ซง่ึ กรมโยธาธกิ ารและผงั เมอื งจะไดเ้ ผยแพรง่ านวิจยั ชิ้นนไี้ ปสู่กรมโยธาธกิ ารและผังเมอื ง จังหวัดและท้องถ่ินต่างๆ รวมถึงหน่วยงานท่ีเกี่ยวข้องเพ่ือน�ำไปประกอบการวางผังเมืองรวมและผังเมือง เฉพาะในแตล่ ะพื้นที่ต่อไป เอกสารอ้างองิ American Planning Association. (2006). Planning and urban design standards. New Jersey: John Wiley & Sons. Bureau of Policy and Strategy, Office of the Permanent Secretary, Ministry of Education. (2011). Phan pattana sedthakid lae sangkhom haeng chad chabhab ti 11 pee 2555-2559. (In Thai) [National plan for economic and social development No.11 Year 2011-2016]. Bangkok: n.p. Department of Public Works and Town and Country Planning. (2001). Kane lae matrathan kan jad tham phung muang ruam (chabhab prabprung). (In Thai) [Regulations and standards for comprehensive urban planning (revised)]. Bangkok: n.p. Office of Transport and Traffic Policy Planning. (2013). Phan yutthasart kan pattana rabob logistics 2556-2559 (chabhab prabprung). (In Thai) [Strategic plan for Thailand Logistics system development 2012-2016 (revised)]. Bangkok: n.p. Pujinda, P. (2013). Kan phung mueang kap kan patthana muang. (In Thai) [Urban planning and urban development]. Bangkok: King Prajadhipok’s Institute. แนวคดิ การพฒั นาเมอื งต้นแบบ 43 Urban Design Guideline for Specific Purposed Towns