ความฉลาดทางดิจิทัล (DQ)

ความฉลาดทางดจิ ทิ ัล (DIGITAL INTELLIGENCE QUOTIENT : DQ)

คํานาํ รายงานนีจัดทําขนึ เพือให้ผทู้ ไี ดศ้ ึกษานันทราบถงึ ความสําคญั ของทักษะความฉลาด ทางดิจทิ ลั (Digital Intelligence Quotient : DQ) ซงึ เปนหนึงในทักษะทสี าํ คญั ทางการเรียนรูใ้ นศตวรรษที 21 โดยความฉลาดทางดิจทิ ลั ประกอบไปดว้ ยทักษะใน ด้านต่าง ๆ ของการใชเ้ ทคโนโลยดี ิจทิ ลั รวมถึงการส่งเสริมและปองกนั อนั ตรายทาง ดิจิทัลในชีวิตประจาํ วัน รายงานนีเปนส่วนหนึงของวชิ านวัตกรรม และเทคโนโลยีดจิ ิทลั เพอื การสือสารการ ศึกษา (PC62506) ดนพุ ล พวงจาํ ปา ผจู้ ัดทํา

เรอง หนา้ สารบญั ความฉลาดทางดจิ ิทัลคอื อะไร 4 ความเป็นพลเมืองดิจทิ ัล 5 ทักษะทีส่ ําคัญของพลเมอื งดจิ ิทัล 8 ประการ 6

ความฉลาดทางดิจทิ ัล (Digital Intelligence Quotient : DQ) คือกล่มุ ความสามารถทางสงั คม อารมณ์ และการรบั รทู้ ีจะทําใหบ้ ุคคล สามารถเผชญิ และปรบั ตัวใหเ้ ขา้ กับชวี ติ ดจิ ทิ ัลได้ โดยยงั ครอบคลมุ ทัง ความรู้ ทักษะ ทัศนคติและค่านยิ มทีจาํ เปนต่อการใชช้ วี ติ ในฐานะสมาชกิ ของ โลกออนไลน์ ความฉลาดทางดจิ ทิ ัลคืออะไร ทําไมต้องเพมิ ทักษะความฉลาดทางดิจทิ ัล ดว้ ยลักษณะการสอื สารในปจจุบนั นนั รวดเรว็ อิสระ และไรพ้ รมแดน เดก็ รนุ่ ใหมจ่ งึ ต้องไดร้ บั การเรยี นรแู้ ละฝกฝนเพอื ใหก้ ารไดร้ บั ขอ้ มูล ขา่ วสารและเทคโนโลยตี ่าง ๆ สามารถนาํ ไปใชใ้ นชวี ติ ประจาํ วนั ทีผกู กับ อินเทอรเ์ นต็ และสอื ออนไลนไ์ ดอ้ ยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ ถึงแมว้ า่ อินเทอรเ์ นต็ และอุปกรณด์ จิ ทิ ัลจะเพมิ ความสะดวกสบาย แต่ก็แฝงดว้ ย อันตราย พลเมอื งยุคใหมจ่ งึ ต้องรเู้ ท่าทันสอื สารสนเทศ และมที ักษะ ความฉลาดทางดจิ ทิ ัล

ความเปนพลเมอื งดจิ ทิ ัล (Digital Citizenship) คือ พลเมอื งผใู้ ชง้ านสอื ดจิ ทิ ัลและสอื สงั คมออนไลนท์ ีเเขา้ ใจบรรทัดฐานของการ ปฏิบตั ิตัวใหเ้ หมาะสม และมคี วามรบั ผดิ ชอบในการใชเ้ ทคโนโลยี โดยเฉพาะการสอื สาร ในยุคดจิ ทิ ัลทีทังง่าย และไรพ้ รมแดน ทําใหไ้ ดพ้ บกับผคู้ นทีหลากหลายทางเชอื ชาติ อายุ ภาษา ซงึ พลเมอื งดจิ ทิ ัลทีดจี งึ ต้องมคี วามรบั ผดิ ชอบ มจี รยิ ธรรม เหน็ อกเหน็ ใจ และเคารพผอู้ ืน มสี ว่ นรว่ มและมุง่ เนน้ ความเปนธรรมในสงั คม

ทักษะทีสาํ คัญของพลเมอื งดจิ ทิ ัล 8 ประการ ทักษะในการรกั ษาอัตลักษณ์ทีดีของตนเอง (Digital Citizen Identity) ทักษะการคิดวเิ คราะหม์ วี จิ ารณญาณทีดี (Critical Thinking) ทักษะในการรกั ษาความปลอดภัยของตนเอง ในโลกไซเบอร์ (Cybersecurity Management) ทักษะในการรกั ษาขอ้ มูลสว่ นตัว (Privacy Management) ทักษะในการจดั สรรเวลาหน้าจอ (Screen Time Management) ทักษะในการบรหิ ารจดั การขอ้ มูลทีผใู้ ชง้ านมกี ารทิงไวบ้ นโลกออนไลน์ (Digital Footprints) ทักษะในการรบั มอื กับการกลันแกล้งบนโลกไซเบอร์ (Cyberbullying Management) ทักษะการใชเ้ ทคโนโลยอี ยา่ งมจี รยิ ธรรม (Digital Empathy)

ทักษะในการรกั ษาอัตลักษณท์ ีดขี องตนเอง (Digital Citizen Identity) การทีผใู้ ชส้ อื ดจิ ทิ ัลสรา้ งภาพลักษณใ์ นโลกออนไลนข์ องตนเองในแง่บวก ทังความคิดความรสู้ กึ และการกระทํา โดยมวี จิ ารณญาน ในการรบั สง่ ขา่ วสารและแสดงความคิดเหน็ มคี วามเหน็ อกเหน็ ใจผรู้ ว่ มใชง้ านในสงั คมออนไลน์ และรจู้ กั รบั ผดิ ชอบต่อการกระทํา ไมก่ ระทําการทีผดิ กฎหมาย และจรยิ ธรรมในโลกออนไลน์

ทักษะการคิดวเิ คราะหม์ วี จิ ารณญาณทีดี (Critical Thinking) มคี วามสามารถในการวเิ คราะหแ์ ยกแยะระหวา่ งขอ้ มูลทีถกู ต้องและขอ้ มูลทีผดิ ขอ้ มูลทีมเี นอื หาเปนประโยชนแ์ ละขอ้ มูลทีเขา้ ขา่ ย อันตราย ขอ้ มูลติดต่อทางออนไลนท์ ีนา่ ตังขอ้ สงสยั และนา่ เชอื ถือได้ เมอื ใชอ้ ินเทอรเ์ นต็ จะรวู้ า่ เนอื หาอะไร เปนสาระ มปี ระโยชน์ รู้ เท่าทันสอื และสารสนเทศ สามารถวเิ คราะหแ์ ละประเมนิ ขอ้ มูลจากแหล่งขอ้ มูลทีหลากหลายได้ การคิดวเิ คราะห์มวี จิ ารณญาณทีดีมอี งค์ประกอบดังนี ความรู้ สามารถอธบิ ายและจดจาํ ขอ้ มูลได้ ความเขา้ ใจ สามารถจดั ระเบยี บและเลือกขอ้ เท็จจรงิ และความคิดออกมาใชไ้ ด้ การประยุกต์ สามารถนาํ ขอ้ เท็จจรงิ และกฎขอ้ บงั คับนาํ มาสรา้ งความคิดใหมๆ่ ได้ การวเิ คราะห์ สามารถแยกความคิดและเรอื งต่าง ๆ ออกมาเปนขอ้ ยอ่ ย ๆ ได้ การสงั เคราะห์ สามารถนาํ ความคิดยอ่ ย ๆ มารวมเปนแนวคิดใหญ่ ๆ ได้ การประเมนิ สามารถพฒั นาความคิดเหน็ และจดั ลําดบั ความสาํ คัญได้

ทักษะในการรกั ษาความปลอดภัยของตนเอง ในโลกไซเบอร์ (Cybersecurity Management) สามารถปองกันขอ้ มูลดว้ ยการสรา้ งระบบความปลอดภัยทีเขม้ แขง็ และปองกันการโจรกรรมขอ้ มูลหรอื การโจมตีออนไลนไ์ ด้ 1. เพอื รกั ษาความเปนสว่ นตัวและความลับ หากไมไ่ ดร้ กั ษาความปลอดภัยใหก้ ับอุปกรณด์ จิ ทิ ัล ขอ้ มูลสว่ นตัวและขอ้ มูลทีเปน ความลับอาจจะรวั ไหลหรอื ถกู โจรกรรมได้ 2. เพอื ปองกันการขโมยอัตลักษณ์ การขโมยอัตลักษณเ์ รมิ มจี าํ นวนทีมากขนึ ในยุคขอ้ มูลขา่ วสาร เนอื งจากมกี ารทําธุรกรรม ทางออนไลนม์ ากยงิ ขนึ ผคู้ นเรมิ ทําการชาํ ระค่าสนิ ค้าผา่ นสอื อินเทอรเ์ นต็ และทําธุรกรรมกับธนาคารทางออนไลน์ 3. เพอื ปองกันการโจรกรรมขอ้ มูล เนอื งจากขอ้ มูลต่าง ๆ มกั เก็บรกั ษาในรปู ของดจิ ทิ ัล ไมว่ า่ จะเปนเอกสารภาพถ่าย หรอื คลิป วดี โิ อ ขอ้ มูลเหล่านอี าจจะถกู โจรกรรมเพอื นาํ ไปขายต่อ แบล็คเมล์ หรอื เรยี กค่าไถ่ 4. เพอื ปองกันความเสยี หายของขอ้ มูลและอุปกรณ์ ภัยคกุ คามทางไซเบอรอ์ าจสง่ ผลเสยี ต่อขอ้ มูลและอุปกรณด์ จิ ทิ ัลได้ ผไู้ ม่ หวงั ดบี างรายอาจมุง่ หวงั ใหเ้ กิดอันตรายต่อขอ้ มูลและอุปกรณท์ ีเก็บรกั ษามากกวา่ ทีจะโจรกรรมขอ้ มูลนนั ภัยคกุ คามอยา่ ง ไวรสั คอมพวิ เตอร์ และมลั แวรส์ รา้ งความเสยี หายรา้ ยแรงใหก้ ับคอมพวิ เตอรห์ รอื ระบบปฏิบตั ิการได้

ทักษะในการรกั ษาขอ้ มูลสว่ นตัว (Privacy Management) มดี ลุ พนิ จิ ในการบรหิ ารจดั การขอ้ มูลสว่ นตัว รจู้ กั ปกปองขอ้ มูลความสว่ นตัวในโลกออนไลน์ โดยเฉพาะการแชรข์ อ้ มูลออนไลนเ์ พอื ปองกันความเปนสว่ นตัวทังของตนเองและผอู้ ืน รเู้ ท่าทันภัยคกุ คามทางอินเทอรเ์ นต็ เชน่ มลั แวร์ ไวรสั คอมพวิ เตอร์ และกลลวง ทางไซเบอร์ 1. ไมค่ วรตังรหสั ผา่ นของบญั ชใี ชง้ านทีง่ายเกินไป 2. ตังรหสั ผา่ นหนา้ จอสมารท์ โฟนอยูเ่ สมอ 3. แชรข์ อ้ มูลสว่ นตัวในสอื โซเชยี ลมเี ดยี อยา่ งระมดั ระวงั 4. ใสใ่ จกับการตังค่าความเปนสว่ นตัว ระมดั ระวงั ในการเปดเผยชอื และทีตังของเรา และปฏิเสธแอปทีพยายามจะเขา้ ถึงขอ้ มูลสว่ นตัวของเรา 5. อยา่ ใช้ wi-fi สาธารณะเมอื ต้องกรอกขอ้ มูลสว่ นตัว เชน่ ธุรกรรมธนาคาร หรอื การลงทะเบยี นในสอื สงั คมออนไลน์ 6. รเู้ ท่าทันภัยคกุ คามทางอินเทอรเ์ นต็

ทักษะในการจดั สรรเวลาหนา้ จอ (Screen Time Management) สามารถในการบรหิ ารเวลาทีใชอ้ ุปกรณย์ ุคดจิ ทิ ัล รวมไปถึงการควบคมุ เพอื ใหเ้ กิดสมดลุ ระหวา่ งโลกออนไลน์ และโลกภายนอก ตระหนกั ถึงอันตรายจากการใชเ้ วลาหนา้ จอนานเกินไป การทํางานหลายอยา่ งในเวลาเดยี วกัน และผลเสยี ของการเสพติดสอื ดจิ ทิ ัล ได้

ทักษะในการบรหิ ารจดั การขอ้ มูลทีผใู้ ชง้ าน มกี ารทิงไวบ้ นโลกออนไลน์ (Digital Footprints) สามารถเขา้ ใจธรรมชาติของการใชช้ วี ติ ในโลกดจิ ทิ ัลวา่ จะหลงเหลือรอ่ ยรอยขอ้ มูลทิงไวเ้ สมอ รวมไปถึงเข้าใจผลลัพธท์ ีอาจเกิดขนึ เพอื การดแู ลสงิ เหล่านอี ยา่ งมคี วามรบั ผดิ ชอบ รอยเท้าดิจทิ ัล (Digital Footprints) คืออะไร คําทีใชเ้ รยี กรอ่ งรอยการกระทําต่าง ๆ ทีผใู้ ชง้ านทิงรอยเอาไวใ้ นโลกออนไลน์ โซเชยี ลมเี ดยี เวบ็ ไซต์หรอื โปรแกรมสนทนา เชน่ เดยี ว กับรอยเท้าของคนเดนิ ทาง ขอ้ มูลดจิ ทิ ัล เชน่ การลงทะเบยี นอีเมล การโพสต์ขอ้ ความหรอื รปู ภาพ เมอื ถกู สง่ เขา้ โลกไซเบอรแ์ ล้วจะ ทิงรอ่ ยรอยขอ้ มูลสว่ นตัวของผใู้ ชง้ านไวใ้ หผ้ อู้ ืนติดตามไดเ้ สมอ แมผ้ ใู้ ชง้ านจะลบไปแล้ว

ทักษะในการรบั มอื กับการกลันแกล้งบนโลกไซเบอร์ (Cyberbullying Management) การกลันแกล้งบนโลกไซเบอรค์ ือ การใชอ้ ินเทอรเ์ นต็ เปนเครอื งมอื หรอื ชอ่ งทางเพอื ก่อใหเ้ กิดการคกุ คามล่อลวง และการกลัน แกล้งบนโลกอินเทอรเ์ นต็ และสอื สงั คมออนไลน์ โดยกล่มุ เปาหมายมกั จะเปนกล่มุ เดก็ จนถึงเดก็ วยั รนุ่ การกลันแกล้งบนโลก ไซเบอรค์ ล้ายกันกับการกลันแกล้งในรปู แบบอืน หากแต่การกลันแกล้งประเภทนจี ะกระทําผา่ นสอื ออนไลนห์ รอื สอื ดจิ ทิ ัล

ทักษะการใชเ้ ทคโนโลยอี ยา่ งมจี รยิ ธรรม (Digital Empathy) มคี วามเหน็ อกเหน็ ใจ และสรา้ งความสมั พนั ธท์ ีดกี ับผอู้ ืนบนโลกออนไลน์ แมจ้ ะเปนการสอื สารทีไมไ่ ดเ้ หน็ หนา้ กัน มปี ฏิสมั พนั ธอ์ ันดี ต่อคนรอบขา้ ง ไมว่ า่ พอ่ แม่ ครู เพอื นทังในโลกออนไลนแ์ ละในชวี ติ จรงิ ไมด่ ว่ นตัดสนิ ผอู้ ืนจากขอ้ มูลออนไลนแ์ ต่เพยี งอยา่ งเดยี ว และเปนกระบอกเสยี งใหผ้ ทู้ ีต้องการความชว่ ยเหลือ

บรรณานกุ รม Mr.Digital. (2563). ทักษะดจิ ิทัล กาวสู พลเมืองในศตวรรษที่ 21 สบื คน 22 สงิ หาคม 2564, จาก https://www.ops.go.th/main/index.php/knowledge-base/article-pr/1355-goto- citizens21st สรานนท อินทนนท. (2563). ความฉลาดทางดิจทิ ลั (Digital Intelligence Quotient : DQ) สืบคน 22 สิงหาคม 2564, จาก http://cclickthailand.com/wp- content/uploads/2020/04/dq_FINAL.pdf nuttaputch. (2563). รจู ัก 8 กลุมสาํ คญั ของ DQ – DIGITAL INTELLIGENCE สบื คน 22 สงิ หาคม 2564, จาก https://www.nuttaputch.com/dq-digital-intelligence/