เครื่องจักสานงานหัตถศิลป์โบราณล้ำ

เครื่องจักสานงานหัตถ ศิลปโบราณล้ำ

งานจักสาน เป็นงานหัตถกรรมอย่างหนึ่ง และนับเป็นงานศิลปะประเภททัศนศิลป์ การจักสานเป็นการนําวัสดุขนาดเล็กและยาวมาขัดหรือสานกันจนเป็นชิ้นงาน เช่น เสื่อ หรือ ภาชนะอื่นๆ เช่น ตะกร้า เข่ง หรือของใช้อื่นๆ เช่น ลูกตะกร้อ เป็นต้น

เครื่องจักสานของไทย โดยทั่วไปการสร้างเครื่องจักสานจะขึ้นอยู่กับเงื่อนไขทางความต้องการด้านประโยขน์ ใช้สอยตามสภาพภูมิศาสตร์รวมถึงประเพณี ความเชื่อ ศาสนา และวัสดุในท้องถิ่นนั้น ๆ ประกอบกันขึ้นเป็นเครื่องจักสานในรูปแบบและลวดลายต่าง ๆ

การเรียกเครื่องจักสานว่า “จักสาน” นั้น เป็นคําที่เรียกขึ้นตามวิธีการที่ทําให้เกิดเครื่อง จักสาน เพราะเครื่องจักสานต่างๆ จะสําเร็จเป็นรูปร่างที่สมบูรณ์ได้นั้นต้องผ่านกระบวนการ ดังนี้ 1. การจักคือการนําวัสดุมาทําให้เป็นเส้น เป็นแฉก หรือเป็นริ้วเพื่อความสะดวกในการสาน ลักษณะของการจักโดยทั่วไปนั้นขึ้นอยู่กับลักษณะของวัสดุแต่ละชนิดซึ่งจะมีวิธีการเฉพาะที่แตกต่างกัน ไปหรือบางครั้งการจักไม้ไผหรือหวายมักจะเรียกว่า“ตอก” ซึ่งการจักถือได้วาเป็นขั้นตอนของการ เตรียมวัสดุในการทําเครื่องจักสานขั้นแรก

2. การสาน เป็นกระบวนการทางความคิดสร้างสรรค์ของมนุษย์ที่นําวัสดุธรรมชาติมาทํา ประโยชน์โดยใช้ความคิดและฝีมือมนุษย์เป็นหลัก การสานลวดลายจะสานลายใดนั้น ขึ้นอยู่กับ ความเหมาะสมในการใช้สอยซึ่งมีด้วยกัน3 วิธี การสานด้วยวิธีสอดขัด การสานด้วยวิธีขดเป็นวง การสานด้วยวิธีการสอดขัดด้วยเส้นทแยง

งานจักสานทางภาคเหนือ ภาคเหนือ นับเป็นดินแดนที่เจริญรุ่งเรืองอยู่ในโอบล้อมแห่งขุนเขา และด้วยภูมิประเทศเช่นนี้ นี่เอง ที่ก่อกำเนิดวัฒนธรรมประจำตัว พร้อมแช่แข็งศิลปวัฒนธรรมที่มีมาแต่โบราณ ไม่ว่าจะเป็นภาษา พูด ภาษาเขียน ขนบประเพณี การละเล่น และอีกมากมาย ที่มีมาแต่ยุคล้านนาให้คงอยู่ ที่ยังรวมไปถึง งานหัตถศิลป์เครื่องจักสานอันเลื่องชื่อ ที่ได้รับการถ่ายทอดมาจากเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมเฉพาะถิ่น ที่ได้กลายเป็นอีกหนึ่งองค์ประกอบ ที่ทำให้เครื่องจักสานของภาคเหนือมีอัตลักษณ์เป็นของตนเองอย่าง ชัดเจน อีกทั้งการประกอบอาชีพด้านเกษตรกรรมของชาวเหนือ ก็เป็นอีกหนึ่งปัจจัยสำคัญที่ทำให้ภาค เหนือเป็นแหล่งผลิตเครื่องมือเครื่องใช้จักสานที่สำคัญแห่งหนึ่งของประเทศไทย

ดังที่เราจะเห็นได้จากการเลือกหยิบ กก แหย่ง ใบลาน และไม้ไผ่ นำมาสร้างสรรค์เป็นเครื่องจักรสานที่น่า สนใจ ซึ่งการทำเครื่องจักสานพื้นบ้านภาคเหนือนั้น คือมรดกที่ชาวพื้นถิ่นทำสืบต่อกันมาแต่โบราณ ดังมีหลัก ฐานปรากฏในภาพจิตรกรรมฝาผนังหลายแห่งตามพุทธสถานของภาคเหนือ

ก่องข้าว คือภาชนะสำหรับใส่ข้าวเหนียวนึ่งสานด้วยไม้ไผ่ มีขนาด และรูปทรงต่างๆ กัน บางท้องถิ่นได้วิวัฒนาการเปลี่ยนแปลงไปจากโบราณ อาจมีการสานด้วยพลาสติกแทนตอก และ มีรูปทรงแปลกตาแตกต่างกันไปตามความนิยมของผู้ใช้ในยุคปั จจุบัน

แอบข้าว หรือ แอ๊บข้าว จริงๆ แล้วเครื่องจักสานชิ้นนี้ นับเป็นภาชนะใส่ข้าวเหนียวเช่นเดียว กับก่องข้าว แต่มีขนาดเล็กกว่าสำหรับพกพาติดตัวเวลาไปทำงานนอกบ้าน เหมาะสำหรับพกใส่ถุง ย่าม หรือห่อผ้าคาดเอว เมื่อต้องออกไปทำเกษตรกรรมเลี้ยงชีพ เช่นเดียวกับกล่องใส่อาหารใน ปัจจุบัน ก่องข้าว และแอบข้าวของภาคเหนือ เป็นเครื่องจักสานที่มีความสมบูรณ์ทั้งในด้านรูป ลักษณ์ และประโยชน์ใช้สอย สอดคล้องกับความนิยมของประชาชนในแต่ละพื้นที่ของภาคเหนือ

แหล่งที่มา -งานวิจัยเรื่อง การศึกษาลวดลายหัตถกรรมเครื่องจักสานพื้นบ้านท้องถิ่น เพื่อเป็นแนวทางในการ ออกแบบและพัฒนาลวดลายบนเครื่องเรือน ของประทักษ์ คูณทอง -https://sites.google.com/a/sapit.ac.th/chompunut/ngan-caksan -https://jubsann.com/การจักสาน/ -https://www.vogue.co.th/lifestyle/article/carftmanshipinthenorthofthailand