นิทานพื้นบ้าน

ตะเกียบเป็นเขาตะเกียบ และจานตกเป็นเกาะจาน เจา้ ลายกเ็ สียใจ สดุ ขดี เพราะผิดหวงั อาเจียนออกมาเป็นโลหติ จนตายกลายเปน็ เขาเจ้าลาย เจา้ กรงุ จนี เลยยกขบวนกลบั เมอื ง ตาม่องล่ายพงึ นกึ ข้นึ ได้วา่ ตัวเองสญู เสียทกุ สิ่งทกุ อย่าง จงึ เอาเหล้ามาด่ืมจนตาย ณ หาดทรายริมทะเลแห่งน้ัน

ทีม่ า : สาํ นักงานวัฒนธรรมจงั หวดั ประจวบคิริขนั ธ์ http://province.mculture.go.th/prachuapkhirikhan/?p=2404

นทิ านภาคใต้

นทิ านภาคใต้ มักกล่าวถึงทม่ี าของภเู ขา เกาะและชายหาดต่าง ๆ เพราะดว้ ย ภมู ิประเทศของทางภาคใต้ตดิ กับเกาะและชายหาดเป็นหลัก

นทิ านภาคใต้ “เจ้าแม่ลมิ้ กอเหน่ยี ว”

เมืองตานี (เมอื งปตั ตาน)ี เป็นเมืองท่าทส่ี าํ คัญแหง่ หนึ่ง มีเรอื สําเภานําสินคา้ จากต่างเมืองมาค้าขายและขนถ่ายสินค้าเป็นประจาํ ลมิ่ โต๊ะเค่ียมเป็นพ่อค้าหนุ่มชาวจนี นําเรือสาํ เภาไปคา้ ขายตามเมือง ตา่ ง ๆ ได้แวะมาท่เี มอื งตานีและนําสินคา้ เครื่องบรรณาการไป มอบใหเ้ จา้ เมืองตานีจึงได้มโี อกาสพบธิดาเจา้ เมอื งซง่ึ มรี ปู โฉม งดงาม ลม่ิ โตะ๊ เค่ียมเกดิ หลงรกั อย่างถอนตวั ไมข่ ้ึน

สว่ นนางกม็ ใี จตรงกัน ติดขัดอยู่ที่ว่าฝา่ ยชายเป็นคนต่างชาติ ศาสนา บดิ าของนางจึงขอใหล้ ่มิ โต๊ะเคีย่ มเปลยี่ นมานับถอื ศาสนา อิสลามตามอย่างนาง ซง่ึ ล่ิมโตะ๊ เคยี่ มก็ยินยอมโดยส่งเรือสําเภา ให้เดนิ ทางกลบั ไปสง่ ข่าวใหม้ ารดาทราบว่าตนจะต้งั หลักแหลง่ อย่ทู ่ี เมืองตานไี ม่กลับไปเมอื งจนี อีก

เม่อื มารดาทราบข่าวกเ็ ศรา้ โศกเสียใจมาก นางลม่ิ กอเหนี่ยวผ้เู ป็น นอ้ งสาวจงึ ตดั สินใจเดินทางมาหาพช่ี ายเพื่อขอร้องใหก้ ลับไปเยี่ยม มารดาท่ลี ม้ ปว่ ย และได้ให้สจั จะวาจาว่าหากพาพชี่ ายกลับบ้านไมไ่ ด้ นางกจ็ ะไม่ยอมกลับ

เม่ือล่มิ กอเหนย่ี วมาที่เมืองตานีกพ็ บว่าพี่ชายไดเ้ ข้ารตี นบั ถือศาสนา อสิ ลาม และกาํ ลังเปน็ หวั เรย่ี วหวั แรงชว่ ยเจา้ เมืองตานกี ่อสรา้ ง มัสยิดหลังใหญเ่ พื่อเปน็ อนสุ รณส์ ถานทางศาสนาซง่ึ นางเห็นว่าเป็น ความผิดอยา่ งมหนั ต์

แลว้ คนื นั้นเองนางกต็ ัดสนิ ใจผูกคอตายกับก่งิ มะม่วง หมิ พานตต์ รงหนา้ มัสยดิ ทก่ี ําลงั กอ่ สร้าง เมือ่ ลิ่มโตะ๊ เค่ยี มร้กู ็ เศรา้ โศกเสยี ใจและไดจ้ ดั การฝงั ศพนางไว้ใต้ต้นมะม่วงหิมพานต์ ตน้ นน้ั หลังจากทาํ ศพนอ้ งสาวเสร็จล่ิมโตะ๊ เค่ียวกพ็ ยายามสร้าง มสั ยดิ ตอ่ ไปโดยเจตนาให้เปน็ อนสุ รณ์แกน่ อ้ งสาวดว้ ย

แต่ปรากฎว่า เม่ือสรา้ งไปถงึ ยอดโดมอันเป็นสญั ลกั ษณ์สาํ คญั ก็เกดิ เหตุอศั จรรย์ฟ้าผา่ ลงตรงกลางทําให้เห็นยอดโดมพงั ทลายลงมา ครงั้ แรกยังไมม่ ีใครคดิ เปน็ อยา่ งอื่นนอกจากเห็นว่าเป็นปรากฎการณ์ ธรรมชาติและลงมอื สรา้ งตอ่ ใหม่ แต่พอสรา้ งถึงยอดโดมก็เกดิ ฟา้ ผ่า เปร้ียงลงมาเปน็ คร้งั ท่ีสองทําใหย้ อดโดมพังทลายลงไปอีกคร้ัง

ลิม่ โต๊ะเคี่ยมจึงนึกถงึ คาํ สาปแชง่ ของนางลม้ิ กอเหนี่ยวข้นึ มาไดแ้ ละ ส่ังใหค้ นวางมือจากการก่อสร้างทง้ั ๆ ทีส่ ร้างใกลจ้ ะเสร็จแลว้ เหลอื อยู่แตเ่ พยี งยอดโดมที่เป็นสัญลักษณ์ของมสั ยดิ เท่าน้นั สว่ นต้นมะมว่ งหมิ พานตต์ ้นน้ันมผี ูน้ ํามาแกะสลกั เป็นรปู เจ้าแม่ ปัจจบุ นั ประดษิ ฐานอยูท่ ่ศี าลเจ้าแม่ลม้ิ กอเหนีย่ ว

ทีม่ า : มรดกภูมิปญั ญาทางวัฒนธรรม http://ich.culture.go.th/

นทิ านไทยเร่อื ง

นิทานไทยเรื่อง สังข์ทอง บทละครนอกเรอื่ ง “สังข์ทอง” เป็นบทพระราชนิพนธใ์ น พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธเลศิ หล้านภาลยั

นทิ านสังข์ทองมสี ํานวนทอ้ งถิ่นตา่ ง ๆ มากมายเพราะมี ความแพรห่ ลายมานานแล้ว ในรปู แบบนทิ านมุขปาฐะท่ี ถา่ ยทอดกันแบบปากต่อปาก ซง่ึ บางท้องถิน่ ก็เชอื่ ว่าเร่อื ง สังขท์ องเป็นเรือ่ งท่เี กดิ ขึ้นจรงิ ในท้องถนิ่ ของตนดว้ ย สงั ข์ทองท่ีถ่ายทอดเปน็ วรรณกรรมลายลกั ษณอ์ กั ษรก็มี เปน็ จาํ นวนมากเชน่ กัน เพราะมที ั่วทุกภาคของประเทศไทย

- สงั ขท์ องภาคกลาง มสี ังข์ทองกลอนสวด สังขท์ อง คําฉันทแ์ ละบทละครนอกเรอ่ื งสงั ข์ทอง - สงั ขท์ องในภาคเหนือ มชี าดกเร่ืองสวุ ัณณะหอยสงั ข์ และค่าวซอเร่อื งสุวณั ณะหอยสงั ข์ - สงั ข์ทองในภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือ มีชาดกเรื่องสวุ ณั ณะ สังขก์ มุ าร - สงั ข์ทองในภาคใต้ มีสังขท์ องคํากาพย์

เร่อื งย่อ สงั ขท์ อง

ณ เมืองหน่ึง เจา้ เมอื งมีพระมเหสี ๒ พระองค์ พระมเหสอี งค์แรกไดค้ ลอดลูกออกมาเป็นหอยสงั ข์ จึงถกู มเหสรี องใส่ร้ายวา่ เปน็ กาลกิณีบา้ นเมืองจนถูก ขับออกจากเมอื งไปอยกู่ ระท่อมตายายท่ชี ายปา่

อยู่มาวนั หน่ึงพระสังขท์ ี่ซอ่ นอยู่ในหอยได้ ออกมาชว่ ยแมท่ าํ งานบา้ นแมด่ ีใจมากทีเ่ หน็ ลกู และไม่อยากให้ลูกอยใู่ นหอยนนั้ อกี นางจงึ ทุบหอย สังขท์ ้ิง

ข่าวล่วงรไู้ ปถงึ มเหสรี อง นางจึงได้สง่ คนมาจบั พระสังขไ์ ปถ่วงน้าํ แตม่ ี พญานาคชว่ ยเอาไวแ้ ละส่งใหไ้ ปอยกู่ ับ นางยักษ์และนางยกั ษก์ เ็ ลยี้ งพระสังข์ ไว้เปน็ บุตร

พระสงั ข์อยเู่ มืองยกั ษจ์ นโตเป็นหนมุ่ พบของ วิเศษในเมอื งยกั ษแ์ ละรู้ว่าแมเ่ ลี้ยงของตน เปน็ ยักษ์ พระสังขจ์ ึงอยากหนีไปจากท่ีน่ี จงึ ลงชบุ ตัวเปน็ ทองในบ่อทอง สวมรปู เงาะ เกอื กแกว้ แล้วเหาะหนไี ปบนเขา

นางยักษจ์ ึงตามหาพระสังข์เพื่อขอใหก้ ลับไปกบั นางแต่ไมส่ าํ เรจ็ และนางกไ็ มส่ ามารถขน้ึ ไปหา พระสังขบ์ นเขาได้ นางจึงสอนมนต์เรียกเนือ้ เรยี กปลาให้พระสงั ขแ์ ล้วสน้ิ ใจตายตรงเชิงเขา

พระสงั ขเ์ หาะมาจนถงึ เมืองเมอื งหนงึ่ ซง่ึ กําลังจัดพธิ ีเลอื ก ค่ใู ห้ธดิ าทั้งเจด็ แตพ่ ระธิดาองคส์ ุดท้องไม่ยอมเลือกใคร เป็นคู่ บิดาจงึ ให้คนไปตามเจ้าเงาะมาใหเ้ ลอื ก

นางเหน็ รปู ทองท่ีซอ่ นอยใู่ นรูปเงาะจงึ เสย่ี งมาลยั ไปให้ สรา้ งความพิโรธใหบ้ ิดา บิดาจึงขบั ไลน่ างใหไ้ ปอยู่ กระทอ่ มปลายนากับเจา้ เงาะ

เจ้าเมอื งพยายามหาทางกาํ จดั เจ้าเงาะ โดยการให้ไป หาเนอ้ื หาปลาแขง่ กับเขยท้ังหก เจ้าเงาะใช้มนต์ท่ีนาง ยกั ษใ์ ห้ไวเ้ รียกเนือ้ เรยี กปลามารวมกนั ทาํ ให้หกเขยหา ปลาไมไ่ ด้ จึงตอ้ งยอมตัดปลายหูและปลายจมูกแลก กับเน้อื และปลา เจ้าเมอื งพโิ รธมากจนถึงกบั คิดหาทาง ประหารเจา้ เงาะ

พระอินทร์ตอ้ งการใหเ้ จ้าเงาะถอดรปู ตลอดไป จึงลงมาทา้ ตีคลีชิงเมอื งกบั เจา้ เมือง เจา้ เมืองส่งหกเขย ไปสู้กส็ ู้ไม่ได้ จงึ ต้องยอมใหเ้ จา้ เงาะไปสแู้ ทน พระสงั ข์ถอดรปู ตีคลีกับพระอินทรจ์ นไดร้ ับชัยชนะ เม่ือเจา้ เมอื งเหน็ รปู โฉมและความสามารถของพระสังข์กย็ กบา้ นเมืองให้

พระอินทร์ไปเข้าฝนั บดิ าของพระสงั ข์ เพอื่ บอกเรื่องราวทง้ั หมด บดิ าจงึ ออกตามหา แม่ของพระสงั ขจ์ นพบและได้เดนิ ทางไปเมอื งของพระสงั ขเ์ พือ่ พบพระสงั ข์ โดยแม่ พระสังขไ์ ดป้ ลอมเป็นแม่ครวั ในวังและไดแ้ กะสลกั เรื่องราวทัง้ หมดบนช้นิ ฟักให้พระสงั ข์ เสวยทําใหพ้ ระสังขร์ ้วู า่ แม่ครวั คอื พระมารดา บิดามารดาและพระสังข์จึงไดพ้ บกนั

นิทานบางเรือ่ งที่มลี ักษณะคลา้ ย ๆ กับเรอ่ื งสังข์ทอง เชน่ เรื่อง “กํา่ กาดํา” ซง่ึ เป็นเรื่องท่ีแพรห่ ลายอยใู่ นภาคเหนอื และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ซงึ่ พระเอกมลี กั ษณะผวิ ดาํ อัปลักษณ์ มารดาท้าวก่าํ กาดําทนความอบั อายไม่ได้จึงนาํ ทา้ วก่าํ กาดาํ ไปลอยแพ หญิงม่ายคนหน่งึ ไดเ้ กบ็ ไปเลี้ยงจนโตเป็นหนุ่ม เมอื งท่ที ้าวกาํ่ กาดํา อาศัยอย่นู ้ีเปน็ เมืองทมี่ ธี ดิ าเจด็ องค์ ทา้ วกา่ํ กาดาํ หลงรักธดิ าองคส์ ดุ ท้องจงึ รอ้ ยมาลยั ฝาก หญิงชราไปมอบให้นาง ทา้ วกา่ํ กาดาํ ให้หญิงชราไปสูข่ อพระธิดาให้ตนเจา้ เมอื งจึงสง่ั ใหส้ รา้ ง สะพานเงินสะพานทอง หากสรา้ งไมไ่ ดจ้ ะฆ่าทา้ วกํา่ กาดาํ ทา้ วกํา่ กาดาํ ก็อธิษฐานให้เทวดาชว่ ย เมอื่ สะพานเสร็จทา้ วกํา่ กาดาํ กถ็ อดรูปลกั ษณ์ ออกกลายเป็นคนรปู งามแลว้ อยกู่ ับพระธิดาอย่างมคี วามสุข

สาระสาํ คญั ของเร่ืองสังขท์ อง การทพี่ ระเอกซ่อนตัวอยใู่ นรูปลกั ษณห์ รอื ทา้ วกํ่ากาดําที่ซอ่ นรปู ทองไว้ใตผ้ วิ ดาํ น้ัน กวีทผ่ี กู เรอื่ งมจี ุดมงุ่ หมายทจ่ี ะสอ่ื ความหมายให้ผู้อ่านรวู้ า่ “การดูถกู ผคู้ น จากรปู ลกั ษณภ์ ายนอกนัน้ เราจะกําหนดว่าใครเป็นคนดหี รอื ไม่ดไี ม่ได้ จะต้องมอง ใหล้ ึกซึง้ ถึงภายในเพราะนน่ั คือความรคู้ วามสามารถและจิตใจท่ีดงี าม” รูปทองที่ ซ้อนอยู่ภายในก็คือคณุ งามความดีของแตล่ ะคนจะดูกนั ผวิ เผินไมไ่ ด้ ตอ้ งใช้เวลาใน การพจิ ารณา

นิทานเรื่องสงั ข์ทองกบั คนไทย - ทําให้เกดิ สาํ นวนว่า “เงาะถอดรูป” ซง่ึ หมายถงึ การเปลย่ี นแปลง รปู ลกั ษณ์ที่ไม่นา่ ดูใหง้ ดงามข้ึนทันที - ทําให้มจี ติ รกรรมฝาผนัง เรื่อง สงขท์ อง หลายตอนที่วิหารลายคาํ วัดพระสิงห์ ท่จี ังหวัดเชยี งใหม่ เช่น ตอนชุบตวั พบของวิเศษ และเลือกคู่

นทิ านเรอื่ งสังขท์ องกับคนไทย - ทําให้มีเพลงกลอ่ มเดก็ ภาคใต้ ในตอนนางยกั ษต์ ามพระสังข์ นางยักษเ์ หอ ชอื่ นางพันธรุ ตั รูปงามขบกรามกลัด ว่งิ แล่นตามลูกชาย แล่นขา้ มหว้ ยข้ามหนอง อ้เี อาสังข์ทองแมใ่ หไ้ ด้ วิง่ แล่นตามลกู ชาย ไปตามภเู ขาใหญ่

นิทานเรือ่ งสงั ข์ทองกบั คนไทย - ทาํ ใหม้ เี พลงกลอ่ มเดก็ ภาคใต้ ในตอนนางรจนาเลอื กคู่ คอื น้องเหอ คอื นางรจนา ทิง้ พวงมาลา เลือกเงาะทันใด ทา้ วสามลรู้ พาลโกรธยกใหญ่ ขบั รจนาทรามวยั ไปไว้ปลายนา

นิทานเร่ืองสังข์ทองกับคนไทย - ทําให้เกิดปริศนาคําท้ายภาคใต้ ทที่ ายว่า “เข้าไปในทบั เห็นไอไ้ หร (อะไร)” คําเฉลยคือ “เหน็ ลูกเขย” ปรศิ นาน้ีตรงกับเนือ้ ความในกลอนบทละครนอก เรอื่ งสงั ขท์ อง ตอนนางมณฑาเลอื กท้าวสามนต์ ใหเ้ ข้ามาดพู ระสงั ขซ์ ึ่งถอด รูปเงาะออกแล้วปรากฏในคาํ กลอนวา่ เข้าไปในทพั เห็นลกู เขย พอ่ เจา้ ลกู เอย๋ งามนกั หนา นอ้ ยหรือรปู ร่างเหมือนเทวดา หน้าตาจม้ิ ลม้ิ พริ้มเพรา

สวสั ดี