หนังสือเรียน วิชาการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม สค31003 ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย (social 31003)

43 2) บอกวตั ถปุ ระสงคข องการจดั เวทปี ระชาคม เปนการบอกกลาว เพ่ือใหผูเขาอภิปราย ไดเ ตรียมตัว ในฐานะผมู สี วนเกย่ี วของกบั ประเดน็ /ปญหา การบอกวตั ถุประสงคของการจัดเวทีประชาคมน้ี สามารถทาํ ไดห ลายวธิ ี ตั้งแตก ารบอกวา วัตถุประสงคของการจัดเวทีประชาคมมีอะไรบาง หรือเร่ิมดวย การถามถึงสาเหตกุ ารเขา มารวมกันในเวที การใหเขียนบนกระดาษและติดไวใหผูอภิปรายไดเห็นพรอมกัน การใชการดสี ฯลฯ อยางไรก็ตาม การท่ีจะเลือกใชวิธีไหนนั้น ตองคํานึงถึงความถนัดและทักษะของ วทิ ยากรกระบวนการ และการกระตนุ ใหเ กิดการมีสว นรว มของผูรวมอภิปราย ควรใชภาษาที่สอดคลอง กับภูมิหลังของผเู ขา รว มอภิปราย และตอ งใหผ รู ว มอภปิ รายในเวทีประชาคมรูสกึ ไวใ จต้ังแตเ ริม่ ตน 3) การเกร่นิ นาํ เขาสทู ่มี าที่ไปของประเด็นการอภิปรายในเวทีประชาคม เพอื่ ใหผเู ขารวม อภปิ รายไดเ ขา ใจทไี่ ปทมี่ า และความสําคัญของประเดน็ ตอ การดําเนินชีวิต หรอื วิถชี วี ิต และบอกถงึ ความ จาํ เปนในการรว มมอื กัน หรอื แสดงความคดิ เห็นตอ ประเดน็ นร้ี วมกนั เพื่อหาจุดยืนหรอื แนวทางแกปญ หา ของประเด็นดังกลาว ท้ังน้ีจุดมุงหมายของข้ันตอนนี้ คือ กระตุนใหผูเขารวมอภิปรายในฐานะผูมีสวน เกีย่ วขอ งโดยตรงตอ ประเด็น/ปญหา ตองชวยกันผลักดันหรือมีสวนรวมในกระบวนการแกไขปญหาที่ สง ผลกระทบโดยตรง 4) การวางกฎ และระเบียบของการจัดเวทีประชาคมรว มกนั ขนั้ ตอนนี้เปน ขัน้ ตอนกอน การเรม่ิ อภปิ รายในประเด็นที่ตง้ั ไว มีจุดมงุ หมายเพื่อรวมกันกําหนดขอบเขต และการวางระเบียบของการ จดั ทําเวทปี ระชาคมรวมกันระหวา งผูดําเนินการอภปิ รายและผูรวมอภิปราย ทั้งนี้ เพอื่ ปอ งกนั ความขัดแยง ระหวางการอภิปราย การมอี ทิ ธพิ ลตอความคิดเห็นของคนใดคนหนึ่งตอคนอ่ืน ๆ เพื่อใหเวทีประชาคม ดําเนนิ ไปอยา งมีประสทิ ธิภาพ และบรรลตุ ามวตั ถปุ ระสงคท ่ี วางไว การวางกฎระเบยี บรว มกันน้ี สามารถ เร่มิ ไดจากการที่วทิ ยากรกระบวนการใหผูเขารว มเวทีประชาคมเสนอกตกิ าการพูดคยุ รว มกนั วา กฎกติกา มารยาทของเวทีจะมีอะไรบาง เพ่ือจะชวยใหการพูดคุยกันเปนไปตามวัตถุประสงคท่ีวางไว และมี บรรยากาศการพดู คุยที่ดี เมือ่ ผูเ ขารวมเวทีเสนอกตกิ าใดกติกาหน่ึงขน้ึ มา วิทยากรตอ งจดไวในกระดาษให ทุกคนเห็น เม่ือรวบรวมขอเสนอไดแลว ใหมีการโหวตรวมกันวากติกามารยาทระหวางการจัดเวที ประชาคมท่ีทุกคนตกลงรว มกนั มอี ะไรบาง เม่ือไดขอสรุปแลวตองเขียนกติกามารยาท น้ัน ในกระดาษ หรอื กระดานวาง หรอื ตดิ ไวใ นท่ีที่ทุกคนเห็นไดตลอดเวลาของการจัดเวทีประชาคม ขอเสนอที่ได เชน ตอ งปดเสยี งโทรศัพทม อื ถอื ตองตรงตอ เวลาตอ งยกมือกอนพดู ตองพูดตรงประเด็น เปนตน การไดก ฎกตกิ า ท่ีมาจากกลุม จะชวยใหก ลุมเกิดความรูสึกวา ตอ งเคารพกฎกตกิ าน้ัน ๆ มากกวาท่ีจะเปนกฎท่ผี จู ัดเวทีเปน ฝา ยกําหนดขนึ้ อยา งไรก็ตาม หากกติกาที่ผูเขารวมไดเสนอแตเปนกฎพื้นฐานท่ีจําเปนสําหรับกิจกรรม ระดมสมอง เชน เวทปี ระชาคม น้นั วิทยากรกระบวนการ จาํ เปนทต่ี อ งเสนอในทปี่ ระชุม ซึ่งอาจจะเสนอ เพ่ิมเติมภายหลงั จากที่ผูเขารวมเวทีประชาคมไดเสนอมาแลว กฎพน้ื ฐาน คือ (1) ทกุ คนตอ งแสดงความคดิ เห็น (หรือหากเปน กลมุ ใหญ ตัวแทนของแตละกลุม ตองแสดงความคดิ เห็น)

44 (2) กาํ หนดเวลาท่ีแนน อนในการพดู แตล ะครง้ั (3) ไมแทรกพดู ระหวา งคนอนื่ กาํ ลงั อภปิ ราย (4) ทกุ คนในเวทีประชาคมมคี วามเทาเทียมกนั ในการแสดงความคดิ เห็นไมวา ผูเ ขารวมจะมสี ถานะทางสงั คม หรือสถานภาพที่ตา งกนั เชน ลูกบาน ผใู หญบ า น ผรู บั บรกิ าร ผใู หบรกิ าร ผหู ญิง ผูชาย ฯลฯ (5) ทกุ คนสามารถเสนอประเดน็ ใหม ๆ ได แตตอ งตรงกบั ประเดน็ หลักที่เปน ประเดน็ อภิปราย (6) ทกุ คนสามารถเสนอประเดน็ ใหม ๆ ได แตตองตรงกับประเดน็ หลักที่เปน ประเด็นอภปิ ราย (7) วทิ ยากรหลกั เปนเพยี งคนกลางทีช่ ว ยกระตนุ ใหเ กดิ การพูดคุย และสรปุ ประเดน็ ท่ีเกดิ จากการอภปิ ราย ไมใ ชผูเ ชยี่ วชาญในการแกป ญ หา 5) การอภิปรายประเด็นหรือปญหา ในขั้นตอนน้ีวิทยากรกระบวนการ/ผูอํานวยการ เรียนรูตองดําเนินการอภิปรายใหบรรลุตามวัตถุประสงค ตามกระบวนการ และตามแผนที่วางไว นอกจากนัน้ ทมี งานเองกต็ อ งชวยสนบั สนนุ ใหเวทปี ระชาคมดาํ เนินการไปอยางมีประสิทธิภาพ และตาม แผนที่ไดตกลงกนั ไว วิทยากรหลักสามารถใชวิธีการอ่ืน ๆ เขามาชวยสนับสนุนการซักถามเพื่อกระตุน การมีสว นรวมในเวทใี หม ากท่ีสุด 6) การสรปุ เปนขน้ั ตอนสุดทายของการจัดเวทีประชาคม ซึง่ วทิ ยากรหลกั /ผูอํานวยการ เรียนรูตองสรุปผลของการอภิปราย โดยแยกเปนผลที่ไดจากการพูดคุยกัน เพื่อนําไปเปนแนวทางใน การแกป ญหาตอไป ผลทไ่ี มสามารถสรปุ ไดใ นเวที และจําเปนตองดําเนินการอยา งใดอยางหน่ึงตอไป ใน ข้นั ตอนน้ีจาํ เปนตอ งมีการทบทวนรว มกนั และทาํ เปนขอตกลงรว มกนั วา จะตองมกี ารดาํ เนนิ การอยา งไร กับผลท่ไี ดจ ากเวทีประชาคม โดยเฉพาะอยา งยิ่งอาจระบุอยางชัดเจนวา ใครจะตอ งไปทําอะไรตอ และจะ นัดหมายกลบั มาพบกนั เพอ่ื ติดตามความคบื หนา กันเมือ่ ไร อยางไร 1.2.3 ติดตาม-ประเมนิ ผล เปนกระบวนการตอเนื่องหลงั จากการจดั เวทีประชาคมเสร็จสิ้นแลว ซึ่งสามารถแบง กระบวนการนี้เปน 2 ข้นั ตอนใหญ คอื การตดิ ตาม และการประเมนิ ผล 1) ขั้นตอนการติดตาม เปนการตามไปดวู า มีการดาํ เนินการอยา งใดอยางหนึ่งหรือไม ตามท่ีไดตกลงกันไว ข้ันตอนนี้จําเปนตองเปดโอกาสใหประชาชนหรือผูที่มีสวนเก่ียวของไดเขามามี สวนรวมในการติดตามผล โดยอาจจะกําหนดบทบาทหนาที่ ทําแผนการติดตาม และกําหนดวิธีการ ติดตามรวมกนั และมีการตดิ ตามรวมกนั อยา งสม่ําเสมอตามแผนที่วางไว ขั้นตอนน้ี จะชวยใหผูเขารวม ในเวทีประชาคม เขา ใจความสําคัญของการทาํ งานรว มกันในฐานะเจาของประเดน็ /ปญ หา และเรียนรูจ าก ประสบการณการติดตาม เพื่อนําไปเพิม่ ทกั ษะการจดั การปญ หาของชาวบา นเองในอนาคต

45 2) ขั้นตอนของการประเมินผล คือ (1) เพอื่ ตรวจสอบการเปลยี่ นแปลงภายหลังการจดั เวทีประชาคมวา ประชาชนมี คุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นหรือไม เม่ือมีการจัดการอยางใดอยางหนึ่งแลว เชน เมื่อมีการผลักดันประเด็นใด ประเด็นหนึง่ ท่ีเปน ปญหาเขา สูค วามสนใจของผมู ีอํานาจในการกาํ หนดนโยบาย หรอื บรรจุอยูในนโยบาย ของรัฐแลว เปนตน (2) เพื่อประเมินทั้งประสิทธิภาพและประสิทธิผลของกระบวนการจัดเวที ประชาคมทั้งหมดวา ไดรับความรว มมือมากนอยเพยี งใด ลักษณะและกระบวนการที่ทําเอ้ือตอการแลกเปลี่ยน เรยี นรูรว มกนั หรอื ไม ผลทไ่ี ดรับคุมคาหรือไม และบรรลตุ ามวตั ถุประสงคท ่วี างไวหรือไม อยางไร การสรปุ ขอมลู ท่ไี ดจ ากการติดตามและการประเมนิ ผล จะชวยใหท ง้ั ผูจ ดั เวทปี ระชาคมและ เขา รว มไดม ีบทเรยี นรวมกัน และสามารถนาํ ประสบการณท ี่ไดไ ปใชพฒั นาในการจดั กจิ กรรมประชาคม อน่ื ๆ ตอไป 1.3 การประชุมกลมุ ยอ ย หรือการสนทนากลมุ การสนทนากลมุ หมายถึง การรวบรวมขอมลู จากการสนทนากบั กลุมผูใหขอมูลในประเด็น ปญ หาทเ่ี ฉพาะเจาะจง โดยมผี ูดําเนินการสนทนา (Moderator) เปนผูคอยจุดประเด็นในการสนทนา เพื่อ ชักจูงใหกลุมเกิดแนวคิดและแสดงความคิดเห็นตอประเด็นหรือแนวทางการสนทนาอยางกวางขวาง ละเอยี ดลึกซ้งึ โดยมผี เู ขา รว มสนทนาในแตล ะกลุม ประมาณ 6-10 คน ซ่ึงเลือกมาจากประชากรเปาหมาย ที่กําหนดเอาไว (สาํ นักงานกองทุนสนบั สนุนการวิจยั , 2549) 1.3.1 ขน้ั ตอนการจดั สนทนากลุม Judith Sharken Simon (ม.ป.ป.) กลา ววา การสนทนากลมุ ไมไ ดจ ัดทาํ ไดใ นระยะเวลา อนั ส้ัน กอ นทจี่ ะมกี ารประชุม ควรมกี ารเตรยี มการไมนอยกวา 4 สปั ดาห บางครั้งกวา ที่จะปฏบิ ัตไิ ดจ รงิ อาจใชเ วลาถึง 6-8 สปั ดาห กอ นท่ีจะมีการดาํ เนินงาน ผูรวมงานควรมกี ารตกลง ทาํ ความเขา ใจเกี่ยวกับ หวั ขอ การสนทนาและทดสอบคาํ ถาม เพ่ือใหม ีความเขา ใจตรงกัน เพอ่ื ใหการสนทนาทเี่ กดิ ขน้ึ เปนไปตาม ระยะเวลาที่กําหนด ซึง่ มีขน้ั ตอนในการจดั สนทนากลมุ ดงั น้ี 1) กาํ หนดวัตถุประสงค (6-8 สปั ดาหกอนการสนทนากลุม ) 2) กาํ หนดกลมุ ผูร วมงานและบุคคลกลมุ เปา หมาย (6-8 สปั ดาหกอ นการสนทนากลุม) 3) รวบรวมท่อี ยูและเบอรโ ทรศพั ทของผูรว มงาน (6-8 สัปดาหกอ นการสนทนากลุม ) 4) ตดั สนิ ใจวา จะทําการสนทนาเปนจาํ นวนกีก่ ลุม (4-5 สัปดาหก อ นการสนทนากลมุ ) 5) วางแผนเรือ่ งระยะเวลาและตารางเวลาการสนทนา (4-5 สปั ดาหกอ นการสนทนากลุม) 6) ออกแบบแนวคาํ ถามท่จี ะใช (4-5 สัปดาหกอ นการสนทนากลุม) 7) ทดสอบแนวคําถามท่ีสรางขน้ึ (4-5 สปั ดาหกอนการสนทนากลุม )

46 8) ทาํ ความเขา ใจกับผูดําเนนิ การสนทนา (Moderator) และผจู ดบันทึก (Note taker) (4-5 สัปดาหกอนการสนทนากลุม) 9) คัดเลือกผเู ขา รว มกลุมสนทนา และจดั ทาํ บตั รเชญิ สงใหผรู ว มสนทนา (3-4 สัปดาหกอ นการสนทนากลมุ ) 10) โทรศัพทเพ่ือตดิ ตามผลและสงบตั รเชญิ ใหผูรว มงาน (3-4 สปั ดาหกอน การสนทนากลุม) 11) การจดั การเพ่อื เตรียมการทาํ สนทนากลุม เชน จัดตําแหนง ทน่ี ่ัง จัดเตรียมเครื่องมือ อปุ กรณ เปนตน 12) แจงสถานทใ่ี หผูเขา รว มสนทนาทราบลว งหนา 2 วนั 13) จัดกลุมสนทนา และหลังจากการประชุมควรมกี ารสงจดหมายขอบคณุ ผรู วมงานดวย 14) สรุปผลการประชุม วเิ คราะหข อ มลู และสงใหผ รู ว มประชุมทกุ คน 15) การเขยี นรายงาน 1.3.2 การดําเนนิ การสนทนากลมุ 1) แนะนําตนเองและทมี งาน ประกอบดว ย พธิ กี ร ผจู ดบนั ทกึ และผบู รกิ ารท่วั ไป โดยปกตไิ มควรใหมผี ูส ังเกตการณ อาจมผี ลตอการแสดงออก 2) อธิบายถงึ จุดมงุ หมายในการมาทาํ สนทนากลมุ วตั ถุประสงคของการศกึ ษา 3) เร่ิมเกรนิ่ นําดวยคําถามอุน เคร่อื งสรางบรรยากาศเปน กันเอง 4) เม่ือเรมิ่ คนุ เคย เริ่มคําถามในแนวการสนทนาท่จี ดั เตรียมไวทิง้ ชวงใหม ีการถก ประเด็น และโตแ ยงกันใหพอสมควร 5) สรา งบรรยากาศใหเกิดการแลกเปล่ยี นความคิดเหน็ ตอกัน ควบคุมเกมไมใ ห หยุดน่งิ อยา ซกั ถามคนใดคนหนึง่ จนเกินไป คําถามท่ีถามไมค วรถามคนเดียว อยาซักถามรายตวั 6) ในการน่ังสนทนา พยายามอยาใหเ กิดการขม ทางความคดิ หรอื ชกั นาํ ผอู ่นื ใหเ หน็ คลอยตามกบั ผูท่พี ูดเกง (Dominate) สรางบรรยากาศใหคนท่ไี มค อ ยพดู ใหแสดงความคิดเห็นออกมา ใหไ ด 7) พธิ ีกรควรเปน ผคู ุยเกง ซักถามเกง มพี รสวรรคในการพูดคุย จังหวะการถามดี ถามชา ๆ ละเอียดควรมีการพูดแทรกตลกอยางเหมาะสมดว ย 1.3.3 ขอดขี องการจัดสนทนากลุม 1) ผูเก็บขอมูล เปนผูไดรบั การฝก อบรมเปนอยางดี 2) เปนการนัง่ สนทนาระหวา งผูดาํ เนนิ การกบั ผูร ู ผใู หขอมูลหลายคนท่เี ปนกลมุ จึงกอใหเกดิ การเสวนาในเร่ืองทสี่ นใจ ไมมีการปด บงั คําตอบท่ีไดจ ากการถกประเด็นซึง่ กนั และกนั ถือวา เปน การกล่ันกรอง ซึง่ แนวความคดิ และเหตผุ ลโดยไมมกี ารตีประเดน็ ปญหาผิดไป เปน อยา งอืน่

47 3) การสนทนากลมุ เปนการสรางบรรยากาศเสวนาใหเ ปน กันเองระหวางผนู ํา การสนทนาของกลุมกบั สมาชิกกลุมสนทนาหลาย ๆ คนพรอ มกัน จึงลดสภาวการณเขนิ อายออกไปทาํ ให สมาชกิ กลุมกลาคุยกลาแสดงความคดิ เห็น 4) การใชวิธีการสนทนากลุม ไดขอมูลละเอียดและสอดคลองกับวัตถุประสงคของ การศกึ ษาไดสาํ เรจ็ หรือไดดียิง่ ขึน้ 5) คาํ ตอบจากการสนทนากลุม มีลกั ษณะเปน คาํ ตอบเชงิ เหตุผลคลา ย ๆ กับการรวบรวม ขอ มูลแบบคุณภาพ 6) ประหยดั เวลาและงบประมาณของผูดาํ เนนิ การในการศกึ ษา 7) ทาํ ใหไ ดร ายละเอียด สามารถตอบคาํ ถามประเภททาํ ไมและอยางไรไดอ ยาง แตกฉาน ลึกซึ้งและในประเดน็ หรอื เร่ืองทีไ่ มไ ดค ดิ หรอื เตรียมไวก อ นกไ็ ด 8) เปน การเผชญิ หนากันในลกั ษณะกลมุ มากกวาการสมั ภาษณต วั ตอ ตัว ทาํ ใหม ี ปฏิกิรยิ าโตตอบกนั ได 9) การสนทนากลมุ จะชว ยบง ชอ้ี ทิ ธพิ ลของวฒั นธรรมและคณุ คาตา ง ๆ ของสงั คม น้ันได เนอื่ งจากสมาชิกของกลมุ มาจากวฒั นธรรมเดยี วกัน 10) สภาพของการสนทนากลุม ชว ยใหเ กิดและไดขอมลู ทเี่ ปน จริง 1.4 การสัมมนา “สัมมนา” มาจาก คําวา ส + มน แปลวา รวมใจ เปนศัพทบัญญัติใหตรงกับ คําวา Seminar หมายถงึ การประชมุ ที่สมาชกิ ซงึ่ มคี วามรู ความสนใจในเร่ืองเดียวกันมาประชุมดวยความรวมใจ ปรึกษาหารือ รวมใจกนั คดิ ชว ยกันแกปญ หา ซง่ึ มผี ใู หค าํ นิยามและทัศนะตาง ๆ ไว สรุปความหมายของ การสัมมนา คือ การประชุมของกลุมบุคคลท่ีมีความรู ความสนใจ ประสบการณในเรื่องเดียวกัน ท่ีมี จุดมุงหมาย เพ่อื รวมกันวิเคราะหและหาแนวทางการแกปญหาทปี่ ระสบอยตู ามหลักการของประชาธิปไตย ประโยชนของการสมั มนา 1. ผจู ัดสามารถดําเนนิ การจัดสมั มนาไดอยางมปี ระสิทธิภาพ 2. ผเู ขา รวมสัมมนาไดร บั ความรู แนวคิดจากการเขา รว มสมั มนา 3. ชว ยทาํ ใหระบบและวิธกี ารทํางานมีประสิทธิภาพสูงขนึ้ 4. ชวยแบง เบาภาระการปฏบิ ัติงานของผูบ งั คับบญั ชา 5. เปน การพัฒนาและสง เสรมิ ความกาวหนาของผูปฏบิ ัติงาน 6. เกิดความริเริม่ สรางสรรค 7. สามารถสรา งความเขา ใจอันดตี อเพ่อื นรว มงาน 8. สามารถรวมกันแกป ญหาในการทาํ งานได และฝกการเปนผูนํา

48 องคประกอบของการสัมมนา 1. ผูดาํ เนนิ การสัมมนา 2. วทิ ยากร 3. ผูเขารว มสัมมนา ลักษณะทั่วไปของการสมั มนา 1. เปนประเภทหนึง่ ของการประชมุ 2. มีการยดื หยนุ ตามความเหมาะสม 3. เปนองคค วามรแู ละปญ หาทางวิชาการ 4. เปนกระบวนการรวมผูทส่ี นใจในความรทู างวิชาการท่มี รี ะดบั ใกลเ คยี งกนั หรือ แตกตา งกันมาสรา งสรรคอ งคความรใู หม จากการแลกเปลยี่ นความรู ความคิดเห็น นํามาทดสอบประเมนิ คา ความรูจากคนคนหนึง่ สอู กี คนหนง่ึ ซง่ึ จะมคี ณุ คามากมาย เปน ลักษณะการแพรกระจายสูหลากหลาย วงการอาชพี ซ่งึ จะทาํ ใหความรูเหลา นน้ั ไดถูกนําไปใชอ ยางแพรหลายมากข้ึน 5. อาศัยหลกั กระบวนการกลุม (Group dynamic หรอื group process) 6. เปน กิจกรรมท่เี รงเราใหผ ูเ ขา รว มสัมมนา มคี วามกระตือรือรน 7. มีโอกาสนําเสนอ พดู คยุ โตต อบซักถาม และแสดงความคดิ เห็นตอ กนั 8. ไดพัฒนาทกั ษะ การพดู การฟง การคิด และการนําเสนอความคดิ ความเชือ่ และ ความรูอ น่ื ๆ ตลอดจนการเขียนรายงานหรอื เอกสารประกอบการสมั มนา 9. ฝก การเปน ผูน าํ และผูตามในกระบวนการเรยี นรู คือ อาจมีผทู รงคณุ วุฒิ คณาจารย หรือผเู ชยี่ วชาญ ท้งั หลายมาเปนวิทยากร หรอื ผดู ําเนินรายการ คอยชวยประคับประคองกระบวนการ สัมมนาใหบรรลุวัตถปุ ระสงค ขณะเดยี วกนั ผรู ว มสัมมนาจะเปน ผูตามในการเรียนรู มกี ารแลกเปลยี่ น ความรใู นระหวา งการสมั มนา 10. เล็งถึงกระบวนการเรียนรู (process) มากกวาผลท่ีไดรับ (product) จากการสัมมนา โดยตรง น่ันคือ ผลของการสมั มนาจะไดในรปู ของผูร ว มสมั มนาไดมีการพัฒนากระบวนการฟง การคิด การแลกเปลี่ยนความคิดเห็นซ่ึงกนั และกัน การทดสอบองคค วามรู การประเมนิ คาความคดิ เห็นจากผูรวม สัมมนา เชน การไดเรียนรูวา การคิดของผูอ่ืนและของตนเอง มีวิธีการคิดที่เหมือนหรือแตกตางกัน อยางไร รูจักตนเองวามีภูมิรูเปนท่ียอมรับของบุคคลอ่ืนมากนอยแคไหน ตนเองจะตองพัฒนาความรู ความสามารถดานใด จึงจะเสนอความรู ความคิด ความเช่ือ และอ่ืน ๆ ของตนเองใหผูอื่นรับได และ ความรเู ดิมกอใหเกิดความรูใ หมอะไรบาง อยางไร

49 1.5 การสาํ รวจประชามติ ประชามติ (Referendum) หมายถึงการลงประชามต,ิ คะแนนเสียงที่ประชาชนลง ความหมาย ตามพจนานกุ รมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2525 หมายถึง มติของประชาชน สวนใหญในประเทศท่ี แสดงออกในเร่ืองใดเร่ืองหนึ่ง หรือในที่ใดที่หน่ึง มติของประชาชนที่รัฐใหสิทธิออกเสียงลงคะแนน รับรองรา งกฎหมายทสี่ าํ คญั ท่ีผา นสภานิติบัญญัติแลว หรือใหต ัดสนิ ปญ หาสาํ คญั ๆ ในการบรหิ ารประเทศ ประเภทการสาํ รวจประชามติ การสํารวจประชามตทิ างดา นการเมอื ง สว นมากจะรูจกั กนั ในนามของ Public Opinion Polls หรอื การทาํ โพล ซง่ึ เปนทร่ี จู กั กนั อยางแพรห ลาย คอื การทําโพลการเลอื กตง้ั (Election Polls) แบงได ดงั น้ี 1. Benchmark Survey เปนการทําการสํารวจเพื่อตองการทราบความเหน็ ของประชาชน เกี่ยวกับการรบั รเู ร่อื งราว ผลงานของผสู มคั ร ชือ่ ผสู มคั ร และคะแนนเสียงเปรยี บเทียบ 2. Trial Heat Survey เปนการหยงั่ เสยี งวา ประชาชนจะเลือกใคร 3. Tracking Polls การถามเพอื่ ดูแนวโนมการเปลย่ี นแปลง สว นมากจะทาํ ตอนใกล เลือกต้ัง 4. Cross-sectional vs. Panel เปน การทาํ โพล ณ เวลาใดเวลาหนง่ึ หลาย ๆ ครง้ั เพื่อทาํ ให เห็นวา ภาพผสู มัครในแตละหวงเวลามีคะแนนความนยิ มเปนอยา งไร แตไ มทราบรปู แบบการเปล่ยี นแปลงท่ี เกิดขน้ึ ในตวั คน ๆ เดยี ว จงึ ตองทํา Panel Survey 5. Focus Groups ไมใช Polls แตเปนการไดขอมูลที่คอ นขา งนา เชอื่ ถือได เพราะจะเจาะ ถามเฉพาะกลุมทร่ี แู ละใหค วามสาํ คัญกบั เร่ืองน้ัน ๆ จริงจัง ปจจุบันนิยมเชิญผูเช่ียวชาญหลาย ๆ ดานมาให ความเหน็ หรอื บางครัง้ กเ็ ชิญกลุม ตวั อยางมาถามโดยตรงเลย การทําประชุมกลุมยอยยังสามารถใชในการ ถามเพ่ือดวู า ทิศทางของคําถามที่ควรถามควรเปน เชน ไรดว ย 6. Deliberative Opinion รวมเอาการสํารวจทั่วไป กับการทําการประชุมกลุมยอยเขา ดวยกัน โดยการนําเอาตัวแทนประชาชนมารวมกัน แลวใหขอมูลขาวสารหรือโอกาสในการอภิปราย ประเด็นปญหา แลวสาํ รวจความเห็นในประเดน็ ปญ หาเพอื่ วดั ประเดน็ ท่ปี ระชาชนคิด 7. Exit Polls การสมั ภาษณผูใชส ทิ ธอิ์ อกเสียงเม่ือเขาออกจากคูหาเลือกตั้ง เพ่ือดูวาเขา ลงคะแนนใหใ คร ปจ จบุ ันในสงั คมไทยนยิ มมาก เพราะมีความนา เช่อื ถอื มากกวา Polls ประเภทอืน่ ๆ การสํารวจทัศนคติและความคิดเห็นทางดานการตลาด (Marketing Research) สวนมากจะ เนนการศึกษาความเห็นของผูใชสินคาและบริการตอคุณสมบัติอันพึงประสงคของสินคาและบริการ รวมท้ังความคาดหวังในการไดรับการสงเสริมการขายที่สอดรับกับความตองการของผูใชสินคาและ บริการดวย

50 การสาํ รวจความเหน็ เก่ียวกบั ประเดน็ ทีเ่ กยี่ วของกับการอยูรวมกันในสังคม เปนการสํารวจ ความคิดเห็นของสาธารณชนในมติ ทิ ี่เกีย่ วของกบั สภาพความเบ่ียงเบนจากการจดั ระเบียบสังคมที่มีอยูใน สังคมใดสังคมหนงึ่ เพือ่ นาํ ขอ มลู มากาํ หนดแนวทางในการแกไขปญ หาความสมั พันธท ่ีเกดิ ข้นึ เปนวธิ กี าร ท่ีใชมากในทางรฐั ศาสตรและสงั คมวิทยา เรียกวา การวิจยั นโยบายสาธารณะ (Policy Research) กระบวนการสํารวจประชามติ 1. การกําหนดปญหาหรือขอมลู ท่ีตองการสาํ รวจ คอื การเลือกสงิ่ ท่ตี อ งการจะทราบจาก ประชาชนเกี่ยวกบั นโยบาย บุคคล คณะบุคคล เหตุการณ ผลงาน และสถานท่ีตาง ๆ เชน ดานการเมือง มักเก่ยี วของกบั บุคคล นโยบายรัฐ ดา นสงั คมวทิ ยา เก่ียวกบั ความสัมพันธ สภาพปญ หาสังคมทีเ่ กิดขึน้ 2. กลมุ ตวั อยาง ตัวแทน คอื การกาํ หนดกลุมตัวอยางของการสํารวจประชามติที่ดีตอง ใหค รอบคลุมทุกเพศ วยั อาชพี ระดับการศึกษา และรายได เพือ่ ใหไ ดเ ปนตัวแทนที่แทจริง ซึ่งจะมีผลตอ การสรปุ ผล หากกลุมตัวอยางท่ีไดไมเปนตัวแทนที่แทจริงทั้งในดานคุณภาพและปริมาณ การสรุปอาจ ผดิ พลาดได 3. การสรา งแบบสอบถาม แบบสอบถาม คือ เคร่ืองมือวิจัย (Research Tool) ชนิดหน่ึง ใชว ัดคาตัวแปรในการวจิ ัย แบบสอบถามมีสภาพเหมือนมาตรหรอื มเิ ตอรท ่ใี ชในทางวทิ ยาศาสตร หรอื ใช ในชวี ิตประจําวนั เชน มาตรวัดความดนั น้ํา มาตรวัดปริมาณไฟฟา แบบสอบถามทีใ่ ชใ นการทําประชามติ คือ มาตรวดั คณุ สมบัติของเหตุการณท่ที ําการศกึ ษา (Likert scale) เครอ่ื งมอื วัดทศั นคติ หรือความคิดเห็น ท่กี ําหนดคะแนนของคาํ ตอบในแบบสอบถาม สวนใหญก าํ หนดนํ้าหนกั ความเห็นตอ คาํ ถามแตล ะขอ เปน 5 ระดับ เชน “เหน็ ดว ยอยางยงิ่ ” ใหมีคะแนนเทา กบั 5 “เห็นดว ย” ใหม ีคะแนนเทากบั 4 “เฉย ๆ” หรือ “ไมแ นใจ” หรอื “เหน็ ดว ย ปานกลาง” ใหม ีคะแนนเทากบั 3 “ไมเ ห็นดวย” ใหม ีคะแนนเทากบั 2 และ ” ไมเ ห็นดว ยอยางยิ่ง” ใหมีคะแนนเทากบั 1 คะแนนของคาํ ตอบเก่ียวกับทัศนคตหิ รือความคดิ เห็นแตล ะชดุ จะนํามาสรา งเปน มาตรวดั ระดับของทศั นคติหรือความคิดเห็นในเรื่องนั้น ๆ การออกแบบสอบถามเปน ท้งั ศาสตรแ ละศิลป การออกแบบสอบถามไดชัดเจน เขา ใจงาย สามารถเปดโอกาสใหไดมีโอกาสคิดไดบาง เปนสิ่งที่ทําไดยาก เปนเร่ืองความสามารถในการเรียบเรียงขอความใหตรงกับความเขาใจของคนตอบ และคนตอบตอ งเขา ใจคลายกันดวย จึงจะทาํ ใหไดข อมลู ทม่ี คี วามนา เช่อื ถือ (Reliable) 4. ประชุมเจาหนาที่เก็บขอมูล เปนการประชุม เพ่ือซักซอมความเขาใจในประเด็น คาํ ถามท่ีถามใหต รงกนั ความคาดหวงั ในคาํ ตอบ ประเภทการใหคาํ แนะนาํ วิธกี ารสมั ภาษณ การจดบันทึก ขอ มูล การหาขอ มูลเพมิ่ เติมในกรณที ี่ยงั ไมไดคาํ ตอบ 5. การเก็บขอ มลู ภาคสนาม เจา หนาท่เี ก็บขอ มลู จะไดรบั การฝกในเรอื่ งวิธีการสัมภาษณ การบันทกึ ขอมลู และการตรวจสอบความถกู ตอ งของขอ มลู การเก็บขอมลู การสํารวจประชามติ สามารถ ดําเนินการได 3 ทาง คือ การสัมภาษณแบบเห็นหนา (Face to Face) การสัมภาษณทางโทรศัพท และ การสงแบบสอบถามทางไปรษณยี 

51 6. การวิเคราะหขอมูล ในกรณีการสํารวจประชามติ การวเิ คราะหข อ มลู สว นมาก ไม สลบั ซบั ซอนเปนขอมูลแบบรอ ยละ เพือ่ ตคี วามและหยบิ ประเดน็ ท่สี าํ คัญ จัดลําดับความสําคญั 7. การนาํ เสนอผลการสาํ รวจประชามติ มีโวหารที่ใชนําเสนอผลการสํารวจประชามติ ดังน้ี 7.1โวหารทีเ่ นน นัยสําคัญทางสถิติ นําเสนอผลโดยสรางความเชื่อม่ันจากการอางถึง ผลท่ีมีนัยสาํ คัญทางสถติ ิรองรบั 7.2 โวหารวา ดวยเปนวทิ ยาศาสตร การนําเสนอผลโดยการอางถึงกระบวนการไดมา ซงึ่ ขอ มลู ทเ่ี นนการสงั เกตการณ การประมวลขอ มลู ดวยวิธีการที่เปน กลาง 7.3 โวหารในเชิงปริมาณ นาํ เสนอผลโดยใชต วั เลขทส่ี ํารวจไดม าสรา ง ความนา เชอ่ื ถอื และความชอบธรรมในประเด็นทศ่ี กึ ษา 7.4 โวหารวาดวยความเปนตัวแทน การนําเสนอขอมูลในฐานะท่ีเปนตัวแทนของ กลมุ ตวั อยางท่ที ําการศกึ ษา 1.6 การประชาพิจารณ การทําประชาพจิ ารณ หมายถึง การจดั เวทีสาธารณะเพอ่ื ใหป ระชาชนโดยเฉพาะผูเกย่ี วขอ ง หรือผูทม่ี ีสวนไดเ สียโดยตรง ไดม โี อกาสทราบขอมูลในรายละเอียดเพื่อเปน การเปดโอกาสใหม สี วนใน การแสดงความคดิ เห็น และมสี ว นรวมในการใหข อมลู และความคดิ เหน็ ตอนโยบายหรือโครงการนนั้ ๆ ไมวาจะเปนการเหน็ ดว ยหรอื ไมเหน็ ดวยกต็ าม การจดั ทําประชาพิจารณ เปน กระบวนการหนง่ึ ในการดาํ เนนิ การของรัฐเกี่ยวกับการรับฟง ความคิดเห็นของประชาชนตามระเบยี บสาํ นักนายกรฐั มนตรี วาดว ยการรับฟงความคดิ เห็นของประชาชน พ.ศ. 2548 ในเรื่องท่ีเกี่ยวกับการจัดทําหรือการดําเนินโครงการของหนวยงานของรัฐกอนการดําเนิน โครงการในการรับฟงความคิดเห็นของประชาชน หนวยงานของรัฐตองประกาศใหประชาชนทราบถึง วิธกี ารรับฟงความคิดเห็น ระยะเวลา สถานที่ ตลอดจนรายละเอียดอื่นที่เพียงพอแกการท่ีประชาชนจะ เขาใจและแสดงความคดิ เหน็ ได ขัน้ ตอนการทําประชาพิจารณ นําเสนอตัวอยางการทําประชาพจิ ารณข องสภารา งรฐั ธรรมนญู เพื่อใหรางรัฐธรรมนูญฉบับท่ีจะ ทําขึ้นนี้ เปนของประชาชนโดยแทจริง สภารางรัฐธรรมนูญไดแตงต้ังคณะกรรมาธิการ รับฟงความ คิดเห็น และประชาพิจารณข้ึน เพื่อรวบรวมความคิดเห็นของประชาชนเกี่ยวกับรางรัฐธรรมนูญโดยมี ข้นั ตอนดังน้ี คือ ขั้นตอนท่ี 1 สมาชกิ สภารา งรฐั ธรรมนญู นาํ ประเดน็ หลัก และหลกั การสาํ คญั ในการแกไ ขปญ หา ซง่ึ แยกเปน 3 ประเด็นคอื ประเดน็ เร่ืองสทิ ธิและการมีสว นรวมของพลเมือง ประเด็นเร่ืองการตรวจสอบ

52 การใชอาํ นาจรัฐ และประเดน็ เรื่องสถาบันการเมอื งและความสัมพันธร ะหวางสถาบันการเมืองออกไปรับ ฟง ความคดิ เหน็ ของประชาชนเบ้ืองตน และนําขอ มูลเสนอกรรมาธิการ ภายในชว งตนเดือนเมษายน ขั้นตอนที่ 2 กรรมาธิการรับฟงความคิดเห็นและประชาพิจารณออกรับฟงความคิดเห็นจาก ประชาชนจงั หวัดตา ง ๆ จนถึงเดือนมิถุนายน ขัน้ ตอนท่ี 3 คณะกรรมาธิการรับฟงความคิดเห็นและประชาพิจารณ สงผลสรุปความคิดเห็นของ ประชาชนท่ีไดจ ากการจดั ทําสมัชชาระดับจังหวดั ใหก รรมาธกิ ารยกรางรฐั ธรรมนูญ เรอ่ื งที่ 2 การจดั ทําแผน 2.1 แผน (plan) หมายถึง การตัดสินใจที่กําหนดลวงหนาสําหรับการเลือกใชแนวทางการ ปฏิบัติการ ประกอบดว ยปจจัยสําคัญ คือ อนาคต ปฏิบัติการและส่ิงที่ตองการใหเกิดข้ึน น่ันคือ องคกร หรอื แตละบุคคลทตี่ องรับผิดชอบ (ขรรคชยั คงเสนห  และคณะ, 2545) แผนแบง ตามขอบเขตของกจิ กรรมที่ทํา (Scope of activity) เปน 2 ประเภท คือ 1. แผนกลยุทธ (Strategic plan) เปน แผนท่ีทาํ ข้ึน เพ่ือสนองความตองการในระยะยาว และรวมกิจกรรมทุกอยางของหนวยงาน ผูบริหารระดบั สูงทว่ี างแผนกลยุทธจะตองกําหนดวัตถุประสงค ของทัง้ หนวยงาน แลว ตดั สินใจวา จะทําอยางไร และจะจัดสรรทรัพยากรอยางไร จึงจะทําใหสําเร็จตาม เปาหมายน้นั จะตอ งใชเวลาในการกําหนดกิจกรรมที่แตกตางกันในแตละหนวยงาน รวมทั้งทิศทางการ ดําเนินงานที่ไมเหมือนกัน ใหอยูในแนวเดียวกัน การตัดสินใจท่ีสําคัญของแผนกลยุทธก็คือ การเลือก วธิ ีการในการดาํ เนนิ งานและการจัดสรรทรพั ยากรทม่ี อี ยูอยางจํากดั ใหเ หมาะสม เพ่ือทจี่ ะนําพาหนวยงาน ใหก า วไปขางหนา อยา งสอดคลอ งกับสถานการณแ วดลอมภายนอกท่ีเปล่ียนแปลงตลอดเวลา 2. แผนดาํ เนนิ งานหรือแผนปฏบิ ตั กิ าร (Operational plan) เปน แผนท่กี าํ หนดขน้ึ มาใช สําหรับแตละกิจกรรมโดยเฉพาะ เพือ่ ใหบรรลเุ ปาหมายของแตล ะกจิ กรรม ซงึ่ เทา กบั เปน แผนงานเพ่ือให แผนกลยุทธบ รรลผุ ลหรือเปนการนาํ แผนกลยทุ ธไ ปใชน น่ั เอง แผนดําเนนิ งานที่แยกเปนแตละกจิ กรรมก็ ไดแก แผนการผลิต แผนการเงิน แผนการตลาด แผนทรพั ยากรมนษุ ยแ ละแผนอุปกรณ เปน ตน ปจจบุ นั หนว ยงานไดนาํ แผนทมี่ ขี อบขา ยความรับผดิ ชอบเช่ือมโยงนโยบายกบั แผนงาน เปน “ยทุ ธศาสตร” คอื การตดั สนิ ใจจากทางเลอื กที่เชื่อวา ดที สี่ ดุ และเปน ไปไดท่ีสุด เรียกวา แผนยทุ ธศาสตร แผนท่ีดี ตองประกอบดวยคุณลักษณะ ดงั ตอ ไปนี้  ตอ งกาํ หนดวัตถปุ ระสงคของแผนอยา งชดั เจน  ตองนําไปปฏิบตั งิ าย และสะดวกตอ การปฏิบัติ  ตอ งยืดหยนุ ไดต ามสภาพการณ  ตอ งกาํ หนดมาตรฐานของการปฏิบัติงานไว

53  ตองมีความละเอยี ดถี่ถว นเปน แผนท่สี มบูรณแบบ  ตองทาํ ใหเ กิดประโยชนแกผูเก่ียวขอ ง เพอื่ จูงใจใหทกุ คนปฏิบตั ิตามแผนนัน้ 2.2 โครงการ (Project) โครงการ คอื “แผนหรือ เคาโครงการตามท่ีกําหนดไว” เปนสวนประกอบสวนหน่ึงใน การวางแผนพัฒนาท่ีชว ยใหเหน็ ภาพ และทิศทางการพฒั นา มขี อบเขตที่สามารถติดตามและประเมินผลได โครงการ (project) ถือเปนสวนประกอบสําคัญของแผน เปนแผนจุลภาคหรือ แผน เฉพาะเรอ่ื ง ท่ีจัดทาํ ข้นึ เพอ่ื พัฒนาหรือแกป ญหาใดปญหาหน่ึงขององคกร แผนงานที่ปราศจากโครงการ ยอมเปน แผนงานทไ่ี มส มบูรณ ไมส ามารถนําไปปฏิบตั ใิ หเ ปนรูปธรรมได โครงการจงึ มคี วามสัมพันธกับ แผนงาน การเขียนโครงการข้ึนมารองรบั แผนงานยอมเปน สิ่งสาํ คัญและจาํ เปนยิ่ง จะทําใหงายใน การปฏิบัติและงายตอการติดตามและประเมินผล เพราะถาโครงการบรรลุผลสําเร็จ น่ันหมายความวา แผนงานและนโยบายน้ันบรรลุผลสาํ เรจ็ ดวย โครงการ จึงเปรียบเสมือนพาหนะท่ีนําแผนปฏิบัติการไปสู การดาํ เนนิ งานใหเกิดผล เพอ่ื ไปสจู ดุ หมายปลายทางตามทีต่ องการ อีกท้งั ยงั เปน จดุ เชอื่ มโยงจากแผนงาน ไปสแู ผนเงนิ และแผนคนอีกดวย โครงการมีลักษณะสําคญั ดงั นี้ 1. เปน ระบบ (System) มีขน้ั ตอนการดําเนนิ งาน 2. มวี ตั ถุประสงค (Objective) เฉพาะชัดเจน 3. มีระยะเวลาแนน อน (มจี ดุ เริม่ ตนและจดุ สนิ้ สุดในการดาํ เนนิ งาน) 4. เปน เอกเทศและมผี ูรับผดิ ชอบโครงการอยา งชดั เจน 5. ตองใชท รพั ยากรในการดําเนินการ 6. มีเจาของงานหรือผูจ ัดสรรงบประมาณ ในปจ จุบันสาํ นกั งานสงเสริมการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยไดใชว ธิ ีการเขยี น โครงการแบบผสมผสานระหวางแบบประเพณนี ิยม และแบบตารางเหตุผลตอ เน่อื ง ซงึ่ มรี ายละเอยี ดและ ขั้นตอน ดงั น้ี

หัวขอ 54 1. ชื่อโครงการ ลกั ษณะ/รูปแบบ/แนวทางการเขียน 2. หลกั การและเหตุผล เปนชื่อที่สั้น กระชับ เขาใจงาย และสื่อไดชัดเจนวาเน้ือหา สาระของส่ิงที่จะทําคืออะไร โดยท่ัวไปชื่อโครงการ มี องคป ระกอบ 2 สวน คือ สวนที่ 1 เปนประเภทของโครงการ เชน โครงการฝก อบรม โครงการสมั มนา โครงการประชมุ เชิง ปฏิบัติการ สวนท่ี 2 เปนลักษณะหรือความเก่ียวของของ โครงการ วาเกยี่ วกบั เรือ่ งอะไร หรอื เก่ยี วกบั ใคร เชน กําหนด ตามตาํ แหนงงานของผเู ขา รว มโครงการ กําหนดตามลักษณะ ของเน้ือหาวิชาหลักของหลักสูตรหรือประกอบกันทั้งสอง สวน เชน โครงการอบรมอาชีพไมดอกไมประดับ โครงการ สรา งเสรมิ สขุ ภาพผสู งู อายุ โครงการจดั การขยะ มูลฝอยชุมชน เปน ตน ความสําคญั ของโครงการ บอกสาเหตุหรอื ปญ หาที่ทําใหเกดิ โครงการนขี้ ้นึ และทส่ี าํ คญั คอื ตองบอกไดว า ถาไดทํา โครงการแลวจะแกไขปญ หานีต้ รงไหน การเขยี นอธิบาย ปญ หาที่มาโครงการ ควรนําขอมลู สถานการณป ญ หาจาก ทอ งถิ่นหรือพ้นื ที่ทจ่ี ะทาํ โครงการมาแจกแจงใหผูอ า นเกดิ ความเขาใจชดั เจนขน้ึ โดยมหี ลกั การเขียน ดงั น้ี 1. เขยี นในลักษณะบรรยายความ ไมน ิยมเขียนเปน ขอ ๆ 2. เขยี นใหช ดั เจน อานเขาใจงาย และมเี หตุผล สนับสนุนเพียงพอ ลําดับท่ีหนง่ึ เปนการบรรยายถงึ เหตผุ ล และความจาํ เปน ในการจัดโครงการโดยบอกท่ีมา และ ความสาํ คญั ของโครงการนน้ั ๆ ลาํ ดบั ท่สี อง เปนการอธิบาย ถงึ ปญหาขอขดั ของ หรือ พฤติกรรมทเี่ บ่ยี งเบนจากหลกั การท่ี ควรจะเปน ซง่ึ ทาํ ใหเกดิ ความเสยี หายในการปฏิบตั งิ าน (หรอื อาจเขยี นรวมไวใ นลาํ ดบั แรกกไ็ ด)สุดทา ยเปน การสรปุ วา จากสภาพปญหาท่ีเกิดขึ้น ผูรับผิดชอบจงึ เห็นความ จําเปน ทจี่ ะตองจดั ทําโครงการขนึ้ ในเรือ่ งอะไร และสําหรบั ใคร เพือ่ ใหเกดิ ผลอยา งไร

หวั ขอ 55 3. วตั ถปุ ระสงค ลักษณะ/รูปแบบ/แนวทางการเขยี น 4. เปา หมาย ระบุส่งิ ท่ตี อ งการใหเ กดิ ข้นึ เม่ือดําเนนิ การตามโครงการน้แี ลว 5. กลมุ เปา หมาย โดยตอบคาํ ถามวา “จะทาํ เพือ่ อะไร” หรือ “ทําแลว ไดอะไร” 6. วธิ ดี าํ เนนิ การ โดยตองสอดคลอ งกบั หลกั การและเหตุผล วตั ถุประสงคท ด่ี ี ควรเปนวตั ถุประสงคเ ชงิ พฤตกิ รรม ซงึ่ สามารถสงั เกตไดแ ละ วดั ได องคประกอบของวตั ถปุ ระสงคทด่ี ี มดี งั นี้ 1. เขา ใจงาย ชดั เจน ไมค ลมุ เครือ 2. เฉพาะเจาะจง ไมก วา งจนเกนิ ไป 3. ระบุถึงผลลัพธที่ตอ งการ วา สงิ่ ทตี่ องการใหเกดิ ขึน้ คอื อะไร 4. สามารถวัดได ทั้งในแงข องปริมาณและคุณภาพ 5. มคี วามเปนไปได ไมเลอ่ื นลอย หรอื ทําไดย ากเกิน ความเปนจริง คาํ กริยาที่ควรใชในการเขยี นวัตถุประสงค ของโครงการ แลวทาํ ใหสามารถวดั และประเมินผลได ไดแ ก คาํ วา เพอ่ื ให แสดง กระทาํ ดําเนนิ การ วัด เลือก แกไข สาธติ ตดั สินใจ วเิ คราะห วางแผน มอบหมาย จาํ แนก จัดลําดบั ระบุ อธบิ าย แกปญหา ปรับปรงุ พฒั นา ตรวจสอบ ระบสุ ง่ิ ท่ตี อ งการใหเ กิดขน้ึ ทง้ั ในเชิงปรมิ าณ และเชงิ คณุ ภาพ ในแตละชว งเวลาจากการดําเนนิ การตามโครงการนีแ้ ลว โดย ตอบคาํ ถามวา “จะทําเทาใด” ใครคอื กลุม เปา หมายของโครงการ หากกลุม เปาหมายมหี ลาย กลุมใหบ อกชดั ลงไปวา ใครคือกลมุ เปาหมายหลกั ใครคือ กลุมเปา หมายรอง บอกรายละเอยี ดวธิ ีดาํ เนนิ การ โดยระบุเวลาและกจิ กรรมการ ดําเนินโครงการ (ควรมีรายละเอียดหัวขอกจิ กรรม)

หัวขอ 56 7. งบประมาณ ลกั ษณะ/รปู แบบ/แนวทางการเขยี น 8. ระยะเวลาดําเนนิ งาน เปน สว นที่แสดงยอดงบประมาณ พรอมแจกแจงคาใชจา ย 9. สถานท่ี ในการดาํ เนนิ กจิ กรรมขนั้ ตา ง ๆ โดยทวั่ ไปจะแจกแจงเปน 10. ผรู บั ผดิ ชอบ หมวดยอ ย ๆ เชน หมวดคาวัสดุ หมวดคาใชจา ย หมวด 11. โครงการ/กจิ กรรมท่ี คา ตอบแทน หมวดคา ครภุ ัณฑ ซง่ึ การแจกแจงงบประมาณจะ มปี ระโยชนใ นการตรวจสอบความเปน ไปไดแ ละความ เก่ียวของ เหมาะสม นอกจากนคี้ วรระบุแหลง ทม่ี าของงบประมาณดว ย วาเปนงบประมาณแผน ดนิ งบชว ยเหลอื จากตา งประเทศ เงนิ กู หรืองบบริจาค จาํ นวนเทาไร ในการจดั ทําประมาณการ คาใชจายของโครงการจะตอ งตระหนักวา คาใชจา ยทง้ั หมด แบงออกไดเปน 2 สวน คือ คา ใชจ า ยจากโครงการ หรือ งบประมาณสวนทจ่ี า ยจรงิ และคา ใชจ า ยแฝง ไดแก คาใชจ า ย อ่ืน ๆ ทีเ่ กดิ ขึน้ จรงิ หรือมีการใชจา ยอยจู รงิ แตไมส ามารถระบุ รายการคา ใชจ ายนัน้ ๆ เปนจํานวนเงินไดอยางชดั เจน ดงั นนั้ ผูค ิดประมาณการตอ งศกึ ษาและทาํ ความเขา ใจในรายละเอียด โครงการหลกั เกณฑแ ละอตั ราการเบกิ จา ยเงนิ งบประมาณตาม ระเบยี บดวย ตอบคําถามวา “ทําเมื่อใด และนานเทาใด” (ระบุเวลาเรม่ิ ตนและ เวลาสิน้ สดุ โครงการอยางชัดเจน) โดยจะตองระบุ วัน เดือน ป เชนเดยี วกบั การแสดงแผนภูมิแกนท (Gantt Chart) เปน การระบสุ ถานท่ีตั้งของโครงการหรอื ระบวุ า กจิ กรรมนน้ั จะทํา ณ สถานทีแ่ หงใด เพ่อื สะดวกตอ การประสานงานและ จดั เตรยี มสถานท่ีใหพรอมกอนทีจ่ ะทํากิจกรรมน้นั ๆ เปน การระบุเพอื่ ใหท ราบวาหนว ยงานใดเปนเจาของ หรือ รบั ผิดชอบโครงการ โครงการยอ ย ๆ บางโครงการระบุเปน ชือ่ บคุ คลผรู บั ผิดชอบเปนรายโครงการ หลาย ๆ โครงการทหี่ นว ยงานดาํ เนนิ งานอาจมคี วามเกย่ี วของกนั หรอื ในแตล ะแผนอาจมีโครงการหลายโครงการ หรอื บาง โครงการเปนโครงการยอยในโครงการใหญ ดังนัน้ จงึ ตอง ระบโุ ครงการทีม่ คี วามเก่ียวของดว ย

57 หวั ขอ ลกั ษณะ/รปู แบบ/แนวทางการเขยี น 12. เครือขา ย/หนวยงานทใ่ี ห ในการดําเนินการโครงการ ควรจะประสานงานและขอ การสนบั สนุน ความรวมมือกับหนวยงานอ่ืน หากมีหนวยงานรวมดําเนิน โครงการมากกวาหนง่ึ หนวยงานตอ งระบุชื่อใหค รบถวน และ 3. ผลทค่ี าดวา จะไดรับ แจกแจงใหช ดั เจนดวยวาหนวยงานท่ีรวมโครงการแตละฝาย 14. การประเมนิ โครงการ จะเขามามีสวนรวมโครงการในสวนใด ซึ่งจะเปนขอมูล สะทอนใหเห็นวาโครงการจะประสบผลสําเร็จและเกิดผล 15. ตัวชวี้ ดั ผลสาํ เร็จของ ตอ เนอื่ ง โครงการ เมือ่ โครงการน้ันเสรจ็ สน้ิ แลว จะเกิดผลอยางไรบา งใครเปน ผไู ดร บั ผลประโยชนโดยตรงและผลประโยชนใ นดา น ผลกระทบของโครงการ บอกรายละเอียดการใหไ ดม าซึง่ คาํ ตอบวา โครงการทจี่ ดั นี้มี ประโยชนแ ละคุมคาอยางไร โดยบอกประเดน็ การประเมนิ / ตัวชี้วดั แหลง ขอ มูล วธิ ีการประเมนิ ใหสอดคลอ งกบั วตั ถปุ ระสงคหรอื เปา หมายของโครงการ 1. ตัวชีว้ ัดผลผลติ (output) หมายถงึ ตัวชีว้ ัดท่ีแสดงผลงาน เปน รปู ธรรมในเชิงปรมิ าณและ / หรอื คณุ ภาพอนั เกิดจากงาน ตามวตั ถปุ ระสงคข องโครงการ 2. ตัวชีว้ ัดผลลัพธ (out come) หมายถึง ตวั ชว้ี ัดทแี่ สดงถงึ ผลประโยชนจ ากผลผลติ ท่มี ผี ลตอบคุ คล ชุมชน สงิ่ แวดลอ ม เศรษฐกจิ และสังคมโดยรวม เร่อื งท่ี 3 การเผยแพรสูการปฏบิ ัติ 3.1 การเขยี นรายงาน การเขยี นรายงาน คอื การเขียนรายละเอียดตาง ๆ เก่ยี วกับการดําเนนิ งานของบคุ คลใน หนวยงาน ซึ่งรายงานแตละประเภทนนั้ กจ็ ะมวี ธิ ีการเขียนทีแ่ ตกตางกนั ออกไป รายงานจงึ เปนส่งิ จําเปน และสาํ คญั ในการบริหารงาน และการทีจ่ ะเสนอการเขยี นรายงานนั้นใหอ อกมาอยางมีประสทิ ธภิ าพ และ รวดเรว็ น้ัน ควรท่ีจะมีการวางแผนกาํ หนดเวลาเร่ิมตน และเวลาสน้ิ สุดของแตล ะรายงานไวด วย

58 วิธีการเขยี นรายงาน 1. เขยี นใหส ัน้ เอาแตข อความท่จี ําเปน 2. ใจความสาํ คญั ครบถวนวา ใคร ทําอะไร ทไ่ี หน เม่ือไร อยางไร 3. เขยี นแยกเร่ืองราวออกเปน ประเดน็ ๆ 4. เนือ้ ความทเ่ี ขียนตองลําดับไมส ับสน 5. ขอมูล ตัวเลข หรือสถิติตา ง ๆ ควรไดมาจากการพบเห็นจริง 6. ถาตอ งการจะแสดงความคดิ เห็นประกอบ ควรแยกความคิดออกจากตวั ขา วหรือ เร่อื งราวทเี่ สนอไปน้นั 7. การเขยี นบันทกึ รายงาน ถา เปน ของทางราชการ ควรเปน รปู แบบทใ่ี ชแนน อน 8. เม่ือบันทกึ เสร็จแลว ตองทบทวนและตง้ั คําถามในใจวา ควรจะเพม่ิ เติมหรือตัดทอน สวนใดทงิ้ หรือตอนใดเขยี นแลว ยงั ไมชดั เจน ก็ควรจะแกไขใหเ รยี บรอย วธิ ีการเขยี นรายงานจากการคนควา 1. รายงานคน ควา เชงิ รวบรวม เปน การรวบรวมขอมูลจากแหลงตาง ๆ มาเรยี บเรยี ง ปะตดิ ปะตอ กันอยา งมีระบบระเบียบ 2. รายงานคน ควา เชงิ วเิ คราะห เปนการนาํ ขอมลู ตาง ๆ ท่ไี ดม าวเิ คราะห หรอื คน หา คาํ ตอบในประเดน็ ใหช ดั เจน วิธีการนําเสนอรายงาน 1. รายงานดวยปากเปลา (Oral Reports) หรอื เสนอดว ยวาจา โดยการเสนอแบบบรรยาย ตอที่ประชุมตอ ผูบังคับบัญชา ฯลฯ ในกรณีพิเศษเชนน้ี ควรจดั เตรียมหวั ขอ ที่สาํ คัญ ๆ ไวใ หพรอ ม โดย การคดั ประเดน็ เร่อื งท่สี าํ คญั จัดลาํ ดับเรื่องทจ่ี ะนําเสนอกอนหนาหลังไว 2. รายงานเปน ลายลักษณอ ักษร (Written Reports) มักทาํ เปนรูปเลม เปนรปู แบบการ นําเสนออยา งเปน ทางการ (Formal Presentation) ลักษณะของรายงานทด่ี ี 1. ปกสวยเรียบ 2. กระดาษทใี่ ชม ีคณุ ภาพดี มขี นาดถกู ตอง 3. มหี มายเลขแสดงหนา 4. มีสารบญั หรือมหี วั ขอ เรื่อง 5. มีบทสรปุ ยอ 6. การเวนระยะในรายงานมคี วามเหมาะสม 7. ไมพมิ พข อ ความใหแนน จนดลู านตาไปหมด

59 8. ไมม ีการแก ขดู ลบ 9. พิมพอยางสะอาดและดเู รียบรอย 10. มผี งั หรอื ภาพประกอบตามความเหมาะสม 11. ควรมกี ารสรุปใหเ หลอื เพยี งสั้น ๆ แลว นํามาแนบประกอบรายงาน 12. จดั รปู เลมสวยงาม 3.2 การเขียนโครงงาน โครงงาน เปนกิจกรรมการเรียนการสอนทเี่ นน ผูเรยี นเปน สําคัญอยางแทจรงิ เพราะผูเ รยี น เปนผทู ่สี รา งความรดู ว ยตนเอง เรม่ิ จากการเลือกหวั ขอหรอื ปญหาที่มาจากความสนใจ ความสงสยั หรอื ความอยากรูอยากเหน็ ของตนเอง หวั ขอของโครงงานควรเปนเร่ืองใหม ทเี่ ฉพาะเจาะจง และทส่ี ําคญั ตอง เหมาะสมกับความรูค วามสามารถของตน การเขยี นโครงงานเปนการกําหนดกรอบในการทาํ งาน การเขียน โครงงานโดยทั่วไปจะมอี งคป ระกอบเชน เดยี วกับการเขียนโครงการ แตโ ครงงานเปนงานท่ีทําเสรจ็ แลว จะมชี ้ินงานดวยเม่ือมีโครงงาน และดาํ เนนิ การจดั ทาํ โครงงานเสร็จเรยี บรอยแลว ชน้ิ สดุ ทา ย คอื การเขียน รายงานโครงงาน การเขียนรายงานโครงงาน โดยทวั่ ไปมอี งคป ระกอบดงั น้ี 1. ช่อื โครงงาน ชอ่ื ผูทาํ โครงงาน 2. คํานาํ - สารบญั 3. ท่ีมาของโครงงาน อธบิ ายเหตุผลในการทาํ โครงงานน้ี 4. วัตถปุ ระสงคข องการทาํ โครงงาน 5. วธิ ดี าํ เนนิ การควรแยกเปน 3 ข้ันตอน ข้ันตอนที่ 1 การเตรียมการ ขั้นตอนท่ี 2 กระบวนการ วิธีดําเนนิ งานโครงงาน ขนั้ ตอนที่ 3 ผลงานโครงงาน ประโยชนทไ่ี ดร บั 6. สรปุ ผลและขอ เสนอแนะ

60 กิจกรรมบทที่ 5 คําชี้แจง ใหผ เู รยี นตอบคําถามตอ ไปน้ี โดยเขยี นตอบลงในสมุดบันทึกกจิ กรรมของผเู รียน แลว ตรวจสอบ ความถูกตอ งจากแนวเฉลยกจิ กรรมทายหนงั สือเรียน 1. เขยี นการเตรียมประเดน็ หนง่ึ ประเดน็ ใดในการจัดทําเวทปี ระชาคมโดยใชตาราง 2. บอกขอ ดีของการจดั สนทนากลมุ 3. บอกประโยชนข องการสมั มนา 4. การสํารวจประชามตมิ กี ป่ี ระเภท อะไรบาง 5. บอกลกั ษณะของรายงานท่ดี มี กี ่ขี อ อะไรบา ง 6. ใหผเู รยี นศกึ ษาคน ควาความรใู นเรอ่ื งที่ตนเองสนใจแลวนาํ มาเขียนรายงานในรปู แบบการ เขียนรายงานคน ควาเชงิ รวบรวม ไมน อ ยกวา 1 หนากระดาษ 7. เขยี นสรปุ ลกั ษณะของโครงงานหน่งึ หวั ขอ โดยระบุทมี่ า/ชอ่ื ผเู ขยี นดวย 8. เขียนสรปุ การทาํ งาน/กจิ กรรมเปน กลุม นน้ั มีประโยชน ทําใหไ ดพ ฒั นาตนเองอยางไร

61 บทท่ี 6 บทบาท หนา ท่ีของผนู าํ สมาชิกทดี่ ขี องชุมชนและสงั คม สาระสําคญั สิง่ สาํ คญั ทมี่ ีผลตอ ความสาํ เรจ็ ของการพัฒนาชุมชน และสงั คม ก็คือ ผูนํา เพราะผูนํามีภาระหนาท่ี และความรับผิดชอบท่ีจะตองวางแผน สั่งการ ดูแล และควบคุมใหการทํางานใด ๆ สําเร็จซ่ึงในการ ปฏบิ ัตงิ านตาง ๆ จะมีการแบงบทบาท หนาที่ ความรับผดิ ชอบ เพ่อื ใหการทํางานเปนไปดวยความราบร่ืน มีปญหาอุปสรรคนอยท่ีสุด งานสําเร็จตามวัตถุประสงคที่ตั้งไว และเกิดประโยชนตอองคการ ซ่ึงการ จดั ทําและขบั เคลอื่ นแผนพัฒนาชมุ ชน และสงั คมจะสําเร็จไดก็จะตอ งมผี นู าํ และผตู ามท่ีดี ผลการเรยี นรทู ่ีคาดหวงั เม่อื ศึกษาบทท่ี 6 จบแลว ผูเรียนสามารถ 1. รูและเขา ใจบทบาท หนา ทข่ี องผูน าํ ชุมชน 2. เปนผนู ํา ผูตามในการจัดทําและขับเคลื่อนแผนพฒั นาตนเอง ครอบครวั ชุมชน สังคม ขอบขา ยเนื้อหา เร่อื งที่ 1 ผนู ําและผูตาม เรอื่ งที่ 2 ผูน ํา ผูตาม ในการจดั ทาํ แผนพฒั นาชุมชน สังคม เร่ืองที่ 3 ผูน ํา ผูตามในการขบั เคล่อื นแผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สังคม

62 เรือ่ งที่ 1 ผูนําและผูตาม ในการจัดทําและขับเคล่ือนแผนพัฒนาชุมชน สังคม สิ่งสําคัญที่มีผลตอความสําเร็จของการ พฒั นาชมุ ชน และสังคม ก็คอื ผนู ํา เพราะผนู าํ มภี าระหนาทแี่ ละความรับผิดชอบท่ีจะตองวางแผน ส่ังการ ดูแล และควบคุมใหการทาํ งานใด ๆ สําเร็จ ซงึ่ ในการปฏบิ ตั งิ านตา ง ๆ จะมกี ารแบงบทบาท หนาที่ ความ รับผิดชอบ เพื่อใหการทํางานเปนไปดวยความราบรื่น มีปญหา อุปสรรคนอย และงานสําเร็จตาม วัตถุประสงคที่ตั้งไว ซึ่งการจัดทําและขับเคลื่อนแผนพัฒนาชุมชน สังคม จะสําเร็จไดตองอาศัยการ ทาํ งานทม่ี ีผูนําและผตู ามทีด่ ี 1.1 ผนู าํ ความหมายของผนู ํา ผูนํา (Leader) คอื บุคคลท่มี คี วามสามารถในการชกั จงู ใหคนอน่ื ทํางานในสวนตาง ๆ ที่ตองการ ใหบ รรลุเปา หมายและวตั ถปุ ระสงคทตี่ ้ังไว ท้งั น้ีผนู ําอาจเปนบุคคลท่มี าจากการเลอื กต้งั หรอื แตงตั้ง หรือ การยกยองข้ึนมาของกลุม เพื่อใหทําหนาท่ีเปนผูชี้แนะและชวยเหลือใหกลุมประสบความสําเร็จ และมี การเรียกชื่อผูนําแตกตางกันออกไปตามลักษณะงานและองคการที่อยู เชน ผูบริหาร ผูจัดการ ประธาน กรรมการ ผูอ ํานวยการ อธกิ ารบดี ผวู า ราชการ นายอําเภอ กํานัน เปน ตน องคป ระกอบของความเปน ผนู ํา 1. ความรู เชน วชิ าการ รูรอบ รูตน รคู น รหู นา ท่ี เปนตน 2. ความคิดและจิตใจ เชน คิดเชิงบวก คิดเชิงวิเคราะห คิดเชิงระบบ หลักคิด สมาธิ วิสัยทัศน คดิ รเิ ริม่ สรางสรรค เปน ตน 3. บุคลิกภาพ เชน การวางตน ความมั่นใจ เอกลกั ษณ อารมณ การพูด การเปน ผใู ห เปน ตน 4. ความสามารถ เชน รูปแบบการทาํ งาน การตัดสนิ ใจ เปน ตน ประเภทของผนู ํา ผนู ําตามลักษณะของการใชอาํ นาจหนา ท่ี แบง ไดเ ปน 3 ประเภท คือ 1. ผนู าํ แบบเผด็จการ (Autocratic Leadership) หมายถงึ ผูนําที่เนน การบงั คับบัญชาและการออก คําสงั่ มักจะทําการตดั สินใจดวยตนเองเปนสว นใหญ และไมคอ ยมอบหมายอํานาจหนา ท่ใี หแกผ ตู ามหรอื ผใู ตบังคับบัญชามากนัก ลักษณะของผนู าํ ชนิดนเี้ ปนลกั ษณะเจานาย 2. ผูนําแบบประชาธิปไตย (Democratic Leadership) เปนผูนําที่ใหความสําคัญกับผูตามหรือ ผูใตบังคับบัญชา ไมเนนการใชอํานาจหนาที่ หรือกอใหเกิดความเกรงกลัวในตัวผูนํา แตจะใหโอกาส ผตู าม ไดแ สดงความคดิ เหน็ ในการปฏบิ ตั งิ านทกุ คน จะมีโอกาสเขา รวมพิจารณาและรว มตัดสนิ ใจไดดว ย

63 3. ผนู าํ แบบเสรนี ยิ ม (Laissez – faire or Free – rein Leadership) ผนู าํ ชนดิ นี้จะใหอ สิ ระเตม็ ทีก่ ับ ผูตาม หรือใหผูตามสามารถทําการใด ๆ ตามใจชอบ ผูตามจะตัดสินปญหาตาง ๆ ดวยตนเอง และอาจ ไดรับสิทธิในการจดั ทาํ เปา หมายหรอื วตั ถุประสงค หรอื จดั ทาํ แผนงานตา ง ๆ ได ผนู ําตามลักษณะการจัดการแบบมงุ งานกบั มุงคน แบงได 2 ประเภท คอื 1. ผนู าํ แบบมุง งาน (Job Centered) ผูนําชนิดนี้ใหความสําคัญตองาน โดยถือวาคนเปนปจจัยท่ี จะนํามาใชชวยใหการทํางานประสบความสําเร็จ ซึ่งจะตองควบคุมดูแลอยางใกลชิด และไมควรมอบ อํานาจการตดั สินใจใหกบั ลูกนอง 2. ผนู าํ แบบมงุ คน (Employee Centered) ผูนําชนิดนี้ใหความสําคัญและเห็นคุณคาของคนมีความ เชอ่ื ม่ันในตัวลกู นองหรอื ผูตาม จะไมขัดขวาง และคอยใหค วามชวยเหลือสนับสนุน สงเสริมใหลูกนองมี สว นรว มในการตัดสินใจตา ง ๆ ผูนําตามลักษณะการยอมรับจากกลมุ หรือสงั คม แบง ได 5 ประเภท คือ 1. ผูน าํ ตกทอด (Hereditary Leader) คือ ผูท ่กี ลมุ หรือสงั คมใหก ารยอมรับในลกั ษณะท่ีเปน การ สบื ทอด เชน การไดรบั ตาํ แหนง ตกทอดมาจากบรรพบรุ ุษ หรือผทู เี่ ปน ท่เี คารพนับถือของกลุมหรือสังคม นั้นมากอ น 2. ผนู าํ อยา งเปนทางการ (Legal Leader) คือ บคุ คลท่ีกลมุ หรือสังคมใหการยอมรับในลักษณะท่ี เปนทางการ เชน การไดรับการแตงต้ังหรือไดรับการเลือกต้ังอยางเปนทางการ เน่ืองจากมีคุณสมบัติ เหมาะสมทจี่ ะเปนผนู าํ 3. ผูนาํ ตามธรรมชาติ (Natural Leader) คือ ผูนาํ ท่กี ลมุ หรือสังคมยอมรับสภาพการเปนผูนําของ บุคคลใดบคุ คลหน่งึ ใหเ ปนผนู าํ กลุมไปสเู ปา หมายอยางไมเ ปน ทางการ และผูนํากป็ ฏบิ ัตไิ ปตามธรรมชาติ ไมไ ดมีการตกลงกันแตประการใด 4. ผูนําลักษณะพิเศษ หรือผูนาํ โดยอํานาจบารมี (Charismatic Leader) คือ ผูท่ีไดรับการยอมรับ จากกลมุ หรอื สังคมในลักษณะทเี่ ปนเพราะความศรทั ธา ทง้ั น้เี น่ืองจากมีความเคารพ เช่ือถือเพราะบุคคลนั้น มีคุณสมบัตพิ เิ ศษท่เี ปนที่ยอมรบั ของกลมุ 5. ผูนําสัญลักษณ (Symbolic Leader) คือ บุคคลท่ีไดรับการยอมรับในลักษณะที่เปนเพราะ บคุ คลน้นั อยูในตาํ แหนง หรือฐานะอนั เปน ทีเ่ คารพยกยองของคนท้งั หลาย คณุ ลกั ษณะของผูนํา 1. ทางความรูและสตปิ ญญา เชน รูรอบ มที กั ษะการคิดทีด่ ี ชอบรเิ รม่ิ สรา งสรรค เปนตน 2. ทางรางกาย เชน มีสุขภาพดี มีบุคลิกที่ดดู ี เปน ตน 3. ทางอารมณแ ละวุฒภิ าวะ เชน สมาธิดี มีความเชือ่ ม่ันในตนเอง ปรับตัวและมคี วามยืดหยนุ สงู เปน ตน

64 4. ทางอุปนสิ ยั เชน นาเชอื่ ถอื ไวใจได กลา ทจี่ ะเผชญิ ปญ หาอปุ สรรค รบั ผิดชอบดี มุงมัน่ อดทน พากเพียร พยายาม ชอบสงั คม เปน ตน ผนู ําทดี่ ี ผนู าํ ท่ีดี ควรมคี ณุ สมบตั ิ ดงั น้ี 1. วสิ ยั ทศั น (Vision) ผูน ําทดี่ ีตอ งมีวสิ ัยทศั น การมีวิสยั ทศั นเปน การมองการณไ กล เพ่ือกําหนด ทศิ ทางทีค่ วรจะเปนในอนาคต การมองเห็นกอ นคนอน่ื จะทาํ ใหป ระสบความสาํ เร็จกอน และเปนแรงขับ ท่นี าํ ไปสูจดุ หมายทต่ี อ งการ และผูนาํ จะตองสามารถส่ือสารวิสยั ทัศนของตนไปยังผูเกี่ยวของได และชักจูง หรือกระตุนใหผ ูต ามพงึ ปฏิบตั ไิ ปตามวสิ ยั ทัศนของผูน าํ นน้ั ๆ 2. ความรู (Knowledge) การเปน ผูนํานนั้ ความรูเ ปน สิง่ จาํ เปนทสี่ ดุ ความรูในท่ีนมี้ ิไดหมายถึง เฉพาะความรูเกีย่ วกับงานในหนา ที่เทา น้นั หากแตรวมถึงการใฝหาความรูเพ่ิมเติมในดานอื่น ๆ ดวย การจะ เปนผูน ําทีด่ ี หัวหนางานจึงตองเปนผูรอบรู ย่ิงรอบรูมากเพียงใด ฐานะแหงความเปนผูนําก็จะยิ่งมั่นคง มากขึน้ เทานนั้ 3. ความริเริ่ม (Initiative) ความริเร่ิม คือ ความสามารถที่จะปฏิบัติสิ่งหน่ึงสิ่งใดในขอบเขต อํานาจหนาท่ีไดดวยตนเอง โดยไมตองคอยคําส่ัง หรือความสามารถในการแสดงความคิดเห็นที่จะแกไข ส่งิ หน่งึ สิ่งใดใหดขี น้ึ หรอื เจริญขึ้นไดด ว ยตนเอง ความริเร่ิมจะเจริญงอกงามได หัวหนางาน จะตองมีความ กระตอื รอื รน คอื มีใจจดจอ งานดี มีความเอาใจใสตอ หนา ท่ี มพี ลังใจทตี่ อ งการความสาํ เร็จอยเู บือ้ งหนา 4. มคี วามกลาหาญและความเดด็ ขาด (Courage and Firmness) ผูนาํ ท่ดี จี ะตองไมก ลวั อันตราย ความยากลําบาก หรอื ความเจบ็ ปวดใด ๆ ท้ังทางกาย วาจา และใจ ผนู าํ ท่มี คี วามกลา หาญ จะชวยใหสามารถ เผชญิ ตองานตาง ๆ ใหสาํ เรจ็ ลลุ ว งไปได นอกจากความกลา หาญแลว ความเด็ดขาดก็เปนลักษณะหนึ่งที่ จะตองทําใหเกดิ ในตวั ของผูนาํ 5. การมีมนุษยสัมพันธ (Human Relations) ผูนําท่ีดีจะตองรูจักประสานความคิด ประสาน ประโยชนสามารถทํางานรว มกับคนทกุ เพศ ทุกวัย ทุกระดบั การศกึ ษาได ผนู าํ ที่มีมนษุ ยสัมพนั ธดี จะชว ยให ปญหาใหญกลายเปนปญหาเล็กได 6. มีความยุติธรรมและซื่อสัตยสุจริต (Fairness and Honesty) ผูนําที่ดีจะตองอาศัยหลักของ ความถูกตอง หลกั แหงเหตุผลและความซ่อื สัตยส จุ ริตตอ ตนเองและผูอ ื่น เปนเคร่ืองมือในการวนิ จิ ฉยั ส่ังการ หรือปฏิบตั งิ านดวยจติ ที่ปราศจากอคติ ปราศจากความลาํ เอียง ไมเลน พรรคเลน พวก 7. มคี วามอดทน (Patience) ความอดทนจะเปน พลังอันหนึ่งท่จี ะผลกั ดันงานใหไ ปสู จดุ หมายปลายทางไดอ ยา งแทจริง

65 8. มีความต่ืนตัว ( Alertness ) ความตื่นตัว หมายถึง ความระมัดระวัง ความสุขุม รอบคอบ ความไมประมาท ไมย ดื ยาดหรือขาดความกระฉับกระเฉง มีความฉับไวในการปฏบิ ตั งิ านทันตอ เหตุการณ ความต่นื ตวั เปน ลักษณะท่ีแสดงออกทางกาย และทางจติ ใจ จะตอ งหยุดคิดไตรตรองตอเหตุการณตาง ๆ ทเ่ี กดิ ข้นึ รูจ กั ใชด ลุ ยพินจิ ทจี่ ะพจิ ารณาสงิ่ ตา ง ๆ หรอื เหตุการณตา ง ๆ ไดอยา งถูกตอง คือ ผูนําท่ีดีจะตอง รจู กั วิธีควบคมุ ตวั เอง นั่นเอง (Self Control) 9. มคี วามภกั ดี (Loyalty)การเปนผนู าํ หรอื หวั หนา ทด่ี นี ้ันจาํ เปน ตอ งมคี วามจงรักภักดตี อ หมูคณะ ตอสวนรวมและตอองคก าร ความภักดนี ้ี จะชว ยใหผนู ําไดรับความไววางใจ และปกปองภัยอันตรายใน ทกุ ทศิ ไดเปน อยางดี 10. มคี วามสงบเสงีย่ มไมถอื ตัว(Modesty)ผนู าํ ทีด่ ีจะตองไมหยิ่งยโสไมจองหอง ไมวางอาํ นาจ และ ไมภ มู ิใจในสิ่งทไี่ รเหตุผล ความสงบเสง่ยี มนี้ถามีอยูในผูนําหรือหัวหนางานคนใดแลว ก็จะทําใหผูตาม หรือลกู นองมคี วามนบั ถือ และใหค วามรว มมือเสมอ การเสรมิ สรา งภาวะผนู าํ ชมุ ชน การเสรมิ สรางภาวะผนู ําชุมชน หมายถงึ การทาํ ใหผ นู ําชุมชนมีภาวะผูนําเพ่ิมข้ึน หรือการทําให ผูนําชุมชนมีการปรับปรุงความสามารถในการทําหนาที่หรือการเขาไปมีบทบาทในแตละดานใหกับชุมชน ไดดีขึ้น การเสรมิ สรา งภาวะผูนํา ไดแ ก การพฒั นาบุคลิกภาพ การพัฒนารูปลักษณ การพัฒนาทักษะใน การติดตอสือ่ สาร การพัฒนาความทรงจาํ และการพฒั นาความคดิ ริเริ่มสรา งสรรคโดยมรี ายละเอียดดงั น้ี การพฒั นาบุคลกิ ภาพของผนู าํ ไดแ ก การเสริมสรา งมนษุ ยสมั พันธ เชน การควบคุมตนเอง การรับ- ฟงผอู น่ื การมคี วามซือ่ สตั ยต องาน เพ่อื นรวมงาน การรูจักถอมตน การใหความรวมมือกับผูอ่ืน การถนอม- นาํ้ ใจผอู นื่ เปนตน การเขา ใจความตอ งการของชมุ ชนและการสรางภาพลักษณ เชน ความม่ันใจในตัวเอง แรงจูงใจในการทํางาน การปรับตัวเขากบั ผูอืน่ การแสดงความคิดเหน็ เปนตน การพฒั นารูปลกั ษณข องผนู ํา ไดแก การออกกําลังกาย การรับประทานอาหารที่เปนประโยชน ถูกหลกั โภชนาการ การรกั ษารูปรา งและสัดสวน การรจู กั การแตง กาย และการพฒั นามารยาท เชน มารยาท- ในการแนะนําตัว มารยาทในโตะอาหาร มารยาทตอคนรอบขาง มารยาทในท่ีทํางาน มารยาทในการ ประชุม เปนตน การพฒั นาทกั ษะในการติดตอ ส่ือสาร ไดแก การพูด การฟง การสื่อสารทางโทรศัพท การพูดใน ทช่ี มุ ชน การวิเคราะหกลุม ผฟู ง การวเิ คราะหเนอ้ื หา การอาน การเขียน การใหค าํ แนะนํา คาํ ปรึกษา การพฒั นาความทรงจํา ไดแก การจาํ รายละเอยี ดของงาน การจาํ รายละเอียดเก่ยี วกับบคุ คล การจําเกยี่ วกับตวั เลข การพัฒนาความคิดริเริ่มสรางสรรค เปน การพัฒนาเพ่ือหาวิธีการใหม ๆ ทําใหกลาคิด กลาแสดงออก ทาํ ใหมองโลกกวาง และมคี วามยดื หยนุ สรา งผลงานใหม ๆ

66 ภาวะผนู าํ ของชมุ ชน 1. ดานการบรหิ ารตนเอง ผนู าํ ควรเปน ผูมคี วามรูความสามารถ มคี ุณธรรม ศีลธรรม จริยธรรม มีวินยั ในตนเอง และมีบคุ ลกิ ภาพดี 2. ดานการบรหิ ารงานผนู าํ ควรมกี ารวางแผนการปรับปรุงแกไ ขงบประมาณการเงิน บัญชี การบรหิ าร งบประมาณ การพัฒนางานอยางตอเน่ือง การควบคุมและประเมินผล การสรางและการพัฒนาทีมงาน และการมีความรบั ผิดชอบตอชมุ ชน 3. ดานการบรหิ ารสังคม ผนู าํ ควรมีมนษุ ยสัมพนั ธท ด่ี ี ความเปนประชาธปิ ไตย การประสานงานดี และการเปน ทป่ี รึกษาที่ดี หนาทข่ี องผนู ําชมุ ชน ในการทําหนาที่เปนผูนําชุมชนน้ัน จะตองเปนผูรักษาหรือประสานใหสมาชิกของชุมชนอยู รวมกัน คอื ตองอยใู กลช ิดกบั ชมุ ชน มคี วามสัมพันธก ับคนในชมุ ชน และเปนท่ียอมรับของคนในชุมชน อีกทง้ั ผนู ําจะตอ งเปน ผูปฏบิ ตั ิภารกิจของชุมชนใหบรรลวุ ัตถุประสงค คือ ตองรบั ผิดชอบในกระบวนการ วิธกี ารทาํ งานดวยความมัน่ คงและเขาใจ และตอ งทาํ งานใหบรรลุเปาหมาย นอกจากนั้น ผนู ําชมุ ชนจะตอง มีบทบาทในการสนับสนุนใหเกิดการติดตอสัมพันธในกลุม คือ จะตองปฏิบัติงานในลักษณะอํานวย ความสะดวกใหสมาชิกในชุมชนเกิดการติดตอสัมพันธและปฏิบัติตอกันดวยดี การติดตอสื่อสารที่ดี จงึ เปนสงิ่ สาํ คญั และเปนการชวยใหหนา ทีผ่ นู ําชมุ ชนบรรลเุ ปาหมาย แนวทางในการทาํ หนา ท่ผี ูนาํ ชมุ ชน 1. สรางความสามัคคใี หเ กิดขน้ึ ในชมุ ชน 2. กระตุน ใหส มาชกิ ทําส่ิงท่ีเปนประโยชนตอชมุ ชน 3. พัฒนาสมาชกิ ใหเ กิดภาวะผูน ํา 4. รว มกบั สมาชกิ กําหนดเปา หมายของชุมชน 5. บรหิ ารงาน และประสานงานในชมุ ชน 6. ใหค าํ แนะนาํ และช้ีแนวทางใหก บั ชมุ ชน 7. บาํ รุงขวัญสมาชกิ ในชุมชน 8. เปน ตัวแทนชุมชนในการตดิ ตอประสานงานกบั หนว ยงานอน่ื ๆ 9. รบั ผดิ ชอบตอผลการกระทาํ ของชุมชน บทบาทผูน าํ ชุมชน ดา นเศรษฐกิจ 1. ทําใหครวั เรอื นสามารถพ่ึงตนเองได 2. สง เสรมิ อาชีพท่ีตอบสนองตอ ความตองการของชมุ ชน

67 3. สงเสรมิ วิสาหกิจชุมชนตามความเหมาะสม ดา นการจดั การทรัพยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดลอมในชุมชน 1. บริหารจดั การทรพั ยากรธรรมชาตอิ ยางเหมาะสม 2. เสริมสรา งสภาพแวดลอมท่ดี ี 3. วางระบบโครงสรา งพ้ืนฐานเพยี งพอตอความตองการ ดานสุขภาพอนามัย 1. วางระบบโครงสรา งพ้นื ฐานเพ่อื สุขภาพจากการมสี วนรว มของชุมชน 2. จัดการเพือ่ เสริมสรางสุขภาพ 3. การปองกนั โรค 4. การดูแลสุขภาพดวยตนเอง ดา นศาสนา วฒั นธรรม และประเพณี 1. การนับถือศาสนาทีย่ ดึ เหนีย่ วจติ ใจ 2. การมวี ิถีชวี ติ แบงปนเออ้ื อาทร 3. การอนรุ กั ษส ืบสานวฒั นธรรมประเพณขี องชมุ ชน ดานการพัฒนาคน 1. การจัดการความรู / ภมู ปิ ญ ญา 2. การพฒั นาผนู ํา / สมาชกิ ในชมุ ชน ดานการบรหิ ารจดั การชุมชน 1. การจดั ทาํ ระบบขอมูล 2. การจัดทาํ แผนชมุ ชน 3. การจดั สวัสดิการชมุ ชน 4. การเสรมิ สรา งการเมือง การปกครองตามระบอบประชาธปิ ไตย ดานความมนั่ คงปลอดภัยในชีวติ และทรัพยสนิ 1. การปองกนั รกั ษาความปลอดภยั ในชวี ติ และทรัพยสนิ ของชมุ ชน 2. การปอ งกนั ภยั ธรรมชาติ 1.2 ผูต าม ความหมายของผตู าม (Followers) และภาวะผตู าม (Followership) ผูตาม และภาวะผูตาม หมายถึง ผูป ฏบิ ตั ิงานในองคก ารที่มีหนาท่ี และความรับผิดชอบท่ีจะตอง รบั คําส่งั จากผูน ําหรือผูบังคบั บัญชามาปฏิบัตใิ หสําเร็จและบรรลุวตั ถปุ ระสงค

68 พฤติกรรมของผตู าม 5 แบบ ดงั น้ี 1. ผูตามแบบหางเหนิ มีลักษณะเปน คนเฉ่ือยชา มคี วามเปนอิสระ และมคี วามคิดสรา งสรรคส งู สวนมากเปนผตู ามทีม่ ีประสทิ ธผิ ล มปี ระสบการณ และผา นอุปสรรคมากอ น 2. ผตู ามแบบปรับตาม หรอื เรียกวา ผตู ามแบบครับผม มีลักษณะเปน ผทู ่ีมคี วามกระตอื รือรน ในการทํางาน แตขาดความคดิ สรางสรรค 3. ผูตามแบบเอาตัวรอดมลี กั ษณะเลือกใชพ ฤตกิ รรมแบบใดขน้ึ อยกู บั สถานการณทจ่ี ะเอือ้ ประโยชน กบั ตวั เองไดมากที่สดุ และมคี วามเส่ียงนอ ยทส่ี ดุ 4. ผตู ามแบบเฉือ่ ยชา มีลักษณะชอบพงึ่ พาผูอ น่ื ขาดความอสิ ระ ไมม คี วามคดิ ริเร่มิ สรา งสรรค 5. ผูต ามแบบมปี ระสทิ ธผิ ล มลี ักษณะเปน ผูทมี่ คี วามตั้งใจในการปฏิบตั ิงานสงู มีความสามารถ ในการบรหิ ารจดั การงานไดด ว ยตนเอง ลักษณะผตู ามที่มีประสทิ ธผิ ล ดงั น้ี 1. มีความสามารถในการบรหิ ารจัดการตนเองไดด ี 2. มีความผูกพันตอ องคก ารและวตั ถุประสงค 3. ทํางานเต็มศกั ยภาพ และสดุ ความสามารถ 4. มีความกลาหาญ ซ่ือสตั ย และนา เชอ่ื ถอื การพฒั นาศักยภาพตนเองของผูตาม การพัฒนาลกั ษณะนิสัยตนเองใหเปนผูตามทมี่ ปี ระสิทธิผล มี 7 ประการ คอื 1. ตอ งมีนสิ ยั เชิงรกุ (Be Proactive) 2. เร่มิ ตน จากสวนลึกในจติ ใจ (Begin with the end in Mind) 3. ลงมือทาํ สิ่งแรกกอ น (Put first Things first) 4. คดิ แบบชนะทัง้ สองฝาย (Think Win-Win) 5. เขาใจคนอนื่ กอ นจะใหคนอ่นื เขา ใจเรา (Seek first to Understand, Then to be Understood) 6. การรวมพลัง (Synergy) หรือทํางานเปนทีม (Team Work) 7. ลบั เล่อื ยใหค ม หรือพฒั นาตนเองอยูเสมอ (Sharpen The Saw) แนวทางสง เสรมิ และพฒั นาผตู ามใหม คี ุณลกั ษณะผูตามทพี่ งึ ประสงค มดี ังน้ี 1. การดแู ลเอาใจใส เรอื่ งความตอ งการขนั้ พ้นื ฐานของมนษุ ยใหก ับสมาชกิ และเปน ธรรม 2. การจูงใจดว ยการใหรางวัลคําชมเชย 3. การใหค วามรู และพัฒนาความคิดโดยการจดั โครงการฝก อบรม สัมมนา และศึกษาดงู าน 4. ผนู าํ ตอ งปฏิบัติตนใหเ ปนแบบอยาง 5. มีการประเมนิ ผลการปฏิบตั ิงานอยางตอ เน่อื ง

69 6. ควรนําหลกั การประเมนิ ผลงานท่ีเนนผลสมั ฤทธิ์ 7. สงเสรมิ การนําหลักธรรมมาใชใ นการทาํ งาน 8. การสงเสรมิ สนับสนนุ ใหผ ูต ามนาํ หลกั ธรรมาภบิ าลมาใชในการปฏิบตั ิงานอยา งจรงิ จัง เรอ่ื งท่ี 2 ผูนาํ ผตู ามในการจัดทาํ แผนพัฒนาชุมชน สังคม แผนพฒั นาชุมชน สงั คม มชี อื่ เรยี กแตกตา งกนั ไปในแตล ะทองถิน่ เชน แผนชุมชน แผนชมุ ชน- พึ่งตนเอง แผนชีวิต แผนชีวิตชุมชน แผนชีวิตชุมชนพ่ึงตนเอง แผนแมบทชุมชน แผนแมบทชุมชน- พ่งึ ตนเอง เปนตน แผนชมุ ชน คอื เครื่องมอื พฒั นาชุมชนที่คนในชุมชนรวมตัวกนั จดั ทาํ ข้นึ เพอ่ื ใชเปน แนวทางใน การพฒั นาชุมชนของตนเองใหเ ปนไปตามสภาพปญหาและความตองการทีช่ ุมชนประสบอยูรวมกัน โดยคน ในชุมชนรวมกันคิด ตัดสินใจ กําหนดแนวทางและทํากิจกรรมการพัฒนาของชุมชนดวยหลักการ พ่งึ ตนเองตามศกั ยภาพ ภมู ปิ ญญา วิถีชวี ิต วฒั นธรรม ทรัพยากรและสิ่งแวดลอมในทอ งถน่ิ เปน หลัก กลาวโดยสรุป แผนชุมชน หมายถึง แผนที่ทุกคนในชุมชนมีสวนรวมคิด รวมทําทุกขั้นตอน เพ่ือใชแ กป ญ หาชุมชนตนเองและทุกคนในชุมชนไดร บั ผลประโยชนจากการพัฒนารว มกัน การจดั ทําแผนพัฒนาชมุ ชน น้ัน ผูนําชุมชน จะตองเปนผูริเร่ิมจัดทําโดยสรางการมีสวนรวมของ คนในชุมชน ดังน้ี 1. เตรยี มความพรอมทมี งาน 1.1 ทมี งานจดั ทาํ แผน ผนู าํ ชมุ ชนรว มกบั ทมี งานพฒั นาชมุ ชนระดับอาํ เภอเผยแพรความคดิ สรา งความรู ความเขา ใจ แกสมาชิกในชุมชนเก่ียวกบั แผนชมุ ชนถงึ กระบวนการเทคนคิ การเปนวิทยากรบทบาทหนา ท่ี ความสาํ คญั ใน การจัดทําแผนชมุ ชน เพ่ือคนหา คัดเลอื กบคุ คล เปนคณะทาํ งานระดับหมบู า น/ชุมชน รว มกับทกุ ภาคสว น โดยพจิ ารณาผูทมี่ คี ณุ สมบตั เิ หมาะสมกับการทํางาน ตองการทํางานเพื่อชุมชน ชุมชนใหการยอมรับให เปน คณะทาํ งาน เชน กํานนั ผูใหญบาน ผูนาํ ตามธรรมชาติ แกนนําอาสาสมคั รสาธารณสขุ ประจาํ หมูบาน (อสม.) อาสาพัฒนาชุมชน (อช.) ภูมิปญญา ผูเฒาผูแก พระสงฆ นักวิชาการทองถ่ิน บุคคลในองคการ บริหารสว นตําบล (อบต.) สวนราชการ และหนว ยงานเอกชน เปนตน 1.2 ทีมงานผูสงเสรมิ กระบวนการจดั ทาํ แผน ทมี งานภาคเี ครือขายในการจัดทําแผน เปนภาคีการพัฒนาซึ่งมีท้ังภาคราชการ ภาคประชา สงั คม สถาบันวชิ าการ และองคกรพัฒนาเอกชน จํานวน 19 องคกร ไดแก 1.2.1 ภาคราชการ จาํ นวน 11 องคกร คือ กรมการปกครอง กรมสงเสริมการปกครองสวน ทองถิ่น สํานักงานสงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย (สํานักงาน กศน.)

70 กรมสงเสริมวิชาการเกษตร กรมการพัฒนาชุมชน (พช.) กรมสนับสนุนบริการสุขภาพ (สบส.) กรมประชาสัมพันธ องคการส่ือสารมวลชนแหงประเทศไทย (อสมท.) ธนาคารเพื่อการเกษตรและ สหกรณการเกษตร (ธกส.) สาํ นักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ (สศช.) และ สาํ นักงานกองบญั ชาการทหารสูงสดุ (บก.สงู สดุ ) 1.2.2 ภาคประชาสังคม จาํ นวน 3 องคกร คือ สถาบันพัฒนาองคกรชุมชน (พอช.) สํานักงาน- คณะกรรมการกองทนุ หมูบา นและชมุ ชนเมอื งแหง ชาติ (สทบ.) และสํานักงานคณะกรรมการกองทุนเพ่ือ การวิจัย (สกว.) 1.2.3 สถาบันวชิ าการ จาํ นวน 2 องคกร คือ ทบวงมหาวิทยาลยั และสถาบันราชภฏั 1.2.4 ภาคเอกชน จํานวน 3 องคกร คือ มูลนิธิหมูบาน วิทยาลัยการจัดการทางสังคม (วจส.) และสถาบนั ชุมชนทองถ่นิ พฒั นา 2. เตรยี มความพรอมขอ มูลและพนื้ ท่ี 2.1 ขอมลู ไดแก ขอ มลู ความจาํ เปนพ้นื ฐาน (จปฐ.) ขอมูลพืน้ ฐานระดบั หมบู าน/ชุมชน (กชช. 2 ค) คอื ขอมูลพ้ืนฐานของหมูบานทแ่ี สดงใหเ หน็ สภาพท่ัวไปและปญ หาตาง ๆ ของหมบู าน ไดแ ก โครงสรา งพน้ื ฐานเศรษฐกจิ สุขภาพและอนามยั ความรูและการศกึ ษา ความเขมแข็งของชุมชน ทรพั ยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอ ม สภาพแรงงาน ยาเสพติด ขอ มูลศักยภาพชุมชน 2.2 พน้ื ท่ี คือ ความพรอ มของพน้ื ทมี่ ดี านใดบาง เชน ทนุ ทางสังคม ไดแ ก บคุ คล ภูมิปญญา ทนุ ทางเศรษฐกจิ ไดแ ก ทรพั ยากรในการประกอบอาชีพ ทุนของชุมชนทีเ่ ออ้ื ตอการวางแผนชมุ ชน 3. ดําเนนิ การจัดทาํ แผนชุมชน การจดั ทําแผนพฒั นาชุมชนนนั้ คณะทาํ งาน ซ่ึงเปนแกนนําชุมชน ในการจดั ทาํ แผนใชเวทีประชาคมในการประชุมเพ่อื วางแนวทางดว ยกระบวนการกลมุ ชุมชน ดงั น้ี 3.1 การศึกษาชุมชนตนเอง คณะทํางานชุมชนนําพาสมาชิกชุมชนใหศึกษาเรียนรูชุมชนของตนเอง เชน สภาพ การเงนิ ของครวั เรอื นเปน อยางไร สภาพทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอมในอดีตกับปจจุบันแตกตาง กันหรอื ไม อยา งไร เนอื่ งจากเหตุใดสภาพสังคมน้ันพฤติกรรมของคนในชุมชนพึงประสงคเปนไปตาม จารีตประเพณี วฒั นธรรมเพยี งใด เปน ตน 3.2 สาํ รวจรวบรวมขอ มูลชุมชน ผนู าํ และสมาชกิ ในชมุ ชนรว มกนั ออกแบบเคร่ืองมือสํารวจขอมูลเอง หรือนําแบบสํารวจ ขอมูลท่ีหนวยงานมีอยู เชน กชช. 2ค หรือ จปฐ. มาปรับปรุงเพิ่มเติมขอมูลที่ตองการทราบ แลวนําไป สํารวจขอ มลู ชมุ ชน หรอื สํารวจขอ มลู โดยการจดั เวทปี ระชาคม เพื่อเรียนรูสภาพปญหาและความตองการ ของชมุ ชน ซ่งึ ผสู าํ รวจขอ มลู และผูใหขอมลู ก็คอื คนในชุมชน น่นั เอง

71 3.3 วเิ คราะหขอ มูล/สังเคราะหข อมูล คณะทํางานชุมชน ผูน าํ ชุมชน สมาชิกในชุมชนรว มกับทีมงานสงเสริมกระบวนการจัดทํา แผนชุมชน นําขอมูลที่เก็บรวบรวมมา แยกแยะตามประเภทของขอมูล เชน ขอมูลดานครอบครัว ดา นเศรษฐกจิ ดานอาชพี ดา นสังคม ดานการคมนาคม ดานการศึกษา ศาสนา ศิลปะ วัฒนธรรม ดานการ สาธารณสุขดา นการเมืองการปกครองดา นโครงสรางพืน้ ฐานที่จําเปนตอการดํารงชีวิต ดานทรัพยากรธรรมชาติ และส่งิ แวดลอม เปน ตน ซึ่งจะทาํ ใหท ราบถึงปญหาและสาเหตุของปญหาในชมุ ชน 3.4 จัดทาํ แผนชุมชน มีขน้ั ตอนดงั นี้ 3.4.1 ยกรางแผนชุมชน คณะทํางานจัดทําแผนเชิญบุคคลที่มีความรอบรูและมีสวน เก่ียวของกับการทําแผนประชาชนในชุมชน ประชุมเชิงปฏิบัติการจัดทํารางเคาโครงของแผนชุมชน จัดทําแผนงาน โครงการกิจกรรมบนพ้ืนฐานของขอ มลู ชมุ ชนทส่ี อดคลองกบั แนวนโยบายของรัฐ ยึดหลกั แนวทางการพึ่งตนเองอยางยงั่ ยนื 3.4.2 ประชาพจิ ารณแ ผนชมุ ชน จดั ประชมุ ประชาคมสมาชกิ ชุมชน เพ่ือนาํ เสนอรางแผน ใหส มาชิกในชุมชนรวมแสดงความคิดเห็น รวมกันพิจารณาตรวจสอบขอมูล แกไข ปรับปรุง เพิ่มเติม แผนงานโครงการ กจิ กรรมใหถ ูกตองตามความเปนจริงและเปนปจจุบัน สอดคลองกับสภาพปญหาและ ความตองการของชุมชน ประชาชนในชุมชนใหความเห็นชอบ ยอมรับเปนเจาของรวมกัน เพ่ือผลักดัน แผนชุมชนใหเกิดการใชงานไดจริง แลวจัดทําเอกสารเปนรูปเลมท่ีสามารถอางอิง นําไปใชในการ ประสานงาน การสนับสนุนใหเกิดโครงการ กิจกรรมตามที่กําหนด ตลอดจนใชเปนเคร่ืองมือการ ดาํ เนนิ งานพัฒนาชุมชน และประสานความรว มมอื ยกระดับคุณภาพชวี ติ ท่ีดีข้นึ ของสมาชิกในชุมชนและ สามารถตรวจสอบระดบั ความกาวหนา ของการพฒั นากบั แนวทางทว่ี างไวได กลาวโดยสรุปแลว ทั้งผูนําและผูตาม จะตองมีสวนรวมในกระบวนการจัดทําแผนพัฒนา ชุมชนทกุ ขั้นตอน ท้ังในดา นการศกึ ษาเรยี นรชู มุ ชน ตนเอง การสาํ รวจ รวบรวม วิเคราะห สังเคราะหขอมูล ตรวจสอบขอมูล เพอื่ คนหาปญหาและสาเหตขุ องปญหา ยกรางแผนและจัดทําแผนฉบับสมบูรณ เมื่อแตละ หมบู าน/ชมุ ชน ไดจัดทําแผนพฒั นาชมุ ชนเสรจ็ แลว ก็นํามาบูรณาการในระดับตาํ บล/เทศบาล อําเภอ และ จงั หวัด เปนแผนพฒั นาสงั คม ดงั นี้ 1. คณะทาํ งานแผนระดบั หมูบาน/ชมุ ชน นําแผนชมุ ชนตนเองเขา รว มบรู ณาการแผนชุมชน สังคม ระดับตาํ บล/เทศบาล โดยคณะทาํ งานระดบั ตาํ บล/เทศบาล เปนผูอํานวยการบูรณาการขึ้น จากนั้น มอบแผนของหมูบาน/ชุมชน ระดับตําบล/เทศบาล ใหแ กองคก รปกครองสว นทอ งถิน่ และหนวยงานภาค-ี เครอื ขา ย นาํ ไปบูรณาการกับแผนพัฒนาทองถ่ิน และแผนพัฒนาของหนวยงานภาคีตาง ๆ และนําไปสู การปฏบิ ตั ิ

72 2. ในระดับอําเภอ ก็จะนําแผนชุมชนมาบูรณาการเปนแผนพัฒนาระดับอําเภอและ แผนพฒั นาของทกุ ๆ อาํ เภอ ก็จะถูกนาํ มาบรู ณาการเปน แผนระดับจังหวัด ซึ่งแผนพัฒนาชุมชน สังคมน้ี ภาครฐั ก็สามารถนํามากาํ หนดเปน แผนยทุ ธศาสตรใ นการพฒั นาประเทศไดเ ปนอยา งดี เนื่องดวยแผนน้ัน เกิดข้นึ มาจากการมสี ว นรวมในการพฒั นาจากประชาชนในทองถ่ิน 3. คณะทํางานแผน ซ่ึงเปนผูนําในการจัดทําแผนตองติดตามผลวา แผนท่ีไดจัดทําข้ึนนั้น มผี ลเปน อยา งไร มหี นวยงานใดบา งทแี่ ปลงแผนพฒั นาชมุ ชนไปดําเนินการ ดําเนินการแลวมีผลอยางไร แกป ญ หาไดหรือไม แผนใดไมไดรับการนําไปสูการปฏิบัติ แลวสรุปเปนขอมูล เพ่ือใชเปนแนวทางใน การจดั ทาํ แผนพฒั นาหมูบาน/ชมุ ชนในคร้งั ตอ ไป 4. คณะทํางานแผน ทําการทบทวนปรับปรุงแผนพัฒนาอยางตอเนื่องทุกป เพื่อให กระบวนการเรียนรูการจัดทําแผนพัฒนาชุมชน สังคมแบบมีสวนรวม นั้น เปนเครื่องมือในการพัฒนา ศกั ยภาพยกระดบั คุณภาพของคนในหมูบาน/ชุมชน เร่ืองที่ 3 ผูนํา ผูตามในการขับเคล่ือนแผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม เม่อื จดั ทําแผนชมุ ชนเปนรปู เลมเอกสารเรยี บรอยแลว ผนู ําชุมชนและประชาชนในชุมชนมสี วนรว ม ขับเคล่ือนนําไปสูการปฏิบัติ จึงจะมีคุณคาและเกิดประโยชนตอชุมชน ซึ่งแนวทางในการขับเคลื่อนมี ดังนี้ 1. คณะทํางานระดับหมูบาน/ชุมชน และชาวบาน ซ่ึงเปนสมาชิกของชุมชนจัดประชุมปรึกษา หารอื รวมกันพจิ ารณาการนาํ โครงการ/กิจกรรมไปดําเนินการใหบ รรลวุ ตั ถปุ ระสงคทีก่ ําหนดโดย 1.1 จัดลําดบั ความสาํ คญั ของโครงการ/กิจกรรม วาโครงการใด มีความสําคัญที่ตองดําเนินการ กอน-หลัง 1.2 จดั ประเภทของแผนงาน ซง่ึ แบง ออกเปน 3 ประเภท คือ 1.2.1 แผนชมุ ชนทชี่ มุ ชนสามารถดาํ เนินการไดเอง 1.2.2 แผนชุมชนทช่ี มุ ชนและหนวยงานภายนอก รวมกันดาํ เนินการ 1.2.3 แผนชมุ ชนทตี่ อ งประสานหนว ยงานภายนอก เขา มาใหก ารสนับสนนุ 2. แบงบทบาทหนาท่ีของคณะทํางาน อาสาสมัคร สมาชิกชุมชน เปนผูรับผิดชอบแผนงาน โครงการ/กจิ กรรม เพือ่ ผลักดันใหมกี ารนาํ ไปปฏิบัตจิ ริงในชุมชน 3. รว มกนั ดําเนินกิจกรรมของโครงการใหบรรลุผลตามที่ตัง้ ไวในแผน 4. ตดิ ตามผลความกาวหนา ปญหา อุปสรรคของการดําเนินโครงการตามแผนงาน เพ่ือ ชวยกนั แกไ ขปญหาอุปสรรคท่เี กิดข้นึ 5. ประเมนิ ผลการดําเนินการโครงการกิจกรรมสําเร็จตามวัตถุประสงคที่ตั้งไวหรือไม เพียงใด

73 กจิ กรรมบทที่ 6 1. ใหผเู รยี นอธิบายความหมายของผนู าํ ชุมชน และหนา ทข่ี องผูนาํ ชมุ ชน 2. ใหผเู รยี นอธิบายการเปน สมาชกิ ทด่ี ีหรือผูตามทด่ี ี 3. ใหผ เู รียนแบง กลมุ ๆ ละ 5 คน และรวมกนั ระดมความคิดโดยแบงบทบาทหนาที่ของสมาชิก ในกลมุ ใหเ ปนผูน ําและผูตามในการจดั ทาํ โครงการการปอ งกนั “ไขห วดั 2009”หรอื “ไขหวดั ใหญสายพันธใุ หม ชนิด เอ (เอช 1 เอ็น 1)” ในชุมชนของผูเ รียน วา ควรปฏิบัติหนาทีอ่ ยา งไรใหเ กิดความเหมาะสม

74 แนวเฉลยกิจกรรม แนวเฉลยกิจกรรมบทท่ี 1 ขอ 1 ความหมาย 1. การพฒั นาตนเอง หมายถึง ความตองการของบคุ คลทีจ่ ะพฒั นาความรู ความสามารถของ ตนจากท่ีเปน อยู ใหม คี วามรู ความสามารถที่มากข้นึ หรอื สงู ขนึ้ 2. การพัฒนาชุมชน หมายถึง กระบวนการสง เสรมิ ความเปน อยูของประชาชนใหดีขึ้น โดย ประชาชนเขา รว มมือและริเรม่ิ ดาํ เนนิ งานเอง 3. การพฒั นาสังคม หมายถึง กระบวนการเปล่ียนแปลงท่ดี ที ัง้ ดา นเศรษฐกจิ สังคม การเมือง การปกครอง วัฒนธรรม เพ่ือประชาชนจะไดมีชีวิตความเปนอยูท่ีดีขึ้นท้ังทางดานอาหาร ท่ีอยูอาศัย การศึกษา สขุ ภาพอนามัย การมงี านทํา มรี ายไดเ พียงพอในการครองชีพ ประชาชนไดรับความเสมอภาค ความยตุ ธิ รรม มีคณุ ภาพชวี ติ ท้ังนีป้ ระชาชนจะตองมีสวนรวมในกระบวนการเปล่ียนแปลงทุกขั้นตอน อยา งมรี ะบบ ขอ 3 หลักการพฒั นาตนเอง มดี ังตอไปน้ี 1. บุคคลตอ งสามารถปลดปลอ ยศกั ยภาพระดับใหมออกมา 2. คนที่มกี ารพัฒนาตนเอง ควรรับรคู วามทา ทายในตวั คนท้งั หมด (Total self) 3. เปนการรเิ รม่ิ ดว ยตวั เอง แรงจงู ใจเบอ้ื งตนเกิดขน้ึ ผานผลสัมฤทธิ์ของตวั เอง และการทาํ ให บรรลคุ วามสาํ เร็จดวยตนเอง รางวัลและการลงโทษจากภายนอกเปน เรอ่ื งท่รี องลงมา 4. การพัฒนาตนเอง ตอ งมีการเรยี นรู มีการหยง่ั เชงิ อยา งสรา งสรรค 5. การพัฒนาตนเอง ตอ งเต็มใจที่จะเสี่ยง ขอ 4 ประโยชนท่ไี ดร บั จากการพัฒนาตนเองที่เกดิ ขึ้นกบั ตนเอง 1. การประสบความสําเรจ็ ในการดํารงชวี ติ 2. การประสบความสาํ เรจ็ ในการประกอบอาชีพการงาน 3. การมสี ขุ ภาพอนามัยสมบรู ณ 4. การมคี วามเชอ่ื มน่ั ในตนเอง 5. การมคี วามสงบสุขทางจติ ใจ ขอ 5 การพัฒนาตนเองดวยวธิ หี าความรเู พ่มิ เตมิ กระทําไดโดย 1. การอา นหนงั สือเปนประจาํ และอยางตอเน่ือง 2. การเขา รว มประชมุ หรือเขา รับการฝกอบรม 3. การสอนหนงั สือหรอื การบรรยายตา ง ๆ

75 4. การรวมกิจกรรมตา ง ๆ ของชมุ ชนหรอื องคการตาง ๆ ขอ 6 แนวคิดพ้ืนฐานของการพัฒนาชมุ ชน 1. การมสี วนรว มของประชาชน (People Participation) 2. การชวยเหลอื ตนเอง (Aide Self-Help) 3. ความคิดริเรม่ิ ของประชาชน (Initiative) 4. ความตอ งการของชุมชน (Felt-Needs) 5. การศกึ ษาภาคชวี ติ (Life-Long Education) ขอ 7 หลกั การพฒั นาชุมชน 1. ยึดหลกั ความมีศกั ดศิ์ รี และศักยภาพของประชาชน 2. ยดึ หลักการพ่งึ ตนเองของประชาชน 3. ยึดหลกั การมสี วนรว มของประชาชน 4. ยึดหลักประชาธปิ ไตย ขอ 8 แนวคดิ ของการพฒั นาสงั คม 1. กระบวนการ (Process) การแกปญหาสังคมตองกระทําตอเนื่องกันอยางมีระบบ เพ่ือให เกดิ การเปลยี่ นแปลงจากลกั ษณะหนึ่งไปสูอ กี ลกั ษณะหนง่ึ ซึ่งจะตองเปน ลักษณะทด่ี กี วาเดมิ 2. วิธกี าร (Method) การกําหนดวิธีการในการดําเนินงาน โดยเฉพาะเนนความรวมมือของ ประชาชนในสังคมน้นั กับเจาหนา ทีข่ องรฐั บาลทจ่ี ะทาํ งานรว มกัน 3. กรรมวิธีเปล่ียนแปลง (Movement) การพัฒนาสังคมจะตองทําใหเกิดการเปล่ียนแปลง ใหไ ด และจะตองเปล่ียนแปลงไปในทางทด่ี ขี ึน้ 4. แผนการดําเนนิ งาน (Planning) การพัฒนาสังคมจะตองทําอยา งมแี ผน มีข้ันตอน สามารถ ตรวจสอบ และประเมนิ ผลได

76 แนวเฉลยกจิ กรรมบทท่ี 2 ขอ 1 ขอมูล คือ ขอ เทจ็ จริงของบคุ คล สตั ว สิ่งของ หรือเหตุการณตาง ๆ ที่เกิดขึ้น ซึ่งอาจเปนขอความ ตวั เลข หรือภาพกไ็ ด ขอ 2 ขอ มลู มคี วามสาํ คญั ดังนี้ ความสําคญั ของขอมลู ตอ ตนเอง 1. ทําใหมนุษยส ามารถดาํ รงชวี ติ อยรู อดปลอดภยั มนษุ ยรจู กั นําขอมลู มาใชใ นการดํารงชีวิต แตโบราณแลว มนุษยรจู กั สังเกตส่ิงตา ง ๆ ทีอ่ ยูรอบตัว เชน สังเกตวา ดิน อากาศ ฤดูกาลใดที่เหมาะสมกับ การปลูกพืชผักชนิดกินได พืชชนดิ ใดใชเ ปน ยารักษาโรคได สะสมเปน องคค วามรูแลว ถายทอดสืบตอกันมา ขอ มลู ตาง ๆ ทาํ ใหมนุษยสามารถนาํ ทรัพยากรธรรมชาติมาใชเ ปนอาหาร สิ่งของเครือ่ งใช ทีอ่ ยูอาศัย และ ยารกั ษาโรคเพอ่ื การดาํ รงชีพได 2. ชว ยใหเรามีความรูความเขาใจเร่ืองราวตาง ๆ ท่ีเกิดขึ้นรอบตัว เชน เร่ืองรางกาย จิตใจ ความตอ งการ พฤตกิ รรมของตนเอง และผูอ่ืน ทาํ ใหมนุษยส ามารถปรับตัวเอง ใหสามารถอยูรวมกับคน ในครอบครวั และสังคมไดอยางมีความสงบสขุ 3. ทําใหตนเองสามารถแกปญหาตาง ๆ ท่ีเกิดขึ้นใหผานพนไปไดดวยดี การตัดสินใจตอ การกระทําหรอื ไมก ระทําสิง่ ใดที่ไมมีขอมูลหรอื มีขอ มลู ไมถูกตองอาจทาํ ใหเ กดิ การผิดพลาดเสยี หายได ความสาํ คัญของขอมลู ตอ ชุมชน/สังคม 1. ทําใหเ กิดการศึกษาเรยี นรู ซ่ึงการศกึ ษาเปนสิง่ จําเปนตอ การพัฒนาชุมชน/สังคมเปนอยางยิ่ง ชมุ ชน /สงั คมใดทมี่ ีผไู ดรับการศกึ ษา การพัฒนากจ็ ะเขา ไปสชู มุ ชน/สังคมนนั้ ไดงา ยและรวดเร็ว 2. ขอมลู ตาง ๆ ท่ีสะสมเปนองคความรูน ้นั สามารถรักษาไวและถายทอดความรูไปสูคนรุน ตอ ๆ ไปในชมุ ชน/สังคม ทาํ ใหเ กิดความรูความเขา ใจ วัฒนธรรมของชุมชน/สังคม ตนเอง และตางสังคมได กอใหเกิดการอยรู ว มกนั ไดอยา งสงบสขุ 3. ชวยเสริมสรางความรู ความสามารถใหม ๆ ในดานตาง ๆ ทั้งทางดานเทคโนโลยี การศึกษา เศรษฐศาสตร การคมนาคม การเกษตร การพาณิชย ฯลฯ ท่ีเปนพ้ืนฐานตอการพัฒนาชุมชน/ สังคม ขอ 3 ประโยชนข องขอ มลู 1. เพอื่ การเรยี นรู 2. เพอ่ื การศกึ ษาคน ควา 3. เพอื่ ใชเ ปน แนวทางในการพัฒนา 4. เพ่อื ใชในการนาํ มาปรับปรงุ แกไ ข 5. เพ่อื ใชเ ปน หลักฐานสาํ คญั ตา ง ๆ

77 6. เพ่อื การสือ่ สาร 7. เพอ่ื การตดั สินใจ แนวเฉลยกิจกรรมบทท่ี 3 1. ถาครูตองการศกึ ษาพฤตกิ รรมการทาํ งานกลมุ ของนกั ศกึ ษา ครคู วรจะเกบ็ รวบรวมขอมลู ดวยวิธีสงั เกตจงึ จะเห็นพฤตกิ รรมการทํางานกลมุ ของนกั ศกึ ษา 3. คะแนนเฉลยี่ ของหมวดวชิ าภาษาไทย ของนกั ศึกษาระดับประถมศึกษา หาไดด ังนี้ = 33  36  25  29  34  28  37 = 222 = 31.71 77 4. การประกอบอาชีพของคนในชุมชน อาชพี จาํ นวน เลี้ยงไก 26 คน เลี้ยงววั 30 คน ทําไรข าวโพด 15 คน ทาํ สวนผลไม 50 คน 121 รวมทง้ั หมด

78 แนวเฉลยกจิ กรรมบทที่ 5 ขอ 1 ตวั อยา ง การเตรยี มประเด็นการจัดทําเวทปี ระชาคมโดยใชต าราง ประเด็น ประเด็นยอ ย ขอมูลทต่ี องการส่ือในประชาคม ความคดิ เห็นของ ประชาชนเรอ่ื งการให - ความพอใจในบรกิ าร - เพอื่ ใหประชาชน/ผูเ ก่ียวของแสดง บรกิ ารหอ งสมดุ ประชาชนอําเภอ...... - ความตอ งการใหเ กิด ความรูสกึ /ความคิดเห็นเหมอื นเปน การปรับปรงุ บรกิ าร เจา ของบรกิ าร - การมสี ว นรวมของประชาชน - ในฐานะเจา ของบรกิ ารสามารถบอกได ในการปรบั ปรุงบรกิ าร วา ตอ งการบรกิ ารแบบใด - ในฐานะเจา ของบรกิ าร เปนหนา ที่ และทต่ี องการรว มมอื กนั ในการ สนับสนนุ ใหเกดิ การจัดบรกิ ารตาม ทตี่ องการ ขอ 2 ขอดีของการจัดสนทนากลุมมี 10 ขอ ดงั น้ี 1. ผเู กบ็ ขอ มลู เปนผูไดรบั การฝก อบรมเปน อยา งดี 2. เปนการนัง่ สนทนาระหวางนักวจิ ัยกับผรู ูผ ใู หข อ มูลหลายคนท่ีเปนกลมุ จงึ กอใหเ กดิ การเสวนาในเร่ืองทสี่ นใจ ไมม ีการปดบงั คาํ ตอบท่ไี ดจ ากการถกประเด็นซ่ึงกนั และกนั ถอื วาเปน การกลั่นกรองซ่ึงแนวความคดิ และเหตผุ ล โดยไมม กี ารตีประเดน็ ปญหาผดิ ไปเปนอยางอ่นื 3. การสนทนากลุม เปนการสรา งบรรยากาศเสวนาใหเ ปนกนั เองระหวา งผูน าํ การสนทนา ของกลุมกับสมาชกิ กลมุ สนทนาหลาย ๆ คนพรอ มกนั จงึ ลดสภาวการณเ ขนิ อายออกไปทําใหสมาชกิ กลมุ กลาคุยกลา แสดงความคดิ เหน็ 4. การใชว ธิ ีการสนทนากลุม ไดข อ มูลละเอียดและสอดคลองกับวตั ถุประสงคข องการศกึ ษา ไดส าํ เรจ็ หรอื ไดด ยี ิง่ ขึ้น 5. คาํ ตอบจากการสนทนากลมุ มีลักษณะเปน คําตอบเชงิ เหตุผลคลา ย ๆ กบั การรวบรวม ขอมูลแบบคณุ ภาพ 6. ประหยดั เวลาและงบประมาณของนกั วจิ ัยในการศกึ ษา 7. ทาํ ใหไ ดรายละเอยี ด สามารถตอบคาํ ถามประเภททําไมและอยา งไรไดอ ยางแตกฉาน ลึกซงึ้ และในประเดน็ หรือเรอ่ื งท่ีไมไดค ิดหรอื เตรยี มไวก อนกไ็ ด

79 8. เปน การเผชญิ หนากนั ในลักษณะกลุมมากกวา การสัมภาษณตวั ตอ ตวั ทาํ ใหมีปฏกิ ริ ยิ า โตต อบกนั ได 9. การสนทนากลุม จะชว ยบง ชีอ้ ทิ ธิพลของวฒั นธรรมและคณุ คาตาง ๆ ของสงั คมนั้นได เนื่องจากสมาชิกของกลมุ มาจากวฒั นธรรมเดยี วกัน 10. สภาพของการสนทนากลุม ชวยใหเกดิ และไดขอมลู ท่เี ปนจริง ขอ 3 ประโยชนข องการสมั มนามี 8 ขอ ดังน้ี 1. ผูจดั หรือผเู รียนสามารถดําเนินการจดั สัมมนาไดอยางมปี ระสทิ ธภิ าพ 2. ผูเขา รว มสัมมนาไดร บั ความรู แนวคิดจากการเขารว มสมั มนา 3. ชว ยทาํ ใหระบบและวิธกี ารทํางานมีประสทิ ธภิ าพสงู ข้นึ 4. ชว ยแบง เบาภาระการปฏิบตั ิงานของผบู งั คับบัญชา 5. เปนการพัฒนาและสงเสริมความกาวหนาของผปู ฏิบตั ิงาน 6. เกิดความรเิ รมิ่ สรา งสรรค 7. สามารถสรางความเขาใจอันดีตอ เพ่ือนรว มงาน 8. สามารถรว มกนั แกปญ หาในการทํางานได และฝก การเปน ผนู ํา ขอ 4 การสํารวจประชามตมิ ี 7 ประเภท ดังนี้ การสํารวจประชามตทิ างดานการเมอื ง สวนมากจะรจู ักกันในนามของ Public Opinion Polls หรือการทาํ โพล ซ่งึ มที ่ีรูจ ักกนั อยา งแพรห ลาย คือ การทาํ โพลการเลือกต้งั (Election Polls) แบง ได ดังนี้ 1. Benchmark Survey เปน การทาํ การสาํ รวจเพือ่ ตองการทราบความเห็นของประชาชนเกี่ยวกับ การรับรูเรื่องราว ผลงานของผสู มคั ร ช่อื ผูส มคั ร และคะแนนเสียงเปรยี บเทียบ 2. Trial Heat Survey เปน การหย่ังเสียงวา ประชาชนจะเลอื กใคร 3. Tracking Poll การถามเพือ่ ดูแนวโนมการเปลีย่ นแปลง สว นมากจะทาํ ตอนใกลเ ลอื กต้งั 4. Cross-sectional vs. Panel เปน การทําโพล ณ เวลาใดเวลาหนง่ึ หลาย ๆ คร้งั เพ่ือทําใหเห็นวา ภาพผูสมัครในแตละหวงเวลามีคะแนนความนิยมเปนอยางไร แตไมทราบรูปแบบการเปล่ียนแปลงท่ี เกิดขน้ึ ในตัวคน ๆ เดยี ว จึงตอ งทาํ Panel Survey 5. Focus Groups ไมใช Poll แตเปนการไดข อมูลทีค่ อนขางนา เชอ่ื ถอื ไดเพราะจะเจาะถามเฉพาะ กลมุ ทร่ี ูแ ละใหความสาํ คัญกบั เรอ่ื งนจ้ี รงิ จัง ปจจบุ นั นิยมเชิญผเู ช่ียวชาญหลาย ๆ ดา นมาใหค วามเห็นหรือ บางครัง้ กเ็ ชญิ ตวั กลุมตวั อยางมาถามโดยตรงเลย การทาํ ประชุมกลุมยอยยงั สามารถใชใ นการถามเพื่อดูวา ทศิ ทางของคาํ ถามท่ีควรถามควรเปน เชนไรดวย

80 6. Deliberative Opinion รวมเอาการสํารวจท่ัวไป กับการทําการประชุมกลุมยอยเขาดวยกัน โดยการนําเอาตัวแทนประชาชนมารวมกัน แลวใหขอมูลขาวสารหรือโอกาสในการอภิปรายประเด็น ปญ หา แลวสํารวจความเห็นในประเด็นปญหาเพอ่ื วดั ประเดน็ ท่ปี ระชาชนคิด 7. Exit Polls การสัมภาษณผ ใู ชสทิ ธ์อิ อกเสยี งเมอื่ เขาออกจากคหู าเลอื กตงั้ เพ่อื ดวู า เขาลงคะแนน ใหใ คร ปจ จุบันในสงั คมไทยนยิ มมาก เพราะมคี วามนาเชอื่ ถือมากกวา Poll ประเภทอน่ื ๆ ขอ 5 ลักษณะของรายงานทีด่ ีมี 12 ขอ ดงั นี้ 1. ปกสวยเรียบ 2. กระดาษทใ่ี ชมีคุณภาพดี มขี นาดถกู ตอง 3. มีหมายเลขแสดงหนา 4. มสี ารบญั หรอื มหี วั ขอ เรอ่ื ง 5. มบี ทสรุปยอ 6. การเวน ระยะในรายงานมีความเหมาะสม 7. ไมพ มิ พขอความใหแนนจนดูลานตาไปหมด 8. ไมมีการแก ขดู ลบ 9. พิมพอ ยางสะอาดและดเู รยี บรอย 10. มผี ังหรอื ภาพประกอบตามความเหมาะสม 11. ควรมกี ารสรุปใหเ หลอื เพียงสัน้ ๆ แลว นาํ มาแนบประกอบรายงาน 12. จัดรูปเลม สวยงาม ขอ 6 ภาพ ทอมัส เจฟเฟอรส นั (THOMAS JEFFERSON) ทอมัส เจฟเฟอรสัน เปนประธานาธิบดีแหง สหรัฐอเมริกา คนท่ี 3 (ดํารงตําแหนงระหวางวันท่ี 4 มีนาคม ค.ศ. 1801 – 4 มนี าคม ค.ศ. 1809) และผูประพันธ “คาํ ประกาศอิสรภาพ” (Declaration of Independence) เขา เปนประธานาธิบดีคนแรกที่เปนหัวหนาพรรคการเมือง และใชอํานาจผา นพรรคการเมอื งในการควบคุมรฐั สภาของสหรัฐอเมรกิ า และเปน 1 ใน 4 ประธานาธบิ ดี

81 สหรัฐอเมรกิ าที่รปู ใบหนาไดรับการสลักไวที่อนุสรณสถานแหงชาติ เมานตรัชมอร (Mount Rushmore) ใบหนาของเขาปรากฏบนธนบัตรราคา 2 ดอลลารสหรัฐและเหรียญนิกเกลิ 5 เซนต ขอ 7 ภาพสลกั ใบหนาทอมัส เจฟเฟอรส นั (THOMAS JEFFERSON) ท่ีอนสุ รณสถานแหงชาติ เมานตร ัชมอร (Mount Rushmore) ตวั อยาง ลักษณะของโครงงานท่มี ผี ูเขยี นไว ดงั นี้ ลัดดา ภูเกียรติ (2544) โครงงานนับวาเปน กระบวนการเรยี นรอู ยา งหนง่ึ ทเ่ี นนการสรางความรดู ว ย ตนเองของผเู รยี นโดยการบูรณาการสาระความรูตาง ๆ ทอี่ ยากรูใหเอื้อตอกัน หรือรวมกันสรางเสริมความคิด ความเขาใจ ความตระหนัก ท้งั ดานสาระและคณุ คาตาง ๆ ใหก ับผเู รียน โดยอาศัยทักษะทางปญญาหลาย ๆ ดาน ทั้งท่ีเปนทักษะขั้นพื้นฐานในการแสวงหาความรู และทกั ษะขั้นสูงทจ่ี ําเปน ในการคดิ อยา งสรา งสรรคและมวี ิจารณญาณ สวุ ทิ ย – อรทัย มลู คาํ (2544) โครงงานเปน กระบวนการทตี่ รงกับหลักการเรยี นรอู ยา งมี ประสทิ ธิภาพท่ีวา “การเรียนรจู ะมปี ระสิทธภิ าพยิ่งข้ึนเมื่อผเู รยี น” - รวู า ตอ งทาํ อะไร - เขาใจวาทาํ ไมตองกระทําสิง่ นน้ั - รวู าเมื่อไรจะถกู ประเมินและดว ยวิธใี ด - ไดม ีโอกาสเขาถึงสอ่ื ทีส่ ามารถเขา ใจได - มโี อกาสในการพฒั นาทกั ษะ - ไดร บั การสนบั สนุนทเ่ี หมาะสมจากครู เพื่อน และผูเ กย่ี วของ - ไดทาํ งานตามจงั หวะเวลาทเี่ หมาะสมกับตนเอง - สนใจในสิ่งทกี่ าํ ลังทํา - ไดท าํ กจิ กรรมอยา งหลากหลาย - ไดม ีโอกาสทบทวนความกาวหนา ของตนเอง - มคี วามเปน เจา ของส่ิงทกี่ ําลังทาํ

82 สุวทิ ย – อรทัย มูลคํา (2545) การจัดการเรียนรแู บบโครงงาน เปนกระบวนการเรียนรูท่ีเปด โอกาสใหผ เู รยี นไดศ กึ ษาคนควา และลงมอื ปฏิบตั กิ ิจกรรมตามความสนใจ ความถนัดและความสามารถ ของตนเอง ซง่ึ อาศัยกระบวนการทางวทิ ยาศาสตร หรอื กระบวนการอ่นื ๆ ทีเ่ ปน ระบบไปใชในการศึกษา หาคําตอบในเร่อื งนัน้ ๆ กรมการศกึ ษานอกโรงเรยี น (2546) การทําโครงงานของนกั ศกึ ษาการศึกษานอกโรงเรียน นั้น มวี ัตถุประสงคเพื่อใหนักศึกษาไดนําองคความรูจากหมวดวิชาที่ลงทะเบียนเรียนไปศึกษาเพิ่มเติมโดย ผลิตผลงานทเ่ี ปนการบรู ณาการองคความรูตามหมวดวิชาที่ลงทะเบียนเรียนกับการนําไปประยุกตใชใน ชีวิตประจําวันจากการปฏิบัติจริงในเรื่องท่ีสอดคลองกับความสนใจความตองการของตนเองรวมท้ัง สามารถสรา งและสรุปองคความรทู ี่ไดอ ยางเปนระบบ สรุ พล เอ่ียมอทู รัพย (2547) การสอนแบบโครงงานยังเนน ใหผเู รียนมีความคดิ ทต่ี องการจะ คน หาคําตอบท่ีตองการรูหรือคิดแกปญหาตาง ๆ โดยการทํางานกลุมอยางมีระบบข้ันตอน สามารถคิด สรางสรรคในเรื่องตาง ๆ ที่เปนประโยชนตอตนเองและสังคมได การสอนแบบโครงงานหรือการให ผเู รยี นจดั ทาํ โครงงานตอ งการใหผูเรียนเกดิ กระบวนการเรียนรดู งั น้ี 1. มีความคดิ และแสดงออกอยา งอสิ ระสามารถคดิ เปน ทาํ เปน และแกป ญหาได 2. มีความคดิ สรา งสรรค จากการศึกษาคนควา การคิดวิเคราะห คิดสังเคราะห การวินิจฉัย การสรปุ ผลประเมนิ คา คดิ แยกแยะ 3. มคี วามคดิ ในการเสาะแสวงหาความรหู รือแหลงการเรียนรูตา ง ๆ ไดต ามความสนใจ และ ความชอบของตนเอง 4. รจู กั การทาํ งานเปนทีม เปน กลุมใหความสนใจตอ เพอ่ื นรวมงาน เรยี นรกู ารอยรู ว มกัน อยา งเปน ประชาธปิ ไตย รจู กั การชวยเหลือซึง่ กนั และกนั และการใหอภยั ตอ กัน 5. การฝกปฏิบตั ิงานและการเรยี นรูจากการปฏิบัตงิ านจริงทเี่ ห็นในชีวติ ประจาํ วัน และ สามารถนําความรูและประสบการณท ี่ไดจ ากการฝก ปฏบิ ัตไิ ปประยุกตใ ชใ นชีวติ ประจําวันได 6. ฝก การควบคมุ อารมณแ ละจิตใจของตนเอง เพอ่ื การอยูร ว มกันในสังคมไดอยางมีความสขุ ขอ 8 การพัฒนาตนเอง จากการมสี ว นรวมในการทํางาน/กจิ กรรม ดงั นี้ การทํางานเปนกลุมเปนทีมทําใหผูเรียนไดมีการแลกเปล่ียนเรียนรูซ่ึงกันและกัน ไดฝกการ ประเมนิ ตนเอง รูจักตนเอง เห็นคณุ คาของตนเองและยอมรบั ผอู ่ืน เกิดการเขา ใจอารมณ ความรูสึกนึกคิด ของผอู ่ืนและการควบคุมตนเอง เปนการชวยพัฒนาความเฉลียวฉลาดทางอารมณ หรือระดับสติปญญา ทางอารมณ (Emotional Quotient) หรอื ความสามารถในการตระหนกั ถึงความรูสึกของตนเอง

83 (การมีสต)ิ และผูอ่ืน พรอ มท้งั สามารถบริหารหรือจัดการอารมณของตนได เชน การฝกควบคุมอารมณ ของตนเองทําใหเปนคนมีวินัยในตนเองและตรงตอเวลาและสามารถสรางสัมพันธภาพ (การมีมนุษย สัมพนั ธ) กับผูอ่ืนไดเปนอยางดี รูจักกระตุนและจูงใจตนเอง ทําใหเกิดความพยายาม มุมานะ ในการ ทาํ งานจนประสบความสําเร็จในชีวติ นอกจากนย้ี ังเปน การพฒั นาระดบั สติปญญาทางศลี ธรรมหรอื ระดับ ความไมเห็นแกต วั (Moral Quotient) ใหก บั ผเู รยี นโดยไมรูตวั อีกดว ย (ลัดดา ภเู กยี รต.ิ 2544 : 28-29) แนวเฉลยกิจกรรมบทท่ี 6 ขอ 1 ผูน าํ ชุมชน หมายถึง บคุ คลทม่ี ีความสามารถในการชกั จูงใหคนอ่ืนทํางานในสว นตา ง ๆ ทตี่ อ งการ ใหบ รรลเุ ปาหมายและวตั ถุประสงคที่ตัง้ ไว ซ่ึงผนู าํ ชุมชนอาจเปนบคุ คลท่มี าจากการเลอื กต้ัง หรอื แตง ตัง้ หรือการยกยองข้นึ มาของสมาชิก เพ่อื ใหท าํ หนา ท่เี ปนผชู ี้แนะและชวยเหลอื ใหการจัดทาํ และขับเคลอ่ื นแผนพฒั นาชมุ ชน ประสบความสาํ เร็จ หนา ทผ่ี ูน ําชุมชน มดี ังนี้ 1. สรางความสามคั คใี หเกดิ ขนึ้ ในชุมชน 2. กระตนุ ใหสมาชกิ ทาํ สิง่ ทีเ่ ปน ประโยชนต อชุมชน 3. พัฒนาสมาชกิ ใหเ กิดภาวะผูนํา 4. รวมกับสมาชกิ กาํ หนดเปา หมายของชุมชน 5. บรหิ ารงาน ประสานงานในชุมชน 6. ใหคําแนะนาํ ชแี้ นวทางใหก ับชมุ ชน 7. บํารุงขวัญสมาชกิ ในชมุ ชน 8. เปนตวั แทนชุมชนในการตดิ ตอประสานงานกบั หนว ยงานอนื่ ๆ 9. รับผิดชอบตอผลการกระทําของชุมชน ขอ 2 การเปนสมาชกิ ทด่ี ีหรอื ผตู ามทดี่ ี ควรมลี ักษณะดงั น้ี เปน ผูมีความสามารถในการบริหาร จดั การตนเองไดดี มคี วามผกู พนั ตอ ชุมชนตอ วตั ถุประสงคข องงาน ทํางานเต็มศักยภาพ และ สุดความสามารถ และมคี วามกลา หาญ ซอ่ื สตั ย และนาเชือ่ ถอื

84 บรรณานกุ รม ภาษาไทย กรมการศึกษานอกโรงเรียน. การวเิ คราะหนโยบายกรมการศึกษานอกโรงเรียน ประจาํ ปงบประมาณ 2540-2545. กรุงเทพฯ : รังสกี ารพมิ พ, 2546. กรมการศึกษานอกโรงเรยี น. ความหมายของคําเกยี่ วกบั แผนงาน โครงการ. กรุงเทพฯ: ศูนยเ ทคโนโลยที างการศึกษา, 2545. กรมการศกึ ษานอกโรงเรียน. เอกสารการอบรมการวางแผนการศกึ ษานอกโรงเรียน. กรงุ เทพฯ : ชุมนุม สหกรณก ารเกษตรแหง ประเทศไทย, 2540. กรรณกิ า ทติ าราม. การเกบ็ รวบรวมขอมลู . เขา ถงึ ไดจ าก http://guru.sanook.com/search/ knowledge_search.php ( 22/7/2552) กระบวนการจดั ทําแผนชมุ ชน. เขาถึงไดจาก http://www.iad.dopa.go.th.subject/cplan/ process-cplan.ppt (25/2/2554) กระบวนการวางแผน เขา ถงึ ไดจาก http://www.pitajarn.lpru.ac.th/-chitlada/WEB page/om/3pdf. (8/8/2552) กลั ยา วานชิ ยบญั ชา. สถติ สิ าํ หรบั งานวิจัย. พิมพค รั้งที่ 2. กรงุ เทพฯ : จุฬาลงกรณม หาวิทยาลยั , 2549. การประเมนิ ประสิทธิภาพของภาวะผนู าํ . เขา ถึงไดจาก http://www.nrru.ac.th/article/ leadership/page1.5.html (16/8/2009) การพัฒนาสงั คม. เขาถงึ ไดจ าก http:// www.phetchaburi.m-society.go.th/p.htm.(5/9/2552) การพัฒนาสงั คมโดยการมสี ว นรว ม. เขา ถึงไดจ าก http://dnfe.5.nfe.go.th/lip/soc2/8031-2_4.htm. (25/8/2552.) การมสี ว นรวม. เขาถึงไดจ าก http://www.thaipoliticsgovernment.org/wiki (25/8/2552) การมีสว นรวมของประชาชนในการบริหารจดั การทรัพยากรธรรมชาตจิ ังหวัดภเู กต็ . เขา ถึงไดจาก http://www.oknation.net/blog/singh/2009/08/18/entry. (8/8/2552) การวางแผน. เขา ถงึ ไดจาก http://www.cado.mnre.go.th. (8/08/2552) การเสรมิ สรางภาวะผูนําชุมชน. เขา ถงึ ไดจ าก http://www.uinthai.com/index. php?lay= show&ac=article&Id=538667754&Ntype=119 (14/8/2009) เกรียงศกั ด์ิ เขยี วยงิ่ . การบริหารทรัพยากรมนษุ ยแ ละบุคคล. ขอนแกน : ภาควชิ าสงั คมศาสตร คณะมนษุ ย ศาสตรและสงั คมศาสตร มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน , 2539. ขอมลู ดานภมู ศิ าสตรแ ละการปกครอง. เขาถึงไดจ าก http://www.spb3.obec.go.th_ geo.htm (18/8/2552)

85 ขน้ั ตอนการดาํ เนนิ การจดั ทําแผนหมบู าน/ชุมชน (เคร่อื งมอื การเรียนรขู องชุมชนทอ งถน่ิ ). เขา ถงึ ไดจาก http://www.pattanalocal.com/n/52/13.pdf (18/ 3/2554) คณะกรรมการสงเสรมิ สวสั ดิการสงั คมแหง ชาติ. แผนพฒั นาสวสั ดกิ ารสงั คมและสังคมสงเคราะห แหง ชาติ ฉบบั ที่ 4 (พ.ศ. 2545-2549) (อดั สําเนา) คนเกบ็ ขยะ (การมสี ว นรว มของประชาชน) เขาถึงไดจ ากhttp://gotoknow.org/blog/rubbish/73541. (28/8/2552) คลังปญ ญาไทย. การนําเสนอขอมูล. เขาถึงไดจ าก http://www.panyathai.or.th (1/7/2552) ความรูพ ื้นฐานการพฒั นาชมุ ชน. เขาถึงไดจ าก http://royalprojects.kku.ac.th/king/files/ (29/8/2552) ความหมาย “แผนแมบ ทชมุ ชนพง่ึ ตนเอง”. เขา ถึงไดจ าก http://www.thailocaladmin.90.th/ workle_book/eb3/5p8_1.pdf (5/4/2554) ความหมายของผนู าํ . เขาถึงไดจ าก http://www.nrru.ac.th/article/leadership/page1.1.html (16/8/2009) ความหมายของแผนชมุ ชน. เขาถงึ ไดจาก http://www.thailocaladmin.go.th (5/4/2554) ความหมายแผนงาน. เขาถงึ ไดจาก http://www.3.cdd.go.th/phichit/b03.html (5/4/2554) จิตติ มงคลชยั อรัญญา. แนวทางการพฒั นาสงั คม (ทเ่ี หมาะสม) เขาถึงไดจาก http:// socadmin.tu.ac.th/kanabady (5/9/2552) จิตราภา กณุ ฑลบุตร. การจดั ระบบขอมลู และสารสนเทศทางการศกึ ษา. เขา ถึงไดจาก http://www.chittrapa.net/index.php?option=com_content&task=view&id=35&Itemid=mid =36 (10/7/2552) เฉลิมขวญั สตร,ี โรงเรียน. หนา ทีพ่ ลเมอื งและวฒั นธรรมไทย. เขาถงึ ไดจ าก http://nucha.chs.ac.th/1.1htm (18/8/2552) ชาญชัย อาจนิ สมาจาร. พฒั นาตนเองสูความเปนผูบรหิ าร. กรุงเทพฯ : พมิ พทอง, ม.ป.ป. ชูเกยี รติ ลีสวุ รรณ. การวางแผนและบริหารโครงการ. จติ วัฒนาการพิมพ, 2545. ธงชัย สันตวิ งษ. หลักการจดั การ. กรุงเทพมหานคร : ไทยวฒั นาพานชิ , 2540. ธนู อนญั ญพร. กระบวนการพฒั นาชมุ ชน., 2549 (อัดสําเนา) นเรศวร, มหาวทิ ยาลยั . ภาควชิ าทรพั ยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม. โครงการเครอื ขายเฝา ระวงั ทรพั ยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดลอ ม ลมุ น้าํ วงั ทอง. เขา ถึงไดจ าก http://conf.agi.nu.ac.th/nrs-new/wangtong/hist.php. (7/7/2552) แนวคิดผูนํายคุ ใหม. เขาถงึ ไดจาก http://sa.sa.ku.ac.th/index.php?option=com_content& task=view&id=75&Itemid=107 (16/8/2552)

86 แนวคิดและความเขา ใจเกีย่ วกบั การพัฒนาสงั คมไทย. เขา ถงึ ไดจาก http://dnfe5.nfe.go.th/ ilp/so02/so20_5.html (1/7/2552) แนวทางการพัฒนาคุณภาพแผนชุมชน. เขาถึงไดจาก http://Kaewpany.rmutl.ac.th/2552/ attachments/1475_ dev-plan.pdf (25/2/2554) บทความอาหารสมองเรอื่ ง : การสนทนากลุม (Focus Group Discussion). เขา ถึงไดจ าก http://www.vijai.org/articles data/show topic.asp?Topicid=98(30/1/2549) บทบาท หนา ท่ี และลกั ษณะผนู าํ ชุมชนทด่ี ี. เขาถงึ ไดจ าก http://www.uinthai.com/index. php?lay=show&ac=article&Id=538667753&Ntype=119 (14/8/2009) ปราชญา กลาผจญั และพอตา บตุ รสทุ ธิวงศ. การบรหิ ารทรัพยากรมนษุ ย. กรงุ เทพฯ : ธนะการพมิ พ, 2550. ปราณี รามสตู ร และจํารสั ดว งสุวรรณ. พฤตกิ รรมมนษุ ยก ับการพฒั นาตน. พมิ พค รงั้ ที่ 3 กรุงเทพมหานคร :ธนะการพิมพ, 2545. ปองทิพย เทพอารีย. การศึกษาการพฒั นาตนเองของครใู นโรงเรียนอนบุ าลเอกชน กรงุ เทพ มหานคร. สารนิพนธ กรงุ เทพฯ: บณั ฑติ วิทยาลยั มหาวิทยาลยั ศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ, 2551. แผนการทาํ งานและการมสี วนรวมโดยการแกป ญ หาเอดสใ นชมุ ชน เขาถึงไดจ าก http://www.phayaocitil.net/joomla/index.php?. (26/8/2552) แผนชุมชนประจาํ ป พ.ศ. 2553. เขาถึงไดจาก http://payakhan.go.th/document/ 1298599706.doc (8/4/2554) พรชยั ธรณธรรม. สารานุกรมไทยฉบบั เยาวชน. เขา ถึงไดจ าก http://www.guru.sanook. com/search/knowledge_search.php?q...1 (15/7/2552) พฒั น บุณยรตั พนั ธุ. ปรชั ญาพฒั นาชุมชน. เขา ถงึ ไดจ าก http://royalprojects.kku.ac.th/king/ files/(29/8/2552) พฒั นาชุมชนจงั หวัดมหาสารคาม, สาํ นักงาน. เอกสารประกอบการประชมุ การประชมุ เชิง ปฏิบตั กิ ารภาคพี ่เี ลีย้ งระดับตําบลและแกนนําระดบั ตาํ บล เพอื่ เพ่ิม ประสิทธภิ าพแผนชุมชน. มหาสารคาม : สาํ นักงานพฒั นาชมุ ชนจังหวดั มหาสารคาม, 2550. (อดั สําเนา) ไพโรจน ชลารกั ษ. ทกั ษะการจดั การความรู. เขา ถึงไดจ าก http://lib.kru.ac.th/eBook/4000111/ doc1-2. html (10/7/2552) ไพโรจน ทิพมาตร. หลกั การจดั การ. นนทบรุ ี : ไทยรมเกลา , 2548.

87 ไพศาล ไกรสิทธ.ิ์ เอกสารคาํ สอนรายวิชาการพัฒนาตน. ราชบรุ ี : คณะครศุ าสตร สถาบันราชภฏั หมบู าน จอมบึง, 2541. มูลนิธเิ ครอื ขา ยครอบครวั . ตวั ตนของหน.ู ..ตอ งชว ยสง เสริม. เขาถงึ ไดจาก http://www. familynetwork.or.th/node/15673 (15/7/2552) ยนื ภวู รรณ. การนาํ เสนอขอ มลู . เขา ถงึ ไดจาก http://www.school.net.th/library/snet2/ knowledge_math/pre_dat.htm (22 /7/2552) ยวุ ฒั น วุฒิเมธ.ี ปรชั ญาของการพฒั นาชมุ ชน. เขา ถึงไดจ าก http://royalprojects.kku.ac. th/king/files/(29/8/2552) ราชบณั ฑิตยสถาน. พจนานกุ รม ฉบบั ราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2525. พิมพค ร้งั ท่ี 6. กรงุ เทพฯ : อกั ษรเจรญิ ทศั น, 2539. ราชภัฏเทพสตร,ี มหาวทิ ยาลัย. การรูส ารสนเทศ. เขา ถึงไดจ าก http://human.tru.ac.th/elearning/tec_ban/tinfo01/info06.html ราชภฏั นครศรธี รรมราช, มหาวทิ ยาลยั . เทคโนโลยกี ารศกึ ษา. เขา ถงึ ไดจ าก http://www.nrru.ac.th/preeteam/rungrot/page13004asp (1/7/2552) ลกั ษณะภาวะผนู ํา. เขา ถึงไดจ าก http://www.nrru.ac.th/article/leadership/page1.4.html (16/8/2009) วรชั ยา ศริ วิ ฒั น. ลกั ษณะผตู ามทมี่ ีประสิทธิผลกบั แนวทางการพฒั นาผตู ามในยุคปฏิรูประบบราชการ. วารสารพัฒนาชุมชน. (กุมภาพนั ธ 2547) : 27-34. วราภรณ นกั พณิ พาทย. ความคดิ เห็นของขา ราชการมหาวทิ ยาลัยศรีนครินทรวโิ รฒท่ีมีตอการพฒั นา บุคลากรของมหาวิทยาลยั ศรนี ครินทรวโิ รฒ. ปรญิ ญานิพนธ กศ.ม., 2545. (อัดสําเนา) วิเลขา ลสี วุ รรณ. ศนู ยก ารเรยี นชมุ ชน : ชุมชนเขม แขง็ สสู งั คมแหงการเรียนร.ู กรุงเทพฯ : บรษิ ทั สุวติ า เอ็นเตอรไ พรส จํากัด, 2550. ศศิธร พรมสงฆ. Web site เพื่อการเรียนการสอนรายวชิ าสถิตวิ เิ คราะห. เขา ถึงไดจาก http://student.nu.ac.th/429/12.htm (10/7/2552) ศริ พิ งษ ศรีชัยรมยรัตน. ผนู ําทด่ี คี วรมีคุณสมบตั อิ ยา งไร. เขา ถึงไดจากhttp://www.sombatlegal. com/index.php?lay=show&ac=article&Id=421796 (25/8/2552) ศูนยก ารศกึ ษานอกโรงเรยี นภาคตะวันออกเฉยี งเหนอื . คูมอื การอบรมกระบวนการวางแผนแบบมสี วน รวม. อดุ รธานี : ศริ ธิ รรมออฟเซท็ , 2542.

88 ศนู ยการศกึ ษานอกโรงเรียนภาคใต. รายงานการวจิ ยั ปฏิบตั กิ ารแบบมีสวนรวมในการพฒั นากระบวนการ จดั ทําแผนชุมชนตามโครงการบรู ณาการแผนชุมชนเพ่ือความเขมแขง็ ของชมุ ชนและ เอาชนะความยากจนในภาคใต. สงขลา, 2547. (อดั สาํ เนา) สถาบนั การศกึ ษาและพฒั นาตอ เนอื่ งสริ ินธร. เอกสารประกอบการฝก อบรมกลมุ ขา ราชการครแู ละ บุคลากรทางการศึกษา. นครราชสีมา : มิตรภาพการพิมพ, 2551. สนธยา พลศรี. ทฤษฎแี ละหลกั การพฒั นาชุมชน. พมิ พค รง้ั ที่ 4 กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร, 2545. สมจติ ร เกิดปรางค และนตุ ประวีณ เลศิ กาญจนวัต. การสมั มนา. กรุงเทพฯ : สํานกั พิมพส งเสรมิ วชิ าการ , 2545. สัญญา สัญญาวิวัฒน. การพฒั นาชุมชน. พิมพค รัง้ ที่ 2. กรงุ เทพฯ : โอเดยี นสโตร, 2525. สญั ญา สัญญาววิ ฒั น. การพฒั นาชุมชนหลกั การและวธิ ปี ฏบิ ตั ิ. กรงุ เทพฯ : แพรพ ทิ ยา, 2515. สัญญา สญั ญาวิวัฒน. ทฤษฎแี ละกลยุทธก ารพฒั นาสงั คม. พมิ พค รั้งที่ 2. กรุงเทพฯ : สาํ นักพิมพ จฬุ าลงกรณมหาวิทยาลัย, 2540. สาํ นกั งานกองทุนสนบั สนุนการวจิ ยั (สกว.) สาํ นกั งานภาค. การสนทนากลุม (Focus Group Discussion). เขา ถงึ ไดจ าก http://www.vijai.org/Tool vijai/12/02.asp (30/1/2549) สาํ นักงานสถิติแหง ชาติ. การเกบ็ รวบรวมขอ มลู . เขาถึงไดจ าก http://service.nso.go.th/ nso/knowledge/estat/esta1_6.html (22 /7/2552) สํานักบริหารงานการศกึ ษานอกโรงเรยี น. คําช้แี จงการจดั ทาํ แผนปฏิบัตกิ ารประจําป งบประมาณ 2551. (อดั สาํ เนา) สุโขทยั ธรรมาธิราช, มหาวิทยาลยั . บณั ฑิตศกึ ษา สาขาวชิ าศึกษาศาสตร. ประมวลสาระชุดวชิ าบรบิ ท ทางการบริหารการศกึ ษา หนวยท่ี 11-15 กรงุ เทพฯ : มหาวิทยาลยั , 2546. สุพล พลธรี ะ. การประชมุ . สารเทคนิคการแพทยจุฬาฯ 4, 2533. สวุ ิมล ตริ กานนั ท. การประเมนิ โครงการ : แนวทางสกู ารปฏิบัติ. กรุงเทพฯ : มหาวิทยาลัยรามคาํ แหง, 2544. หนวยที่ 5 การเขยี นรายงาน เขา ถึงไดจ าก http://www.tice.ac.th/Online/Online2- 2549/bussiness/.../n5.htm (17/7/2552) อรพนิ ท สพโชคชยั . การมีสวนรวมของประชาชนในการพัฒนาระบบราชการ. เขาถึงไดจ าก http://www.plan.ru.ac.th/newweb/opdc/data/participatory.pdf. (28/8/2552) ภาษาองั กฤษ

89 Administrator. การสนทนากลมุ แบบเรียน -learning. ภาควชิ าพัฒนาชมุ ชน คณะสังคมสงเคราะห ศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร : กรุงเทพฯ, 2547. IT Destination Tech Archive [00005]. ความหมายของขอ มูล. เขาถงึ ไดจาก http://www.itdestination.com/resources/tech/showtech.php?00005 (1/7/2552) Judith Sharken Simon. How to Conduct a Focus Group. เขาถึงไดจาก http://www.tgci.com/magazine/99fall/focus1.asp (30/1/2549) Noina koku GEO. ความหมายของขอ มลู สารสนเทศ สารสนเทศภูมศิ าสตร ฐานขอ มูล. เขา ถึงไดจ าก http://www.noinazung-06blogspot.com 2009/06geographic-information-system-gis.html (10/7/2552) UNESCO / APPEAL. HandBook : Non-formal Adult Education Facilitator, Module 4 Participatory Learning. Bangkok, 2001. UNESCO / APPEAL. Monitoring and Evaluation of literacy and continuing education programmes. Bangkok, 1999.

90 ที่ปรึกษา คณะผจู ัดทํา 1. นายประเสรฐิ บญุ เรอื ง เลขาธิการ กศน. รองเลขาธิการ กศน. 2. ดร.ชยั ยศ อิม่ สุวรรณ รองเลขาธกิ าร กศน. ท่ีปรึกษาดา นการพฒั นาหลกั สูตร กศน. 3. นายวชั รนิ ทร จําป ผอู าํ นวยการกลมุ พัฒนาการศกึ ษานอกโรงเรยี น 4. ดร.ทองอยู แกว ไทรฮะ กลุม พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรียน ศูนยเ ทคโนโลยีทางการศกึ ษา 5. นางรกั ขณา ตณั ฑวุฑโฒ กลุม พัฒนาการศึกษานอกโรงเรยี น ผูเขียนและเรียบเรยี ง ศนู ยเ ทคโนโลยีทางการศกึ ษา กลมุ พัฒนาการศกึ ษานอกโรงเรยี น 1. นางกนกพรรณ สวุ รรณพิทกั ษ ขา ราชการบาํ นาญ ขา ราชการบาํ นาญ 2. นางชนิดา ดียิ่ง ขา ราชการบํานาญ ขา ราชการบาํ นาญ ผูบรรณาธิการ และพฒั นาปรับปรุง ขา ราชการบาํ นาญ ขาราชการบํานาญ 1. นางกนกพรรณ สวุ รรณพทิ กั ษ กลมุ พฒั นาการศึกษานอกโรงเรยี น 2. นางชนิดา ดยี ง่ิ กลุมพฒั นาการศึกษานอกโรงเรียน กลุมพัฒนาการศึกษานอกโรงเรียน 3. นางสาววรรณพร ปท มานนท กลุมพัฒนาการศึกษานอกโรงเรยี น กลมุ พฒั นาการศึกษานอกโรงเรียน 4. นายววิ ฒั นไ ชย จันทนสุคนธ กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรียน 5. นางสาวสุรีพร เจริญนิช กลุมพฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น 6. นางพิชญาภา ปต วิ รา 7. นางธัญญวดี เหลา พาณชิ ย 8. นางเออ้ื จติ ร สมจิตตชอบ 9. นางสาวชนติ า จิตตธรรม คณะทํางาน 1. นายสรุ พงษ มน่ั มะโน 2. นายศภุ โชค ศรรี ัตนศลิ ป 3. นางสาววรรณพร ปท มานนท 4. นางสาวศริญญา กลุ ประดษิ ฐ 5. นางสาวเพชรินทร เหลอื งจิตวัฒนา ผพู มิ พต น ฉบบั นางสาววรรณพร ปท มานนท ผอู อกแบบปก นายศภุ โชค ศรรี ตั นศลิ ป

91 คณะผปู รบั ปรงุ ขอมลู เก่ียวกบั สถาบนั พระมหากษตั รยิ  ป พ.ศ. 2560 ทีป่ รกึ ษา จาํ จด เลขาธิการ กศน. หอมดี ผูตรวจราชการกระทรวงศึกษาธกิ าร 1. นายสรุ พงษ 2. นายประเสรฐิ สุขสุเดช ปฏบิ ตั หิ นา ทรี่ องเลขาธิการ กศน. ผูอํานวยการกลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกระบบ 3. นางตรนี ชุ และการศกึ ษาตามอัธยาศยั ผปู รบั ปรงุ ขอ มูล นางพัชราภรณ จันทรไ ทย กศน.เขตบางซือ่ กรงุ เทพมหานคร คณะทํางาน 1. นายสรุ พงษ มน่ั มะโน กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย 2. นายศุภโชค ศรรี ตั นศิลป กลมุ พฒั นาการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศยั กลุมพฒั นาการศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัย 3. นางสาวเบญ็ จวรรณ อาํ ไพศรี กลุมพฒั นาการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั 4. นางเยาวรัตน ปนมณีวงศ กลมุ พฒั นาการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัย 5. นางสาวสุลาง เพช็ รสวา ง กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย 6. นางสาวทิพวรรณ วงคเ รือน กลุมพฒั นาการศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั 7. นางสาวนภาพร อมรเดชาวฒั น 8. นางสาวชมพนู ท สังขพิชัย ขอมลู กช