19_วิรัลพัชร_พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์

บุคคลสำคัญในวงการนาฏศิลป์ไทยในยุคสมัยต่างๆ จัดทำโดย นางสาววิรัลพัชร ธรรมสนธิเจริญ ม.๕/๑ เลขที่ ๑๙

สารบัญ ๑ ๒-๖ ชีวประวัติ ผลงาน ๗ บรรณานุกรม

๑ ชีวประวัติ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์ พงศ์ เป็นพระราชโอรสพระบาทสมเด็จ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดา เขียน สมัยที่ทรงพระเยาว์พระองค์เจ้าวรวรรณา กร ทรงสนพระทัยศิลปะ วรรณคดี ประวัติศาสตร์ และภาษา รวมทั้งภาษาอังกฤษจนถึงขั้นอ่าน เขียนและแปลได้คล่องแม้จะมิได้เสด็จออกไปศึกษา ต่างประเทศเลย เมื่อเจริญพระชนม์ขึ้นทรงเริ่มรับ ราชการในด้านการคลัง จนกระทั่งทรงดำรง ตำแหน่งรองอธิบดีกรมพระคลังมหาสมบัติ ใน รัชกาลที่ 5 พ.ศ. 2432 ได้รับพระกรุณาโปรด เกล้าฯ สถาปนาเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่น นราธิปประพันธ์พงศ์ เมื่อเจริญพระชนม์ขึ้นทรงเริ่มรับราชการในด้านการคลัง จนกระทั่งทรงดำรงตำแหน่งรอง อธิบดีกรมพระคลังมหาสมบัติ ในรัชกาลที่ 5 พ.ศ. 2432 ได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นนราธิปประพันธ์พงศ์ ราชการพิเศษที่ทรงได้รับ มอบหมาย คือ เป็นนายด้านปฏิสังขรณ์วัดพระศรีรัตนศาสดารามทำบานซุ้มประตูโดยรอบ พระพุ ทธปรางค์ปราสาท (ปราสาทพระเทพบิดร) และพระศรีรัตนเจดีย์สลักเป็นรูปเขี้ยวกาง ลงรักปิดทองทำขึ้นใหม่ และปั้นประดับกระเบื้องก่อฐานยักษ์ยืนประตูคู่หนึ่ง ต่อมาเป็นกรรม สัมปาทิกหอพระสมุดวชิรญาณ โดยดำรงตำแหน่งดังนี้ พ.ศ. 2428 พ.ศ. 2432 พ.ศ. 2435 และ2437 เป็นสาราณียกร พ.ศ. 2430 และ พ.ศ. 2436 เป็นเลขาธิการ พ.ศ. 2432 เป็น ปฏิคม พ.ศ. 2434 เป็นสภานายก

๒ ชีวประวัติ (ต่อ) ท่านได้จัดตั้งโรงละครปรีดาลัย มีลักษณะเป็นโรง ละครที่จัดแสดงละครร้อง ซึ่งได้รับความนิยมอย่าง ยิ่งในรัสมัยรัชกาลที่ 6 และรัชกาลที่ 7 มีบทละครที่ ทรงประพันธ์เสร็จ ณ ที่นี่หลายเรื่อง รวมถึงเปิด แสดงด้วย เช่น สาวเครือฟ้า ที่ดัดแปลงมาจากบท อุปรากรเรื่อง Madame Butterfly ของจาโกโม ปุชชี นี คีตกวีชาวอิตาลี หรือ อีนากพระโขนง ที่ต่อเติมมา จากตำนานเมืองอันโด่งดังของแม่นากพระโขนง (สำหรับเรื่องนี้เมื่อทรงประพันธ์ ทรงใช้นามแฝงว่า \"หมากพญา\") ที่ประสบความสำเร็จอย่างมากเมื่อจัด แสดง ถึงกับมีการแสดงซ้ำต่อเนื่องกันถึง 24 คืน เป็นต้น นอกจากทรงควบคุมกิจการโรงละครปรีดาลัยและ พัฒนารูปแบบการแสดงละครร้องแล้ว ยังทรงพระ นิพนธ์บทละครแบบใหม่และงานประพันธ์อื่น ๆ อีก ทั้งที่ เป็นร้อยกรองและร้อยแก้ว ในพ.ศ. 2464 ทรงได้รับสถาปนาเป็น พระเจ้าบรมวงศ์ เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ พระนิพนธ์ของกรม พระนราธิปประพันธ์พงศ์มีทั้งงานแต่ง งานแปล และ งานแปลงจากภาษาอังกฤษ เช่น อาหรับราตรี รุไบยาต และเรื่องสั้นในวชิรญาณวิเศษ โดยใช้พระนามแฝงหลาย พระนาม เช่น ประเสริฐอักษร หมากพญา พานพระศรี พระศรี

๓ ผลงาน พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ มีผลงานที่เกี่ยวกับศิลปะ การละคร และนาฏศิลป์อยู่มากมายหลายด้าน ดังนี้ บทละคร 1. บทละครเรื่องพระลอ 2. บทละครเรื่องมหาราชวงศ์พม่าแผ่นดินพระเจ้าสีป่อมิ นทร์ 3. บทละครเรื่องสาวเครือฟ้า (จากเรื่อง Madame Butterfly) 4. บทละครเรื่องคว้าน้ำเหลว 5. บทละครเรื่องพระราชพงศาวดาร ตอนพระยาเดโชแข็ง เมือง 6. บทละครเรื่องพระราชพงศาวดาร เรื่องพันท้ายนรสิงห์ 7. บทละครเรื่องไกรทอง 8. บทละครเรื่องปักษีปกรณัม เรื่อง พญาระกา 9. บทเสภารำเรื่องพระอาลสะนัม 10. บทละครเสภาเรื่องขุนช้างขุนแผนตอนวันทองห้ามทัพ 11. บทละครเรื่องหลงใหลได้ปลื้ม (จากเรื่อง Comedy of Errors ของ เชกสเปียร์) 12. บทละครเรื่องตุ๊กตายอดรัก 13. บทละครเรื่องขวดแก้วเจียรไน 14. บทละครเรื่องอีนากพระโขนง ฯลฯ

๔ ผลงาน (ต่อ) กลอน 1. กลอนนิยายอาหรับราตรี 2. กลอนสุภาพเรื่องลูกอินทร์ 3. กลอนสุภาพเรื่องสมน้ำหน้า 4. กลอนสุภาพเรื่องชาติกระท้อน ไม่ทุบเสียก่อนก็ไม่หวาน 5. คำกลอนเรื่องสิทธิเสรีและสมภาพตามธรรมชาติ 6. นิราศนราธิป 7. กลอนสุภาพ ใน คำกลอนสรรเสริญพระบารมีพระบาท สมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ภาคที่ 3 8. นรางกุโรวาทคำกลอน 9. กลอนทรงอำนวยพรและสรรเสริญ 10. นิราศไทรโยค ร้อยแก้ว 1. กล่อมจิตร เป็นเรื่องสั้นบางเรื่องในวชิรญาณและวชิรญาณ วิเศษนำมาพิมพ์รวมเป็นเล่ม เช่น เรื่องสั้นเรื่องมั่งมีขึ้นได้ใน วันเดียว เรื่องความรักของผู้ร้าย และเรื่องตาบอดสอดตาเห็น 2. ประวัติหอพระสมุดวชิรญาณ 3. มหามกุฎราชสันตติวงศ์ 4. สร้อยคอที่หาย The Necklace ของ กี เดอ โมปัสซังต์ ฯลฯ

๕ ผลงาน (ต่อ) โคลงและลิลิต 1. โคลงลิลิตดั้นเรื่องตำนานพระพุ ทธบาท 2. โคลงลิลิตดั้นตำนานพระแท่นมนังคศิลาบาต ปฐมภาค 3. โคลงลิลิตมหามกุฏราชคุณานุสรณ์ (ปกพิมพ์ “โคลงลิขิตมหามกุฏราชคุณานุ สรณ์”) 4. โคลงลิลิตสุภาพพระบรมราชาภิเษกสัปดมราชมหาจักรีวงศ์ 5. อธิบดีกรมพระคลังมหาสมบัติ ในโคลงยอพระเกียรติสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมสมเด็จพระบำราบปรปักษ์ 6. โคลงภาพเรื่องรามเกียรติ์ที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม* ห้องที่ 24 – 25 รวมโคลง 56 บท เนื้อความตั้งแต่นางสำมะนักขามาฟ้องทศกัณฐ์ จนถึงหนุมานถวายตัว 7. โคลงศัพท์ง่ายยาก ในวชิรญาณวิเศษ ร.ศ. 108 เล่ม 5 (ภายหลังพิมพ์รวมในโคลง อุภัยพากย์) 8. โคลงภาษิตใหม่ หรือโคลงสุภาษิตเจ้านาย มี 12 บท คือ โคลงความเหนื่อยหน่าย โคลงความเย่อหยิ่ง โคลงความฤษยา โคลงความพยาบาท โคลงความอาย โคลง ว่าด้วยความกลัว ขลาด โคลงความเกียจคร้าน โคลงความโลภ โคลงความโทมนัส โคลงความโกง โคลงความซื่อสัตย์ และโคลงความโกรธ 9. รุไบยาต ของ ฮะกิม โอมาร์ คัยยาม 10. โคลงสุภาพเรื่องนิราศชะอำ 11. อุทานยวนถวิล 12. โคลงวรวรรณดนุช 13. โคลงเรื่องความมั่งมี ฉัฬะทิศะธรรมะปฏิบัติ และปัญจาภิณหะปัจจะเวกขณ์กับอัฎฐ โลกธรรม 14. ยอพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในลิลิตคำหลวง

๖ ผลงาน (ต่อ) โคลงและลิลิต 15. โคลงถวายไชยมงคลจารึกในกระถางใหญ่ 16. โคลงภาพพระราชพงศาวดาร โคลงประกอบรูปที่ 2 แผ่นดินสมเด็จพระราเมศวร ภาพตีเมืองเชียงใหม่ โคลงประกอบรูปที่ 3 แผ่นดินสมเด็จพระราเมศวร ภาพตีเมืองละแวก โคลงประกอบรูปที่ 56 แผ่นดินสมเด็จพระเจ้าเสือ ภาพพันท้ายนรสิงห์ถวายชีวิต โคลงประกอบรูปที่ 61 แผ่นดินพระเจ้าเอกทัศ ภาพอลังกปูนีถวายนกกระจอกเทศ โคลงประกอบรูปที่ 70 แผ่นดินพระเจ้ากรุงธนบุรี ภาพอะแซหวุ่นกี้ดูตัวเจ้าพระยาจักรี คำฉันท์ 1. เฉลิมเกียรติกษัตรีคำฉันท์ 2. คำฉันท์ดุษฎีสังเวยกล่อมและกาพย์ขับไม้บำเรอ พระเสวตคชเดชน์ดิลก (รัชกาลที่ 7) 3. คำฉันท์มงคลมหาสมัยสมาคมสำหรับดุษฎีอำนวย ในวันเถลิงพุ ทธศก 2471 (พ.ศ. 2471) 4. ฉันท์ของกรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ในคำ กลอนสรรเสริญพระบารมีพระบาทสมเด็จพระ จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ภาคที่ 3

๗ บรรณานุกรม อุดมพร เข็มเฉลิม. (2564). โรงละครปรีดาลัย ของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ นราธิปประพันธ์พงศ์ โรงมหรสพแห่งแรกในสยาม. [ออนไลน์]. เข้าถึงเมื่อ 24 กรกฎาคม 2565. เข้าถึงได้จาก https://www.finearts.go.th/promotion/view/ 28814-โรงละครปรีดาลัย-ของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ-กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์- โรงมหรสพแห่งแรกในสยาม สุมาลี วีระวงศ์. (2558). พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์. [ออนไลน์]. เข้าถึงเมื่อ 24 กรกฎาคม 2565. เข้าถึงได้จาก https://www.sac.or.th/ databases/thailitdir/cre_det.php?cr_id=61