วัสดุสารสนเทศ 1

วสั ดสุ ารสนเทศ โดย ครรู ุง่ ทพิ ย์ บัวศรี โรงเรยี นจอมพระประชาสรรค์ อาเภอจอมพระ จงั หวัดสุรินทร์ สานกั งานเขตพื้นทกี่ ารศกึ ษามธั ยมศึกษา เขต 33 สานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพ้ืนฐาน กระทรวงศึกษาธิการ

สารบญั ความหมายของวสั ดุห้องสมุดวสั ดหุ อ้ งสมดุ หรอื ทรพั ยากรสารนเิ ทศ หมายถงึ วสั ดทุ ่ีบนั ทกึ ความรู้ ขอ้ มลู ขา่ วสาร วิชาการตา่ งๆ ตลอดจน ความหมายของวสั ดุหอ้ งสมุด ความบนั เทงิ ในรูปแบบตา่ งๆ ประโยชนข์ องวัสดุหอ้ งสมุด ประเภทของวสั ดุหอ้ งสมุด ประโยชนข์ องวัสดุหอ้ งสมุด วัสดุสงิ่ พมิ พ์ (Printed Materials) 1. เป็นบนั ทกึ แห่งภมู ิปัญญาของมนษุ ย์ ใชส้ ืบทอดความคดิ ความรู้ วสั ดุโสตทศั นห์ รือวัสดุไมต่ ีพมิ พ์ เร่อื งราวต่างๆ ศลิ ปะ วฒั นธรรม อารยธรรมจากคนรุน่ หน่งึ ไปยงั คนอกี รุน่ วสั ดุยอ่ สว่ น (Microform) หนง่ึ วชิ าความรูเ้ หลา่ นเี้ ป็นรากฐานสาคญั ในการสรา้ งความเจรญิ รุง่ เรอื ง ของสงั คมมนษุ ย์ โสตวสั ดุ (Audio Materials) 2. ความรู้ ขอ้ มลู ขา่ วสาร จากวสั ดหุ อ้ งสมดุ ซง่ึ มอี ยหู่ ลายประเภทหลาย โสตทศั นวสั ดุ (Audio – Visual Materials) รูปแบบชว่ ยขจดั ความไม่รูใ้ นเร่อื งต่าง ๆ และสรา้ งสติปัญญา 3. ใชข้ อ้ มลู จากวสั ดหุ อ้ งสมดุ ท่ถี กู ตอ้ ง ครบถว้ น และทนั เวลาจะชว่ ยใน ฐานข้อมูล การตดั สนิ ใจแกไ้ ขปัญหาตา่ ง ๆ ไดอ้ ย่างมีประสทิ ธิภาพ 4. ความรู้ ขอ้ มลู ต่าง ๆ จากวสั ดหุ อ้ งสมดุ ก่อใหเ้ กดิ การศกึ ษาคน้ ควา้ และ พฒั นาวทิ ยาการตา่ ง ๆ ทง้ั ในดา้ นวิทยาศาสตรแ์ ละสงั คมศาสตร์ 5. ความรูจ้ ากวสั ดหุ อ้ งสมดุ บางชนดิ กอ่ ใหเ้ กดิ ความจรรโลงใจ ความ ซาบซงึ้ เกดิ ความคดิ สรา้ งสรรค์ ก่อใหเ้ กดิ แรงบนั ดาลใจในการคิดและทา ส่ิงท่ดี งี ามมีคณุ ค่าแก่การดาเนนิ ชวี ติ 6. หนงั สือบางเร่อื ง โสตทศั นวสั ดบุ างชนดิ ทาใหเ้ กดิ ความเพลิดเพลนิ ผ่อนคลายความตงึ เครยี ดช่วยใหเ้ กิดการพกั ผ่อนหย่อนใจ ซง่ึ มีผลสาคญั และเป็นส่ิงจาเป็นสาหรบั การดาเนนิ ชวี ติ ใหเ้ ป็นปกติสขุ ไดไ้ มน่ อ้ ยไปกวา่ ความตอ้ งการดา้ นอ่นื ๆ

ประเภทของวสั ดุหอ้ งสมุดแบง่ ไดเ้ ป็ น 3 ประเภท ได้แก่ 1.1 หนังสือบนั เทงิ คดี (Fiction Book) คอื สิ่งพมิ พท์ เี่ ขียนขึน้ จาก 1. วสั ดสุ ่ิงพมิ พ์ (Printed Materials) จนิ ตนาการ หรือประสบการณข์ องผแู้ ตง่ เพอ่ื ความบนั เทงิ และ 2. วสั ดโุ สตทศั นห์ รอื วสั ดไุ มใ่ ช่ส่ิงพิมพ์ (Audio – Visual Materials or Non- Printed Materials) เพลดิ เพลินใจของผู้อา่ น อาจแทรกขอ้ คิด คติชวี ติ ในแงม่ ุมตา่ ง 3. วสั ดอุ ิเลก็ ทรอนกิ ส์ (Electronic Materials) 1.2 หนังสือสารคดี (Non - Fiction Book) คอื สงิ่ พมิ พท์ ใี่ หข้ อ้ มลู วัสดุสิ่งพมิ พ์ (Printed Materials)วสั ดสุ ่ิงพมิ พ์ หมายถงึ ความรู้ ข้อเทจ็ จริง ทฤษฎี แนวคดิ สตู รต่าง ทถี่ กู ต้อง แบง่ ยอ่ ยได้ ส่ิงตีพมิ พเ์ ป็นลายลกั ษณอ์ กั ษร บนั ทกึ ความรู้ ขอ้ มลู ข่าวสารต่าง ๆ เพ่อื เผยแพร่ แบง่ ออกเป็น เป็ น 1. หนงั สอื (Book) คอื ส่ิงพิมพท์ ่เี ป็นรูปเล่ม ในเล่มหนง่ึ มเี พียง เร่อื งเดียวหรอื หลายเรอ่ื งกไ็ ด้ เนอื้ หาจบภายในเลม่ เดียว หรอื หลาย 1) ตาราวิชาการ (Text Books) คือหนังสอื ทเ่ี ขียนโดยครอบคลุม เล่ม แบง่ ย่อยไดด้ งั นคี้ อื เนือ้ หารายวิชาใดวชิ าหน่ึงอยา่ งครบ 2) หนังสืออ่านประกอบ คอื หนังสอื ทเ่ี ขียนขึน้ เพอื่ อ่านประกอบ เนือ้ หาวิชาทงั้ หลาย โดยมีเนือ้ หาละเอียด เจาะลึก เพอ่ื ใหผ้ ูท้ ส่ี นใจ ค้นคว้าได้ 3) หนังสอื ความรู้ทว่ั ไป คอื หนังสอื ทผี่ เู้ ขียนคน้ ควา้ เรียบเรียงขึน้ ตาม ความสนใจของตนเป็ นการเสนอความรู้ในเรื่องใดเรื่องหน่ึง 4) หนังสอื อ้างอิง (Reference Books) คอื หนังสอื ทม่ี ลี กั ษณะ พเิ ศษ จดั ทาขึน้ เพอื่ รวบรวมความรู้ ข้อเทจ็ จริงในสาขาวชิ าตา่ ง ไว้ ดว้ ยกัน 5) สง่ิ พมิ พร์ ัฐบาล (Government Publications) คอื หนังสือ หรือเอกสาร วารสารทผ่ี ลติ โดยหน่วยงานราชการ และรัฐวสิ าหกิจ อาจ เป็ นรายงานประจาปี รายงานประชุมทางวชิ าการ

6) วิทยานิพนธห์ รือปริญญานิพนธ์ (Theses or 3. กฤตภาค (Clippings) คอื สิ่งพมิ พท์ ต่ี ดั ออกจากส่ิงพมิ พอ์ ื่น Dissertations) คอื รายงานการคน้ ควา้ วจิ ยั ทเี่ รยี บเรียงขนึ้ โดยตดั มาจากวารสาร หรือหนังสือพมิ พ์ อาจเป็ นรูปภาพ ขา่ วสาร เพอื่ ประกอบการศกึ ษาในระดบั บณั ฑติ ศกึ ษา บทความ บทวิเคราะห์ หรือข้อความทสี่ าคัญ มคี ุณค่า เป็ นประโยชน์ 7) สิทธบิ ตั ร (Patents) คือเอกสารทร่ี ัฐออกใหเ้ พอื่ คุ้มครอง ต่อการศึกษาคน้ ควา้ การประดษิ ฐห์ รือการออกแบบผลิตภณั ฑ์ โดยผขู้ อสทิ ธิบตั ร ตอ้ งการไดร้ ับการคุม้ ครองสิทธใิ นการผลติ ในชว่ งระยะเวลาหนึ่ง 4. ต้นฉบบั ตวั เขยี น (Manuscripts) คือ บนั ทกึ ทเ่ี ป็ นลายลักษณ์ อักษรหรือพมิ พแ์ ตย่ งั มไิ ดพ้ มิ พเ์ ผยแพร่ 8) เอกสารมาตรฐาน (Standards) คอื เอกสารทร่ี ะบุ ข้อกาหนดรายการอยา่ งหน่ึงหรือหลายอยา่ งเกีย่ วกับรูปแบบ 5. สิ่งพมิ พต์ อ่ เน่ือง (Serials) คือ สิง่ พมิ พท์ อ่ี อกต่อเนื่องกันอยา่ ง สม่าเสมอตามระยะเวลาทกี่ าหนดไว้ ขนาด คุณภาพ ส่วนประกอบ วธิ ใี ช้ ฯลฯ ตลอดจนขอ้ กาหนด เกี่ยวกับความปลอดภยั ของการใช้ผลิตภณั ฑ์ 5.1 วารสาร (Journals) คือสง่ิ พมิ พท์ ก่ี าหนดระยะเวลาออกไว้ แน่นอน ใหค้ วามรู้ ข้อมลู ขา่ วสาร ขอ้ เทจ็ จริงทท่ี นั สมัย ทนั 9) คู่มือสถานศึกษา (School Catalogs) หรือคมู่ ือนักศึกษา เหตุการณก์ ว่าสงิ่ พมิ พป์ ระเภทอ่นื วารสารแบง่ ออกเป็ น 3 ชนิดคือ คอื หนังสอื ทสี่ ถาบนั การศกึ ษาตา่ ง จดั ทาขนึ้ เพอ่ื เสนอ รายละเอยี ดตา่ ง เกย่ี วกบั สถานศกึ ษานัน้ 1) วารสารวชิ าการ (Journals) คือวารสารทเ่ี สนอความรู้ ความก้าวหน้าทางวชิ าการในสาขาวชิ าตา่ ง หรือสาขาวชิ าใดวิชา 10) รายงานการวจิ ยั รายงานทางเทคนิค (Research หนึ่ง Reports, Technical Reports) คือรายงานทเ่ี ขียนถงึ ผล การค้นคว้า การทดลอง การวิจยั เสนอตอ่ หน่วยงานทใี่ หก้ าร 2) วารสารวิจารณ์ (Reviews Journals) คอื วารสารทเ่ี สนอ ความรู้ ข้อวจิ ารณข์ องผเู้ ขียนไวด้ ว้ ย มกี ารวิเคราะหข์ ่าวสาร สนับสนุน หรือต่อสาธารณชน เหตุการณต์ า่ ง ตามข้อเทจ็ จริงทกุ แงม่ ุม 11) รายงานการสมั มนา (Seminar Reports) คือเร่ืองยอ่ หรือสาระสงั เขป หรือบทความซง่ึ เป็ นผลของการคน้ ควา้ วิจยั ท่ี 3) นิตยสาร (Magazines) คอื วารสารทมี่ ุ่งเสนอความบนั เทงิ และ เสนอต่อทป่ี ระชุมวชิ าการ หรือการสัมมนา จดั พมิ พแ์ จกแก่ เกร็ดความรู้เป็ นหลัก สมาชกิ ผเู้ ขา้ ร่วม ประชุม 5.2 หนังสือพมิ พ์ (Newspaper) คือสง่ิ พมิ พท์ อี่ อกเป็ นรายวัน ราย 3 วัน รายสัปดาห์ เสนอขา่ วความเคลื่อนไหวของเหตกุ ารณ์ ปัจจบุ นั ทงั้ ภายในประเทศและตา่ งประเทศ 5.3 หนังสอื รายปี (Yearbooks) คือส่ิงพมิ พท์ อี่ อกตอ่ เนื่องกัน

วัสดุโสตทศั นห์ รือวสั ดุไม่ตพี มิ พ์ (Audio - Visual Materials 1.6 ภาพเลอ่ื น (Filmstrip) คอื ภาพน่ิงบนั ทกึ บนฟิ ลม์ ขนาด 35 or Non - Printed Materials)วสั ดุโสตทศั น์ หมายถงึ วัสดุท่ี มม. ยาวประมาณ 20-60 ภาพ เรียงลาดบั ตอ่ กนั และมีคาบรรยาย บันทกึ ขอ้ มลู โดยเน้นการใชภ้ าพและสญั ลกั ษณอ์ ่ืน นอกเหนือจาก ในภาพหรอื แยกตา่ งหากในรูปของวัสดุบนั ทกึ เสยี งหรือส่ิงพมิ พ์ ตวั พิมพ์ โดยผ่านประสาทสมั ผัสทางหู ทางตา และชว่ ยใหเ้ ขา้ ใจ 1.7 ภาพโปร่งใส (Transparence) หรือแผน่ ใส เป็ นแผน่ เรือ่ งราวได้ดขี นึ้ วสั ดุโสตทัศนแ์ บ่งออกไดด้ งั นี้ พลาสตกิ ใส ใช้บนั ทกึ ภาพ ขอ้ ความ เรื่องราวต่าง สามารถลบ และเพม่ิ เตมิ รายละเอยี ดได้ ใชก้ บั เครื่องฉายภาพขา้ มศรษะ 1. ทัศนวัสดุ (Visual Materials) คือการใช้ภาพ สญั ลกั ษณ์ และ คาประกอบเขา้ ดว้ ยกัน เพื่ออธิบายเร่อื งราว ผูใ้ ช้อาจดไู ด้ดว้ ยตาเปล่า (Overhead Projector) 1.8 รูปภาพ (Picture Photograph) คอื ภาพน่ิงทแ่ี สดง หรอื อาจใช้อุปกรณช์ ว่ ยในการดกู ไ็ ด้ ไดแ้ ก่ เรื่องราว เหตุการณ์ บุคคลหรือศิลปะ ภาพสถานที่ 1.1 แผนสถติ ิ (Graphs) คอื การแสดงขอ้ มลู ทเี่ ป็ นตัวเลขหรือแผ่น 1.9 แผนที่ (Map) คือภาพและลายเสน้ ทแี่ สดงลกั ษณะตา่ ง ของ ภาพ ท่ใี ชเ้ สน้ หรือจุดเป็ นสญั ลักษณแ์ ทนสดั ส่วนทมี่ ีความสมั พันธก์ นั พนื้ ผวิ โลกและสภาพทางภมู ิศาสตร์ 1.2 แผนภมู หิ รอื แผนภาพ (Charts and Diagrams) คือวัสดุท่ี 1.10 หนุ่ จาลอง (Model) คอื วสั ดุสามมติ ิของจริงทใ่ี หญห่ รอื เลก็ ใช้ภาพ สญั ลกั ษณ์ ตัวเลขและตวั หนังสือประกอบเขา้ ดว้ ยกนั เพอื่ เกนิ ไปหรือไมส่ ามารถใชข้ องจริงได้ สร้างขนึ้ ใหม้ ีลักษณะเหมือน แสดงความสัมพันธข์ องเรอ่ื งราวและแนวคดิ ตา่ ง อยา่ งมแี บบแผน ของจริงหรือเลยี นแบบของจริง 1.3 การต์ ูน (Cartoon) คอื ภาพลายเส้นท่ใี ช้ลอ้ เลยี นบุคคล แนวความคิด จัดทาขนึ้ เพ่อื โน้มน้าวทศั นคตขิ องผูด้ ู 1.11 ของตวั อยา่ ง (Specimen) คอื ของจริงทช่ี ่วยใหเ้ ขา้ ใจไดด้ ี ยง่ิ ขึน้ 1.4 ภาพโฆษณา (Poster) คอื วสั ดุท่ีใชล้ ายเส้น ภาพ รูปภาพ จัดทา ขนึ้ เพอื่ สอ่ื สารข้อมลู และดึงดดู ความสนใจของผพู้ บเหน็ และเพื่อจงู ใจ 1.5 ภาพน่ิง (Slide) คอื ภาพทีถ่ า่ ยลงบนฟิ ลม์ หรือวาดลงบนแผ่น พลาสตกิ โปรง่ แสงผนึกในกรอบ มีทง้ั สี ขาวดา โดยอาจมีคาบรรยาย ในรูปของวสั ดุบนั ทกึ เสียงหรอื สิ่งพมิ พ์

1.12 วสั ดุย่อส่วน (Microform) คอื วสั ดุทไี่ ดจ้ ากการถา่ ยภาพ 2. โสตวสั ดุ (Audio Materials) คือวสั ดทุ ่ใี ชเ้ สียงเป็นส่ือในการ ย่อส่วนของสงิ่ พมิ พต์ น้ ฉบบั ลงบนฟิ ลม์ หรือกระดาษทบึ แสงใหม้ ี ถา่ ยทอดความหมายของเนอื้ หาเรอ่ื งราวตา่ งๆ ไดแ้ ก่ ขนาดเลก็ ไม่สามารถอ่านดว้ ยตาเปลา่ ได้ ตอ้ งใชเ้ ครื่องอ่านท่ี 2.1 แผ่นเสียง (Phonodisc) คือวสั ดบุ นั ทกึ เสียงไวใ้ นลกั ษณะเป็นรอ่ งบน ขยายภาพใหเ้ ทา่ กับตน้ ฉบบั เดมิ เป็ นการประหยดั เนือ้ ทใ่ี นการ พนื้ ผิวของแผ่นวตั ถุ ไม่สามารถลบหรอื บนั ทกึ ใหม่ได้ จดั เกบ็ สิง่ พมิ พ์ วสั ดุย่อส่วนมหี ลายชนิดไดแ้ ก่ 2.2 เทปบนั ทกึ เสียง (Phonotape) คอื แถบแมเ่ หลก็ ท่ใี ชบ้ นั ทกึ เสียง 1) ไมโครฟิ ลม์ (Microfilms) คือการถา่ ยภาพยอ่ สว่ นจาก สามารถบนั ทกึ เสียงลบเสียงหรอื บนั ทกึ ใหม่ได้ ตน้ ฉบบั เดมิ ลงบนฟิ ลม์ โปร่งแสงหรือทบึ แสง ขนาด 16 มม. หรือ 2.3 แผ่นคอมแพคทด์ สิ กห์ รอื ซดี ี (Compact Disc) คอื วสั ดบุ นั ทกึ เสียงท่ี 35 มม. ความยาวประมาณ 100 ฟุต อัตรายอ่ สว่ นตงั้ แต่ 15:1 – ทาดว้ ยโลหะหรอื พลาสตกิ คลา้ ยแผน่ เสยี ง มีความคงทนในการใชง้ าน มีความ 40:1 จสุ งู คณุ ภาพของเสียงสดใสชดั เจนกว่าแผน่ เสียง 2) ไมโครฟิ ช (Microfiches) คือการถา่ ยภาพยอ่ ส่วนจาก ต้นฉบบั เดมิ ลงบนฟิ ลม์ โปร่งแสง ขนาด 4 นิว้ x 6 นิว้ อัตรา ย่อส่วนตัง้ แต่ 15:1– 40:1 ไมโครฟิ ช 1 แผน่ บนั ทกึ ภาพได้ ประมาณ 98 ภาพ สว่ นบนของแผ่นฟิ ลม์ จะใหร้ ายละเอยี ดของ สิ่งพมิ พต์ ้นฉบบั ซง่ึ อา่ นไดด้ ว้ ยตาเปล่า 3) อัลตราฟิ ช (Ultrafiches) คือไมโครฟิ ชทบี่ นั ทกึ ภาพยอ่ ส่วน ขนาดเลก็ มาก อตั ราย่อสว่ นตงั้ แต่ 115:1 – 500:1 แผ่นฟิ ลม์ ขนาด 4 นิว้ x 6 นิว้ สามารถบนั ทกึ ภาพไดถ้ งึ 400 ภาพ 4) ไมโครโอเปค (Micro Opaque) เป็ นการยอ่ สว่ นสิ่งพมิ พล์ ง บนกระดาษทบึ แสงดว้ ยการพมิ พ์ วสั ดุยอ่ สว่ นประเภทนีม้ ีหลาย ขนาด มชี ่อื ทางการคา้ ว่า Microcard, Microprint เป็ นต้น

1. ฐานข้อมลู บรรณานุกรม (Bibliographic Database) 4. ฐานขอ้ มูลภาพลักษณ์ (Image Database) คอื ฐานขอ้ มูล คอื ฐานข้อมูลหลกั ของหอ้ งสมุดทเี่ ก็บบนั ทกึ ข้อมลู บรรณานุกรม เตม็ รูปชนิดหนึ่งซง่ึ บนั ทกึ ข้อมลู โดยการถา่ ยภาพหรือการอ่าน ของวัสดุทุกชนิดในหอ้ งสมุด ปัจจุบนั มกี ารผลิตฐานขอ้ มลู เอกสารด้วยเครื่องอ่านเอกสาร (Scanner) ประเภทนีอ้ อกมาในรูปของซดี รี อม (CD-ROM) ออกจาหน่าย หรือร่วมกนั ใหบ้ ริการผา่ นบริษทั ใดบริษทั หนึ่ง 5. ฐานขอ้ มลู สาเร็จรูป หรือซดี ีรอม (CD-ROM : Compact Disc Read Only Memory) คือการบนั ทกึ ข้อมลู ด้วยแสง 2. ฐานข้อมูลตวั เลข (Numeric Database) คอื ฐานขอ้ มลู เลเซอรล์ งแผ่นซดี ี บนั ทกึ ได้ทงั้ อกั ขระภาพและเสยี ง มีความจสุ งู ทางสถติ บิ นั ทกึ ข้อมูลในเร่ืองเก่ียวกบั สถติ ิ ทฤษฎี สูตร สมการ ขอ้ มูลทบ่ี นั ทกึ มที งั้ ในลักษณะทเี่ ป็ นขอ้ มูลบรรณานุกรมและทเี่ ป็ น ต่าง ตลาดหนุ้ ธุรกิจ ข้อมลู เต็มรูป 3. ฐานข้อมลู เต็มรูป (Full-Text Database) คอื ฐานขอ้ มลู ท่ี 6. ฐานข้อมูลสื่อประสม (Multimedia Database) บนั ทกึ เร่ืองราวหรอื ข้อมลู ทส่ี มบรู ณท์ งั้ หมดไว้ในระบบ คอมพวิ เตอร์ เม่อื ตอ้ งการใช้ข้อมูลสามารถเรียกออกมาอ่านได้ เหมอื นกันกับการอา่ นหนังสอื