20 คำถาม-ตอบ ความจริง

คำถาม-ตอบ ความจริง “นมแม-่ นมผง” ที่พอ่ แม่ควรรู้

20 คำถาม-ตอบ ความจรงิ “นมแม-่ นมผง” ทพ่ี ่อแมค่ วรร ู้ พมิ พ์ครงั้ ท่ี 1 มีนาคม 2555 จำนวนพิมพ์ 3,000 เลม่ ผจู้ ดั ทำ คณะทำงานวิชาการ เครอื ข่ายพัฒนากฎหมายการตลาดผลิตภณั ฑ์ อาหารทารกและเด็กเล็ก จัดพมิ พแ์ ละเผยแพร ่ • กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสขุ • องคก์ ารยูนเิ ซฟ ประเทศไทย • ศูนย์นมแม่แหง่ ประเทศไทย • แผนงานคมุ้ ครองผูบ้ ริโภคด้านสุขภาพ (คคส.) จฬุ าลงกรณ์มหาวิทยาลยั ติดตอ่ สำนักงานแผนงานคมุ้ ครองผ้บู ริโภคดา้ นสขุ ภาพ (คคส.) คณะเภสชั ศาสตร์ จุฬาลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั ปทุมวนั กรงุ เทพฯ 10330 โทรศพั ท์ 0 2218 8445 โทรสาร 0 2251 3531 http://www.thaihealthconsumer.org E -mail: [email protected] สนบั สนนุ การจัดพมิ พ ์ สำนักงานกองทนุ สนับสนนุ การสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ภาพประกอบ เดน่ ชัย ธรรมฐติ อิ นนั ต์

คำนำ การเลี้ยงลูกด้วยนมแม่เป็นวิถีธรรมชาติที่ยิ่งใหญ่ในการ เริ่มต้นชีวิตท่ีดีท่ีสุดสำหรับลูกน้อย เพราะนมแม่เป็นทั้ง อาหารกาย อาหารสมอง อาหารใจให้แก่ลูกรัก การเลี้ยงลกู ด้วยนมแม่มีประโยชน์และคุณค่ามหาศาลต่อการพัฒนา สมอง สติปัญญาและอารมณ์ ทำให้ลูกมีสุขภาพแข็งแรง พัฒนาการทางสมองและอารมณ์ท่ีดีพร้อมเติบโตเป็นผู้ใหญ่ อย่ใู นสังคมไดอ้ ย่างงดงาม หนังสือเล่มน้ี คณะทำงานจัดทำและเขียนด้วยถ้อยคำที่ อ่านง่าย พยายามให้ศัพท์ทางเทคนิคและทางการแพทย์น้อย เพื่อให้ความรู้และตอบปัญหาทางด้านวิชาการ และด้านการ ปฏบิ ตั เิ พอ่ื ใหเ้ กดิ ความรคู้ วามเขา้ ใจโดยเฉพาะดา้ นสารอาหาร ในนมแม่และนมผงซึ่งมีการโฆษณาและจำหน่ายมากมายใน ทอ้ งตลาด หวังว่าหนังสือเล่มน้ีจะจุดประกายให้คุณแม่ท้ังหลายได้ เห็นประโยชน์และเริ่มต้นชีวิตของลูกด้วยการเล้ียงลูกด้วย นมแม่ เพ่ือให้เด็กไทยได้รับสารอาหารท่ีทรงคุณค่าและ เตบิ โตอยใู่ นสงั คมไดอ้ ย่างงดงาม คณะทำงานวชิ าการ เครอื ข่ายพัฒนากฎหมายการตลาดผลติ ภัณฑ ์ อาหารทารกและเด็กเลก็



20 คำถาม-ตอบ ความจริง “นมแม่-นมผง” ทีพ่ ่อแมค่ วรร้ ู ทำไมจึงไม่ควรใหท้ ารก 01 ได้รบั นมทไ่ี มใ่ ช่นมแม ่ ซง่ึ ได้แก่ นมผง นมกระปอ๋ ง หรือ นมในภาชนะบรรจตุ า่ งๆ ต้ังแตแ่ รกเกิด เหตผุ ลทไี่ ม่ควรใหท้ ารกไดร้ บั นมผงตงั้ แตแ่ รกเกดิ เพราะ 1. ทำให้ทารกไม่ได้รับหัวน้ำนมจากแม่ซึ่งเปรียบเหมือน วัคซีนปอ้ งกันโรค ทำให้เดก็ เจบ็ ปว่ ยได้ง่าย 2. ทำให้มีโอกาสเป็นโรคภูมิแพ้โปรตีนนมวัว เนื่องจากลำไส้ ของทารกแรกเกิดยังเจริญเติบโตไม่เต็มท่ี โปรตีนจาก นมผงสามารถเข้าสู่ร่างกายทารกได้ง่าย โดยผ่านช่อง ระหว่างเซลลบ์ ุผวิ ลำไส้ 3. ทำให้น้ำนมแม่มาช้าและไม่ประสบความสำเร็จในการ เล้ียงลกู ด้วยนมแม ่

02 นมผงมขี อ้ ดอ้ ย กวา่ นมแม่อยา่ งไร นมผงมขี ้อด้อยกว่านมแม่ เพราะ 1. นมผงมีสารอาหารน้อยกว่านมแม่ และย่อยยากกว่า นมแม่ 2. นมผงไมม่ ีภมู ิตา้ นทาน และไม่มีสารชว่ ยกำจดั เชอ้ื โรค 3. นมผงไม่มีสารช่วยการเจริญเติบโตของอวัยวะต่างๆ ของรา่ งกายให้สมบรู ณ์เตม็ ท ี่  การให้นมผง 03 รว่ มกบั นมแม่ใน ระยะ 6 เดือนแรก จะมผี ลเสียอย่างไร ผลเสยี จากนมผงคือ 1. มีผลทำให้ภาวะกรด ด่าง ในลำไส้ใหญ่ไม่เหมาะสมต่อ การเจริญเติบโตของเช้ือชนิดดีซ่ึงจะช่วยป้องกันอันตราย จากเช้ือก่อโรคในลำไส้ใหญ่ ทำให้ลดความเส่ียงต่อการ เกดิ โรคทอ้ งเสียในทารกทก่ี นิ นมผง 2. มีผลให้เกิดภาวะภูมิแพ้ได้ เนื่องจากเป็นการนำโปรตีน แปลกปลอมให้ลูก ซ่ึงยังมีระบบทางเดินอาหารและระบบ ภูมคิ มุ้ กันท่ไี ม่แข็งแรง

04 ทำไมแนะนำใหท้ ารกได้รบั นมแมเ่ พยี ง อย่างเดยี วลว้ นๆ ในระยะ 6 เดือนแรก นมแมเ่ ปน็ อาหารเพยี งอยา่ งเดยี วและดที สี่ ดุ สำหรบั วยั นี้ เพราะ 1. ในระยะ 6 เดือนแรก การได้รับอาหารอื่นอาจทำให้เกิด การติดเช้ือ และภูมิแพ้ได้ง่าย เน่ืองจากโครงสร้างของ อวัยวะร่างกายทารกยังเจริญไม่เต็มที่ โดยเฉพาะทางเดิน อาหารมีน้ำย่อยยังไม่ครบทำให้มีปัญหาในการย่อยและ การดูดซมึ อาหาร 2. ในระยะ 6 เดือนแรกเป็นช่วงที่สมองมีการเจริญเติบโต สูงสุด สารอาหารจากน้ำนมแม่ช่วยในการพัฒนาการ เจรญิ เตบิ โตของสมองอยา่ งได้เต็มทใ่ี นวัยน้ี 3. การได้รับภูมิต้านทานจากนมแม่ ทำให้ร่างกายแข็งแรง ลดความเสย่ี งการติดเชอ้ื 4. ทำให้ได้รับสารอาหารที่จำเป็นต่างๆ จากนมแม่ เช่น วิตามิน ฮอร์โมน ปริมาณสารอาหารและพลังงานจาก นมแม่เพียงพอกบั ความต้องการของทารกวัยนี้

05 ถ้าแม่ขาดอาหาร น้ำนมแม่ จะยังมคี ณุ ภาพหรือไม ่  นำ้ นมแมย่ งั มคี ณุ ภาพเสมอแมว้ า่ แมข่ าดอาหาร โดยธรรมชาติ ร่างกายของแม่จะคงคุณค่าของน้ำนมไว้เพื่อลกู ยกเวน้ แมอ่ ยู่ ในภาวะขาดอาหารรุนแรง 06 ถา้ แม่ขาดไอโอดีน นมแมจ่ ะ ยงั มคี ุณภาพหรอื ไม ่ แม้ว่าปริมาณไอโอดีนในนมแม่ขึ้นอยู่กับปริมาณไอโอดีนท่ีแม่ ได้รับ แต่ก็ไม่เป็นเหตุผลท่ีจะเล้ียงลูกด้วยนมผงแทนการ เล้ียงลูกด้วยนมแม่ หากแม่ขาดไอโอดีนควรแนะนำแม่ให้ได้ รับไอโอดีนจากอาหารใหเ้ พียงพอ เช่น ใช้เกลือเสริมไอโอดนี ปรุงประกอบอาหาร ยาเม็ดเสริมธาตุเหล็กท่ีมีไอโอดีนเป็น ส่วนประกอบ ซ่ึงสามารถทำได้และดีกว่าการเลี้ยงลูกด้วย นมผง

ทารกทก่ี นิ นมแม่ อยา่ งเดยี ว 6 เดอื น 07 ตอ้ งเสริมธาตุเหลก็ หรือไม่ ในทารกท่ีคลอดครบกำหนด การให้ลูกกินนมแม่อย่างเดียว ล้วนๆ 6 เดือน ทารกจะได้รับธาตุเหล็กในน้ำนมแม่อย่าง เต็มที่ ธาตเุ หลก็ เหล่าน้ันจะถกู ดูดซึมได้เต็มที่ จากการศึกษา พบว่า ถ้าแม่ไม่ขาดธาตุเหล็ก การให้นมแม่อย่างเดียว จะ ทำให้ทารกได้รับธาตุเหล็กเพียงพอ แต่ถ้ามีการนำอาหารอ่ืน มาให้ทารกดว้ ย อาหารอื่นจะรบกวนการดูดซมึ ธาตเุ หลก็ จาก น้ำนมแม่ เชน่ เคยดดู ซมึ ได้กว่ารอ้ ยละ 80 กจ็ ะเหลอื เพยี ง ร้อยละ 20 ทำให้ทารกมีโอกาสขาดธาตุเหล็กในระยะ 6 เดอื นแรกได ้ ในทารกคลอดก่อนกำหนด จำเป็นต้องมีการเสริมธาตุเหล็ก ในระยะอายุ 2-3 เดือน เน่ืองจากทารกคลอดออกมาก่อนท่ี แม่จะส่งผ่านธาตุเหลก็ มาใหไ้ ดท้ ัน ยงิ่ คลอดกอ่ นกำหนดมาก เทา่ ไร ต้องระวังปัญหาขาดธาตุเหล็กมากเท่าน้นั ในการดแู ลแบบองคร์ วม จงึ ตอ้ งดแู ลแมใ่ หไ้ ดร้ บั อาหารวติ ามนิ เกลือแร่ โดยเฉพาะธาตุเหล็ก ไอโอดีน และโฟเลต อย่าง เพียงพอ ทั้งระยะตั้งครรภ์และระยะให้นมลูกจะทำให้ทารก จะได้รบั ธาตตุ ่างๆ รวมทง้ั ธาตเุ หลก็ จากนมแม่ไดเ้ พียงพอ

08 การเตมิ สาร DHAในนมผง ทำใหท้ ารกฉลาดไดจ้ ริงหรือ ไ ม่จริง ยังไม่มีงานวิจัยที่สามารถยืนยันว่าการเติมสารใดๆ ในนมผงแล้วทำให้ทารกฉลาดได้ ยังไม่มีงานวิจัยท่ีสามารถ พสิ ูจน์ไดช้ ดั เจนวา่ การเติม สาร DHA ในนมผงทำให้ทารก 10 ฉลาด แต่มีหลักฐานชัดเจนว่าทารกท่ีได้รับนมแม่ฉลาดกว่า ทารกท่เี ลี้ยงดว้ ยนมผงอย่างมนี ยั สำคัญ

นมผงท่ีมีสารสร้างเสรมิ 09 ภมู คิ มุ้ กัน ชว่ ยปอ้ งกนั การ ติดเช้อื ในทารกได้จรงิ หรอื ไม่จริง งานวิจัยเกี่ยวกับการเติมสารสร้างเสริมภูมิคุ้มกัน ในนมผงยังไม่สามารถพิสูจน์ได้ชัดเจนว่าทำให้ทารกติด เช้ือลดลงจริง แต่มีหลกั ฐานชดั เจนว่าทารกทไี่ ด้รับนมแม่ มีการติดเช้ือน้อยกว่าทารกท่ีเลี้ยงด้วยนมผงอย่างม ี นยั สำคัญ นมผงมสี ารอาหารมากกว่า 10 นมแม่จรงิ หรอื ไมจ่ ริง เพราะนมผงมีสารอาหารแค ่ 60 ชนดิ สว่ นนมแม่มมี ากกว่า 200 ชนดิ 11 นมผงมีโปรตนี ครบกวา่ นมแม่ จรงิ หรอื ไม่จริง เพราะเป็นโปรตีนคนละสายพันธ์ุซึ่ง ไม่สามารถเปรียบเทียบกันได้ แม้ว่าโปรตีน ในนมผงนั้นจะได้ปรับปริมาณให้ใกล้เคียงนม แม่แล้วกต็ าม 11

12 กนิ นมแม่ จะชว่ ยครอบครัวประหยดั ไดเ้ ท่าไร ชว่ ยประหยดั คา่ ใชจ้ า่ ยการซอื้ นมผงปลี ะประมาณ 48,000 บาท ตอ่ เด็ก 1 คน หรอื ประมาณเดอื นละ 4,000 บาท 12 การทีแ่ มไ่ ด้รบั ตวั อยา่ งนมผง 13 หลังคลอดมีผลเสยี อยา่ งไร มีโอกาสใช้นมผงง่ายข้ึน ส่งผลให้ลูกดูดนมแม่น้อยลง ทำให้การสร้างน้ำนมแม่น้อยลงและแห้งไปในท่ีสุด ทำใหแ้ มต่ ้องหนั ไปใช้นมผงชนดิ นัน้ การทแ่ี ม่ไดร้ ับตัวอย่างนมผง จากโรงพยาบาล คลินกิ 14 สถานพยาบาล หรอื บคุ ลากร อืน่ ๆ มีผลเสียอย่างไร 1. แม่เกิดความไม่ม่ันใจในการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ และอาจ ใชน้ มผงในการเลี้ยงลูกแทนนมแม่ 2. เกิดความเข้าใจผิดคิดว่านมผงยี่ห้อท่ีได้รับแจกจะใช้เล้ียง ลูกไดด้ ี เพราะไดร้ บั แจกจากผ้ทู ่มี คี วามนา่ เช่อื ถือ

การโฆษณา ประชาสมั พันธ์ 15 นมผงผ่านสือ่ ตา่ งๆ มีอทิ ธพิ ล กบั แม่อย่างไร ทำใหแ้ มห่ ลงเชอื่ และหนั ไปใชน้ มผงมากขนึ้ เพราะสอ่ื โฆษณา มักจะแสดงภาพเดก็ ท่ีแขง็ แรง น่ารัก และใชช้ ื่อภาษาองั กฤษ บอกสว่ นประกอบของนม เช่น DHA, AA สิ่งเหล่านี้ทำใหแ้ ม่ เขา้ ใจวา่ นมผงมีคุณคา่ ตามโฆษณาดงั กลา่ ว ทำไมจึงต้องมหี ลักเกณฑ์ 16 ว่าดว้ ยการตลาดผลติ ภัณฑ์ อาหารทารกและเดก็ เล็ก (Code) เนื่องจากการโฆษณา ประชาสัมพันธ์ และการตลาด ผลิตภัณฑ์อาหารทารกและเด็กเล็ก ในรูปแบบต่างๆ ส่งผล กระทบตอ่ การเลยี้ งลกู ดว้ ยนมแมไ่ ปทว่ั โลก และไมม่ มี าตรการ ในการควบคุม ประเทศสมาชิกท่ัวโลกจึงเห็นพ้องต้องกันว่า ต้องมีมาตรการควบคุมการตลาดท่ีผิดจริยธรรม จึงมีมติเป็น เอกฉันท์รับรองหลักเกณฑ์ว่าด้วยการตลาดในการประชุม สมัชชาสาธารณสขุ โลกปี พ.ศ.2524 และให้แต่ละประเทศไป ดำเนินการจดั ทำเป็นกฎหมาย หรอื กฎระเบยี บทเี่ ขม้ แขง็ 13

17 ทำไมตอ้ งผลักดันหลกั เกณฑ ์ วา่ ด้วยการตลาดอาหารสำหรบั ทารก และเดก็ เล็ก (Code) ใหเ้ ป็นกฎหมาย เพ่ือเป็นเครื่องมือในการป้องปรามกลยุทธ์การตลาดท่ีขาด จริยธรรม ท่ีบั่นทอนการเล้ียงลูกด้วยนมแม่ คุ้มครองแม่จาก 14 การได้รับอิทธิพลการโฆษณา ที่ทำให้แม่เข้าใจผิดว่าการ เลี้ยงลูกด้วยนมผงไม่แตกต่างจากการเล้ียงลูกด้วยนมแม่ และเปน็ การปกปอ้ งสทิ ธเิ ดก็ ทค่ี วรไดร้ บั นมแม่ ตามอนสุ ญั ญา ว่าด้วยสิทธิเด็กของสหประชาชาติ (Convention on the Rights of the Child: CRC)

18 หากหลกั เกณฑว์ า่ ด้วยการตลาดอาหาร สำหรบั ทารกและเด็กเล็ก (Code) เปน็ กฎหมาย (พ.ร.บ.การตลาดอาหารทารก และเดก็ เล็ก) แลว้ จะช่วยส่งเสรมิ การ เลี้ยงลูกดว้ ยนมแมอ่ ยา่ งไร เมื่อเป็นกฎหมายแล้วทำให้การโฆษณาต้องเป็นไปตามหลัก เกณฑ์ จะสามารถเอาผิดและทำการลงโทษผู้ละเมิดได้ ซึ่ง จะทำใหอ้ ตั ราการเลีย้ งลกู ด้วยนมแม่เพมิ่ ข้ึนได ้ ในระหวา่ งท่ี พ.ร.บ.การตลาด 19 อาหารทารกและเดก็ เลก็ ยังไมม่ ี ผลบังคบั ใช้ จะมีวธิ ีการดำเนินการ เพอ่ื ปอ้ งปรามผลู้ ะเมดิ หลักเกณฑ์ อยา่ งไร ใช้ พ.ร.บ.อาหาร พ.ศ.2522 เป็นเคร่อื งมอื ในการดำเนินงาน ซ่ึงมีปัญหายังไม่ครอบคลุมกับการกำกับดูแลการตลาดใน รูปแบบใหม่ๆ และข้อกำหนดของหลักเกณฑ์ว่าด้วยการ ตลาดอาหารสำหรบั ทารกและเดก็ เล็ก (Code) 15

20 บคุ ลากรสาธารณสุข มีบทบาทหน้าท่ใี นการปกป้อง ตามหลกั เกณฑ์ว่าด้วยการตลาดอาหาร สำหรบั ทารกและเดก็ เล็ก (Code) อย่างไร 16 1. ดแู ลไมใ่ หม้ ีการรับบรจิ าคหรอื แจกจ่ายนมผสมแก่แม่หรอื ครอบครวั ทมี่ ที ารกและเด็กเล็ก 2. เฝา้ ระวังการกระทำใดๆ ท่ลี ะเมดิ Code และสง่ รายงาน การละเมดิ พรอ้ มหลกั ฐานมายังกรมอนามัย

ถงึ แมใ้ นปัจจบุ นั “แม่รุ่นใหม”่ จำนวนมากจะมีความรู้ความเข้าใจ และเหน็ ความสำคญั ของการเลย้ี งลกู ด้วยนมแม่ มากขนึ้ แต่เนอ่ื งด้วยสภาพแวดล้อมในดา้ นต่างๆ รวมถึงขอ้ จำกดั ในการดำเนินชวี ติ ของแม ่ ทำให้เกิดปัญหาอปุ สรรคมากมายทีม่ ีผลกระทบต่อ ความคิดและพฤตกิ รรมในการเล้ยี งลูกดว้ ยนมแม่ การชักจงู โนม้ น้าวของบคุ คลแวดลอ้ ม ท่มี ีความเขา้ ใจผดิ เกยี่ วกับการให้นมเด็ก การให้คำแนะนำที่ไมเ่ พียงพอเหมาะสม ของบุคลากรทางการแพทย์ และการโฆษณาจงู ใจ ของผลิตภณั ฑน์ มผสมและอาหาร สำหรบั ทารกและเดก็ เล็ก เราจะร่วมมอื กนั ในการท่ีจะก้าวข้ามปญั หา อปุ สรรคตา่ งๆ ที่ทำใหแ้ ม่ไมส่ ามารถเลี้ยงลูก ดว้ ยนมแม่สำเรจ็ ดว้ ยการผลักดนั ให้ ร่าง พ.ร.บ.การตลาดอาหารทารกและเด็กเล็ก เปน็ กฎหมายที่ประกาศใชใ้ นอนาคต ซึ่งเปน็ หนทางหนึง่ ในการปกป้อง สง่ เสรมิ และสนบั สนนุ การเลย้ี งลกู ดว้ ยนมแมใ่ นประเทศไทย 17

คณะทำงานวชิ าการ เครอื ข่ายพัฒนากฎหมายการตลาดผลติ ภัณฑ์ อาหารทารกและเด็กเลก็ พญ.นิพรรณพร วรมงคล กรมอนามัย พญ.นภาพรรณ วิรยิ ะอุตสาหกลุ กรมอนามัย นางสาวสุขจริง วอ่ งเดชากลุ กรมอนามัย นางอสิ รีย์ เจตนป์ ระยุกต์ กรมอนามยั รศ.ดร.วิทยา กลุ สมบรู ณ์ แผนงานคุ้มครองผู้บรโิ ภคด้านสขุ ภาพ จฬุ าลงกรณ์มหาวิทยาลยั 18 ผศ.ดร.วรรณา ศรีวิริยานุภาพ แผนงานคมุ้ ครองผูบ้ ริโภคดา้ นสุขภาพ จุฬาลงกรณม์ หาวิทยาลยั นางพรธิดา พัดทอง องคก์ ารยนู ิเซฟ ประเทศไทย พญ.ยพุ ยง แหง่ เชาวนชิ ศูนยน์ มแม่แห่งประเทศไทย พญ.ศิราภรณ์ สวัสดิวร ศนู ยน์ มแมแ่ ห่งประเทศไทย พญ.ศิริพฒั นา ศิริธนารัตนกุล ศนู ย์นมแม่แหง่ ประเทศไทย รศ.กรรณกิ าร์ วิจติ รสคุ นธ์ ศนู ย์นมแมแ่ หง่ ประเทศไทย