DQ

ความฉลาดทางดจิ ิทัล (DQ: Digital Intelligence Quotient)

คานา รายงานเล่มนีจ้ ดั ทาข้นึ เพื่อเป็นส่วนหนึง่ ของวชิ านวตั กรรมและเทคโนโลยีสารสนเทศ เพือ่ การสอ่ื สารการศึกษาและการเรียนรู้ช้ันปีท่ี2เพอื่ ใหไ้ ดศ้ กึ ษาหาความร้ใู นเรือ่ ง ความฉลาดทางดจิ ิทลั (DQ: Digital Intelligence Quotient)และได้ศกึ ษาอยา่ งเข้าใจ เพอื่ เปน็ ประโยชน์กบั การเรยี น ผจู้ ดั ทาหวงั วา่ รายงานเลม่ นีจ้ ะเปน็ ประโยชนก์ บั ผูอ้ ่าน หรอื นักเรยี น นักศกึ ษา ที่กาลงั หาขอ้ มลู เรอื่ งน้อี ยู่ หากมขี อ้ แนะนาหรือขอ้ ผดิ พลาดประการใด ผ้จู ดั ทา ขอน้อมรบั ไว้และขออภัยมา ณ ทน่ี ี้ดว้ ย จดั ทาโดย นายธชั วศิ ว์ ตรีวฒุ ิชนันสริ ิ

สารบญั เรือ่ ง หนา้ คานา ก สารบัญ ข ความหมายของความฉลาดทางดิจิทลั 1-3 การเป็นพลเมอื งทีด่ ีทางดจิ ทิ ัล 4-13 สรปุ 14 บรรณานุกรม 15

ความฉลาดทางดิจทิ ลั (DQ: Digital Intelligence Quotient)คอื อะไร?

ความฉลาดทางดิจทิ ัล (DQ: Digital Intelligence Quotient) คือกลมุ่ ความสามารถทางสงั คมอารมณ์และการรบั รูท้ ีจ่ ะทาใหค้ นคนหนึ่งสามารถเผชญิ กับความท้าทาย ของชวี ิตดจิ ิทลั และสามารถปรับตวั ให้เขา้ กบั ชีวิตดิจิทัลไดค้ วามฉลาดทางดจิ ิทลั ครอบคลุมทัง้ ความรู้ทักษะทัศนคติ และค่านิยมทจ่ี าเปน็ ตอ่ การใชช้ วี ติ ในฐานะสมาชิกของโลกออนไลนก์ ลา่ วอีกนัยหนึง่ คือทกั ษะการใช้สอ่ื และการเข้า สงั คมในโลกออนไลนค์ วามฉลาดทางดจิ ิทัลเป็นผลจากศึกษาและพัฒนาของ Do institute หน่วยงานทเี่ กดิ จากความร่วมมอื กันของภาครัฐและเอกชนทว่ั โลกประสานงานร่วมกับเวิลดอ์ โี คโนมกิ ฟอรั่ม (World Economic Forum) ทีม่ งุ่ มัน่ ให้เดก็ ๆ ทกุ ประเทศไดร้ ับการศกึ ษาดา้ นทกั ษะพลเมืองดิจิทัลท่มี ีคุณภาพและใชช้ ีวิตบนโลก ออนไลน์อย่างปลอดภัยด้วยความกา้ วหน้าของเทคโนโลยีสมัยใหมอ่ ย่างไรก็ตามระดับทักษะความฉลาดทางดิจิทัล ของเดก็ ไทยตามรายงาน DQ report 2018 ยังอยใู่ นระดบั ตา่ อยูท่ ั้งนเี้ นื่องจากสานักงานสง่ เสรมิ เศรษฐกิจ ดิจิทลั (ดีป้า)

กระทรวงดจิ ิทัลเพือ่ เศรษฐกจิ และสงั คม, สานักงานคณะกรรมการการศกึ ษาขนั้ พนื้ ฐาน (สพฐ.) กระทรวงศึกษาธิการและ DQ Institue ร่วมกนั ทาโครงการ #DQEveryChild โดยศกึ ษาเด็กไทยอายุ 8-12 ปที วั่ ประเทศ 1,300 คนผา่ นแบบสารวจออนไลน์ DQ Screen Time Test ชดุ เดยี วกันกับ เด็กประเทศอนื่ ๆ รวมกลุม่ ตวั อยา่ งท่ัวโลกท้งั สน้ิ 37,967 คนผลการศึกษาพบวา่ เดก็ ไทยมีความเส่ียง จากภัยออนไลนถ์ ึง 60% ในขณะทค่ี า่ เฉล่ยี ของการศึกษาครัง้ นอ้ี ยู่ที่ 5696 (จาก 29 ประเทศทั่ว โลก) ภยั ออนไลนท์ ี่พบจากการศกึ ษาชุดน้ีประกอบไปด้วยการกลั่นแกล้งบนโลกออนไลน์, ถูกลอ่ ลวง ออกไปพบคนแปลกหน้าจากสอ่ื สงั คมออนไลน์, ปัญหาการเล่นเกมเดก็ ตดิ เกม, ปัญหาการเขา้ ถึงสือ่ ลามกอนาจาร, ดาวนโ์ หลดภาพหรือวิดีโอทย่ี ่วั ยุอารมณ์เพศและพูดคุยเรอื่ งเพศกับคนแปลกหน้าในโลก ออนไลนด์ งั นัน้ ทักษะความฉลาดทางดจิ ทิ ัลจึงควรทีจ่ ะถกู นามาใช้ในการพัฒนาคุณภาพและ ความสามารถของเยาวชนไทย

การเปน็ พลเมอื งดจิ ิทลั นน้ั มที กั ษะสาคญั 8 ประการ ท่ีควรบม่ เพาะให้เกิดขน้ึ กับพลเมอื งดิจทิ ัลทุกคนใน ศตวรรษท่ี 21 ดังน้ี



1.ทกั ษะในการรักษาอตั ลกั ษณท์ ดี่ ีของตนเอง (Digital Citizen Identity) ต้องมีความสามารถในการสร้างสมดุล บริหารจดั การ รักษาอัตลักษณท์ ่ดี ขี องตนเองไว้ให้ได้ ทั้งในสว่ นของโลก ออนไลนแ์ ละโลกความจรงิ โดยตอนนป้ี ระเด็นเรื่องการสร้างอตั ลกั ษณ์ออนไลน์ถือเปน็ ปรากฏการณ์ใหม่ ทีท่ าใหบ้ ุคคล สามารถแสดงออกถึงความเป็นตวั ตนตอ่ สงั คมภายนอก โดยอาศัยช่องทางการส่ือสารผา่ นเวบ็ ไซตเ์ ครือขา่ ยสังคมในการ อธิบายรปู แบบใหมข่ องการสอ่ื สารแบบมีปฏสิ มั พันธ์ทางอนิ เทอร์เน็ต ซ่ึงเปน็ การแสดงออกเก่ยี วกบั ตวั ตนผ่านเวบ็ ไซต์ เครอื ขา่ ยสังคมต่างๆ

2.ทักษะในการรกั ษาข้อมลู สว่ นตัว (Privacy Management) ดุลพนิ ิจในการบรหิ ารจัดการขอ้ มูลสว่ นตัว โดยเฉพาะการแชร์ข้อมลู ออนไลน์เพื่อป้องกนั ความเป็นส่วนตัวทั้งของตนเอง และผอู้ ื่นเป็นสงิ่ สาคัญทต่ี อ้ งประกอบอยูใ่ นพลเมืองดิจิทัลทกุ คน และพวกเขาจะต้องมีความตระหนกั ในความเท่าเทียมกัน ทางดิจิทลั เคารพในสิทธขิ องคนทกุ คน รวมถึงตอ้ งมวี ิจารณญาณในการรักษาความปลอดภยั ของข้อมูลตนเองในสงั คม ดิจทิ ลั รวู้ ่าข้อมลู ใดควรเผยแพร่ ขอ้ มูลใดไม่ควรเผยแพร่ และต้องจดั การความเสีย่ งของขอ้ มูลของตนในส่ือสังคมดจิ ทิ ลั ไดด้ ว้ ย

3.ทักษะในการคิดวเิ คราะห์มวี ิจารณญาณท่ดี ี (Critical Thinking) ความสามารถในการวเิ คราะหแ์ ยกแยะระหวา่ งข้อมูลที่ถูกต้องและข้อมูลท่ผี ิด ข้อมลู ทม่ี เี นอื้ หาดีและข้อมูลทเี่ ขา้ ข่าย อันตราย รู้ว่าขอ้ มลู ลักษณะใดทถี่ กู ส่งผ่านมาทางออนไลน์แลว้ ควรต้ังข้อสงสยั หาคาตอบใหช้ ดั เจนกอ่ นเช่ือและ นาไปแชร์ ดว้ ยเหตนุ ี้ พลเมอื งดจิ ทิ ัล จึงต้องมีความรคู้ วามสามารถในการเข้าถึง ใช้ สร้างสรรค์ ประเมนิ สงั เคราะห์ และสอ่ื สารข้อมูลขา่ วสารผ่านเครอ่ื งมอื ดิจทิ ลั ซง่ึ จาเปน็ ต้องมคี วามรู้ดา้ นเทคนิคเพื่อใช้เคร่อื งมือดจิ ิทลั เชน่ คอมพิวเตอร์ สมารต์ โฟน แทบ็ เล็ต ได้อย่างเช่ียวชาญ รวมถงึ มที ักษะในการรคู้ ิดขนั้ สูง เชน่ ทักษะการคิด อยา่ งมีวิจารณญาณ ท่จี าเปน็ ตอ่ การเลอื ก จัดประเภท วเิ คราะห์ ตีความ และเขา้ ใจขอ้ มูลข่าวสาร มีความรูแ้ ละ ทักษะในสภาพแวดล้อมดจิ ทิ ัล การร้ดู จิ ิทลั โดยมงุ่ ใหเ้ ป็นผู้ใชท้ ด่ี ี เป็นผ้เู ข้าใจบรบิ ททด่ี ี และเป็นผู้สร้างเน้ือหาทาง ดิจิทลั ทด่ี ี ในสภาพแวดลอ้ มสงั คมดจิ ทิ ัล

4.ทกั ษะในการจัดสรรเวลาหน้าจอ (Screen Time Management) ทกั ษะในการบริหารเวลากบั การใช้อุปกรณ์ยคุ ดจิ ิทลั รวมไปถึงการควบคุมเพ่อื ใหเ้ กิดสมดลุ ระหวา่ งโลกออนไลนแ์ ละ โลกภายนอก นับเป็นอีกหนึ่งความสามารถที่บ่งบอกถึง ความเป็นพลเมืองดจิ ทิ ลั ได้เป็นอย่างดี เพราะเปน็ ทีร่ กู้ ันอยู่ แลว้ วา่ การใช้เทคโนโลยสี ารสนเทศทีข่ าดความเหมาะสมยอ่ มสง่ ผลเสียตอ่ สขุ ภาพโดยรวม ท้งั ความเครียดต่อสุขภาพจติ และเป็นสาเหตุก่อให้เกดิ ความเจบ็ ปว่ ยทางกาย ซ่ึงนาไปสู่การสูญเสยี ทรัพย์สนิ เพอื่ ใช้รกั ษา และเสยี สขุ ภาพในระยะยาว โดยรู้เทา่ ไมถ่ งึ การณ์

5.ทักษะในการรบั มอื กับการคุกคามทางโลกออนไลน์ (Cyberbullying Management) จากขอ้ มูลทางสถติ ลิ า่ สดุ สถานการณใ์ นเรอื่ ง Cyber bullying ในไทย มคี า่ เฉล่ียการกล่นั แกล้งบนโลกออนไลน์ใน รูปแบบตา่ งๆ ท่ีสูงกวา่ คา่ เฉลย่ี โลกอยทู่ ่ี 47% และเกิดในรูปแบบท่หี ลากหลาย อาทิ การดา่ ทอกันดว้ ยขอ้ ความหยาบ คาย การตัดต่อภาพ สร้างข้อมลู เท็จ รวมไปถงึ การตง้ั กลมุ่ ออนไลนก์ ีดกันเพ่อื นออกจากกลมุ่ ฯลฯ ดงั นั้น วา่ ทพี่ ลเมือง ดิจทิ ลั ทกุ คน จงึ ควรมีความสามารถในการรบั รแู้ ละรบั มือการคุกคามขม่ ขบู่ นโลกออนไลนไ์ ด้อยา่ งชาญฉลาด เพอ่ื ปอ้ งกนั ตนเองและคนรอบขา้ งจากการคุกคามทางโลกออนไลนใ์ หไ้ ด้

6.ทักษะในการบริหารจัดการข้อมลู ที่ผ้ใู ชง้ านทิง้ ไวบ้ นโลกออนไลน์ (Digital Footprints) มรี ายงานการศกึ ษาวจิ ยั ยืนยนั ว่า คนรุน่ Baby Boomer คอื กลุ่ม Aging ทเ่ี กิดตั้งแตป่ ี พ.ศ. 2487 – 2505 มกั จะใช้งานอปุ กรณค์ อมพิวเตอร์หรอื โทรศัพท์เคล่อื นท่ีของผ้อู ่ืน และเปดิ ใชง้ าน WiFi สาธารณะ เสร็จแลว้ มักจะละเลย ไม่ลบรหสั ผ่านหรอื ประวตั กิ ารใช้งานถงึ 47% ซงึ่ เสี่ยงมากทีจ่ ะถกู ผู้อ่ืนสวมสิทธิ ขโมยตัวตนบนโลกออนไลน์ และเข้าถงึ ข้อมูลสว่ นบคุ คลไดอ้ ยา่ งงา่ ยดาย ดังน้ัน ความเปน็ พลเมอื งดิจทิ ัล จงึ ตอ้ งมที ักษะความสามารถทีจ่ ะเข้าใจธรรมชาติของ การใชช้ วี ติ ในโลกดิจิทลั วา่ จะหลงเหลอื รอ่ งรอยข้อมูลท้งิ ไวเ้ สมอ รวมไปถงึ ตอ้ งเขา้ ใจผลลัพธท์ อี่ าจเกิดข้นึ เพ่อื การดูแล สงิ่ เหล่าน้อี ยา่ งมีความรบั ผดิ ชอบ

7.ทกั ษะในการรกั ษาความปลอดภัยของตนเองในโลกออนไลน์ (Cybersecurity Management) ความสามารถในการปอ้ งกนั ขอ้ มูลด้วยการสรา้ งระบบความปลอดภัยท่เี ข้มแข็งและปอ้ งกันการโจรกรรมขอ้ มูลไม่ให้ เกดิ ขึน้ ได้ ถ้าตอ้ งทาธุรกรรมกับธนาคารหรอื ซ้อื สนิ ค้าออนไลน์ เช่น ซ้ือเสื้อผา้ ชุดเดรส เปน็ ต้น ควรเปลยี่ นรหสั บ่อยๆ และควรหลีกเลี่ยงการใช้คอมพิวเตอรส์ าธารณะ และหากสงสัยวา่ ขอ้ มูลถูกนาไปใชห้ รือสูญหาย ควรรีบแจง้ ความและแจง้ หน่วยงานท่ีเก่ียวข้องทันที

8.ทักษะในการใชเ้ ทคโนโลยอี ย่างมจี ริยธรรม (Digital Empathy) ความสามารถในการเหน็ อกเหน็ ใจและสร้างความสมั พันธท์ ่ีดีกับผ้อู ืน่ บนโลกออนไลน์ พลเมืองดิจิทลั ทีด่ จี ะตอ้ งรถู้ ึง คุณค่าและจริยธรรมจากการใช้เทคโนโลยี ต้องตระหนักถึงผลพวงทางสงั คม การเมือง เศรษฐกิจ และวัฒนธรรม ทีเ่ กดิ จากการใช้อินเทอร์เนต็ การกดไลก์ กดแชร์ ข้อมลู ขา่ วสาร ออนไลน์ รวมถงึ ร้จู กั สทิ ธแิ ละความรบั ผิดชอบ ออนไลน์ อาทิ เสรีภาพในการพดู การเคารพทรัพย์สนิ ทางปญั ญาของผู้อนื่ และการปกปอ้ งตนเองและชุมชนจาก ความเสย่ี งออนไลน์ เชน่ การกล่นั แกลง้ ออนไลน์ ภาพลามกอนาจารเดก็ สแปม เปน็ ต้น

สรปุ การจะเปน็ พลเมืองดิจิทัลทด่ี นี ้นั ตอ้ งมีความฉลาดทางดจิ ิทลั ซงึ่ ประกอบขน้ึ ด้วยชุดทักษะและความรทู้ ้ังในเชงิ เทคโนโลยแี ละการคดิ ขั้นสงู หรือทเ่ี รยี กว่า “ความรูด้ จิ ิทัล” (Digital Literacy) เพ่ือให้สามารถใช้ประโยชนจ์ ากข้อมูล ขา่ วสารในโลกไซเบอร์ รวู้ ธิ ีป้องกนั ตนเองจากความเสีย่ งต่างๆ ในโลกออนไลน์ เขา้ ใจถงึ สทิ ธิ ความรบั ผดิ ชอบ และ จรยิ ธรรมที่สาคญั ในยคุ ดิจิทัล และใชป้ ระโยชน์จากอนิ เทอร์เน็ตในการมสี ว่ นร่วมทางการเมอื ง เศรษฐกิจ สงั คม และ วฒั นธรรม ท่ีเก่ยี วกบั ตนเอง ชุมชน ประเทศ และพลเมืองบนโลก ได้อยา่ งสรา้ งสรรค์

บรรณานุกรม จากบทความเรื่อง “พลเมอื งดจิ ิทลั (Digital Citizenship)” โดย Phichitra Phetparee| เผยแพรบ่ นเว็บไซต์ สสส. (วันที่ 27 มีนาคม 2562) เอกสารวชิ าการออนไลน์เรอ่ื ง “คู่มอื พลเมืองดจิ ทิ ัล” โดย วรพจน์ วงศ์กจิ รุง่ เรอื ง เผยแพรค่ รัง้ แรก: มิถุนายน 2561 สามารถอา่ นข้อมูลน่าสนใจเพ่ิมเติมได้ท่ี http://cclickthailand.com/wp- content/uploads/2020/04/dq_FINAL.pdf ขอขอบคณุ รูปภาพจาก https://www.freepik.com