คู่มือ 5ส_041021

HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD.

คํานํา ระบบ ส เป็ นหลกั การพืนฐานทีถูกคิดคน้ ขึนเพือเตรียมพืนฐานทีดีสาหรับการ ปรับปรุงและเพิมคุณภาพของการปฏิบตั ิงานตา่ ง ๆ ในองคก์ ร ซึงบริษทั ฯไดน้ าเอาระบบ ส มาเป็นพืนฐานในการบริหารจดั การ ปรับปรุงกระบวนการทางานต่างๆ เพือใหเ้ กิดผล สาํ เร็จอย่างยงั ยนื ทงั นีบุคลากรในองคก์ ร ถือเป็ นปัจจยั สาคญั ในการดาํ เนินระบบ ส ซึง ทุกคนจะตอ้ งมีความรู้ความเขา้ ใจ ในระบบ ส อย่างถ่องแท้ ทางทีมงานวชิ าการ จึงมีการ จดั ทาํ คูม่ ือ ส เพือเป็นขอ้ มูลพืนฐาน และเป็นประโยชน์ต่อบุคคลทวั ไป ทีมีความสนใจ ในการดาเนินระบบ ส คณะผูจ้ ัดทาํ หวงั เป็ นอย่างยิงว่าคู่มือเล่มนีจะมีประโยชน์สาหรับพนักงาน และ บุคลากรทีมีความสนใจในการศึกษาคน้ ควา้ ในเรืองของระบบ ส รวมทงั ในการพฒั นา องคก์ ร คณะผ้จู ัดทาํ ทีมวชิ าการ

สารบญั 5ส หน้า ส1 สะสาง 1 ส2 สะดวก 7 ส3 สะอาด 13 ส4 สร้างมาตรฐาน 16 ส5 สร้างวินัย 23 28

ทีมาของ 5ส 5ส เกิดขึนครังแรกในสหรัฐอเมริกา เรียกวา่ กิจกรรมการทาํ ความสะอาด บา้ น (House Keeping) เพราะความเป็นระเบียบเรียบร้อยและความสะอาดของ สถานทีทาํ งานเป็นสิงสําคญั เพราะสถานทีทาํ งานเปรียบเสมือนบา้ นหลงั หนึง จึง ควรยดึ ถือและปฏิบตั ิอยา่ งเป็ นระบบและเคร่งครัด เฮนรี ฟอร์ด (Henry Ford) เป็น บุคคลทีกล่าวถึงวธิ ีการลดความสูญเปล่าในสถานทีทาํ งานมาตงั แตก่ ่อน ค.ศ. 1920 โดยอาศยั หลกั การ CANDO ซึงย่อมาจากการขจดั ออก (Cleaning up) การจดั เตรียม (Arranging) ความเป็ น ระเบียบเรียบร้อย (Neatness) วินัย (Discipline) และการปรับปรุงอย่างต่อเนือง (Ongoing Improvement) (Ravindranath,2016) ประเทศญีป่ ุนมีการรักษาความเป็ นระเบียบเรียบร้อยในสถานทีทาํ งานเป็นกิจวตั ร โดยถือว่าเป็ นเรือง ของสามญั สํานึก ในช่วงแรกไม่ไดม้ ีวิธีการทีเป็นระบบ (กฤชชยั อนรรฆมณี, เชษฐพงศ์ สินธารา และสุทธิ สิน ทอง,2551) แต่ภายหลังสงครามโลกครังที 2 ได้มีผูเ้ ชียวชาญชาวอเมริกันเป็ นผูถ้ ่ายทอดความรู้เพือปรับปรุง ภาคอุตสาหกรรม บริษทั ญีป่ ุนจึงไดร้ ับองคค์ วามรู้ทีเป็ นคุณูปการหลายเรือง อาทิ การบาํ รุงรักษาเชิงป้องกนั แนวคิดการจดั การคุณภาพ วงจร PCDA การใช้สถิติเพือการควบคุม และกิจกรรมทาํ ความสะอาดบา้ น เพือจดั สถานทีทํางานมีความเป็ นระเบียบและมีความะสอาด เพือช่วยตรวจสอบสิงผิดปกติ ยกระดับคุณภาพ ประสิทธิภาพ และผลิตภาพในการผลิต ตงั แต่นนั เป็ นตน้ มา แนวคิด 5ส ไดจ้ ดั ระบบขึนในประเทศญีป่ ุน และใชเ้ ป็นกลยทุ ธ์ในการสร้างความ เป็ นเลิศทางธุรกิจของบริษุทญีป่ ุน (De Mente, 1994) แต่ 5ส ของญีป่ ุนไม่ใช่แค่กิจกรรมทาํ ความสะอาดบา้ น (Gapp, Fisher, and Kobayashi, 2008) แต่เป็นทงั ปรัชญาและวิธีการทาํ งาน ต่อมาไดบ้ ูรณาการ 5ส กบั ปรัชญาไค เซ็น (Kaizen : การปรับปรุงอยา่ งต่อเนือง) (Imai, 1986) และประยกุ ตใ์ ชท้ ีโตโยตา้ มอเตอร์คอร์ปอเรชนั ในฐานะ ทีเป็นส่วนหนึงของระบบการผลิตแบบโตโยตา้ ดงั นนั 5ส จึงเป็นเครืองมือหนึงของระบบลีน เนืองจากช่วยลด ความสูญเปล่าและสร้างคณุ ค่าใหแ้ ก่กระบวนการทาํ งาน (Ramdass, 2015) เมือชาวญีป่ ุนมาตงั บริษทั และโรงงานอตุ สาหกรรมในประเทศต่าง ๆ เป็นผลใหแ้ นวคิด 5ส ไดข้ ยายไป ยงั ประเทศนนั ๆ ดว้ ย ตอ่ มาไดแ้ พร่เขา้ สู่ประเทศไทยในปี 2522 บริษทั เอน็ เอชเคสปริง (ประเทศไทย) จาํ กดั เป็น บริษทั ญีป่ นุ แรกทีไดน้ าํ 5ส มาใช้ (ตฤตณยั นพคุณ และศิริชยั อระเอียม, 2542) และในปี 2526 บริษทั ปนู ซีเมนต์ HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 1

ไทย จาํ กดั (มหาชน) เป็นบริษทั ของคนดทยแห่งแรกทีใช้ 5ส และกาํ หนดคาํ ภาษาไทยวา่ สะสาง สะดวก สะอาด สุขลกั ษณะ สรา้ งนิสัย (กฤชชยั อนรรฆมณี และคณะ, 2551) ในปี 2527 สมาคมส่งเสริมเทคโนโลยี (ไทย - ญีป่ นุ ) ไดเ้ ผยแพร่แนวคิด 5ส และกาํ หนดใชค้ าํ ว่า สะสาง สะดวก สะอาด สร้างมาตรฐาน และสร้างวินยั ปัจจุบนั 5ส เป็ นทีแพร่หลายในประเทศไทย มีการรณรงค์ส่งเสริมให้หน่วยงานภาคธุรกิจ เอกชน รัฐวิสาหกิจ และราชการ ไดน้ าํ มาใชใ้ นการพฒั นาบุคลากร และใช้เป็ นพืนทีในการเพิมประสิทธิภาพ คุณภาพ และผลิตภาพ รวมไปถึงมกี ารจดั ประกวดรางวลั 5ส ในประเทศไทยตงั แต่ ปี 2545 เป็นตน้ มา ความหมายทีแท้จริงของ 5ส คู่มือเล่มนี ใชห้ ลกั การ 5ส ของสมาคมส่งเสริมเทคโนโลยี (ไทย - ญีป่ ุน) หรือ ส.ส.ท. ซึงเป็นองคก์ รที นาํ 5ส มาเผยแพร่ตงั แตป่ ี 2527 อนุวรรตน์ ศลิ าเรืองอาํ ไพ, 2553) ส.ส.ท. ไดอ้ า้ งองิ วีดีทศั น์ทีจดั ทาํ ขึนเพอื เผยแพร่ 5ส โดยศนู ยเ์ พิมผลผลิตแห่งญีป่ ุน (Japan Productivity Center : JPC) ซึงปัจจุบนั ไดเ้ ปลียนเป็นองคก์ าร เพิมผลผลิตแห่งเอเชีย (Asian Productivity Organization : APO) ความหมายและชือเรียกในการทาํ 5ส แสดงดงั ตารางที 1.1 5ส จากตาํ รา ตวั อกั ษรญีป่ ุน คาํ อา่ นของ คาํ แปลเป็น ความหมายทีแปล คาํ ทีใชใ้ นการ ภาษาองั กฤษ ภาษาญีป่ ุน ภาษาองั กฤษ เป็ นภาษาไทย ทาํ 5ส 整理 โดย APO : JPC Sort Seiri การจดั ระบบ สะสาง Organization Set in Order 整頓 Seiton Neatness ความเป็ นระเบียบ สะดวก เรียบร้อย Shine 清掃 Seisou Cleaning การทาํ ความสะอาด สะอาด Standardize 清潔 Seiketsu Standardization การสร้างมาตรฐาน สร้างมาตรฐาน Sustain 躾 Shitsuke Discipline วนิ ยั สร้างวินยั ทีมา : เรียบเรียงจาก อนุวรรตน์ ศลิ าเรืองอาํ ไพ, 2553 ตารางที 1-1 ความหมายและชือทีใชเ้ รียกในการทาํ 5ส HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 2

ถึงแมว้ า่ 5ส จะกาํ เนิดขึนครังแรกในสหรัฐอเมริกาจากแนวคดิ CANDO ก็ตาม แต่ 5ส ของญีป่ ุนคอื Seiri, Seiton, Seisou, Seiketsu และ Shisuke ไดก้ ลายเป็นตน้ แบบของ 5ส ในประเทศไทย จึงนิยมแปล ความหมายของ 5ส ดดยอา้ งองิ จาก JPC/APO ดงั นี ส1 : สะสาง หมายถึง การจดั ระบบ (Organization) ส2 : สะดวก หมายถึง ความเป็นระเบียบเรียบร้อย (Neatness) ส3 : สะอาด หมายถึง การทาํ ความสะอาด (Cleaning) ส4 : สรา้ งมาตรฐาน หมายถึง การสร้างมาตรฐาน (Standardization) ส5 : สรา้ งวนิ ยั หมายถึง วินยั หรือการสร้างวินยั (Discipline) 5ส เป็นแนวความคดิ การจดั ระเบียบความเรียบร้อยในสถานทีทาํ งาน เพอื ใหเ้ กิดสภาพการทาํ งานทีดี ซึง จะนาํ ไปสู่การปรับปรุงผลิตภาพ แมน้ ิยมเรียกกนั ว่า “กิจกรรม 5 ส” แต่แทจ้ ริงแลว้ 5ส ไม่ใช่กิจกรรม เนืองจาก กิจกรรมหมายถึงสิงทีทาํ แลว้ มีวนั สินสุด มีวนั จบ หรือมีวนั เลิก แต่ 5ส ตอ้ งทาํ อย่างต่อเนือง จะเลิกทาํ ต่อเมือปิ ด กิจการเทา่ นนั ดงั นนั จึงไม่ควรกล่าววา่ “ทาํ กิจกรรม 5ส” (อนุวรรตน์ ศิลาเรืองอาํ ไพ, 2557) บ้าน 5ส บา้ นมีองคป์ ระกอบทีสําคญั คือ ฐานบา้ น เสา เพดาน และหลงั คา ฐานบา้ น (Base) ตอ้ งมีความแข็งแรง เพือให้สามารถรองรับองคป์ ระกอบทุกส่วนของบา้ น ฐานของบา้ นจึงมีความสําคญั มาก เป็ นจุดเริมตน้ เพือให้ สามารถต่อยอดไปสู่โครงสร้างส่วนอืนของบา้ นได้ เสาบา้ น (Supporting Pillars) เป็นแกนรับนาํ หนกั แนวดิงจาก โครงสร้างส่วนอืน แลว้ ถา่ ยนาํ หนกั ลงสู่ฐานบา้ น จงึ เป็ นโครงสร้างทีสาํ คญั อนั หนึงของบา้ น เพราะเป็นทงั ส่วนที รับถ่ายนาํ หนกั และเป็ นส่วนประกอบทีจะติดต่อกบั ส่วนประกอบอืน เพดาน (Ceiling) ทาํ หน้าทีปกปิ กโครง หลงั คาและยึดโยงส่วนต่าง ๆ ป้องกนั ความร้อนอบอ้าวเขา้ สู่บา้ นทเพดานทาํ ให้บา้ นน่าอยู่ หลงั คา (Roof) ทาํ หนา้ ทีป้องกนั ตวั บา้ นจากทุกสภาวะอากาศ (ไกรศร มหธนาคม, 2559) อนุวรรตน์ ศิลาเรืองอาํ ไพ (2553) ไดอ้ อกแบบบา้ น 5ส (รูปที 1-1) เพืออธิบายองคป์ ระกอบในการสรา้ ง ระบบ 5ส ทีประสบความสาํ เร็จและยงั ยนื ส่วนประกอบของบา้ นมีมากมาย แต่ละส่วนทาํ หนา้ ทีแตกต่างกนั แต่ ชินส่วนทีสําคญั คือฐานบา้ นหรือพืนดิน เพราะหากพืนดินหรือฐานบา้ นไม่แข็งแรง บา้ นก็ไม่อาจตงั อยไู่ ด้ หาก เปรียบเทียบ 5ส เสมือนกบั บา้ น ฐานบา้ นหมายถึงการเตรียมการและสร้างแรงจูงใจ เพือสร้างการมีส่วนร่วมของ พนกั งาน การเตรียมการประกอบดว้ ยการให้ความรู้ การจดั โครงสร้าง และการจดั ทาํ แผนงาน 5ส เป็นเรืองทีน่า HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 3

เสียดายหากบางองคก์ รทาํ 5ส เฉพาะคณะกรรมการ แต่คนส่วนใหญใ่ นองคก์ รไม่ให้ความร่วมมือดว้ ย การจดั ทาํ 5ส จึงไม่ประสบความสําเร็จ ทีมา : อนุวรรตน์ ศลิ าเรืองอาํ ไพ (2553) รูปที 1- 1 บา้ น 5ส (House of 5S) พิจารณาบา้ น 5ส ดงั รูปที 1 – 1 ส แรกทีตอ้ งดาํ เนินการก่อนคือ ส5 : สร้างวนิ ยั หากทาํ ส1 : สะสาง ก่อน จะเป็นการฝืนความรูส้ ึกของผปู้ ฏิบตั ิวา่ จาํ ทาํ 5ส เพืออะไร การเริมตน้ ทาํ 5ส ควรเริมจาก ส5 เพือสร้างการ รับรู้ในประโยชน์ของ 5ส วา่ พนกั งานและองคก์ รจะไดป้ ระโยชน์อยา่ งไร เมือเห็นประโยชนแ์ ลว้ พนกั งานจึงจะ ปฏิบตั ิตามดว้ ยความเตม็ ใจ เคารพกติกาจากใจ พนกั งานตอ้ งเขา้ ใจกระบวนการทาํ ดว้ ย คณะกรรมการจึง จาํ เป็นตอ้ งเขา้ ถึงพนกั งาน เพือจูงใจพนกั งานใหพ้ ฒั นาตนเองและองคก์ ร วินยั หมายถึง การเคารพกติกาทีออกมาจากภายในจิตใจ ไม่มีการบงั คบั คือ เห็นวา่ กฎเกณฑน์ ันเป็น ประโยชนต์ ่อตวั เขาเอง ไมใ่ ช่ถูกบงั คบั ใหต้ อ้ งปฏิบตั ิตาม ตวั อย่างเช่น พนกั งานเห็นประโยชน์ดว้ ยตวั เองวา่ ความปลอดภยั ในการทาํ งานเป็นเรืองสาํ คญั จึงปฏิบตั ติ ามกฎของความปลอดภยั เป็นตน้ HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 4

การใหพ้ นกั งานมีส่วนร่วมในการออกกฏระเบียบหรือมาตรฐานการทาํ งาน เป็นวธิ ีหนึงทีทาํ ใหพ้ นกั งาน เคารพกติกาจากถายในจิตใจ รวมถึงให้เขาตงั ใจให้สจั จะว่า จะปฎิบตั ิตามกฏระเบียบทีตนเองมีส่วนร่วมในการ สรา้ งขึน เพือเสริมสร้างจิตสาํ นึกทีดีในการทาํ 5ส ส่วนทีเป็นเสาและคาน หมายถึง ให้ทาํ สะอาด สะสาง สะดวก และสร้างมาตรฐาน โดยใช้ ส3 เป็ นเสา หลกั เป็นการทาํ ความสะอาดควบคู่ไปกบั การตรวจสอบสิงผิดปกติวา่ สิงทีทาํ นนั เป็ นการสูญเปล่าหรือไม่ (ส1) หากเกิดการสูญเปล่าตอ้ งปรับปรุงให้ดีขึนเพือเพิมประสิทธิภาพ(ส2) ถา้ มีขบวนการทีดี ให้จดั ทาํ เป็ นมารตฐาน (ส4) เพือใหผ้ ูอ้ ืนทราบว่า วิธีการปฏิบตั ิทีดีนนั เป็ นอย่างไร เมือทุกคนทราบมารตฐานแลว้ จะกลบั ไปทาํ ส5 : สรา้ งวินยั หมายถึง การปฏิบตั ิตามมาตรฐานทีกาํ หนดขึน เกิดเป็นวงจร 5ส แนวคิดบา้ น 5ส นีควรถูกปลูกฝังไปยงั พนักงานทุกคน เพือรองรับการผลิตหรือการบริการในระดบั สากล (World Class Manufacturing) ซึงแสดงไวเ้ ป็นส่วนหลงั คาบา้ น หลายองคก์ รเห็นว่า 5ส เป็นเครืองมือในการพฒั นาองคก์ ร และเป็นพืนฐานของระบบและเครืองมืออืน ๆ เช่น ระบบบริหารคณุ ภาพ ISO 9001, TPM และ TQM เป็นตน้ แตห่ ลายองคก์ รเห็นวา่ 5ส เป็นเครืองมอื ในการ สรา้ งความสุขใหเ้ กิดขึนแก่พนกั งาน เป้าหมายของ 5ส 5ส มีเป้าหมายเพือสร้างความสุข สนุก สบาย สามคั คี และสมดุลภายในองคก์ ร 5ส สร้างความสุขให้ เกิดขึนในองคก์ ร พรักงานมีความสนุกเพราะอยากจะเรียนรู้ และมีความสบายเนืองจากเครืองมือนนั ไมห่ นกั จนเกินไป เป้าหมายสุดทา้ ยของ 5ส คอื การสร้างความสามคั คี ความสมดุลในการทาํ งานและการใชช้ ีวติ เป้าหมายทีสาํ คญั ของ 5ส มี 5 ประการ คือ ประการที 1 ความสุข หมายถึง ความปราถนาดีต่อกนั การอนุเคราะห์กนั ความยนิ ดี และความสงบ หาก องคก์ รใดทาํ 5ส แลว้ ไมส่ งบ ทะเลาะกนั แสดงวา่ ทาํ ผิดวิธี ส่วนใหญแ่ ลว้ จะทะเลาะกนั ขณะตรวจประเมิน เพราะไปตรวจเพือจบั ผิด การตรวจประเมิน 5ส ตอ้ ง “ไปตรวจเพือจบั ถูก” เพือชมเชยในสิงทีทาํ ดีแลว้ และให้ ขอ้ เสนอแนะเพือการพฒั นาให้ดียงิ ขึน ตอ้ งมแี บบฟอร์มการตรวจประเมินและมีมาตรฐาน หากองคก์ รใดยงั ไมไ่ ดท้ าํ 3ส แรก และยงั ไม่ไดท้ าํ ส4 : สร้างมาตรฐานจะทะเลาะกนั ขณะตรวจประเมิน 3ส แรกจะเกิดขึนไดเ้ มือ ทาํ ส5 ส่วนการตรวจประเมินจะเกิดขึนไดห้ ลงั จากทาํ ส4 ปัญหาอีกประการหนึง คอื การไม่ยอมรบั คณุ สมบตั ิ HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 5

ของผตุ้ รวจประเมิน เพราะหากผูต้ รวจประเมินไมท่ าํ 5ส จะไปตรวจผอุ้ ืนไดอ้ ยา่ งไร ดงั นนั หากทาํ ผดิ ขนั ตอน การทีจะไดร้ ับความสุขจาก 5ส จงึ เป็นไปไดย้ าก ประการที 2 ความสนุก หมายถึง รู้สึกเพลิดเพลิน เบิกบานใจ การทีพนกั งานจะเขา้ ร่วมโครงการหรือ กิจกรรมใด ๆ ควรมีความสนุกสนาน เพือจูงใจใหพ้ นกั งานเขา้ ร่วมดว้ ยความเตม็ ใจ ตวั อยา่ งกิจกรรมทีอาจจดั ให้ มีขึน ไดแ้ ก่ การประกวดร้องเพลง แต่งเพลง หรือเตน้ ประกอบเพลง เป็นตน้ เพือสร้างบรรยากาศให้พนกั งานมี ส่วนร่วม เมือพนกั งานรู้สึกเป็นส่วนหนึงของโครงการแลว้ จงึ นาํ ไปสู่นโยบายอืนทีสาํ คญั เมือมีความสนุก เขา ย่อมใหค้ วามร่วมมือ แสดงความคิดเห็น และลงมอื สนบั สนุนการดาํ เนินโครงการตอ่ ไป (อนุวรรตน์ ศิลาเรือง อาํ ไพ, 2553) ประการที 3 ความสบาย หมายถึง ความสะดวก ไมล่ าํ บาก มคี วามพอใจ 5ส ช่วยใหพ้ นกั งานทาํ งาน อยา่ งสะดวกสบายและมีผลผลิตสูงขึน เนืองจากมีการใชเ้ ครืองมือตา่ ง ๆ เพือชว่ ยในการทาํ งาน เชน่ การลดความ สูญเปลา่ 7 ประการ (การแกไ้ ขและทาํ ซาํ การรอคอย การเคลือนไหวทีไมจ่ าํ เป็น การทาํ งานทีซาํ ซอ้ น อปุ กรณ์ ขดั ขอ้ ง การจดั เกบ็ และการตรวจสอบ) การควบคุมดว้ ยการมองเห็น และไคเซ็น เป็นตน้ เครืองมือเหล่านีช่วย ความสะดวกในการทาํ งาน พนกั งานทาํ งานสะดวกขึนและใชเ้ วลาทาํ งานนอ้ ยลง หากผบู ริหารไม่สร้างความรู้ ความเขา้ ใจในการทาํ 5ส และไมไ่ ดอ้ บรมพนกั งานใหท้ ราบวธิ ีการใชเ้ ครืองมอื พนกั งานจะเห็นวา่ 5ส เป็นภาระ ไมใ่ ช่สิงทีจะเขา้ มาเพอื ใหต้ นเองทาํ งานไดอ้ ยา่ งสะดวกสบาย ประการที 4 ความสามคั คี หมายถึง การร่วมแรงร่วมใจ พนกั งานทกุ คนตอ้ งมสี ่วนร่วมและผบู้ ริหารตอ้ ง เอาใจใส่อยา่ งจริงจงั เพือขบั เคลือนระบบ 5ส อยา่ งต่อเนือง ปลูกฝังการปฏิบตั ิอยา่ งเป็นระบบ ใหก้ ารทาํ 5ส เป็น ส่วนหนึงในการทาํ งานของพนกั งานทุกคน ทุกระดบั และทกุ เวลา การจดั ทาํ 5ส อาศยั กลไกของการทาํ งานเป็น ทีมทงั ในระดบั ตณะกรรมการ พืนที และกลุม่ ยอ่ ย 5ส จึงจะช่วยเสริมสร้างความสามคั คี และช่วยใหพ้ นกั งาน สามารถระบุความสูเปลา่ ในการทาํ งานได้ ประการที 5 ความสมดุล หมายถึง ความพอดที งั ในการทาํ งานและการใชช้ ีวิต ความสมดุลในการทาํ งาน หมายถึง องคก์ รมีระบบ 5ส ทีมีลกั ษณะเฉพาะของสถานประกอบการ ความสมดุลของแตล่ ะองคก์ รอาจแตกตา่ ง กนั เหมอื นกบั การหมุนหาคลืนวทิ ยุ บางคนชอบฟัง Mellow 97.5 บางคนชอบฟังมิติข่าว 90.5 และบางคนชอบ ฟัง จส100 เป็นตน้ แต่ตาํ แหน่งทีเหมาะสมทีสุด(สมดุล) ของแตล่ ะคลืนวิทยมุ ีเพียงตาํ แหน่งเดียวทีเป็นความพอดี ไม่อยา่ งนนั จะไม่ไดย้ ินเสียงหรือไดย้ นิ เสียงไม่ชดั เจน (อนุวรรตน์ ศิลาเรืองอาํ ไพ และคณะ, 2556) HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 6

ส1 สะสาง การทาํ สะสางควรพิจารณวา่ สิงใดเป็นสิงจาํ เป็น ควรมีหรือเกบ็ รักษาไว้ และสิงใดเป็นสิงไม่จาํ เป็นควร กาํ จดั ออกไป การสะสางปประกอบดว้ ย 4 ขนั ตอนหลกั คือ สาํ รวจ แยกแยะ ขจดั ส่วนเกิน และเพิมเติมส่วนขาด ดงั รูป 1-2 รูป 1-2 แผนผงั ขนั ตอนของการสะสางสิงของ ความหมายของ ส1 ส1 : สะสาง หมายถึงการจดั ระบบในองคก์ ร(ทงั กายภาพและขนั ตอนการทาํ งาน) ใหเ้ กิดความพอดี (ไม่ มาก ไม่นอ้ ย) และเกิดความสมดุล เพือใหม้ ีสิงของทีจาํ เป็น เพอื ลดความสูญเปลา่ (สิงทีไมจ่ าํ เป็นตอ่ การทาํ งาน) สะสางตรงกบั คาํ วา่ Organization ซึงหมายถึง การจดั กลุม่ เป็นหมวดหมู่วา่ งาน กระบวนการ เครืองมือ ชินงาน เอกสาร วสั ดุ อปุ กรณ์ แต่ละหมวดหมมู่ ีอะไรบา้ ง อะไรมีคุณค่า เป็นสิงทีจาํ เป็ นต่อการใชง้ าน และอะไรทีมีมี คุณคา่ หรือมีความสูญเปล่าปะปนอยู่ (สุพฒั น์ เอืองพลู สวสั ดิ, 2558) ตวั อยา่ งของงานทีไมม่ ีคณุ คา่ เช่นการ เสียเวลาคน้ หาเอกสาร การใชเ้ วลาในการตอบขอ้ ร้องเรียนของลูกคา้ การใชเ้ วลานานในการแกไ้ ขขอ้ ผิดพลาด และเครืองจกั รหยดุ ทาํ งานเนืองจากชาํ รุด เป็นตน้ ความหมายและวิธีของการสะสางแสดงดงั ตารางที 1-2 HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 7

ส1 : สะสาง (Organization) ความหมาย การจดั ระบบ (สิงของ และวิธีการทาํ งาน) วตั ถุประสงค์ ลดความสูญเปล่า (สิงทีไม่จาํ เป็นตอ่ การทาํ งาน) ตวั ชีวดั จาํ นวนสิงของหรือระบบงานทีสูญเปลา่ หรือซาํ ซอ้ น ทีถูกกาํ จดั ออก วิธีการ 1. สํารวจ 2. แยกแยะ 3. ขจดั ส่วนเกิน 4. เพิมเติมส่วนขาด หัวใจของสะสาง การลดความสูญเปล่า ทีมา : อนุวรรตน์ ศลิ าเรืองอาํ ไพ, 2553 ตารางที 1-2 ความหมาย วตั ถุประสงค์ ตวั ชีวดั และวิธีการของ ส1 : สะสาง ของใช้ ของจําเป็ น และของสําคญั ในชีวติ จริง การทาํ ส1 ไม่งา่ ย จาํ เป็นตอ้ งทาํ ดว้ ยความตงั ใจ จึงตอ้ งยดึ 3 คาํ ดงั ต่อไปนีเป็ นหลกั ในการ พจิ ารณา เพือสะสางใหเ้ หลือสิงของอยปู่ ระเภทเดียว คือ ของจาํ เป็ น ของใช้ คือ ของทีเก็บไวเ้ พือใชง้ าน อาจแบง่ ไดเ้ ป็น 3 ประเภท คอื ของทีใชบ้ ่อยมาก ของทีใชบ้ อ่ ยปาน กลาง และของทีไม่ใชบ้ ่อยนกั ของทีใชบ้ ่อยมากใหว้ า่ งไวใ้ กลต้ วั ในสถานทีทีเขา้ ไปหยิบใชไ้ ดง้ ่าย ของทีใชบ้ อ่ ย ปานกลางให้เก็บไวใ้ นทีหยบิ งา่ ย จดั เกบ็ งา่ ย และเขา้ ใจไดง้ า่ ยวา่ เก็บไวท้ ีใด ส่วนของทีใชไ้ มบ่ อ่ ยนกั ให้แยกไว้ ตา่ งหากในหอ้ งเก็บของ ดดยจดั หาทีวางให้เหมาะสม และใหแ้ น่ใจวา่ เมือใชเ้ สร็จแลว้ ไดว้ างกลบั เขา้ ทีเดิม ของสาํ คญั แบ่งเป็นของสาํ คญั สาํ หรับองคก์ ร หรือของสาํ คญั สําหรับตนเอง หากเป็นของสําคญั สําหรับ คนเอง (ของใชส้ ่วนตวั ) ใหน้ าํ กลบั บา้ น แตห่ ากเป็นของสําคญั สาํ หรับองคก์ ร ของนนั อาจเป็นของใชห้ รือของ จาํ เป็นก็ได้ ของจาํ เป็น มีระดบั ความสาํ คญั มากกวา่ ของใช้ ของจาํ เป็นคอื สิงทีขาดไมไ่ ด้ จาํ เป็ นตอ้ งมี จาํ เป็นตอ้ งใช้ ถา้ ขาดไปจะส่งผลตอ่ ความสาํ เร็จของงาน ของจาํ เป้นของแตล่ ะคนและแต่ละพืนทีไม่เหมือนกนั ขึนอยกู่ บั ลกั ษณะงานวา่ งานนนั จาํ เป็นตอ้ งใชอ้ ะไร ผทู้ ีทราบดีทีสุดวา่ อะไรคือของจาํ เป็น คือผุบงั คบั บญั ชาและตวั ผปู้ ฏิบตั ิงานเอง HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 8

เหตุผลทีต้องสะสาง การสะสางในสถานทีทาํ งานเป็นการสร้างสภาพแวดลอ้ มการทาํ งานทีเอือต่อการจดั การกบั พืนที เวลา เงนิ ทุน และทรัพยากรอืน ๆ ใหม้ ีประสิทธิภาพมากยงิ ขึน และเมือประยกุ ตใ์ ช้ ส1 ไดด้ ี สิงทีเป็นปัญหาและ ขดั ขวางการไหลของงานจะลดลง การสือสารระหวา่ งพนกั งานจะดขี ึน คณุ ภาพสินคา้ จะดีขึน และผลิตภาพจะ สูงขึน เมือสะสางเสร็จ พนกั งานจะเรืมมีความสุข แต่หากไมท่ าํ ส1 ใหด้ ี ปัญหาต่าง ๆ จะปรากฏขึน ตวั อยา่ งเช่น - สถานทีทาํ งานคบั แคบ เพราะมีของไมจ่ าํ เป็นอยใู่ นสถานทีทาํ งาน -ของไมจ่ าํ เป็ นทาํ ใหเ้ สียพนื ทีจดั เก็บ ชนั วางสิงของไม่จาํ เป็นกีดขวางการสือสารระหวา่ งพนกั งาน -ของหายบ่อย หาของไมเ่ จอ สูญเสียเวลาในการคน้ หาสิงของ -เสียตน้ ทุนในการเก็บรกั ษาสินคา้ คงคลงั และเครืองจกั รทีไม่จาํ เป็น -สินคา้ คงคลงั ทีมีมากเกินไปปกปิ ดปัญหาตา่ ง ๆ ในการผลิต -สิงของและอปุ กรณ์ทีไม่จาํ เป็นกีดขวางการไหลของขบวนการผลิต -ทางเดินเขา้ ออกคบั แคบและมีความปลอดภยั นอ้ ยลง ขันตอนการสะสาง ผูบ้ ริหารควรทาํ สะสางใหด้ ูเป็นตวั อยา่ งและทาํ ให้เห็นเป็นประจาํ การสะสางควรทาํ บอ่ ย ๆ เพราะการ สะสางของทุกอยา่ งออกไปในครังเดียวเป็นเรืองยาก (โอซาดะ, 2549) สะสางทาํ ไม่ยากแตต่ อ้ งทาํ ตามขนั ตอน ดงั นี (อนุวรรตน์ ศลิ าเรืองอาํ ไพ, 2553) - สํารวจ ใหต้ รวจสอบสิงของและขนั ตอนการทาํ งานวา่ พอดีกบั การใชง้ านหรือไม่ - แยกแยะ ใหจ้ าํ แนกสิงของและระบบงานออกเป็นสิงทีจาํ เป็นต่อการใชง้ าน และสิงไมจ่ าํ เป็นตอ่ การใช้ งาน สิงทีไม่ไดใ้ ชใ้ นชีวิตประจาํ วนั คือ สิงทีไม่ตอ้ งการ - ขจัดส่วนเกิน สิงของทีไม่จาํ เป็ น แต่ยงั ใช้ได้ ให้จาํ หน่ายหรือนาํ ไปให้ผูอ้ ืนใช้ สิงของไม่จาํ เป็ นและ ไม่ไดใ้ ช้ให้จาํ หน่ายหรือทิงเป็ นขยะ (อย่าเสียดาย เพราะไม่ค่อยมีโอกาสใชง้ าน) ปริมาณทีเกินกว่าการใช้ใน HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 9

ชีวิตประจาํ วนั คือสิงทีไม่ตอ้ งการ วิธิการจดั กการกบั สิงของให้พิจารณาความถีในการใช้ ดดยทวั ไปสิงของที ไม่ไดใ้ ชเ้ กินกวา่ 1 ปี ให้ทิง - เพมิ เตมิ ส่วนขาด สิงจาํ เป็นตอ้ งใชแ้ ต่ยงั ไม่มี ใหจ้ ดั หาเพิมเติมใหพ้ อดีหรือเพียงพอ สิงจาํ เป็นตอ้ งใช้ แต่เสีย ใหด้ าํ เนินการซ่อมแซม การสะสางสิงของ การสาํ รวจเป็ นขนั ตอนแรกของการทาํ ส1 : สะสาง การสะสางมกั เริมตน้ ดว้ ยการเดินตรวจพืนทีต่าง ๆ โดยรอบเสียก่อน จากนนั จึงนาํ ผงั โรงงานมาแสดงเครืองหมายให้เห็นจุดทีมีปัญหาทีตอ้ งสะสาง เมือไดก้ าํ หนด พืนทีหรือบริเวณทีตอ้ งการปรับปรุง ให้ถ่ายรูปก่อนลงมือทาํ 5ส เพือเก็บบันทึกสภาพปัจจุบนั เสียก่อน การ ถ่ายภาพทีดีตอ้ งสามารถเก็บรายละเอียดได้ ดดยเห็นสภาพทวั ไปก่อนทาํ 5ส และเมือเวลาผ่านไปให้ถ่ายภาพซาํ ดดยให้ถ่าย ณ จุดเดิม ดว้ ยมุมกลอ้ งเดิม เมือเปรียบเทียบแลว้ สามารถรู้ไดว้ ่า ไดม้ ีการสะสางสิงใดออกไปจาก พนื ทีบา้ ง (รูปที 1-3) ก่อนปรับปรุง หลงั ปรับปรุง รูปที 1-3 การถ่ายภาพก่อนทาํ 5ส และหลงั ทาํ 5ส HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 10

การสะสางขันตอนการทาํ งาน การสะสางขน้ ตอนการทาํ งานเป็นการทาํ 5ส ทีมองไม่เห็น ซึงมีวธิ ีการ ดงั รูปที 1-4 และสามารถอธิบาย ไดด้ งั นี 1.สาํ รวจขนั ตอนการทาํ งานทงั หมดทีตนรับผิดชอบ พจิ ารณาขนั ตอนการทาํ งานทีมีและทียงั ไมม่ ี ขนั ตอนการ ทาํ งานทีจาํ เป็นแตย่ งั ไม่มี ใหจ้ ดั ทาํ เพิมเติมเพือเป็นมาตรฐานการทาํ งาน 2.พิจารณาแยกแยะขนั ตอนการทาํ งานทีมีอยู่วา่ มีคณุ ค่าหรือไม่ก่อใหเ้ กิดคุณค่า 3.ขนั ตอนการทาํ งานทีมีคุณค่า แต่ยงั ไม่ได้จดั ทาํ มารตฐานการทาํ งาน ให้เขียนเป็ นมารตฐานการทาํ งาน เพิมเติม 4.ปรับปรุงขนั ตอนการทาํ งานทีไม่ก่อใหเ้ กิดคณุ คา่ โดนใชห้ ลกั ECRS 5.นาํ ขนั ตอนการทาํ งานทีปรับปรุงแลว้ ไปจดั ทาํ เป็ นมารตฐานการทาํ งาน แลว้ นาํ เสนอผบู้ งั คบั บญั ชาเพือขอ อนุมตั ิใช้ รูปที 1-4 แผนผงั ขนั ตอนของการสะสางขนั ตอนการทาํ งาน Page 11 HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD.

การสะสางขันตอนการทํางาน โดยใช้หลกั ECRS เป็นดงั นี - กําจัด (Eliminate) คือ การกาํ จดั สิงทีไม่จาํ เป็ นออกไป เช่น ลดขนั ตอน ลดจาํ นวนชินส่วน ทาํ ให้ใช้ ทรัพยากรน้อยลง ใช้ชินส่วนทีมีนาํ หนกั เบาขึน ลดจาํ นวนพนกั งานลง หรือกาํ จดั การเคลือนไหวทีไม่จาํ เป็ น เป็ นตน้ - รวมกัน (Combine) คือ การรวม เช่น การควบรวมขนั ตอนการทาํ งาน 2 ขนั ตอนเขา้ ดว้ ยกนั ให้เป็ น ขนั ตอนเดียว การระดมสมองเพือใหเ้ กิดความคิดใหม่หรือวิธีการทาํ งานใหม่ทีดีกว่าเดิม การนาํ วสั ดหุ รือชินส่วน ตา่ ง ๆ มารวมกนั เพือให้เกิดชินส่วนใหมห่ รือผลิตภณั ฑใ์ หม่ - จัดลําดับ (Rearrange) หมายถึง การจดั เรียงใหม่ เป็ นการเปลียนมุมมอง เช่น การเปลียนจากซ้ายไป ขาว หรือเปลียนจากบนเป็ นล่าง การจดั ลาํ ดบั ขน้ ตอนการทาํ งานให้ต่างไปจากเดิม เช่น จาก 1-2-3 เป็ น 3-2-1 หรือการสลบั เปลียนหนา้ ทีความรับผิดชอบของบุคลากร - ทําให้ง่าย (Simplify) คือ ทาํ ให้ง่ายกว่าเดิม เช่น การลดขนั ตอน การใชว้ สั ดุหรืออุปกรณ์ทีหาไดง้ า่ ยมา ทดแทนอปุ กรณ์เดิม การเปลียนแปลงรูปร่าง สีสนั ทาํ ใหเ้ บาขึน ชา้ ลง หรือควบคุมไดง้ า่ ยขึน เป็นตน้ การกลบั ไป ทาํ ใหม่ตงั แต่ตน้ อาจเป็นวิธีหนึงของการทาํ ใหง้ า่ ย HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 12

ส2 : สะดวก ความหมายของ ส2 ส2 : สะดวก (ความเป็นระเบียบเรียบร้อย) คือ การจดั วางสิงทีจาํ เป็น ใหง้ ่ายตอ่ การใชง้ าน โดยคาํ นึงถึง ความปลอดภยั คณุ ภาพ และประสิทธิภาพ (ตารางที 1-3) การทาํ ส2 จะม่งุ เนน้ การเพิมประสิทธิภาพและการลด ความสูญเปลา่ และยงั รวมถึงการปรับปรุงอยา่ งต่อเนือง ส2 : สะดวก (Neatness) ความหมาย ความเป็นระเบียบเรียบรอ้ ย วตั ถุประสงค์ เพิมประสิทธิภาพและปรับปรุงใหด้ ีขึน (ความเร็ว) ตวั ชีวดั คุณภาพโดยรวมเพิมขึน และคน้ หาสิงของไดภ้ ายใน 30 วนิ าที วิธีการ 1. ทาํ แผนผงั 2. กาํ หนดทีวาง 3. ทาํ ป้ายชือ 4. จดั วางตามแผนผงั หวั ใจของสะดวก เพิมประสิทธิภาพการทาํ งาน (ความเร็ว) ทีมา อนุวรรตน์ ศิลาเรืองอาํ ไพ, 2553 ตารางที1-3 ความหมายวตั ถุประสงค์ ตวั ชีวดั และวิธีการของ ส2 : สะดวก ขันตอนการทาํ สะดวก การทาํ ส2 : สะดวก เป็นการแสดงใหร้ ู้อย่างชดั เจน และทกุ คนจะไดร้ ู้วา่ สิงของทีตนเองตอ้ งการจดั วา่ อยู่ ณ ทีใด เป็นอะไรและมีจาํ นวนเทา่ ใด การทาํ ส2 มีขนั ตอน ดงั นี (อนุวรรตน์ ศลิ าเรืองอาํ ไพ, 2553) 1. ทาํ แผนผงั การจดั ทาํ แผนผงั (Layout) เป็นการกาํ หนดสิงของทีมีอยู่ในห้อง อาทิ โตะ๊ เกา้ อี พนกั งาน เครืองจกั รอปุ กรณ์ตา่ ง ๆ เพือเป็นขอ้ มลู แสดงตาํ แหน่งของทรัพยส์ ินทีมีอยูเ่ พอื ให้เกิดความสะดวกในการคน้ หา (ในกรณีทีเป็ นระบบงาน สามารถแสดงดว้ ยแผนภูมิกระบวนการ) เมือทาํ ส1 :สะสาง แลว้ สถานทีทาํ งานจะ เหลือเฉพาะสิงของทีจาํ เป็นต่อการปฏิบตั ิงาน แตก่ ารกาํ หนดสถานทีจดั เกบ็ ใหก้ บั สิงของตา่ ง ๆ ทีเหลืออยเู่ พียง อยา่ งเดียว ย่อมไมส่ ามารถทาํ ใหก้ ารคน้ หา การนาํ ไปใช้ และการจดั เกบ็ สิงของตา่ ง ๆ ทาํ ไดอ้ ยา่ งรวดเร็ว HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 13

ดงั นัน จึงควรศึกษาและวิเคราะห์สภาพปัญหา เพือเพิมประสิทธิภาพและความรวดเร็วในการทาํ งาน เสียก่อน (โอซาดะ, 2549) โดยศึกษาให้ชดั เจนถึงวิธีการคน้ หาและวิธีการนาํ สิงของออกจากสถานทีจดั เก็บว่า ปัจจุบนั ทาํ อย่างไร ใชเ้ วลาเท่าใดในการนาํ สิงของออกมาใช้ และทาํ อยา่ งไรจึงจะสามารถลดการสูญเสียเวลาไป กบั การคน้ หาและการจดั เก็บสิงของลดลงได้ แลว้ จึงปรับเปลียนวิธีการจดั วางผงั หรือจดั วางตาํ แหน่งใหม่ หรือ แมก้ ระทงั การปรับเปลียนวิธีการทาํ งาน เพือใหส้ ามารถทาํ งานหรือนาํ ไปใชไ้ ดอ้ ยา่ งสะดวก เพือใหก้ ารทาํ งานมี ประสิทธิภาพสุงขึน 2. กาํ หนดทีวางสิงของใหช้ ดั เจน เมือไดจ้ ดั ทาํ ผงั แลว้ ต่อไปจะเป็นการกาํ หนดทีวาง โดยมีหลกั สาํ คญั คือ สิงของ ทีใชง้ านบอ่ ยให้จดั วางไวใ้ กลต้ วั เพือใหน้ าํ มาใชง้ านไดง้ ่าย ส่วนสิงของทีไม่ใชบ้ ่อย ใหจ้ ดั วางในตาํ แหน่งทีไกล ออกไป พร้อมกบั ระบุสถานทีวางหรือตาํ แหน่งเพือแสดงใหท้ ราบว่า สิงของนนั อยูท่ ีใด กลา่ วคือ อยู่ในพืนทีใด ตูใ้ บใด ชนั วางชนั ใด หมายเลขชนั วางทีเท่าไร เป็นตน้ 3. ทาํ ป้ายชือตามระบบทีวางไว้ เมือกาํ หนดชนั วางไดช้ ดั เจน ตอ้ งมีการแสดงใหท้ ราบวา่ จะวางสิงของอะไร โดย ควรติดป้ายแสดงชือสิงของทีวางบนชนั วาง หลงั จากนนั ใหแ้ สดงจาํ นวนสินคา้ คงคลงั สูงสุดและจาํ นวนสินคา้ คง คลงั ตาํ สุด เพราะถา้ หากไม่มีการแสดงหรือระบจุ าํ นวนสิงของจะมีแนวโนม้ เพิมขึนตลอด อาจใชข้ นาดของพืนที วางหรือชนั วางเป็นตวั กาํ หนดปริมาณสูงสุดของสินคา้ คงคลงั ส่วนปริมาณตาํ สุดตอ้ งพิจารณาจากความตอ้ งการ ใชส้ ินคา้ ในช่วงเวลานนั (Lead Time) กล่าวคือ เป็นความตอ้ งการสินคา้ ในช่วงระยะเวลาทีเริมสังซือจนกระทงั ไดร้ ับสินคา้ อาจใชก้ ารตีเสน้ เขา้ มาชว่ ย เช่น ใชส้ ีแดงแสดงระดบั สินคา้ คงคลงั สูงสุด และใชส้ ีเหลืองแสดงระดบั สินคา้ คงคลงั ตาํ สุด เป็นตน้ 4. จดั วางตามแผนผงั ขนั ตอนนีเป็ นการดาํ เนินการจริงตามขนั ตอนขา้ งตน้ เมือไดจ้ ดั วางตามแผนผงั แลว้ ควร ทดสอบและปรับปรุงความสามารถในการคน้ หา การนาํ ไปใชง้ าน การจดั เก็บ เพือเพิมประสิทธิภาพการทาํ งาน ต่อไป HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 14

กลยุทธ์ทีใช้จัดทํา ส2 : สะดวก มีดังนี 1. กลยทุ ธ์ป้ายแสดง เพือระบุชือสถานที ชือสิงของ และจาํ นวนทีเหมาะสม 2. กลยทุ ธแ์ สดงรูปร่าง เป็นการแสดงรูปร่างของอปุ กรณ์ทีตาํ แหน่งจดั เกบ็ เพือใหเ้ ก็บเขา้ สู่ตาํ แหน่งเดิมไดง้ า่ ย 3. กลยทุ ธ์แยกสี เป็นการทาสีใหต้ รงกนั ระหวา่ งสิงของและตาํ แหน่งเกบ็ เพือให้มองดูแลว้ ทราบทนั ที 4. กลยทุ ธ์ทาสีตีเส้น เพอื แบง่ แยกพนื ทีทาํ งาน พืนทีทางเดิน พนื ทีวาง และพืนทีตอ้ งระวงั อนั ตราย หลกั การทํา ส2 : สะดวก มีดงั นี - หลกั ในการจดั วางสิงของตามความถีของการใช้ สิงของทีใชบ้ ่อยต่องวางไวใ้ กลผ้ ใู้ ช้ - หลกั การเคลือนไหวของคน เพือช่วยประหยดั เวลาในการเคลือนไหว และทาํ ใหเ้ กิดสภาพการทาํ งานทีมีความ ปลอดภยั - หลกั การกาํ จดั ความสูญเปล่าในการทาํ งาน โดยเฉพาะเรืองการเคลือนยา้ ย การรอคอย และการมกี ระบวนการ หรือขนั ตอนการทาํ งานทีมากเกินไป - หลกั การมองเห็นและกลไกป้องกนั ความผดิ พลาด (Poka Yoke) เพือร่วมกนั ทาํ ส สะดวก - หลกั 3ก คอื กาํ หนดพืนที กาํ หนดสิงของ กาํ หนดปริมาณขนั สูง (Max) และปริมาณขนั ตาํ (Min) - หลกั การกาํ หนดตาํ แหน่งและทิศทางเพือให้คน อปุ กรณ์ สิงของ สะดวกต่อการทาํ งาน การเคลือนไหวและการ เคลือนยา้ ย - หลกั การ ECRS, SCAMPER และเทคนิควศิ วกรรมปราศจากปัญหา เพือทาํ ไคเซ็น HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 15

ส3 : สะอาด ความหมายของ ส3 ส3 : สะอาด หมายถึง การลงมือทาํ ความสะอาด (Cleaning) ซึงกค็ ือ การคืนสภาพใหเ้ ป็นปกตพิ ร้อมใชง้ านและ เกิดสภาพการทาํ งานทีปลอดภยั ความหมาย วตั ถปุ ระสงค์ ตวั ชีวดั วิธีการของ ส3 แสดงดงั ตารางที 1-4 ดงั นี ส3 : สะอาด (Cleaning) ความหมาย ทาํ ความสะอาด วตั ถุประสงค์ ตรวจสอบสิงผดิ ปกติ (บาํ รุงรักษาเชิงป้องกนั ) ตวั ชีวดั จาํ นวนสิงผดิ ปกติทีตรวจพบ วธิ ีการ 1. กาํ หนดผูร้ ับผิดชอบ 2. ศีกษารายละเอียดวธิ ีการทาํ ความสะอาด 3. กาํ หนดแผนการทาํ ความสะอาด 4. ตรวจสอบสิงผิดปกติ 5. คนื สภาพใหพ้ ร้อมใชง้ าน หัวใจของสะอาด การตรวจสอบ ทีมา : อนุวรรตน์ ศิลาเรืองอาํ ไพ, 2553 ตารางที 1-4 ความหมาย วตั ถุประสงค์ ตวั ชีวดั และวธิ ีการของ ส3 : สะอาด รูปที 1-5 แผนผงั ขนั ตอนของ ส3 : สะอาด Page 16 HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD.

ทําไมต้องทาํ ความสะอาด การทาํ ความสะอาดจดั ทาํ ขึน โดยมวี ตั ถุประสงค์ เพือ - สรา้ งสถานทีทาํ งานใหเ้ ป็นทีน่าพึงพอใจและมีความปลอดภยั หากพิจารณาจากโต๊ะรับประทานอาหาร ในโรงอาหารของโรงงาน หลงั จากทีพนกั งานช่วยกนั ทาํ ความสะอาดเมือรับประทานอาหารเสร็จ โตะ๊ ทีสะอาด ปราศจากเศษกระดาษเช็ดปาก คราบนาํ หวาน กาแฟ เศษอาหาร โดยไม่มีแมลงวนั ไต่ตอม ยอ่ มทาํ ให้เกิด สุขอนามยั และความปลอดภยั พนกั งานจึงจะมีคุณภาพชีวิตในการทาํ งานทีดี หรืออาจพจิ ารณาจากการขจดั รอย หกเลอะของนาํ หรือนาํ มนั ตามพืนโรงงานใหห้ มดไปแลว้ สามารถช่วยลดอุบตั ิเหตุและเกิดความปลอดภยั ใน สถานทีทาํ งาน ยอ่ มสร้างขวญั กาํ ลงั ใจใหไ้ ดเ้ ป็นอยา่ งดี - ช่วยยดื อายุการใชง้ านของเครืองจกั รและอปุ กรณ์ เนืองจากการทาํ ความสะอาดช่วยขจดั สิงสกปรก เศษ วสั ดุ และฝ่ นุ ผงตา่ ง ๆ ทีอาจทาํ ใหส้ ่วนหมุนทาํ งานไม่สะดวก เกิดการสึกหรอ อดุ ตนั ฝืด และก่อความเสียหายใน เวลาตอ่ มา โดยเฉพาะอยา่ งยงิ ฝ่นุ ผงบริเวณเครืองจกั รเป็นตวั เร่งใหเ้ ครืองจกั รเสือมสภาพอยา่ งรวดเร็ว - ช่วยดูแลรักษาและตรวจสอบสิงผิดปกติ นอกจากปัดกวาดเชด็ ถูแลว้ การทาํ ความสะอาดยงั มีอีก ความหมายหนึงคือ การดูแลรักษาและการตรวจสอบสิงผิดปกติ ส3 : สะอาด เป็นการทาํ ความสะอาดโดยมี จุดมุ่งหมาย วธิ ีการและขนั ตอนทีเหมาะสม ดงั นนั ผูต้ รวจประเมนิ ส5 จึงนิยมสอบถามพนกั งานเพือทดสอบ ความรู้ความเขา้ ใจในจุกนีวา่ “องคก์ รทาํ ส สะอาด เพืออะไร” หากพนกั งานตอบวา่ ทาํ ความสะอาดเพือให้เกิด ความสะอาด แสดงวา่ ยงั เขา้ ใจไมถ่ กู ตอ้ งทงั หมด เพราะหัวใจของการทาํ ความสะอาด คือ การตรวจสอบสิง ผดิ ปกติ เพือคน้ หาความไม่พร้อมใชห้ รือสิงทีอาจก่อให้เกิดอบุ ตั ิเหตุ แลว้ คนื สภาพใหพ้ ร้อมใชง้ าน สิงผดิ ปกตคิ ืออะไร 5ส มีวธิ ีการแบง่ ความผิดปกติ หรือสิงผิดปกติ ออกเป็น 2 ประเภทใหญ่ ๆ คอื 1. สิงผดิ ปกติทีทาํ ใหไ้ มพ่ ร้อมใชง้ าน เช่น ความบกพร่องเลก็ นอ้ ย การเขา้ ถึงยาก และความสะปรก เป็นตน้ 2. สิงผดิ ปกติทีจะทาํ ใหไ้ มป่ ลอดภยั หรือสภาพทีอาจก่อใหเ้ กิดอบุ ตั ิเหตุ เช่น สภาพของเครืองใชไ้ ฟฟ้าหรือ สายไฟชาํ รุด สายไฟ และสิงของมีคมวางเกะกะตามพืน การเก็บวางสิงของทีติดไฟไดไ้ วใ้ กลบ้ ริเวณทีอาจเกิด ประกายไฟ การวางสิงของกีดขวางตเู้ กบ็ สายฉีดนาํ ดบั เพลิง HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 17

หากตอ้ งการแบ่งประเภทของความผดิ ปกติใหล้ ะเอียดลงไปอีก สามารถใชแ้ นวคดิ ของ TPM โดยแบ่ง ความผิดปกติ ดงั ตารางขา้ งล่าง ประเภท อาการ/จุดทีเกิด ขอ้ บกพร่องเลก็ นอ้ ย สิงสกปรก ชาํ รุดเป็นรอย การสันของเครืองจกั ร (Minor Flaws) การหย่อน หลวม อาการผิดปกติ การเกาะติด ขาดปัจจยั ขา้ งตน้ ขาดการหล่อลืน จุดเติมสารหล่อลืนเสียหาย (Unfulfilled Basic Condition) มาตรวดั ระดบั เสียหาย การขนั แน่นของสกรูหลวม หล่นหรือผกุ ร่อน บริเวณเขา้ ถึงยาก ทาํ ความสะอาดยาก ตรวจสอบยาก เติมสารหล่อลืน (Inaccessible Place) ยาก เขา้ ไปเดินเครืองยาก ควบคมุ เครืองยาก ขนั แน่นยาก ปรบั แต่งยาก จุดทีเป็นสาเหตขุ องความสกปรก การรัว หลน่ ลน้ ซึมของผลติ ภณั ฑ์ วตั ถุดิบ (Contamination Sources) ของเหลว ของทิง อืน ๆ จุดทีเป็นสาเหตุใหเ้ กิดของเสีย สิงแปลกปลอม การชอ็ ค(Shock) ความชืน (Quality Defect Sources) ขนาดเม็ดสาร(Grain) ความเขา้ ขน้ ความหนืด สิงของทีไม่จาํ เป็น เครืองจกั รกล อปุ กรณ์ท่อ เครืองมือวดั (Unnecessary & Non-urgent Item) อปุ กรณ์ไฟฟ้า เครืองมือ อะไหล่ ซ่อมชวั คราว บริเวณทีไมป่ ลอดภยั พนื ขนั บนั ได แสงสวา่ ง เครืองจกั รหมุน (Unsafe Places) อุปกรณ์ยก อืน ๆ ทีมา : เรียบเรียงจาก อภชิ าติ ยิมแสง (2558ค); อภชิ าติ ยิมแสง (2557ข); และ Japan Institute of Plant Maintenance (2557) แนวทางและขอบเขตของการทําความสะอาด แนวทางของการทาํ ความสะอาด ประกอบดว้ ย การวางแผน การลงมือทาํ การตรวจสอบ และการแกไ้ ข ตามแนวทางของวงจร PDCA 1. การวางแผน ประกอบดว้ ย การกาํ หนดขอบเขตของการทาํ ความสะอาด กาํ หนดจุดบริเวณทาํ ความ สะอาด กาํ หนดผรู้ ับผิดชอบพืนที กาํ หนดรายการสิงของทีตอ้ งทาํ ความสะอาด กาํ หนดระดบั ความสะอาดของ HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 18

พืนที เครืองจกั ร อปุ กรณ์ เพือไม่เกิดความเสียหาย กาํ หนดขนั ตอนวิธีทาํ ความสะอาด กาํ หนดอปุ กรณ์สิงของที ตอ้ งใชใ้ นการทาํ ความสะอาด กาํ หนดเวลา และความถีในการทาํ ความสะอาด (รายกะ รายวนั รายเดือน รายปี ) 2. การลงมือทาํ ไดแ้ ก่ การจดั เตรียมคนและอุปกรณ์ให้พร้อม การลงมือทาํ ความสะอาดตามแผนและ ขนั ตอนวิธีการทาํ ความสะอาดทีกาํ หนด เช่น ทาํ ความสะอาดจากบนลงล่าง ทาํ ความสะอาดจากขา้ งในไปขา้ ง นอก 3. การตรวจสอบ ในขณะทีทาํ ความสะอาด ตอ้ งมกี ารตรวจสอบเพือคน้ หาสิงผดิ ปกติ อนั ไดแ้ ก่ ความไม่ พร้อมใชแ้ ละสภาพทีก่อให้เกิดอบุ ตั ิเหตุ โดยอาจตรวจสอบดว้ ยในตรวจประเมิน หรือตรวจสอบสิงผิดปกติโดย ใชร้ ะบบประสาทสัมผสั ไดแ้ ก่ ตา หู จมกู เช่น สบายตาหรือไม่ เสียงรบกวนสมาธิหรือไม่ หายใจแลว้ ไดก้ ลินไม่ สะอาดและน่าจะเป็ นอนั ตรายต่อสุขภาพหรือไม่ นอกจากนียงั ตอ้ งคน้ หาสาเหตุทีทาํ ให้สกปรก เพราะหาก สามารถป้องกนั ทาํ ให้ลดลง หรือกาํ จดั ตน้ เหตุให้หมดไปไดจ้ ะช่วยลดเวลาและช่วยให้การทาํ ความสะอาดง่าย ขึน 4. การแกไ้ ข หมายถึง การแกไ้ ขสิงผิดปกติ ควรพิจารณาว่า สามารถแกไ้ ขไดด้ ว้ ยตนเองหรือไม่ หรือ แจง้ ผอุ้ ืนทีมีความเชียวชาญหรือผูท้ ีเกียวขอ้ งมาแกไ้ ข ขอบเขตของการทาํ ความสะอาด แบ่งเป็ น 3 ระดบั ได้แก่ การทาํ ความสะอาดโดยรวมทงั หมด (Big Cleaning) การทาํ ความสะอาดแต่ละส่วน (Mini Cleaning) และการทาํ ความสะอาดละเอียดส่วนยอ่ ย (Cleaning) โดยมีวตั ถุประสงคท์ ีแตกตา่ งกนั ทงั 3 ระดบั ดงั นี HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 19

1. การทาํ ความสะอาดโดยรวมทงั หมด เป็นการทาํ ความสะอาดทกุ สิงและจดั การกบั ทกุ ปัญหา พยายามทาํ ความ สะอาดพืนทีส่วนใหญใ่ หไ้ ดม้ ากทีสุดเท่าทีจะมากได้ ดดยทวั ไปทาํ ปี ละ 1 ครัง แต่การทาํ ความสะอาดโดยรวมใน แตล่ ะครัง อาจทาํ ครอบคลุมทุกจุดไม่ได้ จึงตอ้ งกาํ หนดใหม้ กี ารทาํ ความสะอาดแตล่ ะส่วน 2. การทาํ ความสะอาดแตล่ ะส่วน เป็นการทาํ ความสะอาดโดยเฉพาะเจาะจงพืนที หรือเฉพาะเจาะจงเครืองจกั ร หรือชินส่วน มกั เป็นการทาํ ในพืนทีส่วนรวมทีตนเองรับผิดชอบ ซึงอาจจะทาํ 2 - 3 เดือนครัง ไม่จาํ เป็นตอ้ งทาํ ทงั ภาพรวมของทะ้ งองคก์ ร 3. การทาํ ความสะอาดละเอียดส่วนยอ่ ย เป็นการทาํ ความสะอาดเจาะจง เฉพาะจุด เฉพาะเครืองมือ และเฉพาะ ชินส่วน หรือเป็ นการแกไ้ ขปัญหาทีทาํ ใหเ้ กิดความสกปรกทีไดร้ บั การชีชดั แลว้ (อภิชาติ ยมิ แสง, 2557ข) มกั ใช้ ใบตรวจสอบเป็นตวั กาํ หนดจุดทีจาํ เป็นจะตอ้ งทาํ ความสะอาด โดยทวั ไปทาํ สัปดาห์ละ 1 วนั และเนน้ ในพืนที ของตนเอง ขันตอนการทาํ ความสะอาด การทาํ ความสะอาดมีขนั ตอน ดงั นี 1. การกาํ หนดผรู้ ับผิดชอบ ในการทาํ ความสาอดสถานทีทาํ งาน พนกั งานทุกคนในสถานทีนนั ตอ้ งเป็นผทู้ าํ ความ สะอาดกนั เอง จึงจาํ เป็ นตอ้ งกาํ หนดพืนทีรับผิดชอบ หน่วยงานทีรับผิดชอบ และผูร้ ับผิดชอบในแต่ละพืนที และขนั สุดทา้ ยเป็นการมอบหมายใหพ้ นกั งานแต่ละดแู ลพืนทีและเครืองจกั รแตล่ ะเครือง 2. การศึกษารายละเอียดวิธีการทาํ ความสะอาด โดยปกติการทาํ ความสะอาดตอ้ งทาํ ทุกวนั (Ramdass, 2015) แต่ ใช้เวลาไม่นาน อาจใช้เวลาสันเพียง 5 นาที จึงตอ้ งกาํ หนดขนั ตอนเพือให้การทาํ สะอาดเพียง 5 นาทีต่อวนั HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 20

สามารถทาํ ไดอ้ ยา่ งเพยี งพอและทวั ถึงมีความจาํ เป็นตอ้ งศกึ ษาระดบั ของความสะอาดทีตอ้ งการแต่ละพืนที บาง พืนทีตอ้ งทาํ ความสะอาดซาํ ทีเดิมทุกวนั แต่บางพืนทีไมจ่ าํ เป็นตอ้ งทาํ ความสะอาดทุกวนั จึงสามารถเวียนทาํ ความสะอาดในแต่ละวนั ได้ ควรจดั ทาํ ตารางการทาํ ความสะอาดแสดงไวใ้ นพืนทีทาํ งานว่า ในแต่ละวนั ทาํ ความสะอาดอะไรบา้ ง นอกจากนียงั ตอ้ งศึกษาการจดั เตรียมอุปกรณ์ทีใชใ้ นการทาํ ความสะอาดให้เหมาะสม ใชอ้ ปุ กรณอ์ ะไรบา้ ง คราบสกปรกสามารถใชผ้ งขดั หรือผงซกั ฟอกช่วยไดห้ รือไม่ หรือใชน้ าํ ยาเฉพาะหรือไม่ 3. การกาํ หนดแผนการทาํ ความสะอาด เป็ นการกาํ หนดแผนการทาํ ความสะอาดทงั ในขณะทาํ งานและในการ ทาํ งานเป็ นรายกะ รายวนั รายเดือน หรือรายปี ตวั อยา่ งเช่น ร้านตดั ผมกาํ หนดแผนการทาํ ความสะอาด ดงั นี ช่างตดั ผมตอ้ งหมนั ทาํ ความสะอาด โดยการกวาดเส้นผมดว้ ยไมก้ วาดหลงั จากใชก้ รรไกรซอยผมเส้นยาวของ ลูกคา้ แลว้ เสร็จ และตอ้ งกวาดเส้นผมเส้นสันทีตกอยู่ตามพืนในระหว่างลูกคา้ นอนรอบนเกา้ อีเพือรอสระผม เพือให้ร้านตดั ผมดูสะอาดอย่เู สมอ นอกจากนียงั ตอ้ งทาํ ความสะอาดระหวา่ งทีตนไม่มีลูกคา้ และก่อนเลิกงาน อีกดว้ ย ทางร้านยงั กาํ หนดหัวขอ้ ทีจะตอ้ งทาํ ความสะอาดให้สอดคลอ้ งกบั แต่ละอุปกรณ์ เช่น กรรไกร กระจก ชนั วางของ อา่ ง และเกา้ อี วา่ ตอ้ งทาํ ความสะอาดอย่างไร 4. การตรวจสอบสิงผดิ ปกติ เป็นการรวมการทาํ ความสะอาดและการตรวจสอบสิงผิดปกติเขา้ ไวด้ ว้ ยกนั โดยเนน้ การบาํ รุงรักษาเครืองจกั รและอุปกรณ์ (Hirano, 1996) ตวั อย่างเช่น เมือทาํ ความสะอสดถงั นาํ มนั ตอ้ งตรวจว่า มีนาํ มนั รัวจากถงั หรือท่อหรือไม่ จึงจะเป็นการตรวจสอบไปในเวลาเดียวกนั เมือทาํ ความสะอาดแม่พิมพ์ ให้ ตรวจสอบว่ามีรอยแตกหรือไม่ เพราะหากมีรอยแตกในแม่พิมพจ์ ะทาํ ใหก้ ารปัมขึนรูปผิดพลาด เป็นตน้ การ ตรวจสอบสิงผิดปกติอยา่ งง่ายทาํ โดยอาศยั ประสาทสมั ผสั ทงั 4 คือ ตา หู มือ และจมกู 5. การคืนสภาพให้พร้อมใชง้ าน เมือพบสิงผิดปกติ จะตอ้ งฟื นฟูคนื สภาพ ปรับแกห้ รือปรับปรุงจุดบกพร่องนัน ดว้ ยตนเองทนั ที หากไมส่ ามารถทาํ ไดท้ นั ที ควรแจง้ ใหฝ้ ่ายซ่อมบาํ รุงใหด้ าํ เนินการ HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 21

HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 22

ส4 : สร้างมาตรฐาน ความหมายของ ส4 ส4 : สร้างมาตรฐาน ทาํ เพือลดความผนั แปร (Mura) ความผนั แปร หมายถึง ความแปรปรวน ไม่แน่นอน เป็นความเสียงทีเกิดขึน องคก์ รสร้างมาตรฐานเพอื ลดความเสียงหรือความไม่แน่นอนเพือให้ผลการปฏิบตั งิ าน อยใู่ นระดบั ปกติ ส2 : สะดวก มีความเชียมโยงกบั ส4 : สร้างมาตรฐาน เพราะสถานทีและวิธีการทาํ งานตอ้ งเป็น ระเบียบเรียบร้อยก่อนทีจะสร้างมาตรฐาน ตวั ชีวดั วา่ มาตรฐานดีหรือไม่ดี คือ พนกั งานในพืนทีสามารถทาํ งาน แทนกนั ได้ ไม่ใช่เพียงจดั ใหม้ ีมาตรฐานเท่านนั ตาราที 1-5 ความหมาย วตั ถุประสงค์ และวธิ ีการของ ส4 ส4 : สร้างมาตรฐาน (Standardization) ความหมาย สรา้ งมาตรฐาน วตั ถุประสงค์ ลดความผนั แปร เพิมความถูกตอ้ งอยา่ งสมาํ เสมอ ตวั ชีวดั พนกั งานใหมใ่ นหน่วยงานเดียวกนั ทาํ งานแทนกนั ได้ วธิ ีการ 1. กาํ หนดเป็นลายลกั ษณอ์ กั ษร (Documented) 2. ฝึกอบรม (Training) 3. ติดตามประเมินผล (Monitoring) 4. การจูงใจ (Motivation) 5. ปรับปรุงใหม้ าตรฐานดีขึน (Revision) หัวใจของสร้างมาตรฐาน การลดความผนั แปรในการทาํ งาน ทีมา : อนุวรรตน์ ศิลาเรืองอาํ ไพ (2553) ตารางที 1-5 ความหมาย วตั ถุประสงค์ ตวั ชีวดั และวธิ ีการของ ส4 : สร้างมาตรฐาน HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 23

ทําไมต้องสร้างมาตรฐาน เหตผุ ลทีตอ้ งสร้างมาตรฐานเพือ - คงสภาพการทาํ ส1 – ส3 หากไมม่ ีการสรา้ งมาตรฐาน อาจตอ้ งเริมตน้ ใหม่หรือทาํ ซาํ กบั สิงทีทาํ ไปแลว้ ซึงจดั ไดว้ า่ เป็นความสูญเปล่าทจงั ขดั แยง้ กบั วตั ถุประสงคใ์ นการทาํ 5ส ทีทาํ ไปเพอื ลดความสูญเปลา่ และเพิม ประสิทธิภาพในการปฏิบตั ิงาน - ใหเ้ กิดการยอมรบั กนั ของทุกฝ่ายทีเกียวขอ้ งและตอ้ งปฏิบตั ิตาม การสร้างการยอมรับร่วมกนั เป็นสิงสาํ คญั ใน การทาํ งาน เพราะคนส่วนใหญ่มีความพงึ พอใจทีจะปฏิบตั ิตามกฏเกณฑท์ ีตนใหก้ ารยอมรับ การจดั ทาํ มาตรฐาน ระเบียบ หรือขอ้ บงั คบั ทีมีการยอมรับร่วมกนั ของทกุ ฝ่ายทีเกียวขอ้ ง ทาํ ใหเ้ กดิ การปฏิบตั ิตามดว้ ยความเตม้ ใจ - ใหค้ นในหน่วยงานสามารถทาํ งานแทนกนั ได้ การสร้างมาตรฐาน เป็นการระบวุ า่ ใครเป็นผทู้ าํ ทาํ อะไร ทาํ ที ไหน ทาํ เมือใด ทาํ อยา่ งไร และทาํ ดว้ ยเครืองมืออะไร หากไดม้ ีการระบไุ วอ้ ยา่ งชดั เจน นอกจากจะสามารถ ปฏิบตั ิตามไดง้ ่ายแลว้ ยงั สามารถนาํ ไปใชอ้ า้ งอิงในการปฏิบตั งิ าน ทาํ ใหบ้ ุคลากรทีทาํ งานตา่ งเวลา แตท่ าํ งาน แบบเดียวกนั ไดผ้ ลผลิตและใชเ้ วลาในการทาํ งานใกลเ้ คียงกนั เมือมีใครขาด ลา หรือมาสาย สามารถปฏิบตั ิงาน แทนกนั ไดด้ ว้ ยความราบรืน ไม่สะดุด เพราะมีมาตรฐานการทาํ งาน - ช่วยติดตามผลการดาํ เนินงาน และลดความไม่แน่นอนในการปฏิบตั ิงาน การเปรียบเทียบสภาพปัจจุบนั กบั มาตรฐานช่วยใหเ้ ห็นการเบียงเบนไปจากสภาพเดิม ผปู้ ฏิบตั ิงานสามารถวนิ ิจฉยั สาเหตแุ ละการดาํ เนินการที เหมาะสมตอ่ ไปได้ - ใชใ้ นการอบรมบคุ ลากร ไม่วา่ จะเป็นการอบรมบคุ ลากรทียา้ ยมาใหมห่ รือการอบรมตามวงรอบ หวั หนา้ งาน สามารถใชม้ าตรฐานเป็นเครืองมือในการสอนงาน - เป็นจุดเริมตน้ ของการปรับปรุงงาน แมจ้ ะสร้างมารตฐานแลว้ ไม่ไดห้ มายความว่าไม่ตอ้ งปรับปรุงอีก หากมี การปฏิบตั ิตามมาตรฐานอยา่ งเขม้ งวด แต่ยงั พบปัญหาการคงสภาพหรือปัญหาในการปฏิบตั ิ แสดงวา่ มาตรฐาน นนั ยงั ไม่สมบูรณ์พอ จาํ เป็นตอ้ งงปรับปรุงมาตรฐานใหเ้ กิดผลดแี ละยกระดบั การทาํ งานตอ่ ไป การปรับปรุงนี อาจเริมจาก การพิจารณามาตรฐานเดิมแลว้ ปรับปรุงเป็นมาตรฐานใหมท่ ีมีการยอมรับและปฏิบตั ิตามร่วมกนั HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 24

ขันตอนการสร้างมาตรฐาน เมือทาํ 3ส แรกไดด้ แี ลว้ ใหจ้ ดั ทาํ มาตรฐาน ขนั ตอนการสร้างมาตรฐานแสดงดงั รูป 1-5 ทีมา : อนุวรรตน์ ศิลาเรืองอาํ ไพ (2553) รูปที 1-5 ขนั ตอนการทาํ ส4 : สร้างมาตรฐาน 1. กาํ หนดเป็นลานลกั ษณ์อกั ษร (Documented) โดยอาศยั การจดั ทาํ มาตรฐานให้อยใู่ นรูปแบบทีสามารถสือให้ เขา้ ใจตรงกนั สามารถใชส้ ือประสม ภาพถ่าย ภาพเคลือนไหว ทาํ ใหเ้ ขา้ ใจง่ายและเรียนรู้ไดร้ วดเร็ว 2. ฝึกอบรม (Training) จดั ฝึกอบรมใหพ้ นกั งานสามารถปฏิบตั ิตามมาตรฐาน โดยจดั ใหม้ ีการทดสอบ ความสามารถก่อนและหลงั การอบรม 3. ติดตามและประเมินผล (Monitoring) สังเกตการปฏิบตั ิตามมาตรฐานของพนกั งานทงั นีอาจอาศยั การตรวจ ประเมิน 4. จูงใจ (Motivating) หากพบมาตรฐานใดไม่ไดน้ าํ ไปใช้ ตอ้ งสร้างความเขา้ ใจกบั พนกั งานใหไ้ ดท้ ราบถึง ประโยชนท์ ีไดร้ ับ หรือตอ้ งปรับปรุงมาตรฐานใหเ้ ขา้ ใจและปฏิบตั ิตามไดโ้ ดยง่าย 5. ปรับปรุงมาตรฐานใหด้ ีขึน (Revision) เมือเวลาผ่านไปอาจมีการทาํ ส2 : สะดวก ทาํ ใหไ้ ดว้ ธิ ีการทาํ งานใหม่ ๆ ทีดีกวา่ เดิม ในกรณีนีควรปรับปรุงมาตรฐานการทาํ งานให้ดีขึนดว้ ย HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 25

มาตรฐาน 5ส ระบบ 5ส แบ่งมาตรฐานเป็น 2 ประเภทใหญ่ คอื มาตรฐานกลางและมาตรฐานพืนที มาตรฐานกลาง หมายถึง มาตรฐานในการจดั เก็บ ใชง้ าน และบาํ รุงรักษาเครืองมือเครืองใชท้ ีทวั ทงั องคก์ รตอ้ งปฏิบตั ิเหมือนกนั ในทุกสถานทีปฏิบตั ิงาน (ทวิยา วณั ณะวิโรจน์, 2558) เมือกาํ หนดมาตรฐานกลาง แลว้ ผบู้ ริหารและพนกั งานตอ้ งปฏิบตั ติ ามมาตรฐานกลางร่วมกนั โดยปกติคณะกรรมการ 5ส ฝ่ายมาตรฐานเป็น ผยู้ กร่างมาตรฐานกลาง และตอ้ งผา่ นการทาํ ประชามติก่อนประกาศใช้ หากมีขอ้ ใดไม่อยากปฏิบตั ิตาม จะตอ้ งมา จากเหตผุ ลของคนส่วนใหญ่ การปรับปรุงมาตรฐานกลางใหท้ าํ ในทาํ นองเดียวกนั คือคณะกรรมการมาตรฐานจะ เป็นผยู้ กร่างขึนมาก่อน มาตรฐานพืนที หมายถึง มาตรฐานในการจดั เก็บ ใชง้ าน และบาํ รุงรักษาเครืองมือเครืองใชใ้ นพนื ที ปฏิบตั ิงาน มาตรฐานพืนทีกาํ หนดขึนมาใชใ้ นแต่ละพืนที เนืองจากแตล่ ะพืนทีมีภารกิจในการปฏิบตั ิงาน แตกต่างกนั (ทวยิ า วณั ณะวโิ รจน์, 2558) คณะกรรมการ 5ส ฝ่ายมาตรฐานเป็นผใู้ หค้ าํ แนะนาํ ปรึกษาในการจดั ทาํ มาตรฐานใหถ้ ูกตอ้ งตามหลกั การ ผกู้ าํ หนดมาตรฐานพืนที คือผปู้ ฏิบตั ิงานในพืนทีนนั ๆ เช่น พนื ทีผลิต พืนที คลงั สินคา้ พืนทีวิศวกรรม และพืนทีห้องปฏิบตั ิการ เป็นตน้ มารตฐานแบง่ ออกเป็น 3 รูปแบบ คือการจดั เก็บ (การคงสภาพ) การใชง้ าน และการบาํ รุงรักษา มาตรฐานตา่ ง ๆ สามารถเปลียนแปลงได้ องคก์ รส่วนใหญม่ กั จะมีมาตรฐานการใชง้ านและมาตรฐานการ บาํ รุงรักษา แต่สิงทีมกั จะไมม่ ี คือ มาตรฐานการจดั เก็บ 1. มาตรฐานการจดั เกบ็ หมายถึง มาตรฐานการจดั เก็บอปุ กรณ์ สิงของ ทีเป็ นไปตามหลกั การของ ส2 : สะดวก เช่น มาตรฐานการเลิกใชห้ อ้ งประชุม มาตรฐานการเลิกใชห้ อ้ งเรียน และมาตรฐานการจดั เก็บแฟ้มส่วนกลาง 2. มาตรฐานการใชง้ าน หมายถึง มาตรฐานขนั ตอนการปฏิบตั ิงานในส่วนทีเกียวขอ้ งกบั 5ส ทาํ อยา่ งไรให้ ผปู้ ฏิบตั ิงานในบริเวณนนั สามารถใชง้ านวสั ดุอุปกรณ์ได้ จึงตอ้ งเขยี นขนั ตอนการทาํ งานขึนมา อาทิ มาตรฐาน การเบิกใชเ้ ครืองมือ วธิ ีการใชต้ ดู้ บั เพลิง และวิธีการใชถ้ งั ดบั เพลิง 3. มาตรฐานการบาํ รุงรักษา หรือมาตรฐานการทาํ ความสะอาด โดยปกติใชต้ ารางการตรวจสอบหรือใบ ตรวจสอบ HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 26

ตวั อยา่ งมาตรฐาน Page 27 HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD.

ส5 : สร้างวนิ ัย ความหมายของ ส5 ส5 : สร้างวินยั หมายถึง การฝึกอบรมหรือวนิ ยั (Training or Discipline) (Osada, 1991;Kobayashi et al., 2008) วนิ ยั หมายถึง การเคารพในกติกาและนาํ ไปปฏิบตั ิดว้ ยความสมคั รใจ เตม็ ใจ และเขา้ ใจในสิงทีทาํ (ไม่ใช่ การบงั คบั ใหท้ าํ ) วนิ ยั จึงเป็นจดุ เริมตน้ และจุดสุดทา้ ยของ 5ส จุดเริมตน้ คอื การสร้างแรงจูงใจ และจดั สุดทา้ ย คือการ ติดตามและประเมินผล การสร้างแรงจุงใจทาํ ไดห้ ลายวธิ ี อาทิ การใหค้ วามรักและความรู้ เพือสร้างความเขา้ ใจ และวิธีการนาํ 5ส ไปปฏิบตั ิ การใหพ้ นกั งานมสี ่วนร่วมในการกาํ หนดมาตรฐาน การให้พนกั งานเห็นประโยชน์ ทีตนและองคก์ รไดร้ ับจากการปฏิบตั ิตามมาตรฐาน การสร้างบรรยากาศผา่ นการทาํ กิจกรรมร่วมกนั การติดตาม และการตรวจประเมินอยา่ งสมาํ เสมอ เพือหาวธิ ีปรับปรุงผลลพั ธ์ทีเป็นรูปธรรม เพือยกระดบั และสร้างความ ยงั ยนื ใหก้ บั ระบบ 5ส ส5 : สร้างวนิ ยั (Training/Discipline) ความหมาย สรา้ งวนิ ยั วตั ถุประสงค์ รักษามาตรฐานและระบบ 5ส ตวั ชีวดั ทุกคน ทุกที ทกุ เวลา (วฒั นธรรมองคก์ ร) วิธีการ 1. สรา้ งแรงจูงใจ (Motivation) 2. ติดตามประเมินผล (Monitoring) หัวใจของสร้างวนิ ยั การรักษาสภาพของ 5ส ทุกคน ทุกที ทุกเวลา ทีมา : อนุวรรตน์ ศิลาเรืองอาํ ไพ (2553) ตารางที 1-6 ความหมาย วตั ถุประสงค์ ตวั ชีวดั และวธิ ีการของ ส5 : สร้างวินยั วนิ ยั สร้างได้ การสร้างวินยั หรือการสร้างนิสัยทีดีแก่บคุ คลอืน ตอ้ งมีความรักเป็นเงือนไขพินฐานและเป็นกฎเบืองตน้ สาํ หรับการสร้างวินยั JIT Management Laboratory (2549) แนะนาํ วา่ ผสู้ รา้ งวินยั จาํ เป็นตอ้ งมี ความรัก 3 ประการ ไดแ้ ก่ รักเพือนมนุษย์ รักสถานที และรักสิงของ HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 28

- รักเพือนมนุษย์ หมายถึง รกั หวั หนา้ และรกั ลูกนอ้ ง หัวหนา้ และลูกนอ้ งหมายถึงคนทีจะตาํ หนิและคนทีถกู ตาํ หนิ ก่อนทีจะสร้างวินยั ตอ้ งมอบความรกั และความปรารถนาดีต่อเพือนร่วมงานเสียก่อน หากมคี วามรูส้ ึกทีดี ต่อผอู้ ืนอยา่ งแทจ้ ริง พนกั งานส่วนใหญน่ ่าจะรบั รู้ความรู้สึกดีทีส่งถึงกนั ได้ ไม่วา่ ดว้ ย กิริยา ทา่ ทาง และคาํ พดู ทาํ ใหว้ าจาเป็นสิงทีน่าเชือถือ ซึงจะเป็นประโยชน์ต่อกระบวนการสร้างวินยั ตอ่ ไป - รักสถานที คนส่วนใหญ่ใชเ้ วลาในแตล่ ะวนั ในทีทาํ งาน ผทู้ ีไมร่ ักสถานทีทาํ งานของตน แมจ้ ะเป็นสถานทีที สรา้ งความกา้ วหนา้ ในอาชีพการงาน จะสร้างวินยั ไปก็ไร้ประโยชน์ - รักสิงของ หมายถึง มีความรักตอ่ สิงทีผลิต ทีนาํ ไปใชง้ าน และบริการทีมอบให้แก่ลกู คา้ ขนั ตอนการสร้างวนิ ยั มีดงั นี (อภิชาติ ยมิ แสง, 2558ก) 1. การใหค้ วามรู้ ควรสือสารใหพ้ นกั งานรับรู้วา่ เขาจะไดป้ ระโยชน์อะไรจาก 5ส ใหร้ ู้วา่ 5ส จะทาํ ใหเ้ ขาทาํ งาน สะดวก มมี าตรฐานในการทาํ งาน มีความปลอดภยั และมีคุณภาพชีวติ ในการทาํ งานดีขึน การใหค้ วามรกั และ ความปรารถนาดีกบั พนกั งานทีจะไดร้ ับการถ่ายทอดความรู้เป็นเรืองสาํ คญั ไม่เช่นนนั จะถูกมองวา่ เป็นการยดั เยยี ด จึงตอ้ งสามารถบอกประโยชนข์ อง 5ส ใหท้ ราบ และเกิดความสมคั รใจและเตม็ ใจทาํ 2. การสร้างบรรยากาศหรือสภาพแวดลอ้ มทีดีร่วมกนั คนไทยมีวินยั หรือไม่ คนไทยมีวินยั ในบางจุด บางพืนที และบางเวลา สงั เกตวา่ คนไทยไม่ยอมต่อแถวเมือขนึ รถประจาํ ทาง แต่เมือรอขึนรถจกั รยานยนตร์ ับจา้ ง ทาํ ไมจึง ตอ่ แถวกนั ได้ แสดงวา่ คนไทยไม่ใช่ไมม่ ีวนิ ยั แต่สิงสาํ คญั คือ ขาดการวางระบบ การจะสร้างวนิ ยั ตอ้ งสร้าง มาตรฐาน สร้างบรรยากาศ สร้างสภาพแวดลอ้ ม และองค์ประกอบใหท้ ุกคนพร้อมทีจะเป็นคนมีวินยั 3. การทาํ ซาํ ไมใ่ ช่ทาํ ครังเดียวจบ แต่จาํ เป็นตอ้ งใหค้ วามรู้และสร้างบรรยากาศซาํ เมือใหค้ วามรกั และความรู้ เปิ ดใจ สอน และทาํ เป็นตวั อยา่ ง วินยั จะค่อยเกิดขึน การจูงใจให้ทาํ 5ส องคก์ รสามารถสร้างแรงจูงใจเพือให้พนกั งานมาร่วมมือกนั ทาํ 5ส แตเ่ มือทาํ แลว้ เหตใุ ดยงั มีคนบางกลุ่ม ไมใ่ หค้ วามร่วมมือ ตอ้ งโทษตนเองก่อนว่า ยงั จูงใจพนกั งานไม่ถกู ทาง ผบู้ ริหารตอ้ งสร้างแรงจุงใจพนกั งาน ซึงมี 5 วิธีดงั นี (อภิชาติ ยมิ แสง, 2558ก) HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 29

1. การลงโทษ เช่น ถา้ ไม่ทาํ 5ส จะถูกตกั เตอื นดว้ ยวาจา ส่งใบเตอื น บาํ เพญ็ ประโยชน์ ตดั เงินเดือน หรือไล่ออก วธิ ีนีไมค่ วรใชก้ บั พนกั งานทวั ไป แต่อาจจาํ เป็นตอ้ งใชส้ าํ หรับคนบางกลุ่มทีไม่สามารถจะใชว้ ธิ ีการอืนได้ ตวั อยา่ งการลงโทษ ไดแ้ ก่ การตกั เตอื น การหกั เงินเดือน การพกั งาน การไมค่ บหาสมาคมดว้ ย เพือให้รู้วา่ สิงที ทาํ นนั ไมถ่ กู ตอ้ ง 2. ใชก้ ารจูงใจเชิงบวก เช่น รางวลั สิงของง คาํ ชม โล่ ใบประกาศ พาไปทศั นศกึ ษา และการเลือนตาํ แหน่ง ลว้ น เป็นตวั อยา่ งของการจูงใจเชิงบวก แตก่ ารใหก้ ารชมซาํ เดิม อาจไมจ่ งู ใจอีกต่อไป การให้รางวลั แมจ้ ะเป็นสิงทีดี แต่ก็ไม่ยงั ยนื เพราะตอ้ งสรรหารางวลั มาจูงใจอยเู่ สมอ 3. สร้างบรรยากาศใหพ้ นกั งานมามีส่วนร่วม เช่น เชิญเป็นคณะกรรมการ เชิญเป็นหัวหนา้ พืนที เปิ ดโอกาสให้ พนกั งานแสดงความคดิ เห็น ให้พนกั งานส่งผลงานเขา้ ประกวด ใหพ้ นกั งานเห็นความสามารถและความสาํ คญั ของคนเอง 4. ผนู้ าํ ทาํ เป็นตวั อยา่ ง ผบู้ ริหารสูงสุดขององคก์ รจะตอ้ งมีความเชือมนั ศรัทธา และเอาจริงเอาจงั ในการทาํ 5ส และตอ้ งใหก้ ารสนบั สนุนอย่างเตม็ ที รวมถึงตอ้ งลงมือปฏิบตั ิเองเพือเป็นแบบอย่างแก่ลูกนอ้ ง เพราะหาก ผบู้ งั คบั บญั ชาไม่ทาํ 5ส จะไปสอนผใู้ ตบ้ งั คบั บญั ชาไดอ้ ยา่ งไร หากผใู้ ตบ้ งั คบั บญั ชาเห็นผบู งั คบั บญั ชาปฏิบตั ิ จะกระทาํ โดยไมม่ ีขอ้ อา้ งใด ๆ 5. การใหค้ วามรู้ความเขา้ ใจ ให้พนกั งานตระหนกั วา่ การทาํ เรืองนีมีปะโยชนืกบั เขาอยา่ งไร ตวั อยา่ งเช่น การ ฝึ กอบรมใหค้ วามรู้ 5ส การทศั นศึกษาดงู านจากองคก์ รทีเป็นตวั อยา่ งทีดี เพอื ให้เห็นประโยชน์จากกการทาํ 5ส เป็ นตน้ แบบฟอร์มตรวจประเมิน Page 30 HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD.

เอกสารอา้ งอิง 5ส : หลกั ารและวิธีปฏิบตั ิ (อดิศกั ดิ ธีรานุพฒั นา) HITACHI ELEVATOR (THAILAND) CO.,LTD. Page 31