สำนวนไทย

๑ สำนวนไทยที่นำ่ สนใจ สภุ ำษิต ได้แกค่ าพูดที่พดู ออกมา ไม่ว่าจะเปน็ ทานองสานวนโวหาร หรอื คาพังเพย แตม่ เี นอื้ ความหรอื ความหมายทด่ี ี เปน็ คาตักเตือนสง่ั สอน และสะกดิ ใจใหร้ ะลกึ ถงึ อยเู่ สมอ มอี ยู่ 2 ประเภท คอื 1. คาสภุ าษิตประเภทท่ี พดู อา่ น หรือเขา้ ใจเนื้อความได้ทันที โดยไมต่ อ้ งแปล ความหมาย ตีความหมายเช่น ทาดีไดด้ ี ทาชวั่ ไดช้ ัว่ 2. คาสุภาษิตประเภทที่ พดู อา่ น หรอื ฟงั แลว้ ยังไม่เขา้ ใจเน้อื ความน้นั ในทันที ตอ้ งนกึ ตรึกตรอง ต้อง แปลความ ตีความหมายเสยี ก่อนจึงจะทราบเนอ้ื แท้ของคาเหลา่ นนั้ เช่น ผบี ้านไม่ดผี ปี ่าก็พลอย สำนวน ความหมาย ไดแ้ กค่ าท่พี ดู หรอื กล่าวออกมาทานองเป็นโวหาร เป็นคาพงั เพยเปรียบเทียบ จึงฟังแลว้ มกั จะ ไมไ่ ด้ความหมายของตวั มนั เอง ตอ้ งนาไปประกอบกบั บุคคล กับเรื่อง หรือเหตุการณ์จงึ จะได้ ความหมายเป็น คติ เตือนใจเช่นเดียวกบั คาทเ่ี ป็นสภุ าษติ คำพงั เพย หมายถึง ถ้อยคาทเ่ี รยี บเรยี งขน้ึ มาเป็นความหมายกลาง ๆ คอื ไมเ่ นน้ การสงั่ สอน แตก่ แ็ ฝงคตเิ ตอื นใจ หรือ ขอ้ คดิ สะกดิ ใจให้นาไปปฏบิ ัติได้ และ เนื้อหาของใจความน้ันก็ไมจ่ าเปน็ ว่าจะต้องเปน็ ความดี หรือ ความ จริงแท้ แนน่ อน คำคม หมายถึง ถอ้ ยคาทค่ี ดิ ขึ้นมาในปจั จบุ นั ทนั ด่วน เปน็ ถอ้ ยคาทหี่ ลักแหลม ซง่ึ สามารถเข้ากับเหตกุ ารณ์นัน้ ไดอ้ ยา่ งเหมาะเจาะ ทง้ั ยงั ชวนใหค้ ิด ถ้าพดู ตดิ ปากกันตอ่ ไปกจ็ ะกลายเป็นสานวนไปได้ กงกากงเกวยี น เวรสนองเวร กรรมสนองกรรม กระต่ายหมายจนั ทร์ หวังในสิ่งทเี่ กินตวั กลมเป็นลูกมะนาว หลบหลกี ไปได้คล่องแคล่วจนจบั ไมต่ ิด ( มักใชใ้ นทางไม่ดี ) กาข้ีดกี ว่ากาตด ไดบ้ ้างดีกว่าไมไ่ ดอ้ ะไรเลย กาแพงมหี ู ประตูมตี า การที่จะพดู หรอื ทาอะไรใหร้ ะมัดระวงั แม้จะเป็นความลับเพยี งไรก็อาจมีคน ล่วงรูไ้ ด้ กงิ่ ทองใบหยก เหมาะสมกนั ใชแ้ ก่หญิงกบั ชายทจ่ี ะแตง่ งานกัน

๒ ก้ิงก่าไดท้ อง ชอบโอ้อวดในส่ิงที่ตนมีเพื่อใหผ้ ้อู ่ืนรู้ เพือ่ ใหผ้ อู้ ื่นสนใจตน กนิ บนเรอื นขบ้ี นหลังคา เนรคณุ เปน็ ผู้ไม่รคู้ ุณของผู้อนื่ แกวง่ ตีนหาเสยี้ น รนหาเรื่องเดอื ดร้อน ไกเ่ หน็ ตนี งู งเู ห็นนมไก่ ต่างฝา่ ยต่างรูค้ วามลบั ซงึ่ กันและกัน ขม้ินกบั ปนู ชอบววิ าทกันอยเู่ สมอเม่ืออยู่ใกลก้ นั , ไม่ถูกกัน ข้าวใหมป่ ลามนั อะไรที่เปน็ ของใหมก่ ถ็ ือดี , นิยมเรยี กช่วงทีส่ ามภี รรยาเพ่ิงแต่งงานกนั ใหม่ ๆ วา่ \"ขา้ วใหม่ปลามัน\" เข้าหซู า้ ยทะลหุ ูขวา บอกหรอื สอนแลว้ ไม่ไดผ้ ล เข็นครกขึ้นภเู ขา ทางานท่ียากเกนิ ความสามารถของตนเอง หมวด ค คมในฝกั ลกั ษณะของผฉู้ ลาด แต่น่งิ เงียบ ไม่แสดงความฉลาดน้นั ออกมาโดยไม่ จาเป็น มีความรู้ความสามารถ แตเ่ มอ่ื ยังไมถ่ ึงเวลาก็ไม่แสดงออกมาให้ ปรากฎ ความววั ไมท่ ันหายความควายเขา้ มา ความวุน่ วายเดอื ดรอ้ นอีกอยา่ งหนงึ่ เกิดขึ้นมไี มร่ ู้จบส้นิ หรือผา่ นพ้นไป ความ แทรก ว่นุ วาย เดอื ดรอ้ นอีกอย่างหนง่ึ เกดิ ขึน้ มาอกี คางคกขน้ึ วอ คนมีฐานะต่าต้อย พอได้ดิบได้ดกี ็มักแสดงกิรยิ า อวดดจี นลมื ตัว งมเขม็ ในมหาสมุทร ค้นสิ่งท่ียากจะคน้ หาได้ ทากิจทีส่ าเรจ็ ไดย้ ากยงิ่ สวยแตร่ ปู จูบไม่หอม มีรูปร่างงาม แต่มคี วามประพฤตแิ ละกริ ิยามารยาทไม่ดี จับปลาสองมอื โลภมาก มกั ลาภหาย อยากได้หลายอย่างแต่ในท่ีสดุ ไมไ่ ดส้ ักอยา่ งเดยี ว จบั เสอื มือเปล่า แสวงหาผลประโยชนโ์ ดยตวั เองไมต่ อ้ งลงทนุ ชักใบให้เรอื เสีย พูดหรือทาขวางๆ ใหก้ ารสนทนาหรอื การทางานขวออกนอกเรือ่ งไป ชา้ งตายทั้งตัวเอาใบบัวมาปดิ ความชัว่ หรอื ความผิดร้ายแรงทค่ี นท่วั ไปรจู้ กั กนั ทั่วแลว้ จะปิดยังไงกป็ ดิ ไม่ ชิงสุกกอ่ นหา่ ม มดิ ด่วนทาส่งิ ท่ียงั ไม่สมควรแกว่ ัยหรือไม่ถึงเวลา ซ้อื ควายหน้านา ซ้อื ผา้ หนา้ ตรุษ ซื้อของไมค่ านึงถึงกาเวลา ของที่ถูกก็ต้อง ซ้ือแพง, ทาอะไรไม่เหมาะกบั เถยี งคาไม่ตกฟาก กาลเวลา พูดคาเถียงคาไมห่ ยดุ ปาก , เถยี งโดยไม่ฟังเหตุผล ทานาบนหลงั คน ทากนิ โดยเอารดั เอาเปรยี บผู้ท่ีออกแรงทางานน้นั ๆ

๓ นา้ ข้ึนใหร้ บี ตกั มีโอกาสก็ควรรบี ทา น้าพึ่งเรือ เสือพง่ึ ป่า พง่ึ พาอาศัยซ่งึ กนั และกัน (ตัวอย่าง) ปลาใหญก่ ินปลาเล็ก ประเทศหรือคนท่มี อี านาจ หรอื ผ้ใู หญ่ ที่กดขขี่ ่มเหงผ้อู อ่ นแอหรอื ปากปราศรยั ใจเชอื ดคอ ผูน้ ้อย (ตวั อย่าง) พดู ดแี ตใ่ จคิดรา้ ย ปิดทองหลงั พระ ทาความดีแต่ไมไ่ ดร้ ับการยกย่อง เพราะ ไม่มีใครเห็นคุณคา่ (ตวั อย่าง) ผักชโี รยหนา้ การทาความดเี พียงผิวเผนิ ผา้ ขี้ริว้ หอ่ ทอง คนมัง่ มีแต่งตัวซอมซ่อ (ตัวอย่าง) ฝนตกขีห้ มไู หล พลอยเหลวไหลไปด้วยกัน มกั ใช้เขา้ คกู่ ับ คนจญั ไรมาพบกนั (ตวั อย่าง) ฝนทง่ั ใหเ้ ปน็ เขม็ เพียรพยายาม สดุ ความสามารถจนกว่าจะสาเรจ็ ผล (ตวั อยา่ ง) พูดไปสองไพเบยี้ นง่ิ เสียตาลึงทอง พดู ไปไมม่ ีประโยชน์ น่งิ เสยี ดีกวา่ แพะรับบาป คนที่รบั เคราะหก์ รรมแทนผูอ้ น่ื ที่ทากรรมนน้ั ฟงั หซู า้ ยทะลุหูขวา ฟังแลว้ ไม่รูเ้ รือ่ ง ฟงั แลว้ จาไมไ่ ด้ มือไม่พายเอาเท้าราน้า ไม่ชว่ ยแลว้ ยังขดั ขวางการทางานของผูอ้ ืน่ (ตัวอยา่ ง) ไม้ออ่ นดดั งา่ ย ไม้แกด่ ดั ยาก อบรมสัง่ สอนให้เดก็ ประพฤตดิ ไี ด้งา่ ยกว่า อบรมสัง่ สอนผใู้ หญ่ ยุใหร้ าตาให้รั่ว ยใุ ห้แตกกัน ยใุ ห้ผิดใจกัน ราไมด่ โี ทษปโ่ี ทษกลอง ทาไม่ดหี รอื ทาผดิ แล้วไม่รับผิด กลบั โทษผ้อู นื่ (ตัวอยา่ ง) รู้หลบเป็นปกี ร้หู ลกี เป็นหาง รจู้ ักเอาตวั รอดหรือปรับตวั ให้เข้ากบั เหตกุ ารณ์ได้รวดเร็ว เรือร่มในหนองทองจะไปไหน คนในเครอื ญาตแิ ต่งงานกนั ทาใหท้ รัพย์สมบตั ิ ไม่ตกไปอย่กู ับผ้อู ่นื ละเลงขนมเบอ้ื งดว้ ยปาก ดีแตพ่ ดู ทาจริง ๆ ไมไ่ ด้ (ตวั อย่าง) ล้ินกระทบฟนั ญาตพิ ่ีน้อง หรือผวั เมียทะเลาะกัน ววั ลืมตนี คนท่ีไดด้ ีแล้วลมื ตัว (ตัวอย่าง) ววั หายลอ้ มคอก ของหายแล้วจงึ คดิ ป้องกัน เกดิ เรือ่ งแลว้ จงึ แก้ไข สอนหนังสือสังฆราช สอนผ้มู ีความร้คู วามสามารถอยูแ่ ล้ว (ตัวอยา่ ง)

๔ สีซอให้ควายฟัง สอนคนโงไ่ ม่รูเ้ รอ่ื ง แนะนาคนโงไ่ ม่มปี ระโยชน์ (ตัวอยา่ ง) เสน้ ผมบงั ภูเขา เสนห่ ป์ ลายจวกั เร่ืองเลก็ บงั เรอื่ งใหญ่ , เรือ่ งงา่ ยคดิ ไมอ่ อกเห็นว่าเปน็ เรื่องยาก หนีเสอื ปะจระเข้ เสน่ห์ที่เกิดจากฝีมอื ปรงุ อาหารใหโ้ อชารส (ตวั อย่าง) อาบนา้ รอ้ นมาก่อน หนีภัยอนั ตรายอย่างหนง่ึ แลว้ ต้องพบกบั อนั ตราย อกี อยา่ งหนึง่ มักใช้เขา้ คู่ กบั คาว่าตน้ ไมป้ ะรังแตน เกิดก่อน เคยผา่ นประสบการณม์ ามากกว่า