การลดความเสี่ยงจากสาธารณภัย

การลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั ของริมตลิ่งท่ีถูกกัดเซาะไปบ้างแล้ว โอกาสท่ีน้�ำจะล้นตล่ิงไปทางฝั่งครัวเรือนท่ี 1 จงึ นา่ จะมมี ากกวา่ l ครัวเรือนที่ 3, 5 และ 6 อาจมคี วามล่อแหลมนอ้ ยกวา่ ครวั เรอื นท่ี 1 และ 2 เนื่องจากตั้งอยู่หา่ งไกลจากแมน่ �้ำและบา้ งก็ต้งั อยู่บนภูเขา พิจารณาเร่ืองความเปราะบางของโครงสรา้ งครวั เรอื น l ครวั เรอื นท่ี 2 และ 3 ตงั้ อยใู่ นเขตทมี่ กี ารบงั คบั ใชก้ ฎหมายขอ้ บงั คบั อาคาร ในการกอ่ สรา้ ง l ครัวเรือนที่ 5 และ 6 ต้ังอยู่ในบริเวณที่ไม่มีการบังคับใช้กฎหมาย ขอ้ บงั คบั การกอ่ สรา้ งอาคารใหม้ คี วามคงทนตอ่ สภาพนำ�้ ทว่ ม ดงั นนั้ เฉพาะตวั บา้ นของ ครวั เรือนท่ี 5 และ 6 จึงอาจเปราะบางต่อน้ำ� ทว่ มมากกวา่ ครวั เรอื นท่ี 2 และ 3 พจิ ารณาเร่ืองความเปราะบางในการประกอบอาชพี l ครวั เรอื นที่ 2 ประกอบอาชพี ปศสุ ัตว์ เล้ยี งววั เพียงอย่างเดียว l ครัวเรือนท่ี 1 มที ัง้ การเล้ียงววั และทำ� เกษตรกรรมมากกว่า 1 ชนิด ก็จัดไดว้ า่ มคี วามหลากหลายในการประกอบอาชีพ พชื บางชนิดอาจทนต่อน้ำ� ท่วม พืชบางชนดิ อาจไมท่ นตอ่ นำ้� ทว่ ม หากประสบกบั อทุ กภยั อาจทำ� ใหเ้ กดิ ความเสยี หายและสญู เสยี จาก ผลิตผลทางการเกษตรบางอย่าง แต่อาจยังมีอย่างอ่ืนผลผลิตจากพืชชนิดอ่ืนทดแทน ระดับความเปราะบางตอ่ การประกอบอาชพี ก็อาจนอ้ ยกว่าครัวเรือนท่ี 2 กเ็ ป็นได้ พจิ ารณาเรือ่ งความสามารถของชุมชน l ความรู้ความสามารถของสมาชิกในแต่ละครัวเรอื น และความสมั พนั ธข์ อง คนในชมุ ชนมว่ นชน่ื เองเปน็ ตวั แปรสำ� คญั ทบี่ ง่ ชร้ี ะดบั ความเปราะบางและศกั ยภาพของ ชุมชนและครัวเรือน หากคนในชุมชนม่วนชืน่ ไมไ่ ด้มีการเตรยี มตวั ให้พร้อมทีจ่ ะรบั มือ ไมม่ กี ารเตรยี มระบบเตอื นภยั ลว่ งหนา้ ไมร่ จู้ กั แนวทางการปฏบิ ตั ติ วั ทถ่ี กู ตอ้ งเมอื่ เกดิ ภยั กลุ่มบุคคลเหลา่ น้ีก็จะกลายเป็นกล่มุ ทเี่ ปราะบางและมคี วามเส่ยี งต่อภัยได้ง่าย จากการวเิ คราะหอ์ งคป์ ระกอบตา่ ง ๆ ของแตล่ ะครวั เรอื นในชมุ ชนมว่ นชนื่ ทำ� ให้ สามารถคาดการณร์ ะดบั ความเสยี่ งของแตล่ ะครวั เรอื นได้ อยา่ งไรกด็ ี เปน็ ทนี่ า่ สงั เกตวา่ 49

การลดความเสีย่ งจากสาธารณภัย ในการวเิ คราะหค์ วามเสยี่ งอาจไมส่ ามารถบอกไดอ้ ยา่ งชดั เจนวา่ ครวั เรอื นใดมคี วามเสยี่ ง กวา่ ครวั เรอื นใด อยา่ งในกรณขี องบา้ นมว่ นชน่ื หากถามวา่ ครวั เรอื นที่ 1 และ 2 ครวั เรอื นใด มคี วามเสยี่ งตอ่ อทุ กภยั มากกวา่ กนั อาจไดค้ ำ� ตอบทหี่ ลากหลาย เนอ่ื งจากในการวเิ คราะห์ ความเสย่ี งนน้ั ขน้ึ อยกู่ บั วา่ ผวู้ เิ คราะหจ์ ะใหค้ วามสำ� คญั และคำ� นงึ ถงึ ปจั จยั ผลกระทบอะไร และอย่างไรบ้าง จึงมักไม่มีค�ำตอบที่ถูกท่ีสุด หรือผิดที่สุด หากแต่ผู้วิเคราะห์จะต้อง สามารถอธิบายได้ว่าเหตุใดจึงกล่าวว่าครัวเรือนใดมีความเสี่ยงมากกว่าครัวเรือนใด นอกจากนี้ แนวคิดเรื่องความเส่ียงยังแปรเปล่ียนตามลักษณะภัย เช่น ในกรณีของ หมบู่ า้ นมว่ นชน่ื เราอาจเหน็ วา่ ครวั เรอื นท่ี 3 อยบู่ นยอดเขา ซง่ึ อาจมคี วามเสยี่ งตอ่ นำ้� ทว่ ม นอ้ ยที่สดุ ในชมุ ชน แต่ในทางกลบั กนั ครวั เรอื นน้อี าจมีความเสีย่ งตอ่ ภยั ดินโคลนถลม่ มากกว่าครัวเรือนอ่ืน ๆ ก็เป็นได้ ด้วยเหตุน้ี เม่ือกล่าวถึงความเสี่ยงจากสาธารณภัย จงึ ควรระบวุ ่าเป็นความเสยี่ งจากภยั ใดอยา่ งชดั เจน หากมีความเข้าใจในแนวคิดเกี่ยวกับความเสี่ยงแล้ว จึงจะสามารถเช่ือมโยง ถงึ เหตแุ ละผลของความเสยี หายและความสญู เสยี ทางสงั คม เศรษฐกจิ และสงิ่ แวดลอ้ ม ทเ่ี กดิ ขน้ึ จากสาธารณภยั ได้ และในสว่ นตอ่ ไปจะอธบิ ายเพม่ิ เตมิ ในเรอื่ งวธิ กี ารประเมนิ ความเสย่ี งจากสาธารณภยั เพอ่ื ประโยชนใ์ นการวางแผนดำ� เนนิ กจิ กรรมลดความเสย่ี ง จากสาธารณภยั ต่อไป 3.2 การประเมนิ ความเสย่ี งจากสาธารณภัย การประเมนิ ความเสย่ี งจากสาธารณภยั เปน็ กระบวนการทช่ี ว่ ยตรวจสอบระดบั ของความเสยี่ งทชี่ มุ ชนหรอื สงั คมมตี อ่ สาธารณภยั โดยการวเิ คราะหป์ จั จยั เสยี่ งในดา้ น ที่เก่ียวกับภัย ความล่อแหลม และความเปราะบาง ท่ีจะก่อให้เกิดอันตรายตอ่ มนษุ ย์ ทรัพย์สิน การบริการ การด�ำรงชีพ ส่ิงแวดล้อม และอื่น ๆ การประเมินความเส่ียง โดยละเอยี ดไมไ่ ดเ้ พยี งแตป่ ระเมนิ ความรนุ แรงและความเปน็ ไปไดข้ องความสญู เสยี แตย่ งั นำ� เสนอความเขา้ ใจอยา่ งถอ่ งแทว้ า่ สาเหตแุ ละผลกระทบของความสญู เสยี นน้ั คอื อะไร ผลท่ีได้จากการประเมินความเส่ียงจึงเป็นเครื่องมือทางกลยุทธ์ในการกระบวนการ ตัดสินใจทางนโยบายท่ีส�ำคัญประการหน่ึงในการจัดการสาธารณภัย ท�ำให้ทราบว่า ควรจะวางแนวทางในการจดั การความเสยี่ งเหลา่ นน้ั อยา่ งไร ทง้ั นี้ การประเมนิ ความเสยี่ งจาก สาธารณภยั ไมไ่ ดเ้ ปน็ กระบวนการทสี่ น้ิ สดุ ดว้ ยผลลพั ธข์ องการประเมนิ เพยี งแคค่ รง้ั เดยี ว 50

การลดความเสีย่ งจากสาธารณภัย แตเ่ นื่องจากชุมชนและสังคมมีความเสีย่ งท่ีเปลย่ี นไปตามปจั จัยความเสย่ี งท่มี เี พิม่ ขึน้ หรือลดลงตามกาลเวลา ท�ำให้การประเมินความเส่ียงเป็นกระบวนการที่ควรเกิดขึ้น แบบพลวตั ตามสถานการณท์ เี่ ปลีย่ นแปลงไป เพอื่ ใหผ้ ลของการประเมนิ ความเสีย่ งนัน้ สะทอ้ นใหเ้ หน็ ถงึ สถานการณท์ เ่ี ปน็ ปจั จบุ นั ใหม้ ากทส่ี ดุ นอกจากน้ี ในการบรหิ ารจดั การ ความเส่ียงจ�ำเป็นต้องใช้เงินลงทุนและทรัพยากรที่ชุมชนหรือสังคมน้ัน ๆ มีอยู่อย่างจ�ำกัด ผลของการประเมินความเสี่ยงจะช่วยในการพิจารณาว่าควรจัดสรรทรัพยากรท่ีมีอยู่ ไปในแนวทางใด ความเส่ียงบางประเภทอาจเลือกท่ีจะขจัดหรือท�ำให้น้อยลดลง ในขณะท่ี ความเส่ยี งบางประเภทอาจจะอยูใ่ นระดบั ทส่ี งั คมยอมรับได้โดยไม่ตอ้ งทำ� อะไรเพ่มิ เตมิ ก็เปน็ ได้ วัตถปุ ระสงค์ของการประเมินความเสี่ยงจากสาธารณภัย คอื l เพ่ือระบถุ ึงภัย ความลอ่ แหลม ความเปราะบาง และความสามารถทเี่ ปน็ ไปได้ สำ� หรับพน้ื ที่ใดพื้นที่หน่ึง l เพอ่ื วเิ คราะหค์ วามเปน็ ไปไดข้ องการเกดิ ภยั และคาดการณถ์ งึ ความเสยี หาย ท่จี ะเกดิ ขน้ึ l เพอ่ื ใชใ้ นการวางแผนในการจดั การความเสยี่ งจากสาธารณภยั ใหเ้ กดิ ประโยชน์ คมุ้ ค่าที่สุด l เพ่ือใช้ในการระบุและศึกษาถึงจุดอ่อนและช่องว่างในแผนงานพัฒนา/ ยทุ ธวิธแี ละปรับปรุงให้ดขี ้นึ เพ่ือสังคมมคี วามเสี่ยงลดน้อยลง l เพอื่ ใหค้ ำ� แนะนำ� ทส่ี ามารถนำ� ไปปฏบิ ตั ไิ ดจ้ รงิ และสรา้ งความเหน็ พอ้ งตอ้ งกนั  ในมาตรการเพ่ือการจัดการและลดความเสย่ี งจากสาธารณภัยทีเ่ หมาะสม l เพอ่ื ใชใ้ นการพฒั นาและปรบั ปรงุ ประสทิ ธภิ าพของมาตรการเพอื่ การบรหิ าร จัดการและลดความเสี่ยงจากสาธารณภัยให้ดมี ากขนึ้ ฯลฯ กระบวนการประเมินความเสี่ยงจากสาธารณภยั นอกจากการประเมินความเสย่ี งจะช่วยวเิ คราะหค์ วามเปน็ ไปไดข้ องความสญู เสีย และผลกระทบแล้ว ยังช่วยประเมินว่าความเสี่ยงนั้น ๆ อยู่ในระดับที่สังคมรับมือได้ โดยไม่ท�ำลายชีวิตและเศรษฐกิจ หรือมีความเสี่ยงใดที่จ�ำเป็นต้องจัดการท�ำให้ลดลง 51

การลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั อย่างเร่งด่วน ฯลฯ เมื่อได้มีการประเมินระดับความเส่ียงแล้วจึงสามารถพัฒนาหรือ ปรบั ปรงุ แผนและยทุ ธศาสตรก์ ารลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั โดยกำ� หนดเปา้ หมาย เพ่ือลดความเสี่ยงให้อยู่ในระดับท่ีชุมชนและสังคมยอมรับได้ ผ่านมาตรการต่าง ๆ ทเี่ ปน็ ไปได้ ยกตวั อยา่ งเชน่ การพฒั นาแผนในการใชท้ ด่ี นิ การสรา้ งระบบการประกนั ชวี ติ หรือทรพั ย์สนิ เปน็ ต้น การประเมินความเสี่ยงมีขั้นตอนดงั แสดงไวใ้ นตารางที่ 4 ตารางที่ 4: ขน้ั ตอนการประเมินความเสย่ี งจากสาธารณภัย ขั้นตอนการประเมินความเส่ียงจากสาธารณภัย ขน้ั ท่ี 1 การทำ� ความเขา้ ใจเหตุการณป์ จั จบุ ัน ความตอ้ งการในการประเมนิ ความเสย่ี ง และ พิจารณาถงึ ขอ้ มูลในอดตี ทเี่ คยมีการวิเคราะหม์ า o ศึกษาข้อมลู จากรายงานการประเมินความเสย่ี งทเ่ี คยมีการทำ� มาก่อนแล้ว o ทบทวนขอ้ มลู ต่าง ๆ และกรอบการท�ำงาน รวมทงั้ ศกั ยภาพทมึ่ ีอยขู่ องหนว่ ยงานตา่ ง ๆ ท่ีเกย่ี วข้อง o วางแนวทางในการเพ่ิมเติมข้อมูลเก่ียวกับความเส่ียงท่ีอาจมีอยู่แล้วให้สมบูรณ์และ เปน็ ปจั จบุ ันมากขน้ึ o ก�ำหนดบริบทความต้องการในการประเมินความเสี่ยง พิจารณาขอบเขตและ รายละเอยี ดของการประเมนิ ฯ ขัน้ ที่ 2 การประเมนิ ภัย o ระบลุ กั ษณะของภัย รวมทงั้ แหลง่ กำ� เนดิ ความรุนแรง และความเป็นไปได้ในการเกดิ ภยั ขนาดใหญ่ ๆ ในชมุ ชนหรอื สงั คม เพอ่ื ใหเ้ กดิ ความเขา้ ใจถงึ ลกั ษณะทางธรรมชาตขิ องภยั และอุปสรรคต่าง ๆ ในการจัดการกบั ภัยน้นั ๆ o ประเมินปัจจัยแวดล้อมปัจจุบัน ตลอดจนคาดการณ์อนาคตที่ปัจจัยแวดล้อม อาจเปลย่ี นแปลงได้ o ประมวลผลสุดท้ายในการประเมินภัยเพื่อแสดงว่าพื้นที่ใดมีโอกาสประสบภัยใดบ้าง มากนอ้ ยขนาดไหน มีความรุนแรงเช่นไร o จัดท�ำแผนท่ภี ยั (hazard map) 52

การลดความเสย่ี งจากสาธารณภัย ข้ันที่ 3 การประเมินความลอ่ แหลม o ระบุจ�ำนวนประชากร พิกัดสถานที่ตั้งของส่ิงปลูกสร้าง อาคารบ้านเรือน ระบบ สาธารณปู โภคพืน้ ฐาน รวมถึง สงิ่ ส�ำคัญต่าง ๆ ทีป่ รากฏอยใู่ นพื้นทท่ี ่มี คี วามเสีย่ ง o เกบ็ ขอ้ มลู จากการสำ� รวจในพน้ื ทจี่ รงิ หรอื จากขอ้ มลู ทตุ ยิ ภมู ิ เชน่ ขอ้ มลู สำ� มโนประชากร ฯลฯ หมายเหต:ุ ปญั หาหลกั ของการดำ� เนนิ การในขน้ั ตอนน้ี คอื ความไมส่ มบรู ณข์ องขอ้ มลู และการเข้าถึงข้อมูล ท�ำให้ในบางคร้ังก็มีข้อมูลไม่เพียงพอท่ีจะน�ำไปวิเคราะห์ และ ในบางครงั้ กไ็ มส่ ามารถเขา้ ถงึ ขอ้ มลู ได้ ทงั้ ๆ ทรี่ วู้ า่ มขี อ้ มลู อะไร และอยทู่ ใี่ ด เนอื่ งจาก ขอ้ มูลเหล่านนั้ อาจเปน็ ความลบั หรือไมส่ ามารถเปดิ เผยได้ ข้ันท่ี 4 การวเิ คราะหค์ วามเปราะบางและศกั ยภาพ o วิเคราะห์ความเปราะบาง รวมทั้งศักยภาพของชุมชนหรือสังคมท่ีมีต่อภัยประเภทต่าง ๆ โดยวิเคราะห์เร่ืองความเปราะบาง/ศักยภาพทางสังคม ทางโครงสร้าง ทางกายภาพ ทางเศรษฐกิจ และทางสงิ่ แวดล้อม เป็นต้น o ทำ� ความเขา้ ใจถงึ ตน้ ตอของปญั หาและเหตผุ ลวา่ ทำ� ไมชมุ ชนหรอื สงั คมนน้ั ๆ ถงึ มโี อกาส ไดร้ บั ความเสยี หาย ขน้ั ที่ 5 การคาดการณผ์ ลกระทบและวิเคราะห์ระดบั ความเส่ยี ง o นำ� เอาผลการประเมินภยั ความลอ่ แหลม และความเปราะบาง มาวิเคราะห์ร่วมกัน o ประเมนิ ภาพรวมของผลกระทบท่ีอาจเกดิ ขึน้ ตอ่ ชมุ ชนและสังคมจากการเกดิ ภยั o จดั ลำ� ดับความเส่ยี งภยั ของพน้ื ท่ตี า่ ง ๆ o จดั ทำ� แผนทเี่ สี่ยง (risk map) ขน้ั ท่ี 6 การจดั ท�ำขอ้ มลู ความเส่ยี งและแนวทางในการจดั การและลดความเสีย่ ง o สงั เคราะหผ์ ลของการประเมินความเสี่ยง o ระบุแนวทางและทางเลอื กตา่ ง ๆ ในการจัดการและลดความส่ยี งจากสาธารณภัยทม่ี ี ประสทิ ธิภาพ โดยให้ความส�ำคัญเรอ่ื งเศรษฐกิจและสงั คมท่สี �ำคญั ข้ันท่ี 7 การพัฒนาหรือปรับปรุงยุทธศาสตร์และแผนปฏิบัติการในการลดความเส่ียงจาก สาธารณภัย o จัดล�ำดับความส�ำคัญของแนวทางและทางเลือกในการจัดการและลดความเสี่ยงจาก สาธารณภยั o ให้ความส�ำคัญกับพื้นท่ีที่มีความเสี่ยงและมีโอกาสได้รับผลกระทบท่ีรุนแรงก่อนพ้ืนที่ ทมี่ คี วามเส่ียงต่ำ� กวา่ o วางแผนในการจดั สรรทรพั ยากร ทงั้ ทรพั ยากรทางการเงนิ และทรพั ยากรมนษุ ย์ ในการ เร่ิมด�ำเนินโครงการเพื่อลดความเส่ียงจากสาธารณภัยในพื้นท่ีท่ีจ�ำเป็น และมีโอกาส บรรลุเปา้ หมายในการลดปจั จยั เสยี่ ง ทม่ี า: ดัดแปลงจาก UNDP และ ADPC 53

การลดความเส่ียงจากสาธารณภยั การประเมินความเส่ียงจากสาธารณภัย จ�ำเป็นต้องใช้ข้อมูลจ�ำนวนมาก ซงึ่ มีความหลากหลาย เชน่ ประวตั กิ ารเกิดภัย สถิตภิ ัยขอ้ มูลด้านอุตนุ ิยมวิทยา ขอ้ มูล ภมู ิศาสตร์ ขอ้ มลู ดา้ นอุทกศาสาตร์ ขอ้ มลู สารสนเทศ ภูมศิ าสตร์ ภาพถ่ายดาวเทยี ม ข้อมูลทางวิทยาศาสตร์ ข้อมูลฐาน ข้อมูลทางกายภาพของพ้ืนที่ การส�ำรวจพ้ืนที่ การสนทนากล่มุ และควรไดร้ ับความรว่ มมือจากผมู้ ีส่วนไดส้ ่วนเสยี ทกุ ภาคส่วน รวมไปถึง นกั วทิ ยาศาสตร์ นกั วชิ าการ องคก์ รหรอื หนว่ ยงานราชการ และประชาชน ในการชว่ ย วิเคราะห์ข้อมูลพื้นฐานซ่ึงมีความส�ำคัญเป็นอย่างมาก โดยเฉพาะเมื่อบางข้อมูล อาจไมค่ รบถ้วน เช่น ขอ้ มูลทางภมู ิศาสตร์ ขอ้ มลู รายละเอียดแต่ละภาคสว่ น แผนที่ การใช้ประโยชนท์ ด่ี ิน เปน็ ตน้ อาจจ�ำเปน็ ตอ้ งใชค้ วามเหน็ จากผเู้ ชีย่ วชาญประกอบ ทง้ั นี้ การประเมนิ ความเส่ียง สามารถทำ� ได้ในทุกระดบั ท้ังในระดับชาติ ระดับ ภูมิภาค จังหวัด เทศบาลหรือชุมชน โดยการประเมินความเส่ียงนั้น ควรค�ำนึงถึงสิ่ง ที่เคยเกิดข้ึนมาแล้ว ตลอดจนภาวะปัจจุบัน และการคาดการณ์สิ่งที่อาจเกิดข้ึนได้ ในอนาคต โดยคำ� นงึ ถงึ การเปลย่ี นแปลงของสภาวะแวดลอ้ ม และสภาพภมู อิ ากาศรว่ มดว้ ย 3.3 การประเมนิ ความเสีย่ งจากสาธารณภัยในระดับตา่ ง ๆ ดงั ทก่ี ลา่ วไวข้ า้ งตน้ วา่ ความเสยี่ งในแตล่ ะพน้ื ท่ี ในแตล่ ะหว้ งเวลา มคี วามแตกตา่ งกนั ตามลักษณะจ�ำเพาะของทุกพื้นที่ ทุกภาคส่วนในสังคมสามารถมีส่วนในการประเมิน ความเสยี่ งจากสาธารณภยั ในพน้ื ทข่ี องตนได้ ตง้ั แตใ่ นระดบั ครอบครวั และปจั เจกบคุ คล ตลอดจน ระดบั ชมุ ชนขนึ้ ไปจนถงึ ระดบั ประเทศ หรอื ในระดบั ภมู ภิ าค ในสว่ นนจ้ี ะกลา่ วถงึ รปู แบบและวิธกี ารท่แี ตล่ ะชว่ งระดบั ของสังคมสามารถนำ� ไปใช้ปฏบิ ัตใิ นการประเมนิ ความเสีย่ งจากสาธารณภยั ได้ ระดบั ครอบครวั และปจั เจกบคุ คล ครอบครวั เปน็ พน้ื ฐานทส่ี ำ� คญั ของสงั คมและชมุ ชน ครอบครวั จะมบี ทบาทสำ� คญั ในการประเมินความเส่ียงจากสาธารณภัยของตวั เองได้ ดังนี้ l วิเคราะหว์ า่ ในครอบครวั ของตนมโี อกาสประสบกบั ภัยประเภทใดบ้าง l พื้นที่ท่ีบ้านตนตั้งอยู่น้ันมีความเสี่ยงกับภัยอะไรหรือไม่อย่างไร บ้านตั้งอยู่ ใกลแ้ มน่ ำ้� หรอื ไม่ บา้ นตง้ั อยใู่ นเขตทมี่ แี ผน่ ดนิ ไหวหรอื ไม่ บา้ นตง้ั อยรู่ มิ ชายฝง่ั ทอี่ าจเกิดคลน่ื ซดั ชายฝ่ัง คล่นื สึนามิ หรอื พายุไตฝ้ ุ่นหรอื ไม่ 54

การลดความเสยี่ งจากสาธารณภยั l วเิ คราะหด์ วู า่ ครอบครวั มคี วามเปราะบางและศกั ยภาพทางกายภาพ ทางสงั คม และทางเศรษฐกจิ อยา่ งไร l พิจารณาวา่ บา้ นถูกปลกู สร้างด้วยวสั ดทุ ี่คงทนตอ่ ภยั หรอื ไม่ l ในกรณที เี่ กดิ สาธารณภยั แล้ว มที รพั ย์สนิ ใดท่เี ป็นอันตรายบ้าง l สมาชิกในครอบครัวรู้แล้วหรือไม่ว่าควรต้องปฏิบัติตัวอย่างไร ต้องอพยพ หรอื ไม่ แล้วอพยพไปท่ใี ดเมอื่ เกิดสาธารณภัย l หากสมาชกิ ในบ้านไม่ได้อยู่ด้วยกนั ทราบแลว้ หรือไม่ว่าจะนดั พบกนั ที่ไหน l สมาชิกในบ้านจะตดิ ตอ่ กันอยา่ งไรในภาวะฉุกเฉิน l หากมผี ปู้ ว่ ยทไ่ี มส่ ามารถชว่ ยเหลอื ตวั เองไดใ้ นบา้ น ควรจะทำ� อยา่ งไรเมอื่ เกดิ สาธารณภัย l ฯลฯ ระดับชุมชน ไมว่ ่าจะมีภัยประเภทใดเกดิ ขน้ึ ไม่วา่ จะมขี นาดใหญห่ รอื ความรนุ แรงมากน้อย เทา่ ใดกต็ าม ชมุ ชนเปน็ พน้ื ทที่ มี่ กั ไดร้ บั ผลกระทบจากสาธารณภยั อยา่ งหลกี เลยี่ งไมไ่ ด้ การประเมนิ ความเส่ียงจากสาธารณภัยในชุมชนท�ำไดโ้ ดย l ให้สมาชกิ ในชุมชนไดม้ ีส่วนรว่ มในการออกความคดิ เหน็ และรว่ มวเิ คราะห์ ถงึ ภยั ตา่ ง ๆ ท่เี คยเกิดข้ึนในชุมชนมาก่อน l พจิ ารณาถงึ ผลกระทบทเ่ี คยไดร้ บั จากภยั ทง้ั หลายเหลา่ นนั้ โดยอาจพจิ ารณา จากขอ้ มลู สถติ ภิ ยั และสาธารณภยั ทเ่ี คยเกดิ ขนึ้ ในชมุ ชน และประวตั ขิ องชมุ ชน l แลกเปลี่ยนความคิดเห็นถึงพ้ืนที่ในชุมชนท่ีประสบภัยเป็นประจ�ำว่าอยู่ใน บรเิ วณใด และมักไดร้ ับความเสียหายดา้ นใดบา้ ง l วเิ คราะหค์ วามลอ่ แหลม ความเปราะบาง และศกั ยภาพในระดบั ชมุ ชนรว่ มกนั เชน่ โครงสรา้ งประชากรในชมุ ชนวา่ มผี ชู้ าย ผหู้ ญงิ เดก็ สตรี คนชรา ผพู้ กิ าร มากนอ้ ยเทา่ ใด คนเหล่าน้ันสามารถชว่ ยเหลอื ตวั เองไดม้ ากนอ้ ยขนาดไหน และอาศัยในบรเิ วณใดของชุมชน เปน็ ต้น l วิเคราะห์ถึงโครงสร้างทางเศรษฐกิจว่าคนในชุมชนประกอบอาชีพใดบ้าง และประกอบอาชพี เหลา่ นนั้ ในชว่ งเวลาใดบา้ งของปี ทอผา้ ปลกู ขา้ ว เลย้ี งสตั ว์ หรอื ไม่ แล้วชว่ งฤดูการเกบ็ เกีย่ วเปน็ ช่วงเวลาเดียวกบั ท่ีประสบกบั ภยั เชน่ น�้ำทว่ ม หรือพายุฤดรู ้อน เหลา่ นห้ี รอื ไม่ เปน็ ต้น 55

การลดความเสี่ยงจากสาธารณภยั l ชุมชนมีความเข้มแข็ง มีองค์กรชุมชน คอยช่วยเหลือเก้ือกูลกัน หรือ เปน็ ชุมชนทีม่ ีความสัมพนั ธใ์ นชมุ ชนหรอื ไม่ l สมาชิกในชุมชนมีความรู้ในการช่วยเหลือตัวเอง และช่วยเหลือผู้อ่ืน ทงั้ ในเรอ่ื งการปฐมพยาบาล การกู้ชพี กภู้ ยั เหล่านี้มากนอ้ ยเพยี งใด l มีศนู ย์พยาบาล มวี ัด มโี รงเรยี น ที่เป็นองคก์ รทางสังคมของชมุ ชนหรอื ไม่ l มคี วามสมั พนั ธก์ บั ชมุ ชนขา้ งเคยี ง หรอื มเี ครอื ขา่ ยทจ่ี ะสามารถใหค้ วามชว่ ยเหลอื ตดิ ตอ่ ประสานงานได้หรอื ไม่ อย่างไร l ฯลฯ ในการประเมินความเสี่ยงจากสาธารณภัยในชุมชนสามารถใช้เคร่ืองมือช่วย ในการวิเคราะหภ์ ัย ความลอ่ แหลม ความเปราะบาง และศกั ยภาพได้หลายแบบ โดยวธิ ี ที่นยิ มใช้ คือ เครือ่ งมืองา่ ย ๆ ทสี่ มาชิกในชมุ ชนคุ้นเคย เช่น การจดั ทำ� แผนท่เี สี่ยงภยั ดว้ ยการวาดรปู และการระบายสี เพอื่ ใหค้ นในชมุ ชนสามารถมสี ว่ นรว่ มในการจดั ทำ� ได้ และสามารถแสดงผลในแบบทคี่ นในชมุ ชนสามารถเขา้ ใจไดง้ า่ ย ดว้ ยตวั อยา่ งในรปู ท่ี 13 ท่ีมา: องค์การชว่ ยเหลอื เดก็ (Save the Children) รปู ท่ี 13 : แผนทเ่ี ส่ียงภยั ในระดับชมุ ชน โดยเยาวชนบา้ นเทอดไทย จังหวดั เชยี งราย ภายใตโ้ ครงการการมีสว่ นร่วมของเดก็ และเยาวชนในการลดความเส่ียงจากภัยพบิ ตั ิ 56

การลดความเส่ียงจากสาธารณภยั เมอื่ สมาชกิ ในชมุ ชนมคี วามเขา้ ใจในความเสยี่ งของชมุ ชนตนเองแลว้ กส็ ามารถ ชว่ ยกนั วเิ คราะห์ และเรยี งลำ� ดบั ความสำ� คญั วา่ ภยั ใดนา่ จะเกดิ ขน้ึ และสง่ ผลกระทบตอ่ ชมุ ชนมากทส่ี ุด เพอ่ื หามาตรการลดความเสย่ี งจากสาธารณภัยนั้น ๆ ตอ่ ไป ตัวอย่างการประเมินความเสยี่ งจากรัฐอุตตรประเทศ ประเทศอินเดีย หน่วยงานบรรเทาภัยชายฝง่ั ร่วมกับชุมชนในรฐั อุตตรประเทศ ประเทศอนิ เดยี ประเมนิ ความเสี่ยงภยั ในชมุ ชนตา่ ง ๆ โดยเรมิ่ กระบวนการจาก 1. การหาข้อมูลประวัติศาสตร์สาธารณภัยท่ีเคยเกิดขึ้นในชุมชน รวมทั้ง ผลกระทบและปญั หาอนั เปน็ ผลมาจากสาธารณภยั ขอ้ มลู เหลา่ นไี้ ดม้ าจากการสมั ภาษณ์ คนในชุมชนหรือจากเอกสารที่มีคนบันทึกไว้ โดยท่ัวไปแล้วข้อมูลท่ีได้มักจะมาจาก การสมั ภาษณ์และสอบถามสมาชกิ ชมุ ชน 2. การระบคุ วามเปราะบางและกลมุ่ เปราะบางในชมุ ชน กลมุ่ เปราะบางทชี่ มุ ชน ระบุ คอื สมาชกิ ชุมชนท่ีอายมุ ากกวา่ 60 ปขี น้ึ ไป เด็กอายุต่ำ� กวา่ 14 ปี หญิงต้งั ครรภ์ และกลุ่มคนท่ีทุพพลภาพทางร่างกายและมีปัญหาทางจิต ส�ำหรับพ้ืนท่ีเปราะบาง ชุมชนได้ระบุถึงพื้นที่ต�่ำ เนื่องจากรัฐอุตตประเทศมักจะได้รับผลกระทบจากน้�ำท่วม จากแม่น�้ำและมรสมุ 3. คณะท�ำงานของชุมชนจะระบุและเตรียมสิ่งของและทรัพยากรท่ีส�ำคัญ เพื่อให้ความช่วยเหลือแก่ชุมชนเม่ือเกิดสาธารณภัย นอกจากนี้ ยังมีการจัดท�ำข้อมูล เพ่ือรวบรวมรายละเอยี ดหน่วยงานทเ่ี ก่ยี วข้องและเบอร์ตดิ ต่อ 4. การจดั ทำ� แผนเตรยี มภยั ของชมุ ชน โดยการปรกึ ษาหารอื กบั คนในชมุ ชนและ หนว่ ยงานทเ่ี กยี่ วขอ้ งวา่ ควรทำ� อยา่ งไรเมอ่ื เกดิ สาธารณภยั มกี ารวเิ คราะหค์ วามเปราะบาง และศักยภาพ และน�ำเอาประสบการณ์การจัดการสาธารณภัยในอดีตมาวิเคราะห์ เพอ่ื จดั ท�ำแผนของชุมชนให้มปี ระสิทธิภาพต่อไป 5. การจดั ท�ำแผนท่ีความลอ่ แหลมและความเปราะบางของชมุ ชน โดยแผนที่ จะระบุถึงพ้ืนที่ปลอดภัยและพ้ืนที่เสี่ยงภัย สถานท่ีสูงต่�ำ และสถานที่ท่ีสามารถให้ ความชว่ ยเหลอื กบั สมาชกิ ชมุ ชนไดเ้ มอ่ื เกดิ สาธารณภยั ได้ เชน่ สถานตี ำ� รวจ โรงพยาบาล สถานดี ับเพลงิ เปน็ ตน้ ทีม่ า: The World Bank, 2012b 57

การลดความเส่ียงจากสาธารณภัย ระดับเมืองและประเทศ การประเมินความเส่ียงจากสาธารณภัยในระดับเมืองและประเทศ ยังคงใช้ แนวทางเดยี วกนั กบั การประเมนิ ความเสย่ี งในระดบั ครวั เรอื นและชมุ ชน สามารถทำ� ไดโ้ ดย l พิจารณาและระบุภัยท่ีเกดิ ข้นึ l ระบคุ วามล่อแหลมและความเปราะบางทม่ี ใี นเมอื งหรอื ในระดบั ประเทศ l พจิ ารณาวา่ จะมงุ่ เนน้ การประเมนิ ความเสยี่ งเฉพาะภยั อะไร เชน่ ความเสยี่ ง จากอทุ กภัย หรอื ว่าจะวเิ คราะหค์ วามเสย่ี งของภัยหลายชนิดพร้อมกนั ก็ได้ l ใชท้ ฤษฎที างสถติ เิ ขา้ มาผสมผสานกบั การสำ� รวจขอ้ มลู เกย่ี วกบั ความลอ่ แหลม และความเปราะบางท่แี ทจ้ ริงเปน็ สำ� คัญ l ใช้เครื่องมือที่มีความก้าวล้�ำทางเทคโนโลยีเข้ามาเก่ียวข้องและต้องอาศัย ผู้เช่ียวชาญเฉพาะทาง โดยมากมักใช้ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ (geographic information system: GIS) l ใหบ้ คุ คลากรทม่ี คี วามเชยี่ วชาญในดา้ นตา่ งชว่ ยตรวจสอบความถกู ตอ้ งของ ข้อมูล l ฯลฯ อย่างไรก็ดี การประเมินความเส่ียงในระดับชาติมีความซับซ้อนมากกว่าการ ประเมินความเสยี่ งในระดบั ครวั เรอื นหรือชมุ ชน เน่อื งจากมีปัจจัยท่ีเก่ียวขอ้ งมากมาย ทั้งในเร่ืองของความละเอียดและความสมบูรณ์ของข้อมูล การใช้เทคโนโลยีและ บุคลากรทมี่ คี วามเชยี่ วชาญชว่ ยในการประเมินความเสย่ี งจึงมีความสำ� คญั อย่างย่ิง ตวั อยา่ งของผลผลติ ในการประเมนิ ความเสย่ี งในระดบั เมอื งและระดบั ประเทศ แสดงใหเ้ ห็นในรปู ท่ี 14 และ รปู ท่ี 15 58

การลดความเสีย่ งจากสาธารณภยั ทมี่ า: สำ� นักงานโครงการพฒั นาแห่ง สหประชาชาติ, 2559 รปู ท่ี 14 : แผนทคี่ วามเส่ียงของสถานศึกษา จากแผ่นดินไหว (ขนาด 7.0 จุดศนู ย์กลาง บรเิ วณรอยเล่อื นแม่จนั ) จงั หวดั เชยี งราย ท่ีมา: NDMO-Lao PDR, 2010 รูปท่ี 15 : แผนที่ความเสยี่ งภัยดินโคลนถลม่ ของประเทศสาธารณรัฐประชาชนลาว 59

การลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั บ4ทที่ แนวปฏิบัติในการลดความเสี่ยงจากสาธารณภัย เม่ือได้ด�ำเนินการประเมินความเส่ียงจากสาธารณภัยตามที่ได้กล่าวไปในบท ทผ่ี า่ นมาแลว้ นน้ั ทกุ ภาคสว่ นของสงั คมควรศกึ ษาขอ้ มลู ทไี่ ดจ้ ากการประเมนิ ความเสย่ี ง เพอื่ นำ� มาวางแผนและแนวปฏบิ ตั ใิ นการลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั ใหต้ รงกบั สภาพ ความเป็นจริงและความต้องการของพ้ืนท่ี โดยมาตรการหรือกิจกรรมท่ีจะด�ำเนินการ ควรมงุ่ เน้นในการลดโอกาสในการเกดิ ภยั ลดความล่อแหลม ลดความเปราะบาง และ เสริมสร้างศกั ยภาพของบุคคล ชมุ ชน และสงั คม เพอ่ื ชว่ ยจดั การกับตน้ เหตปุ ัจจยั ของ ความเสย่ี งและท�ำใหร้ ะดบั ความเส่ียงทีม่ ีจากสาธารณภยั นน้ั ลดลงอย่างมีนยั สำ� คญั ในบทนจี้ ะนำ� เสนอแนวปฏบิ ตั ใิ นการลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั โดยมงุ่ เนน้ ในเรื่องการป้องกนั การลดผลกระทบ และการเตรยี มความพรอ้ ม ดังทีไ่ ดก้ ล่าวถงึ ในบทที่ 2 ซง่ึ มเี ปา้ หมายเพอ่ื จดั การและลดความเสยี่ งจากสาธารณภยั อยา่ งถกู ประเดน็ และเปน็ ระบบ ในช่วงระยะเวลาก่อนเกิดภยั เปน็ ส�ำคัญ 4.1 การป้องกนั และลดผลกระทบ การป้องกันและลดผลกระทบ หมายรวมถึงกิจกรรมต่าง ๆ ท่ีได้ด�ำเนินการ ล่วงหน้าก่อนเกิดภัย ทั้งท่ีใช้โครงสร้างและไม่ใช้โครงสร้าง เพ่ือขจัดหรือลดโอกาส การไดร้ ับผลกระทบจากสาธารณภยั การประเมนิ ความเสยี่ งภยั ในชมุ ชนอาจทำ� ใหพ้ บวา่ ยงั มโี ครงสรา้ งทางสงั คมและ เศรษฐกจิ บางอย่างท่ีอยู่ในพืน้ ทีล่ อ่ แหลมและมีความเปราะบาง ส่งผลกระทบทางลบ ใหแ้ ก่ชมุ ชนโดยรวมหรือกล่มุ คนบางกลุม่ ไดห้ ากเกดิ สาธารณภัย หรอื อาจท�ำให้พบว่า มพี นื้ ทห่ี รอื สง่ิ กอ่ สรา้ งบางแหง่ ในชมุ ชนซงึ่ อาจพงั ทลายหรอื ไมอ่ าจตา้ นทานภยั ทเ่ี กดิ ขน้ึ ได้ และจะทำ� ใหเ้ กดิ อนั ตรายแกค่ นในวงกวา้ ง ดงั นนั้ ชมุ ชนและรฐั ควรชว่ ยกนั หาวธิ ใี นการ ลดความลอ่ แหลมและลดความเปราะบางของโครงสรา้ งดังกลา่ วผ่านวธิ ีการต่าง ๆ 60

การลดความเสีย่ งจากสาธารณภัย แนวทางปฏบิ ตั ิทใี่ ชโ้ ครงสร้างทางกายภาพ l การก่อสร้างอาคาร การสร้างเส้นทางคมนาคม ถนน และสะพานที่ได้ มาตรฐาน ท่ีทนต่อแผ่นดินไหวและสภาพอากาศท่ีรุนแรง จะช่วยลดความเสียหาย ทั้งชวี ิตและทรัพยส์ ินหากเกิดภัยขึน้ ได้ l การเสริมสร้างความแข็งแรงของตลิ่ง รวมถึงการปลูกต้นไม้และพุ่มไม้ เพอ่ื ปอ้ งกนั ชมุ ชนรมิ นำ้� หรอื รมิ ทะเลจากผลกระทบโดยตรงจากอทุ กภยั และสภาพอากาศ ท่ีรุนแรง เพ่ือไม่ให้น�้ำจากแม่น�้ำหรือทะเลไหลเข้าท่วมชุมชน เป็นการลดผลกระทบ ที่อาจเกดิ ขึ้นจากภยั (รูปท่ี 16) l การก่อสร้างเข่ือน อ่างเก็บน�้ำ หรือแก้มลิงเพื่อกักเก็บน�้ำ ระบบผันน้�ำ ฝายทดน�้ำ ฯลฯ เพือ่ กักเกบ็ น้ำ� เมอื่ มปี ริมาณน้ำ� จากฝนเปน็ จำ� นวนมาก และชว่ ยไมใ่ ห้ น้�ำไหลผ่านอย่างรวดเร็วจนเกิดไป ท�ำให้ไม่ให้เกิดอุทกภัยในพ้ืนท่ีใกล้เคียงหรือพื้นที่ ในบรเิ วณกวา้ ง และขณะเดยี วกนั กส็ ามารถนำ� นำ�้ ทก่ี กั เกบ็ ไวไ้ ปใชใ้ นชมุ ชนเมอื่ เกดิ ภยั แลง้ (รูปท่ี 17) l การสรา้ งพนงั กนั นำ้� รมิ แมน่ ำ�้ เพอื่ ปอ้ งกนั อทุ กภยั จากนำ�้ ทว่ มตลงิ่ เพอื่ ชว่ ย ลดผลกระทบหากปริมาณน�้ำจากแม่น�้ำมีระดับสูงขึ้น ซ่ึงอาจท�ำให้ชุมชนท่ีอาศัยอยู่ ในพื้นทีร่ มิ ตลิ่งได้รับความเสียหาย l การเสริมสร้างความแข็มแรงของพ้นื ที่เชิงเขา เมอ่ื เกิดฝนตกน�ำ้ จะไม่ซัด หนา้ ดนิ จนท�ำใหเ้ กดิ ดนิ ถล่ม และส่งผลกระทบตอ่ ชมุ ชนทีอ่ าศยั อยู่ในพื้นท่ีเชิงเขา l การขยายพ้ืนท่ีเส้นทางการไหลของน้�ำ การสร้างทางและระบบระบายน�้ำ เพอ่ื เปน็ การชว่ ยระบายนำ�้ หากมปี รมิ าณนำ�้ ไหลผา่ นเปน็ จำ� นวนมาก เปน็ การชว่ ยปอ้ งกนั และลดผลกระทบทอ่ี าจเกิดข้ึนจากอทุ กภยั (รูปท่ี 18 และ 19) ทมี่ า: Blate, G., 2010 รปู ที่ 16 : การสร้างแนวคล่นื ซัดชายฝงั่ เพอ่ื รับมอื กับการเปล่ียนแปลงสภาพภมู อิ ากาศ ชุมชนโคกคาม จ. สมทุ รสาคร 61

การลดความเสี่ยงจากสาธารณภัย ที่มา: สำ� นกั งานคณะกรรมการพิเศษเพ่อื ประสานงานโครงการอันเน่ืองมาจากพระราชดำ� ริ รูปที่ 17 : ฝายเพื่อชะลอนำ้� และสร้างความชุ่มช้นื ให้กับผนื ป่า ท่ีมา: ส�ำนักงานทรัพย์สนิ ส่วน พระมหากษัตรยิ ์, 2554 รปู ที่ 18 : ตัวอย่างการป้องกัน และลดผลกระทบจากน�้ำทว่ ม ในกรงุ เทพมหานคร (ประตรู ะบายน�้ำและ การพฒั นาคลองลดั โพธ์ิ อันเนื่องมาจากพระราชด�ำริ) 62

การลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั ทม่ี า: Stormwater Management and Road Tunnel (SMART) รปู ท่ี 19 : อโุ มงคส์ มารท์ (SMART Tunnel) ระบบการระบายนำ้� ในเมอื งกวั ลาลัมเปอร์ ประเทศมาเลเซยี ซึ่งสามารถใชเ้ ป็นทางพิเศษที่ช่วยแกป้ ัญหาจราจรในเวลาปกติไดด้ ้วย แนวทางปฏบิ ัตทิ ่ไี ม่ใช้โครงสรา้ ง การดำ� เนนิ การตา่ ง ๆ ทชี่ ว่ ยสนบั สนนุ กจิ กรรมทางโครงสรา้ งทไี่ ดก้ ลา่ วถงึ ในขา้ งตน้ ล้วนเป็นแนวทางที่สามารถท�ำได้ในการปอ้ งกนั และลดผลกระทบ เช่น l การจดั ตงั้ หนว่ ยงานหรอื การออกกฎหมายเพอ่ื สนบั สนนุ ใหเ้ กดิ การกอ่ สรา้ ง โครงสรา้ งเหล่าน้อี ย่างมปี ระสิทธิภาพ l การฝกึ อบรมใหผ้ เู้ กย่ี วขอ้ งมคี วามรใู้ นเรอื่ งโครงสรา้ ง หรอื การอบรมฝกึ ฝน ทกั ษะของผเู้ กย่ี วขอ้ งใหส้ ามารถออกแบบและกอ่ สรา้ งโครงสรา้ งเหลา่ นไ้ี ด้อยา่ งถกู ตอ้ ง และได้มาตรฐาน รวมถึงการออกแบบโครงสร้างให้เหมาะสมกับสภาพภัยท่ีอาจจะ ตอ้ งเผชิญ (รปู ที่ 20) เป็นต้น 63

การลดความเส่ียงจากสาธารณภยั ทมี่ า: กรมโยธาธกิ ารและผังเมอื ง, 2551 รปู ท่ี 20 : ตวั อยา่ งแบบบ้านลอยนำ้� ในสว่ นของการดำ� เนนิ การปอ้ งกนั และลดผลกระทบโดยไมใ่ ชโ้ ครงสรา้ งเพอื่ ลด ความลอ่ แหลมของชมุ ชน สามารถทำ� ได้โดย l การวางแผนการใชป้ ระโยชน์ท่ีดิน จะทำ� ใหป้ ระชาชนได้เขา้ ถึงทรัพยากร อยา่ งเทา่ เทยี มกนั และเปน็ การสรา้ งความตระหนกั ใหป้ ระชาชนเขา้ ใจวา่ พนื้ ทใ่ี ดทเ่ี ปน็ พ้ืนทเี่ ส่ยี ง l การจัดผังเมือง ผังชุมชน หรือหมู่บ้าน ไม่ให้มีความหนาแน่นจนเกินไป เพราะอาจไดร้ บั อนั ตรายเมอ่ื เกดิ ภยั วางสดั สว่ นของการพฒั นาเมอื งใหม้ กี ารกระจายตวั ของประชากรและลดโอกาสที่ประชากรบางส่วนต้องสร้างบ้านอยู่ในพ้ืนที่ล่อแหลม โดยเฉพาะอย่างย่งิ ประชากรที่ยากจน l การออกกฎหมายเก่ียวกบั การพัฒนาทีด่ ิน การวางผังเมอื ง และการบงั คบั ใช้ กฎหมายดงั กลา่ ว เพ่ือก�ำหนดเขตพืน้ ทใ่ี นการปลูกสรา้ งสง่ิ ก่อสร้างตา่ ง ๆ ทง้ั บา้ นเรอื น ท่ีอยู่อาศยั อาคารพาณิชย์ หรือโครงสรา้ งสาธารณปู โภคทสี่ ำ� คัญ เช่น ถนน สะพาน ระบบการตดิ ตอ่ สอ่ื สาร ฯลฯ เพื่อไม่ใหต้ ้งั อย่ใู นพนื้ ทที่ มี่ โี อกาสเกิดภัย 64

การลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั l การออกกฎหมายต้องมีการบังคับใช้อย่างเคร่งครัด ในขณะเดียวกัน ประชาชนตอ้ งมคี วามเขา้ ใจและเคารพกฎหมาย ควรมมี าตรการเพอื่ จงู ใจใหป้ ระชาชน ไม่สร้างทีอ่ ยู่อาศัยในเขตพ้นื ท่ีเกดิ ภัย เชน่ การสร้างบ้านในพืน้ ท่ที างน�ำ้ ไหล หากไม่มี โทษปรบั กค็ วรกำ� หนดวา่ จะไมไ่ ดร้ บั การเยยี วยา ซอ่ มแซม หากไดร้ บั ผลกระทบจากนำ้� ทว่ ม ทม่ี า: สำ� นักผังเมือง กรงุ เทพมหานคร รปู ที่ 21 : ตัวอยา่ งแผนผงั โครงสร้างการใชป้ ระโยชน์ท่ดี นิ กรุงเทพมหานครและปรมิ ณฑล 65

การลดความเส่ยี งจากสาธารณภยั ตวั อยา่ งแนวปฏบิ ตั ใิ นการปอ้ งกนั และลดผลกระทบจากสาธารณภยั ทเ่ี กดิ ขนึ้ จรงิ ไดแ้ ก่ ตัวอย่างการปอ้ งกันและลดผลกระทบจากสาธารณภยั ของประเทศเนปาล โรงเรยี นหลายแหง่ ในประเทศเนปาลอยใู่ นพนื้ ทเี่ สย่ี งภยั แผน่ ดนิ ไหว อาคารของ โรงเรียนเหล่านี้สร้างขึ้นอย่างอ่อนแอและไม่สามารถรับภัยแผ่นดินไหวได้ เม่ือเกิด แผน่ ดนิ ไหวเมอ่ื ปี พ.ศ. 2531 องคก์ รความรว่ มมอื ระหวา่ งประเทศของญป่ี นุ่ (JICA) ไดน้ ำ� เอาเทคโนโลยีการสร้างอาคารเรียนให้มีความแข็งแรงต่อแผ่นดินไหวมาสร้างโรงเรียน ในพนื้ ทเี่ สยี่ งภยั โดยใชเ้ วลาทำ� โครงการทง้ั สน้ิ 7 ปี แตร่ ฐั บาลกไ็ มไ่ ดใ้ หค้ วามสนใจมากนกั จนเมื่อปี พ.ศ. 2549 กระทรวงศึกษาธิการเร่ิมให้ความส�ำคัญเรื่องความปลอดภัย ในโรงเรยี น แตใ่ นขณะนน้ั อาคารในโรงเรยี นตา่ ง ๆ กเ็ รม่ิ เกา่ ลงและทำ� ใหน้ กั เรยี นมคี วามเสย่ี ง เปน็ อยา่ งยง่ิ มากหากเกดิ แผน่ ดนิ ไหวอกี ครง้ั องคก์ รแอค็ ชนั่ เอด (ActionAid) จงึ จดั ทำ� โครงสรา้ งและซอ่ มแซมโรงเรยี นทมี่ คี วามเปราะบางโดยเรม่ิ จากจดั การสนทนากลมุ่ กบั ผมู้ สี ว่ นไดเ้ สยี และจดั เวทใี นชมุ ชนเพอ่ื สรา้ งความตระหนกั และใหค้ วามรเู้ รอ่ื งการสรา้ ง และซ่อมแซมอาคารเรียนโดยใช้เทคโนโลยีที่ทนต่อแผ่นดินไหว ในขั้นแรกกลุ่มเป้าหมาย มีทั้งหมด 8 โรงเรียน แต่มี 6 โรงเรียนท่ีเด็กนักเรียน ครูและผู้ปกครองได้เข้าร่วม การอบรมวธิ กี ารซอ่ มแซมโรงเรยี น รวมทงั้ ยงั มกี ารอบรมเรอื่ งการลดความเสยี่ งจากภยั พบิ ตั ิ การอพยพหนภี ยั แผน่ ดนิ ไหว การชว่ ยเหลอื ตนเองเมอื่ เกดิ แผน่ ดนิ ไหว เพอ่ื เปน็ การอธบิ าย ใหเ้ ขา้ ใจวา่ เพราะเหตใุ ดการสรา้ งและซอ่ มแซมอาคารใหม้ คี วามแขง็ แรงตอ่ แผน่ ดนิ ไหว จงึ มีความสำ� คัญ หลังจากที่นักเรียน ครู ผู้ปกครองจาก 6 โรงเรียน จ�ำนวน 3,000 คน ไดร้ ับความร้แู ละทกั ษะในเร่อื งนี้แลว้ กม็ คี วามมั่นใจและไม่กลวั ทจี่ ะไปโรงเรยี น พรอ้ ม ทั้งรวู้ ่าต้องทำ� ตัวอยา่ งไรเมอื่ เกิดแผ่นดินไหว (ทมี่ า: Action Aid, 2010) 66

การลดความเสยี่ งจากสาธารณภัย ตวั อยา่ งการปอ้ งกนั และลดผลกระทบจากสาธารณภยั ของจงั หวดั พระนครศรอี ยธุ ยา เมอื่ ปี พ.ศ. 2554 ไดเ้ กิดอุทกภยั คร้งั ใหญ่ในภาคกลางของประเทศไทย ตำ� บล โคกชา้ ง อำ� เภอบางไทร จงั หวัดพระนครศรอี ยธุ ยา กเ็ ป็นพน้ื ที่หนึ่งทไ่ี ดร้ ับผลกระทบ จากสาธารณภยั ครง้ั นี้ แตเ่ นอ่ื งจากผนู้ ำ� คอื องคก์ ารบรหิ ารสว่ นตำ� บลและสมาชกิ ชมุ ชน รว่ มแรงรว่ มใจกนั เตรยี มพรอ้ มรบั มอื กบั สาธารณภยั ความเสยี หายจงึ ไมร่ นุ แรง สมาชกิ ชุมชนได้รับฟังข่าวสารเรื่องน้�ำท่วมทางภาคเหนือและน�้ำก�ำลังไหลมาท่วมภาคกลาง นายกอบต. จงึ ไดป้ ระชมุ ทมี งาน ตวั แทนชมุ ชน โรงเรยี นและหนว่ ยงานทเี่ กยี่ วขอ้ งทนั ที เพอื่ วางแผนเตรยี มพรอ้ มรบั มอื กบั นำ�้ ทว่ มและไดม้ มี ตริ ว่ มกนั ใหน้ ายกอบต. เปน็ ประธาน เนื่องจากมอี �ำนาจสามารถตดั สินใจสัง่ การในสถานการณ์ฉกุ เฉนิ ได้ เมอ่ื นำ้� ไดข้ ยายวงกว้างเขา้ ท่วมพ้นื ทีร่ อบขา้ งอยา่ งรวดเรว็ ทมี งานจึงไดเ้ ตรยี ม ทรายและกระสอบทรายเพอ่ื ใหช้ าวบา้ นรว่ มกนั ทำ� แนวปอ้ งกนั นำ้� ทว่ มบา้ นของตนเอง และมกี ารทำ� คนั ดนิ โดยคณะกรรมการเตรยี มพรอ้ มรบั มอื กบั สาธารณภยั และชาวบา้ น มมี ตริ ว่ มกนั กำ� หนดพน้ื ทปี่ ลอดภยั สำ� หรบั การใชป้ ระโยชนร์ ว่ มกนั ของชมุ ชน ชาวบา้ น จงึ รว่ มแรงกนั สรา้ งคนั ดนิ การปน้ั คนั ดนิ กนั้ นำ�้ จะแบง่ เปน็ 3 ชนั้ ชน้ั แรกเปน็ กระสอบทราย สงู ประมาณ 80 เซนติเมตร จดั เรียงเปน็ 4 แถว จากนนั้ ประเมินสถานการณเ์ ป็นระยะ เมอื่ นำ้� ทว่ มประมาณครงึ่ คนั ดนิ กจ็ ะปน้ั คนั ดนิ เสรมิ ใหส้ งู ขนึ้ โดยปน้ั คนั ดนิ ทบั กระสอบทราย ให้สูงข้ึนมาอีกประมาณ 1 เมตร 20 เซนติเมตร และสร้างชั้นท่ี 3 ต่อมา รวมแล้ว สงู ประมาณ 3 เมตร การปน้ั คนั ดนิ จะไมป่ น้ั ใหส้ งู ในคราวเดยี วกนั และตอ้ งปน้ั ตง้ั ฉากไว้ ก่อนเพราะดนิ จะไหลลงมาตามธรรมชาติ ในระหว่างทเี่ กดิ น�ำ้ ท่วมคณะกรรมการและ ชาวบา้ นไดช้ ว่ ยกนั เฝา้ ระวังและปัน้ คันดินทั้งคืน ท�ำให้สามารปอ้ งกันพ้ืนท่ีปลอดภัยไว้ ได้ประมาณ 80-90 ไร่ โดยนำ้� ไม่สามารถเล็ดลอดเข้ามาได้เลย แม้จะมพี น้ื ทีบ่ างสว่ น ทีโ่ ดนน้ำ� ทว่ มจนเสยี หาย (ทม่ี า: องค์การแพลน อินเตอร์เนชันแนล อิงค,์ 2555) 67

การลดความเสยี่ งจากสาธารณภัย ในระดับปัจเจกบุคคลหรือครัวเรือนก็สามารถด�ำเนินการเพื่อป้องกันและ ลดผลกระทบของภัยท่ีอาจเกดิ ขนึ้ กับตัวเองและครอบครวั ได้ เช่น l หากครวั เรอื นของทา่ นมคี วามเสยี่ งตอ่ อทุ กภยั และไดพ้ จิ ารณาถงึ ความลอ่ แหลม และความเปราะบางแล้วว่ามีโอกาสได้รับผลกระทบจากอุทกภัยเป็นอย่างมาก ทา่ นกส็ ามารถวางแผนในการโยกย้ายถน่ิ ท่ีอยู่อาศยั เพอื่ ลดความล่อแหลม l หรอื หากจำ� เป็นตอ้ งอาศัยอยู่ในพืน้ ท่เี ดมิ กอ็ าจจะลดความเสยี่ งของตนได้ จากการปรับปรุงอาคารให้มีความแข็งแรงทนทานมากข้ึน อาจจะยกพ้ืนท่ีสูงขึ้นและ เตรียมเส้นทางน้�ำไหลผา่ น ตลอดจน ระบบการระบายนำ�้ ภายในใหด้ ีขนึ้ ก็ได้ กล่าวโดยสรุป การป้องกันและลดผลกระทบสามารถท�ำได้หลายวิธี เพ่ือลด ความรนุ แรงของภยั ลดความลอ่ แหลมและความเปราะบางในพนื้ ทเี่ สยี่ งภยั ซง่ึ สามารถ ทำ� ได้ในทุกระดับในสงั คมด้วยการประสานความรว่ มมอื กันของทกุ ภาคส่วน 4.2 การเตรยี มความพร้อม การเตรียมความพร้อมเป็นกิจกรรมที่ด�ำเนินการก่อนการเกิดสาธารณภัย มุ่งเน้น เพื่อลดความเปราะบางและเพิ่มศักยภาพบุคคล ชุมชน และสังคม ในการรับมือกับ สถานการณ์ฉุกเฉิน ให้สามารถรับมือกับสาธารณภัยได้อย่างมีประสิทธิภาพและ สามารถลดผลกระทบที่จะเกิดขึ้นกับตัวเองและสังคมได้ ทั้งยังรวมถึงกิจกรรม ท่เี ก่ียวข้องกับการปรบั ตวั ให้เขา้ กับภัยไดใ้ นระยะยาวอีกดว้ ย แนวปฏบิ ตั ใิ นการเตรยี มความพรอ้ มเพอ่ื รบั มอื กบั สถานการณฉ์ กุ เฉนิ ทท่ี กุ ภาคสว่ น สามารถท�ำได้ คือ l การพัฒนาศักยภาพและให้ความรู้เรื่องภัยประเภทต่าง ๆ ว่ามีลักษณะ การเกิดอย่างไรและมีการรับมือไม่ให้เราได้รับอันตรายได้อย่างไร เป็นการสร้าง องคค์ วามรแู้ ละสรา้ งความตระหนกั ใหท้ กุ ภาคสว่ นในสงั คมเรอื่ งภยั และการลดความเสย่ี งจาก สาธารณภยั ซ่งึ จะชว่ ยใหส้ ังคมมคี วามปลอดภัยจากสาธารณภยั อย่างยัง่ ยืน (รูปที่ 22) 68

การลดความเสย่ี งจากสาธารณภัย ที่มา: โครงการลดความเสี่ยงตอ่ อทุ กภัยในประเทศไทย โดย ADPC รูปที่ 22 : คมู่ ือการเตรียมความพรอ้ มปอ้ งกนั อุทกภัย หมู่ 2 บ้านหัวหิน ต. ทา่ หลวง อ.ท่าเรอื จ. พระนครศรีอยุธยา l การพฒั นาระบบการพยากรณแ์ ละการแจง้ เตอื นภยั ตงั้ แตร่ ะดบั ประเทศ ถงึ ระดบั ทอ้ งถน่ิ จะชว่ ยใหช้ มุ ชนและสงั คมเขา้ ถงึ ขอ้ มลู ขา่ วสาร รวู้ า่ ตอ้ งอพยพออกจาก พืน้ ทีเ่ มื่อไร อพยพไปท่ีไหน เพือ่ ชว่ ยลดผลกระทบจากสาธารณภยั l การพฒั นาศกั ยภาพของระบบการสอื่ สาร การพฒั นาเทคโนโลยกี ารตดิ ตอ่ สอื่ สารและเครอื ขา่ ยสงั คมออนไลน์ (social network) ทำ� ใหก้ ารแจง้ เตอื นภยั ลว่ งหนา้ หรือการประสานงานตามแผนฉุกเฉินท�ำได้อย่างคล่องตัว รวดเร็ว การใช้ภาพถ่าย ดาวเทียม ภาพถ่ายทางอากาศ เพ่ือการพยากรณอ์ ากาศไดอ้ ย่างถกู ตอ้ ง แมน่ ยำ� มากข้ึน จะชว่ ยให้ชมุ ชนและสงั คมเขา้ ถงึ ขอ้ มลู ขา่ วสารชว่ ยลดผลกระทบจากสาธารณภยั l การจดั ทำ� แผนเตรยี มรบั มอื กบั สาธารณภยั ในทกุ ระดบั โดยชมุ ชนมสี ว่ นรว่ ม จะช่วยท�ำให้ชุมชนและสังคมมีความเตรียมพร้อม รู้บทบาทและหน้าที่ว่าตนต้องท�ำ อะไรบา้ งเพ่อื ช่วยลดความสูญเสียทอ่ี าจเกิดข้ึนจากสาธารณภัย (รูปที่ 23) 69

การลดความเสยี่ งจากสาธารณภยั ทม่ี า: โครงการลดความเสยี่ งต่ออุทกภยั ในประเทศไทย โดย ADPC รูปที่ 23 : คมู่ ือการเตรยี มความพร้อมป้องกนั อุทกภัย หมู่ 3 บา้ นใหม่พัฒนา ต. ทา่ หลวง อ.ท่าเรอื จ. พระนครศรีอยุธยา l การฝึกการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยทุกระดับ จะช่วยท�ำให้เข้าใจ ว่าแผนที่จัดท�ำขึ้นนั้นปฏิบัติได้จริงหรือไม่ ต้องมีการแก้ไขปรับปรุงอะไรบ้างเป็น การเตอื นความทรงจำ� ของผมู้ สี ว่ นรว่ มในแผนใหป้ ฏบิ ตั ไิ ดอ้ ยา่ งถกู ตอ้ งแมน่ ยำ� เมอ่ื เกดิ ภยั l การเตรียมปัจจัยส่ีเพ่ือช่วยเหลือผู้ประสบภัย สามารถน�ำปัจจัยส่ีออกมา ให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัย ได้อย่างรวดเร็วเม่ือเกิดสภาวะฉุกเฉิน ซ่ึงจะช่วยให้ ประชาชนทไี่ ดร้ บั ผลกระทบจากสาธารณภยั มชี วี ติ อยไู่ ดต้ ามปกตมิ ากทสี่ ดุ เทา่ ทจ่ี ะเปน็ ไปได้เป็นการลดความสูญเสียท่ีอาจเกดิ ข้นึ จากการเกิดภยั l การเตรยี มสนบั สนนุ ดา้ นทรพั ยากรและพลงั งาน จะชว่ ยใหก้ ารนำ� แนวทาง ปฏิบตั เิ รือ่ งการลดความเส่ยี งจากสาธารณภยั ไปใชอ้ ยา่ งมปี ระสทิ ธิภาพมากย่ิงข้ึน l การเตรยี มพนื้ ทป่ี ลอดภยั สำ� หรบั อพยพชาวบา้ นเมอ่ื เกดิ ภยั เพอื่ ใหป้ ระชาชน สามารถมชี วี ติ รอดเม่ือต้องอพยพออกจากบา้ นของตนที่ไดร้ ับผลกระทบจากภยั l กจิ กรรมสรา้ งความตระหนกั ของชมุ ชนและสงั คม ใหม้ แี ผนเตรยี มความพรอ้ ม ในครอบครวั และชมุ ชน เปน็ การสรา้ งองคค์ วามรขู้ องประชาชนซง่ึ จะทำ� ใหเ้ กดิ สงั คมทม่ี ี ความปลอดภยั อย่างยั่งยนื 70

การลดความเสี่ยงจากสาธารณภัย l การสร้างเครือข่ายกลุ่มศักยภาพ หรือหน่วยงานต่าง ๆ ที่จะให้ความรู้ เรอื่ งการทำ� แผนเตรยี มความพรอ้ มและใหค้ วามชว่ ยเหลอื ไดเ้ มอื่ เกดิ ภยั เปน็ การพฒั นา ศกั ยภาพของคนเพอ่ื ใหน้ ำ� ความรไู้ ปใชแ้ ละถา่ ยทอดใหค้ นอน่ื ในชมุ ชนเขา้ ใจและมกี ารปฏบิ ตั ิ เพ่ือลดความเส่ียงจากสาธารณภยั อยา่ งจรงิ จัง l การฝกึ ทกั ษะในการกชู้ พี กภู้ ยั การปฐมพยาบาล เปน็ การชว่ ยรกั ษาชวี ติ เบอื้ งตน้ ของผปู้ ระสบภยั และไมท่ ำ� ใหเ้ กดิ ความสญู เสยี ทางชวี ติ อยา่ งมากมาย (รปู ที่ 24 และ 25) l การวางระบบการดแู ลจดั การผปู้ ระสบภยั และผเู้ สยี ชวี ติ จะทำ� ใหผ้ ปู้ ระสบภยั และญาตขิ องผเู้ สยี ชวี ติ สามารถดำ� รงชวี ติ อยไู่ ดอ้ ยา่ งปกตหิ รอื ใกลเ้ คยี งกบั ความปกตมิ ากทสี่ ดุ l การจดั ทำ� ระเบยี บวธิ ปี ฏบิ ตั ใิ นการบญั ชาการเหตกุ ารณ์ และการประสานงาน ระหวา่ งหนว่ ยงาน จะชว่ ยใหห้ นว่ ยงานตา่ ง ๆ มคี วามเขา้ ใจตรงกนั เพอ่ื ปฏบิ ตั หิ นา้ ท่ีได้ อยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ และทำ� ใหป้ ระชาชนไดร้ บั ความชว่ ยเหลอื อยา่ งรวดเรว็ ควรมกี ารฝกึ ซอ้ ม วธิ ปี ฏบิ ตั เิ หลา่ นนั้ ใหผ้ เู้ กยี่ วขอ้ งมคี วามเขา้ ใจและสามารถปฏบิ ตั ไิ ดอ้ ยา่ งทว่ี างแผนไวจ้ รงิ การจดั ทำ� แผนเตรยี มความพรอ้ มสามารถทำ� ไดใ้ นทกุ ระดบั ตงั้ แตร่ ะดบั ครอบครวั ชุมชน และระดบั ชาติ เพราะการเตรียมพร้อมจะทำ� ใหเ้ ราเขา้ ใจถึงบทบาทและหนา้ ท่ี ของแตล่ ะคน องคก์ รและหนว่ ยงานตา่ ง ๆ ทงั้ ภาครฐั และเอกชน วา่ ใครมหี นา้ ทอ่ี ยา่ งไร ควรปฏิบัติตนเช่นไรเม่ือเกิดภัย ซึ่งนับเป็นมาตรการลดความสูญเสียและอันตราย ทอ่ี าจเกิดข้นึ ได้อยา่ งมปี ระสทิ ธิภาพประเภทหนึง่ ทมี่ า: กรมปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภยั ท่ีมา: กรมปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภยั รปู ท่ี 24 : การฝึกอบรมเพิ่มศักยภาพ รปู ที่ 25 : การเตรียมความพร้อมอาสาสมคั ร ทมี หนง่ึ ตำ� บลหนึง่ ทีมกูช้ พี กูภ้ ัย (OTOS) ปอ้ งกันฝ่ายพลเรอื น (อปพร.) 71

การลดความเสยี่ งจากสาธารณภัย ตัวอยา่ งแนวปฏิบตั ิในการเตรียมความพรอ้ มเพอ่ื รับมือเหตุฉุกเฉิน จงั หวดั สงขลา อ�ำเภอคลองหอยโข่ง จังหวัดสงขลา เป็นพื้นท่ีต้นน�้ำและมักเกิดน้�ำป่า ไหลหลากเนอ่ื งจากนำ้� ในคลองใกลเ้ คยี งจะไหลเขา้ มาเมอ่ื เกดิ ฝนตกชกุ เครอื ขา่ ยรบั มอื ภยั พบิ ตั จิ งั หวดั สงขลา รว่ มกบั คณะทำ� งานอำ� เภอคลองหอยโขง่ ดว้ ยการสนบั สนนุ ของ สำ� นักงานกองทุนสนบั สนนุ การสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ไดร้ ่วมกันจัดทำ� แผนรบั มอื อุทกภยั อ�ำเภอคลองหอยโขง่ โดยมีการดำ� เนินงานเพอื่ จัดตั้งคณะทำ� งานระดบั อ�ำเภอ มีองค์ประกอบ ได้แก่ ตัวแทนแกนน�ำของชุมชน ท้องถิ่น ท้องท่ี มารวมตัวกันกับ คณะทำ� งานจากเครอื ขา่ ยรบั มอื ภยั พบิ ตั จิ งั หวดั มกี ารประสานงานกบั ชมุ ชนในพนื้ ทเ่ี สย่ี ง เพ่อื มารว่ มกันจัดท�ำแผนก่อนเกิดเหตุ ขณะเกดิ เหตุ และหลังเกดิ เหตุ มจี ุดเน้นส�ำคัญ ท่ีการวิเคราะห์เส้นทางน้�ำ จัดท�ำข้อมูลกลุ่มเส่ียง พื้นที่เส่ียง และสร้างเครือข่าย การเฝา้ ระวงั และชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภยั จดั กลไกประเมนิ สถานการณร์ ะดบั ตำ� บลเพอื่ เปน็ จดุ เชื่อมโยงแจง้ ขา่ วสารระหวา่ งอำ� เภอและชมุ ชน และมกี ารเชอ่ื มโยงเครือข่ายระดบั อำ� เภอด้วยการจดั ทำ� ผงั น้ำ� ในจุดสำ� คญั ในสว่ นของชมุ ชมไดม้ กี ารจดั ตงั้ กลไกอาสาสมคั รทม่ี าจากชมุ ชนดว้ ยกนั เพอ่ื ทำ� หนา้ ทสี่ ง่ ขา่ วเตอื นภยั ใหแ้ กป่ ระชาชนทเี่ ปน็ กลมุ่ เสย่ี ง กระจายตวั ครอบคลมุ ในทกุ พน้ื ทเ่ี สยี่ ง รวมท้ังใช้กลไกการสื่อสารช่องทางต่าง ๆ ได้แก่ เสียงตามสาย วิทยุ ชุมชน รถแห่ รถไซเรน วทิ ยเุ ครอื่ งดำ� /แดง ขอ้ ความบนมอื ถอื (SMS) ธงเตอื นภยั เปน็ ตน้ ชมุ ชนยงั ได้ พฒั นาศกั ยภาพใหเ้ ขา้ ถงึ เครอื่ งมอื และระบบการรบั มอื อทุ กภยั ของจงั หวดั มกี ารบนั ทกึ ขอ้ มลู และจัดท�ำแผนท่ใี น Google Map แลว้ ขึน้ เว็บไซต์ www.hatyaicityclimate. org/map โดยใชห้ ลกั การ crowd sourcing เปน็ ระบบทเ่ี ปดิ สรา้ งโอกาสใหส้ าธารณชน ช่วยป้องกันข้อมูลเพ่ือใช้ประโยชน์ร่วมกันโดยระบุต�ำแหน่ง และข้อมูลของเครือข่าย ทีเ่ ป็นอาสาสมคั รในแต่ละตำ� บล พร้อมกบั ระบจุ ุดอพยพ สถานที่ส�ำคัญ จุดตดิ ตัง้ แถบสี วัดระดบั นำ้� และเชอ่ื มโยงการสือ่ สารภายในชมุ ชน และนอกชุมชน (ท่ีมา: ผ้จู ัดการ, 2556) 72

การลดความเสี่ยงจากสาธารณภัย เวอโรนกิ า ดิวิโซวา (2553) ได้แนะน�ำแนวทางในการเตรยี มความพรอ้ มไวด้ ว้ ย การถามคำ� ถาม 3 ประการ คือ อะไร อย่างไร และใคร l “อะไร” สอื่ ความหมายถงึ แผนการเตรยี มความพรอ้ ม วา่ จะตอ้ งมวี ตั ถปุ ระสงค์ ทช่ี ดั เจนและเปน็ แผนทไ่ี มซ่ บั ซอ้ นเขา้ ใจไดง้ า่ ยสำ� หรบั ทกุ ฝา่ ยทมี่ สี ว่ นรว่ มเชอื่ มโยงและ สนองต่อแผนส่วนกลางที่มีสถานะสูงกว่า มีประสิทธิภาพและอยู่บนพ้ืนฐานแห่ง ความเป็นจริงของชุมชน เช่น การพัฒนาแผนจากข้อมูลการวิเคราะห์ความเสี่ยงภัย ความเปราะบางและศกั ยภาพของชุมชน เป็นต้น l “อยา่ งไร” กลา่ วถงึ แผนการเตรยี มความพรอ้ ม วา่ ตอ้ งเปน็ แผนทป่ี ฏบิ ตั ไิ ดจ้ รงิ บนพนื้ ฐานโครงสรา้ งและระบบการเตรียมพร้อมทีใ่ ชอ้ ยู่ในปจั จบุ นั ทัง้ ยงั ควรค�ำนึงถงึ มาตรฐานของแผนเตรยี มความพรอ้ มระดบั นานาชาตทิ ใ่ี ชอ้ ยู่ ดงั นนั้ จงึ ควรมกี ารซกั ซอ้ ม แผนอยู่เสมอเพ่ือตรวจสอบว่าแผนเตรียมความพร้อมยังสามารถใช้ได้อยู่ หรือควรมี การปรบั ปรงุ อยา่ งไร l “ใคร” เป็นการระบุบทบาทหน้าท่ีรับผิดชอบของผู้เกี่ยวข้องลงในแผน ทง้ั ในระดบั ชมุ ชนและระดบั ชาติ ในระดบั ชาตอิ าจมกี ารออกกฎหมายเพอ่ื ระบบุ ทบาท หนา้ ที่ของแตล่ ะหนว่ ยงาน หรือมกี ารออกกฎระเบยี บเพือ่ ระบบุ ทบาทและหน้าทีข่ อง หนว่ ยงานนนั้ โดยละเอยี ด ขณะทใ่ี นระดบั ชมุ ชนกค็ วรมกี ารระบหุ นา้ ทแี่ ละความรบั ผดิ ชอบ ของตวั แทนชมุ ชนและหนว่ ยงานของรฐั ในระดบั ทอ้ งถนิ่ เชน่ องคก์ ารบรหิ ารสว่ นตำ� บล ผู้ใหญ่บ้านหรือผู้น�ำชุมชน เป็นต้น ซ่ึงการระบุหน้าท่ีความรับผิดชอบในระดับชุมชน เปน็ การการะจายอำ� นาจรฐั ใหช้ มุ ชนสามารถปฏบิ ตั กิ ารเตรยี มรบั มอื กบั สาธารณภยั ได้ โดยอสิ ระ แตย่ งั ตอ้ งเชอ่ื มโยงกบั แผนของสว่ นกลาง เพอื่ ใหก้ ารเตรยี มพรอ้ มและการให้ ความชว่ ยเหลือชุมชนเป็นไปอยา่ งมปี ระสิทธิภาพ ทง้ั น้ี หนว่ ยงานรฐั ทง้ั ในระดบั ทอ้ งถน่ิ และระดบั ชาตคิ วรเปน็ ผปู้ ระสานความรว่ มมอื กับทุกภาคส่วนเพื่อให้แผนเตรียมความพร้อมมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น ประชาชน ผทู้ มี่ คี วามเสยี่ งจะประสบภยั ควรมสี ว่ นรว่ มในการจดั ทำ� แผน และแผนเตรยี มความพรอ้ มนี้ ต้องสร้างความรู้สึกของการเป็นเจ้าของให้กับบุคคลที่ต้องปฏิบัติตาม อีกทั้งยังต้อง ตอบสนองต่อความต้องการของประชาชนผู้มีความเสี่ยงภัย โดยเฉพาะอย่างย่ิง กลมุ่ เปราะบางในชมุ ชนและสงั คม 73

การลดความเสีย่ งจากสาธารณภัย นอกจากน้ี แนวปฏบิ ตั ทิ ส่ี ำ� คญั ในการเตรยี มความพรอ้ มของบคุ คล ชมุ ชน และ สังคมซึ่งมุ่งเน้นในการลดปัจจัยเส่ียงของตนเองในระยะยาว ได้แก่ การปรับตัวและ ปรบั วถิ กี ารดำ� รงชพี ใหส้ ามารถลดความเปราะบางหรอื เพม่ิ ศกั ยภาพในการรบั มอื และ ฟน้ื ตวั จากสาธารณภยั ไดอ้ ยา่ งยงั่ ยนื มากขน้ึ ทง้ั นี้ รวมถงึ การพฒั นาการแกไ้ ขในปจั จยั ตา่ ง ๆ ของสงั คมทกี่ อ่ ใหเ้ กดิ ความเสย่ี งดว้ ย เพราะสงั คมทม่ี กี ารเตรยี มพรอ้ มแมว้ า่ จะอยู่ ในพ้ืนที่ทมี่ โี อกาสประสบภยั มาก กส็ ามารถช่วยให้ไดร้ ับผลกระทบน้อยลงได้ แนวปฏบิ ตั ใิ นการเตรยี มพรอ้ มปรบั ตวั และปรบั วถิ กี ารดำ� รงชพี เพอื่ ลดความเปราะบาง อาจทำ� ได้โดย l การปรับเปล่ียนพันธุ์พืช ส�ำหรับการเกษตรกรรมเพื่อให้เหมาะสมกับ สภาพภมู อิ ากาศทเี่ ปลยี่ นแปลงไป จะชว่ ยใหเ้ กษตรกรไมเ่ สยี รายไดจ้ ากการประกอบอาชพี และสามารถด�ำรงชีวิตไดอ้ ยา่ งปกติ l การปรบั วถิ กี ารประกอบอาชพี เชน่ หากทำ� สวนผกั ในทล่ี มุ่ นำ้� ทว่ มถงึ กส็ ามารถ เปลยี่ นแปลงผกั จากการปลกู บนดนิ มาปลกู บนแพลอยนำ้� ฯลฯ จะชว่ ยใหช้ มุ ชนไมส่ ญู เสยี รายได้หากเกิดสาธารณภยั (รปู ท่ี 26) ทมี่ า: พงษพ์ ฒั น์ ห่อดี, 2554 รูปที่ 26 : สวนลอยน้ำ� สกู้ ระแสน�ำ้ ท่วม l การพัฒนาชนบท เช่น การอบรมอาชีพเสริม การท�ำไร่นาสวนผสม ภาคครวั เรอื นมที างเลอื กมากขนึ้ ในการประกอบอาชพี และไมต่ อ้ งพงึ่ พากบั การเพาะปลกู พชื เชงิ เดย่ี วเพยี งอยา่ งเดยี ว (ซง่ึ เสยี่ งตอ่ อทุ กภยั และภยั แลง้ ) จะชว่ ยสรา้ งความหลากหลาย ในการประกอบอาชพี เพอื่ ลดความเสยี่ งทจี่ ะสญู เสยี อาชพี และรายไดห้ ากมภี ยั เกดิ ขนึ้ (รปู ท่ี 27) 74

การลดความเสยี่ งจากสาธารณภัย ทมี่ า: ACCCRN และ M-BRACE, 2556 รปู ท่ี 27 : กิจกรรมส่งเสริมคุณภาพชวี ติ โดย โครงการจัดท�ำแผนคณุ ภาพชวี ติ และผังชุมชน เพอ่ื การรับมอื และปรบั ตัวกบั การเปล่ยี นแปลงสภาพภูมอิ ากาศของชุมชนในพ้ืนทเ่ี มืองหาดใหญ่ l การขจัดความยากจนและความไม่เท่าเทียมกันในสังคม จะช่วยลด ความเปราะบางทางสังคมของกล่มุ คนบางกลุ่มทอี่ าจไดร้ ับผลกระทบจากภยั และท�ำให้ พวกเขาสามารถด�ำรงชวี ิตต่อไปได้ l การให้ความช่วยเหลือเร่ืองการว่าจ้างงาน ส�ำหรับครอบครัวท่ีว่างงาน เพื่อเป็นการลดความเปราะบางทางเศรษฐกิจของกลุ่มคนท่ีว่างงาน หากได้รับผลกระทบ จากภยั l การสง่ เสรมิ การทอ่ งเทย่ี ว และพฒั นาแหลง่ ทอ่ งเทย่ี ว ชว่ ยใหเ้ กดิ การกระจาย รายได้สูท่ อ้ งถนิ่ ทำ� ใหค้ รัวเรอื นมีรายได้มากขน้ึ ทำ� ใหค้ วามเปน็ อยดู่ ีขนึ้ l การสง่ เสรมิ การรวมกลมุ่ ของชมุ ชน เชน่ สหกรณช์ มุ ชน กลมุ่ สง่ เสรมิ สขุ ภาพ ชมุ ชน กลุ่มแมบ่ า้ น เป็นการสร้างเครอื ข่ายภายในชมุ ชนใหเ้ ขม้ แข็ง เรียนรูก้ ารท�ำงาน รว่ มกนั แกไ้ ขปญั หาในชมุ ชน มกี ารหารอื แลกเปลย่ี นประสบการณร์ ะหวา่ งชมุ ชน สามารถ ใชเ้ ป็นเครอื ข่ายแจ้งเตือนหรือช่วยเหลอื กนั ยามประสบภัยได้ l การสร้างความม่ันคงทางสังคม เช่น การให้บริการทางสังคมที่สนับสนุน โดยรัฐให้เข้าถึงกลุ่มคนทุกประเภท โดยเฉพาะกลุ่มเปราะบาง เช่น คนไร้สัญชาติ เดก็ ผ้หู ญิงและคนชรา โดยเฉพาะอยา่ งยิง่ การใหบ้ รกิ ารทางการแพทย์และการศึกษา เพ่อื เปน็ การลดความเปราะบางทางสังคมแกก่ ลมุ่ คนเหล่าน้ี l การออกกฎหมายหรือข้อบังคับที่ช่วยลดสภาวะความเปราะบาง เช่น การรบั รองสัญชาตแิ กค่ นบางกลุ่มเพ่ือใหเ้ ขา้ ถึงบรกิ ารของรฐั หากประสบภยั 75

การลดความเสีย่ งจากสาธารณภัย l การใหป้ ระชาชนทกุ กลมุ่ สามารถเขา้ ถงึ บรกิ ารทางสงั คมอยา่ งเทา่ เทยี มกนั ท้งั ในการสาธารณสขุ การศกึ ษา และอน่ื ๆ l การพัฒนาความรู้และศักยภาพของประชาชน ในเร่ืองการปรับตัว เพือ่ รับมอื กับภยั l การมกี องทนุ และจัดสรรงบประมาณ เพอ่ื ใหค้ วามชว่ ยเหลอื และส่งเสริม การปรบั ตวั เพอ่ื รบั มอื กบั ภยั และทำ� ใหป้ ระชาชนฟน้ื กลบั จากการไดร้ บั ผลกระทบจากภยั อย่างรวดเร็ว l การน�ำเทคโนโลยีและวิธีการใหม่ ๆ มาใช้ในการรับมือ โดยเฉพาะ การรักษาสิ่งแวดล้อมและระบบนิเวศ เพ่ือท�ำให้ประชาชนสามารถปรับตัวให้มี ความเตรียมพร้อมและสามารถฟนื้ ฟวู ิถีการด�ำรงชีวติ ไดอ้ ย่างยง่ั ยนื เป็นตน้ ตัวอยา่ งวิธีการลดความเปราะบางในการดำ� รงชีพ ชมุ ชนแหง่ หนงึ่ อยตู่ ดิ ชายทะเล ชาวบา้ นมอี าชพี เปน็ ชาวประมงหาปลามาชา้ นาน หลายสมัย แต่ชุมชนนไ้ี ม่ได้รบั สัญชาติ อ่านหนังสือและส่ือสารภาษาทางการได้เพียง เลก็ น้อย พวกเขาจะใช้ภาษาถิน่ สื่อสารกนั เองซ่ึงคนภายนอกก็ไม่เข้าใจ อย่มู าวนั หน่งึ เกดิ นำ�้ ทะเลลดลงอยา่ งมากชาวบา้ นจงึ รบี ลงไปจบั ปลา จนเกดิ คลนื่ สนึ ามซิ ดั พวกเขาไป จนเสียชีวิต ส่วนคนท่ีรอดชีวิตก็ส่ือสารให้คนช่วยเหลือหรือตามหาญาติไม่ได้ ท้ังยัง กลา่ ววา่ จะถกู ตำ� รวจจบั เพราะเขา้ เมอื งมาตง้ั รกรากอยา่ งผดิ กฎหมายในกรณนี จ้ี ะเหน็ วา่ ชมุ ชนนมี้ คี วามเปราะบางหลายประเดน็ พวกเขามคี วามเปราะบางทางสงั คมเนอื่ งจาก เป็นคนไร้สัญชาติ ทั้งยังสื่อสารกับคนอ่ืน ๆ นอกชุมชนไม่ได้ มีความเปราะบาง ด้านความรู้ท่ีไม่เข้าใจกระบวนการเกิดคล่ืนสึนามิ ไม่ได้รับฟังข่าวสารข้อมูล และมี ความเปราะบางทางที่ต้ังของชุมชนที่อยู่ใกล้กับทะเล รวมทั้งไม่มีอาชีพเสริมอื่น ๆ หากไม่สามารถประกอบอาชีพประมงได้ ดงั น้ัน วิธีการทจี่ ะลดความเปราะบางของชุมชนน้ี อาจทำ� ไดโ้ ดย รฐั พจิ ารณาใหส้ ัญชาตหิ รอื ทำ� ใหพ้ วกเขาเขา้ ถงึ บรกิ ารทางสงั คมของรฐั การอบรมให้พวกเขาเข้าใจภาษาทางการหรือจัดท�ำเอกสารความรู้ท่ีเป็นภาษาถิ่น ของพวกเขา อบรมใหค้ วามร้เู ร่อื งภยั สึนามิและวธิ ีการลดความเส่ียงภยั รวมทั้งใหค้ วามรู้ เรื่องอาชีพเสริมหากพวกเขาไม่สามารถด�ำรงชีพด้วยการประมงเพราะบ้านเรือนและ เคร่อื งมอื ดำ� รงชีพเสยี หาย 76

การลดความเส่ยี งจากสาธารณภัย ตวั อยา่ งการปรบั วถิ กี ารดำ� รงชพี เพอ่ื ลดความเปราะบางตอ่ ภยั พบิ ตั ขิ องชมุ ชนของ ประเทศบังคลาเทศ ประเทศบงั คลาเทศมคี วามหนาแนน่ ทางประชากรและการตงั้ ถนิ่ ฐาน โดยมากแลว้ ประชากรทมี่ คี วามยากจนจะตงั้ ถนิ่ ฐานในทเ่ี สยี่ งภยั โดยเฉพาะอทุ กภยั และนำ�้ ปา่ ไหลหลาก ส่วนพืน้ ทที่ �ำกินก็มจี �ำกดั ซึง่ สง่ ผลใหเ้ กิดความเปราะบาง และมักไดร้ บั ผลกระทบจาก อทุ กภยั โครงการการปรบั ตวั เพอ่ื รบั มอื กบั ภยั พบิ ตั จิ ากองคก์ ารพฒั นาเอกชนไดจ้ ดั กจิ กรรม โครงการเขตยอ่ ยทไี่ ดร้ บั ผลกระทบจากอทุ กภยั จำ� นวน 28 เขต ในเขตฮาออร์ เมอื งธากา กจิ กรรมทส่ี ำ� คญั มี 2 กจิ กรรม คอื การสรา้ งและเพม่ิ ความแขง็ แกรง่ แกโ่ ครงสรา้ งของชมุ ชน และการปกปอ้ งการดำ� รงชพี ของชมุ ชน ตวั อยา่ งกจิ กรรม ไดแ้ ก่ การปลกู พชื ทมี่ รี ากแขง็ แรง เพื่อคลุมหน้าดินในพื้นท่ีที่ได้รับผลกระทบจากอุทกภัย โดยเฉพาะพ้ืนท่ีเนินเขาท่ีมี ดนิ รว่ นซยุ ชว่ ยใหด้ นิ อมุ้ นำ�้ ไดม้ ากขน้ึ และลดผลกระทบจากอทุ กภยั และนำ้� ปา่ ไหลหลาก นอกจากนี้ ยงั มกี ารพฒั นาศกั ยภาพเรอื่ งการดำ� รงชพี ดว้ ยการนำ� เทคโนโลยใี หม่ ๆ มาใช้ และค�ำนึงถึงกลไกตลาดและการเข้าถึงตลาด และให้กลุ่มผู้หญิงได้มีส่วนร่วม ในกระบวนการตัดสนิ ใจในการประกอบอาชพี และการด�ำรงชีวติ การพฒั นาศักยภาพ เรอ่ื งการดำ� รงชพี ไดแ้ นะนำ� อาชพี และทกั ษะใหม่ ๆ ทไี่ มไ่ ดข้ น้ึ อยกู่ บั การทำ� ไรน่ าอยา่ งเดยี ว เนื่องจากเมื่อไร่นาได้รับผลกระทบทางอุทกภัยก็จะท�ำให้ชุมชนสูญเสียการด�ำรงชีพ ตัวอยา่ งการอบรมทกั ษะอาชพี ใหม่ ๆ เชน่ การซอ่ มมอเตอร์ไซค์ การสรา้ งเรอื การท�ำอิฐ การท�ำฟาร์มกล้าไม้เพ่ือขาย เพ่ือเป็นการหาชีพและทักษะใหม่ ๆ ให้ชุมชนได้พึ่งพา นอกจากการปลกู ข้าวและประมงซึง่ เปน็ การด�ำรงชีพหลกั ของชุมชน (ที่มา IFAD, 2013) การป้องกันและลดผลกระทบ รวมท้ังการเตรียมพร้อมรับมือสามารถท�ำได้ หลายวธิ ี ดว้ ยการรว่ มมอื กนั ในทกุ ระดบั ของสงั คม ตงั้ แตร่ ะดบั ชาตจิ นถงึ ชมุ ชน วธิ กี าร เหลา่ นีส้ ามารถปรบั เปลีย่ นไปตามบรบิ ทและสถานการณ์ที่เปลย่ี นแปลงไปของชุมชน และสังคม ซง่ึ จะชว่ ยลดความเส่ยี งไดอ้ ยา่ งมปี ระสิทธิภาพในระยะยาว 77

การลดความเสย่ี งจากสาธารณภัย บ5ทท่ี กา้ วต่อไปของประเทศไทยในการลดความเสี่ยงจาก สาธารณภยั เม่ือประเทศต้องเผชิญกับความเส่ียงจากสาธารณภัยและประชาชนมี ความเปราะบาง ยอ่ มสง่ ผลกระทบตอ่ การพฒั นาประเทศ เนอ่ื งจากความสญู เสยี ทเ่ี กดิ จากสาธารณภัยยอ่ มทำ� ใหช้ ีวติ ความเป็นอยู่ของประชากรในประเทศได้รับผลกระทบ งบประมาณและทรัพยากรของประเทศต้องลดลงเพราะถูกใช้ไปในการฟื้นฟูเยียวยา ไม่สามารถน�ำไปใช้พัฒนาประเทศได้เต็มที่ หากรัฐและประชาชนให้ความส�ำคัญกับ เร่ืองการลดความเส่ียงจากสาธารณภัย และจัดท�ำนโยบายและแผนปฏิบัติการให้มี ประสทิ ธภิ าพ สามารถสรา้ งความรแู้ ละความตระหนกั ของทกุ ภาคสว่ นในสงั คม ยอ่ มชว่ ย ทำ� ใหป้ ระเทศกา้ วเดินไปข้างหน้าได้อย่างยง่ั ยืน ในบทนี้จะกล่าวถึงก้าวต่อไปของประเทศไทยในเรื่องการลดความเส่ียง จากสาธารณภยั ทภี่ าครฐั เอกชน รวมทง้ั ปจั เจกบคุ คลสามารถรว่ มกนั ทำ� ไดเ้ พอื่ ใหป้ ระเทศ มคี วามปลอดภยั จากสาธารณภยั และมีการพฒั นาท่ยี ั่งยืนตอ่ ไป 5.1 การผลักดนั เรือ่ งการลดความเส่ียงจากสาธารณภยั เข้าไปสนู่ โยบายของชาติ และการขบั เคลือ่ นสู่การปฏบิ ัตอิ ย่างเป็นระบบ แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติได้ปรับเปลี่ยนสาระส�ำคัญมาต้ังแต่ แผนพัฒนาฯ ฉบับท่ี 8 (พ.ศ. 2540-2544) จากที่เน้นการสร้างความเจริญเติบโต มาเน้นการพัฒนาท่ีมีประชาชนเป็นศูนย์กลาง โดยให้ความส�ำคัญในล�ำดับต้น ๆ กับ การมสี ว่ นรว่ มทห่ี ลากหลาย และการเขา้ มามบี ทบาทอยา่ งเขม้ แขง็ ของภาคประชาสงั คม ภาคเอกชน และชมุ ชนวชิ าการในการจดั ทำ� แผนการพฒั นาระดบั ชาติ จากการประเมนิ ความเสีย่ งของการด�ำเนินการตามแผนพัฒนาฯ ฉบบั ท่ี 11 (พ.ศ. 2555-2559) พบวา่ ความเสื่อมโทรมของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมน�ำไปสู่การเปลี่ยนแปลง สภาพภมู อิ ากาศอยา่ งไมอ่ าจคาดเดาได้ ซงึ่ เปน็ สาเหตขุ องการเกดิ ภยั พบิ ตั ทิ างธรรมชาติ ท่ีรุนแรงและบ่อยครั้ง ส่งผลต่อการผลิตทางการเกษตร ความมั่นคงทางอาหารและ พลงั งาน สขุ ภาพและคณุ ภาพชวี ติ ซง่ึ ทง้ั หมดนเี้ ปน็ เรอื่ งทที่ า้ ทายตอ่ การจดั การความเสยี่ ง ของประเทศ ดังน้ัน จึงมีความจ�ำเป็นอย่างย่ิงท่ีประชาชนทุกภาคส่วนควรมีส่วนร่วม 78

การลดความเสีย่ งจากสาธารณภยั ในการลดความเสี่ยงจากสาธารณภัย รวมท้ังผลักดันให้แผนและกิจกรรมการลด ความเสย่ี งในระดบั ประเทศ ทอ้ งถนิ่ และชมุ ชนเปน็ สว่ นหนง่ึ ของแผนการพฒั นาแหง่ ชาติ เป้าประสงค์ดังกล่าวได้ถูกถ่ายทอดไปสู่แผนพัฒนาฯ ฉบับที่ 12 (พ.ศ. 2560-2564) ซงึ่ มงุ่ เนน้ ใหม้ กี ารบรหิ ารจดั การเพอ่ื ลดความเสย่ี งดา้ นภยั พบิ ตั ิ เพอ่ื ใหเ้ กดิ ความเสยี หาย กบั ประเทศไทยน้อยทีส่ ดุ และน�ำไปสูก่ ารพัฒนาท่ีย่ังยืน วตั ถปุ ระสงคห์ ลกั ของการผลกั ดนั เรอื่ งการลดความเสยี่ งจากสาธารณภยั ใหเ้ ปน็ สว่ นหน่ึงของแผนการพฒั นา l เพอื่ ใหแ้ ผนงานโครงการพฒั นาทง้ั ในระดบั ชาตแิ ละภาคสว่ นตา่ ง ๆ ไดพ้ จิ ารณา ถึงความเสี่ยงจากสาธารณภยั และหาวธิ เี พื่อต้านทานผลกระทบ l เพื่อเป็นการสร้างความม่ันใจว่าโครงการพัฒนาของรัฐในทุกระดับ ในภาคสว่ นตา่ ง ๆ จะไมเ่ พมิ่ ความล่อแหลมโดยไมต่ ั้งใจ เช่น ความลอ่ แหลมทางสงั คม กายภาพ เศรษฐกจิ และส่งิ แวดล้อม เปน็ ตน้ l เพอ่ื เปน็ การสรา้ งความแนใ่ จวา่ แผนการพฒั นาในทกุ ระดบั จะมสี ว่ นสง่ เสรมิ การลดความเสีย่ งจากสาธารณภัยในอนาคต ดังนั้น แผนและกิจกรรมการลดความเส่ยี งจากสาธารณภัยในทกุ ระดับจะต้อง มกี ารบรู ณาการใหเ้ กดิ ความสอดคลอ้ งในการปฏบิ ตั ิ นอกจากน้ี การลดความเสย่ี งจาก สาธารณภัยควรถูกยกระดับความส�ำคัญให้เป็นเร่ืองของการพัฒนาของชาติและ เป็นภาระหน้าทข่ี องทุกภาคสว่ นร่วมสร้างและปฏบิ ตั ิตามแผนอย่างสอดคลอ้ ง การบรู ณาการการลดความเสยี่ งจากสาธารณภยั และการขบั เคลอื่ นสกู่ ารปฏบิ ตั ิ สามารถทำ� ไดห้ ลายทาง ทง้ั ในรปู แบบบนลงลา่ ง (top-down) จากระดบั ชาตสิ ทู่ อ้ งถน่ิ หรือแบบล่างขึน้ บน (bottom-up) จากระดบั ชมุ ชนสรู่ ะดับชาติ ตัวอยา่ งของการขบั เคล่ือนแบบบนลงล่าง ไดแ้ ก่ l การร้อยเรียง เชอ่ื มโยงประเดน็ ดา้ นภัยพิบัติ/สาธารณภัยจากนโยบายและ แผนระดับชาติ สู่นโยบายและแผนระดับกระทรวง และให้มีการบูรณาการการลด ความเสย่ี งจากสาธารณภยั ในแผนพฒั นาของภาคสว่ นตา่ ง ๆ เชน่ เกษตรกรรม ปศสุ ตั ว์ ประมง เหมอื งแร่ การศกึ ษา สาธารณสขุ อตุ สาหกรรม โครงสรา้ งพนื้ ฐาน การวางผงั เมอื ง และการใชท้ ี่ดนิ การเคหะ สิ่งแวดลอ้ ม และทรพั ยากรธรรมชาติ เป็นตน้ 79

การลดความเสี่ยงจากสาธารณภยั l การถอดนโยบายและแผนระดบั กระทรวง สแู่ ผนการปฏบิ ตั กิ ารระดบั กระทรวง กรม ตลอดจนระดบั ภูมภิ าคและจังหวัด l การก�ำหนดกฎเกณฑ์ให้ประเด็นเร่ืองความเส่ียงและการลดความเสี่ยง เปน็ สว่ นหนง่ึ ในการพจิ ารณาการลงทนุ ของภาครฐั ในโครงการขนาดใหญแ่ ละการกำ� หนด งบประมาณและการเงิน l การก�ำหนดให้มีการบูรณาการการลดความเส่ียงภัยในการจัดท�ำโครงการ และงบประมาณรายปี ใหพ้ จิ ารณาเรอ่ื งภยั และความเสย่ี งในขนั้ ตอนตา่ ง ๆ ในการจดั ทำ� โครงการ การขออนมุ ตั โิ ครงการ การกำ� หนดงบประมาณ เชน่ หลกั เกณฑใ์ นการอนมุ ตั ิ โครงการ การจดั ล�ำดับความสำ� คญั การตรวจสอบและการประเมนิ ผล เปน็ ต้น l ผลักดนั ให้ผบู้ ริหารหน่วยงานตา่ ง ๆ มคี วามเข้าใจในเรอ่ื งสาธารณภัยและ การบรหิ ารจดั การความเสย่ี งจากสาธารณภยั ตลอดจนเขา้ ใจในความเสย่ี งทเี่ กยี่ วขอ้ งกบั พนื้ ทหี่ รอื หนว่ ยงานของตน และกำ� หนดแนวทางปฏบิ ตั ใิ นการขบั เคลอ่ื นการลดความเสย่ี ง อยา่ งชัดเจน ตวั อยา่ งของการขับเคลือ่ นแบบล่างขึ้นบน ไดแ้ ก่ l การประสานงานระดับชุมชน ท้องถิ่น และส่วนกลางในการท�ำกิจกรรม เพอื่ ลดความเสย่ี งภยั โดยอาจเชญิ เจา้ หนา้ ทร่ี ฐั ระดบั ทอ้ งถน่ิ และระดบั ชาตไิ ดเ้ ขา้ มาเหน็ ความส�ำคัญของกจิ กรรมลดความเส่ียงจากสาธารณภยั ของชุมชน l การจดั เวทรี ะดบั ชมุ ชนหรอื ทอ้ งถนิ่ เพอ่ื ใหช้ มุ ชนแตล่ ะชมุ ชนไดน้ ำ� เสนอแผน ลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั ของตนเพอ่ื ใหเ้ จา้ หนา้ ทท่ี เ่ี กย่ี วขอ้ งรบั ทราบและนำ� ขอ้ มลู ไป จดั ทำ� นโยบายของรฐั l การใชช้ อ่ งทางสอื่ สารมวลชนและการรณรงคท์ างนโยบายเพอื่ ใหแ้ ผนระดบั ชมุ ชนไดร้ ับพิจารณาเขา้ สกู่ ารพฒั นานโยบายของรฐั l การเชอื่ มโยงของหนว่ ยงานทดี่ ำ� เนนิ งานดา้ นสาธารณภยั ในพน้ื ทก่ี บั หนว่ ยงาน ที่ดูแลเร่ืองการจัดท�ำแผนพัฒนาในทุกระดับของประเทศ รวมทั้งท�ำความเข้าใจกับ หนว่ ยงานทีด่ ูแลเรื่องงบประมาณ ถึงความสำ� คญั ในการจัดสรรงบประมาณเพื่อการลด ความเส่ียงจากสาธารณภัยและการพัฒนา ฯลฯ 80

การลดความเสีย่ งจากสาธารณภัย นอกจากน้ี อาจมวี ธิ กี ารอนื่ ๆ อกี ทจ่ี ะเชอ่ื มโยงแผนลดความเสย่ี งภยั ของชมุ ชน เข้าสู่นโยบายของรัฐ โดยเฉพาะอย่างยิ่งนโยบายการพัฒนาสังคม ประเด็นส�ำคัญคือ หน่วยงานรับผิดชอบส่วนกลางควรให้ความส�ำคัญในการส่วนร่วมของภาคประชาชน ในการพฒั นานโยบายชาติ เปดิ ใจรบั ฟงั ความคดิ เหน็ ของประชาชนและพจิ ารณาจดั ทำ� นโยบายทีก่ ระจายอ�ำนาจเพือ่ ตอบสนองความตอ้ งการของคนทุกกลมุ่ และทกุ พ้ืนที่ 5.2 การมสี ว่ นรว่ มของภาคธุรกิจในการลดความเสีย่ งจากสาธารณภัย สาธารณภยั ครงั้ ใหญท่ ส่ี รา้ งความเสยี หายรนุ แรงแกป่ ระเทศญป่ี นุ่ และประเทศไทย เมอ่ื ปี พ.ศ. 2554 และประเทศสหรฐั อเมรกิ าเมอ่ื ปี พ.ศ. 2555 ไดส้ ง่ ผลกระทบตอ่ ภาคธรุ กจิ โรงงาน ส�ำนกั งาน ร้านคา้ และบริการเป็นอย่างมาก ท�ำใหก้ ระบวนการทางธรุ กจิ และ การผลิตหยุดชะงักลง นอกจากนี้ สาธารณภัยยังท�ำให้โครงสร้างสาธารณูปโภคและ ระบบบริการทางสงั คมไดร้ บั ความเสยี หาย เชน่ การคมนาคมขนส่ง ท่าเรอื สนามบนิ ภาคธรุ กจิ ทพ่ี งึ่ พงิ โครงสรา้ งสาธารณปู โภค ระบบบรกิ ารทางสงั คมและธรุ กจิ การทอ่ งเทย่ี ว ย่อมได้รับผลกระทบไปด้วย แม้ว่าการประกันภัยอาจช่วยชดเชยความสูญเสียบางส่วนได้ แตส่ าธารณภยั สง่ ผลตอ่ ศกั ยภาพการแขง่ ขนั ทางธรุ กจิ และสง่ ผลตอ่ การประกอบอาชพี เป็นอย่างมาก เม่ือธุรกิจได้รับผลกระทบจากสาธารณภัยอาจต้องปิดท�ำการเพ่ือฟื้นฟู คนงานไม่สามารถปฏิบัติงานได้ จึงต้องอาจลาออกจากงานเพื่อหางานใหม่ บริษัท อาจสูญเสียส่วนแบ่งทางธุรกิจให้แก่บริษัทคู่แข่งความเชื่อมั่นและชื่อเสียงของบริษัท อาจเส่ือมเสีย และผลกระทบลูกโซอ่ น่ื ๆ อกี มากมาย ในปจั จุบันมีธุรกิจหลากหลายรปู แบบและหลากหลายขนาดประกอบการ ซึง่ มี ความเสย่ี งจากสาธารณภยั ทแ่ี ตกตา่ งกนั เชน่ บรษิ ทั เลก็ ๆ มที ต่ี ง้ั อยใู่ นทอ้ งถนิ่ ทปี่ ระสบภยั ย่อมได้รับผลกระทบโดยตรงจากสาธารณภัย และอาจจะไม่สามารถฟื้นฟูขึ้นมาได้ ในทนั ที ในขณะทบ่ี รษิ ทั ขนาดใหญอ่ าจมสี ำ� นกั งานตงั้ อยใู่ นหลายพนื้ ทห่ี ากเกดิ สาธารณภยั ในพื้นที่หน่ึง ก็จะยังมีส�ำนักงานในพื้นที่อื่นปฏิบัติงานต่อได้ จึงอาจได้รับผลกระทบ ในลกั ษณะทแี่ ตกตา่ งจากบรษิ ทั ขนาดเลก็ เนอื่ งจากขนาดประกอบการและความหลากหลาย ของบรษิ ทั อยา่ งไรกด็ ี สาธารณภยั กอ็ าจทำ� ใหห้ ว่ งโซอ่ ปุ ทานและการดำ� เนนิ ธรุ กจิ ระหวา่ ง ประเทศหยดุ ชะงกั ได้ เชน่ การทศ่ี นู ย์กลางการขนสง่ สินค้าหรอื ผ้สู ่งวตั ถุดบิ หลักไดร้ ับ 81

การลดความเสี่ยงจากสาธารณภัย ผลกระทบ กอ็ าจสง่ ผลใหเ้ กดิ การหยดุ ชะงกั และความสญู เสยี ในระยะสนั้ และระยะยาว หรือในกรณีมหาอุทกภัยในประเทศไทยที่มีโรงงานหลายแหล่งในนิคมอุตสาหกรรม จงั หวดั พระนครศรอี ยธุ ยา ไดร้ บั ความเสยี หาย ทำ� ใหไ้ มส่ ามารถผลติ ชน้ิ สว่ นเพอื่ สง่ ออกได้ ท�ำให้บริษัทผลิตรถยนต์ในประเทศสหรัฐอเมริกาและญี่ปุ่นประสบปัญหาความล่าช้า ในกระบวนการผลิต ฯลฯ ในบางครงั้ ภาคธรุ กจิ ไดก้ ระจายศนู ยก์ ารผลติ ไปยงั พน้ื ทที่ ไ่ี ดเ้ ปรยี บในเชงิ เศรษฐกจิ เช่น พ้ืนที่ท่ีมีต้นทุนแรงงานต�่ำและมีความสะดวกในการเข้าถึงตลาดส่งออกโดยท่ี ผลู้ งทนุ อาจไมท่ ราบหรอื ไมไ่ ดใ้ หค้ วามสนใจวา่ พนื้ ทเี่ หลา่ นห้ี ลายแหง่ เปน็ พน้ื ทเ่ี สยี่ งภยั ทำ� ใหก้ ารขยายธรุ กจิ นน้ั มคี วามลอ่ แหลมและความเปราะบางไปพรอ้ ม ๆ กบั การสรา้ งโอกาส ในทางการค้า สาเหตหุ น่งึ อาจเปน็ เพราะในการวิเคราะห์และคาดการณ์ทางธุรกจิ โลก ไมเ่ คยคำ� นงึ หรอื ไมไ่ ดก้ ลา่ วถงึ ความเสยี่ งจากสาธารณภยั แมแ้ ตใ่ นภมู ภิ าคทม่ี คี วามเสยี่ งสงู เนอื่ งจากประเทศหรอื เมอื งทแี่ ขง่ ขนั กนั เพอ่ื ดงึ ดดู การลงทนุ มกั จะลดความสำ� คญั หรอื มองขา้ มในเรอ่ื งความเสย่ี งไป และนำ� เสนอแรงจงู ใจใหภ้ าคธรุ กจิ มาลงทนุ ในพน้ื ทน่ี น้ั ๆ กลา่ วอกี นยั หนงึ่ คอื เศรษฐกจิ โลกาภวิ ฒั นไ์ ดส้ รา้ งผลกำ� ไรมหาศาลแตใ่ นขณะเดยี วกนั ก็สร้างความเส่ียงทจี่ ะท�ำให้เกดิ ผลกระทบจากสาธารณภยั แบบไร้พรมแดน เนอื่ งจาก ผลกระทบจากสาธารณภยั ทเี่ กดิ ขนึ้ จะไมจ่ ำ� กดั อยเู่ พยี งแคภ่ ายในพน้ื ทปี่ ระสบสาธารณภยั แต่จะถูกแบ่งปันไปสู่พ้ืนท่ีภายนอกและถ่ายโอนไปยังรัฐบาลและสังคมส่วนรวมผ่าน ความเชอื่ มโยงกนั ทางการคา้ เราจงึ ไดเ้ หน็ บอ่ ยครง้ั วา่ เมอื่ เกดิ สาธารณภยั ในประเทศหนง่ึ ประเทศอนื่ ๆ ที่อย่หู ่างกันไกลโพน้ ทะเลก็ไดร้ ับผลกระทบดว้ ยเชน่ กัน ธรุ กจิ การทอ่ งเทย่ี วถอื เปน็ อกี หนง่ึ ธรุ กจิ ทมี่ กี ารเจรญิ เตบิ โตและสรา้ งรายไดใ้ ห้ กบั ประเทศตา่ ง ๆ รวมทง้ั ประเทศไทยเปน็ อยา่ งมาก โดยการทอ่ งเทย่ี วมกั ดงึ ดดู ใหเ้ กดิ การลงทุนในธรุ กจิ อ่ืน ๆ มากมาย เกดิ การสร้างงาน และการพัฒนาด้านโครงสรา้ งต่าง ๆ แตเ่ มอ่ื เกดิ สาธารณภยั ขน้ึ นอกจากโครงสรา้ งในการประกอบธรุ กจิ การทอ่ งเทย่ี วเหลา่ นี้ อาจไดร้ บั ความเสยี หายแลว้ นกั ทอ่ งเทย่ี วอาจรสู้ กึ ไมป่ ลอดภยั และไมม่ คี วามเชอื่ มน่ั ใน การมาเยยี่ มชมสถานทเี่ หลา่ นนั้ ได้ เมอื่ จำ� นวนนกั ทอ่ งเทย่ี วลดลงยอ่ มกระทบตอ่ ธรุ กจิ ตา่ ง ๆ ทเี่ กย่ี วขอ้ ง โดยเฉพาะธรุ กจิ ภาคบรกิ าร เชน่ การเดนิ ทาง การโรงแรม การแสดง ท่เี กีย่ วขอ้ งกบั ศิลปวฒั นธรรม อาหาร การนวดแผนไทย เปน็ ต้น 82

การลดความเส่ียงจากสาธารณภยั ด้วยเหตุน้ี จงึ มคี วามจ�ำเปน็ อย่างย่ิงทภี่ าคธรุ กจิ ควรให้ความส�ำคญั การมีส่วนร่วม ในการลดความเสยี่ งจากสาธารณภยั เพอื่ สรา้ งความแขง่ แกรง่ ในการรบั มอื กบั สาธารณภยั เพ่ิมความสามารถในการแข่งขันและความย่ังยืนทางธุรกิจ และลดความสูญเสีย ทางเศรษฐกิจท่ีอาจเกดิ ขึ้น ภาคธรุ กจิ กับการลดความเส่ียงจากสาธารณภัย l ธรุ กจิ ขนาดใหญเ่ รม่ิ ลงทนุ เพอ่ื สรา้ งศกั ยภาพและยทุ ธศาสตรด์ า้ นการจดั การ ความเสยี่ งเพอ่ื ประกนั ความยงั่ ยนื และเรมิ่ สรา้ งความตระหนกั เกย่ี วกบั ความเสยี่ ง รวมทงั้ ความเสย่ี งจากสาธารณภยั และการเปลยี่ นแปลงของสภาพภมู อิ ากาศ โดยมกี ารรวบรวม ขอ้ มูลเพื่อวางแผนทางธรุ กิจ ซงึ่ จะทำ� ให้เกดิ ปฏสิ มั พนั ธร์ ะหว่างภาคธุรกจิ และรฐั บาล ในการเข้าถงึ ข้อมูลเรอื่ งความเสยี่ ง และจะชว่ ยให้ภาคธรุ กจิ สามารถระบแุ ละตดั สนิ ใจ ไดว้ า่ ความเสยี่ งทย่ี อมรบั ไดน้ น้ั เหมาะสมกบั เปา้ หมายและวตั ถปุ ระสงคข์ องตนเพยี งใด l ธรุ กจิ กระตนุ้ ใหร้ ฐั บาลสรา้ งความเขม้ แขง็ ในการลงทนุ ดา้ นการลดความเสยี่ ง เมอ่ื ธรุ กจิ เรม่ิ พจิ ารณาระดบั ความเสย่ี งจากสาธารณภยั ประเทศทม่ี คี วามเสย่ี งตำ�่ จะยงิ่ ดงึ ดดู การลงทนุ มากยงิ่ ขนึ้ จงึ เปน็ การกระตนุ้ ใหป้ ระเทศทตี่ อ้ งการใหธ้ รุ กจิ มาลงทนุ เรมิ่ สนใจเรอ่ื งการลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั และเปดิ โอกาสใหภ้ าคธรุ กจิ เขา้ มามสี ว่ นรว่ ม มากย่งิ ขน้ึ l ธรุ กจิ เหน็ วา่ การจดั การความเสย่ี งจากสาธารณภยั เปน็ โอกาสในการพฒั นา มีการคาดการณ์ว่าจะมีการลงทุนเพื่อลดความเปราะบางจากสาธารณภัยเพ่ิมมากข้ึน ในอนาคต ธรุ กจิ ขนาดใหญก่ ำ� ลงั ใหค้ วามสำ� คญั กบั เรอ่ื งนี้ ซง่ึ เปน็ การแสดงถงึ การใหค้ ณุ คา่ ในเรอ่ื งการจดั การตน้ ทนุ ทางธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ้ มอยา่ งยง่ั ยนื การเปดิ โอกาสใหช้ มุ ชน และครวั เรอื นทอ้ งถน่ิ เขา้ มามสี ว่ นรว่ มและไดร้ บั ผลประโยชนจ์ ากการลดความเสย่ี งจาก สาธารณภยั จะเกดิ ผลประโยชนร์ ว่ มกนั และชว่ ยลดความเสยี่ งทจี่ ะเกดิ ขน้ึ ในภาคธรุ กจิ 83

การลดความเส่ยี งจากสาธารณภัย หากประเทศไทยตอ้ งการดงึ ดดู การลงทนุ จงึ ควรพจิ ารณาเรอื่ งการลดความเสยี่ ง จากสาธารณภัยโดยให้ภาคธรุ กิจเข้ามามีสว่ นรว่ ม อาจทำ� ได้โดย l เปดิ เผยขอ้ มลู และงบประมาณเรอื่ งความเสยี่ งใหแ้ กภ่ าคธรุ กจิ รวมทงั้ สาธารณะ l บรู ณาการขอ้ มลู เรอ่ื งความเสย่ี งจากสาธารณภยั ของประเทศเพอ่ื ใหภ้ าคธรุ กจิ ไดใ้ ชป้ ระกอบการตัดสนิ ใจในการลงทุน l บรู ณาการเรอื่ งความเสย่ี งจากสาธารณภยั เขา้ สวู่ าระในการแขง่ ขนั แหง่ ชาติ l สนับสนุนและเปิดโอกาสให้ภาคธุรกิจ รวมทั้งชุมชนและสังคมเข้าร่วม วางแผนการจดั การสาธารณภยั ทั้งระดบั ชาติและระดบั ทอ้ งถ่ิน l สนับสนุนการพัฒนาการจัดการความเส่ียงจากสาธารณภัยในภาคธุรกิจ โดยใหม้ สี ว่ นร่วมกับชุมชนท้องถิน่ และสังคม ฯลฯ นอกจากนี้ ส�ำหรับภาคธุรกิจเอง เพื่อรักษาความสามารถในการด�ำเนินธุรกิจ ไดอ้ ยา่ งตอ่ เนอ่ื งแมจ้ ะประสบสาธารณภยั กต็ าม กค็ วรตอ้ งใหค้ วามสนใจและลงทนุ กบั การบริหารความต่อเนื่องของธุรกิจ (Business Continuity Management: BCM) และการวางแผนความต่อเนอ่ื งของธรุ กิจ (Business Continuity Plan: BCP) ซึ่งเปน็ การวเิ คราะหค์ วามเสยี่ งของธรุ กจิ ตนเองจากสาธารณภยั พรอ้ มทง้ั จดั การลดปจั จยั เสย่ี ง ตา่ ง ๆ ทเ่ี กยี่ วขอ้ ง และเตรยี มในเรอ่ื งของการเผชญิ เหตฉุ กุ เฉนิ ทง้ั ในเรอ่ื งสถานทตี่ งั้ สำ� รอง ความตอ่ เนอ่ื งของระบบงาน ระบบสารสนเทศและการสอ่ื สาร ขนั้ ตอนการปฏบิ ตั เิ มอ่ื เกดิ เหตฉุ ุกเฉนิ การสงั่ งาน ทีมงานผรู้ ับผดิ ชอบ เป็นต้น ส�ำหรบั การด�ำเนนิ งานทางภาครัฐ ใหม้ คี วามตอ่ เนอื่ งและสามารถใหค้ วามชว่ ยเหลอื สนบั สนนุ ภาคธรุ กจิ ไดแ้ มเ้ กดิ เหตกุ ารณ์ สาธารณภัย ภาครัฐก็มีความจ�ำเป็นต้องลงทุนคู่ขนานกับภาคธุรกิจในการวางแผน ความตอ่ เนอื่ งของการดำ� เนนิ การภาครฐั (Government Continuity Plan: GCP) เชน่ กนั 84

การลดความเส่ียงจากสาธารณภัย ตัวอยา่ งการบริหารความตอ่ เนอ่ื งของธุรกจิ ในประเทศไทย บรษิ ทั ปนู ซเี มนตไ์ ทย จำ� กดั (มหาชน) ไดเ้ ปน็ ตน้ แบบการจดั ตงั้ ศนู ยก์ ารจดั การ เพอื่ ใหธ้ รุ กจิ สามารถดำ� เนนิ การไดอ้ ยา่ งตอ่ เนอ่ื งในภาวะวกิ ฤตเิ มอื่ เกดิ อทุ กภยั พ.ศ. 2554 โดยมกี ารเตรยี มรบั มอื ในสถานการณว์ กิ ฤตผา่ นกจิ กรรมตา่ ง ๆ ไดแ้ ก่ การใหค้ วามชว่ ยเหลอื พนกั งานในทกุ ระยะทเี่ กดิ อทุ กภยั การแจง้ เตอื นใหค้ วามชว่ ยเหลอื ขณะเกดิ สาธารณภัย และการฟื้นฟูเพื่อให้เกิดความย่ังยืนขององค์กรได้ในอนาคต นอกจากนี้ ยังมกี ารใช้ เทคโนโลยใี นการสอื่ สาร เชน่ ระบบการเชอ่ื มเครอื ขา่ ยเสมอื นสว่ นตวั โดยใชโ้ ครงสรา้ ง ของเครอื ขา่ ยสาธารณะ (virtual private network หรอื VPN) ระบบ Air Card ระบบ การประชมุ ทางไกล (teleconference) ทำ� ใหพ้ นกั งานสามารถทำ� งานและตดิ ตอ่ สอ่ื สาร กันได้ในขณะเกิดอุทกภัย รวมท้ังมีการถอดบทเรียน ผ่านหนังสือช่ือ “เอสซีจีโมเดล ถอดบทเรยี นกลยทุ ธฝ์ า่ วกิ ฤตมหาอทุ กภยั ” เพอ่ื เปน็ บทเรยี นในการรบั มอื สาธารณภยั ที่อาจเกิดข้ึนตอ่ ไป ทีม่ า: ประชาชาตธิ ุรกิจ, 2554 รูปที่ 28 : ศูนย์ปฏิบตั ิการนำ้� ทว่ ม บรษิ ัท ปนู ซเี มนต์ไทย จ�ำกัด (มหาชน) ที่มา: ระบบสารสนเทศเพื่อการเรียนรู้เกี่ยวกับอุทกภัย มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลธัญบุรี จ.ปทุมธานี 85

การลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั 5.3 การลงทนุ เพ่ือการลดความเส่ียงจากสาธารณภยั สาธารณภยั ทเ่ี กดิ ข้ึนส่งผลให้ภมู ภิ าคเอเชียตะวันออกเฉยี งใต้และประเทศไทย สญู เสยี มลู คา่ ทางเศรษฐกจิ มากมายตามทร่ี ะบใุ นบทท่ี 1 เนอื่ งจากประเทศทปี่ ระสบภยั ตอ้ งใช้ งบประมาณในการบูรณะและฟื้นฟูความเสียหายที่เกิดขึ้น ส่งผลต่อมูลค่าผลิตภัณฑ์ มวลรวมของประเทศทลี่ ดลง สาเหตหุ ลกั คอื ชอ่ งวา่ งทางความรู้ นโยบาย และงบประมาณ ในเรอ่ื งสาธารณภยั และการบรหิ ารจดั การสาธารณภยั ทเี่ กดิ ขน้ึ ในทกุ ภาคสว่ นทง้ั ภาครฐั ธุรกิจ และประชาสงั คม การลงทนุ เพื่อลดความเส่ยี งจากสาธารณภัยทีผ่ า่ นมามกั มงี บประมาณทีจ่ ำ� กดั ตามรายงาน lnvesting in Resilience Ensuring a Disaster - Resistant Future ของธนาคารพัฒนาเอเชยี (Asian Development Bank: ADB, 2013) พบวา่ ประเทศ ทมี่ รี ายไดต้ ำ่� มกั ไมม่ งี บประมาณ หรอื มงี บประมาณในระดบั ชาตแิ ละทอ้ งถน่ิ ไมเ่ พยี งพอ ต่อกิจกรรมเพื่อลดความเสี่ยงจากสาธารณภัย ซึ่งเป็นแนวทางที่ย่ังยืนในระยะยาว เพือ่ ลดความสูญเสีย ประเทศเหล่านีม้ กั ให้ความส�ำคญั กับการใช้งบประมาณเพื่อนโยบาย ท่ีเห็นผลลัพธ์ในทันทีและเป็นรูปธรรมมากกว่านโยบายเรื่องการลดความเสี่ยง จากสาธารณภยั ทตี่ อ้ งรอผลลพั ธใ์ นระยะเวลายาวนานเกนิ กวา่ อายขุ องรฐั บาลทบ่ี รหิ าร ประเทศ ดงั นนั้ งบประมาณของประเทศเหลา่ น้ี จงึ มกั นำ� ไปใชส้ รา้ งถนน โรงเรยี น หรอื โรงพยาบาล ท่ีเน้นในปริมาณมากกว่าคุณภาพ และมักไม่ได้ค�ำนึงถึงปัจจัยท่ีจะช่วย ลดความลอ่ แหลมหรือความเปราะบางตอ่ ภัย การลงทนุ เพอ่ื ลดความเสยี่ งจากสาธารณภยั เชน่ การสรา้ งอาคารทม่ี คี วามคงทน แขง็ แรงน้นั ย่งิ สร้างให้มีความแขง็ แรงต่อภัยไดม้ ากข้ึนเท่าใด ย่อมตอ้ งใชง้ บประมาณ และเงินลงทุนมากขึ้นเท่านั้น จึงท�ำให้มีการผ่อนปรน ยอมสร้างอาคารด้วยมาตรฐาน ทลี่ ดลง เพอื่ แลกกบั การใชเ้ งนิ ลงทนุ ทนี่ อ้ ยลง ซงึ่ เปน็ การสรา้ งความเปราะบางของอาคาร และท�ำให้ผู้อาศัยอยู่ในอาคารเช่นนั้นอาจมีความเสี่ยงที่จะสูญเสียชีวิตหรือบาดเจ็บ เพม่ิ มากขนึ้ นอกจากนี้ การลงทนุ ในเรอื่ งสาธารณภยั มกั ใหค้ วามสำ� คญั กบั การชว่ ยเหลอื ในภาวะฉกุ เฉนิ และการฟน้ื ฟบู รู ณะประเทศหลงั เกดิ ภยั ไปแลว้ แมว้ า่ การลงทนุ ในการ ดำ� เนนิ การเหลา่ นจี้ ะมคี วามสำ� คญั แตอ่ าจไมส่ ง่ ผลใหส้ งั คมมคี วามสามารถในการรบั มอื กบั สาธารณภัยไดใ้ นระยะยาว 86

การลดความเสยี่ งจากสาธารณภัย การลงทุนเพื่อลดความเสี่ยง เป็นแนวทางหนึ่งในการสนับสนุนให้ทุกภาคส่วน ไมว่ า่ จะเปน็ ชมุ ชน ทอ้ งถน่ิ จงั หวดั ภมู ภิ าค หรอื ระดบั ประเทศ มคี วามตระหนกั รใู้ นการ ลดผลกระทบที่เกิดจากความเสียหายและความสูญเสียจากสาธารณภัยในระยะยาว ซ่ึงจะช่วยให้ประชาชนมีศักยภาพในการรับมือกับสาธารณภัยได้อย่างย่ังยืนมากขึ้น การลงทนุ เรื่องการลดความเสี่ยงและการเตรยี มรับมือจึงมีความคุม้ คา่ อย่างยง่ิ และส่งผล อยา่ งสงู ต่อการลดผลกระทบจากภยั ธรรมชาติ ประเทศไทยสามารถลงทนุ ทางงบประมาณในเรอื่ งการลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั ได้ตามคำ� แนะนำ� ของธนาคารโลก ดังนี้ มาตรการในระยะสนั้ การลงทนุ ในระบบพยากรณเ์ หตรุ า้ ยและระบบการเตอื นภยั ลว่ งหนา้ ถอื วา่ ใหผ้ ลตอบแทนการลงทนุ ทสี่ งู ซง่ึ จะเหน็ ผลในทนั ทอี ยา่ งมนี ยั สำ� คญั ทง้ั น้ี ในส่วนของการเสริมสร้างความแข็งแกร่งทางกฎหมายและการประสานความร่วมมือ ของสถาบนั ตา่ ง ๆ อกี ทง้ั การสง่ เสรมิ โครงการพฒั นาระดบั ชมุ ชนเพอื่ การลดความเสยี่ ง จากสาธารณภัย ลว้ นเป็นแผนงานที่จะเป็นประโยชน์ทง้ั ส้นิ มาตรการในระยะปานกลางถงึ ระยะยาว การสรา้ งความสมดลุ ระหวา่ งการลงทนุ ในโครงสร้างทางวัตถุและส่ิงที่นอกเหนือจากงานโครงสร้างนั้นเป็นกุญแจส�ำคัญ สงิ่ นคี้ รอบคลมุ ถงึ โครงสรา้ งพื้นฐาน “สเี ทา” ทางวตั ถุ เช่น คอนกรตี และโครงสรา้ ง “สีเขยี ว” ท่มี ปี ระสทิ ธิภาพทางเศรษฐกจิ ดงั เช่นการฟนื้ ฟูป่าชายเลนการบรู ณะพ้นื ที่ ชมุ นำ�้ และชายฝง่ั ทง้ั น้ี ควรมกี ารเตรยี มการพฒั นายทุ ธศาสตรด์ า้ นการเงนิ การคลงั ตอ่ ความเสยี่ งจากสาธารณภยั และระบบการคมุ้ ครองทางสงั คมทคี่ รอบคลมุ ไปถงึ เหตกุ ารณ์ สาธารณภัยทีอ่ าจเกิดขึ้น มาตรการในระยะยาว การเปลย่ี นแปลงสคู่ วามเปน็ เมอื งนนั้ ควรไดร้ บั การบรหิ าร จดั การดว้ ยการใชข้ อ้ มลู ความเสย่ี งมาประกอบในการวางแผนและพฒั นาเมอื งใหค้ ำ� นงึ ถงึ ความเสี่ยงในทุกมิติอย่างเป็นระบบ รวมท้ังการตัดสินใจทางนโยบายท่ีค�ำนึงถึงเร่ือง สาธารณภัย ความเส่ียงด้านภูมิอากาศตา่ ง ๆ และความแปรปรวนท่อี าจเกิดขึ้น 5.4 การลดความเสยี่ งจากสาธารณภยั โดยชมุ ชน บทบาทของชุมชนมีความส�ำคัญเป็นอย่างมากในการเตรียมความพร้อมและ ลดความเส่ียงจากสาธารณภัย เน่ืองจากชุมชนจะต้องอยู่อาศัยในพ้ืนท่ีของตนซึ่งมี ความเสย่ี ง ในการปฏบิ ตั แิ บบดง้ั เดมิ นน้ั เมอื่ เกดิ สาธารณภยั ชมุ ชนอาจไมร่ วู้ ธิ กี ารจดั การ 87

การลดความเสี่ยงจากสาธารณภยั และรอความช่วยเหลือจากหน่วยงานภายนอก แต่ในปัจจุบัน หากชุมชนได้รับ การพฒั นาศกั ยภาพ รวมทง้ั มภี มู ปิ ญั ญาทอ้ งถน่ิ ในการลดความเสยี่ ง กจ็ ะสามารถทำ� ให้ ชมุ ชนมคี วามปลอดภยั จากสาธารณภยั หรอื ฟน้ื ตวั จากสาธารณภยั ไดภ้ ายในระยะเวลา อนั รวดเร็ว การลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั โดยชุมชนสามารถท�ำไดห้ ลายวิธี ด้วยการมี ส่วนร่วมของคนหลากหลายกล่มุ ในชมุ ชน ยกตวั อย่างเช่น l การลดความเส่ียงจากสาธารณภัยโดยใช้ชุมชนเป็นฐาน (community based disaster risk reduction: CBDRR) มงุ่ เน้นใหช้ ุมชนเป็นศนู ยก์ ลางและมีส่วนร่วม ในการประเมนิ ความเสย่ี งและจดั การความเสย่ี งดว้ ยชมุ ชนและเพอื่ ชมุ ชน เพอ่ื ใหช้ มุ ชน มคี วามยอมรบั ปจั จยั ทกี่ อ่ ใหเ้ กดิ ความเสยี่ งและวางแผนในการขจดั หรอื ลดทอนปจั จยั เสยี่ ง นนั้ ๆ ร่วมกัน (รปู ที่ 29) ที่มา: Help Age lnternational, 2013 รูปท่ี 29 : การวางแผนเตรียมพรอ้ มชุมชนในการรับมอื กับสาธารณภัยบา้ นเปียงกอก อ.ฝาง จ.เชยี งใหม่ l การลดความเส่ียงจากสาธารณภัยโดยการมีส่วนร่วมของเด็กและเยาวชน (child-led disaster risk reduction: CLDRR) ซ่งึ เน้นการสง่ เสริมสิทธิการมีส่วนร่วม ของเด็กและเยาวชน และยังเป็นการช่วยลดความเปราะบางในการสร้างความรู้และ ทกั ษะใหพ้ วกเขาไดม้ สี ว่ นรว่ มกบั ผใู้ หญใ่ นชมุ ชนเพอื่ ใหม้ คี วามปลอดภยั จากสาธารณภยั โดยมากมีการด�ำเนนิ งานควบคไู่ ปกบั ภาคการศกึ ษาและโรงเรียนในชมุ ชน 88

การลดความเสยี่ งจากสาธารณภัย l การลดความเสยี่ งจากสาธารณภยั ทเ่ี นน้ เรอื่ งความเทา่ เทยี มกนั ของมติ ชิ าย และหญิง เนื่องจากชายและหญิงมีความต้องการและมีมุมมองในการด�ำเนินชีวิต ที่แตกต่างกัน ดังน้ัน การส่งเสริมให้ชายและหญิงได้เข้ามามีส่วนร่วมในกิจกรรม การลดความเส่ียงจากสาธารณภัยจะท�ำให้เข้าถึงมุมมองท่ีแตกต่างกัน ท�ำให้กิจกรรม การลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั ของชมุ ชนมปี ระสทิ ธภิ าพและตอบสนองตอ่ ขอ้ เทจ็ จรงิ ในชุมชนมากข้นึ (รปู ที่ 30) ที่มา: องค์การเฮล์พเอจ อนิ เตอร์เนชน่ั แนล, 2556 รูปท่ี 30 : การให้ความสำ� คญั กบั ความเท่าเทยี มทางเพศในการจดั การสาธารณภัยในโครงการ การเตรียมความพรอ้ มรับภยั พิบตั ขิ องจังหวัดพระนครศรีอยธุ ยา l การลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั โดยผพู้ กิ ารหรอื ผสู้ งู อายมุ สี ว่ นรว่ ม กจิ กรรม การลดความเสี่ยงจากสาธารณภัย รวมท้ังผลผลิตต่าง ๆ เช่น แผนท่ีความเสี่ยงภัย มักไม่ได้ค�ำนึงถึงผู้พิการหรือผู้สูงอายุ โดยที่กลุ่มคนเหล่าน้ีนับว่ามีความเสี่ยงท่ีจะได้รับ ผลกระทบจากสาธารณภัยมากกว่าคนกลุ่มอ่ืน ๆ ดังน้ัน การให้ผู้พิการและผู้สูงอายุ เข้ามามีสว่ นรว่ มในกจิ กรรมการลดความเส่ียงจากสาธารณภยั จะท�ำให้พวกเขาได้เสนอ แนวคดิ วา่ ชมุ ชนควรมแี นวทางอยา่ งไรเพอื่ ทจ่ี ะทำ� ใหผ้ พู้ กิ ารและผสู้ งู อายมุ คี วามปลอดภยั เมือ่ เกดิ สาธารณภยั แนวคดิ ทส่ี ำ� คญั สำ� หรบั การลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั โดยชมุ ชน คอื การเชอื่ มน่ั ในศกั ยภาพของชมุ ชน ไมม่ องวา่ ชมุ ชนเปน็ เพยี งแคเ่ หยอ่ื ของสาธารณภยั แตม่ ศี กั ยภาพ 89

การลดความเส่ียงจากสาธารณภยั ในการเตรยี มพร้อม จดั หามาตรการและวิธกี ารทีจ่ ะทำ� ให้ชุมชนตนเองปลอดภัย และ สามารถจดั การชมุ ชนของตนเองไดแ้ มไ้ มไ่ ดร้ บั ความชว่ ยเหลอื จากหนว่ ยงานภายนอกเลย ดงั นนั้ แนวคดิ เชน่ นจ้ี ะเปน็ การเสรมิ พลงั การมสี ว่ นรว่ มของชมุ ชน พฒั นาศกั ยภาพ และ ลดความเปราะบางของคนในชมุ ชน นอกจากน้ี ชมุ ชนยงั สามารถทำ� งานรว่ มกบั องคก์ ร ท้งั ภาครฐั และเอกชนในการลดความเส่ียงจากสาธารณภยั ได้ ตัวอย่างการท�ำงานร่วมกนั ระหวา่ งชุมชนองคก์ รตา่ งๆ เมอื่ เกดิ อทุ กภยั ครง้ั ใหญใ่ นภาคกลางเมอ่ื ปี พ.ศ. 2554 องคก์ ารแพลน อนิ เตอร์ เนชนั่ แนล อิงค์ (Plan lnternational lnc.) ซึ่งเป็นองค์กรท่ที �ำงานดา้ นเด็ก ได้รว่ ม ทำ� งานกบั ชมุ ชนและโรงเรยี นในภาคกลางโดยเฉพาะในจงั หวดั พระนครศรอี ยธุ ยาและ จังหวัดปทุมธานี โดยให้ความช่วยเหลือด้านของยังชีพในเบื้องต้น พร้อมทั้งส�ำรวจ ความตอ้ งการของเดก็ และเยาวชนในขณะประสบภัย พบวา่ มีความสำ� คญั เปน็ อย่างย่ิง ทเี่ ดก็ ควรจะไดร้ บั ความคมุ้ ครองใหม้ คี วามปลอดภยั ในเหตกุ ารณส์ าธารณภยั ทางองคก์ ารฯ จงึ ไดเ้ รม่ิ เขา้ ไปพดู คยุ กบั องคก์ ารบรหิ ารสว่ นตำ� บลใหเ้ หน็ ความสำ� คญั ของการคมุ้ ครอง เดก็ ในเหตุการณส์ าธารณภยั โดยออกเปน็ มาตรการส�ำหรับผู้ใหญใ่ นการดูแลเดก็ และ เยาวชนไม่ให้มคี วามเสย่ี งตอ่ การละเมิดทางเพศและอันตรายทางกายภาพอนั เกิดจาก สาธารณภัย เมื่อผู้ใหญ่และชุมชนเริ่มเข้าใจและไว้วางใจก็ได้เปิดพ้ืนที่ให้องค์การฯ ไดเ้ ขา้ มาเผยแพรค่ วามรใู้ นประเดน็ อน่ื โดยเฉพาะเรอื่ งการลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั ที่เด็กเป็นศูนยก์ ลาง กระบวนการอบรม คอื การทำ� กจิ กรรมในชน้ั เรยี นในชมุ ชน เพอ่ื ใหเ้ ดก็ และเยาวชน รวมท้ังครู ให้มีความรู้ความเข้าใจเรื่องอุทกภัยและการลดความเสี่ยงจากสาธารณภัย โดยการทำ� ความเข้าใจแนวคดิ ความหมายเร่อื งภยั และสาธารณภัย การจัดท�ำข้อมลู ร่วมกับ ผใู้ หญใ่ นชมุ ชนเพอื่ จดั ระบบขอ้ มลู ของคนในชมุ ชน สะทอ้ นสภาพปญั หาและพนื้ ทเ่ี สย่ี ง พ้ืนท่ีปลอดภัยในชมุ ชน จดั ท�ำระบบข้อมูลสารสนเทศ (แผนที่ GIS) ต่อจากนนั้ ให้วิเคราะห์ ปญั หาเพอื่ จำ� แนกขอ้ มลู เปน็ หมวดหมู่ ในดา้ นตา่ ง ๆ เชน่ ดา้ นคมนาคม อาชพี การศกึ ษา ในขัน้ สุดท้าย คือ เดก็ และเยาวชนท�ำงานร่วมกบั ผใู้ หญใ่ นชมุ ชนจดั ท�ำแผนแม่บทชุมชน เพอ่ื กำ� หนดแนวทางการลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั ใหต้ รงกบั สภาพปญั หาจรงิ ทเ่ี ผชญิ 90

การลดความเสีย่ งจากสาธารณภยั แผนของชมุ ชนจะมใี นระดบั ครวั เรอื น เปน็ การเตรยี มความพรอ้ มในครวั เรอื นของตนเอง ระดบั ชมุ ชน เพอื่ เตรยี มแนวทางการจดั การสาธารณภัยของชมุ ชน และระดับท้องถ่ิน ซึ่งมีการประสานแผนแม่บทเข้ากับแผนองค์การบริหารส่วนต�ำบล และประสาน ความร่วมมือระหว่างชุมชน หน่วยงานภาครัฐและภาคเอกชน จะเห็นได้ว่าจากกรณีนี้ เดก็ และเยาวชนไดพ้ ฒั นาศกั ยภาพอยา่ งมาก และสามารถทำ� งานรว่ มกบั ผใู้ หญใ่ นชมุ ชน ในเรื่องการลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั ได้ (ทม่ี า: องค์การแพลน อนิ เตอร์เนชนั่ แนล องิ ค,์ 2555) ส่งิ ทีช่ มุ ชนสามารถท�ำไดใ้ นการลดความเสี่ยงจากสาธารณภยั โดยสรปุ คือ l มคี วามรคู้ วามเขา้ ใจเรอ่ื งการลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั และมกี ารสำ� รวจ ชมุ ชนเพอ่ื วเิ คราะหค์ วามเสยี่ งและศกั ยภาพ รวมทงั้ กลมุ่ เปราะบางของชมุ ชนและนำ� ขอ้ มลู เหล่าน้นั มาจัดทำ� เปน็ แผนลดความเสย่ี งภัยของชมุ ชน l จัดการฝึกอบรมสมาชิกชุมชนอยู่เสมอ โดยเฉพาะอย่างย่ิงกลุ่มเปราะบาง เพือ่ ใหพ้ วกเขามศี ักยภาพมากขน้ึ l ใชภ้ มู ิปญั ญาทอ้ งถิ่นในการเตรยี มพร้อมรบั มือกับสาธารณภัย l เตรยี มส่งิ ของยังชพี ทีจ่ ำ� เปน็ ก่อนที่จะเกิดสาธารณภยั l มีแผนรับมือกับสาธารณภัยในครอบครัว เช่น การสร้างบ้านเรือนให้มี ความแข็งแรงและอยู่ในพ้ืนท่ีท่ีปลอดภัย รวมทั้งอาจมีการเตรียมพร้อมในครอบครัว หากต้องอพยพออกจากบา้ นของตน l สรา้ งหรอื ปรบั ปรงุ สาธารณปู โภคในชมุ ชนใหช้ ว่ ยลดความรนุ แรงจากสาธารณภยั เชน่ ชมุ ชนทโ่ี ดนนำ้� ทว่ มบอ่ ยอาจมกี ารสรา้ งฝา่ ยชะลอนำ�้ หรอื ทำ� พนื้ ทแี่ กม้ ลงิ เพอ่ื พกั นำ้� l มแี ผนในภาวะฉกุ เฉนิ เมอื่ เกดิ สาธารณภยั และแผนการฟน้ื ฟชู มุ ชนหลงั จาก เกดิ สาธารณภยั ซงึ่ ควรมกี ารประสานงานกบั หนว่ ยงานรฐั ทม่ี หี นา้ ทรี่ บั ผดิ ชอบในระดบั ท้องถ่ินและระดับจังหวัด เพื่อให้แผนมีความบูรณาการและตอบสนองความต้องการ ของชมุ ชนได้อย่างแท้จริง ฯลฯ 91

การลดความเส่ยี งจากสาธารณภยั 5.5 การปลกู จิตสำ� นกึ และสร้างวัฒนธรรมความปลอดภัยในสังคม จิตส�ำนึกในเร่ืองความปลอดภัยเป็นสิ่งส�ำคัญที่จะเป็นรากฐานในการผลักดัน เรอื่ งการลดความเสยี่ งจากสาธารณภยั ใหเ้ ปน็ ทต่ี ระหนกั ของสงั คม ในประเทศทปี่ ระสบภยั ขนาดใหญเ่ ปน็ ประจำ� อยา่ งเชน่ ประเทศญปี่ นุ่ จะพบวา่ ประชาชนมคี วามตนื่ ตวั ในการ เรียนรู้วิธีการรับมือกับสถานการณ์ภัยและดูแลตัวเอง พร้อมทั้งหาทางป้องกัน และลดผลกระทบจากภยั อยา่ งกระตอื รอื รน้ ทงั้ ยงั มองวา่ สาธารณภยั เปน็ สว่ นหนง่ึ ของ ชีวิตท่ีเป็นเร่ืองใกล้ตัวท่ีมองข้ามไม่ได้ ซ่ึงเม่ือหันกลับมามองเปรียบเทียบกับประเทศ ที่ประสบภัยไม่บ่อยคร้ังและเห็นว่าเร่ืองสาธารณภัยเป็นเร่ืองไกลตัวแล้วนั้น จะพบว่า การผลกั ดนั ใหก้ ารลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั เปน็ เรอื่ งจำ� เปน็ ในประเทศเหลา่ นที้ ำ� ได้ ไมง่ า่ ยนกั อยา่ งไรกด็ ี แมจ้ ะยากเพยี งใดกต็ าม แตก่ ารสรา้ งจติ สำ� นกึ ใหก้ บั ประชาชนใน เรื่องของสาธารณภัยและการดูแลความปลอดภัยให้แก่ตนเองและสังคมยังคงเป็น สงิ่ จำ� เปน็ ทต่ี ้องดำ� เนนิ การให้เกิดผลสัมฤทธิ์ ทัง้ นี้ สามารถท�ำไดห้ ลายวธิ ี โดยสว่ นมาก ใหค้ วามส�ำคญั กับการปลกู ฝังความรู้และความเขา้ ใจเปน็ สำ� คญั เชน่ l จดั ใหม้ ขี อ้ มลู เกย่ี วกบั ความเสยี่ งภยั และวธิ กี ารปอ้ งกนั ภยั โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ สำ� หรบั ประชากรในพน้ื ทเี่ สยี่ งภยั สงู โดยอาจเผยแพรส่ อื่ สารมวลชนตา่ ง ๆ หรอื สอื่ สงั คม ออนไลน์ (social media) ท่ดี ึงดดู ความสนใจจากประชาชน l จดั ท�ำหนังสอื หรอื สอื่ ประชาสมั พันธ์ รวบรวมองค์ความรู้ ตัวอยา่ งการปฏิบัติท่ดี ี ในพืน้ ทต่ี า่ ง ๆ เพอื่ สรา้ งความรู้และให้ชุมชนใชเ้ ป็นตวั อย่างในการปฏบิ ตั ิ l ส่งเสริมให้มีการจัดเวทีสาธารณะ การเสวนาเก่ียวกับเรื่องการท�ำสังคม ใหป้ ลอดภัยจากสาธารณภยั อยา่ งสม�ำ่ เสมอ และเปิดโอกาสใหป้ ระชาชนเขา้ รว่ มรับฟงั และแสดงความคดิ เห็น l ผลกั ดนั องคค์ วามรเู้ รอื่ งการลดความเสยี่ งจากสาธารณภยั เขา้ สหู่ ลกั สตู รของ โรงเรยี นและมหาวทิ ยาลยั รวมทงั้ จดั ทำ� ขอ้ มลู ความรทู้ เี่ ปน็ ทางการ และไมเ่ ปน็ ทางการ เพอ่ื เผยแพรใ่ นระบบการศกึ ษานอกโรงเรยี นและในโรงเรยี น รวมทงั้ การฝกึ อบรมตา่ ง ๆ l ส่งเสริมใหค้ รอบครวั ทง้ั พอ่ และแม่ถา่ ยทอดความรแู้ ละสร้างความตระหนกั ใหแ้ กล่ กู เกยี่ วกบั เรอื่ งการลดความเสยี่ งจากสาธารณภยั และการปฏบิ ตั ติ วั ในภาวะฉกุ เฉนิ ในขณะเดียวกันลกู กส็ ามารถใหค้ วามรพู้ อ่ แม่ไดเ้ ชน่ กัน นอกจากการปลูกฝังจากบา้ นแล้ว โรงเรยี นและวัด (รวมถงึ ศาสนาสถานอน่ื ๆ ของทกุ ศาสนา) ทเี่ ป็นศูนย์รวมจิตใจและ 92

การลดความเส่ยี งจากสาธารณภยั เป็นแหล่งการพัฒนาคนและสังคม ยังสามารถมีส่วนร่วมในการส่งเสริมให้ทุกคน มีความตระหนกั และใหค้ วามรกู้ บั สมาชกิ ชมุ ชนใหม้ คี วามปลอดภยั จากสาธารณภยั ได้ l สร้างเครือข่ายของหน่วยงานท่ีด�ำเนินงานด้านสาธารณภัยและภัยพิบัติ รวมทง้ั สง่ เสรมิ ใหม้ กี ารแลกเปลยี่ นขอ้ มลู และผนกึ กำ� ลงั ในการผลกั ดนั ใหก้ ารลดความเสย่ี ง เป็นท่รี ูจ้ กั และเปน็ แนวปฏบิ ตั ิใหก้ บั บุคคลท่ัวไป l สง่ เสรมิ ใหป้ ระชาชนไมต่ ดั ตน้ ไมท้ ำ� ลายปา่ รกั ษาแหลง่ ตน้ นำ�้ เพราะจะชว่ ย ให้ลดความรุนแรงของสาธารณภยั โดยเฉพาะอย่างยงิ่ อทุ กภยั ได้ l ส่งเสรมิ ใหป้ ระชาชนสรา้ งบา้ นและอาคารใหม้ ีความแข็งแรงและปลอดภยั จากสาธารณภัยที่อาจเกิดขึน้ ไดใ้ นพน้ื ทท่ี ตี่ นอาศัยอยู่ l ฯลฯ ตัวอย่างการปลกู จิตส�ำนกึ เรอื่ งการลดความเสยี่ งจากสาธารณภยั ในโรงเรียน องค์การแอค็ ชนั่ เอด ประเทศไทย (Action Aid Thailand) ได้จัดท�ำโครงการ โรงเรียนปลอดภัยจากภัยพิบัติส�ำหรับเด็กและเยาวชนท่ีได้รับกระทบจากคล่ืนสึนามิ ในภาคใต้ของประเทศไทย โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อพัฒนาศักยภาพของเด็กในระดับ ประถมศกึ ษาชน้ั ปที ี่ 5 และ 6 ใหม้ สี ว่ นรว่ มในการสรา้ งความตระหนกั เพอ่ื สรา้ งโรงเรยี น ปลอดภยั พบิ ตั ิ โดยมงุ่ เนน้ ใหเ้ ดก็ เปน็ ผสู้ ง่ สารในการสรา้ งความตระหนกั รบั รใู้ หเ้ กดิ ขนึ้ ในโรงเรียนเก่ียวกับเร่ืองภัยพิบัติและการเตรียมความพร้อมรับมือกับภัยพิบัติ และ ยงั ได้ขยายผลไปถงึ คนในครอบครัวทเี่ ดก็ อาศยั อยู่ นอกจากน้ี บคุ ลากรครทู ่มี ีสว่ นรว่ ม ในโครงการ ยงั มสี ว่ นรว่ มในการออกแบบสอ่ื การสอนสำ� หรบั ใชใ้ นโรงเรยี น เพอื่ ใหเ้ กดิ การเรียนรู้และเข้าใจรูปแบบของภัยพิบัติประเภทต่าง ๆ รวมถึงแนวทางการป้องกัน เพอื่ ลดภยั พบิ ัติที่เกิดขน้ึ เฉพาะหน้าในอนาคตได้ ทม่ี า: องคก์ ารแอ๊คช่ันแอด ประเทศไทย, 2549 93

การลดความเสยี่ งจากสาธารณภยั ตวั อยา่ งการปลกู จติ สำ� นกึ เรอ่ื งการลดความเสย่ี งจากภยั พบิ ตั กิ บั เดก็ ในเขตชมุ ชนเมอื ง องคก์ ารชว่ ยเหลอื เดก็ (Save the Children) ดำ� เนนิ โครงการลดความเสยี่ งจาก ภยั พบิ ัตใิ นเขตชนุ ชนเมอื งโดยมีเดก็ เป็นศูนยก์ ลาง ซงึ่ ไดร้ บั การสนับสนุนจากองค์การ พัฒนาระหว่างประเทศของสหรัฐอเมริกา (USAID) และแฟมิลี่มาร์ท (FamilyMart) จัดค่ายอบรมลดความเสี่ยงจากภัยพิบัติในเขตชุมชนเมืองเพ่ือให้ความรู้เด็ก ๆ เร่ืองภัยพิบตั ิ เชน่ ความหมายของภัยพบิ ัติ สาเหตุและการป้องกันภัยพบิ ตั ิ ความเส่ียง จากภยั พบิ ตั ทิ อี่ าจเกดิ ขน้ึ ในชมุ ชน โดยองคก์ ารชว่ ยเหลอื เดก็ ทำ� งานรว่ มกบั หนว่ ยงาน พนั ธมติ รทสี่ ง่ ผเู้ ชย่ี วชาญดา้ นการออกแบบสอื่ รณรงคโ์ ดยเฉพาะเขา้ ไปในชมุ ชนเพอื่ ทำ� กจิ กรรมกับเด็ก ๆ เพือ่ พูดคุยท�ำความเขา้ ใจและแบ่งเดก็ ออกเปน็ กล่มุ ย่อย เพือ่ ให้ได้ ใชเ้ วลาทำ� งานในกลมุ่ ของตวั เองและใชค้ วามรทู้ ไ่ี ดเ้ รยี นรใู้ นการออกแบบโปสเตอรห์ รอื แผ่นพบั รณรงค์เก่ยี วกับการลดความเสี่ยงจากภยั พิบตั ิในเขตชุมชนเมือง เพือ่ น�ำไปใช้ ในการบอกกล่าวกับชุมชนของตนเองให้ระมัดระวังอันตรายที่เกิดจากภัยพิบัติ และ สอ่ื สารข้อมูลดา้ นภัยพิบัตใิ นเขตชมุ ชนเมืองให้ออกไปในวงกวา้ ง รูปที่ 31 : กิจกรรมการผลิตสือ่ ประชาสัมพันธ์โดยเด็ก ๆ ทมี่ า: Save the Children, 2015 94

การลดความเส่ยี งจากสาธารณภัย ทม่ี า: ส�ำนกั งานโครงการพฒั นาแห่งสหประชาชาติ, 2558 รูปท่ี 31 : ตวั อย่างส่ือภาพเคลือ่ นไหวเพือ่ ใหค้ วามรเู้ กี่ยวกบั การลดความเสี่ยงจากภัยพิบตั ิ ทีม่ า: รสู้ ู้ Flood, 2554 รูปที่ 32 : ตวั อย่างสือ่ ภาพเคล่อื นไหวและสือ่ ออนไลนท์ ่ใี ห้ความรู้เก่ยี วกับน�้ำท่วม 95

การลดความเส่ยี งจากสาธารณภยั บทสง่ ท้าย สาธารณภัยสามารถส่งผลกระทบกับประเทศชาติและประชาชนอย่างมาก โดยเฉพาะเม่ือประชาชนไม่ให้ความส�ำคัญ ไม่มีความเข้าใจในความเส่ียงของตนเอง และไมส่ ามารถดแู ลจดั การกบั ความเสยี่ งนนั้ ไดอ้ ยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพและยงั่ ยนื ยอ่ มทำ� ให้ ตนเองมสี ภาพเปราะบางและอาจไมส่ ามารถหลกี เลยี่ งทจ่ี ะกลายเปน็ ผไู้ ดร้ บั ผลกระทบ อยา่ งรุนแรงจากสาธารณภัย ผลกระทบจากสาธารณภัยที่เกิดขึ้นทั่วโลกรวมทั้งในประเทศไทยในอดีตเป็น บทเรยี นสำ� คญั ทแี่ สดงใหเ้ ราเหน็ ผลของการไมใ่ หค้ วามสำ� คญั กบั มาตรการในการจดั การ เชงิ รกุ เชน่ การเตรยี มความพรอ้ ม การปอ้ งกนั และลดผลกระทบลว่ งหนา้ กอ่ นทจี่ ะเกดิ สาธารณภยั แตก่ ลบั ใหค้ วามสำ� คญั กบั มาตรการเชงิ รบั กบั การฟน้ื ฟแู ละใหค้ วามชว่ ยเหลอื หลงั เกดิ สาธารณภยั ซง่ึ แมจ้ ะมคี วามสำ� คญั แตเ่ ปน็ มาตรการทต่ี อ้ งใชท้ รพั ยากรทง้ั ของ ภาครฐั และเอกชนเป็นจ�ำนวนมาก และเมื่อเกิดสาธารณภยั ในวงกว้าง ความสามารถ ในการดูแลจัดการให้ผู้ได้รับผลกระทบทั้งหมดสามารถฟื้นคืนกลับมาประกอบอาชีพ และดำ� รงชวี ิตไดอ้ กี ครง้ั นั้นอาจไมส่ ามารถทำ� ได้อย่างทั่วถงึ สงิ่ หนง่ึ ทเี่ ราทกุ คนไมอ่ าจปฏเิ สธได้ คอื สาธารณภยั เปน็ เรอื่ งใกลต้ วั ของเราและ เราอาจได้รับผลกระทบโดยทางหนึ่งเมื่อใดก็ได้ เมื่อเราทุกคนมีส่วนที่สามารถท�ำให้ ความเสยี่ งหรอื โอกาสที่จะได้รบั ผลกระทบนั้นมมี ากข้ึนหรือนอ้ ยลงได้ จึงถึงเวลาแล้ว ทท่ี กุ ภาคสว่ นของสงั คมควรใหค้ วามสำ� คญั กบั เรอ่ื งการลดความเสยี่ งจากสาธารณภยั ทเี่ นน้ การมสี ว่ นรว่ มของทกุ คน ทงั้ ภาครฐั ภาคเอกชน ภาคธรุ กจิ การศกึ ษา หรอื แมแ้ ต่ ในระดบั ชมุ ชนและประชนชนเอง จำ� เปน็ ตอ้ งมคี วามเขา้ ใจและมคี วามตระหนกั ในเรอื่ งน้ี อยา่ งถอ่ งแท้ และเมอื่ ประกอบกบั กลไกของประเทศทม่ี นี โยบาย มแี นวทางการปฏบิ ตั ิ และมกี ารประสานความรว่ มมอื กันของทกุ ภาคส่วน ประเทศไทยจะสามารถก้าวหน้า ไปเป็นประเทศท่ีรู้รับ รู้ปรับ และรู้จักการฟื้นตัวจากสาธารณภัยได้อย่างย่ังยืน อย่างแนน่ อน   96

การลดความเสี่ยงจากสาธารณภัย เอกสารอา้ งองิ เอกสารอา้ งอิงภาษาไทย • กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย. (2550). พระราชบัญญัติป้องกันและ บรรเทาสาธารณภยั พ.ศ. 2550. • กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย. (2554). แผนยุทธศาสตร์กรมป้องกันและ บรรเทาสาธารณภัย พ.ศ. 2555 – 2559. • กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย. (2556). การลดความเส่ียงจากสาธารณภัย (พมิ พ์คร้งั ท่ี 1). กรงุ เทพฯ. • กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย. (2557). หนังสือค�ำศัพท์ด้านการบริหาร จัดการความเสย่ี งจากภยั พิบัติ. กรุงเทพฯ. • กรมปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั . (2558). แผนการปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั แหง่ ชาติ พ.ศ. 2558. กระทรวงมหาดไทย. กรงุ เทพฯ. • กรมโยธาธกิ ารและผงั เมอื ง. (2551) แบบบา้ นลอยนำ�้ . เขา้ ถงึ ไดจ้ าก http://www. dpt.go.th/download/PW/ floating_house/floatingH.html. (สืบค้นเมื่อ 30 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2556). • กรมอุตนุ ยิ มวิทยา. (ม.ป.ป.).สรุปสถานการณ์ภัยพบิ ัติในประเทศไทย. • การประปาสว่ นภมู ิภาค. (2553). แผนบรรเทาภัยพบิ ัตกิ ารประปาส่วนภมู ภิ าค. • โครงการการเพิ่มขีดความสามารถในการบริหารจัดการอุทกภัยในสภาวะฉุกเฉิน ภายใต้แผนงานบริหารจัดการและบรรเทาอุทกภัย ของสํานักงานเลขาธิการ คณะกรรมาธกิ ารแม่น้ำ� โขง (2553). คมู่ ือฝกึ อบรมการปลูกจติ สำ� นกึ เพอื่ เตรยี มรบั ภยั น�้ำท่วม. ศูนย์เตรียมความพร้อมป้องกันภยั พิบัติแหง่ เอเชยี . • โครงการเครือข่ายเมืองในเอเชียเพ่ือรับมือกับการเปล่ียนแปลงสภาพภูมิอากาศ (ACCCRN) และโครงการเสรมิ สร้างการรับมอื ของเมอื งกับการเปลยี่ นแปลงสภาพ ภมู อิ ากาศ (M-BRACE). (2556). การจดั ท�ำแผนคณุ ภาพชวี ิตและผงั ชมุ ชน…เพือ่ รบั มอื และปรบั ตวั กบั การเปลย่ี นแปลงสภาพภมู อิ ากาศ - เมอื งหาดใหญ.่ สารปรบั ตวั ... รบั มอื ...การเปลย่ี นแปลงสภาพภมู อิ ากาศ. 3 (11). เขา้ ถงึ ไดจ้ าก http://www.tei. or.th/w_cc/ACCCRN/2013-ACCCRN-newsletter-11.pdf. (สืบค้นเม่ือ 3 ธนั วาคม พ.ศ. 2556). 97

การลดความเสย่ี งจากสาธารณภยั • โครงการลดความเสย่ี งตอ่ อทุ กภยั ในประเทศไทย. (ม.ป.ป.). คมู่ อื การเตรยี มความพรอ้ ม ป้องกนั อุทกภยั หมู่ 2 บา้ นหัวหนิ ต.ท่าหลวง อ.ทา่ เรอื จ.พระนครศรีอยธุ ยา. • โครงการลดความเสย่ี งตอ่ อทุ กภยั ในประเทศไทย. (ม.ป.ป.). คมู่ อื การเตรยี มความพรอ้ ม ปอ้ งกนั อุทกภัย หมู่ 3 บ้านใหม่พัฒนา ต.ท่าหลวง อ.ทา่ เรอื จ.พระนครศรอี ยุธยา. • ฐิติพร สนิ สพุ รรณ และ พีรนนั ท์ โตวชิราภรณ.์ (2556). การประเมนิ ความเส่ยี ง ภัยพิบัติ. เอกสารประกอบการบรรยาย. การสัมมนาเชิงปฏิบัติการการส่งเสริม การลดความเสี่ยงจากภัยพบิ ตั .ิ 13-14 มถิ ุนายน 2556. • ฐติ ภิ ทั รา คำ� ผงแดง และ มนตรี กรรพมุ มาลย.์ (ม.ป.ป.). การมสี ว่ นรว่ มของประชาชน ในการจัดการภัยพิบัติโดยอาศัยชุมชนเป็นฐาน กรณีศึกษา: ต�ำบลชมพู อ�ำเภอ เนนิ มะปราง จงั หวัดพิษณโุ ลก. • เบญจมาส โชติทอง และคณะ. (2553). ความม่ันคงของระบบนิเวศและชุมชน ชายฝง่ั ในพ้นื ที่ประสบภยั พบิ ตั ิสนึ าม.ิ สถาบันสง่ิ แวดล้อมไทย, กรงุ เทพ. • ประชาชาติธุรกจิ . (2554). กรณศี กึ ษาเอสซีจีโมเดล: ศนู ย์ปฏบิ ตั กิ ารนำ้� ทว่ ม กู้ภัย พนกั งาน 6,000 ชวี ิต. เขา้ ถงึ ได้จาก http://www.flood.rmutt.ac.th/?wpfb_ dl=679. (สืบค้นเมื่อ 7 ธนั วาคม พ.ศ. 2556). • ประสาร สถานสถติ ย.์ (ม.ป.ป.). ชมุ ชนจดั การความเสยี่ งภยั พบิ ตั ิ CBDRM. เอกสาร ประกอบการบรรยาย. โครงการเสริมสร้างความเข้มแข็งชุมชนจัดการความเสี่ยง ภยั พิบัติ (Strengthening Community-based Disaster Risk Management in Asia: SCDRM). มูลนธิ ิรกั ษ์ไทย. • เปรมใจ วงั ศริ ไิ พศาล. (ม.ป.ป.). ภยั พบิ ตั ทิ างธรรมชาตใิ นเอเชยี : ผลกระทบและบทเรยี น. ศนู ย์วิจัยการย้ายถนิ่ แห่งเอเชยี สถาบันเอเชียศึกษา. • ผจู้ ัดการ. (2554). นักวิเคราะห์ช้ี “ไทย” ติดกลุม่ เส่ยี งรบั ผลกระทบหนักสุดจาก สภาพอากาศเปลย่ี นแปลง. เขา้ ถงึ ไดจ้ าก http://www.manager.co.th/Around/ ViewNews.aspx?NewsID=9540000136455. (สืบค้นเม่ือ 28 พฤศจิกายน พ.ศ. 2556). • ผู้จัดการ. (2556). “คลองหอยโข่งโมเดล” แผนรับมืออุทกภัยโดยชุมชน / ชาคริต โภชะเรือง. เข้าถึงได้จาก http://www.manager.co.th/South/ ViewNews.aspx?NewsID=9560000124019&Html=1&CommentReferID= 23956703&CommentReferNo=1&. (สบื ค้นเมือ่ 29 ตลุ าคม พ.ศ. 2556). 98