genel yayın yönetmenİ MÜSİLAJDAN MİKROPLASTİĞE Genel Yayın Yönetmeni 2021 yılının bahar döneminde gündemimize ve ciddi şekilde mikroplastik kirlilikler tespit edildiği jargonumuza aniden giriş yapan müsilaj diğer ve çıkan sonuçların çok iyi olmadığı belirtildi. adıyla deniz salyası ile mücadele etmiştik, hala Mikroplastikler öncelikle deniz canlılarına daha da Marmara Denizi’nin yüzeyi temizlenmiş sonrasında ise insanlara zarar veriyor. Öyle ki olsa bile tabanında müsilaja rastlandığı dalgıçlar ve müsilaja neden olan planktonlara, kabuklu deniz balıkçılar tarafından belirtiliyor. canlılarına, denizin filtreleri yosunlara, resiflere, Şimdiler de ise Haliç ve İstanbul Boğazı için bir midyelere, istiridyelere ve balıklara kadar zarar başka panik söz konusu, mikroplastik. veriyor. Besin zinciri yoluyla da bu mikroplastiklar Mikroplastikler, doğaya atılan plastik atıkların balıklar aracılığı ile insanlara ulaşıyor. Ayrıca bu zaman içerisinde bozunması sonucunda mikroplastikler balıkların vücutlarında bulunun oluşmaktalar, ancak polimer yapıda olan çeşitli organlarda ( süzgeçler gibi ) birikim plastikler bozundukları zaman daha küçük göstererek balıklara çok büyük zararlar veriyor, bir parçalara ayırış ve bu ayrışan parçalar daha da diğer tehlike ise plastiklerin yapısından kaynakları küçülerek mikroplastiklere dönüşür. İstanbul deniz de bulunan ağır metaller bu mikroplastiklerin Boğazı’nda da bu süreç gerçekleşmekte ve üzerine yapışarak önce balık, midye, kalamar, Yıldız Teknik Üniversitesi çevre mühendisliği karides gibi canlıların vücutlarına girmesine daha bölümünden öğretim görevlilerinin bir yıl süren sonra da bu canlıların tüketilmesiyle insanlara çalışması sonucunda, İstanbul Boğazı’nda bir ulaşıyor. kilometrekarede 60 bin adet gözle görülemeyen ancak deniz canlıları ve insan sağlığı için tehlikeli Plastik atıkların denetlenmesi ve geri mikroplastik parçaları gözlendiğini belirtti. dönüşümlerinin sağlıklı bir şekilde yapılması İnşaat Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölüm Başkanı denizlere, akarsu ve nehirlere plastik atıkların Prof. Dr. Güleda Engin’in araştırmalarına göre ise ulaşmaması için gerekli filtrelerin kullanılması Özellikle Haliç’te, atık su derin deniz deşarjının müsilaj krizinden sonra yaklaşmakta olan yapıldığı noktalarda, marinalarda ve iskelelerde çok mikroplastik krizine karşı bizleri koruyabilir.
İÇİNDEKİLER ARALIK 2021 www.ekonomidunya.com SÖYLEŞİ Türk Plastik Sanayicileri Araştırma, 34 Geliştirme ve Eğitim Vakfı PAGEV 42 Genel Yayın Yönetmeni SÖYLEŞİ Fevzi Köfteoğlu Gebzeli plastikçiler, Avrupa’nın Genel Yayın Yönetmen en büyük üreticisi olmaya aday Yardımcısı Pelin Sıngın TEKNOLOJİ VE GELECEK 14 Yazı İşleri Müdürü Sanal Evrende Aslı Falay Var Olmaya Hazır Mıyız? Haber Müdürü Jale Yanılmaz 08 16 Kültür Sanat KRİTİK Özge Gürkan Muhasebe Müdürü İlker Sinan Görsel Yönetmen Ferhat GEDİK Editörler Batuhan Saçaklı Pelin Su Petek Kaan Kutsar Dagıtım Dünya EKO Yönetim Yeri Esentepe Mah. Büyükdere Cd. No. 175 Ferko Signature B4 34394 Şişli - İstanbul 0212 932 82 41 - 0531 955 27 96 0530 263 71 32 Baskı Erg Matbaacılık Kağıtçılık Reklam San. Litres yolu 2. Matbaacılar Sitesi 3. Kat F Blok No:3 1NF3 Topkapı - İstanbul Sertifika No : 44891 Ekonomi Dünya Dergisi imtiyaz Sahibi 3FFF Yayın Grubu’na aittir. Yazı, ve fotoğraflar tüm hakkı Ekonomi Dünya Dergisi’ne aittir. Yayımlanan ilanların sorumluluğu ilan sahibine aittir.
TEKNOLOJİ VE GELECEK Zehra Öney Sanal Evrende Var Olmaya Hazır Mıyız? Hiç kuşkusuz Facebook’un adını Meta olarak değiştirmesi ve bir anda tüm dünyaya Metaverse kavramını getirmesi ile daha doğrusu daha önce anılmış olan bu kavramı gündeme taşıması ile yepyeni bir sanal evrenin de kapılarını açmış oldu. Bu konuyu biraz detaylandırmak gerekir. Bizler in- ifade etmek mümkün. Tam da bu noktada “meta- Yeni bir fikir değil san olarak bu sanal evrende var olmaya hazır mıyız? verse” kavramı, karşımıza geliştirilmiş sanal dünya İsim olarak aynı adı taşımasa da metaverse 2014 yılında “Artırılmış Gerçeklik Teknolojisini” Blip- olarak çıkıyor. Metaverse, içinde bulunduğumuz dün- kavramından daha önce de sıkça bahsedildi. par uygulaması ile Türkiye’ye getirdiğimde, markala- yamızın, sınırsız fikir ve yaratıcılıkla paralel bir şekilde 1984’te yayımlanan William Gibson’ın “Neuro- ra en güçlü mecralarının kendi ürünleri olduğunu ve “sanal” evrene taşınması olarak tanımlanabilir. Her- mancer” adlı kitabında siber uzay evreninden ürün üzerinde yaratacakları dijital ve sanal deneyimin kesin çevrimiçi sanal dünya içinde, süresiz bir şekilde bahsediliyordu. Daha sonra Neal Stephenson, tüketici için çok bağlayıcı ve pazarlamayı destekleyen diğer tüm kullanıcılarla gerçek zamanlı olarak etkile- 1992’de yayımladığı “Snow Crash” ismini taşı- bir model olduğunu anlatmıştım. Yaptığım çok sayıda şim halinde olabileceğini düşünün. Covid-19 ile birlik- yan eserinde “metaverse” terimini ortaya attı. projeyle de aldığımız olumlu sonuçlarda bunu marka te fiziksel ortamdaki aktivitelerin azalması ve sanal Fiziksel dünyaya paralel olarak sanal bir ev- ile birlikte gözlemleme şansımız olmuştu. Hala aktif ortamda birçok farklı uygulamaların ve prosedürlerin rende yaşama odaklanan en son örnek “Ready olan kampanyalar, lifestyle içerikler barındıran video- ortaya çıkması metaverse düşüncesinin ortaya çıkı- Player One” isimli kitap ve film olarak karşımıza lar, eğlence paketleri veren interaktif içecek kutuları, şını hızlandırdı. çıkıyor. çikolata markaları, hızlı pişirme yöntemleri anlatan hazır çorba paketleri, yemek tarifi veren ketçap şişe- Metaverse kavramını anlamak için konuyu baş- leri... yani sizi bir ürün üzerinden taşınabilir cihazınızın langıç noktasından itibaren kavramak gerekiyor. kamerasını kullanarak farklı sanal bir deneyime gö- Çağdaş teknoloji, Web 1.0’ın ortaya çıkması ile türen yepyeni bir evren. İşte Metaverse’in temelin- başlayan tek taraflı süreci, Web 2.0 ile karşılıklı de aynen bu var. O dönemde tüketicilerin meraklı ve etkileşime kadar ilerletmiş olsa da halen mer- hazır olduğu bu deneyime markalar girmekte ve bu keziyetçi bir sisteme sahip. Bugünlerde adını geleceği kabul etmekte zorlanmıştı. Ancak durum sıkça duyduğumuz Web 3.0 ise bu durumun ak- şimdi daha farklı, markalar heyecanla bu durumu sine bizleri merkeziyetsiz bir dünyaya götürüyor. bekliyor. O zaman haydi gelin Metaverse kavramını İnsanlar Web 2.0’ın sahip olduğu merkezi sis- birlikte irdeleyelim. temde çeşitli uygulamalar ile birbirine bağlana- biliyorken, Web 3.0 ile kendi özel veri akışlarına Çağdaş teknolojinin getirdiği en büyük buluş internet sahip olacaklar. oldu. Fakat içinde bulunduğumuz dönüşüm çağında teknolojinin getirdiği gelişmelerin internet ile sınırlı Metaverse evreninin oluşumuna öncülük eden kalmayacağını ve çok daha üst seviyelerde olacağını şirket Facebook oldu. Facebook’un CEO’su Mark 06 EKONOMİ DÜNYA ARALIK 2021
TEKNOLOJİ VE GELECEK Metaverse evreninin oluşumuna öncülük eden şirket Facebook oldu. Facebook’un CEO’su Mark Zuckerberg, yaptığı açıklamada sanal gerçeklik platformunda çalışmalar yapacağını açıkladı. Bu alanda ilk adımı ise sanal gerçeklik gözlükleri oldu. Sanal gerçeklik gözlükleri ile kas hareketlerini algılayıp yansıtabilecek bileklikler üretmeyi amaçlıyor. Zuckerberg, yaptığı açıklamada sanal gerçeklik Danışmanlık firması GlobalData’nın oluşturmuş gibi paralel bir sanal dünyaya erişim sağlanma- platformunda çalışmalar yapacağını açıkladı. olduğu raporda da devletlerin sahtekârlık veya sı halinde ise bu limitlerin ne olacağı hakkındaki Bu alanda ilk adımı ise sanal gerçeklik göz- hırsızlık gibi örneklendirebileceğimiz suçlara belirsizlikler netleştirilebilmiş değil. lükleri oldu. Sanal gerçeklik gözlükleri ile kas karşı ne tutumda olacağının önem arz ettiği Wunderman Thompson Intelligence’ın meta- hareketlerini algılayıp yansıtabilecek bileklikler belirtildi. Metaverse kavramını şu anda sahip verse ortamında gerçekleşme ihtimali olan üretmeyi amaçlıyor. Adını Meta olarak değiş- olduğumuz internetin bir uzantısı olarak kabul tüketici davranışlarını, iş modellerini ve marka tiren şirket, 10 milyar dolarlık yatırım bütçesi edersek, geleceğin ne kadar güvenli veya teh- fırsatlarını araştırdığı “Into the Metaverse” çalış- ayırdıklarını da açıklamıştı. Ardından Microsoft likeli olduğunu da düşünmek zorundayız. Bu masında katılımcıların %93’ü teknolojinin gele- şirketi de metaverse evrenine girerek ofis or- konuda kişinin gerçek dünyadaki hayatının pa- ceğimiz olacağı konusunda hemfikirken, %76’sı tamı oluşturmayı hedeflediğini belirtti. Üstelik ralel olarak sanal hayata yansımasından bah- günlük aktivitelerinin teknolojiye bağlı olduğunu bahsettiğimiz evrim niteliğindeki olaylar örgü- sediliyor. Dolayısıyla toplanan tüm kişisel tercih ve %81’i de şirketlerin veya mağazaların varlığı- sü sadece şirketlerle de sınırlı kalmadı. Güney ve düşünceleri içeren verilere ulaşım imkânı da nın, dijital ortamdaki varlığı kadar önem taşıdı- Kore’nin başkenti Seul’un, metaverse dünyasına söz konusu. ğını düşünüyor. adım atan ilk kent olacağı açıklandı. Gerçeklikle bağımız Metaverse hakkındaki tüm teorilerin ortak nok- Bu kavram özellikle son dönemde adından ne duruma gelecek? tası çeşitli şartlar nedeniyle girmek isteyebile- çokça bahsettirse de bir taraftan da güvenlik Ardı arkası kesilmeyen gelişmeler yaşanırken, ceğiniz bir dünyanın yansıması olarak karşımıza sorunlarını da beraberinde getiriyor. Facebook, bu gelişmelerin uzun vadedeki etkisi için endişe- çıkıyor. Dolayısıyla ortaya çıkan genel soru ise yani şimdiki adıyla Meta’nın yeni CTO’su And- lenmeli miyiz? Metaverse, gerçeklik ile bağımızı metaverse dünyasının ütopik mi distopik mi ola- rew Bosworth, şirket çalışanlarına göndermiş ne yönde etkiler? Günümüzde insanlar internet cağı konusu. Ve artık paralel bir sanal evren dü- olduğu bir not ile sanal gerçeklik dünyasında ilk sayesinde etkileşimde olup sosyalleşebiliyor- şüncesi çok da uzun süreli bir gelecekte olma- aşamada güvenlik önlemlerine odaklanmaları ken, gerçek dünya ile sanal dünya arasındaki dığı için aklımızdaki soruların yanıtları çok yakın gerektiğini belirtti. limitlerin ayrımını yapabiliyorlar. Düşünüldüğü bir zaman içerisinde alacağız gibi görünüyor. www.ekonomidunya.com 07
aktüel Plastik atıklar Erişilemeyen Ada’ya erişti Atlantik Okyanusu’nun en ücra köşelerinden birinde yer alan Erişilemeyen Ada’ya erişen plastik atıkların miktarı, gezegenimizin denizlerindeki plastik atık sorununun boyutunu gözler önüne serdi. Birleşik Krallık’a bağlı Adaya erişen plastik şişe- Enstitüsü’nden Peter Ryan, Erişilemeyen Ada’da “Bizim için daha büyük şok, adaya hakim rüzgar lerin yüzde 84’ünün Asya’da, çoğunun da Çin’de 2009 yılında inceledikleri plastik atıkların 3 bin yönü olan Güney Amerika yerine Asya’da üre- üretildiği anlaşıldı. 515 parçadan oluştuğunu, bu sayının 2018’de 8 tilmiş çöplerin erişmesi. Şişelerin yüzde 84’ü Araştırmacılar şişelerin üretim tarihlerinin son bin 84’e yükseldiğini söyledi. Asya’da üretilmişti.” birkaç yıl içinde olmasından yola çıkarak atıkla- Şişelerin Asya üretimi olması ve üretildikten rın gemilerden bırakılmış olabileceği sonucuna PET şişeler bu atıklar içinde hem en büyük paya kısa süre sonra Erişilemeyen Ada’ya erişmesi, vardı. Her yıl 12,7 milyon ton plastiğin karadan sahip hem de oranı büyük hızla artan grubu bunların yakınlardan geçen bir gemiden atılmış denizlere ulaştığı tahmin ediliyor. oluşturuyor. Okyanuslara karışan PET şişelerin olması ihtimalini güçlendiriyor. miktarı 1980’den beri her yıl ortalama yüzde Fakat bu miktara denize açıldıktan sonra atılan 14,7 artıyor. Adada bulunan en eski plastik çöp Prof. Ryan başlangıçta bunların ticari gemilere plastikler dahil değil. Proceedings of the Natio- 1971 yılında üretilmiş. Fakat kıyıya erişen şişele- kıyasla “Vahşi Batı’yı andıran” balıkçılık gemi- nal Academy of Sciences adlı bilimsel dergiye rin çoğu son iki yılda üretilen şişeler. lerinden atılmış olabileceğini düşündüğünü fa- yazdıkları makalede konuyu inceleyen Güney kat bölgede Çin’in değil Japonya ve Tayvan’ın Afrika ve Kanadalı araştırmacılar, bugüne kadar Prof. Ryan “İşi öğrendikten sonra üzerinde eti- balıkçılık yapması nedeniyle geriye kalan tek okyanuslara karışan plastiklerin çoğunun kara- keti olmayan bir PET şişe hakkında bile pek çok ihtimalin ticari gemiler olduğunu söylüyor. Prof. lardan bu noktalara geldiği düşünülse de bunun bilgi edinebilirsiniz” diyor ve ekliyor: Ryan son olarak “Son 10 yılda Güney Amerika doğru olmayabileceğine dikkat çekti. “Üretim tarihi şişenin üzerine basılmıştır. Şişeler ile Asya arasında bu rota sıklıkla kullanılır oldu. üretici şirketin işaretlerini de taşırlar ve böylece Fakat ticari gemilerin çöpleri denizlere dökme- Araştırmanın liderliğini yapan Cape Town hangi üreticiden ve hangi ülkeden geldiklerini me yasağına uymasını beklerdim. Bu yüzden Üniversitesi FitzPatrick Afrika Ornitolojisi bulabilirsiniz. şok oldum” dedi. 08 EKONOMİ DÜNYA ARALIK 2021
Mum Işığında Yaşamak Prof.Dr. Ali Argun Karacabey Plastik Hayatlar Micheal Phelan babasının ısrarlarına rağmen bu yoldaki en önemli köşe taşlarından birisidir. belirtilmektedir. (The New Plastic Economy, mücevher sektöründe çalışmak yerine 15 ya- Bakalitin içinde doğada bulunan hiçbir mole- Rethinking the Future of Plastics, WEF, 2016) şına kadar eline dahi alması yasaklanan bi- külü bulundurmaması, üretimin doğal kaynak Dünyada üretilen plastiğin yaklaşık dörtte biri lardo ıstakasına duyduğu aşkın peşinden gitti. kısıtından tamamen çıkarılmasını sağlama- ambalaj sektöründe kullanılmaktadır. Plasti- Henüz 30’lu yaşların başında Amerika Birleşik sı açısından özel bir anlam taşımıştır. Bu iki ğin ambalaj sektörünün yanı sıra günümüzde Devletlerinin en tecrübeli oyuncusu haline önemli icadı, kimya sektörünün farklı sentetik hemen her sektörde, her üründe yer aldığını gelmişti. Çok kısa bir süre içinde ise “yenilmez” polimerler yaratması izlemiştir. Özellikle ikinci söylemek yanlış olmaz. Örneğin çok bağımlı olarak anılmaya başlandı. 1850 yılında yazdı- dünya savaşı sırasında ve sonrasında plastiğin hale geldiğimiz cep telefonlarından bilgisa- ğı “Billiards Without a Master” kitabı, 1854 önceden kullanılan bir çok materyalin yerini yarlara kadar bir çok teknolojik aletimizin de yılında keşfettiği, elastik yapısı ve dayanıklı- alması ile plastik üretimi hız kazanmıştır. (His- üretiminde büyük yeri vardır. Diğer yandan lığı ile dikkat çeken bantlar ve arkasından bu tory and Future of Plastics, www.sciencehis- ülkemiz açısından baktığımızda da 2021 yılı- çabasını destekleyecek bilardo masalarındaki tory.org) nın ilk çeyreğinde kimya sektör ihracatı içinde elmaslar ve kuşkusuz 1859 yılında kazandığı plastikler ve mamulleri kalemi %35 pay sahibi ilk ulusal şampiyon unvanı ile bilardo tarihinde Özellikle ambalaj sektörü başta olmak üze- olarak, bu gruptaki en önemli ihracat kalemi hem oyuncu hem de bilardonun gelişmesine re daha çok tek kullanımlık malzemelerde olmuştur. Yani özetle ülkemiz açısından da katkı yapmış bir kişi olarak da yer almaya hak plastik kullanımı diğer bütün alternatifleri önemli bir ihracat kalemi olma özelliğine sa- kazandı. (Micheal Phelan maddesi, Wikipedia) ortadan kaldırırken, plastiğin doğada ken- hiptir. Phelan, 1800’lerin sonuna doğru bilardo top- di kendine kaybolmasının zorluğu da dikkat Buna karşılık ihracatımızın yoğun olduğu Av- larının imalatında kullanılan fildişinde yaşa- çekmeye başladı. WEF’in 2016 yılında hazır- rupa Birliği başta olmak üzere, özellikle ba- nan kıtlıktan kurtulabilmek adına, 10 bin dolar lanan raporunda yer alan örnek bu durumu tılı ülkelerde uygulama hazırlıkları yapılan ödüllü bir yarışma açtı. Bu yarışmayı John açık bir biçimde ortaya çıkarmaktadır. Alınan çevreci politikalara bizim de uyum sağlamak Wesley Hyatt icat ettiği ve 1869 yılında paten- önlemler veya izlenen politikalar değişmediği amacıyla çalışmalarımızı hızlandırmamızın bir tini aldığı sentetik polimer ile kazandı. Her ne takdirde, 2025 yılında denizlerdeki her 3 ton gereklilik olduğu da kuşkusuzdur. kadar daha sonra Hyatt’ın maruz kaldığı pa- balığa karşılık 1 ton plastik, 2050 yılında ise İnsanın doğayla mücadelesini veya başka bir tent davaları sonucunda mahkemeler ilk ger- balıktan çok plastik bulunması beklenmelidir. deyişle doğaya rağmen yapabilme, üretebil- çek “plastiğin”, 1862 yılında İngiliz Alexander Doğadaki çözülme süresi çok uzun olan plas- me kabiliyetini temsil eden plastik, bir açıdan Parks tarafından icat edilen ancak ticarileşti- tiğin geri dönüşüm oranınının kağıt veya çelik refahın aracı olurken diğer yandan da insanın rilemeyen “parkesine” olduğuna karar vermiş gibi maddelere göre çok daha düşük olmasının yaşam alanını kendi eliyle yok etmesinin aracı olsalar da, Hyatt’ın buluşu, üretimi ilk defa yanı sıra her geçen gün artan kullanım mik- haline gelmiştir. Faydalarından vazgeçmenin doğanın sunduklarıyla sınırlanmaktan kısmen tarları da bu sonuca önemli bir katkı sağlıyor. mümkün olmadığı plastiği yeniden düşünmek, kurtardığı için önem taşımaktadır. (Micheal Raporun hazırlandığı günden geriye doğru 50 zararını ortadan kaldıracak veya en azından Plean ve John Weley Hyatt maddeleri, Wiki- yıl gidildiği zaman plastik üretiminin 15 milyon minimize edecek teknolojileri ve yöntemleri pedia) 1907 yılında Belçika kökenli kimyacı tondan 311 milyon tona çıktığı, önümüzdeki geliştirmek önümüzdeki dönemin en büyük Leo Baekeland tarafından icat edilen bakalit 20 yıl içinde de iki katına çıkması beklendiği meydan okuması olacaktır. www.ekonomidunya.com 09
Küresel enerjİ Prof.Dr. Uğur GÜVEN Uzay Ekonomisi ve Uzay Madenciliğinin Dünya Ekonomisine Gelecekteki Etkileri Tüm dünyadaki genel duruma baktığımızda, tarih boyunca insanlığın sürekli doğal kay- naklar ve enerji kaynakları için savaştığını ve kavga ettiğini görmek mümkündür. Özellikle kıt kaynaklara hükmetmek isteyen toplumlar, devamlı savaşmışlar ve hatta iki dünya sava- şı da hammadde ve enerji kaynaklarına hük- metmek için savaşılmıştır. Bu trendin bugüne kadar da devam ettiğini söylemek mümkün- dür. Özellikle üretim ekonomisi genişledikçe ve buna paralel olarak tüketim ekonomisi de büyüdükçe, dünyanın azalan doğal kaynakları daha da kıt hale gelmekte ve ilerisi için ciddi stratejik sorunları da beraberinde getirmek- tedir. Mevcut hammadde kaynakları ve enerji kay- bilecek maddelerin varlığı gelecekteki küresel hem de lojistik anlamda çok ciddi bir avantaja nakları çoğaltılamayacağına göre (yenilebilir ekonomi için önemli bir rol oynamaktadır ve sahip olacağı da aşikardır. Mesela Çin Uzay kaynak ve enerji formları hariç), yeni ham- ABD, Rusya, Çin gibi uzay madenciliğine so- Ajansının Ayın çok kapsamlı bir doğal kaynak madde ve enerji kaynakları bulmak elzem yunabilecek ülkelerin iştahını kabartmaktadır. haritasına sahip olması veya küçük bir ülke olmuştur. Burada uzay teknolojileri ve uzay Ayrıca bu uzay madenlerine ve değerli madde- olan Lüksemburg’un uzay madenciliği için cid- madenciliği devreye girmektedir. Uzayda bir- lere en hızlı ulaşabilen ülkelerin hem stratejik di yatırım yapıyor olması tesadüf değildir. çok kaynağın bulunduğu uzun yıllardan beri bilinmektedir. Gerek asteroidlerde bulunan metal ağırlıklı maddeler, gerekse ayda bulu- nan Helyum3 tarzı enerji üretiminde kullanıla- 10 EKONOMİ DÜNYA ARALIK 2021
Küresel enerjİ Asteroitlerde özellikle farklı silikatların bol miktarda bulunduğu, buna ek olarak demir, nikel, platin, iridyum, paladyum, osmiyum, rutenyum, rodyum bulunduğu; tüm bunlara ek olarak da bazı asteroitlerde bol miktarda altın bulunduğu da bilinmektedir. Birçok uzay madencilik uzmanı, bir asteroitte bulunan mal- zemelerin yüz milyonlarca dolar edebileceğini söylemektedirler ve eğer tek bir asteroit yüz milyonlarca dolar ediyorsa, o zaman sadece güneş sistemimizde katrilyonlarca dolar de- ğerinde hammadde bulunduğu aşikardır. Buna dünyanın doğal uydusu olan Ayda bulunan kaynakları ve Helyum3’ün füzyon ile enerji üretimindeki potansiyel önemini göz önünde bulundurursak, ortada neredeyse fiyat konu- lamayacak kadar büyük bir değerin var olduğu görülmektedir. Buna ek olarak, uzay madenci- liğinin aynı zamanda uzay ekonomisi olarak ele alındığında, tüm dünya ekonomisindeki üretim değerinden çok daha büyük bir değer elde edi- lebileceği ve bu getirinin dünya ekonomisine enjekte edilmesi durumunda, dünya çapında global bir kalkınma olacağı ve dünyanın birçok sorununun çözümü için gereken finans kayna- ğının da ortaya çıkacağı aşikardır. Tabii burada en önemli konu bu madenlerin daha uygun olacaktır. Sadece 1 kilogram olan Türk Uzay Ajansına çok önemli bir gö- dünyaya nasıl getirileceği sorusudur. Bu ko- Helyum3’ün 3 milyon dolar değere sahip ol- rev düşmektedir. Unutmayalım ki Atatürk’ün nuda bilim adamları arasında iki temel görüş duğu düşünülerse bunun çok rantabl olacağı dediği gibi “İstikbal Göklerdedir” ve 21. Yüz- mevcuttur. Birinci görüşe göre uzay derinlik- da aşikardır. Tabii ki ayda Helyum3 dışında yılın gelişmeleri ışığında Türkiye’nin uzun va- lerinde üretim fabrikaları kurulmalıdır ve bu da birçok kaynak olduğu ve özellikle az bu- deli geleceğinin uzayda olduğu da aşikardır hammaddeler orada işlenmelidir, ancak bu- lunan bazı elementlerin ayın karanlık bölge- ve bu yüzden gerek TUA’ya gerek özel sek- nun teknolojik olarak mümkün olması henüz sinde bulunduğu birçok haritalandırma gö- töre büyük görevler ve devlet büyüklerimize çok uzaktır. Daha yaygın olan ikinci görüşe revi esnasında anlaşılmıştır. Özellikle NASA de önemli sorumluluklar düşmektedir. Tıpkı göre bu maddeler dünyanın yörüngesine ve Çin Uzay Ajansı bu konuda yoğun bir reka- Mavi Vatan gibi Uzay Vatan kavramı da artık getirilmeli ve dünya yörüngesinde kurulacak bet halindedir ve her iki devlet ajansıda hızlı yavaş yavaş ülkemiz gündemine girmeli ve fabrikalarda işlenmeli ve son ürünler dünya- bir şekilde Aya insan göndermek ve daha da ülkemizde uzay kaynaklarına hükmeden ül- ya getirilmelidir. Tabii ki bu asteroitleri dünya önemlisi ayda bir üs kurmak çalışmalarını keler sınıfında yer almalıdır. Sadece kaynak yörüngesine getirmenin de ciddi bir ekono- hızlandırmıştır ve her iki uzay ajansıda 2030 erişimi açısından değil, uzaydaki kaynak- mik maliyeti vardır. Caltech’de (California itibariyle ayda kalıcı bir üs kurmayı uzay lara da erişim hakkımızın var edilebilmesi Institute of Technology) hazırlanan bir 2012 programlarına dahil etmişlerdir. Tahminen adına şimdiden bu tür projeler açıklanmalı, fizibilite raporunda 7 metrelik bir asteroidi bunun gerçekleşmesinin en geç 5 yıl ötesin- Türkiye’nin ileriki 30 yıllık kalkınma prog- sadece Ay yörüngesine bile getirmenin ma- de ay kaynakları çıkarılmaya ve işlenmeye ramlarına dahil edilmeli ve Devlet, Türk liyeti yaklaşık olarak $2,6 milyar dolar ola- başlayacaktır. Birçok bilim adamı 2040 yılı Uzay Ajansı, ve Özel Sektör üçgeninde hem rak hesaplanmıştır. Tabii ki bu çok ciddi bir itibariyle gerek ayda gerek asteroitlerde parasal, hem yasal, hem teknolojik gerekli maliyet olarak görülse bile bunun sistema- uzay madenciliğinin belirli bir düzeyde bile çalışmalar hızla yapılmalı ve uygulamaya tik olarak yapılması bu işlemlerin maliyetini olsa var olacağını belirtmektedir. konulmalıdır. Böylece ülkemizde, en geliş- azaltacak ve bazı teknolojik yaklaşımlarla Burada önemli olan Türkiye’nin de bu uzay miş ülkeler sınıfında, Uzay Vatan kavramı ile birden fazla asteroidi toplu şekilde getirmek madenciliği yarışında en baştan yer alması beraber gerek dünyada gerek uzayda strate- mümkün olabilecek ve bu da milyarlarca gerektiğidir ve bu yüzden henüz daha yeni jik önemi olan bir ülke olarak hak ettiği yere dolarlık kaynağın elde edilmesini sağlaya- kurulmuş bir kurum olarak yolun başında de kavuşacaktır. caktır. Bu konuda gerek NASA gerek ESA ve hatta Roscosmos şimdiden birçok benzeri simülasyona başlamış bulunmaktadır. Ayrıca ilk etapta, aydaki var olan kaynakla- rın çıkarılması ve işlenmesi ekonomik olarak www.ekonomidunya.com 11
Gelecegİ Anlamak Batuhan Onur Saçaklı Plastik Çılğınlığı Plastik, karbon (C), hidrojen (H), oksijen (O), azot (N) ve diğer organik ya da inorganik elementler ile oluşturduğu monomer adı verilen, basit yapıdaki moleküllerin belirli bir sıcaklık ve basınç altında moleküler bağın koparılarak, katalizör yardımıyla daha kompleks uzun ve zincirli bir yapıya sahip olan polimerlere dönüştürülmesiyle oluşan maddelerdir. Plastikler temel olarak 3 ana grup altında top- dir. Pet şişe ismi bu malzemeden gelmektedir. Yiyecek paketlemede kullanılır. Yeryüzünde lanmaktadır. Bunlar; Yüksek mukavemet özelliğinden dolayı sentetik çıkartılan petrolün yaklaşık olarak %4’lük bir Termoplastik kumaşlarda da yaygın olarak kullanılmaktadır. kısmı plastik üremi için kullanılmaktadır. Plas- Termoset Polyamid (Polyamide) (PA) (Nylon): Fiber, diş fır- tik üretimine gidecek olan petroller ise petrol Elastomer çası kılları, misina gibi kullanım alanları vardır. rafinerilerinde ham petrolün işlendikten sonra Bu 3 ana grup ise günümüzde en yaygın olarak Polivinil klorür (Polyvinyl chloride) (PVC): Boru, geriye kalan ve kullanılmayan kısmının ayrıştı- kullandığımız plastik türlerine dönüştürülür. profil imalatında kullanılır. rılmasıyla gerçekleşir. Plastik üretiminin hem Bunlar ; Polietilen (Polyethylene) (PE): Geniş bir ucuz hem de kolay olması ve aynı zamanda kullanım alanı vardır. Polikarbonat (Polycarbonate) (PC): CD, gözlük da dayanıklı ve kolayca istenilen her şekili ala- Polipropilen (Polypropylene) (PP): Otomobil yan imalatında kullanılır. Alevi iletmeme ve kendini bilmesinden dolayı hayatımızın her noktasında sanayinde, bahçe mobilyalarında kullanılır. söndürme özelliğine sahiptir. yerini almıştır. Örneğin ; uçak, tren, otomobil ve Polistiren (Polystyrene) (PS): Paketleme, elekt- gemi sanayinde, inşaat ve yapı sanayinde, ronik ve beyaz eşyaların plastik kısımları gibi Akrilonitril bütadien stiren (Acrylonitrile butadi- elektrik ve elektronik uygulamalarında, kullanım alanları vardır. Polietilen tereftalat ene styrene) (ABS): Elektronik aletlerin plastik ev ve mutfak eşyalarında, poşet, torba ve yi- (Polyethylene terephthalate) (PET veya PETE): aksamında yaygın olarak kullanılır. Poliviniliden yecek/içecek ambalajlarında, giyim ve tekstil PET, polyester ailesindeki en yaygın polimer- klorür (Polyvinylidene chloride) (PVDC) (Saran): ürünlerinde, spor ekipmanlarında, bebek ürün- 12 EKONOMİ DÜNYA ARALIK 2021
Gelecegİ Anlamak lerinde, medikal ve diğer tıbbi ürünlerde, askeri sanayide ve kolluk kuvvetleri ürünlerin- de, hijyen ürünlerinde, ve gündelik hayatımızda karşılaştığımız binlerce farklı hemen hemen her üründe plastik kullanıyoruz. Peki ne kadarını geri önüştürdük ? Ne kadarı doğayı kirletti ? Plastiğin hayatımıza girdiği gün 1950 yılından itibaren insanlık yaklaşık 8.3 milyar ton ( 8.3 trilyon kilogram ) plastik üretmiştir. Bugüne kadar üretilen plastiklerin 6.3 milyar tonu yani %76’sı plastik atığa dönüşmüştür, bu atıkların ise sadece %9’u ömürleri bittikten sonra “1” kez dönüştürülebilmiştir ve sadece %1’i ise ömürleri bittikten sonra bikaç defa dönüştü- rülebilmiştir. Sadece 2015 yılında Dünya’da üretilen bütün plastiklerin %80.5’i geri dönüş- bu sayı daha korkunç ve trajik geliyor olmalı, bebeklerin vücutlarına plastik bulaştırdık. At- türülmemiştir. Bunun yerine %25.5’i yakılarak özellikle de hepsini doğaya attığımız yada yaka- mosferimize plastikleri yakarak sera gazı emis- atmosfere verilmiş, %55’i ise arazi doldurmada rak atmosfere saldığımız ve bu güzelim dünya- yonunu aşıladık böylece iklim krizine doğru gi- kullanılmıştır. ya daha fazla yük bindirdiğimiz netlik kazanıyor. den bu yolda bir kaldırım taşı daha ekledik. Bu 6.3 milyar tonun ne demek olduğunu daha iyi Plastik atıklarının çok büyük bir kısmının deniz güzel doğayı, canlıları bu dünyayı düşünmeden idrak edebilmemiz için şöyle bir örnek vermek ve okyanuslara atılmasından kaynaklı, dünya- kirlettik. istiyorum. nın en derin noktası olan Mariana Çukuru’n da Tüm dünyada 1.4 milyar araç olduğu tahmin bile plastik atıklara rastlandı. Ne yapmalıyız? edilmekte, eğer her bir araç için ortalama 3 ton Sadece geri dönüşüm yapmak çözüm değil ! ağırlığı baz alırsak bugüne kadar ürettiğimiz Deniz ve okyanus akıntıları dünyanın etrafında Plastik tüketimimizi azaltmalıyız, kullandığımız plastik atık bu arabaların toplam ağırlığının 1.5 belirli bir rotayı izler, bu şekilde soğuk su ve plastikleri tekrar ve tekrar kullanıma sokmalı- katı oluyor ve sadece 2015 yılında ürettiğimiz sıcak su gezegenimiz de bir dolaşım sistemi yız, plastik poşetler yerine bez çantalar kullan- plastiğin ağırlığı ise yeryüzündeki bütün insan- kurarak iklimlerin de şekillenmesin de yardımcı malıyız, deterjan, çamaşır suyu gibi hijyen ürün- ların toplam kütlesinden daha fazlaydı. Şimdi bir rol oynar, doğanın bu döngüsü bizlere okya- lerinin plastik kutularını tekrar doldurarak çöpe nuslarda biriken plastik atığın ne kadar korkunç dönüşmelerini önlemeliyiz uzun lafın kısası o olduğunu gösteriyor, çünkü Atlas, Pasifik ve hep gördüğümüz 3 yeşil ok sembolünü ( Redu- Hint okyanuslarında yeni yeni adalar oluştu, ce, Reuse, Recycle “ Azalt, Yeniden kullan, Geri bu adaların özellikleri ise tamamen plastikten dönüştür “) kavramalı ve aslında ne olduğunu oluşmaları. öğrenmeliyiz. 3R yi değil 8R kuralını hayatımıza empoze etme- Plastikler, doğada çok uzun yıllar boyunca li ve her alanda bu kuralları hatırlamalıyız. Nedir çözünmemelerinden ve polimer yapıya sahip bu kurallar ; olmalarından kaynaklı, sürekli daha küçük Rethink: Yeniden düşün parçalara bozunurlar, bu da demek oluyor ki ve bakış açını değiştir. santimetre hatta mikron boyutlara kadar kü- Rally: Aktivizme katıl. çülebilen plastiklerin bütün canlılar tarafından Refuse: Plastik kullananları reddet. dolaylı yoldan tüketilmesine onların vücutla- Reduce: Kullanımı azalt. rına ve dolaşım sistemlerine girmesine neden Repair: Bozulanı tamir et. olmaktadır. Bütün bunların sonucunda ise bu Reuse: Var olanı yeniden kullan canlıları veya bu suları tüketen biz insanların da Remove: Dolaşımdakileri topla vücuduna binlerce mikron boyutta plastik zer- Recycle: Geri dönüştür recikleri girdi. Chem Trust vakfından Elizabeth Eğer gerçekten yaşanılabilir ve dünyanın bize Salter Green’in yaptığı araştırmaya göre anne sunduğu binbir türlü güzelliğe ve besin olana- karnındaki bebeklerin vücutlarında ve plasen- ğını gelecek nesillere aktarmak istiyorsak he- tasında bile mikroplastik parçacıklara rastlandı. pimizin de elini taşın altına koyması ve aksiyon Kısacası, günün sonunda öyle yada böyle de- alması gerekmekte, yoksa başımızı soktuğumuz nizlere, okyanuslara, ormanlara, akarsu ve bu bereketli ve güvenli çatı üzerimize çökecek nehirlere, kendimizin ve hatta anne karnındaki altında kalmayan olmayacak. www.ekonomidunya.com 13
KRİTİK Burcu KÖSEM Resesyon-Stagflasyon-Reflasyon Resesyonlu ama enflasyonlu yani stagflasyon- özellikle ülkemiz gibi kırılgan parasal sistemi bancı para birimleri karşısında değer kaybetti. lu, hatta ne durgunluğu bariz reflasyonlu ama olan bölgelerde en bariz gündemi oluşturdu. Ve Türkiye ekonomisini FED’in küresel sinyallerin- artık karar verelim, bol aksiyonlu bir 2021’i geri- biz tüm bu yaşanan darboğazlar ve enflasyon den çok, iç piyasada yaşanan gelişmeler etkile- de bırakmaya az kaldı. karşısında stagflasyonu konuşmaya başladık… di. Bu gelişmeler de ne yazık ki para politikala- Küresel tarafta FED, bizde ise TCMB ekonomi rının kendisinden çok TCMB başkan değişimi ya 2020’de talebin aniden durması, 2021 yılında düzleminin tam merkezine oturdu ve para po- da faiz söylemi gibi dışsal faktörlerden kaynak- ise geciken bu talebin birdenbire yoğunlaşması litikalarından çok şey beklendi. Özellikle, TCMB landı. ile tedarik zinciri, emtia, enerji ve böylelikle üre- zaman zaman politik kutuplaşma ve hesaplaş- timden tüketime ekonomi ciddi dalgalanmalara manın ana merkezi oldu. Pandemi, dış ticarette maruz kaldı. Üstelik ekonomi deyince sadece Türkiye’ye avantaj sağladı bunları değil, jeopolitik dengeleri de röneve Sürdürülebilir yeni ekonomi kaçınılmaz Pandeminin yarattığı küresel ticaret, Türkiye’nin ediveriyor ki Trump’a ikinci fırsatı vermeden Tüm bunlar olurken, doğa da bir çeşit hesaplaş- dış ticareti açısından oldukça önemli avantajlar Biden’ın mavi dalgasıyla uçuşan dolarları ve ye- ma ile canımızı yakmaya devam etti ve artık salt sağladı ve ihracatta önemli bir gelişme yaşana- niden küreselleşmeye dönüşü de görmüş olduk. kâr odaklı olmayan, sürdürülebilir bir yeni eko- rak aylık bazda dış ticaret fazlası verilmiş oldu. Böylece borsa ve kripto 2021’in yıldızı oluverdi. nominin kaçınılmaz olduğunu gözler önüne ser- Ancak kurda yaşanan yukarı yönlü dalgalanma Öyle böyle bir kriptopara piyasası deneyimle- di. Son aşamada görüldü ki; yerkürede mukim o denli fazla oldu ki bu durum ne sanayiciyi ne medik, hem servet kazananlar hem de kaybe- koca bir iştaha sahip nüfusun talebini caydırma- de ihracatçıyı sonucu itibarıyla memnun etmedi. denler kulübüne dahil olanlarla “Hep al-sattan ya enflasyon da kafi gelmedi. Bu nedenle büyü- Hane halkının enflasyon karşısında ezilmemesi kaçının, uzun vadeli ve makul yatırımda kalın” me beklentileri yukarı yönlü revize edildi. İşte adına bütçe gelirlerinden feragat edilerek çeşitli nasihatlerini yinelesek de bir taraftan da işin ak- burada da reflasyon kavramı yani enflasyonlu enerji ve vergi sübvansiyonları devreye girdi ki siyon kısmı iştahımızı kabarttı. büyüme kavramı devreye girmiş oldu. Enflasyon işte burada da bir bütçe açığı riski söz konusu… kaygısı ise tipik olarak yatırımcının iştahını hisse TCMB’nin son birkaç ayda benimsemiş olduğu Aşırı fiyat artışları ve üretimde senedi, kriptopara ve altın piyasasına yönlendir- faiz düşüşü kaynaklı genişlemeci politikaların, tıkanmalar yaşadık di. Borsada o çok korkulan ayı piyasasından hala bankalar kanalı ile de maliye politikası bağla- Navlun fiyatlarındaki yükseliş zirve yaptı, pek açık ara uzağız ve kızgın bir boğa edasıyla yaşa- mında etkin hale getirilmesi beklenmekle be- çok emtiada kıtlıklar ve aşırı fiyat artışları gö- nacak bol aksiyonlu bir küresel finans piyasası raber, dış yatırım açısından hem küresel (para rüldü. Yarı iletken krizi otomotivi daralta daralta tam da önümüzde sanki… politikalarında sıkılaşmaya gidilmesi) hem de yatırımlardan uzaklaştırdı derken, öyle bir enerji Konuyu biraz esprili bir biçimde özetlemeye Türkiye’nin kredi risk primi (CDS) parametrele- krizi patlak verdi ki enerji yoğun sektörlerin ço- çalıştım ama son paragraflarda oldukça ciddi rinden kaynaklanan olumsuz koşulların geçerli ğunda üretimde tıkanmalar meydana geldi… olmaya özen göstereceğim: olduğu bir ortamdayız. Umarım ki artan ihracat Tüm bu basınçla ibre öyle bir fırladı ki üretici talebi beraberinde dış ticarette yapısal bir dönü- fiyatları dediğimiz maliyet enflasyonu her ne Çünkü asıl mesele ülkemizin 2021 karnesi ve şümü de getirerek, Türk ekonomisine beklenen kadar merkez bankalarınca “geçici” olarak ni- büyük ciddiyete gereksinim var. Bu yıl da geçen katkıyı sunar ve böylelikle yüksek enflasyonlu telense de hayatımızdan bir türlü geçemedi ve yıl olduğu gibi milli paramız önemli ölçüde ya- büyüme sarmalından çıkmış oluruz. 14 EKONOMİ DÜNYA ARALIK 2021
FİRMA Özikizler Künefe Lezzeti Dünyayı Sarıyor MEHMET Usta’nın 1986’da dünyaya gelen ikiz çocukları Hasan ve Hüseyin’den esinlenerek ismini verdiği Özikizler Künefe, ilk olarak Şanlıurfa’nın Birecik ilçesinde 50 metrekare bir dükkân ve birkaç masa ile kuruldu. Girişimci Aile markayı daha da ileriye götürmek için var gücüyle çalışıyor. Türkiye’de en az 40 çeşit inovasyon künefe büyüyoruz onlar bizim ailemiz gibi. Tatlılarımızı ürünlerinin başyapıtı oldu. 12 şubesi olan özikiz- olabildiğince herkese tattırma gayretindeyiz. Bir ler künefe son olarak yurt dışında ilk olarak Irak çok ünlü tatlımızı tattı ve severek sipariş verme- / Erbil şubesini açtı. ye devam ediyorlar. Markanın Yönetimde olan Hasan Durmaz Biz- Pandemi dönemini bu yeni yatırımla ilgili çalış- lere Özikizlerin hikayesini anlattı 12 şubemiz malar yaparak geçirdiklerini belirten Durmaz, var şuan Gaziantep’ten sonra İstanbul Beylik- “Baklavanın şehrinde künefeyi marka yaptık. düzü şube Sonrasında Ankara şubemiz ile de- Şimdi de lezzetlerimizi Yurt dışında açacağımız vam ettik ardından Gaziantep üniversite şube şubelerle tatlı tutkunlarıyla buluşturacağız” dedi. ve karataş şube ile devam ettik sonrasında ise Hasan Durmaz, Özikizler Künefe’nin Ortadoğu ve Antalya ve çorlu şubeleri ile yolumuza devam Avrupa başta olmak üzere dünyanın farklı ülkele- ettik. sonolarakta ırak erbilde şubemizin açılışını rinde yatırımlara devam etmeye hazırlandıklarını yaptık. Yönetim kurulu babam onursal başkan, kaydeden Durmaz, “Dünyanın her yerinde açtığı- Hüseyin Zülfikar ve benden oluşuyor Ben sosyal mız bayiliklerle birlikte ülkemizin marka değerini medya ikili ilişkiler ve tamamı ile bu işin reklam artırmak birinci hedefimiz” ifadelerini kullandı. yüzüyüm Hüseyin durmaz ikiz kardeşim kurum- Gaziantep yeme-içme dünyasının önde gelen sal ve finans bölümünde Zülfikar iste ustalık ve markalarından Özikizler Künefe yeni mekânlarla inovasyon çalışmalarının başında duruyor.Mar- büyüyor. Gaziantep’te dört şubeyle hizmet veren kamız bizim için çok kıymetli en az evlatlarımız markanın Şanlıurfa ve İstanbul’da ikişer, Ankara, kadar değer veriyoruz. Çalışanlarımız ile birlikte Antalya ve Tekirdağ’da da birer şubesi bulunuyor. www.ekonomidunya.com 15
ENERJİ LOBİSİ Zuhal MansfIeld Konteyner sorunu, sadece ihracatçıyı ilgilendiren bir durum değildir Sizinle şu an global dünyanın en önemli so- Açılım, ülkeler için fetihten daha önemli bir tartışılmaya başlandı. Konu Birleşmiş Milletler runlarının başında gelen konteyner kısıtlılığı ve avantaj sağlar. Küresellik, çoğu ülke için önemli platformlarına taşındı. 1972 yılında Birleşmiş ihracatta yaşanan navlun fiyat artışına, gemi bir açılım kapısı olmuştur. Bu yönüyle, küresel- Milletlere üye ülkeler tarafından “Konteynerle bulunmamasına değinip ve çözümleriyle ilgili liği daha iyi algılamamız ve farklı açılımlar ger- İlgili Gümrük Sözleşmesi” imzalandı. görüşlerimi paylaşacağım. Ama önce bir tarihi çekleştirmeliyiz. Ve bugün ticarette ve siyasette kaydetmenizi istiyorum: 1421 yaşadığımız tıkanmalar, küreselliğin ruhunu his- Bu tarihten itibaren farklı faktörler de devreye setmediğimizin bir sonucudur. girerek, deniz üzerinden ticaret akıl almaz bo- 600 yıl önceyi belirleyen bu 1421 tarihi Çin- yutlara ulaştı. Evet, deniz yollarında 1970’lerde liler için iki açıdan önemlidir: İlki, Ming Hane- Dünya, bu iki olaydan sonra başka açılımlar da 2,6 milyar ton yük taşınırken, 2018 yılında bu danlığı döneminde Çin devletinin başkentini yaşadı: Hollandalılar Merkantilizm dönemini miktar 11 milyar tona ulaşmış durumdadır. İs- Nanjing’den Pekin’e taşımasının tarihidir. İkincisi başlattı. Ardından İspanyolların ve İngilizlerin tihdam açısından, limanlar, antrepolar ve güm- ise bence daha önemlidir. Bu taşınmanın önce- sömürgeciliği başladı. Bunu Fransızlar da de- rüklemede çalışanları da göz önüne alınırsa, sinde, Çin’i dünyaya açan ve taşıyan bir gelişme vam ettirdi. Ancak, bu dört açılımın da diğer ül- ülkeler ve dünyayı dönüştürmedeki etkisi daha yaşanmaya başladı. İşte Çin’i dünyaya açan keler için olumlu olduğu söylenemez. iyi anlaşılacaktır. tarih olarak da yine 1421 yılı esas alınır. Bunun kahramanı da aslen Özbek olan Zheng He’dir. Ancak İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra küre- Sürdürülebilir bir ticari yapı kurmak istiyorsanız, selleşme kurumsallaşmaya başladı. Ardından sorun sadece “konteyner” değildir. Dünya tica- 11 yaşında Çinlilere esir düşen Zheng He, za- Berlin Duvarı yıkıldı ve bambaşka bir dünyaya retinin yüzde 80’i deniz yoluyla gerçekleşiyor. manla Çin prensinin hizmetinde iken, genç yaşta adım attık. Bugün, küreselleşmenin en önemli Gemicilik, limanlar, tüccarlar ve diğeri diyece- amiralliğe kadar yükselir. Amiral olarak yapımı tezahürü olan ticaretin çoğunu konteynerler ile ğimiz kara ve hava ulaşımı birlikte ele alınma- bugün de bir muamma olan dev gemilerle Çin’i yapıyoruz. Ama bunun da geçmişi 50 yıl önce- dığı sürece sorunlarla yeterli derecede çözüme dünyaya açmıştır. İpek Yolu’na bir de okyanus sine gidiyor. ulaşılamaz. yolu eklemiştir. O çocukken babası hacca gitmiş ve onun anlattığı insan ve ülke anıları, Zheng ABD’li gemi işletmecisi Malcolm Mc Lean, yük- Çin’in yıllar sonra İpekyolu’nu harekete geçir- He’ye vizyon kazandırmıştır. Rivayet o ki Pasifik, leri gemiden karaya ve karadan gemiye aktarır- mek için Bir Kuşak Bir Yol projesini öne çıkar- Afrika ve Ortadoğu sahillerinin yanı sıra Ameri- ken çok zaman harcandığını fark edip, dev çelik masının başka anlamı olamaz. Hatta dünyanın kan kıyılarına kadar bu gemilerle gitmişti. kutular geliştirdi. Ve taşımacılıkta çığır açan bu pek çok yerinde Kuzey Buzdenizi’nde limanlara kutulara konteyner dedi, ilk kez de 1966’da tran- talip olması basit şekilde açıklanamaz. Hatta Bu Çin’in açılımıydı. Bu olaydan 22 yıl sonra satlantik ticarette kullandı. Konteyner taşıma- Nikaragua’ya Panama Kanalı’na rakip kanal 1453’de Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fet- cılığının yaygınlaşmaya başlamasıyla birlikte, açtığını da görüyoruz. Dış ticaretinin hareketini hetmesi de Yeni Çağ’ın açılımı olmuştur. konteynerin bir kap mı eşya mı olduğu konusu anlamak için üç hat belirleyicidir. Atlantik hattı 16 EKONOMİ DÜNYA ARALIK 2021
ENERJİ LOBİSİ Avrupa ile Amerika arasında, Pasifik Hattı Ame- ve Long Beach limanlarının dışında yanaşmak dünyanın bilinmeyen noktalarındaki müşterileri rika ile Uzakdoğu arasında ve Avrasya hattı olan için bekleyen 40’tan fazla konteyner gemisi var- de bulup onlara ulaştırma gayretindeyim. Be- Avrupa ve Uzakdoğu arasındaki hattır. Bu üç dı ve bir limana gelenlerin yüzde 90’ı bir rıhtım nim dışımda oluşan belirsizlikler sadece bana hattın Afrika uzantıları olmakla birlikte ticareti müsait olmadan önce demirlemede beklemek değil, ülkemin de kayıplarına sebep olmaktadır. belirleyen hatlar yukarıdaki üçlü sacayağıdır. zorunda kaldı. Çin ve Vietnam limanlarında- Kısa vadede, hükümetler veya ilgili ihracatçı or- ki COVID-19 kesintisi, dünyanın bu bölgesinde ganizasyonlar (TİM gibi) farklı ülkeler için hususi Deniz ticaretinin yüzde 56’sı beş ülke gemileri bekleyen uzun gemi kuyruklarına da neden oldu. konteyner gemi kaldırabilirler. İhracatçı da o ta- gerçekleştiriyor: Yunanistan, Çin, Japonya, Gü- rihlere göre mallarını hazırlayabilir. Böyle başka ney Kore ve Almanya’dır. Türkiye, deniz ticare- Her gecikme daha fazla gemi ihtiyacını doğuru- kısa vadeli çözümler de bulunmalıdır. tinden aldığı pay ise sadece yüzde 1.3’tür. yor. Daha fazla gemi, taşıyan için bir ek gelir gibi görünürken, liman dışında beklemeler, kontey- Ancak uzun vadeli çözümler Konuyu veriler üzerinden özetleyecek olursak: ner alanı yetersizliği gibi sebeplerle navlun yük- için de hazır olunmalıdır! Küresel denizcilik sektörünün büyüklüğü 2021 sekliğine de sebep olabiliyor. Konteyner depola- yılı başı itibariyle 2 milyar DWT ve gemi sayısı ma alanı Türkiye için de ciddi bir sorun olmaya Pandemi sürecinde gemi üretiminde de ciddi ak- olarak da 46 bin 350 adettir. 1000 GT altındaki devam ediyor. Orta vadede, kamusal araziler samalara yaşandı. Bunun yanı sıra gemi üretim gemileri de dikkate aldığımızda bu sayı 65 bin depo ve antrepolar için tahsis edilmesi zorunlu finansmanı daha ciddi sorun olarak görünüyor. civarına kadar çıkabilmektedir. Türkiye kapasi- hale gelecektir. Gemi varlığında uzun vadeli daha ciddi bir sorun te anlamında baktığımızda dünya kapasitesinin hızla yaklaşıyor: Çevresel etkiler ve sürdürüle- yüzde 1,43’ünü oluşturmaktadır. Yani daha büyük gemi, daha büyük kapasite, bilirlik, denizcilik sektörünün de yeniden yapı- daha çok konteyner karadaki sorunları çöz- lanmasını gerektiriyor. Uluslararası Denizcilik Dünyada deniz taşımacılığından 400 milyar müyor. Sadece pandemi şartlarının iyileşmesi Örgütü (IMO), emisyon oranlarının azaltılmasını USD gelir elde edildiğine 8 yıl önceye ait bir konteyner ve / veya navlun fiyatlarının makul istiyor. Buna göre, çevreci gemiler ve yakıtlar rakam olmakla birlikte, net bir rakam telaffuz fiyatlara gerilemesini sağlayacağını söyleme- üzerine yeni yatırımlar yapılması gerekiyor. etmek mümkün değildir. miz yeterli olmaz. Diğer faktörler uzun vadeli Hepsinden önemlisi de dünyada hangi yakıt ti- çözümler istiyor. Mesela konteyner üretimi ilk pinin kullanılacağına karar verilmesidir. Birçok Kiel Dünya Ekonomisi Enstitüsü (IFW), geçen ay akla gelenlerden. Malum limanlara baktığımız- yakıt tipinden bahsedilmektedir. Hidrojen, meta- küresel mal ticaretine ilişkin analizini açıkladı. da konteynerler üstünde birkaç firmanın ismini nol, LNG vb. Hatta Norveç, fiyortlar için otonom Buna göre, küresel mal ticaretinin hala ciddi görürüz. Daha rekabetçi bir pazar için yeni kon- elektrikli koster ve yolcu deniz araçları siparişi konteyner dar boğazı tehdidi altında olduğu teyner sahipleri ortaya çıkmalıdır. Kısa vadede vermeye başladı. belirtiliyor ve bu konuda herhangi bir gevşeme konteyner yetersizliğini gidermek yani yerli belirtisi olmadığı gözleniyor. Rakamsal olarak konteyner üretimimiz de çözüm getirmeyebilir. İhracat, Türkiye’nin en stratejik alanlarından analize bakacak olursak; küresel konteyner Konteyner hareketini takip edecek ve mevsim- biridir. Özellikle konumu itibariyle de dış ticaret kapasitesinin yaklaşık yüzde 9’unun şu anda 4 sel hareketlere göre mal taşıtanların kendini yapısını daha da sağlıklı hale getirmelidir. limanda boşaltılması için bekliyor, bunun yarı- yapılandırması gerekir. sından fazlasının da ABD limanlarında sıkışmış Küresel konteyner hareketi, taşıyan ve taşıtan- Deniz ticareti entegre düşünülmelidir. Gemi, durumda. ların erişebileceği şeffaflıkta bir yazılım da uy- konteyner, liman, gümrükleme, entegre ulaşım, gulamaya geçmelidir. Mal taşıyan gemiler Çin yazılım ve dış ticaret politikaları gibi… Biri diğe- Konteyner yığılmasının sebebi olarak da öncelik- ve ABD limanlarında sıkışıp kalmış halde. Bu rinden daha az stratejik değildir. le pandemi gösteriliyor. Sağlık kontrolü sebebiy- ciddi bir plansızlık sonucudur. le elleçleme daha uzun zaman alıyor ve uzaktan Konuya ülkelerin açılımıyla girdim. Türkiye de, çalışma, çalışmaya ara verme gibi pandeminin Ben ihracatçıyım. Çok zorlu bir üretim süreciyle, farklı açılım yolları bulmalı ve gelecekteki ko- getirdiği aksamalar yaşanıyor. Mesela, Covid-19 dağların bağrından binbir zahmetle taşları alıp numunu güçlendirmelidir. Açılımla ilgili küresel salgını, Yantian (Yantian District, Shenzhen, Gu- bir değere dönüştürüyorum. Madencilik, emek bakış açısı değişmezse; bu sadece Türkiye’nin angdong, Çin şehrinin dokuz bölgesinden biridir. yoğun bir iştir. Ayrıca bu dağların bilinmeyen değil, bütün dünya ülkelerinin çözülemez bir so- Bu güneyde Shenzhen Nehri ve Hong Kong biti- yerlerinden bulup oluşturduğum bu değerleri, runu haline gelebilir. şik ve Shenzhen Luohu, Longgang ve Pingshan ilçeleri ile çevrilidir. ) , Los Angeles ve diğer birçok limanda hissedildiği gibi küresel tedarik zinciri boyunca büyük ticari kısıtlamalara neden oldu ve olmaya devam ediyor. Terminallerin yavaşlaması, intermodal bağlantılar boyunca verimsizliklere neden olmakla beraber kon- teynerlerin her sevkiyat için sistemde yaklaşık yüzde 20 daha uzun zaman harcamasına sebep oldu. Pandemi kontrol altına alınmadığı sürece, durumun daha da kötüleşerek navlun oranlarını daha da yukarılara taşıyacağı bekleniyor. Hatta Ağustos ayının sonunda, yalnızca Los Angeles www.ekonomidunya.com 17
Lİmanlarda Güç Temİnİ Çiğdem Yüzbaşıoğlu Denizcilik endüstrisinde güç temini Deniz taşımacılığı enerji/ton km cinsinden tar- leşmenin (MARPOL) VT’ncı Eki kapsamında, 1 Ocak 2023’de yürürlüğe girecek yeni MAR- tışmasız en verimli ulaşım şeklidir. Dünyanın 01/01/2020 tarihinden itibaren tüm dünyada POL Ek VI ile Enerji Verimliliği Tasarım Endek- enerji talebinin %3, dünya petrolunun yaklaşık gemilerde kullanılan yakıttaki kükürt içeri- si (EEXI) yenilendi. %7’si gemiler tarafından kullanılmaktadır. Fa- ği %0,5 ile sınırlandırıldı. Kükürt limitlerine kat, 2017 yılında Siemens tarafından yapılan uymak amacıyla arzu eden gemilerin uygun Yeni gemilerin tasarım kriterlerleri, yönetme- çalışmaya göre, Uluslararası Denizcilik %2,2 yakıt kullanmak yerine, MARPOL Ek Vl’nın 4 likler ve standartlar ile Sera Gazı Emisyonla- CO2, %15 NOx ve %6 oranından SOx salınımı üncü kuralı kapsamında egzoz gazı temizleme rını azaltmak için kullanılacak yakıt türlerine nedeniyle küresel ısınmadaki payını almakta- sistemlerinin (scrubber) eşdeğer uygulama göre değişim gösterirken, limanların hava ka- dır. Bu nedenle IMO’nun 2018’de belirttiği üç olarak kabul edileceği bildirilmişti. Bahse konu litesinin iyilşetirilmesi de önceliklidir. Gemi ve hedef göze çarpmaktadır. egzoz gazı temizleme sistemleri Uluslararası Limanlar için oluşturulmakta olan Sıfır Emis- Denizcilik Örgütü’nün (IMO) MEPC 259(68) yon hedefli yeni ve katı yönetmelikler nakliye 1 Yeni gemiler Enerji verimliliğinin için tasarım sayılı kararında belirtilen hususlara göre ge- hatlarını etkilemesi beklenmektedir. Bu yö- indeksi (EEDI) uygularak karbon yoğunluğu milere donatımı yapılıp İdare veya yetkili klas netmelik kombinasyonu Avrupa Komisyonu azaltmak kuruluşları tarafından sertifikalandırılarak tarafından ‘Yeşil Anlaşma’ örneğinde olduğu 2 Uluslararası deniz taşımacılığının karbon yo- yapılmabilmektedir. Ancak egzoz gazı temiz- gibi limanlar ve Denizcilik endüstrisi için yeni ğunluğunu 2008 yılı verilerine kıyasla 2030’da leme sistemlerinin satışları ve buna bağlı ola- yolları ve aktivitileri tanımlamaktadır. en az yüzde %40 azaltmak rak yüksek kükürtlü yakıt satışlarının devam Limanların gözünden ise, Elektrifikasyon en 3 Uluslararası deniz taşımacılığına ait Sera etmesiyle henüz beklenilen gelişmenin kayde- önemli faaliyet olarak görünüyor. Limanlar Gazı Emisyonlarının 2008 yılı verilerine kıyas- dilmediğini anlıyoruz. gibi, bazı nakiye hatlarına liderlik eden firma- la 2050’da en az yüzde %50 azaltmak lar, operasyonlarında daha az emisyon veya sı- Yeni yönetmeliklerle gelen baskılar sonrası, fır emisyon hedefine varmayı planlıyor. Liman- 2020’de IMO tarafından yayımlanan yönetme- Sera Gazı Emisyonlarının azaltılması çalış- lar ve gemi elektrifikasyon alanında bir araya lik ile Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletil- maları yeni teknolojil arayışları hızladırmakta. getiren Karada Güç Kaynağının sağlanması ile mesinin Önlenmesine Dair Uluslararası Söz- IMO tarafından Haziran 2021’de onaylanan ve ( Onshore Power Supply – Cold Ironing), çoğu 18 EKONOMİ DÜNYA ARALIK 2021
Lİmanlarda Güç Temİnİ liman sıfır emisyon hedefine varmaya hedef- liyor. Rıhtımdaki emisyonlar toplam deniz ta- şımacılığının sadece küçük bir kısmı olsa bile emisyonlarının ele alınması gerekmektedir. Limandaki güç kaynağına bağlanan gemilerin gemi motorlarını kullanmadan operasyonla- rını tamamlayabiliyor. Şehir şebekesi yerine yenilenebilir kaynaklarından elde edilen enerji ile emisyon değerlerinin tamamen sıfırlaması mümkün. Şehir şebekesinden tedarik edilen enerjinin kaynağına göre de emisyon faktörleri değişmektedir. Norveç Oslo Limanı Karada Güç Kaynağı Platformları Hızlı büyüyen liman operasyonlarından kay- naklanan enerji ihtiyacının karşılanması ise, mevcut elektrik alt yapılarının değiştirilmesi, trafo gereksimleri ve buna benzer ek yatırım- ların gündeme gelmesine sebep olmaktadır. Buna rağmen, 2000 yılından itibaren hızla ge- lişen bir endüstri oluşmuş ve Karada Güç Kay- nağı bulundurulan Yeşil Limanların sayısı hızla artmaktadır. Yapılan yatırımların kapasite ve alt yapı çalışmalarına bağlı olarak 400.000 Euro ila 5 milyon Euro aralığında olduğu be- lirtilmektedir. 8483 km kıyı uzunluğuyla Dünya’daki kıyı uzunluğu sıralamasında 30. Sırada bulunan Türkiye 2020 yılı itibari ile 947 Kıyı tesisine (384 Balıkçı Barınağı, 210 Liman Tesisi, 170 Tekne İkmal Yeri, 80 Tersane,53 Yat Limanı ve Yanaşma Yeri, 35 Çekçek Yeri, 22 Gemi Söküm Tesisi)185 Adet Liman Samadıra ve Platform sahiptir ve yine 2020 yılı itibari ile henüz ka- rada güç kaynağına sahip tesisimiz bulunma- maktadır. Gemiler ve Limanlar tarafından yapılan ya- tırımlar sonrası 2013 yılından başlayarak, Limanlarda Elektrik hizmeti yanı sıra, Yeşil Limanların buluştuğu portallar vasıtayla çevresel etkileri değerlendirilen gemiler için liman hizmetlerinden, gemilerin sahip oldu- ğu Çevre Puanına göre indirimlerin sağlandığı uygulamaların kullanımı giderek artmaktadır. ESI Portal (environmentalshipindex.org). Sürdürülebilir strateji ile yaratılan ekonomi- lerin gelişmesi ve yeni çevresel teknolojilerin kullanımı arttıkça, küresel ısınmanın yavaşla- tılması ve önlemesi mümkün olacaktır. www.ekonomidunya.com 19
plastİK HAYATLAR Nebahat karyağdı Boyadan muza, muzdan dijitale Merhabalar, rek uygulanması ile fiziksel manipülasyonunu Günümüzde anlaşılmamış ama kullanılan içeren sanat formlarının (baskı,resim, heykel, ve zamanla değişen pek çok sanatsal terimi desen, gibi) hepsini kapsayan genel tanımdır. tanıyıp sanat piyasasının güncel haberlerine Plastik sanatlarda kullanılacak malzemeler, değineceğiz. Bu yazımızda sanatsal terimlerin taş veya ahşap, beton, mermer, boya, cam veya üzerinden yola çıkarak boyadan, muza muzdan metaldir. dijitale nasıl geldik sizlere anlatacağım. Günümüz sanatına çağdaş sanatlar denmek- Sanatsal bir faaliyet türü olarak plastik sanat- rak görsel sanatlar tabiri alternatif olarak kul- tedir. Çağdaş sanat, 20. yüzyılın ikinci yarısında lar toplumsal bilincin fenomenleri arasındadır. lanılmaktadır. ilk ve ortaöğretim okullarında veya 21. yüzyılda üretilen sanattır. Bu terimin İnsanın tarihsel gelişiminin tüm aşamalarında, okutulan eski ismiyle “resim-iş” dersinin ismi öncesinde ve günümüzde kullanılan ismi ise gerçekliğin ruhsal özümsenmesinde, ideolojik artık “görsel sanatlar”dır. Günümüz güncel Yunanca iki kelimeden gelen “plastikos” ve yaşamda ve toplumsal mücadelede önemli bir media türlerini ve geleneksel sanatların hep- dökme anlamına gelen “plastos” kelimesinden yer etmiştir. sini eğitim alanında kapsamaktadır. türetilen Plastik sanatlardır. Plastik sanatlar, basit bir tanım yaptığımızda Sanatçılarca yapılan sadece resim, heykel ve yontulabilen veya şekil verilebilen boya, kil, baskı resim dışında günümüzde üretilen çağ- alçı gibi malzemelerin estetik bir dil geliştirile- daş sanat eserleri için açıklayıcı, kapsayıcı ola- Terimlerle başladığımız yolculuğumuzda sıra geldi sanat piyasının varlığı ve devamlılığına. Sanat haberleri en çok sansasyonel manşetler ile seyircinin ilgisini çeksede sadece bununla da anlamamak gerekir. Dünya sanat piyasasının yaklaşık cirosunun 60 milyar doların üzerinde olduğu düşünülmekte- dir. Sanatçı Maurizio Cattelan’ın 2019 yılında dünya çapında bilinirlik ve popülerliğe kavuştu- ğu muzlu enstalasyonu sansasyon yarattı. Sa- 20 EKONOMİ DÜNYA ARALIK 2021
plastİK HAYATLAR dece 120 bin dolara olan bu iş dikkatleri sanat yon dolarlık rakamı ile cazibe merkezi bir du- mu bunu zaman gösterecek. Son 2 yıl içinde ve sanatsal üretime çevirtti. Bir eserin sanatın rumdu. Dijital sanatçı CryptoPunk ve #6965 açılan fuarlar yüksek katılımla gerçekleşti. dışından yollarla kabul görmesi yaygın bir ge- ise kendine tam 1.55 Milyon ABD Doları’na alı- Toplam satış rakamları resmi olarak henüz çiciliği de beraberinde getirdi. Çok ses getirme- cısını buldu. açıklanmasa da artış olduğu bilinmekte. Dünya sinin yanında “sanat bu mu?” gibi soruları da da ise online satışın 2020 yılı hacminin ise 12.4 sordurttu, benzerleri, skeçleri yaygınlık kazan- Bu liste uzayıp giderken Türkiye sanat piyasa- milyar dolar olduğunu görüyoruz. Peki plastik dı. Aslında -sanat- bir şekilde gündem olurken sına baktığımızda ise rakamlar dudak uçuklat- sanatlarda en yüksek satış hangi eserde diye -tik tok- ta oldu! masa da cazibe merkezleri 10 yıl öncesinde düşünürsek rekor şu an da büyük sanatçı Le- 120 milyon dolar gibi rakamlar konuşulurken onardo Da Vinci’nin 450 milyon dolara satılan 2021 yılına geldiğimizde NFT çılgınlığı daha da son yıllarda yükselişler olduğu gözlemlenmek- ‘Salvator Mundi’ tablosunda. Değerli eser bi- büyük bir sansasyon yaratarak yeni bir media te. Sanat piyasasına pandemi süreci ile daha rinci sırada en yakın rakipleri 150 milyon dolar dili yarattı. Peki NFT nedir? Türkçe karşılığı ise da hakim olan online satışın 2020 yılında artış seviyesini aşan, Picasso, Gustav Klimt, Modig- değiştirilemez para-çip, açılımı Non-fungible kazanmasına sebep oldu. Türkiye de pazara liani, Jasper Johns, Giacometti ve Jackson token’dır. Vikipedi de karşımıza şöyle bir tanım henüz online satış yüksek bir hakimiyet kurdu Pollock gibi büyük sanatçıların eserleri. çıkar; “NFT, dijital bir varlığın benzersiz olduğu- Türk sanatının en önemli isimlerinden Osman nu ve bu nedenle birbirinin yerine geçemeye- Hamdi Bey’in “Ku’ran Okuyan Kız” isimli eseri ceğini onaylayan, blok zinciri adı verilen bir di- 5.7 Milyon sterline satıldı. Fatura ile 6.315.000 jital defterde depolanan veri birimidir. NFT’ler sterlin olan eser 82 milyon TL ile dünyada sa- fotoğraflar, videolar, ses ve diğer dijital dosya tılan en değerli Türk resmi rekorunu kırdı. Bu türleri gibi öğeleri temsil etmek için kullanıla- satıştan bir hafta sonra yine İngiltere’de bir bilir.” Baktığımızda orjinal, bireysel ya da kolek- müzayede de sanatçının diğer eseri 35 milyon siyon parçası olabilen, sanal bir veriyi satın al- liraya satıldı. “İstanbul Hanımefendisi” tablosu mak, sertifikalı olarak. Epiveron ile alınmış gibi yine bir İngiliz Müzayede Evi’nde 12 milyon li- bir havası var değil mi! raya satıldı. Osman Hamdi Bey’in eserleri ise ülkemizde ise rekor fiyatlara satılmakta uzun 2020 yılı dünya sanat piyasası cirosu 2019 yıllardır. Türkiye’de ki rekor 2016 yılında Türk yılına göre artış göstermiştir. 60 milyar dolar bir müzayede evinde 13.5 milyon TL ile satılan olan bu rakamın bugünde arttığını düşünürsek Osman Hamdi Bey’in “Yeşil Cami Önü” adlı tab- bu artışta rekor fiyat ve spekülasyon yaratan losunda. NFT’nin bir katkısı olduğunu düşünebilir miyiz? Gelin hep beraber satışlara bir göz atalım. Sanat piyasamızın gelişiminde sanatçılara sunulacak fırsatlar, kolleksiyonerliğe teşvik, Dijital sanatçı Mike “Beeple” Winkelmann’ın sanat seyircisine farkındalık kazandırmak Türk “Everydays: The First 5000 Days” isimli eseri sanat piyasasını daha da dinamik hale getire- şimdiye kadar satılan en pahalı NFT. 69,3 mil- cektir. www.ekonomidunya.com 21
Merkezİyetsİz Dünya İpek EYÜBOĞLU Blok zinciri anlamak Kovid sebebiyle evde oturduğumuz dönemde 1962 MIT Laboratuarları teknolojiyle hiç olmadığı kadar yakınlaştık. Bu yakınlaşma herkesin için farklı derecelerde oldu. Kimi mutfak alışverişini telefon aplikasyonları üzerinden yapmaya başladı, kimileri de internet üzerinden dijital sanat eseri almaya başladı. Bu dönemden sonra, internetin tabanını oluşturduğu dijitalleşmeyi artık hayatımızdan ayırmamız pek mümkün gibi gözükmüyor. Bu gelişmeler ile bera- ber hayatımıza yeni bir tanım daha girdi: blok zin- cir. Her ne kadar adı Bitcoin ile beraber anılsa da, blok zincir aslında kendi başına bir çözüm. “Mer- keziyetsiz Dünya” yazı dizisinde önceliğimiz blok zinciri anlamak ve uygulanabileceği diğer alanları keşfetmek olacak. Blok zinciri anlamak için önce- likle internetin tarihine bakmamız lazım. Blok zin- ciri anladıktan sonra, Bitcoin ve Ethereum’u an- lamak için paranın geçmişine göz atacağız. Şimdi ise en baştan yani internetin kısa tarihinden size bahsedeceğim. 22 EKONOMİ DÜNYA ARALIK 2021
Merkezİyetsİz Dünya Günümüzde internet kullanımı o kadar yaygın ki cı yine Tim Berners-Lee tarafından 1993 yılında Bitcoin altında konuşacağız. Şimdi blok zincirin internetin nasıl çalıştığı hakkında çoğumuzun bir kodlandı. Aynı senelerde “internette sörf yapmak” kısa tarihine gelirsek, çoğumuz blok zinciri Bitco- fikri yok. 5G sayesinde Çin’in bir şehrindeki dok- terimini dilimize katan kütüphaneci Jean Armour in ile aynı sanıyor. Aslında blok zincirin tarihi çok tor, başka bir şehirdeki hastayı internete bağlı bir Polly’i de burada anmak isterim. Kendisi internet daha eskiye dayanıyor. 1991 yılında matematikçi robot ile ameliyat edebiliyor. Bugünleri de gördük hakkında yazılacak çoğu akademik yazıya ilham Stuart Haber ve W. Scott Stornetta tarafından ama internet nasıl doğdu? Adı tam internet ol- olmuştur. “zaman damgası” içeren blok zincir ile kırılması masa da bir ağ üzerinden sosyal bir iletişim kur- Gelişmeleri zaman çizelgesinde incelemenin imkansız bir sistem hayal etmişler. Zaman dam- ma fikrini 1962 senesinde ortaya atan kişi MIT’li bir dezavantajı sanki gelişmelerin planlı olduğu gası; bir elektronik verinin üretildiği, değiştirildiği, J.C.R. Licklider. Notlar halinde hayal ettiği bu yanılsamasıdır. Aslında süreç ilerlerken prob- gönderildiği, alındığı, kaydedildiği zamanın tespit sisteme “Galaktik Ağ” adını vermiş. Hayal ettiği lem olarak karşımıza çıkan durumlara çözüm edilmesini sağlayan elektronik bir veri. İlk duydu- sistem günümüzün internetinden çok farklı değil. üretirken önemli buluşlar ortaya çıkar. Bu kı- ğunuzda belki bir şey ifade etmese de bu sistemin Birbirine bağlı bilgisayarlarla, ağ sayesinde, kulla- rılma noktalarının biri ise “TLS” ve “SSL”dir. Ne fabrikalarda, devlet dairelerinde, işletmelerde vb. nıcıların hızlı bir şekilde iletişim kurduğu ve iste- olduğunu detaylarıyla bilmesem de, o derinlik kullanıldığını düşünün. Evrak ile yapılan arşivle- dikleri programları istedikleri zaman kullanabildi- mühendislere kalsın, genel olarak interneti şifre- mede dosyaların kaybolması, istenmeyen kişiler ği bir konsept hayal etmiş. Licklider öğrencilerini lenmesi durumu diyebiliriz. İletişimi güvenli hale tarafından okunması hatta el ile değiştirilmesi epey ikna etmiş olmalı çünkü ondan sonra gelen getiren sistemler sayesinde internete ödeme kaçınılmaz. Standart internet sistemlerinde veri MIT’li jenerasyon bu konsepti detaylandırıp bir sistemleri eklendi ve özel bilgiler ve yazışmalar uzun dönemde çok yer kaplar. İşte blok zincirin deney bile yapmışlar. 1965 yılında Thomas Mer- yapılmaya başlandı. Bu önemli gelişmeler krip- alametifarikası budur. Girilen verinin geriye dönük rill ve Lawrence G. Roberts, Kalifornia eyaletinde tografi bilimi sayesinde oldu. Kriptografi aslında olarak asla değiştirilememesi ve ölçekleme saye- telefon hatları üzerinden birbiriyle konuşabilen şifreleme demektir. 3500 yaşında olan kriptog- sinde az yer kaplaması. Tabii gelişmeye açık olan en büyük ağı hayata geçirmiş. Bu deney sonrası rafi Mezopotamya’daki uygarlıklardan beri gizli konu bu verinin güvenilir kimseler tarafından gir- bilgisayarların birbirine bağlı olmasının işlemleri yazışmalarda kullanılan bir teknik: Tek fark artık mesidir. Bu konuya da daha sonra değineceğim. zorlaştırmadığını tespit etmişler. dijitalde kullanılması. 2000’lere geldiğimizde ise Şöyle bir özet geçersek, önce birden fazla bilgi- internetin epey yaygın hatta mobil telefonlarda sayar birbirine bağlandı. Daha sonra dünyada Aradan geçen 8 yıllık araştırma ve farklı ölçekler- bile rahatça kullandığımız bir sistem olduğunu internete erişimi olan herkes bu sisteme veri gi- deki deneyler sonucu 1972’de Bob Kahn yöneti- biliyoruz. Bu noktada bir sonraki aşama, üçüncü rişi yapabilmeye başladı. Bu veriler kullanıcılar mindeki ekip “Uluslararası Bilgisayar İletişimleri bir aracıya ihtiyaç duymadan A kişisinin B kişi- arasında güvenli şekilde şifrelense de blok zincir Konferansı”nda (ICCC) halkın da gözlemleyebile- sine para göndermesi olacaktır ama bu konuyu sistemine kadar hala güvenlik zafiyetleri vardı. ceği bir şekilde bilgisayarlar arası ağ teknolojisini Ayrıca önceki sistemlerin hepsi bir “admin” yani sunmuşlar. Yine 1972 yılında “elektronik posta- İnternette gönderilen yöneticiye ihtiyaç duyarken, blok zincirin bir kont- nın” tanıtımı yapılmış. (Bu konu hakkında daha ilk mesaj “lo”dur rol mekanizması yoktur. Artık tam olarak mer- fazla bilgi için “ARPANET” projesini araştırabilir- keziyetsiz dünyaya girmiş bulunuyoruz! Çünkü siniz.) çünkü araştırmacılar Blok zincir sayesinde girilen verinin değiştiril- 1970’lerin başında Amerika’daki birçok araştırma “login” yazmaya mesi de imkansız hale geldi. Bir de üstüne giri- okulu “ARPANET” sistemine dahil olmuşlardı. çalışırken sistem len verinin zamanı, yeri, giren kişinin bilgileri vb. Daha sonra daha küçük yapıdaki okulların da ça- bilgilerin olduğunu düşünün. 2009 yılına kadar lışmaya katılması için bir fon kurulmuş. 1980’lerin ikinci harften sonra pek ortalarda görülmeyen blok zincir, Bitcoin sonunda 25 okul bu sisteme dahildi. Bu dönemde- çökmüştür. ile olan entegrasyondan sonra popüler olmaya ki internet dediğimiz yapı sadece yazıdan oluşan başladı. Bu konunun detaylarına bir sonraki ya- bir sistem olduğunu da genç okuyucularımız için zılarda değineceğim… hatırlatalım. 1990’lara geldiğimizde CERN’de çalışan Tim Berners-Lee interneti bir sonraki aşamaya taşıdı: “Hypertext Transfer Protocol” (HTTP). Çok detaya girmeden bu sistemin birbi- riyle konuşan bilgisayarlar olarak tanımlayabiliriz. Özetle bugün Google Chrome kullanıyorsak bunu Tim Berners-Lee’ye borçluyuz. HTTP’nin altın- da çalışan bir sistem olan “WORLD WIDE WEB” de Tim Berners-Lee’nin eseridir. Bu sayede üni- versiteler, işletmeler ve hatta sıradan insan bile bilgisayarda internete giriyordu. “WORLD WIDE WEB” konsepti aslında bir devrimdir. Bu devrim sayesinde dünyanın herhangi bir yerindeki kişi, internete ulaşımı olduğu zaman hiçbir kurum ya da kuruluşun izni olmadan internete bilgi girebili- yordu. Merkeziyetsiz dünyanın ilk adımları WWW sayesinde atıldı. Adı “NEXUS” olan ilk web tarayı- www.ekonomidunya.com 23
Münferİd Prof. Dr. Kadir DABBAĞOĞLU Dolar Dolmaz Helalleş Dolar 10’u geçti, vatandaş eriyor. Diyen de var. hareketlisi mi? Bakın, artık varlık vergisi mağdurlarıyla helal- Ama ihracat da artıyor, cari fazla veriyoruz. Onun gibi bir şey. İhracatçıya sorsak, kesinlikle leşmek isteyen bir siyasimiz var. Diyen de. istikrarlı kur der. Çünkü aksi, ihracatçının işlem, 79 yıl sonra olsa da. Kendi vatandaşları ara- çevirme (muhasebe) ve ekonomik riskini artırı- sında din tabanlı varlık/sermaye transferini Tencerenin götüremeyeceği iktidar yoktur, de- yor. Kurda beklenen istikrara ancak üretim ar- düzenleyen berbat bir yasa. Ve hak arayışından mişti Süleyman Demirel, cennet mekân. tışıyla kavuşabiliriz. dahi mahrum bırakılmış, binlerce mağdur. Bu kelam yüzünden seçim sonucunu şimdiden Ama dış alıma dayalı girdiden arındırılan üre- Nasıl helalleşeceksin diye sorasım var. merak etmeye başladım. timle. Yani üretimimizi de yerli ve milli bir nite- Helalleşme! Siz de merak ediyorsunuzdur, eminim. liğe kavuşturmamız gerekiyor. Birbirimiz üzerindeki hakları karşılıklı olarak Öte yandan, Türkiye İstatistik Kurumu’nun dış Bu yöndeki gelişmeler ise oldukça makul. helâl etmemizi ifade ediyor. ticaret istatistiklerine göre gerçekten de ih- Neyse! Uygulama ve dolayısıyla kavram İslami. racat artıyor. Artıyor da, bu sürdürülebilir bir İstikrar, orta/uzun vadede bir şekilde sağlana- Diyanet Başkanlığı’na mı sorsa acaba? durum değil. Misal, ihracattaki artış oranına caktır. O zamana kadar herkes hareketliliğe Ona da laiklik engel. karşı TL’deki değer kaybı oranı. Değer kaybı hazır ve dayanıklı olmalı. Diyanet ile de arası hoş değil. toplamda %300’lere varmışken, ihracat artışı Ayık kalmalıyız. Gel sen özür dile, bitsin bu iş. %100’lerde. Ki ayakta kalabilelim. Hem dönemin cumhurbaşkanı hem de başba- Sebep? Ya kalamayanlar? kanı adına. Dış alıcının indirim talebi ve maliyetlerdeki Onlarla da gün gelir belki birileri helalleşir. E, o zaman cumhurbaşkanlığı sistemi yok. artış. Bunlar, sürdürülebilirliğe karşı önemli Kim bilir? Olsaydı, sadece cumhurbaşkanı adına özür tehditler. Tansiyonun istikrarlısı mı makbuldür, İhtimaldir ve dahi muhtemeldir. dilerdin. 24 EKONOMİ DÜNYA ARALIK 2021
aktüel Plastik kirliliği 2040’ta 1 milyar 300 milyon tona ulaşacak Küresel önlemler alınmadığı takdirde 2040 yılına gelindiğinde insanlığın denize ve karaya saçtığı plastik atıklar 1 milyar 300 milyon tona ulaşacak. Leeds Üniversitesi’nde önümüzdeki yirmi yıl Bu modelleme ile “herşey olduğu gibi devam ekliyor. Araştırmayı yapan uzmanlar çalışmanın içinde plastik atıklar problemi üzerine çalışma ederse” senaryosu adını verdikleri hesaplamayı sonunda bir dizi önlem tavsiye ettiler. Bunların yapan uzmanlardan Dr Costas Velis, rakamların yaptılar. bazıları şöyle: çok büyük olduğunu ama bu gidişe dur diyebi- Plastik üretiminde şu anki artış hızının aynen ➤ Plastik üretimi ve tüketimindeki artışı azaltmak lecek teknoloji ve zamana sahip olduğumuzu devam edeceği ve geri dönüşüm ya da atıkların ➤ Plastiğin yerine kağıt ya da doğada çözülebilen söyledi. işlenmesi konusunda önemli bir değişiklik olma- maddeler kullanmak Science adlı bilim dergisinde yayınlanan araş- yacağı varsayımına dayanan bu senaryoya göre ➤ Ürünler ve paketlerini geri dönüşüme girebilecek tırmanın yazarlarından Dr Velis “Bu 20 yıl sonra 20 yıl sonra plastik atık miktarının 1 milar 300 şekilde tasarlamak atıklar konusunda nerede olacağımız hakkında milyon tona ulaşacağını tahmin ediyorlar. ➤ Orta ve düşük gelir gruplarındaki ülkelerde atık yapılan ilk kapsamlı değerlendirme” diyor. toplamayı hızlandırmak ve resmi yolların dışında atık “Bu kadar büyük miktarlarda atığı hayal etmek En üçük değişiklikler bile önemli toplama ve geri dönüşümü teşvik etmek çok güç ama canlandırabilmeniz için şöyle an- Fakat modellemede yaptıkları küçük değişiklik- ➤ Plastik atıkların, geri dönüştürülmesi ekonomik latayım: Bu plastikleri düz bi zemin haline ge- ler bile bu sonucu değiştirebiliyor ve en müte- olmayan yüzde 23’ünün bir ara çözüm olarak topla- tirsek Birleşik Krallık’ın bir buçuk katı bir alanı vazı müdahalelerin bile atık sorununa çözümde nabileceği yerler inşa etmek (Türkiye’nin aşağı yukarı yarısı) kaplayabiliriz. Bu önemli olabileceğine işaret ediyordu. Hesapla- ➤ Plastik atık ihracını azaltmak çok karmaşık bir hesap çünkü plastik her şeyin malarda, geri dönüşüm oranını artırıp, plastik içinde ve dünyanın her yerinde farklı amaçlarla üretimini başka maddelerle ikame ederek dü- Fakat Dr Velis makul bütün önlemler alınsa bile, kullanılıyor ve atıklar konusunda farklı yöntem- şürdüklerinde atık miktarında büyük bir düşüş önümüzdeki yirmi yıl içinde, yine modellemeye ler izleniyor.” meydana geliyordu. göre doğaya en az 710 milyon ton ekstra plastik Bu karmaşık meseleyi rakamlara dökerek ser- atık bırakılacak. Dolayısıyla sorunu tümden çö- gileyebilmek için araştırmacılar, dünya çapın- Çalışmaya fon sağlayan ABD merkezli Pew zecek mucizevi bir plan yok. Ama bu araştırma da plastik üretimi, kullanımı ve atıklarının izini Vakfı’ndan Winnie Lau, her türlü çözüm ihtima- genellikle göz ardı edilen bir meseleyi öne çıkar- sürdü. Uzmanlar daha sonra plastik kirliliğinin, lini hesaplamanın önemli olduğunu söylüyor. dı: Güney Yarımküre’de tahminen 2 milyar insan, önümüzdeki yıllarda ne kadar büyüyeceğini yan- “Bunu yaparsak, 2040 yılında okyanusa dökü- doğru düzgün atık işleme ve geri dönüşüm im- sıtan bir modelleme geliştirdi. len plastik miktarını yüzde 80 azaltabiliriz” diye kanlarından yoksun yaşıyor. www.ekonomidunya.com 25
Hukuk Av. Ahmet Kutsi YILMAZ Yaşamsal bir talep olarak; Çevre Hakkı Çevre, tanım olarak; canlıların yaşamları bo- İlişkin Sözleşme gibi uluslararası sözleşmeler plastiklerin denize dökülmesi denizde yaşa- yunca ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı ile çevre hakkı korunmaya çalışılmıştır. yan canlıların yok olmasına ve temiz suyun olarak etkileşim içinde bulundukları biyolojik, Çevre hakkının korunmasına ilişkin birçok dü- kirlenmesine yol açmıştır. Plastik atıklar ciddi fiziksel, sosyal, ekonomik ve kültürel ortamı zenleme yapılmış olması insanlar açısından bir çevre sorunu olarak günümüzde devam et- ifade etmektedir. Çevre sadece insanları değil; çevre sorunlarına ilişkin toplumsal farkındalığı mektedir. Çevre hakkını ihlal eden diğer bir so- bütün canlıları kuşatan bir faktör olarak karşı- göstermektedir. Ancak bu sorunların telafisi run ise küresel ısınmadır. Kömür ve petrol gibi mıza çıkmaktadır. için farkındalık tek başına yeterli olmayıp ge- fosil yakıtların endüstri, ısınma ve ulaşımda Tabiat, fıtratı gereği kendi yaşamsal denge ve rek bireysel ve toplumsal olarak gerek devlet kullanımı neticesinde karbon salınımı her ge- döngüsünü düzenli olarak sağlarken, sana- eliyle önleyici çalışmalar yapılması gerekmek- çen gün artarak küresel ısınma ve iklim deği- yileşme, teknolojik gelişmeler ve kentleşme tedir. Örneğin sanayi bölgelerinin kurulması ile şikliğine neden olmaktadır. Karbon salınımının süreci, bu yaşamsal denge ve döngüyü olum- fabrikalar şehir merkezlerinin dışına taşınarak önüne geçebilmek adına enerji de alternatif suz olarak etkilemiş ve buna bağlı olarak bir- görüntü kirliliği ve hava kirliliğinin önüne ge- olarak doğalgaz; petrol yerine de salt elektrikli çok çevre sorununu ortaya çıkarmıştır. Artan çilmiştir. Buna karşın tarım yapılan yerlerin araçlar kullanılmaya başlanmıştır. sorunların yaşam alanını tehdit etmesi, çevre yakınına kurulan fabrikalar ile ürün mahsülün hakkının ayrı bir hak olarak düzenlenmesini ge- çıkması engellenmiş tarımı sekteye uğratmış- Gelecek nesillerimiz ve dünya üzerinde yaşa- rektirmiştir. Anayasa’nın 56.maddesi; “Herkes, tır. Aynı şekilde fabrikalardan çıkan kimyasal yan tüm canlıların sağlığı için insanlar olarak sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına atıklar, çevresindeki mikroorganizmalara ve çevremizi daha kaliteli ve sürdürülebilir bir sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını diğer canlılara zarar vermektedir. Söz gelimi hale getirmemiz gerekir. Gıda, sağlık gibi zo- korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Dev- insanlığın faydasına üretilen eşya ve inşa edi- runlu ihtiyaçlarımızın yanında kaliteli bir çevre letin ve vatandaşların ödevidir.” şeklinde çevre len yapılar diğer canlıları zarara uğratmayacak içerisinde yaşamak da en doğal hakkımızdır. hakkını hüküm altına almıştır. Yine sürdürüle- şekilde gerçekleştirilmelidir. Devletler eliyle ve Sivil Toplum Kuruluşlarının bilir bir çevre düşüncesi ile çevrenin korunması kararları ile çevre hakkının korunmasına ilişkin adına 1983 yılında 2872 sayılı Çevre Kanunu Son zamanlarda gündeme gelen en önemli birçok çalışmalar yapılsa da bu hakkı en başta yürürlüğe girmiştir. Ülkemizdeki bu düzenle- çevre sorunları, iklim değişimi ve plastik kirli- bireysel sorumluluklarımızın bilincinde yerine melerin yanı sıra Dünya Kültürel ve Doğal Mira- liğidir. Plastik atıkların toprakta kaybolmaması, getirmeliyiz. Yazımı J.W. Goethe’nin meşhur sın Korunması Sözleşmesi, BM İnsan ve Çevre geri dönüştürme politikalarının gerekli şekilde sözü ile bitiriyorum: “Herkes kendi kapısının Konferansı Bildirgesi, Tehlikeli Atıkların Sınırlar yerine getirilememesi ekolojik olarak telafisi önünü süpürsün; bütün sokaklar temiz ola- Ötesi Taşınmasının VeBertarafının Kontrolüne zor bir sürece neden olmaktadır. Aynı şekilde caktır.” 26 EKONOMİ DÜNYA ARALIK 2021
Yenİ NESİL LOJİSTİK Gül Alışar 2022 Türkiye’sinde Lojistiği Neler Bekliyor? Küreselleşen günümüz dünyasında lojistik her rinde artan rolü, göstermiş olduğu faaliyetler 2022’de Türkiye’nin Lojistik Sektörü şeyin temelidir. Uluslararası ticaretin sürekli ve yaşadığı büyüme oranlarıyla da yabancı 2021 yılındaki İthalat ve İhracat oranlarındaki gelişen ve en önemli işlevi olan lojistik; talep, yatırımcılar tarafından takip edilmekte olup artışın 2022 yılında da devam edeceği bilinen bir depolama, paketleme, gümrükleme, tedarik, sektörün gelişimi yönündeki umutları ve bek- gerçektir. Elde edilen veriler ve analizlere göre pazarlama ve bilgi yönetimi alt süreçlerinden lentileri de arttırıyor. Gayri Safi Yurtiçi Hası- 2022’de sektörde yüzde 7’lik büyüme öngörülü- oluşan faaliyetlerin birleşimidir. Şirketlerin, lanın yaklaşık %12’sinin Lojistik sektörüne ait yor. Yük taşımacılık oranlarında deniz ve demiryo- maliyetlerin azaltılması ve müşteri memnuni- olduğu öngörülmektedir. Bu oran içerisindeki lu taşımacılığı sahip oldukları avantajlardan do- yeti temalarına önem vermeye başlaması ile %50’lik payın doğrudan lojistik hizmet sağlayı- layı kullanım oranlarında artış yaşanacaktır. Her beraber lojistiğin önemi ve değeri gün geçtikçe cı şirketlerin faaliyetlerinden kaynaklanmakta alanda olduğu gibi teknolojik gelişmelerle enteg- artmaya devam etmektedir. olup, geri kalan %50’lik payın ise ürün ticareti rasyon halinde gelişen lojistik dünyasının yeni yıl yapan şirketlerin kendi içlerinde gerçekleş- hedefi; Lojistik 4.0’dan, 5.0’a geçmek. 2022 yılı ve Son Yıllarda Türkiye’de Lojistik tirdiği lojistik faaliyetlerine aittir. İthalat ve sonrasında IOT (Nesnelerin İnterneti), yapay zekâ Türkiye, lojistik sektöründe sürekli gelişim gös- İhracat verilerine baktığımızda ise sürekli bir ve robotik konularının lojistik sektörünün vazge- teren ülkelerden birisidir. Tüm dünyayı kapsa- artış gözlenmektedir. 2021 Ocak-Temmuz çilmez 3 trendi olması ve yaygınlaşması bekle- yan lojistik sektörü Türkiye için de vazgeçilmez döneminde İhracat yüzde 34,9, İthalat yüzde niyor. Ek olarak, bu teknolojilerin alt yapı olduğu bir alan. Üç kıtanın kavşak konumunda yer 25,8 arttı. Taşımacılık oranlarında ise Denizyo- lojistik hizmetlerinin, robotların içinde olduğu alması ve üç tarafının denizlerle kaplı olması lu, son 10 yılda taşınan ürün değeri açısından tedarik süreçlerinin ve Blockchain veya Bulut alt nitelikleri ile bulunduğu bölgenin lojistik üssü ihracat ve ithalatta en büyük orana sahiptir. yapılı ödeme şekillerinin artması öngörülmek- olmaya kesin aday bir ülke haline gelmekte- Bu oranları sırayla Karayolu taşımacılığı, ha- tedir. Türkiye lojistik sektöründe 2022 yılının ilk dir. Türkiye ekonomisinin önemli bir lokomotifi vayolu taşımacılığı ve demir yolu taşımacılığı çeyreği için iş hacmi artışına ilişkin olumlu bir gö- olan lojistik; Pandemi ile birlikte tedarik zinci- takip etmektedir. rüşün hakim olduğunu söyleyebiliriz. www.ekonomidunya.com 27
Ekonomİ ve Fİnans Doç.Dr Hakan Yıldırım 2021’in Ekonomik Görünümü Küresel anlamda ekonomik faaliyetlerde meyda- olarak da bilinen VIX endeksi 2020 yılı içerisinde larında meydana gelebilecek artışların yaşanması na gelen ivme kaybı, koronavirüs salgını nedeniyle yaklaşık %65 düzeyinde bir artış yaşayarak 85,47 muhtemel riskler arasında yerini almaktadır. 2020 yılı ilk çeyreğinden bu yana küresel bir belir- seviyelerine kadar yükselmiştir. Söz konusu gözle 2021 yılına gelindiğinde bu risklerin hemen hemen sizliğin oluşmasına sebep olmuştur. Üretim ve te- görülür artış küresel piyasalardaki risk iştahın- tamamı ile karşı karşıya kalan dünya ekonomisi- darik süreçlerinin dur noktasına gelmesi ekonomik da büyük düşüşlere sebep olmuştur. Pandemi ile nin, normalleşme ile birlikte olumlu bir seyir içi- istikrar olgusunun baltalanmasına sebep olurken, beraber 2020 yılında yaşanan küresel durgunluk ne girdiği gözlemlenmektedir. Ancak gelişmekte bu durumun tüm makroekonomik göstergelere 2021 yılını çeşitli belirsizliklere hazırlamış, piyasa- olan ekonomilerin birçoğunda yine ifade edilen bu olumsuz yönde yansıdığı göze çarpmaktadır. Dün- lar ise oluşan belirsizliğin neden olduğu sistematik risklerin normalleşme sonrası devam ettiği göze ya ekonomisi büyüme rakamlarına ait istatistiklere risklere karşı çeşitli çözüm yolları bulmaya çalış- çarpmaktadır. Özellikle Kırılgan Beşli olarak ifade bakıldığı vakit 2018 yılında %3.6, 2019 yılında %2.8 mıştır. edilen Türkiye, Hindistan, Endonezya, Güney Afri- olan ekonomik büyüme oranlarının, 2020 yılında ka ve Brezilya gibi ülkelerde belirsizliğin devam et- ülkelerin büyüme hızlarında meydana gelen dü- Yaşanan pandemi ve sonuçlarının 2021 yılı için mesi ve bu belirsizlikten mütevellit oluşan riskler şüşlerden dolayı %3.3 daralma yaşadığına ulaşıl- dünya genelinde işsizlik, döviz kuru, likidite ve kre- 2021 yılı son çeyreğinde kendini hissettirmektedir. maktadır. Diğer taraftan satın alma gücü paritesi- di ödeme sorunu ve genel anlamda yaşanabilecek Özellikle cari denge/GSYH, bütçe dengesi/GSYH, ne göre kişi başına GSYH rakamları ise gelişmiş ve ekonomik kriz riski gibi bazı risklerin yaşanmasına risk primi ve enflasyon oranları gibi değişkenler gelişmekte olan ekonomilerde de gözle görülür bir zemin hazırladığı göze çarpmaktadır. Gelişmekte incelendiğinde söz konusu ülkelerde hem genel kötümserlik içine girmiştir. Oluşan olumsuz hava olan ekonomiler için ise bu belirtilen risklerin yanı anlamda hem de pandemi sürecinin başından nor- çeşitli risk göstergelerine yansımış, korku endeksi sıra, politik ve jeopolitik riskler ile enflasyon oran- malleşme süreci sonrasına kadarki süreçte ekono- 28 EKONOMİ DÜNYA ARALIK 2021
Ekonomİ ve Fİnans mik kırılganlığın devam ettiği göze çarpmaktadır. şulda beklenti ve güven ilişkisi dâhilinde yol alır. böylece döviz kurları artacaktır. Artan döviz kuru Ancak Kırılgan Beşli ülkeler içinde dahi Türkiye’nin Bir ülkede piyasa riski artar ise olumsuz beklen- hammadde ve enerjinin Dolar ile alınmasından negatif anlamda ayrıştığı göze çarpmaktadır. Özel- tiler oluşur ve bu durum piyasaya olan güvenin dolayı enflasyonun daha da artmasına sebep ola- likle Kırılgan Beşli ülkelerinde Türkiye’nin de dâhil azalmasına sebep olur. Böylelikle yerli ve yabancı caktır. Yani burada bir maliyet enflasyonu olacak- edildiği enflasyon oranlarına ait ortalama yaklaşık yatırımcı o ülkenin ulusal parası ve yatırım araç- tır. Faiz oranlarının yüksek olması durumunda ise %8 seviyesinde iken, Türkiye’nin enflasyon oranı larından uzaklaşmaya başlar ve yeni bir yatırım reel sektöre yatırım yapmak isteyen yatırımcıların %19’lar seviyesinde seyretmektedir. Kırılgan Beş- arar. Bu durumda ilk yöneleceği başka bir ülkenin borçlanma maliyetleri artacak bu durum yatırım- li içinde en yüksek enflasyon oranına sahip olan para birimi veya başka bir ülkenin yatırım aracı ların düşmesine sebep olacak azalan yatırımlar Türkiye’nin ardından sırasıyla Brezilya, Güney Af- olacaktır. Bu nedenle Türk Lirası değer kaybeder üretimi düşürecek ve düşen üretim sayesinde mal rika, Hindistan ve Endonezya gelmektedir. Türkiye ve döviz kurları yükseliş trendi içinde davranmaya ve hizmet arzı talebe cevap veremeyecek ve böy- enflasyon oranındaki yüksek seviye Kırılgan Beşli başlarlar. Türkiye gibi enerji ve hammadde ithalat- lelikle talep yönlü bir enflasyon söz konusu ola- ülkelere ait enflasyon ortalamasını artırmakta çısı olup bu ithalat sürecini başka bir para birimi bilecektir. Diğer yandan azalan yatırım ve üretim olup Türkiye’nin hariç tutulduğu enflasyon oranları ile yapan ülkeler ürettiği malı girdi maliyetinin işsizliğin artmasında önemli bir sebep olabilir. ortalaması ise %5,28 seviyesindedir. Diğer taraftan artmasından mütevellit daha pahalıya satacak cari denge incelendiği vakit Türkiye’nin dâhil edildi- ve bu sayede fiyatlarda genel ve devamlı bir artış Yapılan bu açıklamalar neticesinde geriye tek bir ği ortalama negatife dönüşürken, Türkiye’nin hariç söz konusu olacaktır. İşte bu noktada enflasyon soru kalıyor; ne yapılmalı? Enflasyon ile mücade- tutulması koşulunda ortalama pozitif bir değere söz konusu olmuş olacaktır. Böylece yüksek olan lede faizler artırılmalı mı? Yoksa düşürülmeli mi? dönüşmektedir. Başta Türkiye olmak üzere sıra- enflasyona karşı hane halkı parasının değer kay- Aslında cevap basit. Fiyat istikrarının sağlanması sıyla Brezilya ve Endonezya’nın cari açık verdiğine betmesine yönelik çözüm yolları arayacak, önce yani enflasyonun minimize edilebilmesi için 400 ulaşılırken, Hindistan ve Güney Afrika cari fazla faiz oranlarına bakacaktır. Eğer vadeli mevduat puan seviyelerine yerleşen CDS priminin düşürül- veren Kırılgan Beşli ülkeler arasında yerini almak- faizleri enflasyonun oranının altında ise döviz, al- mesi için yerli ve yabancı yatırımcıların beklentile- tadır. Pandemi sürecinde yapılan bütçe harcama- tın ve benzer araçlara yatırım yapacak, enflasyona rinin olumlu yöne çekilmesi gerekmektedir. Ulusal ları dünya genelinde bütçe dengesini sarsmış ve eşit veya enflasyondan yüksek ise vadeli mevduat piyasaya karşı güven artarsa yatırımlar da artar, bu Kırılgan Beşli ülkelere de yansımaktadır. Bütçe faizlerinden getiri sağlamak isteyecektir. Faiz ora- ulusal paranın değeri de artar, istihdam da artar. dengesi değerlendirildiği vakit sırasıyla bütçe açığı nının enflasyon oranından düşük olması koşulunda Bu sayede enflasyon sorunu ortadan kalkar, va- en yüksekten en düşük olan Kırılgan Beşli ülkeleri yatırımcı Amerikan Doları veya Euro’ya yönelecek tandaş hayatını daha kolay idame ettirebilir. Brezilya, Güney Afrika, Hindistan, Endonezya ve Türkiye olarak göze çarpmaktadır. Serbest piya- salar tarafından belirlenen ve ülke risk priminin bir göstergesi olan CDS Primleri ele alındığında ise Kırılgan Beşli ülkeler arasında enflasyon ve cari açık değişkenlerinin yüksek olmasından do- layı Türkiye’ye ait CDS Priminin 400’ün üstünde olduğuna ulaşılmaktadır. Bu durum Türkiye’nin borçlanma maliyetinin diğer Kırılgan Beşli ülke- lere nazaran daha yüksek olduğunu göstermekle birlikte piyasadaki riskin yüksek, güvenin ise düşük olduğunun bir göstergesidir. Ekonomideki Kırılganlığın Önüne Nasıl Geçilebilir? Öncelikle maliye politikalarının kaynağı, ekonomik faaliyetler ile ilişkisi, konusu ve uygulanan oranlar açısından, para politikasının ise fiyat ve finansal istikrarın sağlanmasında uygulanan araç ve yollar açısından eleştirilmesi yerine; çözüm yollarının aranması ülke ekonomisi açısından önemli bir hu- sustur. Yani ekonomide iyileştirmelerin yapılabil- mesi için “bir model tasarlanmalı” demek yeterli bir çözüm değil. Kaldı ki bir model veya formülün var olduğu da yok. Ekonominin iyi bir süreç içerisin- de olabilmesi için uygulanması gereken bazı politi- kaların yerine getirilmesi yeterli olacaktır. Öncelikle sadece Türkiye’de değil dünyada önem- li bir sorun haline gelen enflasyonun faiz oranları ile baskılanması yerine enflasyona sebep olan nedenlerin belirlenmesi gerekli. Piyasalar her ko- www.ekonomidunya.com 29
Ekonomİk Görünüm Yücel Tonguç Erbaş 2021 Yılı Önemli Ekonomik Gelişmeler 2020 Yılının son çeyreğinde birçok ülkede tekrar oranında büyüme kaydetmiştir. Yıllık bazda 2021 yılı lılar ve aileleri için çocuk bakımı ve programları, Ko- uygulamaya konan salgın tedbirleri, küresel büyü- birinci çeyrekte bir önceki yılın aynı dönemine göre vid-19 aşıları, testleri, tedavisi ve önlenmesini, müm- medeki toparlanma eğilimini yavaşlatmış ancak aşı % 0,43 oranında büyüyerek Pandeminin başladığı kün kılan projeler ve kırsal alanlardaki sağlık hizmeti ve tedaviye yönelik olumlu gelişmeler 2021 yılı ikinci 2020’nin ilk çeyreğinden bu yana ilk defa yıllık bazda sunucularına fon sağlamaktadır. yarısında daha hızlı bir toparlanma beklentisini güç- artış görülmüştür. lendirmiştir. Salgın sonrası oluşan ekonomik ve sağ- ABD’de sanayi üretim endeksi ve kapasite kullanım lık krizine dünya çapında ortaya konulan hızlı politika ABD Merkez Bankası Fed, 26-27 Ocak tarihli Federal oranı 2021 Şubat ayında aşağı yönde hareket ederken tepkileri ve majör Merkez Bankalarının ekonomik Açık Piyasa Komitesi (FOMC) toplantısında politi- Mart ayında toparlanmış ve her iki göstergenin de or- teşvik paketlerini açıklamaları küresel ekonomik gö- ka faizini değiştirmeyerek % 0-0,25 aralığında sabit talama değeri bir önceki çeyreğe göre artmıştır. 2021 rünümü desteklemiştir. tutmuş ve işgücü piyasası koşulları komitenin mak- yılı birinci çeyrekte imalat PMI endeksi ve hizmet PMI simum istihdam ve enflasyon değerlendirmeleriyle endeksi artışını sürdürürken, hizmet PMI endeksinde- ABD’de Ocak ayında tekrarlanan seçimler ve sonra- tutarlı seviyeye ulaşana kadar bu hedef aralığının ki toparlanma daha güçlü görülmüştür. 27-28 Ağus- sında yaşanan olaylar yakından takip edilirken, 20 sürdürülmesinin uygun olacağını değerlendirmiştir. tos tarihinde gerçekleşen Jackson Hole toplantısında Ocak’ta Joe Biden Başkanlık görevini resmen dev- Fed’in bu toplantıdaki açıklamaları piyasa yapıcıları Fed Başkanı Jerome Powell, tahvil alımlarını azalt- raldı. Mart ayında 1,9 trilyon USD’lik teşvik paketini tarafından güvercin tonda sinyaller olarak algılan- maya bu yıl başlamak uygun olabilir açıklamasında imzalayan ABD Başkanı Joe Biden, 2,25 trilyon USD mıştır. ABD tarihindeki en büyük teşvik paketi 6 Mart bulunurken bunun doğrudan faiz artırım zamanlama- büyüklüğünde yeni bir altyapı yatırım planı açıkladı. 2021 tarihinde senato tarafından onaylanmıştır. 2021 sı sinyali olmadığını dile getirmiştir. ABD ekonomisi, 2020 yılının dördüncü çeyreğinde Amerikan Kurtarma Planı Yasası olarak adlandırılan %4,3 oranındaki büyümeyi aşarak 2021 yılının birin- paket özel olarak, tarım ve beslenme programları, 3-4 Kasım tarihleri arasından gerçekleşen FOMC ci çeyreğinde piyasa beklentilerinin üzerinde %6,42 okullar ve yükseköğrenim kurumları, yaşlı Amerika- toplantısında Fed, faizleri piyasa beklentisi doğrultu- 30 EKONOMİ DÜNYA ARALIK 2021
Ekonomİk Görünüm sunda % 0-0,25 aralığında sabit bırakmıştır. Fed, 80 milyar dolar değerinde Hazine kağıdı ve 40 milyar dolar değerinde mortgage destekli menkul kıymet olmak üzere toplam 120 milyar dolar olan varlık alım hızını Kasım ayında 15 milyar dolar azaltılmasına ka- rar vermiştir. Fed komitesi, varlık alımlarını azaltmanın gelecek yılın ortalarında tamamlanacağını belirterek, ekono- mik görünümdeki değişikliklerin gerektirdiği taktirde alımların hızını ayarlamaya hazır olduklarını belirt- miştir. Buna ek olarak enflasyonun geçici olduğunu belirten Powell, ‘’enflasyonun sürekli olarak istedi- ğimiz düzeyin üzerinde olduğunu görürsek ayarlama yaparız’’ ifadelerini kullanmıştır. 2021 yılının başların- da artan emtia fiyatları, enflasyondaki yüksek seyrin devam etmesi gibi faktörlerden kaynaklı olarak daha çok güvercin tonda sinyaller veren Fed, varlık alımla- rının azaltmasına dair adımlarıyla şahin tonlu yapıya büründüğü söylenebilir. Euro Bölgesine bakacak olursak; büyüme verisinde 2021 yılı birinci çeyrekte bir önceki çeyreğe göre % 0,6 daralma kaydedilmiştir. Yıllık bazda ise 2020 yı- lının son çeyreğinde %4,9 ve 2021 yılı ilk çeyreğinde %1,84 oranında daralmıştır. Euro Bölgesi’nde 50 kritik eşiğin üzerinde seyreden Varlık alımları noktasında ise; en belirleyici durumun %17 seviyesinde sabit bırakılırken sıkı para politikası imalat PMI endeksi 2021 yılı birinci çeyrekte de artı- piyasa koşulları olduğunu söylemiş ve uzun vadeli duruşunun öngörülebilirliğini artırıcı net mesajlar ve- şına devam etmiştir. Hizmet sektörü PMI endeksi ise politikaları konuşmak için erken olduğunu, şu anda rilmiştir. Karar metninde, para politikası duruşu sıkılı- bir önceki çeyreğe göre artmasına rağmen 50 değeri- pandemi ve banka varlık alımlarının olumlu etkileri- ğının enflasyonda kalıcı düşüşe ve fiyat istikrarına işa- nin altında seyretmektedir. nin takip edileceğini belirtmiştir. ret eden güçlü göstergeler oluşana kadar “uzun bir Avrupa Merkez Bankası (ECB), Temmuz ayında dijital müddet” korunacağının ve “gerekmesi durumunda Avrupa Merkez Bankası (ECB) Yönetim Konseyi, Pan- Euro için önemli bir adım atacağını duyurdu. Banka, ilave sıkılaşma yapılacağının” belirtilmesi ile TCMB demi Acil Durum Alım Programı (PEPP) kapsamında dijital euro projesi kapsamında bir danışma grubu sıkı para politikası duruşunu güçlendirmiştir. en az 2022 yılı Mart ayı sonuna kadar, her durumda ataması yaparak bu kuruluşun, Merkez bankası diji- TCMB, orta vadeli enflasyon görünümünü dikkate ise koronavirüs krizinin bittiğine karar verene kadar, tal para birimi (CBDC) çıkarma ve dağıtma gibi ana alarak 2021 Mart ayında önden yüklemeli ve güçlü toplam 1.850 milyar avro miktarında net varlık alımı başlıkları bulunan konularda Avrupa Merkez Bankası bir parasal sıkılaşma yapmış, 1 hafta vadeli repo faiz yapmaya devam edileceğini açıklamıştır. ve diğer üye ülkelerin merkez bankalarından oluşan oranı %17’den %19 seviyesine çıkarmıştır. 19 Mart Ayrıca konsey, PEPP kapsamında satın alınan vade- para otoritesine tavsiyelerde bulunabileceğini açıkla- tarihinde gerçekleşen Merkez Bankası görev deği- si gelmiş menkul kıymetlerin anapara ödemelerinin mıştır. Eylül ECB Para Politikası Toplantı tutanakla- şikliği sonrasında, BIST 100, bu gelişme sonrasında en azından 2023’ün sonuna kadar yeniden yatırıma rında Başkan Lagarde, enflasyonda yaşanan artışın 22 Mart Pazartesi günü %9,79 düşerek günü 1,379 devam edilmesine karar vermiştir. Ek olarak, Varlık geçici nedenlerden kaynaklandığı görüşünü tekrarla- puandan tamamlamıştı. Dolar/TL Kuru ise haberin Satın Alma Programı (APP) kapsamındaki net alım- dı. Gelecek yıl enflasyon tarafından çok daha istikrarlı ardından Asya piyasalarında sığ işlemlerin yaşandığı lar ayda 20 milyar avro olacak şekilde devam ede- bir ortam bekliyoruz.” ifadelerini kullanmıştır. saatlerde 8,48 seviyelerini test ettikten sonra piya- ceği belirtilmiştir. Konsey, APP kapsamındaki aylık Ekim toplantısında ise Lagarde, Euro Bölgesi enflas- saların açıldığı ilk işlem gününde 7,94 seviyelerinde net varlık alımlarının, politika faizlerinin destekleyici yonundaki yükselişleri hala geçici olarak görmeye de- dengelenmişti. TCMB, Eylül ayı toplantısında para etkisini güçlendirmek için gerektiği kadar devam et- vam ettiklerini ve enflasyondaki son yükselişin ücret- politikasının etkileyebildiği talep unsurları, çekirdek mesini ve temel ECB faiz oranlarını artırmaya başla- lerin içine dahil olmaya başladığına dair henüz hiçbir enflasyon gelişmeleri ve arz şoklarının yarattığı et- madan kısa bir süre önce sona ermesini beklemeye işaret görmediklerini söyleyerek faiz oranlarını %0’da kilerin ayrıştırılmasına yönelik analizler neticesinde devam edeceğini vurgulamıştır. sabit bırakmış ve pandemi varlık alım programını 1,85 politika faizinin 100 baz puan indirilmesine karar Trilyon Euro’da sabit tutmuştur. Metinde PEPP tah- vermiştir. TCMB, Ekim ayı toplantısında ise, enflas- Haziran 2021’de ECB Başkanı Lagarde, yaptığı konuş- vil alımlarının ikinci ve üçüncü çeyreğe kıyasla daha yonda son dönemde gözlenen yükselişte etkili olan mada bölge ekonomisinde belirsizliğin devam ettiğini, ılımlı hızda devam edeceğini vurgulamış olup, aylık unsurların arızi nitelikte olduğu vurgusunu yineleye- ancak son verilerin toparlanma sinyali verdiğini söy- 20 milyar euroluk alımların ilk faiz artışından hemen rek politika faizinin 200 baz puan indirilmesine karar leyerek yılın ikinci yarısındaki iyileşmenin de daha hız- öncesine kadar süreceğini de belirtmiştir. vermiştir. Yılın geri kalanında Fed sonrası varlık alım- lı olabileceğini belirtmiştir. Lagarde, enflasyonun baz Türkiye’ye bakacak olursak; Para Politikası ları azaltımının diğer merkez bankalarının radarında etkisiyle yükseldiğini ve bir miktar daha yükseldikten Kurulu’nun 21 Ocak 2021 tarihindeki toplantısında, olmaya devam ederken, yurt içinde faiz indirimleri sonra düşüşe geçmesini beklediklerini söylemiştir. politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı devam edebilir. www.ekonomidunya.com 31
SÖYLEŞİ Türk Plastik Sanayicileri Araştırma, Geliştirme ve Eğitim Vakfı PAGEV PAGEV, Türkiye’nin önde gelen sivil toplum örgütlerinden biridir. Mevcut 750’ye yakın mütevellisi ve 1750 ilişkili şirketle Türkiye’deki plastik sektörü değer zincirinin ciro olarak % 88’indan fazlasını temsil etmektedir. Türkiye plastik sektörü yeniliklerin önünü aça- rını ve yatırımcılarını bir araya getirerek Türk PAGEV Voc-Test Merkezi projesiyle sektörü- rak, vatandaşlara kaliteli bir yaşam ve kaynak Plastik Sektörünü dünyaya tanıtmaktadır. müzde enjeksiyon, ekstrüzyon, termoform, şi- verimliliği imkanı sağlayıp iklimi korumakta ve şirme makinaları başında mesleğini icra eden Türkiye’de refaha önemli bir katkı sağlamak- İki ayda bir çıkardığı, 10 bin tirajı olan PAGEV personelimizin mesleğinin anayasısını, sahip tadır. 350 binden fazla insan yaklaşık 14,000 Plastik Dergisi ve 35 bin tirajı PlastEurasa olması gerekli bilgi ve becerileri tanımladığımız şirkette çalışarak yıllık 35 milyar dolardan faz- Fuar Gazetesi ile sektöre dair tüm gelişmeleri Meslek Standartlarını ve sahip olması gerekli la bir ciro yaratmaktadır. Plastik sanayisinde ve yenilikleri kamuoyu ile paylaşmaktadır. yeterlilikleri becerileri tanımladığımız mesleki PAGEV’in temsil ettiği değer zincirinde polimer yeterlilikleri tanımlıyoruz ve hazırlıyoruz. PA- üreticileri, mamul üreticileri, makina üreticileri Aynı zamanda plastik hammadde, plastik işle- GEV Voc-Test Merkezimizde, hazırladığımız ve kalıpçılar bulunmaktadır. me makinaları, ambalaj, inşaat malzemeleri, meslek standartları ve yeterliliklere göre bu otomotiv plastikleri, plastik medikal malze- personelin test edilip belgelendirilmesi, yani Sektörün birleştirici gücü olan PAGEV, yasay- meler gibi alt segmentlerde hazırladığı sektör ölçme ve değerlendirmesi yapılacaktır. la oluşturulmuş sektörün çatı kuruluşu TOBB izleme raporları ile Türkiye ve dünyaya dair Plastik, Kauçuk ve Kompozit Sektör Meclisi plastik sektörünün üretim, ithalat ve ihracat Chemical Movetech Projemizde, kimya sektö- Başkanlığı’nı da yürütmektedir. Avrupa Plastik rakamlarını sektör profesyonelleriyle paylaş- ründe çalışanların özellikle üretim prosesleri, İşleyicileri Birliği (EuPC), Avrupa Plastik Ham- maktadır. atık yönetimi konularında mesleki bilgi düzey- madde Üreticileri Birliği (PlasticsEurope), Ulus- lerini ve becerilerini geliştirmek ve teşvik etmek lararası Plastik Dernekleri Birliği (CIPAD), Atık- “Sorumlu Endüstri Sorunsuz Çevre” misyonu amacıyla daha önce İspanya Fondo Formacion sız Denizler Vakfı (WFO)’ ın aktif üyesidir. ile 3 Ocak 2014 yılından bu yana PAGÇEV ile Euskadi koordinatörlüğünde yürütülen “CHE- geri dönüşüme destek vermektedir. PAGEV’in MIFOR” projesinin sonuçlarının ve metodolo- PAGEV olarak her sene düzenlenen fuarlar Geri Dönüşüm İktisadi İşletmesi olan PAGÇEV; jisinin Kimya Sektörünün yerel ihtiyaçları göz arasında dünyanın en büyük ikinci, Türkiye’nin ambalaj atıklarının kaynakta ayrı toplanarak önüne alınarak ülkemize transfer edilmesi he- ve Avrasya’nın ise en büyük uluslararası plastik geri dönüşüme kazandırılması amacıyla Çevre deflenmektedir. endüstrisi fuarı olan PlastEurasia İstanbul Fua- ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yetkilendiril- rını TÜYAP – PAGEV işbirliği ile organize etmek- miş kuruluştur. “Sorumlu Endüstri, Sorunsuz Çevre” kavramı- tedir. Yine Bölgesel Fuarlarda önemli bir marka na olan inancımızla Avrupa Birliği Komisyonu olacak PlastPak İzmir Fuarını TÜYAP – PAGEV tarafından başlatılmış olan Waste Free Oceans – ASD – EGEPLASDER işbirliği ile gerçekleştir- (Atıksız Denizler Vakfı) Türkiye Ortadoğu ve Af- mektedir. rika Başkanlığını üstlenmekteyiz. Bu projemiz çerçevesinde 69 ülkenin deniz atıklarının temiz- Eğitim misyonu kapsamında Türkiye’ye ka- lenmesinden sorumluyuz. zandırdığı okullarla; iş tabanlı eğitim modeli- ni destekleyip, sektörün donanımlı ve nitelikli Türkiye plastik sektörünün “ Birleştirici Gücü “ ara eleman ihtiyacını karşılamaktadır. PAGEV PAGEV, sektörün sorunların çözümüne yönelik Küçükçekmece Mesleki ve Teknik Anadolu değişik projeler geliştirmektedir. Bunlar; “ Plas- Lisesi 1500 öğrenci kapasiteli; PAGEV Gebze tik Mükemmeliyet Merkezi “ ve “Uluslararası Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi ise 500 öğ- Bölgesel Plastik Üretim Merkezi” dir. renci kapasitelidir. Ayrıca, PAGEV AKADEMİ ile proseste verimliliği sağlamak, yüksek maliyet- Yapay Zeka leri düşürmek, karşılaşılan sorunların doğru ve 11’inci Kalkınma Planı ile 2021 Yılı Cumhur- zamanında çözülmesini sağlamak amacıyla, başkanlığı Yıllık Programı doğrultusunda Cum- alanında uzman eğitmenler tarafından verilen hurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi Başkanlığı mesleki teknik eğitimler organize etmektedir. ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından hazırlanan belge, Türkiye’nin 2025 yılına kadar Her yıl gerçekleştirdiği Türk Plastik Endüstrisi yapay zeka alanında yürüteceği çalışmalar için ve Uluslararası Plastik Ambalaj Teknolojileri yol haritası niteliği taşıyor. Stratejinin öncelikle- Kongreleriyle sektörün duayenlerini, uzmanla- ri ve bu kapsamdaki amaç ve tedbirler, “Dijital 32 EKONOMİ DÜNYA ARALIK 2021
SÖYLEŞİ Türkiye” ve “Milli Teknoloji Hamlesi” vizyonları alındığında, Türkiye’deki OEM’lerin üretimle- olumsuz etkileri özellikle Nisan ayından itiba- çerçevesinde belirlenmektedir. rini durdurmalarının veya düşük kapasitede ren hissedilmeye başlanmıştır. çalışmaları otomotiv plastiklerine yönelik iç Ambalaj sektörünü kendi içerisinde iki alt sek- Dijital Türkiye, toplumsal, ekonomik ve ka- ve dış talebi ve dolayısıyla üretimi olumsuz törde ele almak mümkündür. Endüstriyel am- musal faaliyetlerinde, dijital teknoloji, ürün ve etkilemiştir. balaj kısmında, imalat sanayi üretimdeki yavaş- hizmetleri kullanarak sağladığı üretkenlik artışı Ambalaj sektörü genel olarak endüstriyel ve lamaya bağlı olarak bir gerileme görülmekle ve veriden ürettiği değerle küresel ölçekte re- gıda ambalajları imal etmektedir. Endüstri birlikte nihai tüketiciye hitap eden tek kullanım- kabetçi bir Türkiye’yi hedeflemektedir. sektöründe üretim yavaşlamasına bağlı olarak lık ambalaj ve film sektöründe önemli bir artış bir gerileme görülmekle birlikte nihai tüketici- gözlemlenmektedir. Türkiye’nin yüksek teknoloji ürünlerini milli ye hitap eden tek kullanımlık ambalaj ve film Korona virüs salgını hijyen ve medikal başta ve özgün olarak üretebilecek insan ve altyapı sektöründe önemli bir artış gözlemlenmektedir. olmak üzere gıdadan ambalaja kadar pek çok kapasitesinin geliştirilmesini hedefleyen Milli Salgının yaygınlaşması ile plastik ambalajların alanda plastiklerin hayati öneme sahip olduğu Teknoloji Hamlesi, ekonomik ve teknolojik ba- hijyen ve toplum sağlığı açısından oynadığı kri- gerçeğini teyit etmiştir. Avrupa’nın birçok ül- ğımsızlığı güçlendirmeyi, kritik teknolojilerde tik rol bir kez daha ortaya çıkmıştır. Buna bağlı kesinde plastik sektörü hükümetlerce “Hayati atılım sağlayacak politika ve uygulamaları ha- olarak tüm bu ürünlere olan talep artmıştır. öneme sahip sektör” olarak tanımlanmıştır. yata geçirmeyi amaçlamaktadır. Özellikle kolonya ve antiseptik solüsyon şişe- Türkiye’de olduğu gibi Avrupa’da da tek kulla- lerine olan talepteki hızlı artış sonrası sektör nımlık plastikler ve gıda ambalajlarının kullanı- Plastik sekörü başta ihracatçı sektörler olmak firmaları üretimi yetiştirmekte zorlanmışlardır. mı artış göstermektedir. Nitekim, Çalışma Ba- üzere hemen hemen tüm sektörlere mamul ve Medikal sektöründe plastik ürünlere olan ta- kanlığı, firma yemekhanelerinde tek kullanımlık yarı mamul tedarik ettiğinden bu sektörlerde- lepte çok hızlı bir artış yaşanmıştır. Maske ve plastik kullanılması konusunda karar almıştır. ki yapay zeka teknoloji gelişimi dolaylı olarak eldiven ihtiyacının karşılanması için tüm firma- plastic sektörünü etkileyecektir. lar yüksek kapasite ile çalışmışlardır. Salgının Salgının yaygınlaşması ile plastik ambalajların yılın ikinci yarısında da devam edip etmeyeceği hijyen ve toplum sağlığı açısından oynadığı kri- Pandemi Etkisi konusunda net bir öngörü olmasa dahi kısa va- tik rol bir kez daha ortaya çıkmış ve buna bağlı Korona virüs salgınının Çin sınırlarını aşması ve dede medikal sektöründe talep artışının gerile- olarak tüm bu ürünlere olan talep artmıştır. küresel ölçekte hızla yayılması ile imalat sana- meyeceği tahmin edilmektedir. Özellikle kolonya ve antiseptik solüsyon şişe- yinde 2020 mart ayının ortalarından itibaren Dayanıklı tüketim malları, tarım plastikleri, halı lerine olan talepteki hızlı artış sonrası sektör talep kaynaklı bir gerileme görülmüştür. Salgın, ve tekstil sektörlerinde faaliyet gösteren firma- firmaları üretimi yetiştirmekte zorlanmışlardır. Türkiye plastik sektörüne alt sektörler bazında lar sipariş iptallerine bağlı olarak üretimlerini değişik etkilerde bulunmuştur. düşürmüşlerdir. Üretim, İthalat, İhracat ve İç Tüketim Salgınla plastik sektöründe ortaya çıkan baş- Plastik mamul sektöründe 2021 yılı sonunda Küresel bazda otomotiv firmaları üretime ara lıca sorunları genel olarak tedarik zincirinin üretimin 39,8 milyar dolara, ithalatın 3,3 mil- vermiş ve otomotiv sektöründe üretim dur- bozulması, sipariş iptalleri ve tahsilat riskinde yar dolara, ihracatın 6,9 milyar dolara iç pazar ma noktasına gelmiştir. İnsanlar, yaşamlarını artış şeklinde özetlemek mümkündür. Tüm bu tüketimininde 36,1 milyar dolara ulaşması devam ettirmek kaygısı ve temel ihtiyaçlarını sorunların, sektörde istihdamın azalmasına ne- beklenmektedir. 2021 sonunda üretimin, it- giderme endişesi ile araçlara yönelik taleple- den olduğu görülmüştür. halatın, ihracatın ve iç pazar tüketiminin tarihi rini ertelemişlerdir. Türkiye otomotiv sanayi- Türkiye’de korona virüs salgını ile ilgili tedbirle- rekor düzeyine ulaşacağı tahmin edilmektedir. nin ana pazarının Avrupa ülkeleri olduğu ve re mart ayı ortalarında başlanıldığından 2020 Sektör değer bazında üretiminin % 17’sini ihraç Türkiye’de bu konuda yapılan üretimlerin yakla- yılının ilk üç ayında virüsün imalat sanayine ederken iç pazar tüketiminin % 9’unu ithalatla şık %75’inin Avrupa pazarında satıldığı dikkate etkisi sınırlı olmuştur. Virüsün imalat sanayine karşılamaktadır. www.ekonomidunya.com 33
söyleşİ Şener Mengene Küresel çip krizi büyüyor. Yüksek teknoloji ürün- nusunda en büyük tedarikçilerden olan Çin kısa araç üzerinde verimli şekilde kullanılabilmesi lerinin tamamında artık çip kullanılıyor. İHA, süre içerisinde krizin biteceğini söylese de bir el hususları istenen oranda değil. İşte yakıtlı araç- SİHA, Milli muharebe uçağı, elektrikli otomobil, de bitmesin diye özel çaba sarf ediyor adeta... larda dev olan Volkswagen, Audi gibi markaların Altay tankı, bütün telsiz ve haberleşme sistem- Çünkü bırakın bitmeyi tablo gittikçe kararıyor. ürettikleri elektrikli araçlar ortada… Hiçbiri sek- leri entegre çip kullanıyor. AR-GE, ÜR-GE, ileri töre liderlik edebilecek düzeyde değil. teknoloji, elektrikli otomobil, uzay araştırmaları, Danışmanlık firması AlixPartners, tahminine maden araştırması, metalurji sektörü, nükleer göre küresel otomobil sektöründe çip krizi kay- Yaşanmakta olan elektrikli otomobil devrimi güç santralları, gemi imalat sektörü gibi kritik naklı ciro kaybı 210 milyar doları bulacak. Firma işte bu sebeple tüm ülkelere yeni bir fırsat su- bütün sektörlerde çip olmazsa olmaz hale geldi. küresel otomobil üreticilerinin bu yıl çip krizi nuyor. Kim ciddi bir yatırım ve benzersiz bir tek- sebebiyle 7,7 milyon araç daha az üretim yapa- noloji ortaya çıkarırsa bu devrimin kazananı da Çip ya da yonga olarak da adlandırılan yarı ilet- cağını öngördü. Firmanın bir önceki tahmini 3,9 o olacak! Devlet destekli ciddi ve organize bir kenler, roketlerden jetlere, silah sanayinden, milyon araçlık üretim kaybı olacağı yönündeydi. yatırım derken sizin de aklınıza Türkiye’nin yerli mikrodalgalara, cep telefonlarına kadar her Yani otomotiv sektörü öyle bir ağır yara aldı ki ve milli otomobili TOGG geldi. şeye sessizce ama özenle güç veren küçük bile- kapanacak gibi değil. şenlerdir. Bu sebeple de gelişen teknoloji çağın- Bilim ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank da hayati öneme sahipler. Onlar yoksa teknoloji İçten yanmalı, yakıtlı araçların yerini elektrikli Türkiye’nin ilk yerli ve milli çipini ürettiğini açık- de yok ya da cansız demektir. araçların alacağı bir değişim sürecine girilmiş- ladı. Yani 2014 yılında temeli atılan tesislerde ken ortaya çıkan bu çip krizi otomotiv sektö- Türkiye her türlü alt yapısını hazırlayarak dün- Dünya basının da çiplerin önemi vurgulanıyor. ründe beklenenden çok daha büyük ve hızlı bir yanın krize girdiği bir süreçte de yerli ve milli çipi CNBC’den Kif Leswing, yakın tarihli bir röportaj- devrim gerçekleştireceğe benziyor. ‘Çakıl’ı üretmeyi başarmıştır. da yarı iletken çipleri “Yazılım dünyayı yiyorsa, Otomotivde büyük bir devrim yaşanacak. Oto- Ayrıca, Emirdağ da magnezyum ürütme tesis- çipler dişlerdir.” sözleriyle tanımlamıştı. Yani motiv sektörü adeta bir resetleme yani sıfırla- leri de küresel çip kriziyle birlikte büyük rağbet çipler teknoloji alemi için işte bu kadar önemli. maya gidecek. Ve bu süreçte elektrikli araçlar görüyor. Avrupa’da otomotiv üreticileri mag- için en doğru ve en gelişmiş teknolojik yatırım- nezyum krizinde gözünü Türkiye’ye çevirdi. Af- Dünya genelinde şu an otomotiv sektörünü et- ları yapan ülkeler otomotiv devlerini tarihin toz- yonkarahisar Emirdağ’daki bu tesis Avrupa’da kileyen çok büyük bir çip krizi var. 2019 yılında lu sayfalarına itip adlarını geleceğe yazdıracak.. tek Türkiye’de ilk magnezyum üretim tesisi 4 başlayan ve esas sebebi pandemi olarak göste- Yakın tarihte aslında benzer bir devrim yaşandı. yıldır faaliyet gösteren tesis, Avrupa, Amerika rilen çip krizinin aslında neden ve nasıl ortaya Nokia dünyanın en iyi ve lider markası konu- ve Uzak Doğu ülkelerindeki alüminyum üretici- çıktığı konusunda kesin ve sağlam bir bilgi or- mundayken yaşanan akıllı telefon devrimiyle lerine magnezyum ihraç ediyor. taya koyabilen yok. Pandemi günah keçisi ilan artık adından söz eden yok. Sektörde Samsung Öncelikle savunma sanayinde kullanılacağı ediliyor ama krizin sebebi olduğu tam anlamıyla ve Apple arasında şiddetli bir rekabet var. Sam- açıklansa da çip üretme kapasitesine erişen açıklanamıyor. Çünkü ilginç şeyler oluyor. sung teknolojisiyle her zaman Apple’ın Ipho- Türkiye’nin başka alanlarda da üretebilmesi ne’larından önemli bir mesafeyle önde olsa da artık bir sorun olmaktan çıkmış demektir. Yani İşte bu da çok çeşitli senaryoları akıllara geti- arkasındaki küresel sermaye ve elindeki propa- TOGG çip krizinden etkilenmeyecek. Özetle dün- riyor. Volvo, BMW gibi markalar kriz 2022’den ganda gücü Samsung’la rekabetini algıyla da yada nasıl başladığı neden sonlandırılamadığı önce çözülemez diye açıklarken kimi uzmanlar olsa hala sürdürmesini sağlıyor. Elektrikli araba açıklanamayan çip krizi dünyada en çok 2023’te ise 2023’ü en erken kurtuluş zamanı olarak be- teknolojisi aslında bir süredir hayatımızda ama trafiğe çıkmaya başlayacak olan Türkiye’nin lirtiyor. Dünya da çok ağır bir tablo var. Çip ko- henüz batarya sorunu ve elektriğin yazılımla yerli ve milli otomobili TOGG’a yarayacak. 34 EKONOMİ DÜNYA ARALIK 2021
aktüel Koronavirüs salgını süresince 25 bin tondan fazla plastik, okyanuslara atıldı Çin’deki Nankin Üniversitesi’nin Atmosfer Bilimleri Okulu’ndan araştırmacılar, Kovid-19 salgını döneminde 25 bin tondan fazla plastiğin okyanuslara atıldığını duyurdu. Bu plastik atıkların büyük çoğunluğunun ise insanların virüsten korunmak için edindiği tek kullanımlık ürünlerden oluştuğu ifade edildi. Çinli araştırmacılar Kovid-19 salgını döneminde bir rapor, 2020’de okyanuslara 1,56 milyon yüz nabilecek risk altına gireceğini duyurdu.İngilte- 25 bin tondan fazla plastiğin okyanuslara atıl- maskesinin atıldığını tahmin ediyor. Daha önceki re Meteoroloji Kurumu’nun değerlendirmesine dığını açıkladı. Bu atıkların tamamına yakını ise çalışmalar, potansiyel Kovid-19 plastik kirlili- göre, sıcaklıktaki 2 santigratlık bir artış, bir mil- virüsten korunmak için alınan tek kullanımlık ği sorununu ve bunun deniz yaşamı üzerindeki yar insanı risk altına alacak. Kurumdan yapılan ürünler... etkisini de gündeme getirdi. Kovid-19 atıklarının açıklamada, bu riskin can kayıplarını da içere- Araştırmacıların yayınladığı, ‘Kovid-19’un ne- deniz organizmaları tarafından yutulduğu ve bileceği vurgulandı. MET Office’te yayınlanan den olduğu plastik atık salınımı ve küresel ok- ölümlerine neden olduğu bildirilmiştir” ifadeleri haritada, söz konusu senaryoda Afrika kıtasının yanusların kaderi’ başlıklı makalede, Kovid-19 kullanıldı. merkezi, Güney Amerika, Avustralya’nın kuzeyi salgınında tek kullanımlık plastik ürünlere olan ve Tayland, Vietnam, Malezya gibi ülkelerin de talebin atmasının, halihazırda kontrolden çıkmış KİRLİLİĞİN UZUN SÜRELİ risk altına gireceği öngörülüyor. Öte yandan olan plastik kirliliği sorununu daha da artırdığı ETKİSİ DE HESAPLANDI araştırmada, 4 santigratlık bir artışın, dünya nü- belirtildi. Araştırma kapsamında, pandemi sü- Ayrıca, makalede Kovid-19 ile bağlantılı plastik fusunun yarısını risk altına aldığı belirtildi. recinde 8 milyon tondan fazla tek kullanımlık atıkların yüzyılın sonuna kadar deniz ekosiste- plastik malzeme üretildiği; bunların 25 bin ton- mine vereceği zarar da vurgulandı. Araştırma- “YENİ ANALİZ, HAREKETE GEÇMENİN dan fazlasının okyanuslara atıldığı ifade edildi. cılar, “Küresel okyanusta pandemi ile ilişkili atık ACİLİYETİNİ GÖSTERİYOR” salınımının uzun süreli bir etkisini de bulduk. Bu Exeter Üniversitesi ve MET Office üyesi Prof. Dr. “ATIKLARIN İŞLENMESİ, yüzyılın sonunda, pandemi ile ilişkili neredeyse Richard Betts, küresel ısınmayı 2 santigratın al- ARTAN TALEBİ KARŞILAMIYOR” tüm plastiklerin ya deniz yatağına ve sahillere tında tutmanın önemine vurgu yaparak, “Bu yeni Plastik atıkların işlenmesinin özellikle Kovid-19 ulaşacağı, potansiyel olarak bentik ekosistem- birleşik analiz, küresel ısınmayı 2,0 santigratın salgını döneminde plastik ürünlere artan talebi lere zarar vereceği öngörülüyor” dedi. altında sınırlamanın aciliyetini göstermektedir. karşılamadığı ifade edilen makalede, “Ne yazık Sıcaklık seviyesi ne kadar yüksek olursa, insan- ki, plastik atıkların işlenmesi, plastik ürünlere BİR MİLYAR İNSAN ETKİLENECEK ların yaşamlarına yönelik riskler o kadar şiddetli yönelik artan talebi karşılamıyor” denildi. Bir Öte yandan İngiltere Meteoroloji Kurumu (MET ve yaygın hale gelir, ancak şimdi harekete ge- milyondan fazla maskenin okyanuslara atıldığı Office), dünyada sıcaklığın 2 santigrat artması çersek, bu yüksek risklerden kaçınmak müm- ifade edilen makalede, “Örneğin, yakın tarihli durumunda bir milyar insanın, ölümle sonuçla- kün olabilir” dedi. www.ekonomidunya.com 35
aktüel Doğa sporcularının gözünden Türkiye’de iklim krizi: ‘Balıklardan çok plastiklerle yüzüyorum’ Dağları ve denizleri “Evim, ofisim” diye tanımlayan doğa sporcuları, hepimizi giderek daha çok etkilemeye başlayan iklim ve çevre krizini yıllardır takip ediyor, değişimleri sürekli izliyor. Sporcular orman yangınları, buzul erimeleri, fır- tınalar, seller, ısınan mevsimler gibi olağanüstü hava değişimlerine karşı mücadele etmek için yeni platformlar yaratıyor. Son yıllarda gerçekleşen sıra dışı hava değişim- leri ve özellikle sıcaklık artışları dünyada çe- şitli spor dallarını etkilemeye başladı. 2014’te Rusya’nın Soçi kentinde yapılan Kış Olimpiyat- ları sırasında kar yağışı olmadığı için mecbu- ren yapay kar kullanıldı. Tokyo 2020 Olimpiyat Oyunları’nda ise sporcular aşırı sıcaklarda yarış- manın zorluklarından şikayetçiydi. Türkiye’de de son yıllarda doğa sporları iklim değişikliğinden olumsuz etkileniyor. BBC Türkçe’ye konuşan sporcular hayatlarının büyük bir bölümünü ge- çirdikleri doğal ortamlardaki değişim ve bu deği- şimin hızından dolayı üzgün olduklarını söylese- ler de gelecek için hala umutlular. Dağ kayakçısı ve Uluslararası Dağ Kayağı Fede- rasyonu Yönetim Kurulu Üyesi Vehbi Aytekin Sa- nalan dağ kayağının 2026’dan itibaren olimpik bir spor dalı olacağı, dolayısıyla dağlara daha fazla zarar vermemek için sürdürülebilir bir hale geti- rilmesi gerektiğini vurguluyor.Aynı zamanda ISMF Sürdürülebilirlik Komisyonu üyesi olan Sanalan, “Önümüzdeki 20 yıl içerisinde yapay kar üzerinde kayak yapılacak gibi distopik söylemler var, buna karşı çalışıyoruz” diyor. Denizaltı Serbest dalış milli takım sporcusu ve dünya rekort- meni Şahika Ercümen ise son yıllarda balıklardan çok plastiklerle yüzdüğünü söylüyor. Şahika Ercümen aynı zamanda Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Türkiye’nin Sudaki Ya- şam Savunucusu olarak yaptığı dalışlarla Türkiye denizlerinde artan kirlilik ve istilacı yabancı türlere dikkat çekmek için çalışıyor. Ercümen, “Türkiye’de hava sıcaklıklarının artmasına ek olarak atık su yö- netimindeki ihmallerden kaynaklanan müsilaj gibi sorunlarla ilgili de aktif olarak çalışıyorum” diyor. Türkiye denizlerindeki sıcaklık, kirlilik ve istilacı tür- lerin ekosistemleri tehdit ettiğini söyleyen Ercümen, birçok canlının kuzeye ve daha yüksek rakımlara doğru göç ettiğini anlatıyor. 36 EKONOMİ DÜNYA ARALIK 2021
Türkiye’de yılda 32 aktüel milyon ton atık oluşuyor ‘Plastik atık TÜRKİYE’de nüfus artışı ve bilinçsiz tüketim temiz gelsin’ nedeniyle ortaya çıkan katı atık miktarı yıllık 32 milyon tona ulaştı. Oluşan atıkların ancak yüzde Türkiye’nin, karışık plastik atık ithalatını durdurmasının önemli olduğunu 15-20si geri dönüştürülebiliyor iken bu geri belirten çevre bilimci Prof. Dr. Mustafa dönüşümden yıllık yaklaşık 5 milyar dolar ciro elde Öztürk, gelen plastik atıkların kirli olmaması ve bünyesinde tehlikeli madde ediliyor. bulundurmaması gerektiğine dikkat çekti. Çevre bilimci Prof. Dr. Mustafa Öztürk, Türkiye’de son yıllarda katı Atık miktarında büyük AB’nin kirli plastik atıklarının ülkeye girişine artış yaşandı. Ülke genelinde yılda 32 milyon ton izin verilmemesi gerektiğine dikkat çekerek, kirli plastik atığın temizlenmesi için yüksek atık oluşurken, atık kaynaklı çevresel ve ekonomik oranda temiz su kullanıldığını, kirlilik sorunlar, yönetimleri daha fazla geri dönüşüm yükü çok yüksek atık su oluştuğunu ve bunun da kanalizasyona verildiğini anlattı. yapmaya itiyor. Türkiye’de oluşan atıkların ancak Türkiye’nin karışık Plastik Atık ithalatını yüzde 15-20si geri dönüştürülebiliyor ve yıllık 5 durdurduğunu hatırlatan Öztürk, “Ancak milyar Dolar ciro elde ediliyor. Türkiye’de toprağa ithal edilen plastik atıklar kesinlikle kirli gömülen geri dönüştürülebilir atıkların değeri ise olmamalı ve bünyesinde tehlikeli madde 15 milyar TL’nin üzerinde. Çevre Mühendisleri bulundurmamalı” uyarısı yaptı. Odası Mersin Şube Başkanı Dr. Sinan Can, “Türkiye döngüsel ekonomi paketi oluşturmalı, atık yönetimi www.ekonomidunya.com 37 ve enerji verimliliği hedefleriyle birlikte 2035 yılında ekonomide yüzde 25’lik tasarruf sağlanmaya ulaşılmalıdır” dedi. ATIKLARIN YÜZDE 20’Sİ GERİ DÖNÜŞTÜRÜLÜYOR Türkiye’de toplam 32 milyon ton olan kentsel atıkların ancak yüzde 15-20sinin geri dönüştürülebildiğini belirten Can, “Bu da yıllık 5 milyar dolar ciro getiriyor. Ülkemizde kentsel atıkların yaklaşık yüzde 90ı düzenli depolama tesisleri ve arazi dolgularında kullanılıyor. Ancak küçük bir miktarı geri kazanılıyor. Ülkemizde toprağa gömülmekte olan geri dönüştürülebilir atıkların değeri 15 milyar TL’nin üzerinde” ifadelerini kullandı.
ENERJİ PINARI Pınar ŞEN İnşaat Y. Mühendisi Plastiğin İklim Değişikliğindeki Yol Haritası ve Karbon Bütçesindeki Yeri Ekosistemimizin durumunu, pandemi öncesi- petrol, doğalgaz ve kömüre bağımlı hale gel- ediyor. 1880’lerden sonra küresel sıcaklık ar- ve sonrası olarak iki döneme ayırarak incele- dik. Hâlâ neredeyse tüm faaliyetlerimiz fosil tışı 1°C’yi geçti. Artış 2°C üzerine çıkarsa geri diğimizde, uzun bir süre sistemin kapatılma- yakıt tüketimine dayalı. Bu da sera gazı salı- dönüşü olmayan ekosistem yıkımları başlaya- sının, doğanın kendini yenilemesi ve bununda mı demek.Bugün atmosferdeki karbondioksit cak. Küresel sıcaklık artışı 4°C’ye ulaşırsa de- hızlı olumlu sonuçlarının geri dönüş çıktısı yoğunluğu ölçülen en yüksek seviyede.Sayısal niz seviyesi yükselecek, gıda ve su krizi türlerin olarakaldık. Buda bize iklim değişikliğinin sek- değerlerde, içinde bulunduğumuz mevcut du- yarısını yok edecek. Esasında ötelenen gerçek- törel bazdaki yerini,ayrıca gerekli duzenleme- rumu gösteriyor. 60 lı yıllarda, atmosferdeki lik gibi değerlendirilen ve 2050, 2100 gibi eşik lerle ekosistemin dengeye getirilmesi gereğini her bir milyon partikül içindeki karbondioksit yıllardan bahsedilmesi, mevcut durumdaki et- açığa çıkardı. Daha önce uzak görünen sistem miktarının 300 ppm civarındayken, günü- kilerini farketmemizi zorlastırıyor. Ancak şim- dengesizliği etkilerinin, esasında ne kadar bir- müzde atmosferdeki karbondioksit miktarı diden iklim değişikliği etkileri ile Dünyanın bazı birine entegre olduğunu görmüş olduk. Bilim 420ppm’lere ulaşmış durumda. Yine küresel bölgelerinde sıcaklık yükselmeleri, bazı bölge- dünyası ile birçok ülkenin uzun süredir olan sıcaklık ortalamasının ivmeli yükselişi devam lerinde ise ani sıcaklık düşüşlerini yaşıyoruz. uzlaşısı ile ekosistemdeki etkilerinin ölçüm- Yağış rejimleri ve tarım örüntüleri değişiyor. lendirilebilir boyutta gözler önünde bulunma- Buz örtüsü ortadan kalkıyor. Kurak mevsimler, sı, karşı görüşlerin etkisini son dönemlerde aşırı yağışlar ve fırtınalar artarken su döngüsü sönümledi. hızlanıyor. Yaz sıcaklık ortalamaları yükseliyor ve sayısı artan orman yangınları bazen hafta- İklim değişikliğinin temel mekaniği larca söndürülemiyor. Agresif doğa olayları İklim değişikliği temel anlamda nedir.. İk- normalleşiyor. Mevcut durumun daha da zor lim değişikliği, karbondioksit, metan, azot döngüsel sürece doğru evrilmesinin önlenme- oksit, kloroflorokarbon gibi sera gazlarının, si ancak insan yaşamı ile sera gazı emisyonu- atmosferdeki yoğunluğunun artmasından na yol açan faaliyetler arasındaki bağlantıyı kaynaklanıyor. Atmosferdeki sera gazları koparmakla mümkün. Sera gazlarını azaltarak yoğunlaştıkça, dünyaya gelen güneş ışınla- iklim değişikliğini sınırlandırma konusundaki rı atmosferi terk edemiyor. Böylelikle hem küresel girişime öncülük eden yapı UNFCCC atmosfer hem de gezegenin kendisi ısınıyor. (Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçe- Sanayi Devrimi’nden sonra fosil yakıtlara, yani ve Sözleşmesi).İklim değişikliğiyle mücade- 38 EKONOMİ DÜNYA ARALIK 2021
ENERJİ PINARI İklim değişikliği, karbondioksit, metan, azot oksit, kloroflorokarbon gibi sera gazlarının, atmosferdeki yoğunluğunun artmasından kaynaklanıyor. Atmosferdeki sera gazları yoğunlaştıkça, dünyaya gelen güneş ışınları atmosferi terk edemiyor. Böylelikle hem atmosfer hem de gezegenin kendisi ısınıyor. le etmek ve küresel sıcaklık artışını 1,5°C’de yici bir çerçeve geliştirecek ve tek kullanımlık 1,5°C altında tutmak için 2050’ye kadar kul- tutabilmek için 2015’te imzalanan Paris An- plastikler için önlemler yürürlüğe koyacaktır. lanabileceğimiz karbon bütçesi, yani açığa laşması bulunuyor. Bunların uygulanmasıda Döngüsel ekonomi eylem planı, aynı zamanda çıkarabileceğimiz azami sera gazı salımı, 420 sera gazı salımlarını azaltarak, fosil yakıtlara işletmelerin tüketicilere tekrar kullanılabilir, ile 570 milyar ton büyüklüğünde. Plastik sek- dayalı enerjiden uzaklaşarak , öncelikle yük- dayanıklı ve tamir edilebilir ürünler sunmasını törü böyle büyümeye devam ederse, 2050’de sek emisyona sahip sektörlerden başlayarak ve tüketicilerin bu ürünleri seçmesini sağla- bu karbon bütçesinin 56 milyar tonu plastiğe tüm sektörlerde faaliyetlerin düşük sera gazı yan, özendirici önlemler içerecektir. ‘Onarım gidecek. Yani 1,5°C hedefi için kullanabilece- emisyonlu hale gelmesi gerekiyor. hakkı’ ihtiyacını analiz edecek ve özellikle ğimiz karbon bütçesinin yüzde 10 ile yüzde elektronik cihazlar için cihazların planlı ola- 13’ü arasındaki bir kısmını sadece plastikler Plastik niçin kilit sektörlerden biri? rak kendiliğinden eskimesini engelleyecektir. kaplayacak. Sanayicilerin bilinçlenmesi ve Sanayi üretiminde kullanılan enerji, ciddi mik- Tüketici politikası, tüketicileri bilinçli seçimler süreçte aktif rol üstlenmeleri ile sürdürülebi- tarda sera gazı emisyonu oluşturuyor. Buna bir yapmaları için cesaretlendirir ve ekolojik dö- lir atık yönetimi ve kaynak geri dönüşümü ile de sanayi hammaddelerinin oluşturulması sı- nüşümde aktif bir rol oynar. Kiralamaya, ürün plastiğin iklim ve çevre maliyetlerinin azaltıla- rasında açığa çıkan emisyonlar ekleniyor. Öm- ve servislerin paylaşılmasına dayanan yeni iş bileceğini düşünüyorlar.Peki bu nasıl mümkün rünü tamamlayan ürünlerin atık sahalarında modelleri, gerçekten sürdürülebilir ve uygun olacak.. yol açtığı emisyonları ihmal etsek bile, küresel fiyatlı oldukları sürece önemli bir rol oynaya- emisyonların yüzde 29,4’ünün sanayiden kay- caktır’’ şeklinde düzenleme getirmiştir. Plastiğin hafif, ucuz ve kolay üretilebilir oldu- naklandığı biliyoruz. Sanayi emisyonlarını en ğunu gerçeğiyle, bugün hayatımızda büyük yer çok artıran sektörlerden biriyse plastiktir. Küresel sıcaklık artışını 2°C’de tutacak veri ve ve öneme sahip plastiğin,60 lı yıllardan haya- senaryolar incelendiğinde; tımıza ilk giriş yaptığı plastik poşetten bugune Avrupa Yeşil Mutabakatında da bu alana yer Hükümetlerarası İklim Paneli’nin verilerini olan serüveninde, pet şişelerin ortaya çıkması ayırılmış, buna gore; ‘’Döngüsel ekonomi kullanan Material Economics’e göre, 2100 yı- ile de hayatımızı kolaylaştırdı. Böylece gıdala- eylem planı tüm sektörlerin dönüşümüne lına kadar küresel sıcaklık artışını 2°C’nin al- rın kolay muhafazası ve stok ömürleri arttı. rehberlik edecek; ancak özellikle tekstil, in- tında tutabilmek için enerji ve sanayide ortaya şaat, elektronik ve plastik gibi kaynak-yoğun çıkarılabilecek azami sera gazı emisyonu mik- Artık üç boyutlu plastik yazıcılarla ih- sektörlere odaklanacaktır. Komisyon, diğer tarı yaklaşık 800 gigaton. Bu 800 gigatonun tiyaç ürünü kolayca ve istenen formda hususların yanı sıra, birincil mikro plastikler- yaklaşık 300 gigatonluk kısmı çimento, çelik, elde edebiliyoruz. Geniş kullanım alanı ile le ve örneğin tekstil ve lastik aşınması gibi alüminyum ve plastik gibi sanayi ürünlerinin medikalden,otomotive; elektronikten, ev alet- süreçlerden kaynaklanan ikincil mikro plastik üretiminde kullanılacak. lerine kadar plastiğin hayatımızın bütününü salımlarıyla mücadele etmeye yönelik önlem- kapsadığını düşünürsek,plastikten vazgeçe- lere odaklanan 2018 plastik stratejisini takip Dünya Ekonomik Forumu (WEF) plastik sektö- meyeceğimiz bir gerçek. Hayatımızı kolaylaş- edecektir. Komisyon, 2030’a kadar AB paza- rünün 2030’a kadar yıllık yüzde 3,8, 2030’dan tıran plastik gerçeğiyle, onun geri dönüşümü rındaki tüm ambalajların ekonomik olarak uy- 2050’ye kadarsa yıllık yüzde 3,5 büyüyeceği- ve üretim proseslerinde süreçle entegrasyonu gun bir şekilde tekrar kullanılabilir veya geri ni tahmin ediyor. Sektör büyümesi bu şekilde üzerinde detaylı ve derinlemesine çalışmalar dönüştürülebilir olmasını sağlamak için şart- gerçekleşirse, 2050’de plastik kaynaklı sera yapılması gereğini görüyoruz. Böylece sistem nameler oluşturacak, biyolojik olarak parça- gazı emisyonları 56 milyar tona, 2100’dey- bozulumu olmadan yaşam konforumuza de- lanabilen ve biyo-bazlı plastikler için düzenle- se 111 milyar tona ulaşacak. Sıcaklık artışını vam edebiliriz. www.ekonomidunya.com 39
söyleşİ Gebzeli plastikçiler, Avrupa’nın en büyük üreticisi olmaya aday Ulaşımı, pazarlara yakınlığı, teknolojik alt yapısı ve tedarik kolaylığı ile Türkiye sanayisinin odağında olan Gebze Plastikçiler Organize Sanayi Bölgesi’nin (GEPOSB) sanayicileri, yapay zekadan insana doğru yatırımlar ile geridönüşüme katkısını sürdürüyor. Pandemi İnsanları Resmen dönüştürdü hammadde (yarı mamül) olarak değerlendirildi. Plastik sektörü nasıl etkilendi artıları ve OSB olarak, Bölge Müdürlüğü ve firmaların kur- eksileri neler oldu? muş olduğu sıfır atık yönetim sistemiyle geri Pandeminin etkisiyle sektör, makineleşmeye ve dönüştürebilir veya geri kazanılabilir atıklar, di- evden çalışmaya yöneldi. Yeterli personel çalış- ğer atıklardan ayrı olarak biriktirilmekte ve ilgili tırılamadığından işgücünü arttırmak istenmesi geri donanım tesislerine gönderilmektedir. Bu sektörün makine ve teçhizat yatırımlarında ar- sayede, ülke ekonomisine katkıda bulunuldu ve tışlar oluşturdu. Bu süreçte gıda tüketimindeki hammadde olarak kendi içinde bir döngü oluş- artış beraberinde aynı sektördeki ambalaja olan turuldu. Pandemi ile birlikte tek kullanımlık ih- taleplerinde artmasında etkili oldu. Bununla tiyaç malzemeleri (plastik bardak, çatal, kaşık, beraber pandemiden dolayı üretim kapasitelerı tabak, karton bardak, kağıt) ilişkili ürünler vb. azalan ülkelerdeki talepler ülkemize yöneldi- çok sık kullanıldığı için atık miktarında önem- ğinden ihracatta artışlar yaşandı. 2021 yılının li derecede artış oldu. Sıfır atık yönetimi de bu ilk yarısında 4,8 milyon tonluk toplam plastik oluşumla beraber artık bir değer kazanarak fay- mamul üretimi içinden ambalajlar 1,9 milyon dası ortaya çıktı. ton pay aldı. Plastik hammadde de yaşanan problem dolayısıyla plastik yatırıma hız verildi, Yapay Zekâ Sektörü nasıl etkiliyor sıfır atık sistemi ile çalışmaya başlandı. Birçok bununla ilgili nasıl yatırımlarınız var? firma kendi geri dönüşümü için tesislerinde ciddi İşgücünü ve verimliliği arttırarak devamlılı- yatırımlar yaptı. Firmaların üretim faliyeti sonu- ğını sağlamak sanayicileri yapay zekaya ve cu oluşan fire,hurda plastik ve ambalaj atıkları, otomasyona yönlendirmiştir. Üretim süreç- tesis içinde oluşturulan yada geliştirilen geri lerinde yapılan ve yapılmaya çalışılan bu dönüşüm hatlarında hammaddeye dönüştürü- yönlü geliştirmeler, artan ürün çeşitliliğinde, lerek sıfır atık sistemi ile üretim yapmaya zorla- hem verimlilik hemde kalitede sürekliliği dı. Böylelikle oluşan ıskatalar atık olarak doğal sağlamak, düşük maliyet ile tüketicilere fiyat 40 EKONOMİ DÜNYA ARALIK 2021
söyleşİ avantajları sağlamayı özellikle yurtdışı pa- Türkiye’yi plastik üretiminde Avrupa’da zarında daha rekabetçi olabilme amaçlıdır. birinci sıraya ve dünyada ilk 3’e taşımayı Geleneksel üretim yöntemlerinin yerini oto- hedeflediklerini dile getiren Çetin, “Bu amaçla masyona bırakmasıyla başlayan süreç yerini, için bölgemizin doğu sınırında mülkiyeti otomasyon sistemlerinin Yapay Zekâ ile şe- Maliye Hazinesi’nde olan 306 ada 4 nolu killendiği yeni bir döneme bırakıyor. Hali ha- parselin OSB’mize genişleme alanı olarak zırda otomasyon sistemleri insan gücünün kamulaştırılmasını ve akabinde hızlı bir şekilde yerini almaya başladığı gibi ilerleyen dönem- imar parselasyonu yapılarak ülke sanayisine de Yapay Zekâ teknolojileri ile beraber üre- katkı sunacak hale getirilmesi için GEPOSB’a tim endüstri sistemlerinin neredeyse tama- tahsis edilmesini talep ettik” diye konuştu. mının makineler tarafından kontrol edilmesi öngörülüyor. GEPOSB’un için de yer alan www.ekonomidunya.com 41 çok sayıda firma yapay zeka ile tanışmıştır. Plastik doğru kullanıldığında zararlı değil faydalı bir ürün bunu bize açar mısınız? Plastik malzemelerin muadillerine göre çok büyük avantajları olduğunu biliyoruz ama alternatif kullanımlarının çevreye ve eko- nomiye faydaları da var. Her şeyden önce, plastik malzemeler benzerlerine göre daha ekonomik ve ömürlüktür, kullanım açısın- dan da birçok avantaja sahiptir. Her açıdan hafif olan plastik ürünler, temini hızlı, depo-
söyleşİ lanması, ulaştırması ve tabii ki uygulaması kün olduğu için doğayı kirletmez. kolay geri dönüşümü sağlanabilen çevreye Kullanılmayan plastik malzemelerinin geri dost ürünlerdir. Pek çok plastiğin bakımı ko- dönüşüm noktalarında toplanması gerekti- lay olduğundan veya hiç bakım gerektirme- ğini hatırlatır, diğinden, ömür boyu değerlendirmelerinde ‘’Doğayı plastik kirletmez insanlar kirletir’’ de birinci sınıf notlar almaktadırlar. bilinci ile hareket etmeliyiz. Yıllar önce metalden üretilen ayna taşıyıcı Yılık üretim ve ihracatınız ne kadar? destek elemanlarından el freni gövdelerine, 2021 yılı itibariyle, toplam yatırım mikta- vites kutularından motor egzoz manifoldla- rımız 525 milyon USD’a, toplam ihracat rına kadar birçok kritik otomotiv parçaları bedelimiz ise 1 milyar 500 milyon USD’nin bugün plastikten üretilebiliyor. Sadece oto- üzerine çıkmıştır. motiv değil elektrikli ev aletlerinden, elektrik elektroniğe, savunma sanayisinden, havacı- Gebze de Plastik sanayide lık sanayisine varan çok geniş bir alanda; istihdam ne kadar? enerji sarfiyatını azaltması, yoğun kullanıma 2021 yılı itibarıyla 1.400 dönüm üzerinde karşı dayanıklılığı, düşük üretim, işletim ve kurulu GEPOSB’da mevcut durumda dolu- bakım maliyeti, hijyen kolaylığı, ürün çeşit- luk oranı %98 olup 12.500 kişiye iş olanağı liliği gibi birçok nedenlerle plastik mamul sağlamaktadır. kullanımı diğer alternatif malzemelere göre GEPOSB’da, %100 doluluk sağlandığında çok daha fazla tercih ediliyor. toplam çalışan sayısının 14.000 kişiye ulaşır- ken, üzerinde çalıştığımız yeni projemizi ha- Çevre etkilerine baktığımızda, durum yine yata geçirdiğimizde toplam istihtam sayımı- plastik lehinedir. Plastik doğaya karışmayan zın 3,4 yıl içerisinde 20.000 lere ulaşmasını en çevreci maddedir. Geri dönüşümü müm- planlamaktayız. 42 EKONOMİ DÜNYA ARALIK 2021
aktüel Geri dönüşüm atağı! Türkiye 2’ye alıp 5’e satıyor Türkiye, yıllık 1,1 milyon ton hurda plastiği geri dönüştürürken, bu sayede 1 milyar doları aşkın plastik ham madde ithalatının önüne geçiliyor. Geri Dönüşüm ve Kazanımcılar Derneği Eren, Türkiye’nin 2 birime aldığı plastik atığı dönüştürüp 5 birime sattığını kaydederek, “Türkiye’nin ithal ettiği hurda plastiğin tonu 400 dolar. Ama orijinal ham maddenin fiyatı 2 bin dolar. 400 dolara getirdiğimiz malzemeyi dönüştürüp 1.000 dolara satıyoruz. Biz bu malzemeyi getirmezsek 2 bin dolarlık orijinal madde alınacak. 1.600 dolar ülkemizde kalıyor.” diye konuştu. Geri Dönüşüm ve Kazanımcılar Derneği tığı açıklamada, geri dönüştürülmüş plastiğin “Türkiye ‘çöp’ değil ‘ham madde’ ithal ediyor, (GEKADER) istatistiklerine göre, son yıllar- otomotivden beyaz eşyaya, ambalajdan tarıma, bunu Çin de ABD de yapıyor” da Türkiye’de geri dönüşüm konusunda artan elektrik-elektronikten tekstil ve inşaata kadar Fatih Eren, Türkiye’nin geri dönüşüm için yurt hassasiyet, Paris İklim Anlaşması’nın onaylan- hemen her sektörde kullanıldığını, insanların dışından ithal ettiği atıklara yönelik eleştirilerin masıyla yeniden gündeme geldi. günlük hayatta bunu fark edemese de yaşamın “haksız” olduğunu savunarak, sözlerini şöyle bir parçası haline geldiğini söyledi. Geri dönü- sürdürdü: Enerjiden ulaşıma, kentleşmeden sanayiye tüm şüm konusunun artık çok önemli bir hale geldi- “Burada aslında bir katma değer üretiliyor. Çöpü sektörleri ilgilendiren ve iş yapma biçimlerini ğini aktaran Eren, büyük şirketlerin tedarikçile- değil plastik atıkları alıyoruz. Çöp diye tabir değiştiren Paris İklim Anlaşması’nın amaçları rine, “geri dönüştürülmüş ham madde kullanın” edilen şey aslında bizim ham maddemiz. Artık arasında geri dönüşüm de özel bir yer tutuyor. demeye başladığını söyledi. Artık büyük tekstil bunun literatürü de değişmeli. Seçilmiş ambalaj Türkiye’de başlatılan Sıfır Atık Projesi sonrası oyuncularının dahi ürünlerinde dönüştürülmüş atıklarının ithalatını yapıyoruz. Yanlış yaptığımız yüzde 13 olan geri kazanım oranı yüzde 22,4’e polyester kullanmaya başladığını dile getiren hiçbir şey yok. Oluşturulmaya çalışılan algı ise çıktı. Bu rakamın Paris İklim Anlaşması sonra- Eren, “Şu anda geri dönüştürülmüş ürünlerden tam tersi. Bu atık ithalatını Çin de ABD de ya- sı hızlanması bekleniyor. Özellikle plastik geri elde edilen plastik ham maddesine o kadar çok pıyor. Hatta Avrupa’nın bütün atıkları şu anda dönüşümündeki hassasiyetin artmasıyla en ihtiyaç var ki sektör bunu karşılayamaz duruma ABD’ye gidiyor. Orada bu sektöre çok ciddi ya- yüksek dönüşüm oranının bu alanda olması geldi. Özellikle polyester ve pet tarafında şirket tırım var.” hedefleniyor. Paris İklim Anlaşması’yla Türkiye, politikaları gereğince dönüştürülmüş plastiğin Eren, Türkiye’nin 2 birime aldığı plastik atı- 2053’te net sıfır emisyona ulaşmayı hedefliyor. kullanımının artmasının devam edeceğini düşü- ğı dönüştürüp 5 birime sattığını kaydederek, Plastik atıkların dönüştürülmesi ve şirketler nüyoruz.” diye konuştu. Eren, şu anda dönüştü- “Türkiye’nin ithal ettiği hurda plastiğin tonu tarafından dönüştürülmüş ham maddeden rülmüş pet fiyatının orijinal ham maddeyle aynı 400 dolar. Ama orijinal ham maddenin fiyatı 2 üretilen ürünlerin kullanmasının da bu hede- olduğunu kaydederek, “Yani ikinci kalite geri dö- bin dolar. 400 dolara getirdiğimiz malzemeyi fe katkı sağlayacağı belirtiliyor. Bu kapsamda, nüştürülmüş pet ham maddesi orijinal ile aynı. dönüştürüp 1.000 dolara satıyoruz. Biz bu mal- Türkiye’nin halihazırda yıllık geri dönüşümünü Bir-iki yıl sonra ikinci kalite yani dönüştürülmüş zemeyi getirmezsek 2 bin dolarlık orijinal mad- gerçekleştirdiği plastik atık miktarı 1,1 milyon ham maddenin fiyatı orijinalini geçecek. Çünkü de alınacak. 1.600 dolar ülkemizde kalıyor.” diye tonu buluyor. Cirosu 1 milyar doları bulan ve inanılmaz bir talep ve zorunluluk var. Yani bu- konuştu. 350 bin kişiyi istihdam eden sektörde 1.300 iş- rada şirketlerin kendi inisiyatifiyle koyduğu ku- letme faaliyet gösteriyor. Sektör, yaptığı geri dö- rallar var özellikle.” ifadelerini kullandı. Plastiğin “Dönüştürülmüş plastikten mamul nüşümle yıllık 1 milyar dolardan fazla ithalatın geri dönüştürülme sayısında sınır bulunmadığını ihracatı 1,2 milyar dolara ulaştı” engellenmesini sağlıyor. dile getiren Eren, “İçerisine yüzde 10, yüzde 15 GEKADAR Başkanı Eren, Çevre, Şehircilik ve orijinal ham madde katarak istediğiniz kadar dö- İklim Değişikliği Bakanlığı’nın atık ithal eden fir- “Geri dönüştürülmüş plastik ham nüştürüp kullanabilirsiniz. Defalarca tekrardan malardan teminat mektubu aldığını, bu konuda maddesine inanılmaz bir talep var” geri dönüştürebilirsiniz. Sınır yok. Dolayısıyla suistimal olursa ciddi cezaların uygulandığını Geri Dönüşüm ve Kazanımcılar Derneği Başkanı geri dönüşüm geleceğin en iyi sektörlerinden belirterek, lisanslı ve sertifikalı firmaların ithalat Fatih Eren, AA muhabirine konuya ilişkin yap- olacak.” açıklamasında bulundu. yapabildiğini bildirdi. www.ekonomidunya.com 43
aktüel Pet ya da cam şişe, damacana ya da musluk suyu... Daha temiz, daha sağlıklı diye sürekli plastik ya da cam şişelerde satılan sulardan tüketiyorsanız bir daha düşünün. İspanya’da yapılan yeni bir araştırma su tüketimimizle ilgili ezber bozacak bazı gerçekleri ortaya koydu. Su tüketiminin metabolizma için önemini artık “Günde 2 litre su Sonuç itibarıyla, tüm şehrin musluk suyu içme- hepimiz biliyoruz. Uzmanlar sağlıklı bir insanın içtiğinizde vücudunuza sine kıyasla plastik şişe senaryosunun, ekosiste- günde 2-3 litre arası su tüketmesi gerektiğini me bin 400 kat, çevreye ise 3 bin 500 kat daha her fırsatta vurguluyor. Ancak bu noktada hangi girecek mikroplastik zararlı olduğu sonucuna ulaşıldı. İnsan sağlığına suyu tükettiğimiz de büyük önem kazanıyor. Zira sayısı 1277’e çıkıyor. zararı da cabası… Türkiye’nin tanınmış 55 su günlük kullanımda sıklıkla tüketilen şişelenmiş firmasına ait damacana sularının analizi ya- sular hem çevre hem de sağlığımız için ciddi Bunların bir kısmı pılmış ve 41’inin sularının sağlığımızı tehdit riskler taşıyor. dışkılamayla vücuttan ettiği ortaya konmuştu. atılsa da bir kısmı kalıyor. İspanya’da gerçekleştirilen bir araştırma bu Ancak bu suların bakteri kaynaklı kirlilik dı- konuda çok çarpıcı gerçekleri ortaya koydu. Nitekim geçtiğimiz şında pek çok kimyasal olarak da izin verilen Barselona Küresel Sağlık Enstitüsü tarafından senenin sonunda bir üst değerlerin üzerinde kirli olduğu bir sene yapılan araştırmada 1,35 milyon kişinin su tüke- başka araştırmada sonra yapılan araştırmada tespit edilmişti. tim verileri incelendi. Bu kişilerin yüzde 60’ının bebeklerin plasentasında Günümüzde bu markalar ne durumdadır bil- şişelenmiş su tükettiği tespit edildi. miyoruz. Bunu bilmek için bu firmaların suyu (anneyle bebek aldığı kaynaklardan dolum tesislerine, satış Ardından uzmanlar suyun kaynağından çıktığı arasındaki besin, oksijen yapan depolara ve marketlere kadar takibi- andan şişenin doğada yok olmasına kadar ge- ni ve denetimini yapmak gerekiyor. Ancak çen tüm üretim, nakliye ve tüketim süreçlerini ve diğer maddelerin Türkiye’de 270’e yakın su firması var. Bun- değerlendirdi. Enstitünün araştırmasında, Bar- alışverişini sağlayan ların hangi birine devlet yetişebilir? Dene- selona’daki herkesin şişelenmiş suya geçmesi yapı) mikroplastikler tim yetersiz olunca da bu suların temizliğini durumunda, bütün sürecin 70 milyon euro’dan sağlamak bu firmaların keyfine bırakılmış fazlaya mal olacağı ve çevresel nedenlerle her bulunmuştu. oluyor. Temiz su çekmenin, onu temiz bir yıl ortalama 1,43 hayvan türünün kaybına yol Çocuklarımızı daha ortamda doldurmanın ve tüketiciye ulaşana açacağı anlaşıldı. doğmadan bu kirliliğin kadar temiz tutmanın bir maliyeti var. içine atmış oluyoruz.” 44 EKONOMİ DÜNYA ARALIK 2021
aktüel Yeni rapor: İnsanlar tarafından üretilen plastik 10 milyar tona ulaştı ABD Enerji Bilgi Yönetim İdaresi (EIA) tarafından yayımlanan ve plastik atıkların ölçeğine ve etkisine bakan yeni bir rapora göre, insanların bugüne kadar on milyar ton plastik ürettiği açıklandı. Raporda son 65 yılda gezegendeki plastik üretiminin yüzde 18 bin 300 arttığı aktarılırken, Çevre Araştırma Ajansı (ÇED), üretilen 10 milyar tonun yaklaşık altı milyar tonunun ya çöplüklerde olduğunu ya da çevreyi kirlettiğini söyledi. ABD’de kamu kurumu Enerji Bilgi Yönetim İdaresi (EIA), plastik atıkların geldiği boyutu ve son yıllardaki artışına dair yeni bir rapor yayımladı. “Çöpün Arkasındaki Gerçek: Uluslararası plastik atık ticaretinin ölçeği ve etkisi” adlı raporda, insanların bugüne kadar 10 milyar ton plastik atık ürettiği açıklandı. Dünyanın artan plastik atık ticareti sorununun bugüne kadarki en kapsamlı resmini vermek için mevcut plastik atık ihracat verilerini bir araya getirerek analiz edilmesi sonucunda ortaya çıkan verilerde, son 65 yılda gezegendeki plastik üretiminin yüzde 18 bin 300 arttığı aktarıldı. 1988 yılından bu yana plastik atık ticaretinin yapıldığını aktaran verilerde, o günden bu yana çeyrek milyar tondan fazla plastik atığın yasal olarak ihraç edildiği vurgulandı. EIA, sorunun bir kısmının plastik atık ihracatıyla ilgili olduğunu ve Almanya, Belçika, Fransa ve İtalya gibi en büyük ihracatçı ülkelerin kendi üretim ve tüketimlerini yönetememeleri nedeniyle hedef ülkelerin plastik atık yönetimi altyapısını kötü yönde etkilediğinin altını çizdi. Bangladeş’te yüzlerce Bir yılda bin 70 ton nehir kirlilik tehlikesiyle Keçiören’in dört bir yanına konulan 138 adet atık cam toplama kumbarasıyla bir yılda bin 70 ton atık cam toplandı ve geri dönüşüme kazandırıldı. karşı karşıya Keçiören Belediyesi, 500’den fazla kâğıt, metal ve plastik atık toplama noktası, 138 adet atık cam şişe toplama kumbarası ve 11 adet atık getirme Bangladeş’te kirlilik ve zehirle avlanma nedeniyle merkezi ile geri dönüşüm çalışmalarına devam ediyor. Bu kapsamda belediye yüzlerce nehir ve nehir deltası zarar görüyor. ekipleri tarafından yürütülen çalışmalarla ilçede bir yılda bin 70 ton atık cam Bangladeş Çevre Hukukçuları Derneği (BELA) toplandı. Ayrıca son bir yılda hanelerden 6 bin 620 kg bitkisel atık yağ, bin Üst Yöneticisi (CEO) Syeda Rizwana Hasan, AA 650 kg atık pil, 2 bin 250 kg elektronik atık toplandı. Doğayı korumak için muhabirine, yüzlerce nehir ve deltaya ev sahipliği geri dönüşüm çalışmalarının büyük önem arz ettiğini söyleyen Keçiören yapan Bangladeş’te nehirlerin kirlilik düzeyinin Belediye Başkanı Turgut Altınok, şunları söyledi: arttığını söyledi. Hasan, ülkede kıyıları insanlar tarafından işgal edilmemiş tek bir nehir dahi “Doğamızı koruyarak gelecek nesillerimize en güzel şekilde devretmemiz bulunmadığı bilgisini paylaştı. Nehirlerin sadece gerekiyor. Atıkları kaynağında ayrıştırma noktasında gerek belediyemizde endüstriyel atıklarla kirletilmediğini belirten Hasan, gerekse düzenlediğimiz kampanyalarla hanelerimizde önemli çalışmalar aynı zamanda ülke çapındaki tüm belediye ve yürütüyoruz. Hem çöp miktarını azaltıyor hem de geri dönüşüme katkı şirketlerin atıklarını nehirlere boşalttığını ifade etti. sunuyoruz. Keçiören’in çeşitli noktalarına konumlandırdığımız mobil atık Hasan, Başkent Dakka’daki Su Temini ve getirme merkezlerimiz sayesinde vatandaşlarımızı, atık pil ve elektronik atık Kanalizasyon Kurumu (WASA) gibi kamu toplama yarışmalarımızla da öğrencilerimizi geri dönüşüm çalışmalarımıza kurumlarının da çevredeki nehirlere yüklü miktarda dahil ediyoruz.” atık boşalttığını belirtti. www.ekonomidunya.com 45
Search
Read the Text Version
- 1 - 46
Pages:
