1580459888

43 2) บอกวตั ถุประสงคของการจัดเวทีประชาคม เปนการบอกกลาว เพ่ือใหผูเขาอภิปราย ไดเตรียมตัว ในฐานะผมู ีสวนเกย่ี วของกับประเดน็ /ปญ หา การบอกวตั ถุประสงคของการจัดเวทีประชาคมน้ี สามารถทาํ ไดหลายวิธี ต้งั แตการบอกวา วัตถุประสงคของการจัดเวทีประชาคมมีอะไรบาง หรือเร่ิมดวย การถามถงึ สาเหตุการเขามารวมกันในเวที การใหเ ขียนบนกระดาษและติดไวใหผูอภิปรายไดเห็นพรอมกัน การใชการดสี ฯลฯ อยางไรก็ตาม การที่จะเลือกใชวิธีไหนน้ัน ตองคํานึงถึงความถนัดและทักษะของ วทิ ยากรกระบวนการ และการกระตนุ ใหเกดิ การมสี ว นรว มของผูรวมอภิปราย ควรใชภาษาท่ีสอดคลอง กับภมู ิหลงั ของผเู ขา รว มอภปิ ราย และตองใหผ ูร ว มอภิปรายในเวทีประชาคมรสู ึกไวใ จตัง้ แตเ ริม่ ตน 3) การเกรนิ่ นาํ เขา สูท ่ีมาท่ีไปของประเดน็ การอภิปรายในเวทีประชาคม เพอ่ื ใหผูเ ขา รว ม อภิปรายไดเขาใจท่ไี ปทีม่ า และความสําคญั ของประเดน็ ตอ การดาํ เนนิ ชวี ิต หรอื วิถีชีวิต และบอกถึงความ จาํ เปน ในการรวมมอื กัน หรือแสดงความคดิ เหน็ ตอ ประเดน็ นร้ี ว มกัน เพ่อื หาจุดยนื หรอื แนวทางแกปญหา ของประเด็นดังกลาว ทั้งนี้จุดมุงหมายของข้ันตอนน้ี คือ กระตุนใหผูเขารวมอภิปรายในฐานะผูมีสวน เกย่ี วของโดยตรงตอ ประเด็น/ปญหา ตองชวยกันผลักดันหรือมีสวนรวมในกระบวนการแกไขปญหาที่ สง ผลกระทบโดยตรง 4) การวางกฎ และระเบยี บของการจดั เวทปี ระชาคมรวมกนั ขนั้ ตอนนเ้ี ปนขน้ั ตอนกอน การเร่มิ อภปิ รายในประเด็นทตี่ ง้ั ไว มีจดุ มงุ หมายเพอื่ รวมกนั กาํ หนดขอบเขต และการวางระเบยี บของการ จัดทาํ เวทปี ระชาคมรวมกันระหวา งผูดําเนินการอภปิ รายและผูร วมอภิปราย ท้ังนี้ เพอ่ื ปอ งกนั ความขดั แยง ระหวา งการอภปิ ราย การมีอิทธิพลตอความคิดเห็นของคนใดคนหน่ึงตอคนอื่น ๆ เพ่ือใหเวทีประชาคม ดาํ เนนิ ไปอยา งมีประสทิ ธภิ าพ และบรรลุตามวัตถปุ ระสงคท ่ี วางไว การวางกฎระเบียบรว มกนั นี้ สามารถ เริ่มไดจากการท่วี ิทยากรกระบวนการใหผ เู ขารว มเวทปี ระชาคมเสนอกตกิ าการพดู คยุ รวมกันวา กฎกติกา มารยาทของเวทีจะมีอะไรบาง เพื่อจะชวยใหการพูดคุยกันเปนไปตามวัตถุประสงคที่วางไว และมี บรรยากาศการพูดคยุ ท่ดี ี เมื่อผเู ขารว มเวทีเสนอกตกิ าใดกติกาหน่ึงขน้ึ มา วิทยากรตองจดไวในกระดาษให ทุกคนเห็น เม่ือรวบรวมขอเสนอไดแลว ใหมีการโหวตรวมกันวากติกามารยาทระหวางการจัดเวที ประชาคมท่ที กุ คนตกลงรว มกันมีอะไรบาง เมื่อไดขอสรุปแลวตองเขียนกติกามารยาท น้ัน ในกระดาษ หรอื กระดานวาง หรือตดิ ไวใ นที่ท่ีทุกคนเห็นไดตลอดเวลาของการจัดเวทีประชาคม ขอเสนอท่ีได เชน ตอ งปด เสยี งโทรศัพทมอื ถอื ตองตรงตอเวลาตอ งยกมอื กอ นพูด ตอ งพดู ตรงประเดน็ เปนตน การไดก ฎกติกา ที่มาจากกลุม จะชว ยใหก ลมุ เกิดความรสู ึกวา ตอ งเคารพกฎกตกิ าน้ัน ๆ มากกวาท่ีจะเปน กฎทผ่ี ูจดั เวทีเปน ฝายกาํ หนดข้นึ อยา งไรก็ตาม หากกติกาที่ผูเขารวมไดเสนอแตเปนกฎพื้นฐานที่จําเปนสําหรับกิจกรรม ระดมสมอง เชน เวทีประชาคม น้ัน วิทยากรกระบวนการ จําเปน ท่ีตอ งเสนอในท่ปี ระชุม ซ่ึงอาจจะเสนอ เพ่ิมเตมิ ภายหลังจากทผ่ี เู ขารวมเวทีประชาคมไดเ สนอมาแลว กฎพื้นฐาน คอื (1) ทุกคนตองแสดงความคดิ เหน็ (หรอื หากเปน กลุมใหญ ตวั แทนของแตละกลุม ตองแสดงความคดิ เหน็ )

44 (2) กาํ หนดเวลาท่ีแนน อนในการพดู แตล ะคร้งั (3) ไมแ ทรกพูดระหวา งคนอนื่ กาํ ลงั อภปิ ราย (4) ทกุ คนในเวทีประชาคมมคี วามเทาเทียมกนั ในการแสดงความคดิ เห็นไมวา ผเู ขา รวมจะมสี ถานะทางสงั คม หรือสถานภาพที่ตา งกนั เชน ลูกบาน ผใู หญบ า น ผรู บั บรกิ าร ผใู หบรกิ าร ผหู ญงิ ผูชาย ฯลฯ (5) ทุกคนสามารถเสนอประเดน็ ใหม ๆ ได แตต อ งตรงกบั ประเดน็ หลักที่เปน ประเดน็ อภิปราย (6) ทกุ คนสามารถเสนอประเดน็ ใหม ๆ ได แตต องตรงกับประเดน็ หลักที่เปน ประเด็นอภปิ ราย (7) วิทยากรหลกั เปนเพยี งคนกลางทีช่ ว ยกระตนุ ใหเ กดิ การพูดคยุ และสรปุ ประเดน็ ท่ีเกดิ จากการอภิปราย ไมใ ชผูเชยี่ วชาญในการแกป ญ หา 5) การอภิปรายประเด็นหรือปญหา ในขั้นตอนนี้วิทยากรกระบวนการ/ผูอํานวยการ เรียนรูตองดําเนินการอภิปรายใหบรรลุตามวัตถุประสงค ตามกระบวนการ และตามแผนที่วางไว นอกจากนัน้ ทมี งานเองก็ตองชวยสนบั สนนุ ใหเวทปี ระชาคมดาํ เนินการไปอยางมีประสิทธิภาพ และตาม แผนที่ไดตกลงกนั ไว วทิ ยากรหลกั สามารถใชวิธีการอ่ืน ๆ เขามาชวยสนับสนุนการซักถามเพื่อกระตุน การมสี ว นรวมในเวทใี หม ากท่ีสดุ 6) การสรุป เปนข้นั ตอนสุดทายของการจัดเวทีประชาคม ซึง่ วทิ ยากรหลกั /ผูอํานวยการ เรียนรูตองสรุปผลของการอภิปราย โดยแยกเปนผลที่ไดจากการพูดคุยกัน เพื่อนําไปเปนแนวทางใน การแกป ญหาตอไป ผลทีไ่ มสามารถสรปุ ไดใ นเวที และจําเปนตองดําเนินการอยา งใดอยางหน่ึงตอไป ใน ขน้ั ตอนน้ีจาํ เปนตอ งมีการทบทวนรว มกนั และทาํ เปนขอตกลงรว มกนั วา จะตองมกี ารดาํ เนนิ การอยา งไร กับผลท่ไี ดจ ากเวทีประชาคม โดยเฉพาะอยา งยิ่งอาจระบุอยางชัดเจนวา ใครจะตอ งไปทําอะไรตอ และจะ นัดหมายกลบั มาพบกนั เพ่อื ตดิ ตามความคบื หนา กันเมือ่ ไร อยางไร 1.2.3 ติดตาม-ประเมนิ ผล เปนกระบวนการตอเนื่องหลงั จากการจดั เวทีประชาคมเสร็จสิ้นแลว ซึ่งสามารถแบง กระบวนการนี้เปน 2 ขน้ั ตอนใหญ คือ การตดิ ตาม และการประเมนิ ผล 1) ขนั้ ตอนการตดิ ตาม เปนการตามไปดวู า มีการดําเนินการอยางใดอยางหนึ่งหรือไม ตามท่ีไดตกลงกันไว ขั้นตอนน้ีจําเปนตองเปดโอกาสใหประชาชนหรือผูที่มีสวนเก่ียวของไดเขามามี สวนรวมในการติดตามผล โดยอาจจะกําหนดบทบาทหนาที่ ทําแผนการติดตาม และกําหนดวิธีการ ติดตามรวมกนั และมกี ารติดตามรว มกนั อยา งสม่ําเสมอตามแผนที่วางไว ขั้นตอนนี้ จะชวยใหผูเขารวม ในเวทีประชาคม เขา ใจความสําคญั ของการทาํ งานรว มกันในฐานะเจา ของประเดน็ /ปญ หา และเรียนรูจ าก ประสบการณการติดตาม เพื่อนาํ ไปเพิม่ ทกั ษะการจดั การปญ หาของชาวบา นเองในอนาคต

45 2) ขั้นตอนของการประเมินผล คือ (1) เพอ่ื ตรวจสอบการเปลยี่ นแปลงภายหลังการจดั เวทีประชาคมวา ประชาชนมี คุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นหรือไม เมื่อมีการจัดการอยางใดอยางหนึ่งแลว เชน เมื่อมีการผลักดันประเด็นใด ประเด็นหนึง่ ท่ีเปน ปญหาเขา สคู วามสนใจของผมู ีอํานาจในการกาํ หนดนโยบาย หรอื บรรจุอยูในนโยบาย ของรัฐแลว เปนตน (2) เพื่อประเมินทั้งประสิทธิภาพและประสิทธิผลของกระบวนการจัดเวที ประชาคมทั้งหมดวา ไดรบั ความรว มมือมากนอยเพยี งใด ลักษณะและกระบวนการที่ทําเอ้ือตอการแลกเปลี่ยน เรยี นรูรว มกนั หรอื ไม ผลทไ่ี ดรบั คุม คาหรือไม และบรรลตุ ามวตั ถุประสงคท ่วี างไวหรือไม อยางไร การสรปุ ขอ มลู ที่ไดจ ากการติดตามและการประเมนิ ผล จะชวยใหท ง้ั ผูจ ดั เวทีประชาคมและ เขา รว มไดม ีบทเรยี นรวมกัน และสามารถนาํ ประสบการณท ี่ไดไ ปใชพฒั นาในการจดั กจิ กรรมประชาคม อน่ื ๆ ตอไป 1.3 การประชุมกลมุ ยอย หรือการสนทนากลมุ การสนทนากลมุ หมายถึง การรวบรวมขอมลู จากการสนทนากบั กลุมผูใหขอมูลในประเด็น ปญ หาทเ่ี ฉพาะเจาะจง โดยมีผูดาํ เนนิ การสนทนา (Moderator) เปนผูคอยจุดประเด็นในการสนทนา เพื่อ ชักจูงใหกลุมเกิดแนวคิดและแสดงความคิดเห็นตอประเด็นหรือแนวทางการสนทนาอยางกวางขวาง ละเอยี ดลึกซ้งึ โดยมผี เู ขา รว มสนทนาในแตล ะกลุม ประมาณ 6-10 คน ซ่ึงเลือกมาจากประชากรเปาหมาย ที่กําหนดเอาไว (สาํ นักงานกองทุนสนบั สนุนการวิจยั , 2549) 1.3.1 ขน้ั ตอนการจดั สนทนากลุม Judith Sharken Simon (ม.ป.ป.) กลา ววา การสนทนากลมุ ไมไ ดจ ัดทําไดใ นระยะเวลา อนั ส้ัน กอ นทจี่ ะมกี ารประชมุ ควรมีการเตรยี มการไมนอยกวา 4 สปั ดาห บางครั้งกวา ที่จะปฏบิ ตั ไิ ดจ รงิ อาจใชเ วลาถึง 6-8 สปั ดาห กอนทจี่ ะมีการดาํ เนินงาน ผูรวมงานควรมกี ารตกลง ทาํ ความเขาใจเก่ยี วกับ หวั ขอ การสนทนาและทดสอบคําถาม เพ่ือใหม ีความเขา ใจตรงกัน เพอ่ื ใหการสนทนาทเี่ กดิ ขน้ึ เปนไปตาม ระยะเวลาที่กําหนด ซึง่ มีขน้ั ตอนในการจดั สนทนากลมุ ดงั น้ี 1) กาํ หนดวัตถุประสงค (6-8 สปั ดาหกอนการสนทนากลุม ) 2) กําหนดกลุม ผูร วมงานและบุคคลกลมุ เปา หมาย (6-8 สปั ดาหกอ นการสนทนากลุม ) 3) รวบรวมทอี่ ยแู ละเบอรโ ทรศพั ทของผูรว มงาน (6-8 สัปดาหกอ นการสนทนากลุม) 4) ตดั สนิ ใจวา จะทําการสนทนาเปนจาํ นวนกีก่ ลุม (4-5 สัปดาหก อ นการสนทนากลมุ ) 5) วางแผนเรือ่ งระยะเวลาและตารางเวลาการสนทนา (4-5 สปั ดาหกอ นการสนทนากลมุ ) 6) ออกแบบแนวคาํ ถามท่จี ะใช (4-5 สัปดาหกอ นการสนทนากลุม) 7) ทดสอบแนวคําถามท่ีสรางขน้ึ (4-5 สปั ดาหกอนการสนทนากลุม )

46 8) ทาํ ความเขาใจกบั ผดู าํ เนนิ การสนทนา (Moderator) และผจู ดบันทึก (Note taker) (4-5 สัปดาหกอนการสนทนากลุม) 9) คัดเลอื กผูเ ขารว มกลมุ สนทนา และจดั ทาํ บตั รเชญิ สงใหผ รู วมสนทนา (3-4 สัปดาหกอ นการสนทนากลมุ ) 10) โทรศัพทเ พื่อตดิ ตามผลและสง บตั รเชิญใหผรู ว มงาน (3-4 สัปดาหกอ น การสนทนากลุม) 11) การจัดการเพ่อื เตรียมการทําสนทนากลมุ เชน จัดตําแหนงทนี่ ั่ง จัดเตรียมเคร่อื งมือ อปุ กรณ เปนตน 12) แจง สถานท่ีใหผเู ขารว มสนทนาทราบลวงหนา 2 วัน 13) จดั กลุมสนทนา และหลังจากการประชุมควรมกี ารสง จดหมายขอบคณุ ผูรวมงานดวย 14) สรุปผลการประชุม วิเคราะหข อ มลู และสง ใหผ รู ว มประชมุ ทกุ คน 15) การเขยี นรายงาน 1.3.2 การดําเนนิ การสนทนากลมุ 1) แนะนาํ ตนเองและทีมงาน ประกอบดว ย พธิ กี ร ผจู ดบนั ทึก และผูบรกิ ารท่วั ไป โดยปกตไิ มควรใหม ผี สู ังเกตการณ อาจมีผลตอ การแสดงออก 2) อธบิ ายถึงจดุ มงุ หมายในการมาทาํ สนทนากลุม วตั ถปุ ระสงคข องการศกึ ษา 3) เร่ิมเกริ่นนําดว ยคาํ ถามอุนเคร่ืองสรางบรรยากาศเปน กันเอง 4) เมื่อเร่มิ คุนเคย เริ่มคาํ ถามในแนวการสนทนาท่จี ดั เตรียมไวทง้ิ ชวงใหม กี ารถก ประเด็น และโตแ ยงกันใหพ อสมควร 5) สรา งบรรยากาศใหเ กดิ การแลกเปลย่ี นความคดิ เหน็ ตอกัน ควบคมุ เกมไมใ ห หยุดน่งิ อยาซกั ถามคนใดคนหนง่ึ จนเกินไป คําถามทีถ่ ามไมค วรถามคนเดียว อยาซักถามรายตวั 6) ในการนั่งสนทนา พยายามอยาใหเ กดิ การขม ทางความคดิ หรือชกั นาํ ผอู น่ื ใหเ หน็ คลอยตามกับผทู ่พี ูดเกง (Dominate) สรางบรรยากาศใหคนที่ไมค อ ยพดู ใหแสดงความคดิ เหน็ ออกมา ใหไ ด 7) พธิ ีกรควรเปน ผคู ยุ เกงซักถามเกง มพี รสวรรคในการพูดคยุ จังหวะการถามดี ถามชา ๆ ละเอียดควรมีการพูดแทรกตลกอยางเหมาะสมดว ย 1.3.3 ขอดขี องการจดั สนทนากลมุ 1) ผูเกบ็ ขอ มลู เปนผูไดร ับการฝก อบรมเปนอยา งดี 2) เปนการนง่ั สนทนาระหวา งผดู ําเนินการกบั ผรู ู ผใู หขอ มูลหลายคนทเี่ ปนกลุม จึงกอใหเกิดการเสวนาในเรือ่ งท่ีสนใจ ไมม กี ารปด บัง คาํ ตอบที่ไดจ ากการถกประเดน็ ซึ่งกนั และกัน ถือวา เปน การกล่ันกรอง ซ่งึ แนวความคิดและเหตผุ ลโดยไมมกี ารตีประเดน็ ปญ หาผิดไป เปน อยา งอื่น

47 3) การสนทนากลมุ เปนการสรางบรรยากาศเสวนาใหเ ปน กันเองระหวางผนู ํา การสนทนาของกลุมกบั สมาชิกกลุมสนทนาหลาย ๆ คนพรอมกนั จงึ ลดสภาวการณเขนิ อายออกไปทาํ ให สมาชกิ กลุมกลาคยุ กลาแสดงความคดิ เห็น 4) การใชวิธีการสนทนากลุม ไดขอมูลละเอียดและสอดคลองกับวัตถุประสงคของ การศกึ ษาไดสาํ เรจ็ หรือไดดยี ิง่ ขึน้ 5) คาํ ตอบจากการสนทนากลุม มีลกั ษณะเปน คําตอบเชิงเหตุผลคลา ย ๆ กับการรวบรวม ขอ มูลแบบคุณภาพ 6) ประหยัดเวลาและงบประมาณของผูดาํ เนนิ การในการศกึ ษา 7) ทาํ ใหไ ดร ายละเอียด สามารถตอบคาํ ถามประเภททาํ ไมและอยางไรไดอ ยาง แตกฉาน ลึกซึ้งและในประเดน็ หรอื เร่ืองทีไ่ มไ ดค ดิ หรอื เตรยี มไวกอนก็ได 8) เปน การเผชญิ หนากันในลกั ษณะกลมุ มากกวาการสมั ภาษณต วั ตอ ตัว ทาํ ใหม ี ปฏิกิรยิ าโตตอบกันได 9) การสนทนากลมุ จะชว ยบง ชอ้ี ทิ ธพิ ลของวัฒนธรรมและคุณคาตา ง ๆ ของสงั คม น้ันได เนอื่ งจากสมาชิกของกลมุ มาจากวฒั นธรรมเดยี วกัน 10) สภาพของการสนทนากลุม ชว ยใหเ กดิ และไดขอ มูลทเี่ ปน จริง 1.4 การสัมมนา “สัมมนา” มาจาก คําวา ส + มน แปลวา รวมใจ เปนศัพทบัญญัติใหตรงกับ คําวา Seminar หมายถึง การประชมุ ที่สมาชกิ ซงึ่ มคี วามรู ความสนใจในเร่ืองเดียวกันมาประชุมดวยความรวมใจ ปรึกษาหารือ รวมใจกนั คดิ ชวยกันแกปญ หา ซง่ึ มผี ใู หค าํ นิยามและทัศนะตาง ๆ ไว สรุปความหมายของ การสัมมนา คือ การประชุมของกลุมบุคคลท่ีมีความรู ความสนใจ ประสบการณในเรื่องเดียวกัน ที่มี จุดมุงหมาย เพ่อื รว มกันวิเคราะหและหาแนวทางการแกปญหาท่ีประสบอยูตามหลักการของประชาธิปไตย ประโยชนของการสมั มนา 1. ผจู ัดสามารถดําเนนิ การจัดสมั มนาไดอยางมปี ระสทิ ธิภาพ 2. ผเู ขา รวมสัมมนาไดร บั ความรู แนวคิดจากการเขา รว มสมั มนา 3. ชว ยทาํ ใหระบบและวิธกี ารทํางานมีประสิทธภิ าพสูงขนึ้ 4. ชวยแบง เบาภาระการปฏบิ ัติงานของผูบ ังคบั บัญชา 5. เปน การพัฒนาและสง เสรมิ ความกาวหนา ของผูปฏิบัติงาน 6. เกิดความริเริม่ สรางสรรค 7. สามารถสรา งความเขา ใจอันดตี อเพ่อื นรว มงาน 8. สามารถรวมกันแกป ญหาในการทาํ งานได และฝกการเปนผูนํา

48 องคประกอบของการสัมมนา 1. ผูดําเนินการสัมมนา 2. วทิ ยากร 3. ผูเขา รวมสัมมนา ลักษณะทว่ั ไปของการสมั มนา 1. เปน ประเภทหนึง่ ของการประชุม 2. มีการยืดหยนุ ตามความเหมาะสม 3. เปน องคค วามรแู ละปญหาทางวิชาการ 4. เปน กระบวนการรวมผูทส่ี นใจในความรทู างวิชาการทีม่ รี ะดบั ใกลเคยี งกัน หรอื แตกตา งกันมาสรา งสรรคอ งคค วามรใู หม จากการแลกเปลยี่ นความรู ความคดิ เห็น นํามาทดสอบประเมนิ คา ความรูจากคนคนหนึง่ สอู ีกคนหนง่ึ ซง่ึ จะมคี ณุ คามากมาย เปน ลักษณะการแพรกระจายสูหลากหลาย วงการอาชพี ซ่งึ จะทาํ ใหค วามรูเหลา นน้ั ไดถูกนําไปใชอยางแพรหลายมากขนึ้ 5. อาศัยหลกั กระบวนการกลุม (Group dynamic หรอื group process) 6. เปน กจิ กรรมท่เี รงเราใหผ ูเ ขา รว มสมั มนา มคี วามกระตือรือรน 7. มีโอกาสนําเสนอ พดู คุย โตต อบซักถาม และแสดงความคิดเห็นตอ กนั 8. ไดพฒั นาทกั ษะ การพดู การฟง การคิด และการนําเสนอความคิด ความเชอื่ และ ความรูอ น่ื ๆ ตลอดจนการเขียนรายงานหรอื เอกสารประกอบการสมั มนา 9. ฝก การเปน ผูน าํ และผตู ามในกระบวนการเรยี นรู คือ อาจมผี ทู รงคุณวฒุ ิ คณาจารย หรือผเู ชยี่ วชาญ ท้งั หลายมาเปนวิทยากร หรอื ผูดําเนินรายการ คอยชวยประคับประคองกระบวนการ สัมมนาใหบรรลุวัตถปุ ระสงค ขณะเดยี วกันผรู ว มสัมมนาจะเปน ผูตามในการเรียนรู มกี ารแลกเปล่ียน ความรใู นระหวา งการสัมมนา 10. เล็งถงึ กระบวนการเรียนรู (process) มากกวาผลท่ีไดรับ (product) จากการสัมมนา โดยตรง น่ันคือ ผลของการสัมมนาจะไดในรปู ของผรู ว มสมั มนาไดมีการพัฒนากระบวนการฟง การคิด การแลกเปลี่ยนความคดิ เหน็ ซ่ึงกนั และกัน การทดสอบองคค วามรู การประเมินคา ความคิดเห็นจากผูรวม สัมมนา เชน การไดเรียนรูวา การคิดของผูอื่นและของตนเอง มีวิธีการคิดท่ีเหมือนหรือแตกตางกัน อยางไร รูจักตนเองวามีภูมิรูเปนท่ียอมรับของบุคคลอ่ืนมากนอยแคไหน ตนเองจะตองพัฒนาความรู ความสามารถดานใด จึงจะเสนอความรู ความคิด ความเช่ือ และอ่ืน ๆ ของตนเองใหผูอ่ืนรับได และ ความรเู ดิมกอใหเกิดความรูใหมอะไรบาง อยางไร

49 1.5 การสํารวจประชามติ ประชามติ (Referendum) หมายถึงการลงประชามต,ิ คะแนนเสียงที่ประชาชนลง ความหมาย ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2525 หมายถึง มติของประชาชน สวนใหญในประเทศที่ แสดงออกในเร่ืองใดเร่ืองหน่ึง หรือในที่ใดที่หนึ่ง มติของประชาชนท่ีรัฐใหสิทธิออกเสียงลงคะแนน รบั รองรา งกฎหมายทส่ี าํ คญั ที่ผา นสภานติ บิ ญั ญตั ิแลว หรือใหต ดั สนิ ปญ หาสาํ คัญ ๆ ในการบริหารประเทศ ประเภทการสํารวจประชามติ การสํารวจประชามตทิ างดา นการเมอื ง สวนมากจะรูจกั กนั ในนามของ Public Opinion Polls หรอื การทําโพล ซึง่ เปน ที่รูจกั กนั อยางแพรหลาย คือ การทาํ โพลการเลือกตัง้ (Election Polls) แบงได ดงั นี้ 1. Benchmark Survey เปนการทาํ การสํารวจเพอื่ ตอ งการทราบความเหน็ ของประชาชน เก่ยี วกบั การรับรเู รอื่ งราว ผลงานของผสู มคั ร ชือ่ ผูสมคั ร และคะแนนเสียงเปรียบเทยี บ 2. Trial Heat Survey เปน การหย่งั เสยี งวา ประชาชนจะเลอื กใคร 3. Tracking Polls การถามเพื่อดูแนวโนม การเปลี่ยนแปลง สวนมากจะทาํ ตอนใกล เลือกตัง้ 4. Cross-sectional vs. Panel เปนการทําโพล ณ เวลาใดเวลาหน่ึง หลาย ๆ คร้งั เพ่ือทาํ ให เห็นวา ภาพผสู มคั รในแตละหว งเวลามีคะแนนความนยิ มเปนอยางไร แตไมทราบรูปแบบการเปลีย่ นแปลงท่ี เกดิ ขนึ้ ในตัวคน ๆ เดียว จึงตอ งทํา Panel Survey 5. Focus Groups ไมใช Polls แตเ ปน การไดข อ มูลทค่ี อนขางนา เช่อื ถือได เพราะจะเจาะ ถามเฉพาะกลมุ ท่ีรแู ละใหค วามสําคญั กับเรือ่ งน้ัน ๆ จริงจัง ปจจุบันนิยมเชิญผูเช่ียวชาญหลาย ๆ ดานมาให ความเหน็ หรอื บางคร้ังกเ็ ชญิ กลมุ ตัวอยางมาถามโดยตรงเลย การทําประชุมกลุมยอยยังสามารถใชในการ ถามเพือ่ ดวู า ทิศทางของคาํ ถามที่ควรถามควรเปน เชนไรดว ย 6. Deliberative Opinion รวมเอาการสํารวจท่ัวไป กับการทําการประชุมกลุมยอยเขา ดวยกัน โดยการนําเอาตัวแทนประชาชนมารวมกัน แลวใหขอมูลขาวสารหรือโอกาสในการอภิปราย ประเด็นปญหา แลวสาํ รวจความเหน็ ในประเด็นปญ หาเพื่อวัดประเด็นที่ประชาชนคดิ 7. Exit Polls การสมั ภาษณผ ูใชส ิทธิ์ออกเสยี งเมื่อเขาออกจากคูหาเลือกต้ัง เพื่อดูวาเขา ลงคะแนนใหใคร ปจ จุบนั ในสงั คมไทยนยิ มมาก เพราะมีความนาเชอ่ื ถอื มากกวา Polls ประเภทอ่ืน ๆ การสํารวจทัศนคติและความคิดเห็นทางดานการตลาด (Marketing Research) สวนมากจะ เนนการศึกษาความเห็นของผูใชสินคาและบริการตอคุณสมบัติอันพึงประสงคของสินคาและบริการ รวมท้ังความคาดหวังในการไดรับการสงเสริมการขายที่สอดรับกับความตองการของผูใชสินคาและ บริการดวย

50 การสํารวจความเหน็ เก่ียวกับประเด็นที่เกยี่ วของกับการอยูรวมกันในสังคม เปนการสํารวจ ความคดิ เห็นของสาธารณชนในมติ ิท่ีเกย่ี วของกบั สภาพความเบ่ียงเบนจากการจัดระเบียบสังคมท่ีมีอยูใน สังคมใดสงั คมหนึง่ เพ่อื นาํ ขอมลู มากําหนดแนวทางในการแกไขปญ หาความสมั พนั ธท ีเ่ กิดขึ้นเปน วิธกี าร ทีใ่ ชมากในทางรัฐศาสตรและสงั คมวทิ ยา เรียกวา การวิจยั นโยบายสาธารณะ (Policy Research) กระบวนการสํารวจประชามติ 1. การกาํ หนดปญหาหรอื ขอ มูลท่ตี องการสาํ รวจ คอื การเลือกสง่ิ ท่ีตองการจะทราบจาก ประชาชนเกี่ยวกบั นโยบาย บุคคล คณะบุคคล เหตุการณ ผลงาน และสถานท่ีตาง ๆ เชน ดานการเมือง มักเก่ยี วขอ งกบั บุคคล นโยบายรัฐ ดา นสังคมวทิ ยา เก่ยี วกับความสัมพันธ สภาพปญ หาสังคมทเี่ กดิ ขนึ้ 2. กลุมตวั อยาง ตวั แทน คอื การกาํ หนดกลุมตัวอยางของการสํารวจประชามติท่ีดีตอง ใหครอบคลมุ ทุกเพศ วยั อาชพี ระดบั การศกึ ษา และรายได เพือ่ ใหไ ดเ ปนตัวแทนที่แทจริง ซึ่งจะมีผลตอ การสรุปผล หากกลุมตัวอยางท่ีไดไมเปนตัวแทนท่ีแทจริงทั้งในดานคุณภาพและปริมาณ การสรุปอาจ ผดิ พลาดได 3. การสรางแบบสอบถาม แบบสอบถาม คือ เคร่ืองมือวิจัย (Research Tool) ชนิดหน่ึง ใชว ดั คา ตวั แปรในการวจิ ยั แบบสอบถามมสี ภาพเหมือนมาตรหรือมเิ ตอรท ่ใี ชในทางวทิ ยาศาสตร หรอื ใช ในชวี ิตประจําวนั เชน มาตรวัดความดันนํา้ มาตรวดั ปริมาณไฟฟา แบบสอบถามทใี่ ชในการทาํ ประชามติ คอื มาตรวดั คุณสมบัตขิ องเหตุการณทท่ี ําการศกึ ษา (Likert scale) เครอ่ื งมอื วัดทัศนคติ หรือความคิดเห็น ทกี่ าํ หนดคะแนนของคาํ ตอบในแบบสอบถาม สวนใหญก าํ หนดนํ้าหนกั ความเห็นตอคาํ ถามแตล ะขอ เปน 5 ระดับ เชน “เหน็ ดวยอยางยงิ่ ” ใหมีคะแนนเทา กับ 5 “เหน็ ดว ย” ใหม ีคะแนนเทากบั 4 “เฉย ๆ” หรือ “ไมแ นใ จ” หรอื “เหน็ ดว ย ปานกลาง” ใหมีคะแนนเทากับ 3 “ไมเ ห็นดวย” ใหมคี ะแนนเทากบั 2 และ ” ไมเ หน็ ดว ยอยา งยิง่ ” ใหม ีคะแนนเทากับ 1 คะแนนของคาํ ตอบเกย่ี วกับทัศนคตหิ รอื ความคดิ เห็นแตละชุด จะนํามาสรา งเปน มาตรวดั ระดับของทศั นคติหรือความคิดเห็นในเรื่องนั้น ๆ การออกแบบสอบถามเปน ทงั้ ศาสตรและศิลป การออกแบบสอบถามไดชดั เจน เขาใจงาย สามารถเปดโอกาสใหไดมีโอกาสคิดไดบาง เปนสิ่งท่ีทําไดยาก เปนเร่ืองความสามารถในการเรียบเรียงขอความใหตรงกับความเขาใจของคนตอบ และคนตอบตอ งเขาใจคลายกันดวย จึงจะทําใหไ ดข อ มลู ทม่ี คี วามนา เช่อื ถือ (Reliable) 4. ประชุมเจาหนาที่เก็บขอมูล เปนการประชุม เพ่ือซักซอมความเขาใจในประเด็น คําถามทถ่ี ามใหตรงกนั ความคาดหวงั ในคาํ ตอบ ประเภทการใหค าํ แนะนาํ วิธกี ารสัมภาษณ การจดบันทึก ขอมูล การหาขอมูลเพ่ิมเตมิ ในกรณที ่ยี งั ไมไ ดคาํ ตอบ 5. การเก็บขอ มลู ภาคสนาม เจาหนา ท่เี กบ็ ขอ มูล จะไดรบั การฝกในเรือ่ งวิธีการสัมภาษณ การบันทึกขอมลู และการตรวจสอบความถกู ตอ งของขอ มลู การเก็บขอมูล การสาํ รวจประชามติ สามารถ ดําเนินการได 3 ทาง คือ การสัมภาษณแบบเห็นหนา (Face to Face) การสัมภาษณทางโทรศัพท และ การสง แบบสอบถามทางไปรษณยี 

51 6. การวเิ คราะหขอมลู ในกรณีการสาํ รวจประชามติ การวเิ คราะหขอมูลสวนมาก ไม สลบั ซับซอนเปนขอมูลแบบรอยละ เพื่อตคี วามและหยบิ ประเด็นที่สาํ คัญ จัดลําดบั ความสําคญั 7. การนําเสนอผลการสาํ รวจประชามติ มีโวหารท่ีใชนําเสนอผลการสํารวจประชามติ ดังนี้ 7.1โวหารท่เี นน นัยสาํ คัญทางสถิติ นําเสนอผลโดยสรางความเชื่อมั่นจากการอางถึง ผลทมี่ ีนัยสาํ คญั ทางสถติ ิรองรบั 7.2 โวหารวา ดวยเปน วทิ ยาศาสตร การนาํ เสนอผลโดยการอางถึงกระบวนการไดมา ซึ่งขอมูลทเี่ นนการสังเกตการณ การประมวลขอมูลดวยวธิ กี ารที่เปนกลาง 7.3 โวหารในเชิงปรมิ าณ นําเสนอผลโดยใชตวั เลขทสี่ ํารวจไดมาสรา ง ความนาเชอื่ ถอื และความชอบธรรมในประเด็นทศ่ี กึ ษา 7.4 โวหารวาดวยความเปนตัวแทน การนําเสนอขอมูลในฐานะที่เปนตัวแทนของ กลมุ ตัวอยางทที่ าํ การศกึ ษา 1.6 การประชาพจิ ารณ การทาํ ประชาพจิ ารณ หมายถึง การจดั เวทสี าธารณะเพอ่ื ใหป ระชาชนโดยเฉพาะผเู กยี่ วของ หรือผูท่มี สี ว นไดเสียโดยตรง ไดม โี อกาสทราบขอ มลู ในรายละเอยี ดเพ่อื เปนการเปด โอกาสใหมีสวนใน การแสดงความคิดเห็น และมีสวนรว มในการใหข อมลู และความคดิ เห็นตอ นโยบายหรือโครงการนน้ั ๆ ไมวาจะเปน การเห็นดว ยหรือไมเห็นดว ยก็ตาม การจัดทาํ ประชาพิจารณ เปน กระบวนการหนงึ่ ในการดําเนนิ การของรัฐเก่ียวกับการรับฟง ความคดิ เหน็ ของประชาชนตามระเบียบสาํ นักนายกรัฐมนตรี วาดวยการรบั ฟง ความคดิ เหน็ ของประชาชน พ.ศ. 2548 ในเร่ืองท่ีเก่ียวกับการจัดทําหรือการดําเนินโครงการของหนวยงานของรัฐกอนการดําเนิน โครงการในการรับฟง ความคดิ เหน็ ของประชาชน หนวยงานของรัฐตองประกาศใหประชาชนทราบถึง วธิ กี ารรับฟงความคิดเห็น ระยะเวลา สถานที่ ตลอดจนรายละเอียดอ่ืนท่ีเพียงพอแกการที่ประชาชนจะ เขา ใจและแสดงความคิดเห็นได ขนั้ ตอนการทําประชาพิจารณ นาํ เสนอตัวอยางการทาํ ประชาพิจารณของสภารา งรัฐธรรมนญู เพ่ือใหรางรัฐธรรมนูญฉบับที่จะ ทําขึ้นน้ี เปนของประชาชนโดยแทจริง สภารางรัฐธรรมนูญไดแตงต้ังคณะกรรมาธิการ รับฟงความ คิดเห็น และประชาพิจารณข้ึน เพื่อรวบรวมความคิดเห็นของประชาชนเกี่ยวกับรางรัฐธรรมนูญโดยมี ขัน้ ตอนดงั น้ี คือ ขน้ั ตอนท่ี 1 สมาชกิ สภารางรฐั ธรรมนญู นาํ ประเดน็ หลกั และหลักการสาํ คัญในการแกไขปญ หา ซง่ึ แยกเปน 3 ประเดน็ คอื ประเด็นเรื่องสทิ ธิและการมีสวนรว มของพลเมือง ประเด็นเรื่องการตรวจสอบ

52 การใชอาํ นาจรัฐ และประเดน็ เรอ่ื งสถาบันการเมอื งและความสัมพันธร ะหวา งสถาบนั การเมืองออกไปรับ ฟง ความคดิ เหน็ ของประชาชนเบ้ืองตน และนาํ ขอ มูลเสนอกรรมาธิการ ภายในชวงตน เดือนเมษายน ขั้นตอนท่ี 2 กรรมาธิการรับฟงความคิดเห็นและประชาพิจารณออกรับฟงความคิดเห็นจาก ประชาชนจงั หวัดตา ง ๆ จนถึงเดือนมิถุนายน ขัน้ ตอนที่ 3 คณะกรรมาธิการรับฟงความคิดเห็นและประชาพิจารณ สงผลสรุปความคิดเห็นของ ประชาชนท่ีไดจ ากการจดั ทําสมัชชาระดับจงั หวดั ใหก รรมาธกิ ารยกรางรฐั ธรรมนญู เรอ่ื งที่ 2 การจดั ทําแผน 2.1 แผน (plan) หมายถึง การตัดสินใจที่กําหนดลวงหนาสําหรับการเลือกใชแนวทางการ ปฏิบัติการ ประกอบดวยปจจัยสําคัญ คือ อนาคต ปฏิบัติการและส่ิงท่ีตองการใหเกิดข้ึน น่ันคือ องคกร หรอื แตละบุคคลทตี่ องรับผิดชอบ (ขรรคชยั คงเสนห  และคณะ, 2545) แผนแบง ตามขอบเขตของกจิ กรรมที่ทํา (Scope of activity) เปน 2 ประเภท คือ 1. แผนกลยุทธ (Strategic plan) เปน แผนท่ีทําข้ึน เพ่ือสนองความตองการในระยะยาว และรวมกิจกรรมทุกอยางของหนวยงาน ผูบริหารระดบั สูงทว่ี างแผนกลยุทธจะตองกําหนดวัตถุประสงค ของทัง้ หนวยงาน แลวตดั สินใจวา จะทําอยางไร และจะจัดสรรทรัพยากรอยางไร จึงจะทําใหสําเร็จตาม เปาหมายน้นั จะตอ งใชเ วลาในการกําหนดกิจกรรมที่แตกตางกันในแตละหนวยงาน รวมทั้งทิศทางการ ดําเนินงานที่ไมเหมือนกัน ใหอยูในแนวเดียวกัน การตัดสินใจท่ีสําคัญของแผนกลยุทธก็คือ การเลือก วธิ ีการในการดาํ เนนิ งานและการจัดสรรทรัพยากรทม่ี อี ยูอยางจาํ กดั ใหเ หมาะสม เพือ่ ท่ีจะนาํ พาหนวยงาน ใหก า วไปขางหนา อยา งสอดคลองกบั สถานการณแวดลอมภายนอกท่ีเปล่ียนแปลงตลอดเวลา 2. แผนดาํ เนนิ งานหรือแผนปฏบิ ตั กิ าร (Operational plan) เปน แผนท่ีกําหนดขน้ึ มาใช สําหรับแตละกิจกรรมโดยเฉพาะ เพือ่ ใหบรรลเุ ปาหมายของแตล ะกจิ กรรม ซ่ึงเทา กับเปนแผนงานเพ่ือให แผนกลยุทธบ รรลผุ ลหรือเปนการนาํ แผนกลยทุ ธไปใชน น่ั เอง แผนดําเนนิ งานทีแ่ ยกเปน แตละกจิ กรรมก็ ไดแก แผนการผลิต แผนการเงิน แผนการตลาด แผนทรพั ยากรมนษุ ยแ ละแผนอปุ กรณ เปน ตน ปจจบุ ันหนว ยงานไดนาํ แผนทมี่ ขี อบขา ยความรับผดิ ชอบเชอ่ื มโยงนโยบายกบั แผนงาน เปน “ยทุ ธศาสตร” คอื การตดั สนิ ใจจากทางเลอื กท่ีเชื่อวา ดที สี่ ดุ และเปน ไปไดทส่ี ุด เรยี กวา แผนยุทธศาสตร แผนทีด่ ี ตองประกอบดวยคณุ ลกั ษณะ ดงั ตอ ไปนี้  ตอ งกาํ หนดวัตถปุ ระสงคของแผนอยา งชดั เจน  ตอ งนําไปปฏิบตั งิ าย และสะดวกตอ การปฏบิ ตั ิ  ตองยืดหยุนไดต ามสภาพการณ  ตอ งกําหนดมาตรฐานของการปฏิบัติงานไว

53  ตองมคี วามละเอียดถี่ถวนเปนแผนทส่ี มบูรณแ บบ  ตอ งทําใหเ กิดประโยชนแ กผูเก่ยี วขอ ง เพอื่ จูงใจใหทกุ คนปฏิบัตติ ามแผนนัน้ 2.2 โครงการ (Project) โครงการ คือ “แผนหรือ เคาโครงการตามท่ีกําหนดไว” เปนสวนประกอบสวนหนึ่งใน การวางแผนพฒั นาทีช่ วยใหเ หน็ ภาพ และทศิ ทางการพฒั นา มีขอบเขตทส่ี ามารถติดตามและประเมนิ ผลได โครงการ (project) ถือเปนสวนประกอบสําคัญของแผน เปนแผนจุลภาคหรือ แผน เฉพาะเรื่อง ท่จี ดั ทาํ ขน้ึ เพอ่ื พัฒนาหรือแกป ญ หาใดปญหาหน่ึงขององคกร แผนงานที่ปราศจากโครงการ ยอมเปน แผนงานทไ่ี มส มบรู ณ ไมส ามารถนาํ ไปปฏิบัติใหเปน รูปธรรมได โครงการจงึ มีความสมั พันธกับ แผนงาน การเขยี นโครงการขนึ้ มารองรบั แผนงานยอมเปน สง่ิ สําคญั และจาํ เปน ย่ิง จะทําใหงายใน การปฏิบัติและงายตอการติดตามและประเมินผล เพราะถาโครงการบรรลุผลสําเร็จ นั่นหมายความวา แผนงานและนโยบายน้ันบรรลผุ ลสําเร็จดว ย โครงการ จงึ เปรยี บเสมอื นพาหนะท่ีนําแผนปฏิบัติการไปสู การดําเนนิ งานใหเ กดิ ผล เพือ่ ไปสูจุดหมายปลายทางตามท่ีตองการ อกี ทงั้ ยังเปน จดุ เชอ่ื มโยงจากแผนงาน ไปสแู ผนเงิน และแผนคนอกี ดวย โครงการมีลักษณะสําคญั ดังนี้ 1. เปนระบบ (System) มขี ้นั ตอนการดาํ เนนิ งาน 2. มีวตั ถปุ ระสงค (Objective) เฉพาะชัดเจน 3. มีระยะเวลาแนนอน (มจี ดุ เริ่มตนและจดุ สิ้นสดุ ในการดาํ เนินงาน) 4. เปน เอกเทศและมีผรู ับผดิ ชอบโครงการอยา งชัดเจน 5. ตองใชท รัพยากรในการดําเนนิ การ 6. มเี จาของงานหรอื ผจู ดั สรรงบประมาณ ในปจจบุ นั สํานกั งานสง เสริมการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั ไดใชว ิธกี ารเขยี น โครงการแบบผสมผสานระหวา งแบบประเพณนี ยิ ม และแบบตารางเหตุผลตอเน่ือง ซงึ่ มรี ายละเอียดและ ขัน้ ตอน ดงั นี้

หัวขอ 54 1. ชื่อโครงการ ลกั ษณะ/รูปแบบ/แนวทางการเขยี น 2. หลักการและเหตผุ ล เปนชื่อที่สั้น กระชับ เขาใจงาย และส่ือไดชัดเจนวาเน้ือหา สาระของส่ิงท่ีจะทําคืออะไร โดยท่ัวไปชื่อโครงการ มี องคป ระกอบ 2 สวน คือ สวนท่ี 1 เปนประเภทของโครงการ เชน โครงการฝก อบรม โครงการสมั มนา โครงการประชมุ เชิง ปฏิบัติการ สวนท่ี 2 เปนลักษณะหรือความเก่ียวของของ โครงการ วาเกยี่ วกับเรือ่ งอะไร หรอื เกย่ี วกบั ใคร เชน กําหนด ตามตาํ แหนงงานของผเู ขา รวมโครงการ กําหนดตามลักษณะ ของเน้ือหาวิชาหลักของหลักสูตรหรือประกอบกันทั้งสอง สวน เชน โครงการอบรมอาชีพไมดอกไมประดับ โครงการ สรางเสรมิ สขุ ภาพผสู งู อายุ โครงการจัดการขยะ มลู ฝอยชุมชน เปน ตน ความสําคญั ของโครงการ บอกสาเหตหุ รือปญหาที่ทําใหเกดิ โครงการนขี้ ้นึ และทส่ี าํ คัญคอื ตอ งบอกไดวา ถา ไดทํา โครงการแลวจะแกไขปญ หานต้ี รงไหน การเขยี นอธิบาย ปญ หาที่มาโครงการ ควรนาํ ขอมูลสถานการณป ญ หาจาก ทอ งถิ่นหรือพ้นื ที่ทจ่ี ะทาํ โครงการมาแจกแจงใหผูอ า นเกดิ ความเขาใจชดั เจนขน้ึ โดยมีหลกั การเขยี น ดังนี้ 1. เขยี นในลักษณะบรรยายความ ไมนิยมเขยี นเปน ขอ ๆ 2. เขยี นใหชดั เจน อานเขา ใจงาย และมเี หตผุ ล สนับสนุนเพยี งพอ ลําดบั ท่ีหนึ่ง เปนการบรรยายถงึ เหตผุ ล และความจาํ เปน ในการจดั โครงการโดยบอกท่ีมา และ ความสาํ คญั ของโครงการนนั้ ๆ ลาํ ดบั ทสี่ อง เปนการอธิบาย ถงึ ปญหาขอขดั ของ หรือ พฤติกรรมที่เบยี่ งเบนจากหลกั การท่ี ควรจะเปน ซง่ึ ทาํ ใหเกดิ ความเสียหายในการปฏิบตั งิ าน (หรอื อาจเขยี นรวมไวใ นลาํ ดบั แรกก็ได) สุดทา ยเปน การสรปุ วา จากสภาพปญหาท่เี กดิ ข้นึ ผูร ับผิดชอบจงึ เห็นความ จําเปน ทจี่ ะตองจดั ทําโครงการขึ้นในเรือ่ งอะไร และสําหรบั ใคร เพือ่ ใหเกดิ ผลอยา งไร

หัวขอ 55 3. วตั ถุประสงค ลกั ษณะ/รปู แบบ/แนวทางการเขยี น 4. เปาหมาย ระบสุ งิ่ ทต่ี อ งการใหเ กดิ ขึน้ เม่ือดาํ เนนิ การตามโครงการน้แี ลว 5. กลมุ เปา หมาย โดยตอบคาํ ถามวา “จะทําเพือ่ อะไร” หรือ “ทําแลว ไดอะไร” 6. วธิ ีดาํ เนินการ โดยตองสอดคลองกับหลักการและเหตุผล วตั ถุประสงคท ด่ี ี ควรเปนวตั ถปุ ระสงคเ ชงิ พฤตกิ รรม ซงึ่ สามารถสงั เกตไดแ ละ วัดได องคประกอบของวัตถปุ ระสงคทด่ี ี มดี งั นี้ 1. เขา ใจงาย ชดั เจน ไมค ลมุ เครือ 2. เฉพาะเจาะจง ไมก วา งจนเกนิ ไป 3. ระบุถึงผลลัพธที่ตอ งการ วา ส่งิ ที่ตองการใหเกดิ ขึ้นคอื อะไร 4. สามารถวัดได ทั้งในแงข องปริมาณและคุณภาพ 5. มีความเปนไปได ไมเลอ่ื นลอย หรอื ทําไดย ากเกิน ความเปนจริง คํากริยาที่ควรใชในการเขยี นวัตถุประสงค ของโครงการ แลวทาํ ใหสามารถวดั และประเมินผลได ไดแ ก คาํ วา เพอ่ื ให แสดง กระทํา ดําเนนิ การ วัด เลือก แกไข สาธิต ตดั สนิ ใจ วเิ คราะห วางแผน มอบหมาย จาํ แนก จัดลาํ ดบั ระบุ อธบิ าย แกปญหา ปรับปรงุ พัฒนา ตรวจสอบ ระบุส่งิ ทต่ี อ งการใหเ กดิ ข้นึ ทง้ั ในเชงิ ปรมิ าณ และเชงิ คณุ ภาพ ในแตละชว งเวลาจากการดําเนนิ การตามโครงการนีแ้ ลว โดย ตอบคําถามวา “จะทาํ เทาใด” ใครคอื กลุม เปา หมายของโครงการ หากกลุม เปาหมายมหี ลาย กลุมใหบ อกชดั ลงไปวา ใครคือกลมุ เปาหมายหลกั ใครคือ กลุมเปา หมายรอง บอกรายละเอยี ดวธิ ีดาํ เนินการ โดยระบุเวลาและกจิ กรรมการ ดาํ เนนิ โครงการ (ควรมีรายละเอียดหัวขอกจิ กรรม)

หัวขอ 56 7. งบประมาณ ลักษณะ/รปู แบบ/แนวทางการเขยี น 8. ระยะเวลาดําเนนิ งาน เปนสว นที่แสดงยอดงบประมาณ พรอมแจกแจงคาใชจา ย 9. สถานท่ี ในการดาํ เนนิ กจิ กรรมขนั้ ตาง ๆ โดยทวั่ ไปจะแจกแจงเปน 10. ผรู บั ผดิ ชอบ หมวดยอ ย ๆ เชน หมวดคา วสั ดุ หมวดคาใชจา ย หมวด 11. โครงการ/กจิ กรรมท่ี คา ตอบแทน หมวดคา ครภุ ัณฑ ซง่ึ การแจกแจงงบประมาณจะ มปี ระโยชนใ นการตรวจสอบความเปน ไปไดแ ละความ เก่ียวของ เหมาะสม นอกจากนค้ี วรระบแุ หลง ทม่ี าของงบประมาณดว ย วาเปนงบประมาณแผนดิน งบชว ยเหลอื จากตา งประเทศ เงนิ กู หรืองบบริจาค จํานวนเทาไร ในการจดั ทําประมาณการ คาใชจายของโครงการจะตองตระหนักวา คาใชจา ยทง้ั หมด แบงออกไดเ ปน 2 สวน คอื คาใชจ ายจากโครงการ หรือ งบประมาณสว นทจี่ ายจรงิ และคาใชจ า ยแฝง ไดแก คาใชจ า ย อ่ืน ๆ ท่ีเกดิ ขึน้ จริง หรือมกี ารใชจ ายอยจู รงิ แตไมส ามารถระบุ รายการคาใชจ า ยน้ัน ๆ เปนจํานวนเงินไดอยางชดั เจน ดงั นนั้ ผูค ิดประมาณการตองศกึ ษาและทําความเขา ใจในรายละเอียด โครงการหลกั เกณฑและอตั ราการเบกิ จา ยเงนิ งบประมาณตาม ระเบยี บดวย ตอบคําถามวา “ทําเมื่อใด และนานเทาใด” (ระบุเวลาเรม่ิ ตนและ เวลาสิน้ สดุ โครงการอยางชัดเจน) โดยจะตองระบุ วัน เดือน ป เชน เดยี วกับการแสดงแผนภมู ิแกนท (Gantt Chart) เปนการระบุสถานที่ตั้งของโครงการหรอื ระบวุ า กจิ กรรมนน้ั จะทํา ณ สถานทแ่ี หงใด เพื่อสะดวกตอ การประสานงานและ จดั เตรยี มสถานที่ใหพ รอ มกอ นทีจ่ ะทํากิจกรรมน้นั ๆ เปนการระบเุ พ่ือใหท ราบวาหนว ยงานใดเปนเจาของ หรือ รบั ผิดชอบโครงการ โครงการยอย ๆ บางโครงการระบุเปน ชือ่ บคุ คลผูรับผิดชอบเปนรายโครงการ หลาย ๆ โครงการทหี่ นว ยงานดาํ เนนิ งานอาจมคี วามเกย่ี วของกนั หรอื ในแตล ะแผนอาจมีโครงการหลายโครงการ หรอื บาง โครงการเปนโครงการยอยในโครงการใหญ ดังนัน้ จงึ ตอง ระบโุ ครงการทม่ี คี วามเกี่ยวของดว ย

57 หวั ขอ ลกั ษณะ/รปู แบบ/แนวทางการเขียน 12. เครือขา ย/หนวยงานทใ่ี ห ในการดําเนินการโครงการ ควรจะประสานงานและขอ การสนบั สนุน ความรวมมือกับหนวยงานอ่ืน หากมีหนวยงานรวมดําเนิน โครงการมากกวาหนง่ึ หนวยงานตอ งระบุช่อื ใหค รบถว น และ 3. ผลทค่ี าดวา จะไดรับ แจกแจงใหช ดั เจนดวยวาหนวยงานท่ีรวมโครงการแตละฝาย 14. การประเมนิ โครงการ จะเขามามีสวนรวมโครงการในสวนใด ซึ่งจะเปนขอมูล สะทอนใหเห็นวาโครงการจะประสบผลสําเร็จและเกิดผล 15. ตัวชวี้ ดั ผลสาํ เร็จของ ตอ เนอ่ื ง โครงการ เมือ่ โครงการน้ันเสรจ็ ส้นิ แลว จะเกิดผลอยา งไรบา งใครเปน ผไู ดร บั ผลประโยชนโดยตรงและผลประโยชนใ นดา น ผลกระทบของโครงการ บอกรายละเอียดการใหไ ดม าซึง่ คาํ ตอบวา โครงการทจี่ ัดนี้มี ประโยชนแ ละคุมคาอยางไร โดยบอกประเดน็ การประเมนิ / ตัวช้วี ดั แหลง ขอ มูล วธิ ีการประเมนิ ใหสอดคลอ งกบั วตั ถุประสงคหรอื เปา หมายของโครงการ 1. ตวั ชีว้ ัดผลผลติ (output) หมายถงึ ตัวชว้ี ัดทแ่ี สดงผลงาน เปน รปู ธรรมในเชิงปรมิ าณและ / หรอื คณุ ภาพอนั เกิดจากงาน ตามวตั ถปุ ระสงคข องโครงการ 2. ตวั ชีว้ ัดผลลัพธ (out come) หมายถึง ตวั ชีว้ ดั ทแี่ สดงถงึ ผลประโยชนจ ากผลผลติ ท่มี ผี ลตอบคุ คล ชมุ ชน สงิ่ แวดลอ ม เศรษฐกจิ และสังคมโดยรวม เร่อื งท่ี 3 การเผยแพรสูการปฏบิ ัติ 3.1 การเขยี นรายงาน การเขยี นรายงาน คอื การเขียนรายละเอียดตาง ๆ เก่ยี วกับการดําเนนิ งานของบคุ คลใน หนวยงาน ซึ่งรายงานแตละประเภทนนั้ กจ็ ะมวี ธิ ีการเขียนทีแ่ ตกตางกนั ออกไป รายงานจงึ เปนส่งิ จําเปน และสาํ คญั ในการบริหารงาน และการทีจ่ ะเสนอการเขยี นรายงานนัน้ ใหอ อกมาอยางมีประสทิ ธภิ าพ และ รวดเรว็ น้ัน ควรท่ีจะมีการวางแผนกาํ หนดเวลาเร่ิมตน และเวลาสน้ิ สุดของแตละรายงานไวด วย

58 วิธีการเขยี นรายงาน 1. เขยี นใหส ัน้ เอาแตข อความท่จี ําเปน 2. ใจความสาํ คญั ครบถวนวา ใคร ทาํ อะไร ทไ่ี หน เม่ือไร อยางไร 3. เขยี นแยกเร่ืองราวออกเปน ประเดน็ ๆ 4. เนือ้ ความทเ่ี ขียนตองลําดับไมส ับสน 5. ขอมูล ตัวเลข หรือสถิติตา ง ๆ ควรไดมาจากการพบเห็นจริง 6. ถาตอ งการจะแสดงความคดิ เห็นประกอบ ควรแยกความคิดออกจากตวั ขา วหรือ เร่อื งราวทเี่ สนอไปน้นั 7. การเขยี นบันทกึ รายงาน ถา เปน ของทางราชการ ควรเปน รปู แบบทใ่ี ชแนน อน 8. เม่ือบันทกึ เสร็จแลว ตองทบทวนและตง้ั คําถามในใจวา ควรจะเพม่ิ เติมหรือตัดทอน สวนใดทงิ้ หรือตอนใดเขยี นแลว ยงั ไมชดั เจน ก็ควรจะแกไขใหเ รยี บรอ ย วธิ ีการเขยี นรายงานจากการคนควา 1. รายงานคน ควา เชงิ รวบรวม เปน การรวบรวมขอมูลจากแหลงตาง ๆ มาเรยี บเรยี ง ปะตดิ ปะตอ กันอยา งมีระบบระเบียบ 2. รายงานคน ควา เชงิ วเิ คราะห เปนการนาํ ขอมลู ตาง ๆ ท่ไี ดม าวิเคราะห หรอื คน หา คาํ ตอบในประเดน็ ใหช ดั เจน วิธีการนําเสนอรายงาน 1. รายงานดวยปากเปลา (Oral Reports) หรอื เสนอดว ยวาจา โดยการเสนอแบบบรรยาย ตอที่ประชุมตอ ผูบังคับบัญชา ฯลฯ ในกรณีพิเศษเชนน้ี ควรจดั เตรียมหวั ขอ ที่สาํ คัญ ๆ ไวใ หพรอ ม โดย การคดั ประเดน็ เร่อื งท่สี าํ คญั จัดลาํ ดับเรื่องทจ่ี ะนําเสนอกอนหนาหลังไว 2. รายงานเปน ลายลักษณอ ักษร (Written Reports) มักทาํ เปนรูปเลม เปนรปู แบบการ นําเสนออยา งเปน ทางการ (Formal Presentation) ลักษณะของรายงานทด่ี ี 1. ปกสวยเรียบ 2. กระดาษทใี่ ชม ีคณุ ภาพดี มขี นาดถกู ตอง 3. มหี มายเลขแสดงหนา 4. มีสารบญั หรือมหี วั ขอ เรื่อง 5. มีบทสรปุ ยอ 6. การเวนระยะในรายงานมคี วามเหมาะสม 7. ไมพมิ พข อ ความใหแนน จนดลู านตาไปหมด

59 8. ไมม ีการแก ขดู ลบ 9. พิมพอยางสะอาดและดเู รียบรอย 10. มผี งั หรอื ภาพประกอบตามความเหมาะสม 11. ควรมกี ารสรุปใหเ หลอื เพยี งสั้น ๆ แลว นํามาแนบประกอบรายงาน 12. จดั รปู เลมสวยงาม 3.2 การเขยี นโครงงาน โครงงาน เปนกิจกรรมการเรียนการสอนทเี่ นน ผูเรยี นเปน สําคัญอยางแทจรงิ เพราะผูเ รยี น เปนผทู ่สี รา งความรดู ว ยตนเอง เรม่ิ จากการเลือกหวั ขอหรอื ปญหาที่มาจากความสนใจ ความสงสยั หรอื ความอยากรูอยากเห็นของตนเอง หวั ขอของโครงงานควรเปนเร่ืองใหม ทเี่ ฉพาะเจาะจง และทส่ี ําคญั ตอง เหมาะสมกับความรูความสามารถของตน การเขยี นโครงงานเปนการกําหนดกรอบในการทาํ งาน การเขียน โครงงานโดยทั่วไปจะมอี งคป ระกอบเชน เดยี วกับการเขียนโครงการ แตโ ครงงานเปนงานท่ีทําเสรจ็ แลว จะมชี ้ินงานดวยเม่ือมีโครงงาน และดาํ เนนิ การจดั ทาํ โครงงานเสร็จเรยี บรอยแลว ชน้ิ สดุ ทา ย คอื การเขียน รายงานโครงงาน การเขียนรายงานโครงงาน โดยทวั่ ไปมอี งคป ระกอบดงั น้ี 1. ช่อื โครงงาน ชอ่ื ผูทาํ โครงงาน 2. คํานาํ - สารบญั 3. ท่ีมาของโครงงาน อธบิ ายเหตุผลในการทาํ โครงงานน้ี 4. วัตถปุ ระสงคข องการทาํ โครงงาน 5. วิธดี าํ เนนิ การควรแยกเปน 3 ข้ันตอน ข้ันตอนที่ 1 การเตรียมการ ขั้นตอนท่ี 2 กระบวนการ วิธีดําเนนิ งานโครงงาน ขนั้ ตอนที่ 3 ผลงานโครงงาน ประโยชนทไ่ี ดร บั 6. สรปุ ผลและขอ เสนอแนะ

60 กิจกรรมบทที่ 5 คําช้ีแจง ใหผเู รยี นตอบคําถามตอ ไปน้ี โดยเขยี นตอบลงในสมุดบันทึกกจิ กรรมของผเู รียน แลว ตรวจสอบ ความถกู ตองจากแนวเฉลยกจิ กรรมทายหนงั สือเรียน 1. เขยี นการเตรียมประเดน็ หนง่ึ ประเดน็ ใดในการจัดทําเวทปี ระชาคมโดยใชตาราง 2. บอกขอ ดีของการจดั สนทนากลมุ 3. บอกประโยชนข องการสมั มนา 4. การสาํ รวจประชามตมิ กี ป่ี ระเภท อะไรบาง 5. บอกลักษณะของรายงานท่ดี มี กี ่ขี อ อะไรบา ง 6. ใหผเู รยี นศกึ ษาคน ควาความรใู นเรอ่ื งที่ตนเองสนใจแลวนาํ มาเขยี นรายงานในรปู แบบการ เขียนรายงานคน ควาเชงิ รวบรวม ไมน อ ยกวา 1 หนากระดาษ 7. เขยี นสรปุ ลกั ษณะของโครงงานหน่งึ หวั ขอ โดยระบุทมี่ า/ชอ่ื ผเู ขยี นดว ย 8. เขยี นสรปุ การทาํ งาน/กจิ กรรมเปน กลุม นน้ั มีประโยชน ทําใหไ ดพ ฒั นาตนเองอยางไร

61 บทท่ี 6 บทบาท หนา ท่ีของผนู าํ สมาชิกทีด่ ีของชุมชนและสังคม สาระสําคญั สิง่ สาํ คญั ทมี่ ีผลตอ ความสาํ เรจ็ ของการพัฒนาชุมชน และสงั คม ก็คือ ผูนํา เพราะผูนํามีภาระหนาท่ี และความรับผิดชอบท่ีจะตองวางแผน สั่งการ ดูแล และควบคุมใหการทํางานใด ๆ สําเร็จซ่ึงในการ ปฏิบัตงิ านตาง ๆ จะมีการแบงบทบาท หนาที่ ความรับผิดชอบ เพ่ือใหก ารทํางานเปนไปดว ยความราบร่ืน มีปญหาอุปสรรคนอยท่ีสุด งานสําเร็จตามวัตถุประสงคท่ีตั้งไว และเกิดประโยชนตอองคการ ซ่ึงการ จัดทําและขบั เคลอื่ นแผนพัฒนาชมุ ชน และสงั คมจะสําเร็จไดก็จะตอ งมผี ูนาํ และผตู ามท่ีดี ผลการเรยี นรทู ่ีคาดหวงั เม่อื ศึกษาบทท่ี 6 จบแลว ผูเรียนสามารถ 1. รูและเขา ใจบทบาท หนา ทข่ี องผูน าํ ชุมชน 2. เปนผนู ํา ผูตามในการจัดทําและขับเคลื่อนแผนพัฒนาตนเอง ครอบครวั ชุมชน สงั คม ขอบขา ยเนื้อหา เร่อื งที่ 1 ผนู ําและผูตาม เรอื่ งที่ 2 ผูน ํา ผูตาม ในการจดั ทาํ แผนพฒั นาชุมชน สังคม เร่ืองที่ 3 ผูน ํา ผูตามในการขบั เคล่อื นแผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สังคม

62 เรือ่ งที่ 1 ผูนําและผูตาม ในการจัดทําและขับเคล่ือนแผนพัฒนาชุมชน สังคม ส่ิงสําคัญที่มีผลตอความสําเร็จของการ พฒั นาชุมชน และสังคม กค็ ือผนู ํา เพราะผนู ํามีภาระหนา ท่ีและความรับผิดชอบท่ีจะตองวางแผน ส่ังการ ดูแล และควบคุมใหการทํางานใด ๆ สาํ เร็จ ซง่ึ ในการปฏบิ ัตงิ านตาง ๆ จะมีการแบง บทบาท หนาที่ ความ รับผิดชอบ เพ่ือใหการทํางานเปนไปดวยความราบรื่น มีปญหา อุปสรรคนอย และงานสําเร็จตาม วัตถุประสงคท่ีตั้งไว ซ่ึงการจัดทําและขับเคล่ือนแผนพัฒนาชุมชน สังคม จะสําเร็จไดตองอาศัยการ ทาํ งานทม่ี ีผนู ําและผูต ามท่ีดี 1.1 ผนู าํ ความหมายของผูนาํ ผนู ํา (Leader) คอื บุคคลทม่ี คี วามสามารถในการชกั จูงใหค นอน่ื ทํางานในสวนตาง ๆ ท่ีตองการ ใหบ รรลุเปา หมายและวัตถุประสงคท ่ีตงั้ ไว ทง้ั นีผ้ นู ําอาจเปน บุคคลท่มี าจากการเลือกตงั้ หรอื แตงต้ัง หรือ การยกยองข้ึนมาของกลุม เพ่ือใหทําหนาท่ีเปนผูช้ีแนะและชวยเหลือใหกลุมประสบความสําเร็จ และมี การเรียกช่ือผูนําแตกตางกันออกไปตามลักษณะงานและองคการท่ีอยู เชน ผูบริหาร ผูจัดการ ประธาน กรรมการ ผอู าํ นวยการ อธกิ ารบดี ผวู าราชการ นายอาํ เภอ กํานนั เปนตน องคประกอบของความเปน ผนู าํ 1. ความรู เชน วิชาการ รูรอบ รตู น รูคน รูห นาท่ี เปนตน 2. ความคิดและจิตใจ เชน คิดเชิงบวก คิดเชิงวิเคราะห คิดเชิงระบบ หลักคิด สมาธิ วิสัยทัศน คิดรเิ ริม่ สรางสรรค เปน ตน 3. บคุ ลกิ ภาพ เชน การวางตน ความม่นั ใจ เอกลกั ษณ อารมณ การพูด การเปนผูใ ห เปน ตน 4. ความสามารถ เชน รูปแบบการทาํ งาน การตดั สนิ ใจ เปน ตน ประเภทของผูนาํ ผูน าํ ตามลักษณะของการใชอํานาจหนา ท่ี แบง ไดเ ปน 3 ประเภท คือ 1. ผูนาํ แบบเผด็จการ (Autocratic Leadership) หมายถึง ผูน ําที่เนน การบังคบั บัญชาและการออก คาํ สงั่ มักจะทาํ การตัดสนิ ใจดวยตนเองเปน สวนใหญ และไมคอ ยมอบหมายอาํ นาจหนา ทใี่ หแ กผตู ามหรอื ผใู ตบังคับบญั ชามากนกั ลกั ษณะของผูนําชนดิ นเ้ี ปน ลักษณะเจา นาย 2. ผูนําแบบประชาธิปไตย (Democratic Leadership) เปนผูนําท่ีใหความสําคัญกับผูตามหรือ ผูใตบังคับบัญชา ไมเนนการใชอํานาจหนาที่ หรือกอใหเกิดความเกรงกลัวในตัวผูนํา แตจะใหโอกาส ผตู าม ไดแ สดงความคิดเห็นในการปฏิบตั งิ านทุกคน จะมโี อกาสเขา รว มพจิ ารณาและรวมตัดสนิ ใจไดดวย

63 3. ผูนําแบบเสรนี ิยม (Laissez – faire or Free – rein Leadership) ผูนาํ ชนิดนจ้ี ะใหอ สิ ระเตม็ ท่ีกับ ผูตาม หรือใหผูตามสามารถทําการใด ๆ ตามใจชอบ ผูตามจะตัดสินปญหาตาง ๆ ดวยตนเอง และอาจ ไดรับสทิ ธใิ นการจัดทําเปา หมายหรอื วตั ถุประสงค หรอื จดั ทําแผนงานตาง ๆ ได ผนู ําตามลกั ษณะการจดั การแบบมุงงานกับมุงคน แบงได 2 ประเภท คอื 1. ผนู าํ แบบมุงงาน (Job Centered) ผูนําชนดิ นี้ใหความสําคัญตองาน โดยถือวาคนเปนปจจัยที่ จะนํามาใชชวยใหการทํางานประสบความสําเร็จ ซ่ึงจะตองควบคุมดูแลอยางใกลชิด และไมควรมอบ อํานาจการตดั สินใจใหกับลูกนอง 2. ผูนาํ แบบมุงคน (Employee Centered) ผูนําชนิดน้ีใหความสําคัญและเห็นคุณคาของคนมีความ เชอ่ื ม่ันในตัวลูกนองหรอื ผตู าม จะไมขดั ขวาง และคอยใหค วามชว ยเหลือสนับสนนุ สงเสริมใหลูกนองมี สว นรว มในการตัดสินใจตา ง ๆ ผนู าํ ตามลักษณะการยอมรับจากกลมุ หรอื สังคม แบง ได 5 ประเภท คอื 1. ผนู าํ ตกทอด (Hereditary Leader) คือ ผทู ่กี ลมุ หรือสังคมใหก ารยอมรบั ในลกั ษณะทเ่ี ปน การ สบื ทอด เชน การไดร ับตําแหนงตกทอดมาจากบรรพบรุ ุษ หรือผทู ่ีเปนทเ่ี คารพนับถือของกลุมหรือสังคม นั้นมากอน 2. ผนู ําอยา งเปนทางการ (Legal Leader) คือ บคุ คลทกี่ ลุมหรือสังคมใหการยอมรับในลักษณะท่ี เปนทางการ เชน การไดรับการแตงต้ังหรือไดรับการเลือกตั้งอยางเปนทางการ เน่ืองจากมีคุณสมบัติ เหมาะสมที่จะเปน ผนู าํ 3. ผนู ําตามธรรมชาติ (Natural Leader) คอื ผูนาํ ที่กลมุ หรือสังคมยอมรับสภาพการเปนผูนําของ บุคคลใดบคุ คลหนงึ่ ใหเปนผนู าํ กลุมไปสูเ ปาหมายอยา งไมเ ปนทางการ และผูนํากป็ ฏิบัตไิ ปตามธรรมชาติ ไมไ ดมกี ารตกลงกันแตประการใด 4. ผนู าํ ลักษณะพเิ ศษ หรือผนู ําโดยอํานาจบารมี (Charismatic Leader) คือ ผูท่ีไดรับการยอมรับ จากกลมุ หรอื สังคมในลักษณะท่เี ปนเพราะความศรทั ธา ทง้ั น้เี นื่องจากมีความเคารพ เชื่อถือเพราะบุคคลนั้น มีคุณสมบตั พิ เิ ศษทีเ่ ปนท่ียอมรับของกลุม 5. ผูนําสัญลักษณ (Symbolic Leader) คือ บุคคลที่ไดรับการยอมรับในลักษณะที่เปนเพราะ บคุ คลนั้นอยูในตาํ แหนงหรอื ฐานะอนั เปน ทเ่ี คารพยกยองของคนทั้งหลาย คณุ ลักษณะของผนู าํ 1. ทางความรแู ละสตปิ ญญา เชน รูรอบ มที กั ษะการคิดท่ดี ี ชอบริเริ่มสรา งสรรค เปน ตน 2. ทางรางกาย เชน มสี ุขภาพดี มีบคุ ลิกที่ดูดี เปน ตน 3. ทางอารมณและวฒุ ิภาวะ เชน สมาธดิ ี มีความเชือ่ ม่ันในตนเอง ปรับตวั และมคี วามยดื หยนุ สงู เปน ตน

64 4. ทางอุปนสิ ยั เชน นาเชอื่ ถอื ไวใจได กลา ทจี่ ะเผชญิ ปญ หาอปุ สรรค รบั ผิดชอบดี มุงม่ัน อดทน พากเพยี ร พยายาม ชอบสงั คม เปน ตน ผนู าํ ทดี่ ี ผนู าํ ทดี่ ี ควรมคี ณุ สมบตั ิ ดงั น้ี 1. วิสยั ทศั น (Vision) ผูน ําท่ีดตี อ งมีวิสัยทศั น การมีวิสยั ทศั นเปน การมองการณไ กล เพ่ือกําหนด ทศิ ทางท่ีควรจะเปนในอนาคต การมองเห็นกอ นคนอน่ื จะทาํ ใหป ระสบความสําเร็จกอน และเปนแรงขับ ท่นี าํ ไปสจู ดุ หมายทต่ี อ งการ และผูนาํ จะตองสามารถส่ือสารวิสยั ทัศนของตนไปยังผูเกี่ยวของได และชักจูง หรอื กระตุนใหผ ูต ามพงึ ปฏิบตั ไิ ปตามวสิ ยั ทัศนของผูน าํ นน้ั ๆ 2. ความรู (Knowledge) การเปน ผูนํานนั้ ความรเู ปน สิง่ จาํ เปนทสี่ ดุ ความรูในท่ีนมี้ ิไดหมายถึง เฉพาะความรูเกีย่ วกับงานในหนา ที่เทา น้นั หากแตรวมถึงการใฝหาความรูเพ่ิมเติมในดานอื่น ๆ ดวย การจะ เปนผูนาํ ทีด่ ี หัวหนางานจึงตองเปนผูรอบรู ย่ิงรอบรูมากเพียงใด ฐานะแหงความเปนผูนําก็จะยิ่งม่ันคง มากข้ึนเทานนั้ 3. ความริเริ่ม (Initiative) ความริเร่ิม คือ ความสามารถที่จะปฏิบัติสิ่งหน่ึงส่ิงใดในขอบเขต อํานาจหนาที่ไดดวยตนเอง โดยไมตองคอยคําส่ัง หรือความสามารถในการแสดงความคิดเห็นที่จะแกไข ส่งิ หน่งึ สิง่ ใดใหดขี น้ึ หรอื เจริญขึ้นไดดว ยตนเอง ความริเร่ิมจะเจริญงอกงามได หัวหนางาน จะตองมีความ กระตือรอื รน คือ มีใจจดจอ งานดี มีความเอาใจใสตอ หนา ท่ี มพี ลังใจทตี่ อ งการความสาํ เร็จอยเู บือ้ งหนา 4. มคี วามกลาหาญและความเดด็ ขาด (Courage and Firmness) ผูนาํ ทดี่ จี ะตองไมก ลวั อันตราย ความยากลําบาก หรอื ความเจบ็ ปวดใด ๆ ท้ังทางกาย วาจา และใจ ผนู าํ ท่มี คี วามกลา หาญ จะชวยใหสามารถ เผชญิ ตองานตา ง ๆ ใหสําเรจ็ ลลุ ว งไปได นอกจากความกลา หาญแลว ความเด็ดขาดก็เปนลักษณะหนึ่งที่ จะตอ งทําใหเกิดในตวั ของผูนาํ 5. การมีมนุษยสัมพันธ (Human Relations) ผูนําท่ีดีจะตองรูจักประสานความคิด ประสาน ประโยชนสามารถทํางานรวมกับคนทุกเพศ ทุกวัย ทุกระดับการศกึ ษาได ผนู าํ ที่มมี นษุ ยสัมพนั ธดี จะชว ยให ปญหาใหญก ลายเปนปญหาเล็กได 6. มีความยุติธรรมและซื่อสัตยสุจริต (Fairness and Honesty) ผูนําที่ดีจะตองอาศัยหลักของ ความถูกตอง หลกั แหงเหตผุ ลและความซ่อื สัตยส จุ ริตตอ ตนเองและผูอ ื่น เปนเคร่ืองมือในการวนิ จิ ฉยั ส่ังการ หรือปฏบิ ตั งิ านดวยจติ ทป่ี ราศจากอคติ ปราศจากความลาํ เอียง ไมเลน พรรคเลน พวก 7. มคี วามอดทน (Patience) ความอดทนจะเปน พลังอันหนึ่งท่จี ะผลกั ดนั งานใหไ ปสู จดุ หมายปลายทางไดอ ยางแทจริง

65 8. มีความต่ืนตัว ( Alertness ) ความตื่นตัว หมายถึง ความระมัดระวัง ความสุขุม รอบคอบ ความไมประมาท ไมยดื ยาดหรือขาดความกระฉบั กระเฉง มคี วามฉับไวในการปฏบิ ตั ิงานทนั ตอ เหตุการณ ความต่ืนตวั เปน ลักษณะท่ีแสดงออกทางกาย และทางจติ ใจ จะตองหยุดคิดไตรตรองตอเหตุการณตาง ๆ ทเี่ กดิ ขึ้น รูจักใชดลุ ยพินจิ ท่ีจะพจิ ารณาสิง่ ตา ง ๆ หรือเหตกุ ารณต า ง ๆ ไดอ ยางถูกตอง คือ ผูนําที่ดีจะตอง รูจ กั วธิ ีควบคุมตวั เอง นัน่ เอง (Self Control) 9. มคี วามภักดี (Loyalty)การเปน ผูนําหรอื หัวหนาทีด่ นี ้นั จาํ เปน ตอ งมีความจงรักภกั ดีตอ หมคู ณะ ตอ สว นรวมและตอ องคก าร ความภกั ดนี ี้ จะชว ยใหผ ูนําไดรับความไววางใจ และปกปองภัยอันตรายใน ทุกทศิ ไดเ ปนอยางดี 10. มคี วามสงบเสง่ยี มไมถ ือตวั (Modesty)ผูน ําที่ดจี ะตองไมหยิ่งยโสไมจองหอง ไมว างอาํ นาจ และ ไมภูมิใจในสงิ่ ที่ไรเ หตผุ ล ความสงบเสงีย่ มนี้ถามีอยูในผูนําหรือหัวหนางานคนใดแลว ก็จะทําใหผูตาม หรือลูกนอ งมคี วามนบั ถอื และใหความรว มมือเสมอ การเสรมิ สรางภาวะผูนําชมุ ชน การเสริมสรา งภาวะผนู ําชมุ ชน หมายถงึ การทาํ ใหผูนาํ ชุมชนมีภาวะผูนําเพ่ิมขึ้น หรือการทําให ผูนําชุมชนมีการปรับปรุงความสามารถในการทําหนาท่ีหรือการเขาไปมีบทบาทในแตละดานใหกับชุมชน ไดดขี น้ึ การเสรมิ สรา งภาวะผนู าํ ไดแก การพัฒนาบุคลิกภาพ การพัฒนารูปลักษณ การพัฒนาทักษะใน การตดิ ตอสอื่ สาร การพฒั นาความทรงจาํ และการพฒั นาความคดิ รเิ รมิ่ สรา งสรรคโดยมีรายละเอยี ดดงั น้ี การพัฒนาบุคลกิ ภาพของผูน ํา ไดแก การเสริมสรา งมนษุ ยสมั พันธ เชน การควบคุมตนเอง การรับ- ฟงผอู น่ื การมีความซ่อื สตั ยตอ งาน เพื่อนรว มงาน การรูจ ักถอมตน การใหความรวมมือกับผูอื่น การถนอม- น้ําใจผูอนื่ เปน ตน การเขาใจความตอ งการของชมุ ชนและการสรางภาพลกั ษณ เชน ความม่ันใจในตัวเอง แรงจูงใจในการทาํ งาน การปรบั ตวั เขา กับผอู นื่ การแสดงความคดิ เห็น เปนตน การพฒั นารปู ลักษณข องผนู ํา ไดแก การออกกําลังกาย การรับประทานอาหารที่เปนประโยชน ถกู หลกั โภชนาการ การรักษารปู รา งและสัดสวน การรจู กั การแตง กาย และการพัฒนามารยาท เชน มารยาท- ในการแนะนําตัว มารยาทในโตะอาหาร มารยาทตอคนรอบขาง มารยาทในที่ทํางาน มารยาทในการ ประชุม เปนตน การพัฒนาทักษะในการติดตอส่อื สาร ไดแก การพดู การฟง การสอื่ สารทางโทรศัพท การพูดใน ท่ชี มุ ชน การวิเคราะหก ลมุ ผูฟง การวเิ คราะหเน้ือหา การอา น การเขียน การใหคาํ แนะนํา คําปรกึ ษา การพฒั นาความทรงจาํ ไดแก การจาํ รายละเอียดของงาน การจาํ รายละเอียดเกย่ี วกับบุคคล การจําเก่ียวกับตัวเลข การพฒั นาความคิดริเริ่มสรา งสรรค เปน การพฒั นาเพ่ือหาวิธีการใหม ๆ ทําใหกลาคิด กลาแสดงออก ทาํ ใหมองโลกกวาง และมคี วามยดื หยุน สรา งผลงานใหม ๆ

66 ภาวะผูนาํ ของชมุ ชน 1. ดา นการบรหิ ารตนเอง ผนู าํ ควรเปน ผูมคี วามรูความสามารถ มคี ุณธรรม ศีลธรรม จริยธรรม มีวินัยในตนเอง และมีบุคลกิ ภาพดี 2. ดานการบรหิ ารงานผนู าํ ควรมกี ารวางแผนการปรบั ปรุงแกไ ขงบประมาณการเงิน บัญชี การบริหาร งบประมาณ การพัฒนางานอยางตอเน่ือง การควบคุมและประเมินผล การสรางและการพัฒนาทีมงาน และการมคี วามรบั ผิดชอบตอ ชุมชน 3. ดา นการบรหิ ารสังคม ผูนําควรมีมนุษยสมั พนั ธทด่ี ี ความเปนประชาธิปไตย การประสานงานดี และการเปน ทีป่ รกึ ษาที่ดี หนาทข่ี องผูนาํ ชุมชน ในการทําหนาท่ีเปนผูนําชุมชนนั้น จะตองเปนผูรักษาหรือประสานใหสมาชิกของชุมชนอยู รวมกัน คือ ตอ งอยูใกลช ดิ กบั ชุมชน มคี วามสัมพนั ธก บั คนในชุมชน และเปนท่ียอมรับของคนในชุมชน อกี ทง้ั ผนู าํ จะตอ งเปน ผปู ฏบิ ัตภิ ารกิจของชุมชนใหบรรลวุ ัตถุประสงค คอื ตองรบั ผิดชอบในกระบวนการ วธิ ีการทาํ งานดว ยความมัน่ คงและเขา ใจ และตอ งทํางานใหบรรลเุ ปา หมาย นอกจากนั้น ผนู ําชุมชนจะตอง มีบทบาทในการสนับสนุนใหเกิดการติดตอสัมพันธในกลุม คือ จะตองปฏิบัติงานในลักษณะอํานวย ความสะดวกใหสมาชิกในชุมชนเกิดการติดตอสัมพันธและปฏิบัติตอกันดวยดี การติดตอสื่อสารที่ดี จงึ เปนสิ่งสําคัญ และเปน การชวยใหห นา ท่ีผนู ําชมุ ชนบรรลุเปาหมาย แนวทางในการทาํ หนาทผี่ ูนาํ ชมุ ชน 1. สรางความสามัคคีใหเ กดิ ขน้ึ ในชุมชน 2. กระตุน ใหส มาชิกทาํ ส่ิงทเี่ ปนประโยชนต อชุมชน 3. พัฒนาสมาชิกใหเกิดภาวะผนู ํา 4. รว มกับสมาชิกกําหนดเปา หมายของชมุ ชน 5. บรหิ ารงาน และประสานงานในชมุ ชน 6. ใหคาํ แนะนํา และชแ้ี นวทางใหก บั ชุมชน 7. บาํ รงุ ขวญั สมาชกิ ในชมุ ชน 8. เปนตัวแทนชุมชนในการตดิ ตอ ประสานงานกบั หนว ยงานอ่นื ๆ 9. รับผิดชอบตอผลการกระทาํ ของชุมชน บทบาทผนู ําชุมชน ดา นเศรษฐกจิ 1. ทาํ ใหครวั เรอื นสามารถพง่ึ ตนเองได 2. สง เสรมิ อาชพี ทตี่ อบสนองตอความตอ งการของชุมชน

67 3. สงเสรมิ วิสาหกิจชุมชนตามความเหมาะสม ดา นการจดั การทรัพยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดลอมในชุมชน 1. บริหารจดั การทรพั ยากรธรรมชาตอิ ยางเหมาะสม 2. เสริมสรา งสภาพแวดลอมท่ดี ี 3. วางระบบโครงสรา งพ้ืนฐานเพยี งพอตอความตองการ ดานสุขภาพอนามัย 1. วางระบบโครงสรา งพ้นื ฐานเพ่อื สุขภาพจากการมสี วนรว มของชุมชน 2. จัดการเพือ่ เสริมสรางสุขภาพ 3. การปองกนั โรค 4. การดูแลสุขภาพดวยตนเอง ดา นศาสนา วฒั นธรรม และประเพณี 1. การนับถือศาสนาทีย่ ดึ เหนีย่ วจติ ใจ 2. การมวี ิถีชวี ติ แบงปนเออ้ื อาทร 3. การอนรุ กั ษส ืบสานวฒั นธรรมประเพณขี องชมุ ชน ดานการพัฒนาคน 1. การจัดการความรู / ภมู ปิ ญ ญา 2. การพฒั นาผนู ํา / สมาชกิ ในชมุ ชน ดานการบรหิ ารจดั การชุมชน 1. การจดั ทาํ ระบบขอมูล 2. การจัดทาํ แผนชมุ ชน 3. การจดั สวัสดิการชมุ ชน 4. การเสรมิ สรา งการเมือง การปกครองตามระบอบประชาธปิ ไตย ดานความมนั่ คงปลอดภัยในชีวติ และทรัพยสนิ 1. การปองกนั รกั ษาความปลอดภยั ในชวี ติ และทรัพยสนิ ของชมุ ชน 2. การปอ งกนั ภยั ธรรมชาติ 1.2 ผตู าม ความหมายของผตู าม (Followers) และภาวะผตู าม (Followership) ผูตาม และภาวะผูตาม หมายถึง ผูป ฏบิ ตั ิงานในองคการที่มีหนาท่ี และความรับผิดชอบท่ีจะตอง รับคาํ สั่งจากผูน ําหรอื ผูบังคบั บัญชามาปฏิบัตใิ หสําเร็จและบรรลุวตั ถปุ ระสงค

68 พฤติกรรมของผูต าม 5 แบบ ดงั นี้ 1. ผูต ามแบบหา งเหิน มลี กั ษณะเปน คนเฉ่ือยชา มคี วามเปนอิสระ และมคี วามคิดสรา งสรรคส งู สวนมากเปนผูตามที่มีประสิทธผิ ล มีประสบการณ และผา นอุปสรรคมากอ น 2. ผูตามแบบปรบั ตาม หรอื เรียกวา ผตู ามแบบครับผม มีลักษณะเปน ผทู ่ีมคี วามกระตอื รือรน ในการทาํ งาน แตข าดความคดิ สรา งสรรค 3. ผตู ามแบบเอาตวั รอดมีลักษณะเลือกใชพฤตกิ รรมแบบใดขน้ึ อยกู บั สถานการณทจ่ี ะเอือ้ ประโยชน กบั ตวั เองไดม ากทีส่ ดุ และมคี วามเสี่ยงนอ ยทส่ี ุด 4. ผูตามแบบเฉือ่ ยชา มีลักษณะชอบพึ่งพาผูอ น่ื ขาดความอสิ ระ ไมม คี วามคดิ ริเร่มิ สรา งสรรค 5. ผตู ามแบบมปี ระสิทธิผล มลี ักษณะเปน ผูท่ีมคี วามตั้งใจในการปฏิบตั ิงานสงู มีความสามารถ ในการบรหิ ารจดั การงานไดด ว ยตนเอง ลักษณะผตู ามทมี่ ปี ระสทิ ธผิ ล ดงั นี้ 1. มีความสามารถในการบรหิ ารจัดการตนเองไดด ี 2. มีความผกู พันตอองคก ารและวตั ถุประสงค 3. ทาํ งานเตม็ ศกั ยภาพ และสดุ ความสามารถ 4. มีความกลาหาญ ซ่ือสตั ย และนาเชื่อถือ การพฒั นาศกั ยภาพตนเองของผตู าม การพฒั นาลกั ษณะนสิ ัยตนเองใหเ ปนผูต ามทมี่ ปี ระสิทธิผล มี 7 ประการ คอื 1. ตอ งมนี สิ ัยเชงิ รกุ (Be Proactive) 2. เรมิ่ ตน จากสว นลกึ ในจติ ใจ (Begin with the end in Mind) 3. ลงมือทําสงิ่ แรกกอ น (Put first Things first) 4. คิดแบบชนะท้ังสองฝาย (Think Win-Win) 5. เขา ใจคนอืน่ กอนจะใหค นอ่นื เขาใจเรา (Seek first to Understand, Then to be Understood) 6. การรวมพลงั (Synergy) หรือทํางานเปนทีม (Team Work) 7. ลบั เลือ่ ยใหค ม หรือพฒั นาตนเองอยูเ สมอ (Sharpen The Saw) แนวทางสง เสริมและพฒั นาผตู ามใหม คี ุณลกั ษณะผูตามทพี่ งึ ประสงค มดี ังน้ี 1. การดูแลเอาใจใส เร่ืองความตองการขนั้ พ้นื ฐานของมนษุ ยใหก ับสมาชกิ และเปน ธรรม 2. การจูงใจดว ยการใหรางวัลคําชมเชย 3. การใหค วามรู และพัฒนาความคิดโดยการจดั โครงการฝก อบรม สัมมนา และศึกษาดงู าน 4. ผนู ําตองปฏบิ ัติตนใหเ ปนแบบอยา ง 5. มกี ารประเมนิ ผลการปฏิบตั ิงานอยางตอ เน่อื ง

69 6. ควรนาํ หลกั การประเมนิ ผลงานที่เนนผลสมั ฤทธ์ิ 7. สงเสริมการนําหลกั ธรรมมาใชใ นการทํางาน 8. การสงเสริมสนับสนุนใหผ ูตามนาํ หลกั ธรรมาภบิ าลมาใชใ นการปฏิบัติงานอยางจรงิ จัง เรอื่ งที่ 2 ผูนํา ผูต ามในการจดั ทําแผนพฒั นาชมุ ชน สงั คม แผนพฒั นาชมุ ชน สังคม มีช่ือเรยี กแตกตา งกันไปในแตละทอ งถ่นิ เชน แผนชุมชน แผนชุมชน- พึ่งตนเอง แผนชีวิต แผนชีวิตชุมชน แผนชีวิตชุมชนพ่ึงตนเอง แผนแมบทชุมชน แผนแมบทชุมชน- พ่ึงตนเอง เปน ตน แผนชุมชน คอื เครอ่ื งมือพัฒนาชุมชนทีค่ นในชมุ ชนรวมตัวกนั จัดทาํ ขึน้ เพื่อใชเปนแนวทางใน การพฒั นาชมุ ชนของตนเองใหเปนไปตามสภาพปญหาและความตองการท่ชี ุมชนประสบอยูรวมกัน โดยคน ในชุมชนรวมกันคิด ตัดสินใจ กําหนดแนวทางและทํากิจกรรมการพัฒนาของชุมชนดวยหลักการ พ่งึ ตนเองตามศักยภาพ ภมู ิปญ ญา วถิ ชี ีวิต วัฒนธรรม ทรพั ยากรและสงิ่ แวดลอมในทอ งถ่นิ เปนหลกั กลาวโดยสรุป แผนชุมชน หมายถึง แผนท่ีทุกคนในชุมชนมีสวนรวมคิด รวมทําทุกขั้นตอน เพอื่ ใชแ กป ญหาชุมชนตนเองและทุกคนในชุมชนไดรบั ผลประโยชนจากการพฒั นารวมกนั การจัดทําแผนพฒั นาชุมชน น้นั ผูนาํ ชมุ ชน จะตองเปนผูริเริ่มจัดทําโดยสรางการมีสวนรวมของ คนในชมุ ชน ดังน้ี 1. เตรยี มความพรอมทมี งาน 1.1 ทีมงานจัดทําแผน ผูน าํ ชมุ ชนรว มกบั ทมี งานพัฒนาชุมชนระดับอาํ เภอเผยแพรความคดิ สรางความรู ความเขาใจ แกส มาชิกในชมุ ชนเกย่ี วกบั แผนชุมชนถึงกระบวนการเทคนคิ การเปน วิทยากรบทบาทหนา ท่ี ความสาํ คญั ใน การจัดทาํ แผนชมุ ชน เพ่ือคน หา คัดเลอื กบุคคล เปนคณะทาํ งานระดบั หมูบา น/ชุมชน รว มกบั ทกุ ภาคสว น โดยพิจารณาผทู มี่ ีคณุ สมบตั เิ หมาะสมกับการทํางาน ตองการทํางานเพ่ือชุมชน ชุมชนใหการยอมรับให เปน คณะทาํ งาน เชน กาํ นัน ผใู หญบ า น ผูน ําตามธรรมชาติ แกนนําอาสาสมัครสาธารณสขุ ประจําหมูบาน (อสม.) อาสาพัฒนาชุมชน (อช.) ภูมิปญญา ผูเฒาผูแก พระสงฆ นักวิชาการทองถ่ิน บุคคลในองคการ บรหิ ารสวนตาํ บล (อบต.) สวนราชการ และหนว ยงานเอกชน เปน ตน 1.2 ทีมงานผสู ง เสรมิ กระบวนการจดั ทาํ แผน ทีมงานภาคีเครือขายในการจัดทําแผน เปนภาคีการพัฒนาซึ่งมีทั้งภาคราชการ ภาคประชา สังคม สถาบันวชิ าการ และองคก รพัฒนาเอกชน จํานวน 19 องคก ร ไดแก 1.2.1 ภาคราชการ จํานวน 11 องคกร คือ กรมการปกครอง กรมสงเสริมการปกครองสวน ทองถ่ิน สํานักงานสงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย (สํานักงาน กศน.)

70 กรมสงเสริมวิชาการเกษตร กรมการพัฒนาชุมชน (พช.) กรมสนับสนุนบริการสุขภาพ (สบส.) กรมประชาสัมพันธ องคการส่ือสารมวลชนแหงประเทศไทย (อสมท.) ธนาคารเพื่อการเกษตรและ สหกรณการเกษตร (ธกส.) สาํ นักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ (สศช.) และ สาํ นักงานกองบญั ชาการทหารสงู สดุ (บก.สงู สดุ ) 1.2.2 ภาคประชาสังคม จํานวน 3 องคกร คือ สถาบันพัฒนาองคกรชุมชน (พอช.) สํานักงาน- คณะกรรมการกองทนุ หมูบา นและชุมชนเมอื งแหง ชาติ (สทบ.) และสํานักงานคณะกรรมการกองทุนเพ่ือ การวิจัย (สกว.) 1.2.3 สถาบันวชิ าการ จาํ นวน 2 องคกร คือ ทบวงมหาวิทยาลยั และสถาบันราชภฏั 1.2.4 ภาคเอกชน จํานวน 3 องคกร คือ มูลนิธิหมูบาน วิทยาลัยการจัดการทางสังคม (วจส.) และสถาบนั ชุมชนทองถ่นิ พัฒนา 2. เตรยี มความพรอมขอ มูลและพืน้ ท่ี 2.1 ขอมลู ไดแก ขอมูลความจาํ เปนพ้นื ฐาน (จปฐ.) ขอมูลพืน้ ฐานระดบั หมบู าน/ชุมชน (กชช. 2 ค) คอื ขอมูลพ้ืนฐานของหมบู านทแ่ี สดงใหเ หน็ สภาพท่ัวไปและปญ หาตาง ๆ ของหมบู าน ไดแ ก โครงสรางพน้ื ฐานเศรษฐกจิ สุขภาพและอนามยั ความรูและการศกึ ษา ความเขมแข็งของชุมชน ทรพั ยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอ ม สภาพแรงงาน ยาเสพติด ขอ มูลศกั ยภาพชุมชน 2.2 พน้ื ท่ี คือ ความพรอ มของพน้ื ทมี่ ดี านใดบาง เชน ทนุ ทางสังคม ไดแ ก บคุ คล ภูมิปญญา ทุนทางเศรษฐกจิ ไดแ ก ทรพั ยากรในการประกอบอาชพี ทุนของชุมชนทีเ่ ออ้ื ตอการวางแผนชมุ ชน 3. ดําเนนิ การจัดทาํ แผนชมุ ชน การจดั ทําแผนพฒั นาชมุ ชนนนั้ คณะทาํ งาน ซ่ึงเปนแกนนําชุมชน ในการจดั ทาํ แผนใชเวทีประชาคมในการประชุมเพ่อื วางแนวทางดว ยกระบวนการกลมุ ชุมชน ดงั น้ี 3.1 การศึกษาชุมชนตนเอง คณะทํางานชุมชนนําพาสมาชิกชุมชนใหศึกษาเรียนรูชุมชนของตนเอง เชน สภาพ การเงนิ ของครวั เรอื นเปน อยางไร สภาพทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอมในอดีตกับปจจุบันแตกตาง กันหรอื ไม อยา งไร เนอื่ งจากเหตุใดสภาพสังคมน้ันพฤติกรรมของคนในชุมชนพึงประสงคเปนไปตาม จารีตประเพณี วฒั นธรรมเพยี งใด เปนตน 3.2 สาํ รวจรวบรวมขอ มูลชุมชน ผนู าํ และสมาชกิ ในชมุ ชนรว มกนั ออกแบบเครื่องมือสํารวจขอมูลเอง หรือนําแบบสํารวจ ขอมูลท่ีหนวยงานมีอยู เชน กชช. 2ค หรือ จปฐ. มาปรับปรุงเพิ่มเติมขอมูลที่ตองการทราบ แลวนําไป สาํ รวจขอ มลู ชมุ ชน หรอื สํารวจขอมูลโดยการจดั เวทปี ระชาคม เพื่อเรยี นรูสภาพปญหาและความตองการ ของชมุ ชน ซ่งึ ผสู าํ รวจขอ มลู และผูใหข อ มลู ก็คือ คนในชมุ ชน น่นั เอง

71 3.3 วิเคราะหขอมูล/สังเคราะหขอ มลู คณะทํางานชมุ ชน ผนู าํ ชมุ ชน สมาชกิ ในชมุ ชนรว มกบั ทมี งานสงเสริมกระบวนการจัดทํา แผนชุมชน นําขอมูลที่เก็บรวบรวมมา แยกแยะตามประเภทของขอมูล เชน ขอมูลดานครอบครัว ดานเศรษฐกจิ ดา นอาชพี ดานสงั คม ดานการคมนาคม ดา นการศกึ ษา ศาสนา ศิลปะ วัฒนธรรม ดานการ สาธารณสขุ ดา นการเมอื งการปกครองดา นโครงสรา งพืน้ ฐานทจี่ ําเปนตอการดํารงชีวิต ดานทรัพยากรธรรมชาติ และส่งิ แวดลอ ม เปนตน ซง่ึ จะทาํ ใหทราบถึงปญหาและสาเหตขุ องปญหาในชุมชน 3.4 จัดทําแผนชมุ ชน มีข้ันตอนดงั น้ี 3.4.1 ยกรางแผนชุมชน คณะทํางานจัดทําแผนเชิญบุคคลท่ีมีความรอบรูและมีสวน เก่ียวของกับการทําแผนประชาชนในชุมชน ประชุมเชิงปฏิบัติการจัดทํารางเคาโครงของแผนชุมชน จดั ทําแผนงาน โครงการกิจกรรมบนพืน้ ฐานของขอ มูลชมุ ชนทีส่ อดคลองกบั แนวนโยบายของรัฐ ยดึ หลัก แนวทางการพึง่ ตนเองอยา งยั่งยืน 3.4.2 ประชาพิจารณแผนชุมชน จดั ประชมุ ประชาคมสมาชิกชมุ ชน เพอื่ นาํ เสนอรางแผน ใหสมาชิกในชุมชนรวมแสดงความคิดเห็น รวมกันพิจารณาตรวจสอบขอมูล แกไข ปรับปรุง เพิ่มเติม แผนงานโครงการ กิจกรรมใหถูกตองตามความเปนจรงิ และเปนปจจุบัน สอดคลองกับสภาพปญหาและ ความตอ งการของชมุ ชน ประชาชนในชุมชนใหความเห็นชอบ ยอมรับเปนเจาของรวมกัน เพ่ือผลักดัน แผนชุมชนใหเกิดการใชงานไดจริง แลวจัดทําเอกสารเปนรูปเลมที่สามารถอางอิง นําไปใชในการ ประสานงาน การสนับสนุนใหเกิดโครงการ กิจกรรมตามที่กําหนด ตลอดจนใชเปนเคร่ืองมือการ ดําเนินงานพัฒนาชุมชน และประสานความรว มมอื ยกระดบั คุณภาพชีวิตทด่ี ขี ้นึ ของสมาชิกในชุมชนและ สามารถตรวจสอบระดบั ความกาวหนาของการพฒั นากับแนวทางท่วี างไวไ ด กลาวโดยสรุปแลว ทั้งผูนําและผูตาม จะตองมีสวนรวมในกระบวนการจัดทําแผนพัฒนา ชมุ ชนทกุ ข้นั ตอน ท้ังในดา นการศกึ ษาเรยี นรชู มุ ชน ตนเอง การสาํ รวจ รวบรวม วิเคราะห สังเคราะหขอมูล ตรวจสอบขอ มลู เพอ่ื คนหาปญ หาและสาเหตุของปญหา ยกรางแผนและจัดทําแผนฉบับสมบูรณ เม่ือแตละ หมูบ า น/ชุมชน ไดจดั ทําแผนพฒั นาชุมชนเสรจ็ แลว ก็นาํ มาบรู ณาการในระดบั ตําบล/เทศบาล อาํ เภอ และ จังหวดั เปนแผนพฒั นาสงั คม ดงั น้ี 1. คณะทาํ งานแผนระดับหมูบาน/ชุมชน นาํ แผนชุมชนตนเองเขา รวมบูรณาการแผนชุมชน สังคม ระดับตาํ บล/เทศบาล โดยคณะทาํ งานระดับตาํ บล/เทศบาล เปนผูอํานวยการบูรณาการข้ึน จากน้ัน มอบแผนของหมบู าน/ชมุ ชน ระดับตาํ บล/เทศบาล ใหแ กองคกรปกครองสวนทองถน่ิ และหนวยงานภาค-ี เครือขาย นําไปบูรณาการกับแผนพัฒนาทองถ่ิน และแผนพัฒนาของหนวยงานภาคีตาง ๆ และนําไปสู การปฏบิ ัติ

72 2. ในระดับอําเภอ ก็จะนําแผนชุมชนมาบูรณาการเปนแผนพัฒนาระดับอําเภอและ แผนพฒั นาของทกุ ๆ อาํ เภอ ก็จะถูกนาํ มาบูรณาการเปนแผนระดับจังหวัด ซ่ึงแผนพัฒนาชุมชน สังคมน้ี ภาครฐั ก็สามารถนํามากาํ หนดเปน แผนยุทธศาสตรใ นการพฒั นาประเทศไดเปน อยา งดี เน่ืองดวยแผนนั้น เกิดข้นึ มาจากการมสี ว นรวมในการพัฒนาจากประชาชนในทองถ่ิน 3. คณะทํางานแผน ซึ่งเปนผูนําในการจัดทําแผนตองติดตามผลวา แผนที่ไดจัดทําข้ึนนั้น มผี ลเปน อยา งไร มหี นวยงานใดบางทแี่ ปลงแผนพัฒนาชุมชนไปดําเนินการ ดําเนินการแลวมีผลอยางไร แกป ญ หาไดหรือไม แผนใดไมไดรับการนําไปสูการปฏิบัติ แลวสรุปเปนขอมูล เพ่ือใชเปนแนวทางใน การจดั ทาํ แผนพฒั นาหมบู าน/ชมุ ชนในคร้ังตอไป 4. คณะทํางานแผน ทําการทบทวนปรับปรุงแผนพัฒนาอยางตอเน่ืองทุกป เพื่อให กระบวนการเรียนรูการจัดทําแผนพัฒนาชุมชน สังคมแบบมีสวนรวม น้ัน เปนเครื่องมือในการพัฒนา ศกั ยภาพยกระดบั คุณภาพของคนในหมบู าน/ชุมชน เร่ืองที่ 3 ผูนํา ผูตามในการขับเคล่ือนแผนพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สงั คม เม่อื จดั ทําแผนชมุ ชนเปน รปู เลม เอกสารเรยี บรอ ยแลวผนู าํ ชุมชนและประชาชนในชุมชนมสี วนรว ม ขับเคล่ือนนําไปสูการปฏิบัติ จึงจะมีคุณคาและเกิดประโยชนตอชุมชน ซึ่งแนวทางในการขับเคลื่อนมี ดังนี้ 1. คณะทํางานระดับหมูบาน/ชุมชน และชาวบาน ซึ่งเปนสมาชิกของชุมชนจัดประชุมปรึกษา หารอื รวมกันพจิ ารณาการนาํ โครงการ/กิจกรรมไปดําเนนิ การใหบรรลุวตั ถปุ ระสงคท ก่ี าํ หนดโดย 1.1 จัดลําดบั ความสาํ คญั ของโครงการ/กิจกรรม วาโครงการใด มีความสําคัญที่ตองดําเนินการ กอน-หลัง 1.2 จดั ประเภทของแผนงาน ซ่งึ แบงออกเปน 3 ประเภท คือ 1.2.1 แผนชมุ ชนทช่ี ุมชนสามารถดําเนินการไดเอง 1.2.2 แผนชมุ ชนทีช่ ุมชนและหนว ยงานภายนอก รวมกันดําเนินการ 1.2.3 แผนชมุ ชนทีต่ อ งประสานหนว ยงานภายนอก เขา มาใหก ารสนับสนนุ 2. แบงบทบาทหนาที่ของคณะทํางาน อาสาสมัคร สมาชิกชุมชน เปนผูรับผิดชอบแผนงาน โครงการ/กจิ กรรม เพือ่ ผลักดนั ใหมีการนําไปปฏิบัติจริงในชุมชน 3. รว มกนั ดาํ เนินกิจกรรมของโครงการใหบ รรลุผลตามทต่ี ้งั ไวในแผน 4. ตดิ ตามผลความกาวหนา ปญ หา อปุ สรรคของการดําเนินโครงการตามแผนงาน เพ่ือ ชวยกนั แกไ ขปญหาอุปสรรคท่เี กิดขนึ้ 5. ประเมินผลการดําเนินการโครงการกิจกรรมสําเร็จตามวัตถุประสงคที่ตั้งไวหรือไม เพียงใด

73 กจิ กรรมบทที่ 6 1. ใหผเู รยี นอธิบายความหมายของผนู าํ ชุมชน และหนา ทข่ี องผูนําชุมชน 2. ใหผเู รยี นอธิบายการเปน สมาชกิ ทด่ี ีหรือผูตามทด่ี ี 3. ใหผ เู รียนแบง กลมุ ๆ ละ 5 คน และรวมกนั ระดมความคิดโดยแบงบทบาทหนาที่ของสมาชิก ในกลมุ ใหเ ปนผูน ําและผูตามในการจดั ทาํ โครงการการปอ งกนั “ไขห วดั 2009”หรือ“ไขหวดั ใหญส ายพันธใุ หม ชนิด เอ (เอช 1 เอ็น 1)” ในชุมชนของผูเ รียน วา ควรปฏิบัติหนาทีอ่ ยา งไรใหเกิดความเหมาะสม

74 แนวเฉลยกิจกรรม แนวเฉลยกิจกรรมบทท่ี 1 ขอ 1 ความหมาย 1. การพฒั นาตนเอง หมายถงึ ความตอ งการของบคุ คลทีจ่ ะพฒั นาความรู ความสามารถของ ตนจากทเี่ ปนอยู ใหม คี วามรู ความสามารถที่มากข้ึนหรอื สงู ขนึ้ 2. การพัฒนาชุมชน หมายถึง กระบวนการสง เสรมิ ความเปน อยูของประชาชนใหดีขึ้น โดย ประชาชนเขารวมมือและรเิ รม่ิ ดาํ เนินงานเอง 3. การพฒั นาสังคม หมายถึง กระบวนการเปล่ียนแปลงท่ดี ที ัง้ ดา นเศรษฐกจิ สังคม การเมือง การปกครอง วัฒนธรรม เพ่ือประชาชนจะไดมีชีวิตความเปนอยูท่ีดีขึ้นท้ังทางดานอาหาร ท่ีอยูอาศัย การศึกษา สุขภาพอนามยั การมงี านทํา มรี ายไดเ พียงพอในการครองชีพ ประชาชนไดรับความเสมอภาค ความยตุ ิธรรม มีคุณภาพชวี ติ ท้ังนป้ี ระชาชนจะตองมีสวนรวมในกระบวนการเปล่ียนแปลงทุกข้ันตอน อยางมรี ะบบ ขอ 3 หลักการพฒั นาตนเอง มดี ังตอ ไปน้ี 1. บคุ คลตอ งสามารถปลดปลอ ยศกั ยภาพระดับใหมอ อกมา 2. คนที่มกี ารพัฒนาตนเอง ควรรับรคู วามทา ทายในตัวคนท้งั หมด (Total self) 3. เปนการรเิ รม่ิ ดว ยตวั เอง แรงจงู ใจเบอ้ื งตนเกิดขน้ึ ผานผลสัมฤทธิ์ของตวั เอง และการทาํ ให บรรลคุ วามสําเร็จดวยตนเอง รางวัลและการลงโทษจากภายนอกเปน เรอ่ื งท่รี องลงมา 4. การพัฒนาตนเอง ตอ งมกี ารเรยี นรู มกี ารหยง่ั เชงิ อยา งสรา งสรรค 5. การพัฒนาตนเอง ตอ งเต็มใจที่จะเสี่ยง ขอ 4 ประโยชนท ีไ่ ดร บั จากการพฒั นาตนเองที่เกดิ ขึน้ กบั ตนเอง 1. การประสบความสําเรจ็ ในการดํารงชวี ติ 2. การประสบความสําเรจ็ ในการประกอบอาชีพการงาน 3. การมสี ุขภาพอนามัยสมบรู ณ 4. การมคี วามเชอ่ื มน่ั ในตนเอง 5. การมคี วามสงบสุขทางจติ ใจ ขอ 5 การพฒั นาตนเองดว ยวธิ หี าความรเู พ่มิ เตมิ กระทําไดโดย 1. การอา นหนงั สือเปนประจาํ และอยางตอเน่ือง 2. การเขา รวมประชมุ หรือเขา รับการฝกอบรม 3. การสอนหนงั สือหรอื การบรรยายตา ง ๆ

75 4. การรวมกิจกรรมตา ง ๆ ของชุมชนหรอื องคการตาง ๆ ขอ 6 แนวคิดพ้ืนฐานของการพฒั นาชมุ ชน 1. การมสี ว นรวมของประชาชน (People Participation) 2. การชว ยเหลือตนเอง (Aide Self-Help) 3. ความคิดรเิ ริ่มของประชาชน (Initiative) 4. ความตอ งการของชุมชน (Felt-Needs) 5. การศกึ ษาภาคชวี ติ (Life-Long Education) ขอ 7 หลกั การพฒั นาชุมชน 1. ยดึ หลักความมศี กั ดศิ์ รี และศกั ยภาพของประชาชน 2. ยึดหลกั การพึ่งตนเองของประชาชน 3. ยึดหลกั การมสี ว นรว มของประชาชน 4. ยึดหลักประชาธิปไตย ขอ 8 แนวคิดของการพัฒนาสงั คม 1. กระบวนการ (Process) การแกปญหาสังคมตองกระทําตอเนื่องกันอยางมีระบบ เพ่ือให เกดิ การเปลย่ี นแปลงจากลกั ษณะหนึ่งไปสูอ กี ลกั ษณะหนง่ึ ซึ่งจะตองเปน ลักษณะทด่ี กี วาเดมิ 2. วธิ กี าร (Method) การกําหนดวิธีการในการดําเนินงาน โดยเฉพาะเนนความรวมมือของ ประชาชนในสังคมนั้นกับเจา หนา ทีข่ องรฐั บาลทจ่ี ะทาํ งานรว มกัน 3. กรรมวิธีเปล่ียนแปลง (Movement) การพัฒนาสังคมจะตองทําใหเกิดการเปล่ียนแปลง ใหได และจะตอ งเปลยี่ นแปลงไปในทางทด่ี ขี น้ึ 4. แผนการดาํ เนินงาน (Planning) การพัฒนาสังคมจะตองทําอยา งมแี ผน มีข้ันตอน สามารถ ตรวจสอบ และประเมินผลได

76 แนวเฉลยกจิ กรรมบทท่ี 2 ขอ 1 ขอมูล คือ ขอ เทจ็ จริงของบคุ คล สตั ว สิ่งของ หรือเหตุการณตาง ๆ ที่เกิดขึ้น ซึ่งอาจเปนขอความ ตวั เลข หรือภาพกไ็ ด ขอ 2 ขอ มลู มคี วามสาํ คญั ดังนี้ ความสําคญั ของขอมลู ตอ ตนเอง 1. ทําใหมนุษยส ามารถดํารงชวี ติ อยรู อดปลอดภยั มนษุ ยรจู กั นําขอมลู มาใชใ นการดํารงชีวิต แตโบราณแลว มนุษยรูจกั สังเกตส่ิงตา ง ๆ ทีอ่ ยูรอบตัว เชน สังเกตวา ดิน อากาศ ฤดูกาลใดที่เหมาะสมกับ การปลูกพืชผักชนิดกินได พืชชนดิ ใดใชเปน ยารักษาโรคได สะสมเปน องคค วามรูแลว ถายทอดสืบตอกันมา ขอ มลู ตาง ๆ ทาํ ใหมนุษยสามารถนําทรัพยากรธรรมชาติมาใชเ ปนอาหาร สิ่งของเครือ่ งใช ทีอ่ ยูอาศัย และ ยารกั ษาโรคเพอ่ื การดาํ รงชีพได 2. ชว ยใหเรามีความรูความเขาใจเร่ืองราวตาง ๆ ท่ีเกิดขึ้นรอบตัว เชน เร่ืองรางกาย จิตใจ ความตอ งการ พฤตกิ รรมของตนเอง และผูอ่ืน ทาํ ใหมนุษยส ามารถปรับตัวเอง ใหสามารถอยูรวมกับคน ในครอบครวั และสังคมไดอยางมีความสงบสขุ 3. ทําใหตนเองสามารถแกปญหาตาง ๆ ท่ีเกิดขึ้นใหผานพนไปไดดวยดี การตัดสินใจตอ การกระทําหรอื ไมก ระทาํ สิง่ ใดที่ไมมีขอมูลหรอื มีขอ มลู ไมถูกตองอาจทาํ ใหเ กิดการผิดพลาดเสยี หายได ความสาํ คัญของขอมลู ตอ ชมุ ชน/สังคม 1. ทําใหเ กดิ การศึกษาเรยี นรู ซ่ึงการศกึ ษาเปนสิง่ จําเปนตอ การพัฒนาชุมชน/สังคมเปนอยางยิ่ง ชุมชน /สงั คมใดทมี่ ีผไู ดรับการศกึ ษา การพัฒนากจ็ ะเขา ไปสชู มุ ชน/สังคมนนั้ ไดงา ยและรวดเร็ว 2. ขอมลู ตาง ๆ ท่ีสะสมเปนองคความรูน ้นั สามารถรักษาไวและถายทอดความรูไปสูคนรุน ตอ ๆ ไปในชมุ ชน/สังคม ทาํ ใหเ กิดความรูค วามเขา ใจ วัฒนธรรมของชุมชน/สังคม ตนเอง และตางสังคมได กอ ใหเ กิดการอยรู ว มกนั ไดอยา งสงบสขุ 3. ชวยเสริมสรางความรู ความสามารถใหม ๆ ในดานตาง ๆ ทั้งทางดานเทคโนโลยี การศึกษา เศรษฐศาสตร การคมนาคม การเกษตร การพาณิชย ฯลฯ ท่ีเปนพ้ืนฐานตอการพัฒนาชุมชน/ สังคม ขอ 3 ประโยชนข องขอมลู 1. เพอื่ การเรยี นรู 2. เพอ่ื การศกึ ษาคน ควา 3. เพอื่ ใชเ ปน แนวทางในการพัฒนา 4. เพ่อื ใชในการนาํ มาปรับปรงุ แกไ ข 5. เพ่อื ใชเ ปน หลักฐานสาํ คญั ตาง ๆ

77 6. เพ่อื การสือ่ สาร 7. เพื่อการตดั สินใจ แนวเฉลยกิจกรรมบทท่ี 3 1. ถาครูตองการศกึ ษาพฤตกิ รรมการทาํ งานกลมุ ของนกั ศกึ ษา ครคู วรจะเกบ็ รวบรวมขอมลู ดวยวิธีสงั เกตจงึ จะเห็นพฤตกิ รรมการทํางานกลมุ ของนกั ศกึ ษา 3. คะแนนเฉลยี่ ของหมวดวชิ าภาษาไทย ของนกั ศึกษาระดับประถมศึกษา หาไดด ังนี้ = 33  36  25  29  34  28  37 = 222 = 31.71 77 4. การประกอบอาชีพของคนในชุมชน อาชพี จาํ นวน เลี้ยงไก 26 คน เลี้ยงววั 30 คน ทําไรข าวโพด 15 คน ทาํ สวนผลไม 50 คน 121 รวมท้ังหมด

78 แนวเฉลยกจิ กรรมบทที่ 5 ขอ 1 ตวั อยา ง การเตรยี มประเด็นการจัดทําเวทปี ระชาคมโดยใชต าราง ประเด็น ประเด็นยอ ย ขอมูลทต่ี องการส่ือในประชาคม ความคดิ เห็นของ - ความพอใจในบรกิ าร - เพอื่ ใหประชาชน/ผูเ ก่ียวของแสดง ประชาชนเรอ่ื งการให บรกิ ารหอ งสมดุ - ความตอ งการใหเ กิด ความรูสกึ /ความคิดเห็นเหมอื นเปน ประชาชนอําเภอ...... การปรับปรงุ บรกิ าร เจา ของบรกิ าร - การมสี ว นรวมของประชาชน - ในฐานะเจา ของบรกิ ารสามารถบอกได ในการปรบั ปรุงบรกิ าร วา ตอ งการบรกิ ารแบบใด - ในฐานะเจา ของบรกิ าร เปนหนา ที่ และทต่ี องการรว มมอื กนั ในการ สนับสนนุ ใหเกดิ การจัดบรกิ ารตาม ทตี่ องการ ขอ 2 ขอดีของการจัดสนทนากลุมมี 10 ขอ ดงั น้ี 1. ผเู กบ็ ขอ มลู เปนผูไดรบั การฝกอบรมเปน อยา งดี 2. เปนการนัง่ สนทนาระหวางนกั วจิ ัยกับผรู ูผ ใู หข อ มูลหลายคนท่ีเปนกลมุ จงึ กอใหเ กดิ การเสวนาในเร่ืองทสี่ นใจ ไมม ีการปดบงั คาํ ตอบท่ไี ดจ ากการถกประเด็นซ่ึงกนั และกนั ถอื วาเปน การกลั่นกรองซ่ึงแนวความคดิ และเหตผุ ล โดยไมม กี ารตีประเดน็ ปญหาผดิ ไปเปนอยางอ่นื 3. การสนทนากลุม เปนการสรา งบรรยากาศเสวนาใหเ ปนกนั เองระหวา งผูน าํ การสนทนา ของกลุมกับสมาชกิ กลมุ สนทนาหลาย ๆ คนพรอ มกนั จงึ ลดสภาวการณเ ขนิ อายออกไปทําใหสมาชกิ กลมุ กลาคุยกลา แสดงความคดิ เหน็ 4. การใชว ธิ กี ารสนทนากลุม ไดข อ มูลละเอียดและสอดคลองกับวตั ถุประสงคข องการศกึ ษา ไดส าํ เรจ็ หรอื ไดด ยี ิง่ ขึ้น 5. คาํ ตอบจากการสนทนากลมุ มลี ักษณะเปน คําตอบเชงิ เหตุผลคลา ย ๆ กบั การรวบรวม ขอมูลแบบคณุ ภาพ 6. ประหยดั เวลาและงบประมาณของนกั วจิ ัยในการศกึ ษา 7. ทาํ ใหไ ดรายละเอยี ด สามารถตอบคาํ ถามประเภททําไมและอยา งไรไดอ ยางแตกฉาน ลึกซงึ้ และในประเดน็ หรือเรอ่ื งท่ีไมไดค ิดหรอื เตรยี มไวก อนกไ็ ด

79 8. เปน การเผชญิ หนากนั ในลักษณะกลมุ มากกวา การสัมภาษณต วั ตอ ตวั ทาํ ใหมีปฏกิ ิรยิ า โตต อบกันได 9. การสนทนากลุม จะชวยบง ชีอ้ ทิ ธพิ ลของวฒั นธรรมและคณุ คาตาง ๆ ของสงั คมน้ันได เน่อื งจากสมาชิกของกลมุ มาจากวฒั นธรรมเดยี วกนั 10. สภาพของการสนทนากลุม ชวยใหเกดิ และไดข อมลู ท่เี ปนจริง ขอ 3 ประโยชนข องการสมั มนามี 8 ขอ ดังน้ี 1. ผูจดั หรือผเู รยี นสามารถดําเนินการจดั สมั มนาไดอยางมปี ระสทิ ธภิ าพ 2. ผูเขา รว มสัมมนาไดร บั ความรู แนวคิดจากการเขารว มสมั มนา 3. ชว ยทาํ ใหระบบและวิธกี ารทํางานมปี ระสทิ ธภิ าพสงู ข้นึ 4. ชว ยแบง เบาภาระการปฏิบัตงิ านของผบู ังคบั บัญชา 5. เปนการพัฒนาและสงเสริมความกาวหนา ของผปู ฏิบตั ิงาน 6. เกิดความรเิ รมิ่ สรา งสรรค 7. สามารถสรางความเขา ใจอันดีตอ เพ่อื นรว มงาน 8. สามารถรว มกนั แกปญ หาในการทาํ งานได และฝก การเปน ผนู ํา ขอ 4 การสํารวจประชามตมิ ี 7 ประเภท ดังนี้ การสํารวจประชามตทิ างดานการเมอื ง สวนมากจะรจู กั กันในนามของ Public Opinion Polls หรือการทาํ โพล ซ่งึ มที ่ีรูจ ักกันอยา งแพรห ลาย คอื การทาํ โพลการเลือกต้งั (Election Polls) แบง ได ดังนี้ 1. Benchmark Survey เปน การทาํ การสํารวจเพือ่ ตองการทราบความเห็นของประชาชนเกี่ยวกับ การรับรูเ ร่ืองราว ผลงานของผสู มคั ร ช่ือผูส มคั ร และคะแนนเสยี งเปรยี บเทยี บ 2. Trial Heat Survey เปน การหย่ังเสียงวาประชาชนจะเลอื กใคร 3. Tracking Poll การถามเพือ่ ดูแนวโนม การเปลยี่ นแปลง สว นมากจะทาํ ตอนใกลเ ลอื กตั้ง 4. Cross-sectional vs. Panel เปน การทาํ โพล ณ เวลาใดเวลาหนง่ึ หลาย ๆ คร้งั เพื่อทําใหเห็นวา ภาพผูสมัครในแตละหวงเวลามีคะแนนความนิยมเปนอยางไร แตไมทราบรูปแบบการเปล่ียนแปลงท่ี เกดิ ขึ้นในตวั คน ๆ เดยี ว จึงตอ งทาํ Panel Survey 5. Focus Groups ไมใช Poll แตเปนการไดข อ มูลทีค่ อนขา งนา เชือ่ ถอื ไดเพราะจะเจาะถามเฉพาะ กลุมทรี่ ูและใหความสาํ คัญกบั เรอ่ื งนจ้ี รงิ จัง ปจจบุ นั นิยมเชญิ ผเู ชยี่ วชาญหลาย ๆ ดา นมาใหค วามเห็นหรือ บางคร้ังกเ็ ชิญตวั กลุมตวั อยางมาถามโดยตรงเลย การทําประชมุ กลมุ ยอยยังสามารถใชใ นการถามเพื่อดูวา ทิศทางของคาํ ถามท่ีควรถามควรเปน เชนไรดวย

80 6. Deliberative Opinion รวมเอาการสํารวจทั่วไป กับการทําการประชุมกลุมยอยเขาดวยกัน โดยการนําเอาตัวแทนประชาชนมารวมกัน แลวใหขอมูลขาวสารหรือโอกาสในการอภิปรายประเด็น ปญ หา แลวสํารวจความเห็นในประเด็นปญหาเพ่ือวัดประเดน็ ท่ีประชาชนคิด 7. Exit Polls การสัมภาษณผ ูใชสิทธิ์ออกเสียงเม่ือเขาออกจากคหู าเลือกตั้ง เพ่ือดวู า เขาลงคะแนน ใหใ คร ปจ จุบันในสงั คมไทยนยิ มมาก เพราะมคี วามนาเชื่อถือมากกวา Poll ประเภทอื่น ๆ ขอ 5 ลักษณะของรายงานทีด่ ีมี 12 ขอ ดังน้ี 1. ปกสวยเรียบ 2. กระดาษทใ่ี ชมีคุณภาพดี มขี นาดถกู ตอง 3. มีหมายเลขแสดงหนา 4. มสี ารบญั หรอื มหี วั ขอ เร่อื ง 5. มบี ทสรุปยอ 6. การเวน ระยะในรายงานมีความเหมาะสม 7. ไมพ มิ พขอความใหแนนจนดลู านตาไปหมด 8. ไมมีการแก ขดู ลบ 9. พิมพอ ยางสะอาดและดูเรียบรอ ย 10. มผี ังหรอื ภาพประกอบตามความเหมาะสม 11. ควรมกี ารสรุปใหเ หลือเพยี งส้ัน ๆ แลว นาํ มาแนบประกอบรายงาน 12. จัดรูปเลม สวยงาม ขอ 6 ภาพ ทอมสั เจฟเฟอรสัน (THOMAS JEFFERSON) ทอมัส เจฟเฟอรสัน เปนประธานาธิบดีแหง สหรัฐอเมริกา คนท่ี 3 (ดํารงตําแหนงระหวางวันท่ี 4 มีนาคม ค.ศ. 1801 – 4 มีนาคม ค.ศ. 1809) และผูประพันธ “คาํ ประกาศอิสรภาพ” (Declaration of Independence) เขา เปนประธานาธิบดีคนแรกท่ีเปนหัวหนาพรรคการเมือง และใชอํานาจผา นพรรคการเมอื งในการควบคุมรฐั สภาของสหรัฐอเมรกิ า และเปน 1 ใน 4 ประธานาธบิ ดี

81 สหรัฐอเมรกิ าที่รปู ใบหนาไดรับการสลักไวที่อนุสรณสถานแหงชาติ เมานตรัชมอร (Mount Rushmore) ใบหนาของเขาปรากฏบนธนบัตรราคา 2 ดอลลารสหรัฐและเหรียญนิกเกลิ 5 เซนต ขอ 7 ภาพสลกั ใบหนาทอมัส เจฟเฟอรส นั (THOMAS JEFFERSON) ท่ีอนสุ รณสถานแหงชาติ เมานตร ัชมอร (Mount Rushmore) ตวั อยาง ลักษณะของโครงงานท่มี ผี ูเขยี นไว ดงั นี้ ลัดดา ภูเกียรติ (2544) โครงงานนับวาเปน กระบวนการเรยี นรอู ยา งหนง่ึ ทเ่ี นนการสรางความรูด ว ย ตนเองของผเู รยี นโดยการบูรณาการสาระความรูตาง ๆ ทอี่ ยากรูใหเอื้อตอกัน หรือรวมกันสรางเสริมความคิด ความเขาใจ ความตระหนัก ทั้งดานสาระและคณุ คาตาง ๆ ใหกับผเู รียน โดยอาศัยทักษะทางปญญาหลาย ๆ ดาน ทั้งท่ีเปนทักษะขั้นพื้นฐานในการแสวงหาความรู และทกั ษะขั้นสูงทจ่ี ําเปน ในการคดิ อยา งสรา งสรรคและมวี ิจารณญาณ สวุ ทิ ย – อรทัย มลู คาํ (2544) โครงงานเปน กระบวนการทตี่ รงกับหลักการเรยี นรอู ยา งมี ประสทิ ธิภาพท่ีวา “การเรียนรจู ะมปี ระสิทธภิ าพยิ่งข้ึนเมื่อผเู รยี น” - รวู า ตอ งทาํ อะไร - เขาใจวาทาํ ไมตองกระทําสิง่ นน้ั - รวู าเมื่อไรจะถกู ประเมินและดว ยวิธใี ด - ไดม ีโอกาสเขาถึงสอ่ื ทสี่ ามารถเขา ใจได - มโี อกาสในการพฒั นาทกั ษะ - ไดร บั การสนบั สนุนทเ่ี หมาะสมจากครู เพื่อน และผูเ กย่ี วของ - ไดทาํ งานตามจงั หวะเวลาทเี่ หมาะสมกับตนเอง - สนใจในสิ่งทกี่ าํ ลังทํา - ไดท าํ กจิ กรรมอยา งหลากหลาย - ไดม ีโอกาสทบทวนความกาวหนา ของตนเอง - มคี วามเปน เจา ของส่ิงทกี่ ําลังทาํ

82 สุวทิ ย – อรทัย มลู คาํ (2545) การจดั การเรียนรแู บบโครงงาน เปนกระบวนการเรียนรูท่ีเปด โอกาสใหผเู รยี นไดศึกษาคน ควา และลงมอื ปฏิบัตกิ ิจกรรมตามความสนใจ ความถนัดและความสามารถ ของตนเอง ซง่ึ อาศัยกระบวนการทางวิทยาศาสตร หรอื กระบวนการอ่นื ๆ ทเ่ี ปน ระบบไปใชในการศึกษา หาคําตอบในเร่อื งนนั้ ๆ กรมการศกึ ษานอกโรงเรยี น (2546) การทําโครงงานของนกั ศึกษาการศึกษานอกโรงเรียน น้ัน มวี ัตถุประสงคเพ่ือใหนักศึกษาไดนําองคความรูจากหมวดวิชาที่ลงทะเบียนเรียนไปศึกษาเพ่ิมเติมโดย ผลิตผลงานทเ่ี ปนการบูรณาการองคค วามรตู ามหมวดวิชาที่ลงทะเบียนเรียนกับการนําไปประยุกตใชใน ชีวิตประจําวันจากการปฏิบัติจริงในเร่ืองท่ีสอดคลองกับความสนใจความตองการของตนเองรวมท้ัง สามารถสรา งและสรปุ องคความรูท ่ีไดอ ยา งเปนระบบ สรุ พล เอ่ยี มอูท รพั ย (2547) การสอนแบบโครงงานยังเนน ใหผเู รียนมีความคดิ ท่ีตองการจะ คน หาคําตอบท่ีตองการรูหรือคิดแกปญหาตาง ๆ โดยการทํางานกลุมอยางมีระบบข้ันตอน สามารถคิด สรางสรรคในเร่ืองตาง ๆ ท่ีเปนประโยชนตอตนเองและสังคมได การสอนแบบโครงงานหรือการให ผเู รยี นจดั ทาํ โครงงานตอ งการใหผูเรียนเกิดกระบวนการเรียนรูดังน้ี 1. มคี วามคดิ และแสดงออกอยา งอสิ ระสามารถคดิ เปน ทําเปน และแกป ญหาได 2. มคี วามคดิ สรา งสรรค จากการศึกษาคนควา การคิดวิเคราะห คิดสังเคราะห การวินิจฉัย การสรปุ ผลประเมินคา คดิ แยกแยะ 3. มีความคดิ ในการเสาะแสวงหาความรหู รอื แหลงการเรียนรูตา ง ๆ ไดต ามความสนใจ และ ความชอบของตนเอง 4. รจู ักการทาํ งานเปน ทมี เปน กลุมใหความสนใจตอเพอ่ื นรวมงาน เรียนรกู ารอยรู วมกัน อยา งเปน ประชาธปิ ไตย รจู กั การชวยเหลือซงึ่ กันและกนั และการใหอภยั ตอกัน 5. การฝกปฏิบัตงิ านและการเรยี นรูจ ากการปฏบิ ัตงิ านจริงทเ่ี หน็ ในชวี ติ ประจาํ วัน และ สามารถนําความรูและประสบการณท ี่ไดจ ากการฝก ปฏบิ ัตไิ ปประยกุ ตใ ชใ นชีวติ ประจําวันได 6. ฝกการควบคมุ อารมณและจิตใจของตนเอง เพอื่ การอยูร ว มกันในสังคมไดอยางมีความสขุ ขอ 8 การพัฒนาตนเอง จากการมสี ว นรว มในการทํางาน/กจิ กรรม ดงั นี้ การทํางานเปนกลุมเปนทีมทําใหผูเรียนไดมีการแลกเปล่ียนเรียนรูซ่ึงกันและกัน ไดฝกการ ประเมนิ ตนเอง รจู ักตนเอง เห็นคุณคาของตนเองและยอมรับผอู ่ืน เกดิ การเขาใจอารมณ ความรูสึกนึกคิด ของผอู ่ืนและการควบคุมตนเอง เปนการชวยพัฒนาความเฉลียวฉลาดทางอารมณ หรือระดับสติปญญา ทางอารมณ (Emotional Quotient) หรอื ความสามารถในการตระหนกั ถึงความรูสึกของตนเอง

83 (การมีสต)ิ และผูอ่ืน พรอ มท้งั สามารถบริหารหรือจัดการอารมณของตนได เชน การฝกควบคุมอารมณ ของตนเองทําใหเปนคนมีวินัยในตนเองและตรงตอเวลาและสามารถสรางสัมพันธภาพ (การมีมนุษย สมั พันธ) กับผูอ่ืนไดเปนอยางดี รูจักกระตุนและจูงใจตนเอง ทําใหเกิดความพยายาม มุมานะ ในการ ทาํ งานจนประสบความสําเร็จในชีวติ นอกจากนย้ี ังเปน การพฒั นาระดบั สติปญญาทางศลี ธรรมหรอื ระดับ ความไมเห็นแกต วั (Moral Quotient) ใหก บั ผเู รยี นโดยไมรูตวั อีกดว ย (ลัดดา ภเู กยี รต.ิ 2544 : 28-29) แนวเฉลยกิจกรรมบทท่ี 6 ขอ 1 ผูนาํ ชุมชน หมายถึง บคุ คลทม่ี ีความสามารถในการชกั จูงใหคนอ่ืนทํางานในสว นตา ง ๆ ทตี่ อ งการ ใหบ รรลเุ ปาหมายและวัตถุประสงคที่ตัง้ ไว ซ่ึงผนู าํ ชุมชนอาจเปนบคุ คลท่มี าจากการเลอื กต้ัง หรอื แตงต้ัง หรือการยกยองข้นึ มาของสมาชิก เพ่อื ใหท าํ หนา ท่เี ปนผชู ี้แนะและชวยเหลอื ใหก ารจัดทาํ และขับเคลอ่ื นแผนพฒั นาชมุ ชน ประสบความสาํ เร็จ หนา ทผ่ี ูน ําชุมชน มดี ังนี้ 1. สรางความสามคั คใี หเกดิ ขนึ้ ในชุมชน 2. กระตนุ ใหสมาชกิ ทาํ สิง่ ทีเ่ ปน ประโยชนต อชุมชน 3. พัฒนาสมาชกิ ใหเ กิดภาวะผูนํา 4. รวมกับสมาชกิ กาํ หนดเปา หมายของชุมชน 5. บรหิ ารงาน ประสานงานในชุมชน 6. ใหคําแนะนาํ ชแี้ นวทางใหก ับชมุ ชน 7. บํารุงขวัญสมาชกิ ในชมุ ชน 8. เปนตวั แทนชุมชนในการตดิ ตอประสานงานกบั หนว ยงานอนื่ ๆ 9. รับผิดชอบตอผลการกระทําของชุมชน ขอ 2 การเปนสมาชกิ ทด่ี ีหรือผตู ามทดี่ ี ควรมลี ักษณะดงั น้ี เปน ผูมีความสามารถในการบริหาร จดั การตนเองไดดี มคี วามผกู พนั ตอ ชุมชนตอ วตั ถุประสงคข องงาน ทํางานเต็มศักยภาพ และ สุดความสามารถ และมคี วามกลา หาญ ซอ่ื สตั ย และนาเชือ่ ถอื

84 ภาษาไทย บรรณานกุ รม กรมการศึกษานอกโรงเรียน. การวิเคราะหนโยบายกรมการศึกษานอกโรงเรียน ประจาํ ปงบประมาณ 2540-2545. กรุงเทพฯ : รงั สกี ารพมิ พ, 2546. กรมการศึกษานอกโรงเรียน. ความหมายของคาํ เกยี่ วกับแผนงาน โครงการ. กรุงเทพฯ: ศูนยเ ทคโนโลยที างการศกึ ษา, 2545. กรมการศกึ ษานอกโรงเรียน. เอกสารการอบรมการวางแผนการศกึ ษานอกโรงเรียน. กรงุ เทพฯ : ชุมนุม สหกรณการเกษตรแหง ประเทศไทย, 2540. กรรณกิ า ทิตาราม. การเกบ็ รวบรวมขอมลู . เขาถงึ ไดจาก http://guru.sanook.com/search/ knowledge_search.php ( 22/7/2552) กระบวนการจดั ทาํ แผนชมุ ชน. เขาถึงไดจาก http://www.iad.dopa.go.th.subject/cplan/ process-cplan.ppt (25/2/2554) กระบวนการวางแผน เขา ถงึ ไดจาก http://www.pitajarn.lpru.ac.th/-chitlada/WEB page/om/3pdf. (8/8/2552) กลั ยา วานิชยบญั ชา. สถิตสิ าํ หรบั งานวจิ ัย. พมิ พค รง้ั ที่ 2. กรงุ เทพฯ : จุฬาลงกรณม หาวิทยาลยั , 2549. การประเมินประสทิ ธิภาพของภาวะผนู าํ . เขา ถงึ ไดจาก http://www.nrru.ac.th/article/ leadership/page1.5.html (16/8/2009) การพัฒนาสงั คม. เขาถงึ ไดจ าก http:// www.phetchaburi.m-society.go.th/p.htm.(5/9/2552) การพฒั นาสงั คมโดยการมสี ว นรวม. เขาถงึ ไดจ าก http://dnfe.5.nfe.go.th/lip/soc2/8031-2_4.htm. (25/8/2552.) การมีสว นรว ม. เขาถึงไดจาก http://www.thaipoliticsgovernment.org/wiki (25/8/2552) การมสี ว นรว มของประชาชนในการบริหารจดั การทรพั ยากรธรรมชาตจิ ังหวัดภเู กต็ . เขา ถึงไดจาก http://www.oknation.net/blog/singh/2009/08/18/entry. (8/8/2552) การวางแผน. เขาถงึ ไดจ าก http://www.cado.mnre.go.th. (8/08/2552) การเสรมิ สรางภาวะผนู าํ ชุมชน. เขา ถึงไดจ าก http://www.uinthai.com/index. php?lay= show&ac=article&Id=538667754&Ntype=119 (14/8/2009) เกรยี งศกั ดิ์ เขยี วยง่ิ . การบริหารทรพั ยากรมนษุ ยแ ละบคุ คล. ขอนแกน : ภาควชิ าสงั คมศาสตร คณะมนษุ ย ศาสตรแ ละสังคมศาสตร มหาวิทยาลยั ขอนแกน , 2539. ขอมลู ดานภมู ศิ าสตรแ ละการปกครอง. เขาถงึ ไดจ าก http://www.spb3.obec.go.th_ geo.htm (18/8/2552)

85 ขนั้ ตอนการดาํ เนนิ การจดั ทําแผนหมบู าน/ชุมชน (เคร่ืองมอื การเรียนรขู องชุมชนทอ งถน่ิ ). เขา ถงึ ไดจาก http://www.pattanalocal.com/n/52/13.pdf (18/ 3/2554) คณะกรรมการสงเสรมิ สวสั ดิการสังคมแหง ชาติ. แผนพฒั นาสวสั ดกิ ารสงั คมและสังคมสงเคราะห แหง ชาติ ฉบบั ที่ 4 (พ.ศ. 2545-2549) (อดั สําเนา) คนเกบ็ ขยะ (การมสี ว นรว มของประชาชน) เขาถึงไดจ ากhttp://gotoknow.org/blog/rubbish/73541. (28/8/2552) คลังปญ ญาไทย. การนําเสนอขอมูล. เขาถึงไดจ าก http://www.panyathai.or.th (1/7/2552) ความรูพ ื้นฐานการพฒั นาชมุ ชน. เขาถึงไดจ าก http://royalprojects.kku.ac.th/king/files/ (29/8/2552) ความหมาย “แผนแมบ ทชุมชนพงึ่ ตนเอง”. เขา ถึงไดจ าก http://www.thailocaladmin.90.th/ workle_book/eb3/5p8_1.pdf (5/4/2554) ความหมายของผนู าํ . เขาถึงไดจาก http://www.nrru.ac.th/article/leadership/page1.1.html (16/8/2009) ความหมายของแผนชมุ ชน. เขาถึงไดจาก http://www.thailocaladmin.go.th (5/4/2554) ความหมายแผนงาน. เขาถงึ ไดจาก http://www.3.cdd.go.th/phichit/b03.html (5/4/2554) จิตติ มงคลชยั อรัญญา. แนวทางการพฒั นาสงั คม (ทเ่ี หมาะสม) เขาถึงไดจาก http:// socadmin.tu.ac.th/kanabady (5/9/2552) จติ ราภา กณุ ฑลบตุ ร. การจดั ระบบขอมลู และสารสนเทศทางการศกึ ษา. เขา ถึงไดจาก http://www.chittrapa.net/index.php?option=com_content&task=view&id=35&Itemid=mid =36 (10/7/2552) เฉลมิ ขวญั สตร,ี โรงเรียน. หนา ท่ีพลเมอื งและวฒั นธรรมไทย. เขาถงึ ไดจ าก http://nucha.chs.ac.th/1.1htm (18/8/2552) ชาญชัย อาจนิ สมาจาร. พฒั นาตนเองสูความเปนผูบรหิ าร. กรุงเทพฯ : พมิ พทอง, ม.ป.ป. ชเู กยี รติ ลีสวุ รรณ. การวางแผนและบริหารโครงการ. จติ วัฒนาการพิมพ, 2545. ธงชยั สันตวิ งษ. หลักการจดั การ. กรงุ เทพมหานคร : ไทยวฒั นาพานชิ , 2540. ธนู อนญั ญพร. กระบวนการพฒั นาชุมชน., 2549 (อัดสําเนา) นเรศวร, มหาวทิ ยาลยั . ภาควิชาทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม. โครงการเครอื ขายเฝา ระวงั ทรพั ยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอ ม ลมุ น้าํ วงั ทอง. เขา ถึงไดจ าก http://conf.agi.nu.ac.th/nrs-new/wangtong/hist.php. (7/7/2552) แนวคิดผูนํายคุ ใหม. เขาถึงไดจาก http://sa.sa.ku.ac.th/index.php?option=com_content& task=view&id=75&Itemid=107 (16/8/2552)

86 แนวคิดและความเขา ใจเกีย่ วกบั การพัฒนาสงั คมไทย. เขา ถงึ ไดจาก http://dnfe5.nfe.go.th/ ilp/so02/so20_5.html (1/7/2552) แนวทางการพัฒนาคุณภาพแผนชุมชน. เขาถึงไดจาก http://Kaewpany.rmutl.ac.th/2552/ attachments/1475_ dev-plan.pdf (25/2/2554) บทความอาหารสมองเรอื่ ง : การสนทนากลุม (Focus Group Discussion). เขา ถึงไดจ าก http://www.vijai.org/articles data/show topic.asp?Topicid=98(30/1/2549) บทบาท หนา ท่ี และลกั ษณะผนู าํ ชุมชนทด่ี ี. เขาถงึ ไดจ าก http://www.uinthai.com/index. php?lay=show&ac=article&Id=538667753&Ntype=119 (14/8/2009) ปราชญา กลาผจญั และพอตา บตุ รสทุ ธิวงศ. การบรหิ ารทรัพยากรมนษุ ย. กรงุ เทพฯ : ธนะการพมิ พ, 2550. ปราณี รามสตู ร และจาํ รสั ดว งสุวรรณ. พฤตกิ รรมมนษุ ยก ับการพฒั นาตน. พมิ พค รงั้ ที่ 3 กรุงเทพมหานคร :ธนะการพิมพ, 2545. ปองทิพย เทพอารีย. การศึกษาการพฒั นาตนเองของครูในโรงเรียนอนบุ าลเอกชน กรงุ เทพ มหานคร. สารนิพนธ กรงุ เทพฯ: บณั ฑติ วิทยาลยั มหาวิทยาลยั ศรีนครนิ ทรวโิ รฒ, 2551. แผนการทาํ งานและการมสี วนรวมโดยการแกป ญ หาเอดสใ นชมุ ชน เขาถึงไดจ าก http://www.phayaocitil.net/joomla/index.php?. (26/8/2552) แผนชุมชนประจาํ ป พ.ศ. 2553. เขาถึงไดจาก http://payakhan.go.th/document/ 1298599706.doc (8/4/2554) พรชยั ธรณธรรม. สารานุกรมไทยฉบบั เยาวชน. เขา ถึงไดจ าก http://www.guru.sanook. com/search/knowledge_search.php?q...1 (15/7/2552) พัฒน บุณยรตั พนั ธุ. ปรชั ญาพฒั นาชุมชน. เขา ถงึ ไดจ าก http://royalprojects.kku.ac.th/king/ files/(29/8/2552) พฒั นาชุมชนจงั หวัดมหาสารคาม, สาํ นักงาน. เอกสารประกอบการประชมุ การประชมุ เชิง ปฏิบตั กิ ารภาคพี ่เี ลีย้ งระดับตําบลและแกนนําระดบั ตาํ บล เพือ่ เพ่ิม ประสิทธภิ าพแผนชุมชน. มหาสารคาม : สาํ นักงานพฒั นาชมุ ชนจังหวดั มหาสารคาม, 2550. (อัดสําเนา) ไพโรจน ชลารกั ษ. ทกั ษะการจดั การความร.ู เขา ถึงไดจ าก http://lib.kru.ac.th/eBook/4000111/ doc1-2. html (10/7/2552) ไพโรจน ทิพมาตร. หลกั การจดั การ. นนทบรุ ี : ไทยรมเกลา , 2548.

87 ไพศาล ไกรสิทธ.ิ์ เอกสารคาํ สอนรายวิชาการพัฒนาตน. ราชบรุ ี : คณะครศุ าสตร สถาบันราชภฏั หมบู าน จอมบึง, 2541. มลู นิธเิ ครอื ขายครอบครวั . ตวั ตนของหน.ู ..ตอ งชว ยสง เสริม. เขาถงึ ไดจาก http://www. familynetwork.or.th/node/15673 (15/7/2552) ยนื ภวู รรณ. การนําเสนอขอ มลู . เขา ถงึ ไดจาก http://www.school.net.th/library/snet2/ knowledge_math/pre_dat.htm (22 /7/2552) ยุวฒั น วุฒิเมธ.ี ปรัชญาของการพฒั นาชมุ ชน. เขา ถึงไดจ าก http://royalprojects.kku.ac. th/king/files/(29/8/2552) ราชบณั ฑติ ยสถาน. พจนานกุ รม ฉบบั ราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2525. พิมพค ร้งั ท่ี 6. กรงุ เทพฯ : อกั ษรเจรญิ ทศั น, 2539. ราชภัฏเทพสตร,ี มหาวทิ ยาลัย. การรูส ารสนเทศ. เขา ถึงไดจ าก http://human.tru.ac.th/elearning/tec_ban/tinfo01/info06.html ราชภฏั นครศรธี รรมราช, มหาวทิ ยาลยั . เทคโนโลยกี ารศกึ ษา. เขา ถงึ ไดจ าก http://www.nrru.ac.th/preeteam/rungrot/page13004asp (1/7/2552) ลักษณะภาวะผนู าํ . เขา ถึงไดจ าก http://www.nrru.ac.th/article/leadership/page1.4.html (16/8/2009) วรัชยา ศิรวิ ฒั น. ลกั ษณะผตู ามทมี่ ีประสิทธิผลกบั แนวทางการพฒั นาผตู ามในยุคปฏิรูประบบราชการ. วารสารพัฒนาชุมชน. (กุมภาพนั ธ 2547) : 27-34. วราภรณ นกั พณิ พาทย. ความคดิ เห็นของขา ราชการมหาวทิ ยาลัยศรีนครินทรวโิ รฒท่ีมีตอการพฒั นา บุคลากรของมหาวิทยาลยั ศรนี ครินทรวโิ รฒ. ปรญิ ญานิพนธ กศ.ม., 2545. (อัดสําเนา) วเิ ลขา ลสี ุวรรณ. ศูนยก ารเรยี นชมุ ชน : ชุมชนเขม แขง็ สสู งั คมแหงการเรียนร.ู กรุงเทพฯ : บรษิ ทั สุวติ า เอ็นเตอรไ พรส จํากัด, 2550. ศศิธร พรมสงฆ. Web site เพื่อการเรียนการสอนรายวชิ าสถิตวิ เิ คราะห. เขา ถึงไดจาก http://student.nu.ac.th/429/12.htm (10/7/2552) ศริ พิ งษ ศรีชัยรมยรตั น. ผนู ําทด่ี คี วรมีคุณสมบตั อิ ยา งไร. เขา ถึงไดจากhttp://www.sombatlegal. com/index.php?lay=show&ac=article&Id=421796 (25/8/2552) ศูนยก ารศกึ ษานอกโรงเรยี นภาคตะวันออกเฉยี งเหนอื . คูมอื การอบรมกระบวนการวางแผนแบบมสี วน รวม. อุดรธานี : ศริ ธิ รรมออฟเซท็ , 2542.

88 ศูนยการศกึ ษานอกโรงเรียนภาคใต. รายงานการวจิ ยั ปฏิบตั กิ ารแบบมีสวนรวมในการพฒั นากระบวนการ จดั ทําแผนชุมชนตามโครงการบรู ณาการแผนชุมชนเพ่ือความเขมแขง็ ของชมุ ชนและ เอาชนะความยากจนในภาคใต. สงขลา, 2547. (อดั สาํ เนา) สถาบนั การศกึ ษาและพฒั นาตอ เนอื่ งสริ ินธร. เอกสารประกอบการฝก อบรมกลมุ ขา ราชการครแู ละ บุคลากรทางการศึกษา. นครราชสีมา : มิตรภาพการพิมพ, 2551. สนธยา พลศรี. ทฤษฎแี ละหลกั การพฒั นาชุมชน. พมิ พค รง้ั ที่ 4 กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร, 2545. สมจติ ร เกิดปรางค และนตุ ประวีณ เลศิ กาญจนวัต. การสมั มนา. กรุงเทพฯ : สํานกั พิมพส งเสรมิ วชิ าการ , 2545. สัญญา สัญญาวิวัฒน. การพฒั นาชุมชน. พิมพค รัง้ ที่ 2. กรงุ เทพฯ : โอเดยี นสโตร, 2525. สญั ญา สัญญาววิ ฒั น. การพฒั นาชุมชนหลกั การและวธิ ปี ฏบิ ตั ิ. กรงุ เทพฯ : แพรพ ทิ ยา, 2515. สญั ญา สญั ญาวิวัฒน. ทฤษฎแี ละกลยุทธก ารพฒั นาสงั คม. พมิ พค รั้งที่ 2. กรุงเทพฯ : สาํ นักพิมพ จฬุ าลงกรณมหาวิทยาลัย, 2540. สํานกั งานกองทุนสนบั สนุนการวจิ ยั (สกว.) สาํ นกั งานภาค. การสนทนากลุม (Focus Group Discussion). เขา ถงึ ไดจ าก http://www.vijai.org/Tool vijai/12/02.asp (30/1/2549) สาํ นักงานสถิติแหงชาติ. การเกบ็ รวบรวมขอมลู . เขาถึงไดจ าก http://service.nso.go.th/ nso/knowledge/estat/esta1_6.html (22 /7/2552) สํานักบริหารงานการศกึ ษานอกโรงเรยี น. คําช้แี จงการจดั ทาํ แผนปฏิบัตกิ ารประจําป งบประมาณ 2551. (อดั สาํ เนา) สุโขทยั ธรรมาธิราช, มหาวิทยาลยั . บณั ฑิตศกึ ษา สาขาวชิ าศึกษาศาสตร. ประมวลสาระชุดวชิ าบรบิ ท ทางการบริหารการศกึ ษา หนว ยท่ี 11-15 กรงุ เทพฯ : มหาวิทยาลยั , 2546. สุพล พลธรี ะ. การประชมุ . สารเทคนิคการแพทยจุฬาฯ 4, 2533. สุวิมล ตริ กานนั ท. การประเมนิ โครงการ : แนวทางสกู ารปฏิบัติ. กรุงเทพฯ : มหาวิทยาลัยรามคาํ แหง, 2544. หนวยที่ 5 การเขยี นรายงาน เขา ถึงไดจ าก http://www.tice.ac.th/Online/Online2- 2549/bussiness/.../n5.htm (17/7/2552) อรพนิ ท สพโชคชยั . การมีสวนรวมของประชาชนในการพัฒนาระบบราชการ. เขาถึงไดจ าก http://www.plan.ru.ac.th/newweb/opdc/data/participatory.pdf. (28/8/2552) ภาษาองั กฤษ

89 Administrator. การสนทนากลมุ แบบเรียน -learning. ภาควชิ าพัฒนาชมุ ชน คณะสังคมสงเคราะห ศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร : กรุงเทพฯ, 2547. IT Destination Tech Archive [00005]. ความหมายของขอ มูล. เขาถงึ ไดจาก http://www.itdestination.com/resources/tech/showtech.php?00005 (1/7/2552) Judith Sharken Simon. How to Conduct a Focus Group. เขาถึงไดจาก http://www.tgci.com/magazine/99fall/focus1.asp (30/1/2549) Noina koku GEO. ความหมายของขอ มลู สารสนเทศ สารสนเทศภูมศิ าสตร ฐานขอ มูล. เขา ถึงไดจ าก http://www.noinazung-06blogspot.com 2009/06geographic-information-system-gis.html (10/7/2552) UNESCO / APPEAL. HandBook : Non-formal Adult Education Facilitator, Module 4 Participatory Learning. Bangkok, 2001. UNESCO / APPEAL. Monitoring and Evaluation of literacy and continuing education programmes. Bangkok, 1999.

90 ทปี่ รกึ ษา คณะผูจ ัดทาํ 1. นายประเสริฐ บญุ เรอื ง เลขาธิการ กศน. 2. ดร.ชยั ยศ อิ่มสุวรรณ รองเลขาธกิ าร กศน. 3. นายวัชรนิ ทร จําป รองเลขาธกิ าร กศน. 4. ดร.ทองอยู แกวไทรฮะ ท่ีปรกึ ษาดา นการพัฒนาหลักสตู ร กศน. 5. นางรักขณา ตัณฑวฑุ โฒ ผูอ ํานวยการกลมุ พัฒนาการศกึ ษานอกโรงเรยี น ผเู ขยี นและเรียบเรยี ง กลุมพัฒนาการศึกษานอกโรงเรียน 1. นางกนกพรรณ สวุ รรณพทิ กั ษ ศูนยเ ทคโนโลยีทางการศกึ ษา 2. นางชนดิ า ดยี ิ่ง กลมุ พฒั นาการศึกษานอกโรงเรยี น ผบู รรณาธกิ าร และพฒั นาปรับปรุง ศนู ยเทคโนโลยีทางการศกึ ษา กลุมพัฒนาการศกึ ษานอกโรงเรยี น 1. นางกนกพรรณ สุวรรณพทิ กั ษ ขา ราชการบาํ นาญ 2. นางชนดิ า ดยี ่งิ ขา ราชการบํานาญ 3. นางสาววรรณพร ปทมานนท ขา ราชการบาํ นาญ 4. นายวิวฒั นไชย จนั ทนสุคนธ ขาราชการบาํ นาญ 5. นางสาวสุรีพร เจรญิ นชิ ขาราชการบํานาญ 6. นางพชิ ญาภา ปต ิวรา ขาราชการบํานาญ 7. นางธัญญวดี เหลาพาณชิ ย กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น 8. นางเออ้ื จติ ร สมจติ ตชอบ กลุม พฒั นาการศึกษานอกโรงเรยี น 9. นางสาวชนติ า จิตตธ รรม กลุมพัฒนาการศกึ ษานอกโรงเรยี น คณะทํางาน กลุมพฒั นาการศึกษานอกโรงเรียน กลุม พัฒนาการศกึ ษานอกโรงเรยี น 1. นายสรุ พงษ ม่ันมะโน กลุม พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น 2. นายศุภโชค ศรีรตั นศลิ ป กลมุ พัฒนาการศึกษานอกโรงเรยี น 3. นางสาววรรณพร ปท มานนท 4. นางสาวศริญญา กลุ ประดษิ ฐ 5. นางสาวเพชรินทร เหลอื งจิตวฒั นา ผพู ิมพต น ฉบบั นางสาววรรณพร ปท มานนท ผอู อกแบบปก นายศภุ โชค ศรีรตั นศลิ ป

91 คณะผปู รบั ปรุงขอ มูลเก่ียวกบั สถาบนั พระมหากษตั รยิ  ป พ.ศ. 2560 ทีป่ รกึ ษา จําจด เลขาธิการ กศน. หอมดี ผูตรวจราชการกระทรวงศึกษาธกิ าร 1. นายสรุ พงษ สุขสเุ ดช ปฏิบตั หิ นา ทรี่ องเลขาธิการ กศน. 2. นายประเสรฐิ ผูอ ํานวยการกลมุ พัฒนาการศกึ ษานอกระบบ 3. นางตรนี ชุ และการศกึ ษาตามอัธยาศยั ผปู รบั ปรงุ ขอ มูล นางพัชราภรณ จันทรไทย กศน.เขตบางซือ่ กรงุ เทพมหานคร คณะทํางาน 1. นายสรุ พงษ ม่นั มะโน กลุมพฒั นาการศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั 2. นายศุภโชค ศรีรตั นศลิ ป กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั 3. นางสาวเบญ็ จวรรณ อาํ ไพศรี กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย 4. นางเยาวรัตน ปนมณวี งศ กลุมพฒั นาการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย 5. นางสาวสุลาง เพ็ชรสวา ง กลมุ พฒั นาการศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัย 6. นางสาวทิพวรรณ วงคเรอื น กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั 7. นางสาวนภาพร อมรเดชาวัฒน กลุม พฒั นาการศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั 8. นางสาวชมพนู ท สังขพิชยั กลุมพฒั นาการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศยั ขอมลู กช