เล่มที่ ๙ [ปรับแก้แล้ว ๒๑ ก.พ.]-1ทับ4-แปลง

51 ชนปทกลฺยาณึ – ซง่ึ หญิงงามแหง่ ชนบท/ ขตฺติยี – เป็นนางกษตั รยิ ์/ วา – หรือว่า/ พรฺ าหฺมณี – เปน็ นางพราหมณ/ี วา – หรือวา่ / เวสสฺ ี – เป็นนางแพศย์/ วา – หรอื ว่า/ สุทฺที – เป็นนางศทู ร/ วา”ติ? – หรือวา่ ”ดงั น้ี?/ อิติ – ดังนี้/ ปุฏฺโฐ – ถูกถามแลว้ / [โส – ผ้นู ั้น/ ปรุ ิโส – บรุ ษุ ]/ “โน”ติ – “ไม่+[อหํ – ขา้ พเจ้า/ ชานามิ – ยอ่ มรู้]”ดังนี้/ วเทยยฺ . – พึงกลา่ ว/ “ตเมนํ – นน้ั +น่นั / [ปุริสํ – กับบรุ ษุ / มนุสสฺ า – มนษุ ยท์ ง้ั หลาย]/ เอวํ – อยา่ งน้ี/ วเทยฺยุํ – พงึ กลา่ ว/ “อมโฺ ภ – ผู้เจริญ/ ปุริส – แนะ่ บรุ ุษ/ ยํ – ผู้ใด/ ตวฺ ํ – เธอ/ ชนปทกลฺยาณึ – ซึ่งหญงิ งามแห่งชนบท/ อจิ ฉฺ สิ – ย่อมปรารถนา/ กาเมสิ – ยอ่ มรักใคร่/ ชานาสิ – ยอ่ มรูจ้ ัก/ ตํ – ผนู้ ้ัน/ ชนปทกลฺยาณึ – ซง่ึ หญิงงามแห่งชนบท/ เอวํนามา – เปน็ ผมู้ ชี ่อื อย่างนี้/ เอวโํ คตฺตาติ – เปน็ ผมู้ ตี ระกลู อย่างนี้/ วา – หรือวา่ / ทีฆา – เปน็ คนสงู / วา – หรือวา่ / รสสฺ า – เปน็ คนตำ่ / วา – หรือว่า/ มชฺฌิมา – เปน็ คนสนั ทัด/ วา – หรือว่า/ กาฬี – เปน็ คนดำ/ วา – หรอื วา่ / สามา – เป็นคนคลำ้ / วา – หรือว่า/ มงคฺ รุ จฺฉวี – เป็นคนผิวเหลอื ง/ วาติ – หรอื ว่า+ดังนี้/ อมกุ สฺมึ – โน้น/ คาเม – ในหม่บู า้ น/ วา – หรอื วา่ / นคิ เม – ในนคิ ม/ วา – หรือวา่ / นคเร – ในเมอื ง/ วา’ติ? – หรอื ว่า’ดงั นี้?/

52 อิติ – ดังนี้/ ปฏุ โฺ ฐ – ถูกถามแล้ว/ [โส – ผ้นู ้ัน/ ปุรโิ ส – บุรษุ ]/ ‘โน’ติ – ไม+่ [อหํ – ขา้ พเจ้า/ ชานามิ – ย่อมรู้]’ดงั นี้/ วเทยฺย. – พึงกล่าว/ ตเมนํ – น้นั +นั่น/ [ปุรสิ ํ – กับบรุ ษุ / มนุสสฺ า – มนุษย์ทั้งหลาย]/ เอวํ – อย่างน้ี/ วเทยฺยุํ – พึงกลา่ ว/ “อมโฺ ภ – ผเู้ จริญ/ ปรุ ิส – แนะ่ บุรษุ / ยํ – ผใู้ ด/ [ชนปทกลยฺ าณึ – ซงึ่ หญิงงามแหง่ ชนบท]/ ตวฺ ํ – เธอ/ น – ไม/่ ชานาสิ – ยอ่ มรจู้ กั / น – ไม/่ ปสสฺ สิ – ยอ่ มพบเห็น/ ตํ – ผู้นนั้ / [ชนปทกลฺยาณึ – ซง่ึ หญิงงามแหง่ ชนบท]/ ตฺวํ – เธอ/ อจิ ฉฺ สิ – ยอ่ มปรารถนา/ กาเมส’ี ต?ิ – ยอ่ มรักใคร่’ดังนี้?/ อติ ิ – ดังนี้/ ปฏุ โฺ ฐ – ถกู ถามแลว้ / [โส – ผ้นู นั้ / ปุรโิ ส – บุรษุ ]/ ‘อามา’ติ – ใช่ครับ’ดังน้ี/ วเทยฺย. – พึงกล่าว/ ๕๓๕. “ตํ – นัน้ / [วตถฺ ุํ – ซ่งึ เรอื่ ง/ ตฺวํ – เธอ]/ กึ – ว่าอย่างไร/ มญฺญสิ – ย่อมเข้าใจ/ วาเสฏฐฺ – ดกู อ่ นวาเสฏฐะ/ นนุ – มใิ ชห่ รือ/ เอวํ – อย่างน+้ี [การเณ – ครนั้ เมือ่ เหตุ]/ สนเฺ ต – มอี ยู่/ ตสฺส – นัน้ / ปุริสสสฺ – ของบุรุษ/ อปฺปาฏหิ รี กตํ – ซึ่งความเปน็ วาจาอันไม่มีหลักฐาน/ ภาสติ ํ – ภาษิต/ สมปฺ ชฺชตี”ติ? – ยอ่ มถึง”ดงั นี้?/ “อทธฺ า โข – แน่แท้แล/ โภ – ผเู้ จรญิ / โคตม – ขา้ แต่พระโคดม/ เอวํ – อยา่ งนี+้ [การเณ – ครน้ั เมอื่ เหตุ]/ สนเฺ ต – มอี ยู่/ ตสฺส – นนั้ / ปรุ สิ สสฺ – ของบรุ ุษ/ อปฺปาฏหิ ีรกตํ – ซง่ึ ความเป็นวาจาอนั ไม่มีหลกั ฐาน/ ภาสิตํ – ภาษิต/ สมปฺ ชฺชตี”ติ. – ยอ่ มถึง”ดงั นี้/ ๕๓๖. “เอวเมว โข – ฉนั นนั้ +เหมือนกันแล/ วาเสฏฺฐ – ดูกอ่ นวาเสฏฐะ/ น – ไม/่ กริ – ไดย้ ินว่า/ เตวิชเฺ ชหิ – ผ้ไู ด้ไตรเพท/ พรฺ าหฺมเณหิ – อันพราหมณท์ ง้ั หลาย/ พรฺ หฺมา – พรหม/ สกฺขทิ ฏิ โฺ ฐ. – เปน็ ผู้อ้างเป็นพยาน/ นปิ – แมห้ ามิได้/ กิร – ได้ยินว่า/ เตวิชฺชานํ – ผ้ไู ด้ไตรเพท/ พรฺ าหฺมณานํ – ของพราหมณท์ ัง้ หลาย/ อาจริเยหิ – อันอาจารย์ทง้ั หลาย/ พรฺ หมฺ า – พรหม/ สกขฺ ทิ ฏิ โฺ ฐ. – เปน็ ผอู้ า้ งเปน็ พยาน/ นปิ – แม้หามิได้/ กริ – ไดย้ ินวา่ / เตวิชชฺ านํ – ผไู้ ด้ไตรเพท/ พฺราหฺมณานํ – ของพราหมณ์ท้ังหลาย/ อาจริยปาจรเิ ยหิ – อันปาจารย์ของอาจารย์ทั้งหลาย/ พฺรหมฺ า – พรหม/ สกขฺ ทิ ฏิ โฺ ฐ. – เป็นผูอ้ า้ งเปน็ พยาน/ นปิ – แม้หามิได้/ กิร – ไดย้ ินวา่ / เตวิชชฺ านํ – ผู้ไดไ้ ตรเพท/ พรฺ าหมฺ ณานํ – ของพราหมณ์ท้ังหลาย/ ยาว – เพียงไร/ สตฺตมา – ที่ ๗/ [ยุคา – แต่ยคุ ]/ อาจริยามหยเุ คหิ – ผู้สบื เน่ืองกนั มาโดยอาจารย์/ [อาจรเิ ยหิ – อนั อาจารย์ท้ังหลาย]/ พรฺ หฺมา – พรหม/ สกขฺ ทิ ฏิ ฺโฐ. – เป็นผู้อ้างเป็นพยาน/ เยปิ – แม้เหลา่ ใด/ กิร – ไดย้ ินว่า/ เตวิชชฺ านํ – ผู้ได้ไตรเพท/ พรฺ าหฺมณานํ – ของพราหมณท์ ั้งหลาย/ ปุพฺพกา – ผูเ้ ป็นบรู พาจารย์/ อสิ โย – ฤาษีทัง้ หลาย/ มนตฺ านํ –

53 ซ่งึ มนตรท์ ้งั หลาย/ กตตฺ าโร – เปน็ ผู้ผกู / มนฺตานํ – ซ่งึ มนตรท์ ัง้ หลาย/ ปวตฺตาโร – เปน็ ผบู้ อก/ เยสมิทํ – เหล่าใด+[พฺราหมฺ ณานํ – อนั พราหมณ์ท้ังหลาย]+น้ี/ เอตรหิ – ในบดั น/ี้ พฺราหฺมณา – พราหมณ์ทัง้ หลาย/ โปราณํ – เกา่ / มนฺตปทํ – ซ่ึงบทมนตร์/ คตี ํ – ขับไว้แล้ว/ ปวุตฺตํ – กล่อมไว้แลว้ / สมหิ ิตํ – รวบรวมไวแ้ ล้ว/ ตทนคุ ายนฺติ – นนั้ +[คตี ํ – ซึง่ เพลงขับ]+ยอ่ มตามขับ/ ตทนภุ าสนตฺ ิ – นนั้ +[มนตฺ ปทํ – ซง่ึ บทมนตร์]+ยอ่ มตามกลอ่ ม/ [พฺราหฺมเณหิ – อันพราหมณ์ท้งั หลาย]/ ภาสิตมนุภาสนตฺ ิ – บอกไว้แลว้ +[มนตฺ ปทํ – ซึง่ บทมนตร์]+ย่อมตามกลา่ ว/ [พฺราหฺมเณหิ – อันพราหมณ์ท้งั หลาย]/ วาจิตมนุวาเจนตฺ ิ – บอกไว้แลว้ +[มนตฺ ปทํ – ซง่ึ บทมนตร์]+ย่อมตามบอก/ เสยยฺ ถทิ ํ – อย่างไร+นี้ [ปพฺพํ – ข้อ] [ได้แก่]/ อฏฺฐโก – ฤาษีชอ่ื ว่าอฏั ฐกะ/ วามโก – ฤาษีช่ือว่าวามกะ/ วามเทโว – ฤาษีชื่อวา่ วามเทวะ/ เวสฺสามิตโฺ ต – เวสสามติ ร/ ยมตคฺคิ – ฤาษีชอ่ื วา่ ยมตคั คิ/ องคฺ ีรโส – ฤาษีชือ่ ว่าองั คีรส/ ภารทฺวาโช – ฤาษชี ื่อว่าภารทั วาชะ/ วาเสฏโฺ ฐ – ฤาษชี ื่อวา่ วาเสฏฐะ/ กสฺสโป – ฤาษชี ่ือว่ากัสสปะ/ ภคุ – ฤาษชี ่ือว่าภค/ุ เตปิ – แม้เหลา่ นนั้ / [อสิ โย – ฤาษชี ื่อว่าท้ังหลาย]/ น – ไม/่ เอวมาหํสุ – อยา่ งนี+้ กล่าวแล้ว/ “มยเมตํ – ขา้ พเจ้าท้ังหลาย+น่นั / [พฺรหมฺ านํ – ซึ่งพรหม]/ ชานาม – ยอ่ มทราบ/ มยเมตํ – ขา้ พเจา้ ท้งั หลาย+นัน่ / [พฺรหฺมานํ – ซึ่งพรหม]/ ปสสฺ าม – ย่อมเห็น/ ยตถฺ – ใด/ [ฐาเน – ในท]่ี / วา – หรือวา่ / พฺรหมฺ า – พรหม/ เยน – ใด/ [ฐาเนน – โดยทศิ ]/ วา – หรอื วา่ / พรฺ หฺมา – พรหม/ ยหึ – ใด/ [ภเว – ในภพ]/ วา – หรอื ว่า/ พฺรหฺมา”ติ. – พรหม”ดงั นี้/ เตว – เหล่าน้นั +แล/ เตวิชฺชา – ผูไ้ ดไ้ ตรเพท/ พฺราหฺมณา – พราหมณ์ทั้งหลาย/ เอวมาหํสุ – อย่างนี+้ กลา่ วแลว้ / “ยํ – ใด/ [พรฺ หฺมานํ – ซง่ึ พรหม/ มยํ – ขา้ พเจา้ ทัง้ หลาย]/ น – ไม/่ ชานาม – ยอ่ มทราบ/ ยํ – [พฺรหมฺ านํ – ซึง่ พรหม/ มยํ – ขา้ พเจา้ ท้งั หลาย]/ น – ไม/่ ปสสฺ าม – ย่อมเหน็ / ตสสฺ – นน้ั / [พรฺ หมฺ ุโน – ของพระพรหม]/ สหพฺยตาย – เพอื่ ความเป็นสหาย/ มคคฺ ํ – ซงึ่ มรรค/ เทเสม. – ย่อมแสดง/ อยเมว – น้ี+เทา่ นนั้ / [มคโฺ ค – ทาง]/ อุชุมคโฺ ค – เปน็ ทางตรง/ อยมญชฺ สายโน – นั่น+[มคฺโค – ทาง]+เป็นทางเดนิ ตรงไป/ นยิ ฺยานโิ ก – เป็นทางนำออก/ นิยฺยาติ – ย่อมนำออก/ ตกกฺ รสฺส – ผู้เดินตามทางน้ัน/ [ปุคคฺ ลสฺส – แก่บคุ คล]/ พรฺ หฺมสหพยฺ ตายา”ต.ิ – สู่ความเหน็ สหายของพระพรหม”ดังนี้/ ๕๓๗. “ตํ – น้นั / [วตฺถุํ – ซึง่ เรอ่ื ง/ ตฺวํ – เธอ]/ กึ – ว่าอย่างไร/ มญฺญสิ – ยอ่ มเข้าใจ/ วาเสฏฐฺ – ดูกอ่ นวาเสฏฐะ/ นนุ – มใิ ช่หรือ/ เอวํ – อย่างน+้ี [การเณ – ครั้นเม่ือเหตุ]/ สนฺเต – มีอยู่/ เตวิชฺชานํ – ผไู้ ดไ้ ตรเพท/ พรฺ าหฺมณานํ – ของพราหมณท์ ้ังหลาย/ อปฺปาฏหิ ีรกตํ – ซึง่ ความเปน็ วาจาอันไม่มีหลกั ฐาน/ ภาสติ ํ – ภาษิต/ สมปฺ ชฺชตี”ต?ิ – ยอ่ มถงึ ”ดงั นี้?/

54 “อทธฺ า โข – แน่แท้แล/ โภ – ผู้เจรญิ / โคตม – ข้าแต่พระโคดม/ เอวํ – อยา่ งน้+ี [การเณ – ครั้นเมือ่ เหตุ]/ สนฺเต – มอี ยู่/ เตวิชชฺ านํ – ผูไ้ ด้ไตรเพท/ พรฺ าหฺมณานํ – ของพราหมณท์ ง้ั หลาย/ อปฺปาฏิหรี กตํ – ซึ่งความเปน็ วาจาอนั ไม่มหี ลักฐาน/ ภาสิตํ – ภาษติ / สมฺปชฺชตี”ติ. – ย่อมถึง”ดังน้ี/

55 “สาธุ – ดีหล่ะ/ วาเสฏฐฺ – ดกู อ่ นวาเสฏฐะ/ เต วต – เหล่านน้ั หนอ/ วาเสฏฺฐ – ดกู ่อนวาเสฏฐะ/ เตวชิ ฺชา – ผไู้ ด้ไตรเพท/ พฺราหมฺ ณา – พราหมณ์ทั้งหลาย/ ยํ – ใด/ [พรฺ หมฺ านํ – ซง่ึ พรหม]/ น – ไม/่ ชานนตฺ ิ – ย่อมทราบ/ ยํ – ใด/ [พรฺ หมฺ านํ – ซึง่ พรหม/ น – ไม/่ ปสฺสนตฺ ิ – ย่อมเหน็ / ตสฺส – นั้น/ [พฺรหฺมุโน – ของพระพรหม]/ สหพฺยตาย – เพ่อื ความเป็นสหาย/ มคฺคํ – ซึ่งมรรค/ เทเสสฺสนฺติ – จกั แสดง/ อยเมว – นี้+เท่าน้ัน/ [มคฺโค – ทาง]/ อชุ ุมคฺโค – เปน็ ทางตรง/ อยมญฺชสายโน – นั่น+[มคโฺ ค – ทาง]+เป็นทางเดินตรงไป/ นยิ ฺยานิโก – เป็นทางนำออก/ นยิ ฺยาติ – ยอ่ มนำออก/ ตกฺกรสสฺ – ผ้เู ดินตามทางน้นั / [ปุคคฺ ลสสฺ – แกบ่ คุ คล]/ พฺรหฺมสหพยฺ ตายาติ – สู่ความเห็นสหายของพระพรหม+ดังน้ี/ เนตํ – หามิได้+นนั่ / [ปพพฺ ํ – ขอ้ ]/ ฐานํ – เปน็ ฐานะ/ วชิ ฺชต.ิ – ยอ่ มเปน็ ไปได/้ นิสฺเสณีอุปมา – การเปรียบด้วยคนสร้างบนั ได/ ๕๓๘. “เสยฺยถาปิ – แม้ฉนั ใด/ วาเสฏฐฺ – ดูก่อนวาเสฏฐะ/ ปรุ ิโส – บรุ ษุ / จาตุมหาปเถ – ทห่ี นทางใหญ่สแ่ี พรง่ / นิสเฺ สณึ – ซึ่งบันใด/ กเรยฺย – พึงกระทำ/ ปาสาทสฺส – สปู่ ราสาท/ อาโรหณาย. – เพ่ือการขนึ้ ไป/ ตเมนํ – นั้น+นนั่ / [ปรุ สิ ํ – กับบรุ ุษ/ มนุสสฺ า – มนุษย์ทง้ั หลาย]/ เอวํ – อย่างนี้/ วเทยฺยํุ – พงึ กลา่ ว/ “อมโฺ ภ – ผู้เจรญิ / ปรุ ิส – แน่ะบรุ ุษ/ ยสฺส – หลังใด/ ตวฺ ํ – เธอ/ ปาสาทสสฺ – สปู่ ราสาท/ อาโรหณาย – เพ่อื การข้นึ ไป/ นิสเฺ สณึ – ซึง่ บันใด/ กโรสิ – ย่อมกระทำ/ ชานาสิ – ย่อมร้จู กั / ตํ – หลงั น้ัน/ ปาสาทํ – ซง่ึ ปราสาท/ ปรุ ตถฺ มิ าย – อนั มที างดา้ นตะวันออก/ วา – หรอื ว่า/ ทสิ าย – ในทศิ / ทกฺขิณาย – อันมที างดา้ นใต้/ วา – หรือว่า/ ทิสาย – ในทิศ ฯลฯ/ ปจฉฺ ิมาย – อันมีทางด้านตะวนั ตก/ วา – หรือว่า/ ทสิ าย – ในทศิ / อตุ ตฺ ราย – อนั มีทางดา้ นเหนือ/ วา – หรือว่า/ ทิสาย – ในทิศ/ อจุ ฺโจ – มีขนาดสงู / วา – หรอื วา่ / นโี จ – มขี นาดตำ่ / วา – หรือว่า/ มชฺฌโิ ม – มีขนาดปานกลาง/ วา”ติ? – หรอื วา่ ”ดงั น้ี?/ อิติ – ดงั น้ี/ ปฏุ โฺ ฐ – ถกู ถามแลว้ / [โส – ผู้น้นั / ปุรโิ ส – บรุ ษุ ]/ “โน”ติ – ไม+่ [อหํ – ข้าพเจา้ / ชานามิ – ย่อมรู้]”ดังน้ี/ วเทยยฺ . – พึงกลา่ ว/ “ตเมนํ – นน้ั +น่ัน/ [ปรุ สิ ํ – กบั บรุ ษุ / มนุสสฺ า – มนุษย์ทง้ั หลาย]/ เอวํ – อยา่ งน้ี/ วเทยฺยํุ – พึงกล่าว/ “อมโฺ ภ – ผู้เจริญ/ ปรุ สิ – แน่ะบุรษุ / ยํ – หลงั ใด/ ตวฺ ํ – เธอ/ น – ไม/่ ชานาสิ – ยอ่ มรู้จกั / น – ไม/่ ปสสฺ สิ – ยอ่ มพบเห็น/ ตสฺส – หลงั นัน้ / ตวฺ ํ – เธอ/ ปาสาทสสฺ – สปู่ ราสาท/ อาโรหณาย – เพ่อื การข้นึ ไป/ นสิ ฺเสณึ – ซึง่ บันใด/ กโรสี”ต?ิ – ยอ่ มกระทำ”ดังน้ี?/ อิติ – ดังน้ี/ ปุฏฺโฐ – ถูกถามแล้ว/ [โส – ผู้นน้ั / ปรุ ิโส – บุรษุ ]/ “อามา”ติ – “ใช่ครับ”ดงั นี้/ วเทยฺย. – พงึ กล่าว/

56 ๕๓๙. “ตํ – นน้ั / [วตฺถํุ – ซ่งึ เรอื่ ง/ ตฺวํ – เธอ]/ กึ – วา่ อย่างไร/ มญฺญสิ – ย่อมเขา้ ใจ/ วาเสฏฺฐ – ดูก่อนวาเสฏฐะ/ นนุ – มใิ ชห่ รอื / เอวํ – อย่างน+้ี [การเณ – ครัน้ เมอ่ื เหตุ]/ สนเฺ ต – มีอยู่/ ตสฺส – นนั้ / ปรุ ิสสฺส – ของบุรุษ/ อปฺปาฏหิ ีรกตํ – ซึง่ ความเปน็ วาจาอนั ไม่มีหลกั ฐาน/ ภาสิตํ – ภาษติ / สมปฺ ชฺชตี”ติ? – ย่อมถึง”ดังน้ี?/ “อทฺธา โข – แน่แท้แล/ โภ – ผเู้ จริญ/ โคตม – ขา้ แต่พระโคดม/ เอวํ – อยา่ งน+้ี [การเณ – คร้ันเม่อื เหตุ]/ สนฺเต – มอี ยู่/ ตสฺส – น้นั / ปุริสสสฺ – ของบุรษุ / อปปฺ าฏหิ รี กตํ – ซงึ่ ความเปน็ วาจาอันไม่มหี ลกั ฐาน/ ภาสิตํ – ภาษติ / สมปฺ ชฺชตี”ต.ิ – ย่อมถึง”ดังน้ี/ ๕๔๐. “เอวเมว โข – ฉนั นน้ั +เหมอื นกนั แล/ วาเสฏฐฺ – ดกู ่อนวาเสฏฐะ/ น – ไม/่ กิร – ไดย้ ินว่า/ เตวชิ ฺเชหิ – ผู้ไดไ้ ตรเพท/ พฺราหฺมเณหิ – อันพราหมณท์ ั้งหลาย/ พรฺ หมฺ า – พรหม/ สกขฺ ิทฏิ โฺ ฐ. – เปน็ ผูอ้ า้ งเป็นพยาน/ นปิ – แมห้ ามิได้/ กิร – ไดย้ ินวา่ / เตวิชฺชานํ – ผู้ไดไ้ ตรเพท/ พฺราหมฺ ณานํ – ของพราหมณ์ทัง้ หลาย/ อาจรเิ ยหิ – อันอาจารย์ทง้ั หลาย/ พรฺ หมฺ า – พรหม/ สกขฺ ทิ ิฏโฺ ฐ. – เปน็ ผอู้ า้ งเป็นพยาน/ นปิ – แม้หามิได้/ กิร – ได้ยนิ ว่า/ เตวชิ ชฺ านํ – ผไู้ ดไ้ ตรเพท/ พรฺ าหฺมณานํ – ของพราหมณ์ทั้งหลาย/ อาจรยิ ปาจรเิ ยหิ – อันปาจารย์ของอาจารย์ทงั้ หลาย/ พรฺ หฺมา – พรหม/ สกฺขทิ ฏิ โฺ ฐ. – เป็นผู้อ้างเปน็ พยาน/ นปิ – แมห้ ามไิ ด้/ กิร – ไดย้ นิ ว่า/ เตวิชฺชานํ – ผู้ไดไ้ ตรเพท/ พฺราหฺมณานํ – ของพราหมณ์ทงั้ หลาย/ ยาว – เพยี งไร/ สตฺตมา – ที่ ๗/ [ยคุ า – แต่ยุค]/ อาจรยิ ามหยุเคหิ – ผู้สบื เน่อื งกันมาโดยอาจารย์/ [อาจรเิ ยหิ – อันอาจารย์ท้งั หลาย]/ พรฺ หฺมา – พรหม/ สกขฺ ทิ ิฏโฺ ฐ. – เป็นผูอ้ ้างเป็นพยาน/ เยปิ – แม้เหล่าใด/ กริ – ไดย้ ินวา่ / เตวิชชฺ านํ – ผู้ได้ไตรเพท/ พฺราหฺมณานํ – ของพราหมณท์ ง้ั หลาย/ ปุพฺพกา – ผูเ้ ป็นบูรพาจารย์/ อิสโย – ฤาษีทง้ั หลาย/ มนฺตานํ – ซ่งึ มนตร์ทงั้ หลาย/ กตตฺ าโร – เป็นผูผ้ กู / มนฺตานํ – ซึง่ มนตรท์ ้งั หลาย/ ปวตตฺ าโร – เปน็ ผู้บอก/ เยสมิทํ – เหลา่ ใด+[พฺราหฺมณานํ – อันพราหมณ์ท้งั หลาย]+นี้/ เอตรหิ – ในบดั น/้ี พฺราหมฺ ณา – พราหมณ์ทั้งหลาย/ โปราณํ – เก่า/ มนฺตปทํ – ซ่ึงบทมนตร์/ คีตํ – ขบั ไว้แล้ว/ ปวตุ ฺตํ – กลอ่ มไวแ้ ล้ว/ สมหิ ติ ํ – รวบรวมไว้แล้ว/ ตทนุคายนตฺ ิ – นน้ั +[คตี ํ – ซงึ่ เพลงขับ]+ย่อมตามขบั / ตทนภุ าสนตฺ ิ – นนั้ +[มนฺตปทํ – ซ่งึ บทมนตร์]+ยอ่ มตามกลอ่ ม/ [พฺราหฺมเณหิ – อันพราหมณ์ท้ังหลาย]/ ภาสิตมนภุ าสนฺติ – บอกไวแ้ ลว้ +[มนฺตปทํ – ซ่ึงบทมนตร์]+ยอ่ มตามกลา่ ว/ [พรฺ าหฺมเณหิ – อนั พราหมณท์ ง้ั หลาย]/ วาจิตมนวุ าเจนฺติ – บอกไวแ้ ล้ว+[มนตฺ ปทํ – ซึ่งบทมนตร์]+ย่อมตามบอก/ เสยฺยถทิ ํ – อย่างไร+นี้ [ปพฺพํ – ขอ้ ] [ได้แก]่ / อฏฺฐโก – ฤาษีชอ่ื วา่ อัฏฐกะ/ วามโก – ฤาษีชือ่ ว่าวามกะ/ วามเทโว – ฤาษีช่ือวา่ วามเทวะ/ เวสฺสามิตโฺ ต – เวสสามติ ร/ ยมตคฺคิ –

57 ฤาษีชื่อวา่ ยมตคั คิ/ องฺครี โส – ฤาษชี อ่ื วา่ องั คีรส/ ภารทฺวาโช – ฤาษชี ่อื ว่าภารัทวาชะ/ วาเสฏโฺ ฐ – ฤาษชี ือ่ ว่าวาเสฏฐะ/ กสสฺ โป – ฤาษีช่อื วา่ กัสสปะ/ ภคุ – ฤาษชี อื่ ว่าภค/ุ เตปิ – แมเ้ หลา่ นน้ั / [อิสโย – ฤาษีชอ่ื ว่าทั้งหลาย]/ น – ไม/่ เอวมาหํสุ – อย่างนี+้ กล่าวแล้ว/ มยเมตํ – ขา้ พเจ้าทงั้ หลาย+น่นั / [พฺรหฺมานํ – ซงึ่ พรหม]/ ชานาม – ยอ่ มทราบ/ มยเมตํ – ข้าพเจา้ ทัง้ หลาย+น่ัน/ [พฺรหฺมานํ – ซึ่งพรหม]/ ปสฺสาม – ย่อมเห็น/ ยตถฺ – ใด/ [ฐาเน – ในที่]/ วา – หรอื วา่ / พฺรหมฺ า – พรหม/ เยน – ใด/ [ฐาเนน – โดยทิศ]/ วา – หรือวา่ / พฺรหฺมา – พรหม/ ยหึ – ใด/ [ภเว – ในภพ]/ วา – หรอื วา่ / พฺรหฺมาติ. – พรหม+ดังน้ี/ เตว – เหล่านัน้ +แล/ เตวิชชฺ า – ผู้ไดไ้ ตรเพท/ พฺราหฺมณา – พราหมณ์ท้ังหลาย/ เอวมาหสํ ุ – อยา่ งน้+ี กลา่ วแลว้ / “ยํ – ใด/ [พรฺ หฺมานํ – ซ่งึ พรหม/ มยํ – ขา้ พเจา้ ทัง้ หลาย]/ น – ไม/่ ชานาม – ย่อมทราบ/ ยํ – [พฺรหฺมานํ – ซึง่ พรหม/ มยํ – ข้าพเจ้าทงั้ หลาย]/ น – ไม/่ ปสฺสาม – ยอ่ มเห็น/ ตสฺส – นน้ั / [พรฺ หฺมโุ น – ของพระพรหม]/ สหพฺยตาย – เพ่ือความเป็นสหาย/ มคคฺ ํ – ซงึ่ มรรค/ เทเสม. – ย่อมแสดง/ อยเมว – น+ี้ เทา่ นั้น/ [มคโฺ ค – ทาง]/ อุชุมคโฺ ค – เป็นทางตรง/ อยมญฺชสายโน – นน่ั +[มคโฺ ค – ทาง]+เป็นทางเดนิ ตรงไป/ นยิ ฺยานิโก – เปน็ ทางนำออก/ นิยฺยาติ – ย่อมนำออก/ ตกฺกรสสฺ – ผเู้ ดินตามทางน้ัน/ [ปุคฺคลสฺส – แก่บุคคล]/ พฺรหฺมสหพฺยตายา”ต.ิ – สู่ความเหน็ สหายของพระพรหม”ดงั น้ี/ ๕๔๑. “ตํ – น้นั / [วตถฺ ุํ – ซง่ึ เรอื่ ง/ ตฺวํ – เธอ]/ กึ – วา่ อยา่ งไร/ มญฺญสิ – ยอ่ มเขา้ ใจ/ วาเสฏฺฐ – ดกู ่อนวาเสฏฐะ/ นนุ – มิใช่หรือ/ เอวํ – อย่างนี+้ [การเณ – ครน้ั เมอื่ เหตุ]/ สนฺเต – มีอยู่/ เตวิชฺชานํ – ผู้ไดไ้ ตรเพท/ พรฺ าหฺมณานํ – ของพราหมณ์ท้งั หลาย/ อปฺปาฏิหีรกตํ – ซงึ่ ความเป็นวาจาอันไม่มหี ลักฐาน/ ภาสติ ํ – ภาษิต/ สมฺปชฺชตี”ต?ิ – ย่อมถึง”ดงั น้ี?/ “อทฺธา โข – แนแ่ ท้แล/ โภ – ผเู้ จรญิ / โคตม – ข้าแต่พระโคดม/ เอวํ – อย่างน้+ี [การเณ – ครน้ั เมื่อเหตุ]/ สนฺเต – มอี ยู่/ เตวิชฺชานํ – ผไู้ ดไ้ ตรเพท/ พฺราหฺมณานํ – ของพราหมณ์ทง้ั หลาย/ อปปฺ าฏหิ รี กตํ – ซึ่งความเป็นวาจาอันไม่มหี ลกั ฐาน/ ภาสติ ํ – ภาษิต/ สมปฺ ชฺชตี”ติ. – ย่อมถึง”ดังนี้/ “สาธุ – ดีหละ่ / วาเสฏฺฐ. – ดกู ่อนวาเสฏฐะ/ เต วต – เหล่านน้ั หนอ/ วาเสฏฺฐ – ดกู อ่ นวาเสฏฐะ/ เตวชิ ฺชา – ผู้ได้ไตรเพท/ พฺราหฺมณา – พราหมณ์ทั้งหลาย/ ยํ – ใด/ [พฺรหฺมานํ – ซึ่งพรหม]/ น – ไม/่ ชานนฺติ – ย่อมทราบ/ ยํ – ใด/ [พรฺ หฺมานํ – ซงึ่ พรหม/ น – ไม/่ ปสสฺ นตฺ ิ – ย่อมเห็น/ ตสสฺ – นนั้ / [พฺรหฺมุโน – ของพระพรหม]/ สหพยฺ ตาย – เพ่ือความเป็นสหาย/ มคคฺ ํ – ซึ่งมรรค/ เทเสสฺสนฺติ. – จกั แสดง/ อยเมว – น้+ี เทา่ นั้น/ [มคโฺ ค – ทาง]/ อุชุมคโฺ ค – เปน็ ทางตรง/ อยมญฺชสายโน – น่นั +[มคฺโค – ทาง]+เป็นทางเดนิ ตรงไป/ นยิ ยฺ านโิ ก – เป็นทางนำออก/ นยิ ฺยาติ – ยอ่ มนำออก/ ตกฺกรสสฺ –

58 ผู้เดินตามทางน้นั / [ปุคคฺ ลสฺส – แก่บุคคล]/ พรฺ หฺมสพยฺ ตายาติ – สคู่ วามเหน็ สหายของพระพรหม+ดังน้ี/ เนตํ – หามไิ ด้+นนั่ / [ปพฺพํ – ขอ้ ]/ ฐานํ – เปน็ ฐานะ/ วิชฺชติ. – ย่อมเปน็ ไปได/้ อจริ วตีนทีอปุ มา – การเปรยี บด้วยแม่นำ้ อจิรวดี/ ๕๔๒. “เสยยฺ ถาปิ – แม้ฉนั ใด/ วาเสฏฺฐ – ดกู ่อนวาเสฏฐะ/ อยํ – น้ี/ อจริ วตี – ชื่อว่าอจิรวดี/ นที – แมน่ ำ้ / ปูรา – เป็นแมน่ ้ำอนั เต็ม/ อุทกสสฺ – ด้วยน้ำ/ สมติตตฺ ิกา – เปน็ แมน่ ้ำอันมีน้ำเสมอฝงั่ / กากเปยยฺ า. – เป็นแม่นำ้ อันนกกาดื่มกนิ ได้/ อถ – ตอ่ มา/ ปุริโส – บุรษุ / อาคจฺเฉยฺย – พึงมาถงึ / ปารตฺถโิ ก – เปน็ ผตู้ ้องการเพ่ือการข้ามไปสฝู่ ัง่ / ปารคเวสี – เป็นผู้แสวงหาฝั่ง/ ปารคามี – เปน็ ผไู้ ปถึงฝ่ัง/ ปารํ – สูฝ่ ่งั / ตรติ กุ าโม. – เป็นผู้ประสงคเ์ พื่อการขา้ มไป/ โส – นน้ั / [ปุรโิ ส – บรุ ุษ]/ โอรเิ ม – อนั มใี นฝง่ั นี้/ ตีเร – ท่ฝี ัง่ / ฐโิ ต – ยืนอย่แู ลว้ / ปาริมํ – อนั มใี นฝง่ั โน้น/ ตีรํ – ซ่งึ ฝัง่ / อวเฺ หยยฺ – พึงตะโกนเรยี ก/ “เอหิ – จงมา/ [ตฺวํ – ทา่ น]/ ปาราปารํ – สู่ฝั่งนี้จากฝัง่ โนน้ / เอหิ – จงมา/ [ตวฺ ํ – ท่าน]/ ปาราปาร”นตฺ ิ. – สฝู่ ั่งนจ้ี ากฝงั่ โนน้ ”ดงั น้ี/ ๕๔๓. “ตํ – นัน้ / [วตถฺ ํุ – ซง่ึ เร่ือง/ ตวฺ ํ – เธอ]/ กึ – ว่าอยา่ งไร/ มญฺญสิ – ย่อมเขา้ ใจ/ วาเสฏฐฺ – ดูกอ่ นวาเสฏฐะ/ อปิ – แม้บ้าง/ นุ – หรือหนอ/ ตสฺส – น้นั / ปุริสสสฺ – ของบุรษุ / อวฺหายนเหตุ – เพราะเหตุแห่งการร้องเรยี ก/ วา – หรอื วา่ / อายาจนเหตุ – เพราะเหตุแห่งการอ้อนวอน/ วา – หรือวา่ / ปตฺถนเหตุ – เพราะเหตุแห่งการปรารถนา/ วา – หรอื ว่า/ อภนิ นทฺ นเหตุ – เพราะเหตุแห่งการสรรเสริญ/ วา – หรอื วา่ / อจริ วติยา – ชอ่ื ว่าอจิรวดี/ นทิยา – ของแมน่ ำ้ / ปาริมํ – อันมใี นฝ่งั โนน้ / ตีรํ – สูฝ่ ั่ง/ โอรมิ ํ – อนั มใี นฝง่ั นี้/ ตีรํ – สู่ฝง่ั / อาคจฺเฉยฺยา”ติ? – พึงมาถงึ ”ดังน้ี?/ ฝ่ังโน้น จะเล่อื นมายังฝงั่ น้ีไดไ้ หม”/ “โน – ไม/่ หิทํ – ก+็ น+ี้ [ปพพฺ ํ – ขอ้ / สนฺทิสสฺ ติ – ย่อมปรากฏ]/ โภ – ผเู้ จรญิ / โคตม” – ขา้ แต่พระโคดม”/ ๕๔๔. “เอวเมว โข – ฉนั นั้น+เหมอื นกันแล/ วาเสฏฺฐ – ดูกอ่ นวาเสฏฐะ/ เตวิชชฺ า – ผไู้ ดไ้ ตรเพท/ พฺราหฺมณา – พราหมณ์ทง้ั หลาย/ เย – เหล่าใด/ ธมฺมา – ธรรมทั้งหลาย/ พรฺ าหมฺ ณการกา – เปน็ ธรรมท่กี ระทำใหเ้ ป็นพราหมณ์/ เต – เหลา่ นัน้ / ธมเฺ ม – ซึ่งธรรมทง้ั หลาย/ ปหาย – ละแลว้ / วตตฺ มานา – ประพฤตอิ ยู่/ เย – เหล่าใด/ ธมฺมา – ธรรมทง้ั หลาย/ อพรฺ าหมฺ ณการกา – เป็นธรรมทีไ่ ม่กระทำให้เปน็ พราหมณ์/ เต – เหล่าน้นั / ธมเฺ ม – ซ่ึงธรรมทั้งหลาย/ สมาทาย – สมาทานแล้ว/ วตฺตมานา – ประพฤตอิ ยู่/ เอวมาหสํ ุ – อย่างน+้ี กลา่ วแล้ว/ “พวกเรา ร้องเรียก/ ร้องเรียก/ ร้องเรียก/ รอ้ งเรยี ก/ ร้องเรียก/ ร้องเรยี ก “[มยํ – ข้าพเจ้าทงั้ หลาย]/ อินทฺ มวฺหยาม – ซึง่ พระอินทร์+ย่อมร้องเรียก/ [มยํ – ขา้ พเจา้ ทั้งหลาย]/ โสมมวฺหยาม – ซ่ึงพระจนั ทร์+ย่อมร้องเรยี ก/

59 [มยํ – ข้าพเจ้าทั้งหลาย]/ วรุณมวฺหยาม – ซึ่งพระพริ ณุ +ย่อมรอ้ งเรยี ก/ [มยํ – ข้าพเจา้ ทั้งหลาย]/ อสี านมวหฺ ยาม – ซึ่งพระอสี าน+ย่อมร้องเรยี ก/ [มยํ – ขา้ พเจ้าท้ังหลาย]/ ปชาปตมิ วฺหยาม – ซึ่งพระปชาบดี+ยอ่ มร้องเรยี ก/ [มยํ – ขา้ พเจา้ ทั้งหลาย]/ พฺรหฺมมวฺหยาม – ซง่ึ พระพรหม+ยอ่ มร้องเรยี ก/ [มยํ – ขา้ พเจา้ ทั้งหลาย]/ มหิทธฺ ิมวฺหยาม – ซงึ่ พระมหิทธ์ิ+ยอ่ มรอ้ งเรยี ก/ [มยํ – ขา้ พเจ้าทั้งหลาย]/ ยมมวฺหยามา”ต.ิ – ซ่ึงพระยม+ย่อมรอ้ งเรยี ก”ดังนี้/ “เต วต – เหลา่ น้ันหนอ/ วาเสฏฺฐ – ดกู ่อนวาเสฏฐะ/ เตวชิ ฺชา – ผ้ไู ด้ไตรเพท/ พฺราหมฺ ณา – พราหมณ์ทัง้ หลาย/ เย – เหลา่ ใด/ ธมมฺ า – ธรรมทัง้ หลาย/ พฺราหมฺ ณการกา – เปน็ ธรรมทก่ี ระทำให้เป็นพราหมณ์/ เต – เหล่าน้ัน/ ธมฺเม – ซ่ึงธรรมท้ังหลาย/ ปหาย – ละแล้ว/ วตฺตมานา – ประพฤตอิ ยู่/ เย – เหล่าใด/ ธมฺมา – ธรรมทง้ั หลาย/ อพรฺ าหฺมณการกา – เปน็ ธรรมทไี่ ม่กระทำให้เป็นพราหมณ์/ เต – เหล่านัน้ / ธมเฺ ม – ซงึ่ ธรรมทั้งหลาย/ สมาทาย – สมาทานแลว้ / วตฺตมานา – ประพฤตอิ ยู่/ อวฺหายนเหตุ – เพราะเหตแุ หง่ การร้องเรยี ก/ วา – หรือว่า/ อายาจนเหตุ – เพราะเหตุแห่งการอ้อนวอน/ วา – หรอื วา่ / ปตถฺ นเหตุ – เพราะเหตุแห่งการปรารถนา/ วา – หรือว่า/ อภินนฺทนเหตุ – เพราะเหตแุ ห่งการสรรเสริญ/ วา – หรอื ว่า/ กายสฺส – แห่งกาย/ เภทา – เพราะการแตกสลายไป/ ปรํ – ในเบื้องหลงั / มรณา – จากความตาย/ พรฺ หมฺ านํ – แห่งพระพรหมทัง้ หลาย/ สหพฺยปู คา – เป็นผ้เู ข้าถึงซงึ่ ความเปน็ สหาย/ ภวิสฺสนฺตี”ติ – จกั เป็น”ดังน/้ี เนตํ – หามไิ ด้+น่ัน/ [ปพฺพํ – ขอ้ ]/ ฐานํ – เปน็ ฐานะ/ วิชฺชติ. – ย่อมเป็นไปได/้ ๕๔๕. “เสยฺยถาปิ – แม้ฉันใด/ วาเสฏฐฺ – ดูก่อนวาเสฏฐะ/ อยํ – น้ี/ อจิรวตี – ชอ่ื ว่าอจิรวดี/ นที – แมน่ ำ้ / ปรู า – เป็นแม่นำ้ อนั เต็ม/ อุทกสฺส – ดว้ ยนำ้ / สมตติ ตฺ กิ า – เป็นแม่น้ำอันมีนำ้ เสมอฝงั่ / กากเปยฺยา. – เปน็ แมน่ ้ำอนั นกกาดื่มกินได้/ อถ – ต่อมา/ ปุรโิ ส – บุรุษ/ อาคจเฺ ฉยยฺ – พึงมาถงึ / ปารตฺถิโก – เป็นผตู้ ้องการเพื่อการขา้ มไปส่ฝู ั่ง/ ปารคเวสี – เป็นผู้แสวงหาฝ่งั / ปารคามี – เป็นผไู้ ปถงึ ฝัง่ / ปารํ – สู่ฝง่ั / ตรติ ุกาโม. – เปน็ ผปู้ ระสงค์เพ่ือการขา้ มไป/ โส – เขา/ โอรเิ ม – อันมีในฝั่งนี้/ ตีเร – ทฝ่ี ั่ง/ ทฬฺหาย – เหนียว/ อนฺทุยา – ด้วยเชือก/ ปจฺฉาพาหํ – ใหเ้ ป็นผู้มแี ขนในภายหลัง/ คาฬฺหพนธฺ นํ – ให้เปน็ เคร่ืองผกู อันแนน่ หนา/ พทโฺ ธ. – ผูกมดั แล้ว/ “ตํ – นั้น/ [วตฺถํุ – ซง่ึ เรอ่ื ง/ ตฺวํ – เธอ]/ กึ – ว่าอย่างไร/ มญฺญสิ – ย่อมเขา้ ใจ/ วาเสฏฐฺ – ดกู ่อนวาเสฏฐะ/ อปิ – แม้บา้ ง/ นุ – หรอื หนอ/ โส – นน้ั / ปุริโส – บุรุษ/ อจิรวติยา – ชอื่ วา่ อจิรวดี/ นทยิ า – แห่งแม่นำ้ / โอริมา – อันมใี นฝั่งน้ี/ ตีรา – จากฝ่งั / ปาริมํ – อนั มใี นฝ่งั โนน้ / ตีรํ – สฝู่ ั่ง/ คจฺเฉยยฺ า”ติ? – พงึ ไป”ดงั น?ี้ /

60 “โน – ไม/่ หิทํ – ก็+น้+ี [ปพพฺ ํ – ขอ้ / สนทฺ ิสฺสติ – ยอ่ มปรากฏ]/ โภ – ผเู้ จรญิ / โคตม” – ข้าแต่พระโคดม”/ ๕๔๖. “เอวเมว โข – ฉนั นน้ั +เหมือนกนั แล/ วาเสฏฺฐ – ดกู ่อนวาเสฏฐะ/ ปญฺจิเม – ๕ ประการ+เหลา่ นี้/ กามคุณา – กามคุณทง้ั หลาย/ อริยสฺส – ของพระอรยิ ะ/ วินเย – ในวินัย/ อนฺทตู ิปิ – ขอื่ คา+ดังน+้ี บา้ ง/ [มยา – อันข้าพเจ้า]/ วจุ จฺ นฺติ – ย่อมกล่าวเรยี ก/ พนฺธนนฺติปิ – เครอ่ื งจองจำ+ดงั น้ี+บา้ ง/ [มยา – อนั ขา้ พเจ้า]/ วุจจฺ นตฺ ิ. – ยอ่ มกล่าวเรยี ก/ กตเม – คอื อะไรบ้าง/ ปญฺจ? – ๕ ประการ?/ จกขฺ ุวญิ เฺ ญยยฺ า – ท่ีพึงรแู้ จ้งดว้ ยตา/ รูปา – รปู ทัง้ หลาย/ อิฏฐฺ า – เปน็ รปู อันน่าปรารถนา/ กนฺตา – เปน็ รูปอนั น่ารักใคร่/ มนาปา – เป็นรูปอันน่าพอใจ/ ปิยรปู า – เป็นรูปอันชวนให้รกั / กามปู สหํ ิตา – เปน็ รปู อันชกั ใหใ้ คร่/ รชนยี า. – เปน็ รปู เป็นท่ตี ั้งแหง่ ความกำหนัด/ โสตวญิ ฺเญยฺยา – ที่พงึ ร้แู จ้งด้วยหู/ สทฺทาฯเปฯ – เสยี งท้งั หลาย ฯลฯ/ ฆานวิญเฺ ญยฺยา – ท่พี ึงรู้แจ้งดว้ ยจมูก/ คนฺธาฯเปฯ – กล่นิ ท้งั หลาย ฯลฯ/ ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา – ท่พี ึงรู้แจ้งด้วยลน้ิ / รสาฯเปฯ – รสท้งั หลาย ฯลฯ/ กายวญิ ฺเญยฺยา – ที่พงึ รู้แจง้ ดว้ ยกาย/ โผฏฐฺ พฺพา – โผฏฐพั พะท้งั หลาย/ อิฏฐฺ า – เปน็ กายอันนา่ ปรารถนา/ กนฺตา – เป็นกายอันน่ารกั ใคร่/ มนาปา – เป็นกายอนั น่าพอใจ/ ปยิ รูปา – เปน็ กายอันชวนให้รัก/ กามูปสหํ ิตา – เป็นกายอนั ชักใหใ้ คร่/ รชนียา. – เปน็ กายเปน็ ที่ต้ังแห่งความกำหนัด/ “อิเม โข – เหลา่ นีแ้ ล/ วาเสฏฐฺ – ดูก่อนวาเสฏฐะ/ ปญจฺ – ๕ ประการ/ กามคุณา – กามคุณทัง้ หลาย/ อริยสสฺ – ของพระอรยิ ะ/ วนิ เย – ในวินยั / อนทฺ ูติปิ – ขื่อคา+ดังน้+ี บา้ ง/ [มยา – อนั ขา้ พเจา้ ]/ วุจฺจนฺติ – ยอ่ มกล่าวเรยี ก/ พนฺธนนฺตปิ ิ – เครอื่ งจองจำ+ดังน+ี้ บ้าง/ [มยา – อนั ขา้ พเจา้ ]/ วุจจฺ นตฺ ิ. – ยอ่ มกล่าวเรียก/ อเิ ม โข – เหล่าน้ีแล/ วาเสฏฺฐ – ดูกอ่ นวาเสฏฐะ/ ปญจฺ – ๕ ประการ/ กามคเุ ณ – ซึง่ กามคุณทั้งหลาย/ เตวิชฺชา – ผู้ไดไ้ ตรเพท/ พฺราหฺมณา – พราหมณท์ ้ังหลาย/ คธิตา – ผกู้ ำหนัดแล้ว/ มจุ ฉฺ ิตา – ผ้สู ยบแลว้ / อชฺโฌปนนฺ า – ผูห้ มกมนุ่ แล้ว/ อนาทนี วทสฺสาวิโน – ผู้มองไมเ่ หน็ โทษ/ อนิสฺสรณปญญฺ า – ผไู้ ม่มีปญั ญาทจี่ ะสลัดออก/ ปรภิ ญุ ฺชนฺติ. – ยอ่ มบรโิ ภค/ เต วต – เหลา่ น้ันหนอ/ [พฺราหมฺ ณา – พราหมณ์ท้งั หลาย]/ วาเสฏฐฺ – ดกู ่อนวาเสฏฐะ/ เตวชิ ฺชา – ผู้ได้ไตรเพท/ พฺราหมฺ ณา – พราหมณ์ท้งั หลาย/ เย – เหลา่ ใด/ ธมมฺ า – ธรรมทั้งหลาย/ พฺราหฺมณการกา – เป็นธรรมท่ีกระทำให้เปน็ พราหมณ์/ เต – เหลา่ น้นั / ธมฺเม – ซึ่งธรรมทง้ั หลาย/ ปหาย – ละแล้ว/ วตตฺ มานา – ประพฤติอยู่/ เย – เหลา่ ใด/ ธมฺมา – ธรรมทัง้ หลาย/ อพฺราหมฺ ณการกา – เปน็ ธรรมท่ไี ม่กระทำให้เป็นพราหมณ์/ เต – เหล่าน้ัน/ ธมเฺ ม – ซง่ึ ธรรมท้ังหลาย/ สมาทาย – สมาทานแล้ว/ วตตฺ มานา – ประพฤตอิ ยู่/ ปญฺจ – ๕ ประการ/ กามคุเณ – ซึ่งกามคุณทัง้ หลาย/ คธติ า – ผู้กำหนัดแลว้ / มุจฉฺ ติ า – ผ้สู ยบแลว้ / อชฺโฌปนนฺ า – ผ้หู มกมนุ่ แลว้ / อนาทีนวทสสฺ าวิโน –

61 ผ้มู องไมเ่ หน็ โทษ/ อนิสสฺ รณปญญฺ า – ผูไ้ มม่ ปี ัญญาที่จะสลดั ออก/ ปริภญุ ฺชนฺตา – บรโิ ภคอยู่/ กามนทฺ ุพนธฺ นพทฺธา – เป็นผู้อนั ตรวนคือกามผูกไว้แล้ว/ กายสสฺ – แห่งกาย/ เภทา – เพราะการแตกสลายไป/ ปรํ – ในเบอื้ งหลัง/ มรณา – จากความตาย/ พฺรหฺมานํ – แหง่ พระพรหมทงั้ หลาย/ สหพฺยปู คา – เป็นผู้เขา้ ถึงซึง่ ความเปน็ สหาย/ ภวิสฺสนตฺ ี”ติ – จกั เปน็ ”ดงั น/้ี เนตํ – หามิได้+นนั่ / [ปพฺพํ – ข้อ]/ ฐานํ – เปน็ ฐานะ/ วิชฺชติ. – ยอ่ มเปน็ ไปได/้ ๕๔๗. “เสยยฺ ถาปิ – แมฉ้ ันใด/ วาเสฏฺฐ – ดกู ่อนวาเสฏฐะ/ อยํ – นี้/ อจริ วตี – ชอื่ ว่าอจริ วดี/ นที – แม่นำ้ / ปูรา – เป็นแมน่ ำ้ อนั เต็ม/ อุทกสฺส – ด้วยน้ำ/ สมติตตฺ ิกา – เปน็ แมน่ ำ้ อนั มนี ำ้ เสมอฝง่ั / กากเปยฺยา. – เป็นแม่น้ำอนั นกกาด่ืมกนิ ได้/ อถ – ตอ่ มา/ ปรุ ิโส – บุรุษ/ อาคจฺเฉยฺย – พงึ มาถงึ / ปารตฺถโิ ก – เปน็ ผูต้ อ้ งการเพ่ือการข้ามไปส่ฝู งั่ / ปารคเวสี – เป็นผแู้ สวงหาฝัง่ / ปารคามี – เป็นผ้ไู ปถึงฝ่ัง/ ปารํ – สู่ฝั่ง/ ตรติ ุกาโม. – เป็นผปู้ ระสงค์เพื่อการข้ามไป/ โส – นน้ั / [ปรุ โิ ส – บุรุษ]/ โอริเม – อนั มีในฝง่ั นี้/ ตีเร – ที่ฝ่ัง/ สสสี ํ – อันเปน็ ไปกับด้วยศรี ษะ/ [สรีรํ – ซงึ่ สรรี ะ]/ ปารปุ ติ วฺ า – คลมุ แล้ว/ นิปชเฺ ชยยฺ . – พึงนอน/ “ตํ – นนั้ / [วตถฺ ุํ – ซ่ึงเร่อื ง/ ตวฺ ํ – เธอ]/ กึ – วา่ อย่างไร/ มญฺญสิ – ย่อมเข้าใจ/ วาเสฏฺฐ – ดกู ่อนวาเสฏฐะ/ อปิ – แม้บา้ ง/ นุ – หรือหนอ/ โส – นั้น/ ปุริโส – บรุ ษุ / อจริ วติยา – ช่อื วา่ อจิรวดี/ นทยิ า – ของแมน่ ำ้ / โอริมา – อันมใี นฝ่ังน้ี/ ตรี า – จากฝั่ง/ ปาริมํ – อนั มีในฝง่ั โน้น/ ตรี ํ – สฝู่ งั่ / คจฺเฉยยฺ า”ติ? – พงึ ไป”ดังน?้ี / “โน – ไม/่ หิทํ – ก+็ นี้+[ปพพฺ ํ – ขอ้ / สนทฺ สิ ฺสติ – ย่อมปรากฏ]/ โภ – ผเู้ จริญ/ โคตม” – ข้าแต่พระโคดม”/ ๕๔๘. “เอวเมว โข – ฉันน้นั +เหมือนกันแล/ วาเสฏฐฺ – ดกู อ่ นวาเสฏฐะ/ ปญจฺ ิเม – ๕ ประการ+เหล่าน้ี/ นวี รณา – นิวรณ์ทง้ั หลาย/ อริยสฺส – ของพระอรยิ ะ/ วนิ เย – ในวนิ ัย/ อาวรณาตปิ ิ – เครอ่ื งหน่วงเหนยี่ ว+ดังน+้ี บา้ ง/ [มยา – อนั ข้าพเจา้ ]/ วจุ จฺ นตฺ ิ – ย่อมกลา่ วเรียก/ นีวรณาติปิ – เครอื่ งกางก้นั +ดังน้ี+บา้ ง/ [มยา – อันข้าพเจ้า]/ วจุ ฺจนตฺ ิ – ยอ่ มกล่าวเรยี ก/ โอนาหนาติปิ – เคร่ืองรดั รงึ +ดังน้+ี บา้ ง/ [มยา – อันข้าพเจ้า]/ วุจจฺ นตฺ ิ – ย่อมกลา่ วเรียก/ ปริโยนาหนาตปิ ิ – เครื่องตรงึ ตรา+ดงั น+้ี บ้าง/ [มยา – อันข้าพเจา้ ]/ วุจจฺ นฺต.ิ – ยอ่ มกลา่ วเรยี ก/ กตเม – คืออะไรบา้ ง/ ปญจฺ ? – ๕ ประการ?/ กามจฺฉนฺทนีวรณํ – เคร่ืองกางกนั้ คือกามฉนั ทะ/ พฺยาปาทนีวรณํ – เครือ่ งกางก้ันคือพยาบาท/ ถินมทิ ฺธนีวรณํ – เครือ่ งกางกัน้ คอื ถนี มิทธะ/ อทุ ธฺ จฺจกกุ กฺ ุจฺจนวี รณํ – เครื่องกางก้ันคืออุทธจั จกกุ กุจจะ/ วจิ กิ จิ ฉฺ านีวรณํ. – เครอื่ งกางกั้นคอื วจิ ิกิจฉา/ อเิ ม โข – เหลา่ น้ีแล/ วาเสฏฺฐ – ดูก่อนวาเสฏฐะ/ ปญฺจ – ๕ ประการ/ นวี รณา – นวิ รณท์ ้ังหลาย/ อริยสสฺ – ของพระอริยะ/ วินเย – ในวนิ ัย/ อาวรณาตปิ ิ –

62 เคร่อื งหน่วงเหนี่ยว+ดงั นี+้ บา้ ง/ [มยา – อนั ข้าพเจ้า]/ วจุ ฺจนตฺ ิ – ย่อมกล่าวเรยี ก/ นวี รณาตปิ ิ – เครอ่ื งกางก้ัน+ดังนี+้ บา้ ง/ [มยา – อนั ข้าพเจา้ ]/ วจุ ฺจนฺติ – ย่อมกลา่ วเรยี ก/ โอนาหนาตปิ ิ – เครอ่ื งรดั รงึ +ดังนี+้ บา้ ง/ [มยา – อันข้าพเจา้ ]/ วุจจฺ นฺติ – ยอ่ มกล่าวเรียก/ ปริโยนาหนาตปิ ิ – เคร่อื งตรงึ ตรา+ดังน+้ี บา้ ง/ [มยา – อนั ข้าพเจ้า]/ วุจจฺ นฺติ. – ย่อมกล่าวเรยี ก/ ๕๔๙. “อเิ มหิ โข – เหลา่ นี้แล/ วาเสฏฺฐ – ดูกอ่ นวาเสฏฐะ/ ปญฺจหิ – ๕ ประการ/ นวี รเณหิ – อนั นวิ รณ์ทงั้ หลาย/ เตวิชชฺ า – ผไู้ ดไ้ ตรเพท/ พฺราหฺมณา – พราหมณ์ทั้งหลาย/ อาวุฏา – หน่วงเหนีย่ วแลว้ / นิวุฏา – กางก้นั แลว้ / โอนทฺธา – รดั รงึ แลว้ / ปริโยนทธฺ า. – ตรึงเอาไวแ้ ลว้ / เต วต – เหลา่ นนั้ หนอ/ วาเสฏฐฺ – ดกู ่อนวาเสฏฐะ/ เตวชิ ชฺ า – ผ้ไู ดไ้ ตรเพท/ พฺราหฺมณา – พราหมณ์ทัง้ หลาย/ เย – เหลา่ ใด/ ธมฺมา – ธรรมทง้ั หลาย/ พฺราหมฺ ณการกา – เปน็ ธรรมทกี่ ระทำใหเ้ ปน็ พราหมณ์/ เต – เหลา่ นั้น/ ธมฺเม – ซึ่งธรรมทั้งหลาย/ ปหาย – ละแลว้ / วตฺตมานา – ประพฤตอิ ยู่/ เย – เหล่าใด/ ธมฺมา – ธรรมทง้ั หลาย/ อพรฺ าหมฺ ณการกา – เปน็ ธรรมที่ไม่กระทำให้เปน็ พราหมณ์/ เต – เหลา่ นั้น/ ธมเฺ ม – ซ่ึงธรรมทัง้ หลาย/ สมาทาย – สมาทานแล้ว/ วตตฺ มานา – ประพฤติอยู่/ ปญจฺ หิ – ๕ ประการ/ นวี รเณหิ – อันนวิ รณ์ทงั้ หลาย/ อาวฏุ า – หนว่ งเหน่ยี วแล้ว/ นิวฏุ า – กางก้ันแลว้ / โอนทธฺ า – รัดรึงแล้ว/ ปริโยนทฺธา. – ตรึงเอาไว้แลว้ / กายสฺส – แหง่ กาย/ เภทา – เพราะการแตกสลายไป/ ปรํ – ในเบ้ืองหลงั / มรณา – จากความตาย/ พรฺ หฺมานํ – แหง่ พระพรหมทง้ั หลาย/ สหพฺยูปคา – เปน็ ผู้เขา้ ถงึ ซ่งึ ความเปน็ สหาย/ ภวสิ สฺ นฺตี”ติ – จกั เป็น”ดังน/ี้ เนตํ – หามไิ ด+้ น่นั / [ปพพฺ ํ – ขอ้ ]/ ฐานํ – เปน็ ฐานะ/ วิชฺชติ. – ยอ่ มเป็นไปได/้ สํสนฺทนกถา – กถาว่าด้วยการตรัสเทยี บเคียง [ระหวา่ งพรหมกับพราหมณ์]/ ๕๕๐. “ตํ – น้ัน/ [วตฺถํุ – ซ่ึงเร่อื ง/ ตฺวํ – เธอ]/ กึ – วา่ อย่างไร/ มญฺญสิ – ยอ่ มเขา้ ใจ/ วาเสฏฐฺ – ดกู อ่ นวาเสฏฐะ/ กนิ ตฺ ิ – ว่าอยา่ งไร/ เต – อนั เธอ/ สตุ ํ – สดับมาแล้ว/ พฺราหฺมณานํ – ของพราหมณ์ทั้งหลาย/ วุทธฺ านํ – ผู้แก/่ มหลฺลกานํ – ผู้เฒา่ / อาจริยปาจรยิ านํ – ผเู้ ปน็ อาจารยแ์ ละปาจารย์/ สปริคฺคโห – เป็นมเี ครอ่ื งเกาะเกี่ยว/ วา – หรือว่า/ พรฺ หฺมา – พรหม/ อปรคิ ฺคโห – เป็นไมม่ เี ครื่องเกาะเก่ียว/ วา”ต?ิ – หรอื ว่า”ดังนี้?/ “[พรฺ หฺมา – พรหม]/ อปริคฺคโห – เป็นไม่มเี คร่อื งเกาะเกี่ยว/ โภ – ผเู้ จริญ/ โคตม” – ข้าแต่พระโคดม”/ “[พรฺ หมฺ า – พรหม]/ สเวรจติ ฺโต – เป็นคิดจองเวร/ วา – หรือว่า/ อเวรจติ ฺโต – เป็นไม่คิดจองเวร/ วา”ติ? – หรือวา่ ”ดงั น้ี?/ “[พรฺ หฺมา – พรหม]/ อเวรจิตโฺ ต – เป็นไม่คิดจองเวร/ โภ – ผู้เจริญ/ โคตม” – ขา้ แต่พระโคดม”/ “[พฺรหมฺ า – พรหม]/ สพฺยาปชฺชจิตโฺ ต – เป็นคิดเบียดเบียน/ วา – หรอื ว่า/ อพยฺ าปชฺชจติ ฺโต – เป็นไมค่ ิดเบียดเบยี น/ วา”ติ? – หรอื ว่า”ดงั นี้?/

63 “[พฺรหมฺ า – พรหม]/ อพฺยาปชฺชจติ โฺ ต – เป็นไม่คิดเบียดเบยี น/ โภ – ผเู้ จริญ/ โคตม” – ข้าแต่พระโคดม”/ “[พรฺ หฺมา – พรหม]/ สํกิลฏิ ฺฐจติ ฺโต – เป็นมีจิตเศร้าหมอง/ วา – หรอื วา่ / อสกํ ลิ ิฏฐฺ จติ ฺโต – เป็นมีจติ ไม่เศร้าหมอง/ วา”ติ? – หรือวา่ ”ดงั น้ี?/ “[พรฺ หมฺ า – พรหม]/ อสํกิลฏิ ฐฺ จติ โฺ ต – เป็นมีจติ ไม่เศร้าหมอง/ โภ – ผ้เู จริญ/ โคตม” – ข้าแต่พระโคดม”/ “[พรฺ หฺมา – พรหม]/ วสวตฺตี – เป็นบังคับจิตใหอ้ ยู่ในอำนาจได้/ วา – หรือวา่ / อวสวตฺตี – เป็นบังคบั จติ ให้อยู่ในอำนาจไมไ่ ด้/ วา”ติ? – หรอื วา่ ”ดังน้ี?/ “[พฺรหฺมา – พรหม]/ วสวตฺตี – บังคบั จิตให้อยู่ในอำนาจได้/ โภ – ผ้เู จริญ/ โคตม” – ขา้ แต่พระโคดม”/ “ตํ – น้ัน/ [วตถฺ ํุ – ซ่งึ เร่อื ง/ ตวฺ ํ – เธอ]/ กึ – ว่าอย่างไร/ มญฺญสิ – ย่อมเข้าใจ/ วาเสฏฐฺ – ดกู อ่ นวาเสฏฐะ/ สปริคคฺ หา – เปน็ ผู้มเี ครือ่ งเกาะเก่ยี ว/ วา – หรือวา่ / เตวิชชฺ า – ผไู้ ด้ไตรเพท/ พรฺ าหมฺ ณา – พราหมณ์ทงั้ หลาย/ อปรคิ ฺคหา – เปน็ ผู้ไม่มีเคร่ืองเกาะเกย่ี ว/ วา”ต?ิ – หรอื วา่ ”ดงั นี้?/ “[พฺราหมฺ ณา – พราหมณท์ ้ังหลาย]/ สปรคิ คฺ หา – เป็นผู้มีเครื่องเกาะเกย่ี ว/ โภ – ผู้เจริญ/ โคตม” – ข้าแต่พระโคดม”/ “[พรฺ าหฺมณา – พราหมณ์ทง้ั หลาย]/ สเวรจติ ฺตา – เปน็ ผคู้ ดิ จองเวร/ วา – หรอื ว่า/ อเวรจิตฺตา – เปน็ ผู้ไมค่ ิดจองเวร/ วา”ต?ิ – หรอื ว่า”ดงั น้ี?/ “[พรฺ าหฺมณา – พราหมณท์ ัง้ หลาย]/ สเวรจิตตฺ า – เปน็ ผู้คิดจองเวร/ โภ – ทา่ นผู้เจรญิ ท้ังหลาย/ โคตม” – ขา้ แต่พระโคดม”/ “สพฺยาปชชฺ จติ ฺตา – เปน็ ผู้คดิ เบียดเบียน/ วา – หรือวา่ / อพยฺ าปชชฺ จติ ฺตา – เปน็ ผู้ไมค่ ดิ เบียดเบยี น/ วา”ติ? – หรอื วา่ ”ดงั นี้?/ “[พรฺ าหมฺ ณา – พราหมณ์ท้ังหลาย]/ สพฺยาปชฺชจติ ตฺ า – เปน็ ผู้คดิ เบียดเบียน/ โภ – ผเู้ จริญ/ โคตม” – ข้าแตพ่ ระโคดม”/ “[พรฺ าหฺมณา – พราหมณท์ ั้งหลาย]/ สํกิลิฏฐฺ จิตตฺ า – เปน็ ผู้มจี ติ เศรา้ หมอง/ วา – หรอื วา่ / อสํกลิ ิฏฐฺ จติ ฺตา – เป็นผู้มจี ิตไม่เศร้าหมอง/ วา”ติ? – หรือวา่ ”ดังน้ี?/ “[พฺราหฺมณา – พราหมณท์ ั้งหลาย]/ สํกิลิฏฺฐจิตตฺ า – เป็นผู้มีจติ เศรา้ หมอง/ โภ – ผเู้ จริญ/ โคตม” – ขา้ แต่พระโคดม”/ “[พฺราหมฺ ณา – พราหมณ์ทั้งหลาย]/ วสวตตฺ ี – เปน็ ผู้บงั คับจิตให้อยูใ่ นอำนาจได้/ วา – หรือว่า/ อวสวตฺตี – เป็นผู้บังคบั จติ ให้อยใู่ นอำนาจไมไ่ ด้/ วา”ติ? – หรือว่า”ดงั น้ี?/ “[พรฺ าหฺมณา – พราหมณ์ทั้งหลาย]/ อวสวตตฺ ี – เป็นผู้บงั คับจติ ให้อยใู่ นอำนาจไม่ได้/ โภ – ผู้เจริญ/ โคตม” – ขา้ แตพ่ ระโคดม”/

64 ๕๕๑. “อติ ิ – ดว้ ยประการฉะน้ี/ กริ – ไดย้ นิ ว่า/ วาเสฏฺฐ – ดูก่อนวาเสฏฐะ/ สปริคคฺ หา – เป็นผู้มีเคร่อื งเกาะเก่ียว/ เตวิชฺชา – ผ้ไู ด้ไตรเพท/ พรฺ าหฺมณา – พราหมณ์ท้ังหลาย/ อปริคฺคโห – เป็นผู้ผไู้ มม่ ีเครื่องเกาะเกย่ี ว/ พรฺ หมฺ า. – พรหม/ อปิ – บ้างหรอื / นุ โข – หนอแล/ สปรคิ ฺคหานํ – มีเคร่ืองเกาะเกย่ี ว/ เตวิชชฺ านํ – ผู้ได้ไตรเพท/ พฺราหฺมณานํ – ของพราหมณท์ ั้งหลาย/ อปรคิ คฺ เหน – ผไู้ ม่มีเครื่องเกาะเกย่ี ว/ พฺรหฺมนุ า – กบั พรหม/ สทธฺ ึ – กบั / สสํ นทฺ ติ – ยอ่ มเปรยี บ/ สเมต”ี ต?ิ – ย่อมเทยี บ”ดังน้ี?/ “โน – ไม/่ หิทํ – ก็+น+ี้ [ปพฺพํ – ขอ้ / สนทฺ สิ สฺ ติ – ย่อมปรากฏ]/ โภ – ผ้เู จรญิ / โคตม” – ขา้ แต่พระโคดม”/ “สาธุ – ถูกละ/ วาเสฏฺฐ – ดกู ่อนวาเสฏฐะ/ เต วต – เหล่าน้ันหนอ/ วาเสฏฺฐ – ดูก่อนวาเสฏฐะ/ สปรคิ คฺ หา – มเี คร่อื งเกาะเก่ยี ว/ เตวชิ ฺชา – ผไู้ ด้ไตรเพท/ พรฺ าหมฺ ณา – พราหมณ์ทัง้ หลาย/ กายสสฺ – แหง่ กาย/ เภทา – เพราะการแตกสลายไป/ ปรํ – ในเบ้ืองหลงั / มรณา – จากความตาย/ อปริคฺคหสฺส – ผู้ไมม่ เี คร่อื งเกาะเกี่ยว/ พฺรหมฺ ุโน – แห่งพรหม/ สหพฺยปู คา – เปน็ ผ้เู ขา้ ถงึ ซ่ึงความเปน็ สหาย/ ภวสิ สฺ นตฺ ี”ติ – จักเป็น”ดังนี้/ เนตํ – หามิได+้ น่ัน/ [ปพพฺ ํ – ขอ้ ]/ ฐานํ – เป็นฐานะ/ วชิ ฺชติ. – ยอ่ มเป็นไปได้/ “อิติ – ดว้ ยประการฉะน้ี/ กิร – ได้ยนิ วา่ / วาเสฏฐฺ – ดกู อ่ นวาเสฏฐะ/ สเวรจิตฺตา – เปน็ ผู้คิดจองเวร/ เตวิชฺชา – ผไู้ ด้ไตรเพท/ พรฺ าหฺมณา – พราหมณ์ทัง้ หลาย/ อเวรจติ ฺโต – เป็นผู้ไม่คดิ จองเวร/ พรฺ หฺมาฯเปฯ – พรหม ฯลฯ/ สพยฺ าปชฺชจติ ฺตา – เปน็ ผู้คดิ เบยี ดเบยี น/ เตวชิ ฺชา – ผู้ได้ไตรเพท/ พรฺ าหมฺ ณา – พราหมณ์ทงั้ หลาย/ อพฺยาปชฺชจติ โฺ ต – เป็นผู้ไม่คิดเบียดเบียน/ พรฺ หมฺ าฯเปฯ – พรหม ฯลฯ/ สกํ ลิ ิฏฐฺ จิตตฺ า – เป็นผู้มีจติ เศรา้ หมอง/ เตวิชฺชา – ผไู้ ดไ้ ตรเพท/ พรฺ าหมฺ ณา – พราหมณ์ทงั้ หลาย/ อสํกิลิฏฺฐจติ โฺ ต – เป็นผูม้ จี ติ ไมเ่ ศรา้ หมอง/ พฺรหฺมาฯเปฯ – พรหม ฯลฯ/ อวสวตฺตี – เปน็ ผู้บงั คับจติ ใหอ้ ยู่ในอำนาจไมไ่ ด้/ เตวิชฺชา – ผไู้ ด้ไตรเพท/ พรฺ าหฺมณา – พราหมณ์ทง้ั หลาย/ วสวตฺตี – เป็นผู้บงั คับจติ ให้อยู่ในอำนาจได้/ พฺรหฺมา – พรหม/ อปิ – บ้างหรือ/ นุ โข – หนอแล/ อวสวตตฺ ีนํ – ผูบ้ ังคับจติ ใหอ้ ย่ใู นอำนาจไม่ได้/ เตวชิ ชฺ านํ – ผไู้ ด้ไตรเพท/ พรฺ าหฺมณานํ – ของพราหมณท์ ั้งหลาย/ วสวตตฺ นิ า – ผบู้ งั คบั จิตใหอ้ ยใู่ นอำนาจได้/ พฺรหมฺ ุนา – ด้วยพรหม/ สทฺธึ – กับ/ สํสนฺทติ – ย่อมเปรียบ/ สเมต”ี ต?ิ – ยอ่ มเทยี บ”ดังนี้?/ “โน – ไม/่ หิทํ – ก็+นี้+[ปพพฺ ํ – ขอ้ / สนฺทิสสฺ ติ – ย่อมปรากฏ]/ โภ – ผเู้ จรญิ / โคตม” – ขา้ แต่พระโคดม”/ “สาธุ – ถูกละ/ วาเสฏฐฺ – ดกู อ่ นวาเสฏฐะ/ เต วต – เหลา่ นัน้ หนอ/ วาเสฏฺฐ – ดูก่อนวาเสฏฐะ/ อวสวตตฺ ี – เปน็ ผู้บังคับจิตให้อย่ใู นอำนาจไมไ่ ด้/ เตวิชฺชา – ผู้ไดไ้ ตรเพท/ พฺราหมฺ ณา – พราหมณ์ทง้ั หลาย/ กายสฺส – แหง่ กาย/ เภทา – เพราะการแตกสลายไป/ ปรํ – ในเบ้ืองหลัง/ มรณา – จากความตาย/ วสวตฺติสฺส – ผู้บังคบั จติ ให้อยใู่ นอำนาจได้/ พฺรหมฺ ุโน – แห่งพรหม/ สหพฺยปู คา –

65 เปน็ ผเู้ ขา้ ถึงซึ่งความเปน็ สหาย/ ภวสิ สฺ นฺตี”ติ – จกั เปน็ ”ดังน้ี/ เนตํ – หามไิ ด้+นัน่ / [ปพพฺ ํ – ขอ้ ]/ ฐานํ – เปน็ ฐานะ/ วิชฺชติ. – ยอ่ มเป็นไปได้/ ๕๕๒. “อิธ โข – น้ีแล/ [โลเก – ในโลก]/ ปน – ก/็ เต – ของเธอ/ วาเสฏฺฐ – ดกู ่อนวาเสฏฐะ/ เตวิชฺชา – ผู้ได้ไตรเพท/ พฺราหฺมณา – พราหมณ์ท้ังหลาย/ อาสที ติ ฺวา – จมลงแล้ว/ สสํ ที นฺติ – ย่อมจมอยู่/ สสํ ีทิตฺวา – จมลงแล้ว/ วิสารํ – ซึ่งความยอ่ ยยับ/ ปาปุณนฺติ – ย่อมถึง/ สุกขฺ ตรํ – วา่ อนั ตนข้ามไปไดง้ ่าย ๆ/ มญฺเญ – เหน็ จะ/ ตรนฺติ. – ยอ่ มขา้ ไป/ ตสมฺ า – น้ัน/ [การณา – เพราะเหตุ]/ อทิ ํ – น้ี/ เตวิชฺชานํ – ผไู้ ด้ไตรเพท/ พรฺ าหฺมณานํ – ของพราหมณ์ท้งั หลาย/ เตวิชฺชาอิรณิ นฺติปิ – วา่ ดงกนั ดารคอื ไตรเพท+ดงั นี้+บา้ ง/ [มยา – อันขา้ พเจ้า]/ วุจจฺ ติ – ย่อมกลา่ วเรียก/ เตวชิ ฺชาววิ นนตฺ ิปิ – ว่าป่าใหญ่คือไตรเพท+ดังนี+้ บ้าง/ [มยา – อนั ขา้ พเจา้ ]/ วจุ จฺ ติ – ย่อมกล่าวเรียก/ เตวชิ ชฺ าพฺยสนนตฺ ิปิ – ว่าความพนิ าศคือไตรเพท+ดงั นี+้ บ้าง/ วุจฺจตี”ติ. – ยอ่ มกล่าวเรยี ก/ ๕๕๓. เอวํ – อยา่ งน้ี+[วจเน – ครน้ั เมอื่ พระดำรสั / ภควตา – อนั พระผู้มพี ระภาค]/ วตุ เฺ ต – ตรสั แล้ว/ วาเสฏโฺ ฐ – ชอื่ วา่ วาเสฏฐะ/ มาณโว – มาณพ/ ภควนฺตํ – กบั พระผ้มู ีพระภาคเจา้ / เอตทโวจ – นัน่ +[วจนํ – ซึ่งคำ]+ได้กราบทูลแลว้ / “สตุ ํ – ได้ยนิ มาแลว้ / เมตํ – อันขา้ พเจา้ +น่นั / [วจนํ – คำพูด]/ โภ – ผู้เจรญิ / โคตม – ข้าแต่พระโคดม/ สมโณ – พระสมณะ/ โคตโม – ผูโ้ คดม/ พฺรหฺมานํ – แหง่ พระพรหมท้ังหลาย/ สหพฺยตาย – เพือ่ ความเปน็ สหาย/ มคคฺ ํ – ซ่ึงทาง/ ชานาตี”ต.ิ – ยอ่ มทรงรู้จัก”ดงั นี้/ “ตํ – นนั้ / [วตถฺ ุํ – ซ่งึ เรอื่ ง/ ตวฺ ํ – เธอ]/ กึ – วา่ อยา่ งไร/ มญญฺ สิ – ย่อมเข้าใจ/ วาเสฏฐฺ . – ดกู อ่ นวาเสฏฐะ/ อาสนเฺ น – อนั ใกล้/ [ฐาเน – ในท่ี]/ อิโต – นี้/ [ฐานโต – จากท]ี่ / มนสากฏํ – หมบู่ ้านมนสากฏะ/ น – ไม/่ อโิ ต – นี้/ [ฐานโต – จากท]่ี / ทูเร – ในท่ีไกล/ มนสากฏ”นตฺ ิ? – หมูบ่ า้ นมนสากฏะ”ดงั น้ี?/ “เอวํ – อยา่ งนนั้ / โภ – ผู้เจริญ/ โคตม – ข้าแต่พระโคดม/ อาสนเฺ น – อนั ใกล้/ [ฐาเน – ในท่ี]/ อโิ ต – น้ี/ [ฐานโต – จากท]ี่ / มนสากฏํ – หม่บู า้ นมนสากฏะ/ น – ไม/่ อโิ ต – นี้/ [ฐานโต – จากท]ี่ / ทูเร – ในที่ไกล/ มนสากฏ”นฺต.ิ – หมูบ่ ้านมนสากฏะ”ดงั น้ี/ ๕๕๔. “ตํ – น้ัน/ [วตถฺ ํุ – ซึ่งเรื่อง/ ตวฺ ํ – เธอ]/ กึ – วา่ อยา่ งไร/ มญฺญสิ – ยอ่ มเขา้ ใจ/ วาเสฏฺฐ – ดกู ่อนวาเสฏฐะ/ อิธสสฺ – น้+ี พงึ เป็น/ ปุริโส – บรุ ษุ / มนสากเฏ – ในหมู่บา้ นมนสากฏะ/ ชาตสํวทโฺ ธ. – เป็นผเู้ กิดแลว้ และเตบิ โตมาแลว้ / [มนุสฺสา – มนษุ ยท์ ้งั หลาย]/ ตเมนํ – นัน้ +น่ัน/ [ปุรสิ ํ – กับบุรษุ ]/ มนสากฏโต – จากหมบู่ า้ นมนสากฏะ/ ตาวเทว – ในขณะนั้น+นน่ั เอง/ อวสฏํ – ผ้อู อกมาแลว้ / มนสากฏสสฺ – แห่งหมู่บา้ นมนสากฏะ/ มคคฺ ํ – ซึ่งทาง/ ปุจเฺ ฉยฺยํุ. – พงึ สอบถาม/

66 สิยา – พึงม/ี นุ โข – หรอื หนอแล/ วาเสฏฐฺ – ดูก่อนวาเสฏฐะ/ ตสฺส – น้ัน/ ปุริสสสฺ – แก่บรุ ุษ/ มนสากเฏ – ในหมูบ่ า้ นมนสากฏะ/ ชาตสํวทธฺ สฺส – ผูเ้ กดิ แล้วและเตบิ โตมาแล้ว/ มนสากฏสสฺ – แหง่ หม่บู ้านมนสากฏะ/ มคฺคํ – ซงึ่ ทาง/ ปุฏฺฐสฺส – ถกู ถามแลว้ / ทนธฺ ายติ ตตฺ ํ – ความเป็นผชู้ ักช้า/ วา – หรอื ว่า/ วติ ฺถายติ ตตฺ ํ – ความเป็นผูร้ รี ออยู่/ วา”ติ? – หรอื วา่ ”ดงั น้ี?/ “โน – ไม/่ หิทํ – ก+็ น+ี้ [ปพพฺ ํ – ข้อ/ สนทฺ ิสฺสติ – ย่อมปรากฏ]/ โภ – ผเู้ จริญ/ โคตม” – ข้าแต่พระโคดม”/ “ตํ – น้ัน/ [ปพฺพํ – ข้อ]/ กิสฺส – แห่งอะไร/ เหตุ? – เป็นเพราะเหต?ุ ”/ “อมุ – คนโนน้ / หิ – แทจ้ ริง/ โภ – ผ้เู จรญิ / โคตม – ขา้ แตพ่ ระโคดม/ ปุริโส – บุรุษ/ มนสากเฏ – ในหมู่บา้ นมนสากฏะ/ ชาตสวํ ทโฺ ธ – เปน็ ผเู้ กิดแล้วและเติบโตมาแลว้ / ตสสฺ – นัน้ / [ปุริสสฺส – อนั บุรุษ]/ สพฺพาเนว – ทั้งหมด+นั่นแล/ มนสากฏสสฺ – แหง่ หมบู่ า้ นมนสากฏะ/ มคฺคานิ – ทางทง้ั หลาย/ สุวิทิตานี”ติ. – ร้เู ปน็ อย่างดีแลว้ ”ดังน/ี้ “สยิ า โข – พึงมีแล/ วาเสฏฺฐ – ดกู ่อนวาเสฏฐะ/ ตสฺส – นน้ั / ปุริสสฺส – ของบรุ ษุ / มนสากเฏ – ในหมบู่ ้านมนสากฏะ/ ชาตสวํ ทธฺ สสฺ – ผเู้ กิดแลว้ และเติบโตมาแลว้ / มนสากฏสฺส – แห่งหม่บู ้านมนสากฏะ/ มคคฺ ํ – ซึง่ ทาง/ ปุฏฺฐสสฺ – ถูกถามแล้ว/ ทนฺธายิตตฺตํ – ความเปน็ ผู้ชกั ชา้ / วา – หรอื วา่ / วติ ฺถายติ ตฺตํ – ความเปน็ ผูร้ ีรออยู่/ วา – หรือวา่ / น – หามิได้/ ตเฺ วว – แต่วา่ +นั่นแล/ ตถาคตสฺส – อนั ตถาคต/ พฺรหฺมโลเก – ซึง่ พรหมโลกท้ังหลาย/ วา – หรอื วา่ / พรฺ หมฺ โลกคามนิ ยิ า – อนั พาไปพรหมโลก/ วา – หรือว่า/ ปฏิปทาย – ในข้อปฏบิ ัติ/ ปุฏฐฺ สสฺ – ถูกถามแล้ว/ ทนธฺ ายิตตตฺ ํ – ความเปน็ ผ้ชู ักช้า/ วา – หรือวา่ / วติ ถฺ ายิตตฺตํ – ความเปน็ ผ้รู รี ออยู่/ วา. – หรือวา่ / พรฺ หมฺ านํ – ซงึ่ พรหม/ จาหํ – ดว้ ย+ข้าพเจ้า/ วาเสฏฐฺ – ดกู ่อนวาเสฏฐะ/ ปชานามิ – ยอ่ มรชู้ ดั / พรฺ หฺมโลกญฺจ – ซงึ่ พรหมโลก+ดว้ ย/ พรฺ หฺมโลกคามินญิ ฺจ – อนั พาไปพรหมโลก+ด้วย/ ปฏิปทํ – ซ่ึงข้อปฏบิ ตั ิ/ ยถาปฏิปนฺโน – ปฏิบตั ิแลว้ อย่างไร/ จ – ด้วย/ พฺรหฺมโลกํ – ซึ่งพรหมโลก/ อปุ ปนโฺ น – เป็นผู้เขา้ ถึงแลว้ [ผเู้ กิดแล้ว]/ ตญจฺ – นนั้ +ดว้ ย/ [ปฏิปทํ – ซ่ึงข้อปฏิบตั ิ]/ ปชานามี”ต.ิ – ยอ่ มรชู้ ดั ”ดงั น/ี้ ๕๕๕. เอวํ – อย่างนี+้ [วจเน – ครน้ั เมอื่ พระดำรสั / ภควตา – อนั พระผ้มู พี ระภาค]/ วตุ เฺ ต – ตรัสแลว้ / วาเสฏโฺ ฐ – ชอ่ื วา่ วาเสฏฐะ/ มาณโว – มาณพ/ ภควนฺตํ – กบั พระผูม้ ีพระภาคเจา้ / เอตทโวจ – นั่น+[วจนํ – ซ่งึ คำ]+ได้กราบทูลแล้ว/ “สุตํ – ได้ยนิ มาแลว้ / เมตํ – อนั ข้าพเจา้ +นนั่ / [วจนํ – คำพดู ]/ โภ – ผู้เจรญิ / โคตม – ข้าแต่พระโคดม/ สมโณ – พระสมณะ/ โคตโม – ผู้โคดม/ พรฺ หฺมานํ – แหง่ พระพรหมท้ังหลาย/ สหพยฺ ตาย – เพอ่ื ความเปน็ สหาย/ มคคฺ ํ – ซ่งึ ทาง/ เทเสตี”ต.ิ – ยอ่ มทรงแสดง”ดงั นี้/ “สาธุ – ขอวโรประทานวโรกาส/ โน – แกข่ า้ พระองค์ท้งั หลาย/ ภวํ – ผู้เจริญ/ โคตโม – พระโคดม/ พรฺ หฺมานํ – แห่งพระพรหมท้ังหลาย/ สหพฺยตาย – เพ่ือความเป็นสหาย/ มคคฺ ํ – ซ่งึ ทาง/

67 เทเสตุ – โปรดทรงแสดง/ อุลฺลุมปฺ ตุ – โปรดทรงอนุเคราะห์/ ภวํ – ผูเ้ จรญิ / โคตโม – พระโคดม/ พฺราหฺมณึ – ผเู้ ปน็ พราหมณ์/ ปช”นฺติ. – ซง่ึ ชมุ ชน”ดังน้ี/ “เตนหิ – ถ้าอยา่ งนน้ั / วาเสฏฺฐ – ดูก่อนวาเสฏฐะ/ [ตฺวํ – ทา่ น]/ สณุ าหิ – โปรดสดบั / สาธุกํ – ใหด้ /ี มนสิ – ในใจ/ กโรหิ; – โปรดกระทำไว้/ [อหํ – อาตมา]/ ภาสสิ สฺ ามี”ติ. – จกั แสดง”ดงั น้ี/ “เอวํ – อย่างนนั้ / โภ”ติ โข – ขา้ แตท่ ่านผู้เจริญ”ดงั นแี้ ล/ วาเสฏฺโฐ – ชือ่ วา่ วาเสฏฐะ/ มาณโว – มาณพ/ ภควโต – ตอ่ พระผมู้ พี ระภาคเจ้า/ ปจฺจสฺโสสิ. – ฟังตอบแล้ว/ พรฺ หมฺ โลกมคคฺ เทสนา – การแสดงทางไปพรหมโลก/ ๕๕๖. ภควา – พระผู้มพี ระภาคเจ้า/ เอตทโวจ – นน่ั +[วจนํ – ซง่ึ พระดำรสั ]+ไดต้ รัสแลว้ / “อิธ – น่ัน+[โลเก – ในโลก]/ วาเสฏฺฐ – ดกู ่อนวาเสฏฐะ/ ตถาคโต – พระตถาคต/ โลเก – ในโลก/ อุปฺปชชฺ ติ – ย่อมเสด็จอุบัติขึ้น/ อรหํ – เปน็ พระอรหนั ต์/ สมฺมาสมฺพุทโฺ ธฯเปฯ – ผตู้ รสั รู้ชอบไดด้ ้วยพระองค์เอง ฯลฯ/ (ยถา – ฉันใด/ อนจุ ฺเฉเทสุ – ในเนื้อหาที่ไมต่ ดั ทั้ง/ เอวํ – ฉันนนั้ / [สามญญฺ ผลสตุ ฺตํ – สามัญญผลสตู ร]/ วติ ถฺ าเรตพพฺ ํ – พงึ ใหพ้ ิสดาร)/ เอวํ โข – อย่างน้ีแล/ วาเสฏฐฺ – ดูก่อนวาเสฏฐะ/ ภิกขฺ ุ – ภกิ ษุ/ สลี สมฺปนฺโน – ชื่อวา่ เปน็ ผสู้ มบูรณ์แลว้ ดว้ ยศีล/ โหตฯิ เปฯ – ย่อมเป็น ฯลฯ/ ตสสฺ เิ ม – นนั้ +[ภิกขฺ โุ น – เมือ่ ภกิ ษุ]+เหลา่ นี้/ ปญจฺ นวี รเณ – ซ่ึงนวิ รณ์ทง้ั หลาย ๕ อยา่ ง/ ปหเี น – อันตนละไดแ้ ล้ว/ อตตฺ นิ – ในตน/ สมนปุ สสฺ โต – พจิ ารณาเห็นอยู่/ ปาโมชชฺ ํ – ความเบิกบานใจ/ ชายติ – ยอ่ มเกดิ / ปมทุ ติ สสฺ – ผ้เู บกิ บานใจแล้ว/ [ภิกฺขุโน – แก่ภิกษุ]/ ปีติ – ปีต/ิ ชายติ – ยอ่ มเกิด/ ปตี ิมนสสฺ – ผู้มีใจประกอบด้วยปีติ/ [ภกิ ขฺ โุ น – ของภิกษุ]/ กาโย – กาย/ ปสฺสมภฺ ติ – ยอ่ มสงบ/ ปสสฺ ทฺธกาโย – ผู้มกี ายสงบแลว้ / [ภกิ ฺขุ – ภกิ ษุ]/ สุขํ – ความสุข/ เวเทติ – ย่อมได้รับ/ สขุ โิ น – ผู้มคี วามสขุ / [ภิกฺขโุ น – ของภกิ ษุ]/ จิตตฺ ํ – จติ / สมาธยิ ติ. – ยอ่ มตัง้ มั่น/ “โส – รปู นนั้ / [ภิกฺขุ – ภกิ ษุ]/ เมตฺตาสหคเตน – อันประกอบแล้วด้วยเมตตา/ เจตสา – มจี ติ / เอกํ – ทศิ หนึง่ / ทสิ ํ – ตลอดทิศ/ ผริตวฺ า – แผ่ไปแล้ว/ วิหรติ. – ยอ่ มอาศยั อยู่/ ตถา – เหมือนอยา่ งนั้น/ ทุติยํ – ทศิ ท่ี ๒/ ตถา – เหมอื นอย่างน้ัน/ ตติยํ – ทิศท่ี ๓/ ตถา – เหมือนอย่างน้ัน/ จตุตฺถํ – ทศิ ที่ ๔/ อติ ิ – ดว้ ยประการฉะนี้/ อุทฺธมโธ – ในทศิ เบ้อื งบนและทิศเบ้ืองลา่ ง/ ตริ ิยํ – ในทิศเฉยี ง/ สพพฺ ธิ – ในทท่ี ุกสถาน/ สพฺพตฺตตาย – โดยความเปน็ ผู้มีตัวตนท้ังส้นิ / สพพฺ าวนฺตํ – ทุกหมเู่ หล่า/ โลกํ – ตลอดโลก/ เมตตฺ าสหคเตน – อันประกอบแล้วดว้ ยเมตตา/ เจตสา – มีจิต/ วปิ เุ ลน – อันไพบูลย์/ มหคฺคเตน – อันเป็นมหคั คตะ/ อปฺปมาเณน – อนั ไมม่ ีขอบเขต/ อเวเรน – อันไม่มีเวร/ อพยฺ าปชฺเชน – อันไม่มคี วามเบียดเบียน/ ผริตฺวา – แผไ่ ปแลว้ / วิหรติ. – ยอ่ มอาศัยอยู่/

68 “เสยยฺ ถาปิ – แม้ฉันใด/ วาเสฏฐฺ – ดูกอ่ นวาเสฏฐะ/ พลวา – ผูแ้ ขง็ แรง/ สงขฺ ธโม – คนเปา่ สังข/์ อปฺปกสเิ รเนว – โดยไมย่ าก+นนั่ แล/ จตุทฺทิสา – ตลอดทั้ง ๔ ทศิ / วิญญฺ าเปยฺย; – พงึ ให้ได้ยนิ / เอวเมว โข – ฉันนน้ั +เหมือนกนั แล/ วาเสฏฐฺ – ดูก่อนวาเสฏฐะ/ เอวํ – อย่างนี้/ ภาวติ าย – ที่บุคคลอบรมแล้ว/ เมตฺตาย – ในเมตตา/ เจโตวิมุตฺตยิ า – อนั เปน็ เจโตวมิ ุตติ/ ยํ – ใด/ ปมาณกตํ – ที่ทำพอประมาณแลว้ / กมมฺ ํ – กรรม/ น – ไม/่ ตํ – น้ัน/ [กมฺมํ – กรรม]/ ตตฺราวสสิ สฺ ติ – เหลา่ น้นั +[รปู าวจรารูปาวจเรสุ – ในรูปาวจรและอรูปาวจรทัง้ หลาย]+จกั เหลืออยู่/ น – ไม/่ ตํ – น้นั / [กมมฺ ํ – กรรม]/ ตตฺราวติฏฺฐติ. – เหล่านัน้ +[รูปาวจรารปู าวจเรสุ – ในรูปาวจรและอรูปาวจรทัง้ หลาย]+ยอ่ มตั้งอยู่/ อยมปฺ ิ โข – แม้น้ีแล/ วาเสฏฐฺ – ดกู อ่ นวาเสฏฐะ/ พฺรหมฺ านํ – แห่งพระพรหมทั้งหลาย/ สหพฺยตาย – เพ่อื ความเป็นสหาย/ มคโฺ ค. – ทาง/ “ปุน – อีก/ จปรํ – ก+็ อืน่ อีก/ [ปพพฺ ํ – ข้อ]/ วาเสฏฐฺ – ดูก่อนวาเสฏฐะ/ ภกิ ขฺ ุ – ภกิ ษุ/ กรุณาสหคเตน – อันประกอบแลว้ ด้วยกรณุ า/ เจตสาฯเปฯ – มจี ติ ฯลฯ/ มทุ ติ าสหคเตน – อันประกอบแลว้ ด้วยมทุ ิตาจติ / เจตสา ฯเปฯ – มีจิต ฯลฯ/ อเุ ปกขฺ าสหคเตน – อันประกอบแลว้ ดว้ ยอุเบกขา/ เจตสา – มจี ิต/ เอกํ – ๑ ทิศ/ ทิสํ – ตลอดทศิ / ผริตฺวา – แผ่ไปแล้ว/ วหิ รต.ิ – ย่อมอาศยั อยู่/ ตถา – เหมือนอยา่ งนนั้ / ทุติยํ – ทศิ ท่ี ๒/ ตถา – เหมอื นอย่างน้ัน/ ตติยํ – ทิศท่ี ๓/ ตถา – เหมือนอยา่ งน้นั / จตุตฺถํ – ทศิ ที่ ๔/ อติ ิ – ดว้ ยประการฉะน้ี/ อุทฺธมโธ – ในทศิ เบอ้ื งบนและทิศเบ้ืองลา่ ง/ ตริ ิยํ – ในทิศเฉยี ง/ สพพฺ ธิ – ในทท่ี ุกสถาน/ สพพฺ ตตฺ ตาย – โดยความเปน็ ผู้มตี ัวตนทั้งสน้ิ / สพพฺ าวนตฺ ํ – ทกุ หมเู่ หลา่ / โลกํ – ตลอดโลก/ เมตฺตาสหคเตน – อนั ประกอบแลว้ ดว้ ยเมตตา/ เจตสา – มจี ติ / วิปเุ ลน – อนั ไพบลู ย์/ มหคคฺ เตน – อันเปน็ มหคั คตะ/ อปฺปมาเณน – อนั ไม่มีขอบเขต/ อเวเรน – อนั ไม่มีเวร/ อพฺยาปชเฺ ชน – อันไม่มีความเบียดเบยี น/ ผริตฺวา – แผไ่ ปแล้ว/ วิหรต.ิ – ยอ่ มอาศัยอยู่/ “เสยฺยถาปิ – แมฉ้ นั ใด/ วาเสฏฐฺ – ดกู อ่ นวาเสฏฐะ/ พลวา – ผูแ้ ขง็ แรง/ สงขฺ ธโม – คนเป่าสังข/์ อปปฺ กสเิ รเนว – โดยไมย่ าก+นน่ั แล/ จตทุ ฺทิสา – ตลอดทัง้ ๔ ทศิ / วิญญฺ าเปยฺย; – พงึ ให้ไดย้ นิ / เอวเมว โข – ฉันน้ัน+เหมอื นกนั แล/ วาเสฏฐฺ – ดกู อ่ นวาเสฏฐะ/ เอวเมว โข – ฉันนนั้ +เหมือนกนั แล/ วาเสฏฐฺ – ดกู ่อนวาเสฏฐะ/ เอวํ – อย่างน้ี/ ภาวิตาย – ท่บี คุ คลอบรมแล้ว/ อุเปกฺขาย – ในอุเบกขา/ เจโตวิมุตฺติยา – อนั เป็นเจโตวมิ ตุ ติ/ ยํ – ใด/ ปมาณกตํ – ทที่ ำพอประมาณแลว้ / กมมฺ ํ – กรรม/ น – ไม/่ ตํ – น้ัน/ [กมฺมํ – กรรม]/ ตตรฺ าวสสิ สฺ ติ – เหลา่ นัน้ +[รูปาวจรารูปาวจเรสุ – ในรปู าวจรและอรปู าวจรทั้งหลาย]+จกั เหลอื อยู่/ น – ไม/่ ตํ – นัน้ / [กมฺมํ – กรรม]/ ตตรฺ าวติฏฺฐติ. – เหลา่ นั้น+[ในรปู าวจรารูปาวจเรสุ – ในรปู าวจรและอรูปาวจรทัง้ หลาย]+ย่อมต้งั อยู่/

69 อยํ โข – นแี้ ล/ วาเสฏฺฐ – ดกู อ่ นวาเสฏฐะ/ พฺรหมฺ านํ – แหง่ พระพรหมท้ังหลาย/ สหพฺยตาย – เพ่อื ความเปน็ สหาย/ มคฺโค. – ทาง/ ๕๕๗. “ตํ – น้นั / [วตถฺ ุํ – ซึ่งเรอื่ ง/ ตฺวํ – เธอ]/ กึ – วา่ อย่างไร/ มญฺญสิ – ยอ่ มเข้าใจ/ วาเสฏฺฐ – ดูก่อนวาเสฏฐะ/ เอวํวิหารี – ผมู้ ปี กตอิ ยู่อย่างน้ี/ ภกิ ขฺ ุ – ภิกษุ/ สปรคิ คฺ โห – เป็นผูม้ เี ครือ่ งเกาะเก่ยี ว/ วา – หรือวา่ / อปรคิ ฺคโห – เป็นผไู้ ม่มเี คร่ืองเกาะเกีย่ ว/ วา”ต?ิ – หรือว่า”ดงั น้ี?/ “[ภกิ ขฺ ุ – ภกิ ษุ]/ อปริคฺคโห – เป็นผู้ไม่มเี ครื่องเกาะเกยี่ ว/ โภ – ผ้เู จรญิ / โคตม” – ขา้ แต่พระโคดม”/ “[ภกิ ฺขุ – ภกิ ษุ]/ สเวรจิตโฺ ต – เป็นผคู้ ดิ จองเวร/ วา – หรือวา่ / อเวรจิตโฺ ต – เป็นผ้ไู มค่ ดิ จองเวร/ วา”ติ? – หรือวา่ ”ดังนี้?/ “[ภกิ ขฺ ุ – ภกิ ษุ]/ อเวรจติ โฺ ต – เป็นผไู้ ม่คดิ จองเวร/ โภ – ผ้เู จริญ/ โคตม” – ข้าแตพ่ ระโคดม”/ “[ภิกขฺ ุ – ภิกษุ]/ สพยฺ าปชฺชจิตโฺ ต – เป็นผคู้ ิดพยาบาท/ วา – หรอื วา่ / อพฺยาปชฺชจติ โฺ ต – เป็นผ้ไู ม่คดิ พยาบาท/ วา”ติ? – หรอื วา่ ”ดงั น้ี?/ “[ภกิ ฺขุ – ภิกษุ]/ อพฺยาปชชฺ จิตโฺ ต – เป็นผไู้ มค่ ิดพยาบาท/ โภ – ผู้เจริญ/ โคตม” – ขา้ แต่พระโคดม”/ “[ภกิ ฺขุ – ภกิ ษุ]/ สกํ ิลฏิ ฺฐจิตโฺ ต – เป็นผ้มู จี ติ เศร้าหมอง/ วา – หรือวา่ / อสํกิลิฏฐฺ จติ ฺโต – เป็นผู้มจี ติ ไมเ่ ศร้าหมอง/ วา”ติ? – หรือว่า”ดงั น้ี?/ “[ภกิ ฺขุ – ภกิ ษุ]/ อสกํ ลิ ิฏฐฺ จติ โฺ ต – เป็นผู้มีจิตไม่เศร้าหมอง/ โภ – ผ้เู จรญิ / โคตม” – ข้าแต่พระโคดม”/ “[ภิกขฺ ุ – ภิกษุ]/ วสวตตฺ ี – เป็นบังคบั จติ ให้อยใู่ นอำนาจได้/ วา – หรอื วา่ / อวสวตฺตี – เป็นบงั คับจติ ให้อย่ใู นอำนาจไมไ่ ด้/ วา”ติ? – หรอื วา่ ”ดังนี้?/ “[ภิกขฺ ุ – ภิกษุ]/ วสวตฺตี – บังคับจิตใหอ้ ยใู่ นอำนาจได้/ โภ – ผูเ้ จรญิ / โคตม” – ขา้ แต่พระโคดม”/ “อติ ิ – ดว้ ยประการฉะนี้/ กริ – ได้ยนิ ว่า/ วาเสฏฐฺ – ดกู ่อนวาเสฏฐะ/ อปรคิ ฺคโห – เป็นผ้ไู มม่ ีเครอื่ งเกาะเกยี่ ว/ ภิกฺขุ – ภิกษุ/ อปริคคฺ โห – เป็นผ้ไู ม่มเี ครื่องเกาะเกี่ยว/ พฺรหมฺ า. – พรหม/ อปิ – บา้ งหรือ/ นุ โข – หนอแล/ อปรคิ ฺคหสสฺ – ผูไ้ ม่มีเคร่ืองเกาะเกยี่ ว/ ภิกขฺ ุโน – แห่งภิกษุ/ อปรคิ ฺคเหน – เป็นผไู้ ม่มเี ครอ่ื งเกาะเก่ียว/ พฺรหฺมนุ า – ดว้ ยพรหม/ สทธฺ ึ – กบั / สสํ นทฺ ติ – ยอ่ มเปรียบ/ สเมต”ี ติ? – ยอ่ มเทียบ”ดงั นี้?/ “เอวํ – อยา่ งน้ัน/ โภ – ผูเ้ จรญิ / โคตม” – ข้าแต่พระโคดม”/ “สาธุ – ถกู ละ/ วาเสฏฐฺ – ดูกอ่ นวาเสฏฐะ/ โส วต – นั้นหนอ/ วาเสฏฐฺ – ดูก่อนวาเสฏฐะ/ อปรคิ คฺ โห – เป็นผู้ไม่มเี คร่ืองเกาะเกี่ยว/ ภิกฺขุ – ภิกษุ/ กายสสฺ – แห่งกาย/ เภทา – เพราะการแตกสลายไป/ ปรํ – ในเบ้อื งหลงั / มรณา – จากความตาย/ อปรคิ ฺคหสฺส –

70 ผ้ไู ม่มเี คร่ืองเกาะเกี่ยว/ พฺรหฺมโุ น – แห่งพรหม/ สหพฺยูปโค – เป็นผเู้ ข้าถึงซงึ่ ความเป็นสหาย/ ภวิสสฺ ตี”ติ – จกั เป็น”ดงั น/้ี ฐานเมตํ – เปน็ ฐานะ+นัน่ / [ปพฺพํ – ขอ้ ]/ วชิ ฺชต.ิ – ย่อมม/ี ๕๕๘. “อิติ – ด้วยประการฉะน้ี/ กริ – ไดย้ นิ วา่ / วาเสฏฐฺ – ดกู อ่ นวาเสฏฐะ/ อเวรจิตฺโต – เป็นผู้ไม่คดิ จองเวร/ ภิกขฺ ุ – ภิกษุ/ อเวรจิตฺโต – เป็นผู้ไม่คิดจองเวร/ พฺรหฺมาฯเปฯ – พรหม ฯลฯ/ อพฺยาปชชฺ จิตโฺ ต – เป็นผู้ไมค่ ิดพยาบาท/ ภิกขฺ ุ – ภกิ ษุ/ อพฺยาปชฺชจติ โฺ ต – เป็นผู้ไมค่ ดิ พยาบาท/ พฺรหฺมาฯเปฯ – พรหม ฯลฯ/ อสํกลิ ิฏฺฐจิตฺโต – เป็นผ้มู จี ิตไม่เศรา้ หมอง/ ภิกขฺ ุ – ภิกษุ/ อสํกิลฏิ ฐฺ จิตฺโต – เป็นผมู้ ีจติ ไมเ่ ศรา้ หมอง/ พรฺ หฺมาฯเปฯ – พรหม ฯลฯ/ วสวตตฺ ี – เป็นผู้บงั คับจติ ใหอ้ ยใู่ นอำนาจได้/ ภิกฺขุ – ภิกษุ/ วสวตฺตี – เป็นผู้บังคับจิตให้อยู่ในอำนาจได้/ พรฺ หฺมา – พรหม/ อปิ – บ้างหรอื / นุ โข – หนอแล/ วสวตตฺ สิ ฺส – ผบู้ งั คับจติ ให้อยู่ในอำนาจได้/ ภิกฺขุโน – แห่งภกิ ษุ/ วสวตตฺ นิ า – ผบู้ ังคับจิตให้อยู่ในอำนาจได้/ พรฺ หมฺ ุนา – ด้วยพรหม/ สทธฺ ึ – กบั / สสํ นทฺ ติ – ย่อมเปรียบ/ สเมตี”ต.ิ – ยอ่ มเทยี บ”ดังน้ี/ “เอวํ – อยา่ งนั้น/ โภ – ผ้เู จรญิ / โคตม” – ข้าแตพ่ ระโคดม”/ “สาธุ – ถูกละ/ วาเสฏฐฺ – ดกู อ่ นวาเสฏฐะ/ โส วต – รูปนัน้ หนอ/ วาเสฏฐฺ – ดูก่อนวาเสฏฐะ/ วสวตฺตี – เป็นผู้บงั คบั จติ ให้อย่ใู นอำนาจได้/ ภกิ ฺขุ – ภกิ ษุ/ กายสสฺ – แหง่ กาย/ เภทา – เพราะการแตกสลายไป/ ปรํ – ในเบอ้ื งหลงั / มรณา – จากความตาย/ วสวตตฺ ิสฺส – ผบู้ ังคบั จติ ให้อยู่ในอำนาจได้/ พรฺ หมฺ โุ น – ของพรหม/ สหพยฺ ูปโค – เป็นผู้เข้าถงึ ซ่ึงความเปน็ สหาย/ ภวสิ สฺ ตี”ติ – จักเป็น”ดังนี้/ ฐานเมตํ – เป็นฐานะ+น่ัน/ [ปพพฺ ํ – ข้อ]/ วิชฺชต”ี ต.ิ – ย่อมมี”ดงั น้ี/ ๕๕๙. เอวํ – อยา่ งน้ี+[วจเน – ครัน้ เมื่อพระดำรสั / ภควตา – อันพระผ้มู พี ระภาค]/ วุตฺเต – ตรัสแลว้ / วาเสฏฺฐภารทฺวาชา – ชื่อว่าวาเสฏฐะกับชื่อว่าภารัทวาชะ/ มาณวา – มาณพทั้งหลาย/ ภควนฺตํ – กับพระผมู้ ีพระภาคเจา้ / เอตทโวจํุ – นนั่ +[วจนํ – ซ่ึงคำ]+ได้กราบทลู แล้ว/ “อภิกฺกนฺตํ – ชัดเจนยง่ิ นัก/ [ภาสติ ํ – พระภาษิต]/ โภ – ผเู้ จรญิ / โคตม – ขา้ แตพ่ ระโคดม/ อภกิ ฺกนฺตํ – ชดั เจนยิ่งนัก/ [ภาสิตํ – พระภาษติ ]/ โภ – ผู้เจริญ/ โคตม! – ขา้ แตพ่ ระโคดม!/ เสยฺยถาปิ – แมฉ้ ันใด/ โภ – ผู้เจริญ/ โคตม – ขา้ แต่พระโคดม/ [ปคุ คฺ โล – บคุ คล]/ นิกกฺ ุชฺชติ ํ – ที่ควำ่ แลว้ / [วตฺถุํ – ซงึ่ วัตถุ]/ วา – หรอื / อกุ ฺกุชฺเชยฺย – พงึ หงาย/ ปฏจิ ฺฉนฺนํ – ท่ีปดิ แล้ว/ [วตฺถํุ – ซ่งึ วตั ถ]ุ / วา – หรอื ว่า/ ววิ เรยฺย – พึงเปิด/ มูฬฺหสฺส – ผ้หู ลงทางแลว้ / [ปคุ คฺ ลสฺส – แก่บุคคล]/ วา – หรือว่า/ มคคฺ ํ – ซ่งึ หนทาง/ อาจกิ เฺ ขยยฺ – พึงบอก/ อนธฺ กาเร – ในที่มดื / วา – หรอื วา่ / เตลปชฺโชตํ – ซง่ึ ประทปี / ธาเรยยฺ – พึงตาม/

71 ‘จกฺขมุ นโฺ ต – ผู้มตี าดี/ [ปุคฺคลา – บุคคลทั้งหลาย]/ รูปานิ – ซึ่งรปู ทง้ั หลาย/ ทกฺขนตฺ ี’ติ; – จกั เห็น’ดงั น้ี/ เอวเมวํ – ฉนั นัน้ +เหมือนกัน/ โภตา – ผเู้ จริญ/ โคตเมน – อันพระโคดม/ อเนกปริยาเยน – โดยปรยิ ายเป็นอเนก/ ธมโฺ ม – พระธรรม/ ปกาสิโต. – ประกาศแจม่ แจ้งแล้ว/ เอเต – เหลา่ นัน่ / มยํ – ข้าพเจ้าทั้งหลาย/ ภวนตฺ ํ – ผเู้ จรญิ / โคตมํ – ซง่ึ พระโคดม/ สรณํ – วา่ เป็นสรณะ/ คจฺฉามิ – ยอ่ มถงึ / ธมฺมญฺจ – ซง่ึ พระธรรม+ด้วย/ ภิกฺขสุ งฺฆญฺจ. – ซง่ึ พระภิกษุสงฆ์+ดว้ ย/ อปุ าสเก – ว่าเปน็ อุบาสก/ โน – ซึง่ ขา้ พระองคท์ ้งั หลาย/ ภวํ – ผู้เจริญ/ โคตโม – พระโคดม/ ธาเรตุ – ขอจงทรงจำไว้/ อชฺชตคฺเค – ตัง้ แตว่ นั นีเ้ ปน็ ตน้ ไป/ ปาณเุ ปเต – ผเู้ ข้าถึงตลอดชวี ิตแลว้ / สรณํ – ซ่งึ สรณะ/ คเต”ติ. – ผูถ้ งึ แล้ว”ดังน้ี/ เตวชิ ฺชสตุ ตฺ ํ – เตวิชชสตู ร/ นฏิ ฺฐิตํ – จบแล้ว/ เตรสม.ํ – ท่ี ๑๓/ สลี กขฺ นธฺ วคฺโค – สีลขันธวรรค/ นฏิ ฺฐโิ ต. – จบแลว้ / ตสสฺ ุททฺ านํ – รวมพระสตู รที่มีในวรรคนี้ คือ พรฺ หมฺ าสามญฺญอมฺพฏฺฐ – ๑. พรหมชาลสตู ร ๒. สามญั ญผลสูตร ๓. อมั พฏั ฐสตู ร/ โสณกูฏมหาลิชาลินี. – ๔. โสณทัณฑสตู ร ๕. กฏู ทันตสูตร ๖. มหาลิสูตร ๗. ชาลยิ สตู ร/ สหี โปฏฺฐปาทสุโภ – ๘. มหาสหี นาทสูตร ๙. โปฏฐปาทสูตร ๑๐. สภุ สตู ร/ เกวฏโฺ ฏ – ๑๑. เกวฏั ฏสตู ร/ โลหิจฺจเตวิชฺชา – ๑๒. โลหิจจสตู ร ๑๓. เตวชิ ชสูตร/ เตรสาต.ิ – รวมเป็น ๑๓ พระสตู ร+ดงั นแี้ ล/ สีลกขฺ นฺธวคฺคปาฬิ – พระบาลีในสลี ขนั ธวรรค/ นฏิ ฐฺ ติ า. – จบบรบิ ูรณแ์ ลว้ /