การพัฒนาทักษะการคิดอย่างมีวิจารณญาณของนักศึกษาพยาบาล

Developing Critical Thinking Skill for Nursing Students The Journal of Faculty of Nursing 1 Burapha University การพฒั นาทักษะการคิดอย่างมีวิจารณญาณของนกั ศกึ ษาพยาบาล Developing Critical Thinking Skill for Nursing Students วิจติ รา กสุ ุมภ์, วท.ม., รป.ม.1,* Wichitra Kusoom, M.S., M.P.A. สุลี ทองวิเชียร, ส.ด.1 Sulee Tongvichean, Dr.P.H. บทคัดย่อ provide quality of nursing care. Nursing students การคิดอย่างมีวิจารณญาณเป็นสมรรถนะหลักท่ี should grow and graduate with critical thinking ส�ำคัญส�ำหรับนักศึกษาพยาบาล และเป็นสิ่งจ�ำเป็นใน skills so that they can provide quality of nursing การเรยี นการสอนสาขาพยาบาล ทง้ั ภาคทฤษฎแี ละการฝกึ care in the profession of nursing. Therefor, it is ปฏิบัติในคลินิก เพ่ือพัฒนาศักยภาพและคุณภาพของ a challenge of nursing educators to improve นักศึกษาพยาบาล ให้เป็นพยาบาลที่มีการคิดอย่างมี students’ abilities in solving problems, making วิจารณญาณ ซึ่งการคิดอย่างมีวิจารณญาณเป็นส่วนหน่ึง decisions and CT in difference circumstances. ของพนื้ ฐานของกระบวนการพยาบาล ชว่ ยใหม้ กี ารแกป้ ญั หา Methods of developing CT consist of 1) case อย่างป็นระบบ จึงเป็นสิ่งท้าทายส�ำหรับอาจารย์ผู้สอน ท่ี study or case based learning (CBL), 2) problem ต้องพัฒนาความสามารถของนักศึกษาพยาบาล ในการ based learning (PBL), 3) post conference and ตดั สนิ ใจแกป้ ญั หา และมที กั ษะการคดิ อยา่ งมวี จิ ารณญาณ incidence conference, 4) nursing care plan ในสถานการณ์ที่แตกต่างกัน ซึ่งแนวทางในการพัฒนา exercise, 5) concept mapping, and 6) simulation. ทักษะการคิดอย่างมีวิจารณญาณ ได้แก่ การจัดการเรียน Therefor, teaching-learning methods should be การสอน 1) กรณีศึกษาเป็นฐาน 2) ปัญหาเป็นฐาน chosen in different class settings appropriately, 3) การประชุมปรึกษาภายหลังจากให้การพยาบาล และ and combined method as possible. การประชุมปรึกษาการเกิดอุบัติการณ์ 4) การวางแผน Key words: Developing critical thinking skill, การพยาบาล 5) แผนผงั แนวความคิด และ 6) สถานการณ์ nursing students, teaching-learning จำ� ลอง ดงั นนั้ ผสู้ อนควรพจิ ารณาเลอื กใชร้ ปู แบบการเรยี น การสอนให้เหมาะสมตามรายวิชา และอาจน�ำมาใช้สอน บทนำ� แบบผสมผสานได้ การให้บริการสุขภาพประชาชนในปัจจุบันมีความ ค�ำส�ำคัญ: การพัฒนาทักษะการคิดอย่างมีวิจารณญาณ ซบั ซอ้ นมากขน้ึ ผปู้ ว่ ยภาวะฉกุ เฉนิ และวกิ ฤตจำ� เปน็ ตอ้ งใช้ นักศึกษาพยาบาล การเรยี น-การสอน เทคโนโลยีขั้นสูงมากขึ้น รวมทั้งการเจ็บป่วยทั้งจากโรค ติดเช้ือและโรคไม่ติดเช้ือมีจ�ำนวนเพ่ิมขึ้น พยาบาลจึงต้อง Abstract เปน็ ผูท้ ม่ี กี ารคดิ อย่างมวี จิ ารณญาณและมเี หตผุ ล ซึง่ จะนำ� Critical thinking (CT) is a core competency ไปสู่การพยาบาลอย่างมีคุณภาพ และเพ่ิมความปลอดภัย in nursing education. It is necessary and แก่ผู้รับบริการ บนพื้นฐานการมีความรู้ทางศาสตร์สาขา importance in theory and clinical practices, which พยาบาล และสาขาทเี่ กย่ี วขอ้ ง (Potter, Perry, Stockert, is based on nursing process. Each step of the & Hall, 2013) การคดิ อยา่ งมวี จิ ารณญาณจงึ เปน็ สงิ่ จำ� เปน็ nursing process is critical thinking. The nursing ในการศึกษาทุกระดับ และส�ำคัญมากส�ำหรับการศึกษา process is a systematic problem solving that 1 รองศาสตราจารย์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั กรงุ เทพธนบรุ ี ปีท่ี 25 ฉบับที่ 3 (ก.ค. - ก.ย.) 2560 * ผเู้ ขยี นหลัก (Corresponding author) e-mail: [email protected] Volume 25 No. 3 (Jul - Sep) 2017

2 การพัฒนาทักษะการคดิ อยา่ งมวี จิ ารณญาณของนกั ศกึ ษาพยาบาล วารสารคณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยบูรพา หลกั สูตรพยาบาลศาสตร์ และการปฏบิ ัตอิ ยา่ งเปน็ วชิ าชพี วิเคราะห์ข้อมูล การสื่อสาร เพ่ือน�ำไปสู่ความเช่ือ และ (Pérez, Lluch, Pegueroles, Llobet, Arroyo, & ตัดสินใจลงมือปฏิบัติ (Ennis, 2013; LaMartina & Merino, 2015) นักศึกษาพยาบาลจงึ ตอ้ งได้รบั การฝึกฝน Ward-Smith, 2014) ทักษะการคิดอย่างมีวิจารณญาณ เพื่อเป็นพยาบาลที่มี องค์ประกอบส�ำคัญเกี่ยวกับการคิดอย่างมี การคิดอย่างมีวิจารณญาณ ซ่ึงเป็นปัจจัยหนึ่งท่ีน�ำไปสู่ วิจารณญาณของบคุ คล ตามท่ี Facione (2015) กลา่ วคือ ความปลอดภยั ของผปู้ ว่ ย และการเพม่ิ สมรรถนะในการแก้ 1. การค้นหาข้อมูล (truth seeking) : ค้นหา ปัญหา (problem solving) ได้อย่างมีคณุ ภาพ (Alfaro- ความจรงิ ซักถาม กระต้นุ ให้ตอบข้อซกั ถาม การสังเกต LeFevre, 2013) สมาคมการศกึ ษาพยาบาลแหง่ อเมริกัน 2. การเปดิ ใจกว้าง (open-mind ness) : อดทน (The American Association of Colleges of Nursing เคารพความคดิ เหน็ ของผู้อน่ื ทแี่ ตกตา่ งจากเอง [AACN], 2015) ไดบ้ ัญญัติใหเ้ ป็นทักษะส�ำคญั และจำ� เปน็ 3. การคดิ วเิ คราะห์ (analyticity) : ตอ้ งการเหตผุ ล ของผู้ที่ส�ำเร็จการศึกษาสาขาพยาบาล โดยให้มีสมรรถนะ ใช้ข้อมลู ทเ่ี ช่ือถอื ได้ ดา้ นความรู้ และนำ� การคดิ อยา่ งมวี จิ ารญาณไปประยกุ ตใ์ ช้ 4. การคิดอย่างเป็นระบบ (systematicity) : ในคลินิก จึงเป็นส่ิงที่ท้าทายผู้สอนในสาขาการพยาบาล จดั การเปน็ ระบบระเบยี บ มงุ่ เนน้ แกป้ ญั หาอยา่ งชาญฉลาด บทความน้ีคณะผู้เขียนได้กล่าวถึงแนวคิดเก่ียวกับการคิด 5. ความเชื่อมั่นในตนเอง (self-confidence) : อย่างมีวิจารณญาณ ปัญหาในการคิดอย่างมีวิจารณญาณ เชอ่ื ในเหตผุ ลของตนเอง ของนักศึกษาพยาบาล และการพัฒนาทักษะการคิดอย่าง 6. ความชอบซกั ถาม (inquisitiveness) : อยากรู้ มวี ิจารณญาณ โดยเสนอรปู แบบการจดั การเรียนการสอน อยากเหน็ กระตอื รอื ร้นทจ่ี ะค้นหาความรู้ สำ� หรับนักศึกษาพยาบาล 7. ความมีวุฒิภาวะ (inquisitiveness): ยอมรับ การคดิ อยา่ งมีวจิ ารณญาณ (Critical thinking) ข้อมูลตา่ ง ๆ สะท้อนการตัดสนิ ใจด้วยปญั ญา การคิดอย่างมีวิจารณญาณหรือการคิดเชิงวิพากษ์ ทักษะของการคิดอย่างมีวิจารณญาณ (critical หมายถึง กระบวนการทางปัญญา การพิจารณาไตร่ตรอง thinking skills) ตามแนวคิดของ Facione (2013) อยา่ งมเี หตุผล จากการคน้ หาขอ้ มูล ประเมินคา่ ของขอ้ มูล ประกอบดว้ ย การแปลความหมาย วเิ คราะห์ อา้ งองิ อธบิ าย ประเมนิ ผล และควบคุมตนเอง (ภาพท่ี 1) ควบคมุ ตนเอง แปลความ วเิ คราะห์ ประเมินผล การคดิ อยา่ งมี อา้ งอิง วจิ ารณญาณ อธิบาย ภาพที่ 1 ทกั ษะในการคิดอยา่ งมวี จิ ารณญาณ ปีที่ 25 ฉบับที่ 3 (ก.ค. - ก.ย.) 2560 Volume 25 No. 3 (Jul - Sep) 2017

Developing Critical Thinking Skill for Nursing Students The Journal of Faculty of Nursing 3 Burapha University การพยาบาลตามทกั ษะการคดิ อยา่ งมวี จิ ารณญาณ 6. การควบคมุ ตนเอง (self-regulation) : การคดิ ของ Facione (2013) มแี นวคำ� ถามดังน้ี (ภาพที่ 1) สะท้อนกลบั (reflect) เก่ียวกับการปฏิบตั ิ การตรวจสอบ 1. แปลความ (interpretation) : การรวบรวม ความถกู ตอ้ งดว้ ยเหตดุ ว้ ยผล จะปรบั ปรงุ ใหด้ ขี น้ึ ไดอ้ ยา่ งไร? ขอ้ มลู โดยการซกั ประวตั ิ การสงั เกต ประเมนิ ภาวะสขุ ภาพ การคดิ อยา่ งมวี จิ ารณญาณ: กระบวนการพยาบาล ตรวจรา่ งกายตามระบบ แยกแยะข้อมูล พจิ ารณาว่า เกดิ การคิดอย่างมีวิจารณญาณได้ถูกน�ำมาใช้ในการ อะไรขึ้น หมายความว่าอย่างไร เข้าใจว่าอย่างไร ท�ำไม พยาบาล โดยเป็นองค์ประกอบหลักของกระบวนการ ผู้รับบรกิ ารเป็นเช่นนนั้ ตามประสบการณข์ องพยาบาลคิด พยาบาล เพื่อแก้ปัญหาของผู้ป่วย ตัดสินใจ และคิด หรอื รู้วา่ เป็นอะไร ? สรา้ งสรรค์ (LaMartina & Ward-Smith, 2014) นบั วา่ เปน็ 2. การวเิ คราะห์ (analysis) : เปดิ ใจกวา้ ง ตรวจสอบ เครอื่ งมือท่ีทำ� ให้พยาบาลคิด วิเคราะห์ ตัดสนิ ใจแก้ปัญหา ข้อมูลผู้ป่วย ตั้งสมมติฐานสิ่งที่เราเชื่อ อะไรที่ท�ำให้เป็น อยา่ งมีวิจารณญาณ (ภาพท่ี 2) ซ่ึงจะน�ำไปส่กู ารพยาบาล เช่นน้ัน สรุปว่าอย่างไร คิดอย่างไร มีข้อโต้แย้งอย่างไร ทม่ี คี ณุ ภาพมาตรฐาน ซง่ึ สมาคมพยาบาลแหง่ สหฐั อเมรกิ า มสี มตฐิ านอย่างไร ? ได้ให้ความส�ำคัญในการใช้กระบวนการพยาบาล โดยใช้ 3. การอ้างอิงปัญหา (inference) : อ้างอิงสิ่ง ในการสอบข้ึนทะเบียนประกอบวิชาชีพ (Potter et al., ที่พบว่ามีความสัมพันธ์กันหรือไม่ หรือเปรียบเทียบความ 2013) และสภาการพยาบาลไดใ้ หค้ วามสำ� คญั เชน่ เดยี วกนั แตกต่างจากหลักการทางทฤษฎี เพื่อการตัดสินใจปฏิบัติ โดยก�ำหนดเป็นมาตรฐานการปฏิบัติการพยาบาลและ การพยาบาล สงิ่ ทพ่ี ยาบาลเชอ่ื อา้ งองิ จากอะไร สง่ิ ทจ่ี ะตาม การผดงุ ครรภ์ (วจิ ติ รา กสุ มุ ภ์ และอภญิ ญา กลุ ทะเล, 2559) มาคืออะไร มีทางเลือกอยา่ งไร ? ซ่ึงกระบวนการพยาบาลเป็นการคิด วิเคราะห์ และ 4. การอธิบาย (explanation) : ปกปอ้ งความคดิ การตดั สนใจทางคลนิ ิก ทีต่ อ้ งค้นหาข้อมูลของผรู้ ับบริการ เหน็ ของตนเอง สนบั สนนุ สงิ่ ทพี่ บเหน็ และสรปุ ใชห้ ลกั การ จาก การประเมนิ สภาพอยา่ งถถ่ี ว้ น วเิ คราะหข์ อ้ มลู วนิ จิ ฉยั ทางทฤษฎี ประสบการณ์ในการเลือกแนวทางปฏิบัติการ การพยาบาลโดยใช้เหตุผล ก�ำหนดเกณฑ์ผลลัพธ์และ พยาบาล มีเหตุผลอะไร ? วางแผนการพยาบาล ปฏบิ ัตกิ ารพยาบาล และประเมินผล 5. การประเมนิ ผล (evaluation) : จากสถานการณ์ ซึ่งเป็นวงจรต่อเน่ือง จึงกล่าวได้ว่าเป็นการคิดอย่างมี กำ� หนดเกณฑผ์ ลลพั ธ์ หรอื ตัวช้ีวดั อย่างไร การปฏบิ ตั ขิ อง วจิ ารณญาณทกุ ขน้ั ตอน (ภาพที่ 2) เราวา่ เชอ่ื ถอื ไดไ้ หม ทำ� ไมจงึ เชอื่ ถอื นคี่ อื ความถกู ตอ้ งใชไ่ หม ม่ันใจในการสรปุ ผลไดอ้ ยา่ งไร ? ประเมนิ สภาพ วิเคราะห์ วนิ จิ ฉยั การพยาบาล ประเมินผล กระบวนการพยาบาล คดิ อยา่ งมวี ิจารณญาณ วางแผนการพยาบาลและ กำ� หนดเกณฑผ์ ลลัพธ์ ปฏบิ ตั ิการ พยาบาล ภาพที่ 2 ขัน้ ตอนของกระบวนการพยาบาลและการคิดอยา่ งมวี ิจารณญาณ ปีท่ี 25 ฉบับท่ี 3 (ก.ค. - ก.ย.) 2560 Volume 25 No. 3 (Jul - Sep) 2017

4 การพฒั นาทักษะการคดิ อย่างมวี จิ ารณญาณของนักศึกษาพยาบาล วารสารคณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั บูรพา การคดิ อยา่ งมีวจิ ารญาณในการปฏิบัติการพยาบาล มีปัญหาในการแยกแยะข้อมูล วิเคราะห์ปัญหา วินิจฉัย การปฏบิ ตั กิ ารพยาบาลโดยใชก้ ระบวนการพยาบาล การพยาบาล วางแผนการพยาบาลไม่สอดคล้องกบั ปัญหา เป็นการใช้การคิดอย่างมีวิจารณญาณในทุกข้ันตอน จาก และพบว่า มีระดับความคิดอย่างมีวิจารณญาณในระดับ ทกั ษะการคดิ อยา่ งมวี จิ ารณญาณของ Facione ดงั ทก่ี ลา่ ว ปานกลาง (วิจิตรา กุสุมภ์ และอภิญญา กุลทะเล, 2559) มาแล้วข้างต้น จึงน�ำมาใช้ตามข้ันตอนของกระบวนการ สอดคล้องกบั การศกึ ษาของสมเกยี รติ สทุ ธรัตน์ และพชั นี พยาบาล ดงั น้ี (ภาพที่ 2) สมก�ำลัง (2557) ศึกษาความสามารถในการคิดอย่างมี 1. การประเมนิ สภาพ (assessment) : จากการ วจิ ารณญาณของนกั ศกึ ษาหลกั สตู รพยาบาลศาสตรบณั ฑติ ซักประวัติ การประเมินภาวะสุขภาพ และผลการตรวจ และหลักสูตรพยาบาลศาสตรบัณฑิต (ต่อเนื่อง 2 ปี) พิเศษต่าง ๆ รวบรวมข้อมูลได้เพียงพอสมบูรณ์ครบถ้วน วทิ ยาลยั พยาบาลบรมราชชนนีนครพนม พบวา่ นักศึกษา หรือไม่ มีข้อมูลอื่นที่ต้องการหรือไม่ เกิดอะไรข้ึน ท�ำไม มีความสามารถในการคิดอย่างมีวิจารณญาณในระดับ ผูป้ ่วยจึงเป็นเชน่ น้ัน ปานกลาง เมอื่ เปรยี บเทยี บความแตกตา่ ง พบวา่ ทงั้ 2 กลมุ่ 2. การวนิ จิ ฉยั การพยาบาล (nursing diagnosis) มีการคิดอย่างมีวิจารณญาณทั้งโดยรวมและรายด้าน : พยาบาลคดิ อยา่ งไร จำ� แนกกลมุ่ ของขอ้ มลู อยา่ งไร ? ขอ้ มลู ไม่แตกต่างกัน จากการศึกษาดังกล่าว จึงสนับสนุนได้ว่า ทไ่ี ด้หมายความว่าอยา่ งไร โดยเปรียบเทียบกบั เกณฑป์ กติ นกั ศกึ ษาพยาบาลจำ� เปน็ ตอ้ งไดร้ บั การพฒั นาทกั ษะการคดิ จากหลกั การทางทฤษฎี มสี มมตฐิ านอะไรบา้ ง อาจเกดิ อะไร อย่างมีวิจารณญาณ และปัจจัยท่ีมีความส�ำคัญคือ การ ไดบ้ า้ ง มขี อ้ มลู ใดเหมอื นกนั หรอื ตา่ งกนั หรอื ไม่ เปน็ ปญั หา จัดการเรียนการสอนของอาจารย์ ท่ีต้องมีความเหมาะสม มาก-นอ้ ยเพียงใด ? และต่อเนือ่ ง 3. การวางแผนการพยาบาล และก�ำหนดเกณฑ์ การพัฒนาทักษะการคิดอย่างมีวิจารณญาณของ ผลลัพธ์ (planning & identification outcome) : นักศกึ ษาพยาบาล เปา้ หมายคอื อะไร กระทบตอ่ ผปู้ ว่ ยและครอบครวั มาก-นอ้ ย การเรียนการสอนท่ีพัฒนาทักษะการคิดอย่างมี แคไ่ หน สงิ่ ท่ีต้องการแกป้ ัญหาคืออะไร เกณฑผ์ ลลัพธ์หรือ วจิ ารณญาณมหี ลากหลายวิธี กล่าวคอื ตวั ชีว้ ดั คอื อะไร ใครคอื ผู้ให้การรักษาพยาบาล ? 1. การใช้กรณีศึกษาเป็นฐาน (case study 4. การปฏิบัติการพยาบาล (implementation) method; case-based learning; CBL) เป็นรูปแบบ สภาวะของผปู้ ว่ ยในปจั จบุ นั เปน็ อยา่ งไร อะไรคอื สงิ่ คกุ คาม การจัดการเรียนการสอนท่ีเป็นกรณีที่มีข้อมูลเป็นพื้นฐาน ชวี ติ ทต่ี อ้ งตดั สนิ ใจชว่ ยเหลอื กอ่ น-หลงั มที างเลอื กอยา่ งอนื่ มีปัญหาซับซ้อน ลักษณะการเขียนกรณีศึกษาเป็นการ หรอื ไม่ ? กระตุ้นการอภิปรายทั้งในช้ันเรียนและในคลินิก กรณีใน 5. การประเมินผล (evaluation) : เมื่อให้การ คลินิกสามารถใช้ผู้ป่วยจริงเป็นกรณีศึกษาร่วมกับการน�ำ พยาบาลแล้ว ตรวจสอบว่ามีผลสัมฤทธ์ิตามเกณฑ์ท่ีตั้งไว้ ขอ้ มลู มาวเิ คราะห์ ทำ� ใหม้ ปี ฏสิ มั พนั ธข์ องผเู้ รยี น ผเู้ รยี นเปน็ หรือไม่ มแี นวความคิดในการปฏบิ ตั ิท่แี ตกตา่ งอยา่ งไรบา้ ง ศูนย์กลาง ได้เข้าถึงปัญหาผู้ป่วย กระตุ้นให้ผู้เรียนต่ืนตัว ตรวจสอบความถกู ตอ้ งดว้ ยเหตดุ ว้ ยผล จะปรบั ปรงุ ใหด้ ขี นึ้ ในการเรยี นรู้ พฒั นาทกั ษะการคดิ อยา่ งมวี จิ ารณญาณ และ ได้อย่างไร แล้วนำ� ไปสู่การประเมนิ สภาพซำ�้ อีก เป็นวงจร ทกั ษะการแกป้ ญั หา อาจารย์ทสี่ อนในคลินกิ แบง่ ปนั ขอ้ มูล ตอ่ เนอื่ ง ทมี่ คี วามสัมพนั ธก์ ับสถานการณ์ โดยน�ำความร้จู ากทฤษฎี ปัญหาในการคิดอย่างมีวิจารณญาณของนักศึกษา ไปประยุกตใ์ ชใ้ นการแก้ปญั หาของผู้ป่วยที่มีความแตกต่าง พยาบาล กัน ท�ำให้นักศึกษามีความรู้ เกิดความมั่นใจในการดูแล การจดั การเรยี นการสอนในหมวดวชิ าการพยาบาล ผู้ป่วย และความเพลิดเพลิน สอดคล้องกับการศึกษา ส�ำหรับนักศึกษาหลักสูตรพยาบาลศาสตร์พบว่า มีปัญหา ของ Popil (2011) เก่ียวกับการเรียนการสอนในสาขา และอปุ สรรคในการใช้กระบวนการพยาบาล โดยนกั ศึกษา พยาบาลศาสตร์ ในการสง่ เสรมิ การคดิ อยา่ งมวี จิ ารณญาณ ปีที่ 25 ฉบับท่ี 3 (ก.ค. - ก.ย.) 2560 Volume 25 No. 3 (Jul - Sep) 2017

Developing Critical Thinking Skill for Nursing Students The Journal of Faculty of Nursing 5 Burapha University โดยสอนแบบกรณีศึกษา โดยทบทวนงานวิจัยอย่างเป็น เกดิ ขน้ึ ในคลนิ กิ (discussion of critical incidence) และ ระบบเกี่ยวกับการจัดการเรียนการสอนแบบกรณีศึกษาใน การประชุมปรึกษาหลังจากให้การพยาบาลเสร็จส้ิน โดย สาขาพยาบาลศาสตร์ พบว่า สามารถพัฒนาการคิดอย่างมี อาจารย์ และนกั ศกึ ษาอภปิ รายประสบการณห์ รอื จากกรณี วจิ ารณญาณได้ ผู้ป่วย แลกเปล่ียนข้อมูล วิเคราะห์ข้อมูล และกิจกรรม 2. การใชป้ ญั หาเปน็ ฐานหรอื การใชป้ ญั หาเปน็ หลกั การพยาบาล โดยใหน้ กั ศกึ ษาทไ่ี ดร้ บั มอบหมายกรณผี ปู้ ว่ ย (problem based learning; PBL) ซ่ึงได้ถูกน�ำมาใช้ แต่ละรายเป็นผู้นำ� เสนอข้อมลู ร่วมกันอภิปรายปญั หา หา ในการเรียนการสอนสาขาพยาบาลทั้งในห้องเรียนและใน แนวทางแก้ปัญหา ให้เวลาในการสะท้อนกลับในแต่ละวัน คลนิ ิกมานานกว่ายี่สบิ ปี ซึ่งมีขั้นตอน คือ 1) การกำ� หนด ว่าควรปรับปรุงแก้ไขอย่างไร โดยการเขียนเป็นผังแนว ปัญหา 2) ระดมสมอง 3) วิเคราะห์ปัญหา 4) วางแผน ความคดิ (Potgieter, 2012) จงึ เปน็ การใชก้ ระบวนการคดิ ในการศึกษาค้นคว้า 5) สร้างประเด็นการเรียนรู้ และ และใหโ้ อกาสในการตดั สินใจ ประยกุ ตใ์ ชค้ วามรเู้ พอ่ื แกป้ ญั หา 6) สรปุ ผลและรายงานผล 4. การวางแผนการพยาบาล (nursing care plan) โดยผู้เรียน ซึ่งมีข้อดี คือผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง มีทักษะ เปน็ รูปแบบขั้นพนื้ ฐานของการคิดอย่างมวี ิจารณญาณโดย การแก้ปัญหา พัฒนาทักษะการคิดมีเหตุมีผลอย่างมี ใชก้ ระบวนการพยาบาลตามขน้ั ตอนกระบวนการพยาบาล วิจารณญาณ (Asad, Iqbal, & Sabir, 2015) กระตนุ้ ให้ ผู้สอนหรือครูพ่ีเล้ียงในคลินิกควรแนะน�ำนักศึกษา ผู้เรียนตื่นตัวในการเรียนรู้ด้วยตนเอง พัฒนาการมีเหตุผล เลอื กปญั หาทส่ี ำ� คญั เขยี นในแผนการพยาบาล อาจารยเ์ ปน็ ในทางคลนิ กิ กระตนุ้ การเรยี นรใู้ นครง้ั ตอ่ ไป มคี วามเชอื่ มนั่ ผตู้ รวจสอบความถกู ตอ้ งบนพน้ื ฐานความรแู้ ละใหค้ ำ� แนะนำ� ในตนเอง ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งบคุ คล และมกี ารแลกเปลย่ี น นกั ศกึ ษา นบั วา่ เปน็ การเรยี นการสอนในคลนิ กิ แบบดงั้ เดมิ เรยี นร้กู ัน (Kilroy, 2017) และน�ำมาใชจ้ นปัจจุบนั ซ่ึงเป็นวธิ ีการกระตนุ้ การคดิ อยา่ ง อย่างไรก็ดี การใช้ปัญหาเป็นหลักยังมีข้อเสีย มีวิจารณญาณ และแก้ปัญหาได้ (Potter et al., 2013) คือ ใช้เวลามากโดยเฉพาะในระยะการเริ่มต้น ผู้เรียน อย่างไรก็ดีพบว่า ต้องใช้เวลามากในการท�ำแบบฝึกหัด เหนด็ เหนอื่ ยในการจดั การในกลมุ่ บางหวั ขอ้ และบางหนว่ ย การเขียนแผนการพยาบาล ทั้งนักศึกษาและอาจารย์ ในคลินิกไม่เหมาะในการจัดการเรียนการสอนรูปแบบนี้ (Potgieter, 2012) และรูปแบบของแผนการพยาบาลน้ี (Kilroy, 2017) สอดคล้องกับการศกึ ษาของ Srinivasan, มีลักษณะเป็นเชิงเส้นตรง ขณะที่กิจกรรมในกระบวนการ Wilkes, Stevenson, Nguyen, and Slavin (2007) พยาบาลมีลักษณะเป็นพลวัต การใช้แผนการพยาบาล ท่ีเปรียบเทียบการจัดเรียนการสอนโดยใช้กรณีศึกษาเป็น แบบนี้ ท�ำให้มีข้อจ�ำกัดในการเช่ือมโยงปัญหาของผู้ป่วย ฐาน กับการใช้ปัญหาเป็นฐานในนักศึกษาแพทย์ของ ไม่สามารถมองเห็นภาพรวมของข้อมูลผู้ป่วยในหน้า มหาวทิ ยาลยั 3 แหง่ ในมลรฐั แคลฟิ อรเ์ นยี พบวา่ นกั ศกึ ษา เดยี วกนั ทำ� ใหน้ กั ศกึ ษาใชเ้ วลานาน สอดคลอ้ งกบั การศกึ ษา ชอบการเรียนการสอนโดยใช้กรณีศึกษาเป็นฐานมากกว่า ของวิจติ รา กสุ มภ์ และอภญิ ญา กุลทะเล (2559) ที่พบว่า การใช้ปัญหาเป็นฐาน (59%, odds ratio [OR] 4.10, นักศึกษามีข้อจ�ำกัดในการคิด ใช้เวลาในการเขียนแผน p < .01) การใชก้ รณศี กึ ษาเป็นฐานมีความยงุ่ ยากน้อยกวา่ การพยาบาลนานเฉล่ีย 3.93 ช่ัวโมง (SD=1.16) จึงควร การใช้ปัญหาเปน็ ฐาน (80%, OR 3.97, p < .01), และ พัฒนาปรบั ปรงุ รูปแบบ วิธีการให้เหมาะสม และลดระยะ การใช้กรณีศึกษาเป็นฐานน�ำไปประยุกต์ใช้ในคลินิกได้ เวลาในการเขยี นแผนการพยาบาล มากกว่าการใช้ปญั หาเป็นฐาน (52%, OR 25.6, p < .01) 5. การใชส้ ถานการณจ์ �ำลอง (simulation) เปน็ จากผลการศึกษาดังกล่าวสนับสนุนว่า การสอนโดยใช้ กระบวนการที่ผู้สอนกระตุ้นให้ผู้เรียน เกิดการเรียนรู้ตาม ปัญหาเป็นฐานสามารถพัฒนาทักษะการคิดอย่างมี วตั ถปุ ระสงคท์ ก่ี ำ� หนด โดยใหผ้ เู้ รยี นแสดงในสถานการณท์ ่ี วจิ ารณญาณได้ แตค่ วรพจิ ารณาใหเ้ หมาะกบั รายวชิ า ระยะ มีบทบาท ข้อมูล และกตกิ าการทำ� หนา้ ที่ ที่สะท้อนความ เวลา และตามความต้องการของผู้เรียน เป็นจรงิ และมปี ฏสิ มั พนั ธ์กับส่ิงต่าง ๆ ที่อยใู่ นสถานการณ์ 3. การประชุมปรึกษาเก่ียวกับอุบัติการณ์จริงท่ี น้ัน ๆ โดยใช้ข้อมูลคล้ายกับที่เป็นจริง เช่น สถานการณ์ ปีที่ 25 ฉบับท่ี 3 (ก.ค. - ก.ย.) 2560 Volume 25 No. 3 (Jul - Sep) 2017

6 การพัฒนาทักษะการคดิ อยา่ งมีวจิ ารณญาณของนกั ศกึ ษาพยาบาล วารสารคณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยบรู พา การช่วยฟื้นคืนชีพข้ันพื้นฐานและการช่วยฟื้นคืนชีพข้ันสูง เขียนแผนการพยาบาลได้มาก รวมท้ังยังน�ำมาสรุปเนื้อหา โดยผู้สอนสรุปการเรียนรู้จากการแสดงบทบาทน้ัน ๆ จึง และการคดิ สะทอ้ นกลับได้สะดวกรวดเร็ว ช่วยฝึกทักษะ การปฏิสัมพันธ์กับผู้อ่ืน การส่ือสาร การ ตัดสินใจ การแก้ปัญหาและกระบวนการคิดอย่างมี สรปุ วิจารณญาณ (LaMartina & Ward-Smit, 2014) การคิดอย่างมีวิจารณญาณของนักศึกษาพยาบาล 6. การใชผ้ งั ความคดิ (concept mapping) ไดถ้ กู เป็นสิ่งส�ำคัญและจ�ำเป็น เพ่ือให้นักศึกษาสามารถคิดและ พฒั นาโดย Novak and Godwin ในปี ค.ศ.1984 ซ่งึ เปน็ ตดั สนิ ใจแกป้ ญั หาอยา่ งถกู ตอ้ งเหมาะสม สามารถเชอื่ มโยง แผนภาพที่สร้างขึ้นเพื่อสื่อความหมายเป็นล�ำดับชั้นของ ความรู้จากทฤษฎีสู่การปฏิบัติในแต่ละสถานการณ์ได้ ซึ่ง แนวคิดหลัก และแนวคิดรอง แสดงถึงความสัมพันธ์และ การคิดอย่างมีวิจารณญาณเป็นส่วนหน่ึงของพ้ืนฐานของ เชอ่ื มโยงกนั อาจใชภ้ าพ หรอื สญั ลกั ษณส์ อื่ ความหมาย หรอื กระบวนการพยาบาล และเป็นการแก้ปัญหาอย่างเป็น เขียนคำ� ส�ำคญั (Daley, Morgan, & Black, 2016) ทำ� ให้ ระบบ การพฒั นาการคดิ อยา่ งมวี จิ ารณญาณโดยใชร้ ปู แบบ ผู้เรียนมีอิสระในการคิด การออกแบบในการเขียนผัง มี ของการเรียนการสอน ได้แก่ กรณีศึกษาเป็นฐาน ปัญหา กระบวนการกลุ่ม การอภิปราย ประชุมปรึกษากันในการ เป็นฐาน การประชุมปรึกษาภายหลังจากให้การพยาบาล ปรับปรุงผังให้สมบูรณ์ และการน�ำเสนอ ท�ำให้มองเห็น และการประชุมปรึกษาการเกิดอุบัติการณ์ การวางแผน ความคดิ รวบยอดในกระดาษหนา้ เดยี ว เป็นทางเลอื กทจ่ี ะ การพยาบาล แผนผงั แนวความคดิ และ สถานการณจ์ ำ� ลอง ทำ� ใหผ้ ้เู รียนเข้าใจปญั หาท่ซี บั ซอ้ น และความตอ้ งการของ ดังนั้นผู้สอนควรพิจารณาเลือกรูปแบบการเรียนการสอน ผ้ปู ่วย (Yue, Zhang, Zhang, & Jin, 2017) ท�ำให้พฒั นา ใหเ้ หมาะสม ตามรายวชิ า หรืออาจนำ� มาใช้สอนแบบผสม ความคิดอย่างมีวิจารณญาณ โดยการฝึกคิดสะท้อนกลับ ผสาน เพื่อส่งผลต่อการเป็นพยาบาลวิชาชีพ ที่ให้บริการ วเิ คราะห์ อา้ งองิ ตัดสินใจแก้ปญั หาผปู้ ่วยอย่างมีเหตมุ ีผล สุขภาพแกผ่ รู้ บั บรกิ ารอย่างมคี ณุ ภาพ และประเมินผล (Vacek, 2009) จากการศึกษาของ Kusoom and Posri (2015) เกี่ยวกับผลสัมฤทธิ์ของ เอกสารอา้ งองิ การสอนโดยใช้กรณีศึกษาร่วมกับแผนผังความคิด ต่อ วจิ ิตรา กุสุมภ์ และอภญิ ญา กลุ ทะเล. (2559). อปุ สรรค การพฒั นาความสามารถในการใชก้ ระบวนการพยาบาลใน ในการน�ำกระบวนการพยาบาลไปใช้ในการฝึก คลินิกของนักศึกษาพยาบาล พบว่า กลุ่มท่ีใช้กรณีศึกษา ปฏิบัติในคลินิกของนักศึกษาพยาล มหาวิทยาลัย รว่ มกบั แผนผังความคดิ มีคะแนนผลสัมฤทธิ์ และความคดิ ราชภฏั สวนสุนนั ทา. เข้าถงึ ได้จาก http://www. อย่างมวี ิจารณญานสงู กวา่ กลุ่มทสี่ อนตามปกติ นอกจากน้ี eresearch.ssru.ac.th/bitstream/123456789 จากการศึกษาของ Atay and Karabacak (2012) /1099/1/55.%.pdf. เปรียบเทียบการใช้แผนผังความคิดกับการใช้แผน สมเกียรติ สุทธรัตน์ และพัชนี สมก�ำลัง. (2557). ความ การพยาบาลแบบดั้งเดิม พบวา่ กล่มุ ทใ่ี ชแ้ ผนผงั ความคดิ มี สามารถในการคดิ อยา่ งมวี จิ ารณญาณของนกั ศกึ ษา คะแนนความคิดอย่างมีวิจารณญานสูงกว่ากลุ่มท่ีใช้แผน หลักสูตรพยาบาลศาสตรบัณฑิต และหลักสูตร การพยาบาลแบบดงั้ เดมิ ซงึ่ มลี กั ษณะเชงิ เสน้ ตรง มขี อ้ จำ� กดั พยาบาลศาสตรบณั ฑิต (ตอ่ เนื่อง 2 ปี) วิทยาลัย ในการสะท้อนภาพรวมของปัญหาและความต้องการ พยาบาลบรมราชชนนนี ครพนม. วารสารพยาบาล ของผ้ปู ว่ ย ขณะทกี่ ระบวนการพยาบาลเป็นกิจกรรมทเี่ ปน็ กระทรวงสาธารณสุข, 22(1), 62-67. พลวัต จากผลการศึกษาดังกล่าวจึงสนับสนุนว่า การใช้ Alfaro-LeFevre, R. (2013). Critical thinking and แผนผงั ความคดิ ทำ� ใหน้ กั ศกึ ษามคี วามคดิ ทอี่ สิ ระ มคี วามคดิ clinical judgment: A practical approach สรา้ งสรรค์ กระตนุ้ การเรยี นรดู้ ว้ ยตนเอง เชือ่ มโยงความรู้ to outcome-focused thinking (5th ed). จากทฤษฎสี กู่ ารปฏบิ ตั ิ ใชแ้ ผนผงั ในหนา้ เดยี วสามารถเหน็ Philadelphia, PA: W. B. Saunders Elsevier. ข้อมูลและเช่ือมโยงข้อมูลได้สะดวก ลดระยะเวลาในการ Asad, M., Iqbal, K., & Sabir, M. (2015). Effectiveness ปีที่ 25 ฉบับที่ 3 (ก.ค. - ก.ย.) 2560 Volume 25 No. 3 (Jul - Sep) 2017

Developing Critical Thinking Skill for Nursing Students The Journal of Faculty of Nursing 7 Burapha University of problem based learning as a strategy Berlin, Germany, 29th Nov 2015, IASTEM, to foster problem solving and critical ISBN:978-93-85832-50-5:108-110. Retrieved reasoning skills among medical students. from http://www.worldresearchlibrary.org/ Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih. up_proc/pdf/117-1448705371108-110.pdf gov/pubmed/26721019 LaMartina, K., & Ward-Smith, P. (2014). Developing Atay, S., & Karabacak, U. (2012). Care plans using critical thinking skills in Undergraduate concept maps and their effects on The nursing students: The potential for strategic critical thinking dispositions of nursing management simulations. Journal of students. International Journal of Nursing Nursing Education and Practice, 4(9), Practice, 18, 233–239. doi:10.1111/j.1440- 155-161. 172X.2012.02034.x[CrossRef] Popil, I. (2011). Promotion of critical thinking by Daley, B. J., Morgan, S., & Black, S. B., (2016). using case studies as teaching method. Concept maps in nursing education: A Nursing Education Today, 31(2), 204-207. historical literature review and research Potgieter, E. (2012). Clinical teaching: Developing directions. Journal of Nursing Education, critical thinking in student nurse 55(I 11), 631-639. doi: 10.3928/01484834- Department of Health Studies, University 20161011-05 of South Africa. Retrieved from http:// Ennis, R. H. (2013). The nature of critical thinking: www.pntonline.co.za/index.php/PNT/ An outline of critical thinking dispositions article/viewFile/649/922 and abilities. Retrieved from www.critical Potter, P. A., Perry, A. G., Stocker, P., & Hall, A. thinking.net (2013). Fundamentals of Nursing (8th ed.) Facione, P. A. (2013). Critical thinking: What it is St Louis: Saunder Elsevier. and why it counts. Retrieved from http:// Pérez, M., Lluch, A., Pegueroles, M., Llobet, C., www.insightassessment.com/CT-Resources/ Arroyo, J., & Merino, A. J. (2015). Critical Teaching-For-and-About-Critical-Thinking thinking in nursing: Scoping review of the Facione, P. A. (2015). Critical Thinking: What It is literature. International Journal of Nursing and why it counts. Retrieved from www. Practice, 21(6), 820. doi: 10.111/ijn.12347 insightassessment.com Srinivasan, M., Wilkes, M., Stevenson, F., Nguyen, Kilroy, D. A. (2017). Review problem based T., & Slavin, S. (2007). Case based learning learning. Retrieved from http://emj.bmj. versus problem based learning: A direct com/on May 27, 2017 - Published by group. comparison from first year medical bmj.com students’ perspective. Retrieved from Kusoom, W., & Posri, N. (2015). Achievement on https://www.webmedcentral.com/wmcpdf teaching by using case study method /Article_WMC001976.pdf combined with concept mapping on The American Association of Colleges of Nursing ability development of nursing process in [AACN]. (2015). The impact of education clinical setting among nursing students. on nursing practice. Retrieved from www. Proceedings of 6th International Conference, aacn.nche.edu/media....fact ปีท่ี 25 ฉบับที่ 3 (ก.ค. - ก.ย.) 2560 Volume 25 No. 3 (Jul - Sep) 2017

8 การพัฒนาทกั ษะการคิดอยา่ งมวี ิจารณญาณของนักศกึ ษาพยาบาล วารสารคณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยบูรพา Vacek, J. E. (2009). Using a conceptual approach Yue, M., Zhang, M., Zhang, C., & Jin, C. (2017). with a concept map of psychosis as an The effectiveness of concept mapping on exemplar to promote critical thinking. development of critical thinking in nursing Journal of Nursing Education, 48(1), 49-53. education: A systematic review and meta-analysis. Nursing Education Today, 5(5), 87-94. doi: 10.1016/j.nedt.2017.02.018 ปีท่ี 25 ฉบับท่ี 3 (ก.ค. - ก.ย.) 2560 Volume 25 No. 3 (Jul - Sep) 2017