ใบความรู้ เรื่อง โลกกับภัยธรรมชาติ

ใบความรู้ เร่ือง โลกกบั ภยั ธรรมชาติ โดย กศน.อาอเภอแม่วาง จังหวดั เชียงใหม่

ใบความรู้ เร่ือง โลกกบั ภยั ธรรมชาติ ใบความรู้ โลกและภยั ธรรมชาติ โลกของเราเป็นแหลง่ ทอ่ี ยูอ่ าศัยของมนุษย์และส่งิ มีชีวติ ตา่ งๆการเปลีย่ นแปลงทาง สภาวะแวดล้อมของโลก อาจเกดิ ขึ้นเนอ่ื งจากปัจจยั ธรรมชาติหรือจากการกระทาของ มนษุ ย์ ได้สง่ ผลให้เกิดปญั หาทางกายภาพหรือภยั พิบตั ิตา่ งๆ ทง้ั ในประเทศไทยและภูมิภาค ต่างๆของโลก อาทิ แผ่นดินไหว สึนามิ อุทกภยั ตลอดจนภัยพบิ ตั ิอน่ื ๆ ก่อให้เกดิ ผลกระทบ ท้งั โดยตรงและโดยอ้อมต่อมวลมนุษย์ ลักษณะการเปลยี่ นแปลงมีตัง้ แต่การเกิดขนึ้ อยา่ ง ช้าๆไปจนถึงการเกิดอยา่ งฉบั พลันและรุนแรง ซงึ่ เปน็ อันตรายตอ่ ชีวิตและความเป็นอย่ขู อง สิ่งมชี วี ิต จงึ มีความจาเปน็ ทจ่ี ะต้องศึกษาหาความรู้เก่ยี วกับภยั พิบตั ิทางธรรมชาตแิ ละการ เปลยี่ นแปลงทางธรรมชาติในโลกตา่ งๆ เพื่อจะได้ปรบั วิถีชวี ิตให้สอดคล้องกับสภาวะใน ขณะน้ีแต่กอ่ นทจ่ี ะไปเรียนรู้เก่ยี วกับภยั พบิ ัติตา่ งๆ เราควรจะมคี วามรเู้ ก่ียวกบั ลักษณะ โครงสรา้ งของโลกของเรา ซ่ึงลักษณะโครงสร้างและวงจรธรรมชาติของโลกเรานี้เองท่ีเป็น สาเหตุหลักๆ ท่ที าให้เกิดภยั พบิ ัตทิ างธรรมชาติ เชน่ แผ่นดนิ ไหว ภูเขาไฟปะทุ ดนิ ถล่ม เปน็ ต้น

โครงสร้างโลกและการเคล่อื นท่ีของเปลอื กโลกทม่ี าของภัยพบิ ตั ิ ภาพที่ 1 ภาพโครงสรา้ งโลก ท่มี า http://www.chaiyatos.com ดนยั ไชยโยธา และคณะ (2549, หน้า 45 -48 ) กล่าวว่า โลกมรี ศั มีเฉล่ยี 6,370 กิโลเมตร หรือ 4,000 กโิ ลเมตร แบ่งออกเป็นชั้น ตามคุณสมบัติดงั น้ี 2.1 ช้ันเปลือกโลก (Crust) มคี ณุ สมบัตแิ ขง็ เปราะ ประกอบด้วยหนิ ท่ตี กผลกึ ลกึ จากผิวโลก ประมาณ 35 กโิ ลเมตร มสี องชัน้ บนพน้ื ทวีป และช้ันเดียวบนพนื้ มหาสมุทร ความหนาของเปลอื ก โลกบนพืน้ ทวปี แปรเปลยี่ นไปตัง้ แต่ 35 ถงึ 60 กิโลเมตร แลว้ แตว่ า่ เปน็ ภเู ขาหรือที่ราบต่า 2.2 ชนั้ แกนนอก (Outer Core ) เปน็ ช้นั ทแ่ี ขง็ ทสี่ ุด ลกึ จากผิวโลก ประมาณ 35 ถงึ 2,900 เมตร 2.3 ช้ันเน้อื โลก (Mantle) เปน็ ชั้นทีม่ ีความแขง็ นอ้ ยทส่ี ดุ สันนิฐานว่าเปน็ ของเหลว อยลู่ ึกลง ไปประมาณ 2,000 ถงึ 5,000 กโิ ลเมตร

2.4 ช้ันแกนใน (Inner Core) สันนษิ ฐานว่าเปน็ ของแขง็ อยลู่ ึกประมาณ 5,000 กิโลเมตรลง ไปเม่ือรูจ้ กั ส่วนประกอบของโลกของเราแลว้ เรากต็ อ้ งเขา้ ใจว่าโลกของเรามสี ว่ นประกอบทสี่ าคัญคอื ชนั้ เนอื้ โลกทมี่ ปี รมิ าณมากที่สดุ และเปน็ ของเหลวท่รี อ้ นระอุ มันสามารถเคลอื่ นท่ีไดอ้ ยภู่ ายใต้เปลือก โลกของเรา และเป็นสาเหตสุ าคญั ทีท่ าให้แผน่ เปลือกโลกดา้ นบนสดุ มีการเคล่อื นตัว เราจงึ ตอ้ งมาทา ความร้จู ักกบั การเคลอื่ นตัวของแผน่ เปลอื กโลก ซึ่งเปน็ ทีม่ าของภยั พบิ ัตติ า่ งๆ 2. การเคลื่อนตัวของแผน่ เปลือกโลก สถาบนั วิจัยสภาวะส่งิ แวดล้อม จฬุ าลงกรณ์มหาวิทยาลยั (2551, หนา้ 65) กล่าววา่ เปลอื กโลกมี การเคลอื่ นทอี่ ยตู่ ลอดเวลาในปี พ.ศ.2455 นกั วทิ ยาศาสตร์ชาวเยอรมนั ช่อื อลั เฟรดเวเกเนอร์ กล่าวถงึ การเคลอ่ื นตวั ของเปลอื กโลกว่าเดิมโลกเป็นผืนแผ่นดินกวา้ งใหญ่เรียกวา่ พนั เจยี (Pangaea) ตอ่ มาผืนแผน่ ดนิ ใหญ่นีไ้ ดแ้ ยกออกจากกนั กลายเป็นทวีปตา่ งๆ ในปจั จุบนั เขาเช่อื ว่า พันเจียได้มกี ารแตกแยกและเคล่อื นตัวไปตามทิศทางตา่ งๆ มาหลายรอ้ ยปี การทีข่ อบของทวปี ตา่ งๆ เช่ือมต่อกนั ได้อย่างภาพปะตดิ ปะต่อกันน้นั เป็นผลมาจากการแตกและแยกตัวของพันเจีย โลกประกอบดว้ ยแผน่ เปลอื กโลกจานวนมาก เปลือกโลกประกอบดว้ ยช้ินสว่ นขนาดใหญ่ หลายชิน้ สามารถเช่อื มต่อกนั ได้แบบภาพปะตดิ ปะตอ่ ชิ้นสว่ นแต่ละชิน้ สว่ นเรยี กว่า แผ่นเปลอื กโลก ดังนั้นเปลือกโลกจงึ ประกอบดว้ ยแผน่ เปลอื กโลกหลายแผ่นซ่งึ ลอยอย่เู หนอื ชัน้ เน้ือโลก และมกี าร เคลอื่ นท่ีอย่ตู ลอดเวลา

เปลอื กโลกของเราประกอบไปด้วยแผน่ เปลอื กโลก 13 แผ่นได้แก่ 1. แผน่ อเมรกิ าเหนือ 2. แอนตาร์กติก 3. แผ่นนาซกา้ 4. แผ่นอเมรกิ าใต้ 5. แผ่นฟิลิปปินส์ 6. แผ่นยเู รเซีย 7. แผน่ อาหรบั 8. แผ่นแอฟริกา 9. แผน่ สกอเทยี 10. แผ่นอนิ เดีย 11. แผ่นโกโก้ 12. แผ่น แปซิฟิก 13. แผน่ แคริเบียน ภาพท่ี 2 ภาพรอยตอ่ ของแผ่นเปลอื กโลกทง้ั 13 แผ่น ทีม่ า: http://www.thaigoodview.com

บริเวณรอยต่อของแผ่นเปลือกโลกทีเ่ รยี กว่า ขอบแผ่นเปลือกโลก มลี กั ษณะการเชอ่ื มตอ่ กัน 3 แบบ คือ ภาพที่ 3 การเคลอ่ื นตัวของแผ่นเปลอื กโลกแบบตา่ งๆ ทม่ี า:http://www.nongin2379.blogspot.com 2.1 แบบยกตวั ออกจากกนั (Divergent Boundary) พบในบริเวณทแี่ ผ่นเปลอื กโลก เคลอื่ นตวั ออกจากกนั เช่น บริเวณสันเขากลางมหาสมทุ รอนิ เดยี เปลอื กโลกที่เกิดข้นึ ใหม่จะขยายตวั เป็นบรเิ วณกว้างใหญ่และแยกตัวออกไปตามแนวสนั เขากลางมหาสมทุ รอนิ เดยี ใช้เวลานาน ถึง 200 ปี ดงั ทีเ่ ห็นในปัจจุบนั 2.2 แบบเคล่ือนตวั เขา้ หากัน (Convergent Boundary) เกดิ จากแผน่ ดินสองส่วน เคลอื่ นตัวเขา้ ชนกัน สว่ นทอี่ ยดู่ า้ นหนา้ ของทั้งสองแผน่ ดินจะแตก โดยส่วนใดส่วนหนง่ึ ของแผ่นดนิ จะแตกมดุ แทรกอยูใ่ ตแ้ ผน่ ดนิ อีกแผ่นหนึ่ง บริเวณนัน้ จึงเกดิ เปน็ ร่องตามขอบมหาสมุทรอนิ เดยี 2.3 แบบเคลอื่ นตวั ออกจากกันในแนวราบ(Transform Boundary) เกดิ จากแผน่ ดิน สองสว่ นมกี ารเลือ่ นเสยี ดสกี ันและน่กี ็คอื วงจรธรรมชาติของโลกทเ่ี ราตอ้ งเรยี นรเู้ พราะมนั จะเป็นท่ีมา ของการเกดิ ภัยธรรมชาตติ ่างๆ ตามมา การเคลอื่ นตวั ของแผ่นเปลือกโลกท่ีกลา่ วมาแลว้ ข้างตน้ นเ้ี องท่ีเป็นสาเหตทุ ีท่ าใหเ้ กดิ ภยั พบิ ัติ ทางธรรมชาตแิ ละการเปล่ียนแปลงทางธรรมชาติบนโลก เราจึงตอ้ งมาทาความรู้จกั กับคาวา่ ภัยพบิ ตั ิ ทางธรรมชาติใหเ้ ขา้ ใจ ว่ามันคอื อะไรและมปี ระเภทใดบ้าง

3. ภัยพิบตั ิทางธรรมชาติ สมทิ ธ ธรรมสโรช (2534,27-30) กล่าวถึงภยั พบิ ตั ทิ างธรรมชาติว่า เป็นเหตุการณ์ทเ่ี กดิ ขน้ึ ตามธรรมชาติ เม่ือเกิดข้นึ แลว้ จะสง่ ผลใหเ้ กิดอนั ตรายและเกดิ ความสญู เสยี ท้ังชีวิตและทรัพย์สนิ ตา่ ง ๆ ภยั พิบัติทางธรรมชาติเกดิ ขนึ้ ใน 3 ลกั ษณะ คอื ภยั พบิ ัตทิ ี่เกิดขน้ึ เนื่องจากสาเหตภุ ายในโลก เช่น แผ่นดนิ ไหว ภูเขาไฟระเบิด ภยั พบิ ตั ทิ เี่ กิดขึน้ บนผิวโลก เช่น การเกดิ แผ่นดินถลม่ อทุ กภัย ภัยแล้ง ไฟป่า และภยั พบิ ตั ิทีเ่ กิดข้ึนในบรรยากาศ เชน่ วาตภยั ภาวะโลกร้อน ลกู เห็บ ฟา้ ผา่ เปน็ ตน้ ภาพท่ี 4 ภาพตวั อย่างความเสยี หายจากภัยพิบตั ิทางธรรมชาติ ท่มี า:http://www.thaigoodview.com 3.1 ความหมายของภยั พิบัติทางธรรมชาติภยั พบิ ัตทิ างธรรมชาติ หมายถึง ภัยอันตรายต่าง ๆ ที่เกิดจากธรรมชาติ ที่อาจเกิดข้นึ อย่างรวดเร็ว หรือคอ่ ยๆเกิด เช่น อุทกภยั วาตภยั แผ่นดนิ ไหว ตลอดจนภยั อืน่ ๆ อันเปน็ สาธารณะซ่งึ ก่อใหเ้ กดิ อันตรายแกช่ วี ิต ความเปน็ อยู่ของประชาชน หรอื ความเสียหายแกท่ รพั ยส์ ินของประชาชนหรอื รฐั เม่อื ไหรก่ ็ตามทปี่ รากฏการณธ์ รรมชาตเิ ป็นภยั คกุ คามตอ่ ชวี ิตและทรพั ย์สิน เราเรียกวา่ ภยั พิบตั ิ ( Disaster ) หรอื หายนะภยั ตวั อยา่ งเช่น ในแม่น้า ลาธารมนี ้าไหลลน้ ตลิง่ เปน็ ประจาทกุ ๆ ปี ในบริเวณทม่ี ีผคู้ นอาศยั อยู่ไมม่ าก ไมม่ ีความเสียหายหรอื เสยี หายนอ้ ยไมเ่ รยี กวา่ ภยั พบิ ตั ิ เราเรยี กวา่ บริเวณเสย่ี งอันตราย ( Hazard ) แต่ถา้ วนั หนง่ึ นา้ ใน

แมน่ า้ ลาธารจโู่ จมเข้าทว่ มบ้านเรือนราษฏรในบริเวณท่มี ผี ้คู นอยอู่ าศยั เป็นจานวนมาก ทาให้เกิดการ สญู เสยี ชีวิตและทรัพย์สนิ เรยี กวา่ ภยั พิบตั ิ หรอื หายนะ 3.2 ผลกระทบท่ีเกดิ จากภยั ธรรมชาตผิ ลกระทบท่ีเกิดจากภยั ธรรมชาติ ไมเ่ พยี งแตค่ วาม เสยี หายท่เี หน็ ได้ เช่น เสียชีวติ บาดเจ็บ พิการ ไรท้ อี่ ยู่ ขาดที่ทากิน อปุ กรณก์ ารทางานเสยี หาย ยังมี ผลกระทบต่อสภาพสงั คม วัฒนธรรม การดาเนนิ ชวี ิต รวมทัง้ มผี ลกระทบต่อจติ ใจของผปู้ ระสบภัย ภาพท่ี 5 ภาพน้าท่วมกรุงเทพมหานคร ท่มี า : http://www.thairath.co.th ภัยพิบัตเิ กดิ ขน้ึ ไดท้ ้ังในประเทศท่รี า่ รวยและประเทศยากจน แต่ความหายนะทเ่ี กดิ กับ คนในประเทศยากจนจะสงู กว่า ทง้ั นเ้ี นอื่ งจากประเทศยากจนขาดแคลนระบบปอ้ งกัน เตือนภยั เครอ่ื งมือช่วยเหลอื ที่รวดเรว็ ทนั สมยั อุปกรณท์ างการแพทย์ รวมทงั้ แผนการเตรยี มการฉกุ เฉนิ ที่ เพียบพรอ้ ม ตลอดจนการสื่อสารและการขนส่งทรี่ วดเรว็ ประเทศยากจนส่วนใหญม่ ปี ญั หา สภาพแวดลอ้ มทไ่ี มม่ ่นั คงอยมู่ าแต่เดมิ เชน่ ถนนหนทาง บ้านไม่ถกู สุขลกั ษณะ หอ้ งสว้ มไมไ่ ด้

มาตรฐาน สุขภาพไมด่ ี ทาให้คนรสู้ กึ ไมป่ ลอดภัย ดงั นน้ั ประเทศทยี่ ากจนมักได้รับผลกระทบ เชน่ เกิดโรคระบาด ขาดแคลนอาหาร และสว่ นหนง่ึ มาจากการขาดประสทิ ธภิ าพในการทางานของ รฐั บาลเพอื่ ชว่ ยเหลือประชาชน เน่ืองจากพน้ื ฐานด้านเศรษฐกิจไมม่ ัน่ คง 3.3 ประเภทของภัยพบิ ตั ิทางธรรมชาติ เราไมส่ ามารถแบ่งประเภทของภยั พบิ ัติทาง ธรรมชาติวา่ เกิดจากธรรมชาติโดยตรงหรือฝมี อื มนษุ ยอ์ ย่างเดยี ว เพราะภัยพบิ ัติทางธรรมชาติตา่ งๆ ล้วนเก่ียวขอ้ งกับการกระทาของมนษุ ยไ์ มท่ างตรงกท็ างออ้ ม ภัยธรรมชาตทิ สี่ าคัญมดี ังนี้ แผน่ ดินไหว ภเู ขาไฟปะทุ สนึ ามิ อทุ กภยั วาตภัย แผน่ ดนิ ถลม่ การกดั เซาะชายฝ่งั ไฟป่า การเปลีย่ นแปลงภูมอิ ากาศของโลก ภยั ธรรมชาติอนื่ ๆ เชน่ ปรากฏการณล์ านญิ า่ และเอลนโิ ญ ภยั ธรรมชาติมักจะเกิดขึน้ โดยทไ่ี มม่ ใี ครคาดคดิ ดังนน้ั สง่ิ ท่ีควรปฏบิ ตั คิ อื การสงั เกต ธรรมชาติ การเรยี นรู้เกยี่ วกบั วงจรของธรรมชาติ และประวัตกิ ารเกิดภยั สว่ นใหญป่ รากฏการณ์ภัย ธรรมชาตทิ ี่เคยเกดิ ขึ้นในอดีตมกั จะเกิดขึ้นอีก ดังหลักฐานการบนั ทกึ ข้อมลู การเกิดภยั ธรรมชาติ ต่างๆท่ปี รากฏในหนังสอื พิมพ์ เอกสารหรอื วารสาร ฯลฯ เราจงึ ควรเรยี นรเู้ กย่ี วกบั วงจรการเกิดภยั พิบตั แิ ละการเปลีย่ นแปลงทางธรรมชาตบิ นโลก เพื่อทจ่ี ะได้รู้เทา่ ทนั ภยั พบิ ตั ิและหาทางปอ้ งกนั และ ระวงั ภยั ไดอ้ ย่างมปี ระสทิ ธิภาพท้งั ในปัจจุบันและในอนาคต