Vizier historia NR 1 2016

13 maart 2016VIZIER FREE ISSUE NR 01“ Historia” Volume I 2016 Verschijnt 5 keer per jaar THEMA IN DEZE UITGAVE MET 16 Pagina’s:Slag aan de Somme EN DE CONTEMPORAINE PERS EEN SPECIALE BIJLAGE VOOR LEZERS E-MAGAZINE ‘T ARSENAAL

Editor In Chief-Hoofdredacteur Rob Vaneker Associate Editor Robert Wilbrink & Giesbert Oskam Contributing writers Rob Vaneker, Dik Winkelman (Koerier) Jan Grefhorst Associate writers Hans Hollestelle Jim Gaines-Gerrit Jacobs-Jim.E Malbourough-Giesbert Oskam-Maarten Muns-Lorraine Mc Williams Graphic artist Vizier historia Rob Vaneker Circuliation officer Robert Wilbrink2 • Vizier historia 2016

Van deRedactieIntroductie nieuwespecial uitgave15 Maart 2013, in Syrië woedt al twee jaar een bloedige Aan de Somme’, spotprent van Louis Raemaekersburgeroorlog, steden zijn verwoest, miljoenen burgers zijnop de vlucht geslagen en zeventigduizend mensen zijn Beste Lezers,omgekomen. Ter gelegenheid hiervan plaatst De Volkskranteen foto van een dode soldaat in een ondiepe loopgraaf. De redactie lanceert voor u vanaf deze maand een nieuw bijlageHet bijschrift bij deze foto is veelzeggend: ‘Gesneuvelde in concept “Vizier Historia“ Een speciale magazine bedoeld alseen loopgraaf. Dit is niet het Noord-Frankrijk van 1916 maar bijlage onder auspiciën van het maandelijkse Magazine ‘TSyrië nu.’ Na bijna een eeuw spreekt de Eerste Arsenaal, geheel gewijd aan Eén specifiek (misschien minderWereldoorlog blijkbaar nog steeds tot onze verbeelding. bekend) deel over (historische) militaire geschiedenis: inspirerend,Deze oorlog wordt vooral geassocieerd met de eindeloze educatief en met scherp oog in een “vizier” voor kwaliteit.Deloopgraven strijd op het westfront. Ze roept beelden op van speciale bijlages verschijnen vijf keer per jaar.soldaten die moeizaam uit modderige stellingen omhoogkruipen om door een onzichtbaar machinegeweer te Dus al u ons eerste nummer in uw elektronische postbus zultworden neergeschoten, van enorme kanonnen die ontvangen hopen wij dat u “Vizier Historia” met zo veel plezieronafgebroken projectielen uitbraken, van primitieve tanks zult gaan lezen als ons ‘T Arsenaal. Mooier kunnen wij hetdie langzaam door een verwoest landschap kruipen en van principe van onze primeur niet illustreren.open vliegtuigjes die in luchtgevechten halsbrekende toerenuithalen. In deze opsomming zitten elementen die verwijzen Uw hoofdredacteur,naar de moderne, geïndustrialiseerde oorlogsvoering. Deopvolgers van de tanks en vliegtuigen, die in de Eerste Rob VanekerWereldoorlog ontstonden, worden ook nu nog op hetslagveld gebruikt. Bovenal worden er echter associatiesopgeroepen met zinloze verwoesting en de schijnbaaronvermijdbare dood. Vooral dit negatieve en tragischebeeld van de oorlog die Europa tussen 1914 en 1918verscheurde, leeft tegenwoordig voort. Oorlog leent zichnatuurlijk nooit voor veel positieve herinneringen, maar deEerste Wereldoorlog is uitzonderlijk, omdat ze ook door deoverwinnaars als een tragische en zinloze slachting wordtherinnerd.3 • Vizier historia 2016

WoordVooraf Eén van de meest beeldbepalende slagen uit de oorlog Britten gedood of verwond zonder dat daar enig resultaatis de slag bij de Somme, het grote Brits-Franse offensief van betekenis tegenover stond. Toch bleven de Britseuit 1916. De meeste beschrijvingen van deze slag bevelhebbers het offensief voortzetten. In de maanden diebevatten alle vijf de begrippen die hiervoor zijn volgden, werd er gepoogd de Duitsers uit te putten, maaromschreven. Tegelijkertijd is het beeld van de Eerste het Britse leger leed zelf veel grotere verliezen bij veleWereldoorlog mede bepaald door het Somme-offensief kansloze aanvallen op onbeduidende dorpen en bossen.omdat vooral de negatieve weergave van dit offensief Slechts in september werd enig succes behaald doordatbekendheid geniet. In deze negatieve weergave is de een nieuw wapen in gebruik werd genomen, de tank. DeSomme vooral een Britse tragedie die vaak als volgt prestaties van dit wapen lieten te wensen over, maar hetbeschreven wordt: Na vele mislukte doorbraakpogingen slaagde er wel in de Duitsers angst aan te jagen. Dit succesin 1915 moest Duitsland in 1916, met één groot Frans- was evenwel van korte duur, want toen de herfst zich deedBrits offensief, de beslissende slag worden toegebracht. gelden, liepen de Britse aanvallen vast in de modder. HalfDe Duitsers sloegen echter eerst toe bij de vestingstad november werd het offensief een halt toegeroepen. DeVerdun waar ze de Franse reserves in hoog tempo geleden verliezen waren enorm maar resultaat wasuitputten. Het Somme-offensief werd hierdoor uitgebleven. Deze tragische en negatieve weergave van denoodzakelijk om Verdun te ontlasten en de Britten slag bij de Somme komt vooral terug in wat men demoesten nu de hoofdmacht leveren. Groot-Brittannië populaire beeldvorming zou kunnen noemen.beschikte inmiddels over een omvangrijkvrijwilligersleger dat even enthousiast als onervarenwas. De bevelhebbers hadden weinig vertrouwen indeze troepen en het Britse aanvalsplan werd daaropaangepast. Eén enorm artilleriebombardement moest de Duitsestellingen verwoesten, waarna de infanterie slechts naarde overkant hoefde te wandelen. Het inleidendebombardement was overweldigend, maar de Duitsestellingen waren sterk en de verdedigers zaten veilig indiepe schuilholen. Het offensief bij de Somme, op 1 juli1916, werd hierdoor een ramp. De Britse infanteristen,die bijna schouder aan schouder in wandelpasoprukten, sneuvelden massaal in het Duitsemachinegeweervuur. Tegen de avond waren bijna 60.0004 • Vizier historia 2016

Beschrijvingen van de slagTHEMADE SLAG AAN DESOMME encontemporaine persVerwachting en voorbereiding literatuur over de Somme gaat na de uitgevoerd mede diende om de Fransen uit beschrijving van de Chantilly hun benarde positie bij Verdun te redden. Veel beschrijvingen van de slag bij de conferentie slechts in op de planning Is dit beeld ook in de contemporaine persSomme beginnen met de conferentie en voorbereiding van het Frans-Britse al terug te vinden en waaruit bestonden devan Chantilly. Deze bijeenkomst van de offensief. Dit gezamenlijke offensief verwachtingen voor een mogelijk geallieerdmilitaire leiders van de geallieerden had moest plaatsvinden in het voorjaar van offensief? De pers beschikte uiteraard nietplaats tussen 6 en 8 december 1915 in 1916 en de Franse opperbevelhebber over concrete aanvalsplannen. Juist dezehet Franse hoofdkwartier. Hier werden Joseph Joffre koos voor de plek waar plannen zijn in de populaire beeldvormingde hoofdlijnen bepaald voor het de Britse en Franse linies bij elkaar en de literatuur onderwerp vangeallieerde optreden van 1916. De kwamen. Dit was bij de rivier de controverse. Dit komt vooral doordat deversnipperde acties van 1915 moesten Somme in de regio Picardië. In februari Britse bevelhebbers die deze plannenplaats maken voor een gecoördineerd 1916 lag er een aanvalsplan klaar maakten tot de meest omstreden figurenoptreden op de geallieerde waarin stond dat op 1 juli 1916 veertig uit de Eerste Wereldoorlog behoren.hoofdfronten: het Russische oostfront, Franse en vijfentwintig Britse divisieshet Italiaanse zuidfront en het Frans- tot de aanval zouden overgaan. DitBritse westfront. Het Frans-Britse plan werd nooit uitgevoerd want eindoffensief van 1916 was dus onderdeel van februari begon het Duitse offensief bijeen groter geallieerd plan waarmee de Verdun dat de Franse reservesDuitse en Oostenrijkse legers uiteindelijk wegteerde en de voorbereidingen voorde beslissende slag moest worden het geallieerde offensief danig in detoegebracht. Uit dit artikel zal blijken dat war bracht.deze samenhang tussen de verschillendefronten in de contemporaine pers werd In de populaire beeldvormingonderkend, maar in de populaire overheerst het idee dat het Somme-beeldvorming is de anders. De meeste offensief zoals het uiteindelijk werd5 • Vizier historia 2016

Verdun en de verwachting van een geallieerd offensief: De komst van een algemeen geallieerdoffensief was volgens William Philpott een publiek geheim en dit blijkt ook uit de Nederlandsedagbladen en tijdschriften.Eind december 1915 schreef De Tijd al: ‘de entente Met het feit dat uitputting aan Franse zijde het geallieerdekoestert de verwachting door een groot offensief in het offensief in de war kon sturen, hield hij op dat momentvoorjaar, den oorlog een wending in hare gunsten te echter nog geen rekening. Twee maanden later schreefkunnen doen nemen.’ Dit citaat was afkomstig uit de dezelfde militaire medewerker naar aanleiding van een DuitsDuitse pers dus meer dan speculatie zal het niet geweest communiqué echter:zijn. Toch laat het zien dat er in 1916 een nieuw geallieerdoffensief werd verwacht. Deze verwachting kwam in de ‘… er [is] geconstateerd (…) dat de Franschen bij Verdundaaropvolgende maanden vaker terug waarbij ook de reeds 51 verschillende divisies in het vuur hebbensamenwerking tussen de verschillende fronten werd gebracht. Als dit juist is, zou het offensief bij Verdun tochbenadrukt. Zo schreef de militaire medewerker van de Tijd wel zeer belangrijke troepenverplaatsingen veroorzaaktna enkele weinig succesvolle Russische en Italiaanse hebben en aldus de plannen voor het Entente-offensiefaanvallen in maart 1916 dat nu ook een Frans-Engelse lelijk in de war gestuurd hebben.’aanval verwacht kon worden. Een geallieerd offensief ophet westfront was toen echter nog ver weg en de Duitse Ongeveer een maand daarvoor had ook het Rotterdamschaanval bij Verdun had de situatie er voor de Fransen en Nieuwsblad al geconcludeerd: ‘dat door het voortgezetteBritten niet gemakkelijker op gemaakt. Operation Gericht, Duitse offensief bij Verdun het sedert maanden door dezoals deze aanval heette, was op 21 februari 1916 geallieerden opgestapelde materiaal voor een offensiefbegonnen met een overweldigend offensief tegen het hunnerzijds van lieverlede dreigt weg te smelten.’In desmalle Franse front voor de vestingstad Verdun. Na een contemporaine pers bestond dus het besef dat de Duitseweek was de linie ruim zes kilometer verschoven en stond aanval bij Verdun de plannen voor het Frans-Britse offensiefde kleine Franse legermacht in deze sector op de rand van in de war stuurde. In de tegenwoordige literatuur leest menineenstorting. Door de komst van generaal Philippe Pétain echter vaak dat het Somme-offensief werd ondernomen omen vele reserves wisten de Fransen echter stand te houden de Franse troepen bij Verdun te ontlasten.en op 27 februari kwam de eerste Duitse aanval totstilstand. Dit was evenwel slechts het begin van een Het idee dat het offensief bij de Somme mede werduitputtingsslag die maanden zou gaan duren waardoor de ondernomen om de Fransen bij Verdun uit hun benardeFranse reserves die bestemd waren voor het Somme- positie te redden lijkt in de populaire beeldvorming en deoffensief wegteerden. Het besef dat de aanval bij Verdun literatuur tegenwoordig algemeen aanvaard. Vrijwel allegevolgen kon hebben voor het verwachte geallieerde auteurs noemen Verdun op enig moment als een belangrijkeoffensief was ook in de contemporaine pers terug te vinden. reden om tot het offensief bij de Somme over te gaan. Vaak wordt hierbij verwezen naar een uitspraak van de FranseReeds op 11 maart schreef de Haagsche Post dat voor de opperbevelhebber Joffre uit mei 1916 dat het Franse legerDuitsers ‘het in de war sturen der plannen voor een groot zou ophouden te bestaan indien de Engelsen niet snel totoffensief’ de beste uitkomst van de aanval bij Verdun zou een offensief overgingen.Deze opmerking getuigde van dezijn. De militaire medewerker van de Tijd schreef half benarde positie waarin Frankrijk zat, maar ze diende vooralmaart eveneens over de gevolgen van de aanval bij om druk te zetten op de aarzelende Britse opperbevelhebberVerdun: ‘De Franschen beschouwen de Duitsche Haig die overwoog het offensief verder uit te stellen. Ditaanvallen bij Verdun als een welkom middel om mettertijd betekent evenwel nog niet dat het offensief bij de Sommeaan het grote Entente-offensief meer kans van slagen te daarmee diende om de vesting Verdun te redden. Zoalsgeven. Zij zijn van mening, dat de ongetwijfeld verliesrijke gezegd was al in december 1915 besloten dat er een Frans-aanvallen van de Duitschers deze zo zullen uitputten, dat Brits offensief zou komen en de eerste aanvalsplannende tegenstand, die later door hen zal geboden worden, waren reeds in februari 1916 klaar geweest.In de maandenaanmerkelijk minder zal zijn.’ die volgden ging de planning van het offensief ongestoord door waarbij de strijd bij Verdun enkel de omvang enDeze militaire medewerker verwachtte dus dat Frankrijk de misschien het tijdstip van het Frans-Britse offensiefaanval bij Verdun met het oog op het komende offensief beïnvloedde.10 Toch zijn er maar een paar auteurs te vindenjuist omarmde. Dit idee van een zogenoemd ‘defensief- die de stelling dat het offensief bij de Somme diende omoffensief’ kon volgens hem echter wel gevaarlijk zijn omdat Verdun te ontlasten weerleggen.de geallieerden mogelijk niet op tijd klaar waren voor hetoffensief en omdat de Fransen aanzienlijke verliezen leden.6 • Vizier historia 2016

The Earl Haig. Field Marshal Douglas Haig1861-1928 Prior en Wilson schrijven erover in hun slotconclusie en 2 -. om onze bondgenoten op de andere oorlogsterreinenalleen Koen Koch haalt het expliciet aan bij de bespreking te helpen door aan verdere verplaatsingen van Duitschevan de voorbereiding van het offensief. Zo schrijft hij : troepen van het westelijk gevechtsterrein stop te zetten. ‘Wel is het belangrijk vast te stellen dat het offensief bij 3-. om de sterkte van de ons tegengestelde macht uit tede Somme als zodanig niet is gelanceerd om de Duitse druk putten.’op Verdun te verlichten, als een soort zelfopoffering van deBritten om de Franse bondgenoot te redden. Integendeel, Het ontlasten van Verdun was volgens deze opsommingVerdun verstoorde de plannen die al eerder voor het dus de belangrijkste reden om tot het offensief over te gaan.Somme-offensief waren gemaakt. Dat dit motief in de oorlogsjaren werd geaccepteerd is begrijpelijk want zoals de voorgaande citaten laten zien, grijpt De oorsprong van het idee dat het Somme-offensief mede het terug op ideeën die al voor het offensief in de pers warentot doel had het Franse front bij Verdun te ontlasten is naar alle geformuleerd. Ook na de oorlog zijn deze motieven echterwaarschijnlijkheid te vinden in een rapport over de slag bij de redelijk onbetwist gebleven. Volgens Fred. R. van HartesveldtSomme dat de Britse opperbevelhebber Douglas Haig in bestaat er in de historiografie consensus dat het offensief bijdecember 1916 publiceerde. Haig formuleerde in dit rapport, de Somme de drie voorgenoemde doelen had. Over het eerstewaarvan begin 1917 ook een Nederlandse vertaling verscheen, doel schrijft hij letterlijk: ‘First, the Offensive was certainlyde drie doelen die het offensief zou hebben gehad: expected to relieve the pressure on Verdun.’ ‘1-. om den druk op Verdun te verlichten. PRIOR EN WILSON7 •Vizier historia 2016

Deze constatering is op zich niet onjuist. Er werd inderdaad verwacht dat een offensief Verdun konontlasten en in de praktijk gebeurde dit ook. De vertaalslag van deze constateringnaar de vaak gelezen conclusie dat hetSomme-offensief inderdaad bedoeld wasom Verdun te redden is evenwel onjuist.Daarnaast is ook het derde doorgeneraal Haig geformuleerde doelopvallend. ‘De sterkte van detegengestelde macht uitputten’impliceert dat de Britten bij de Sommeeen uitputtingsstrategie volgden. In hetderde hoofdstuk van deze studie zalevenwel duidelijk worden gemaakt datuitputting niet het doel maar slechts deuitkomst van de slag bij de Somme was.Het offensief was hoofdzakelijk bedoeldals doorbraakpoging en dit blijkt ook uitde plannen die de Britse bevelhebbers invoorbereiding op het offensief maakten. Joseph Jacques Césaire Joffre 1852-19318 .Vizier historia 2016

BevelhebbersDe Britsegeneraals en deplanning van hetoffensief De Britse bevelhebbers behoren tot Duitsers geen moeite hadden de jaren zestig bijzonder negatief. Haigde meest controversiële figuren uit de bespaard om hun verdedigingswerken wordt vaak beschreven als een koppigeEerste Wereldoorlog waardoor de onneembaar te maken. Daarnaast generaal die de moderne oorlogsvoeringplanning van het offensief in de verscheen er in 1917 nog een niet begreep en daarom zijn troepenSomme-literatuur een veel betwist tweedelig werkje van de Britse auteur zonder terughoudendheid opofferde inonderwerp is. Op bijna elke fase van John Buchan dat onder de titel ‘De kansloze aanvallen. In 1996 zond de BBChet voorbereidingsproces is wel kritiek Strijd aan de Somme’ ook in een documentaire uit getiteld ‘Haig, Thete vinden. Ook de keuze voor de Nederland uitkwam. Ook hierin stond unknown soldier’ waarin een meerSomme sector wordt zwaar te lezen dat de Duitsers hun genuanceerd beeld van de Britsebekritiseerd hoewel dit een beslissing verdedigingswerken absoluut opperbevelhebber moest wordenwas van de Franse opperbevelhebber onneembaar achtten. Haig en Buchan gegeven. Hierin kwamen felleJoffre waar de Britse bevelhebbers schreven dit echter niet om de keuze tegenstanders van Haig aan het woord –weinig tegenin konden brengen. Zo voor de Somme sector te veroordelen, historicus John Laffin sprak over Haigsschrijft Lyn Macdonald dat het Duitse maar juist om de dapperheid van de bereidheid om eigen troepen op te offerenopperbevel voor het afslaan van een Britse aanvallers te benadrukken en de als niet alleen dom maar ook crimineel –offensief, wanneer het de keus had tegenvallende resultaten te verklaren. maar ook revisionistische historici zoalsgehad, de Somme sector zou hebben Dat er tijdens het Somme-offensief Gary Sheffield, die zich meer gematigdgekozen, omdat hun linie daar veel fout was gegaan waardoor de uitlieten. Volgens Dan Todman leidde ditpraktisch ondoordringbaar was. Ook verliezen hoog waren stond immers al tot bedreigingen aan het adres van dein documentaires en boeken over het snel vast. Het is daarom niet laatste wat getuigt van de negatieveSomme-offensief waarin de populaire onbegrijpelijk dat er kritiek is geleverd publieke opinie die in Groot-Brittanniëbeeldvorming te vinden is, wordt vaak op de verantwoordelijke bevelhebbers bestaat.opgemerkt dat de Duitse doch de tegenwoordige populaireverdedigingswerken aan de Somme beeldvorming is opvallend negatief.uitzonderlijk sterk waren. Dit beeldberust op werken die al in de Ten aanzien van de Britseoorlogsjaren gepubliceerd werden. opperbevelhebber Haig is de publiekeGeneraal Haig schreef in zijn opinie vooral in Groot-Brittannië sindsvoorgenoemde rapport dat de9 • Vizier historia 2016

Dit uiterst negatieve beeld vindt volgens Dan Todman zijn oorsprong in enkele populaire werken uitde jaren zestig doch pas in de jaren tachtig is het gemeengoed geworden. Het Nederlandse publiek zal in 1916 wel bekend zijn cavalerie het onversterkte land achter de Duitse linies kongeweest met de naam Douglas Haig omdat deze veelvuldig binnendringen. Daarbij was dan slechts een kort maar heftigvoorkwam in de legerberichten. Hiermee kon men zich artilleriebombardement nodig om een verrassingselement teevenwel nog geen beeld vormen van de Britse behouden. In het uiteindelijke plan dat in juni klaar was,opperbevelhebber. Artikelen over Haig waren zeldzaam in waren vooral de doelstellingen van Haig terug te vinden.de Nederlandse pers doch ze ontbraken niet geheel. In het Over een front van 29 kilometer moest het Britse legerchristelijke weekblad Timotheüs stond op 12 augustus een meerdere Duitse verdedigingslinies doorbreken zodat deprofielschets van Douglas Haig in de rubriek cavalerie de plaats Bapaume, op zo’n elf kilometer achter de‘Opperbevelhebbers uit den Wereldoorlog’. Hierin werd eerste linie, kon innemen. Alleen het artillerieplan was uit deHaigs militaire carrière voor en tijdens de oorlog objectief voorstellen van Rawlinson overgenomen, waardoor van eenbeschreven maar uit het slot van het artikel blijkt wel dat verrassingseffect geen sprake meer kon zijn en hetzijn benoeming tot opperbevelhebber niet onomstreden artillerievuur bovendien over de gehele diepte van het Duitsewas. Zo de schrijft de auteur: ‘[Er zijn mensen] die Haig een front moest worden uitgesmeerd. Volgens sommige auteursschitterend onder-aanvoerder noemen, maar het zorgde vooral deze gebrekkige artillerievoorbereiding ervooropperbevel in zijn handen niet veilig achten. Tijd en historie dat het eerste offensief kon mislukken doch daarover laterzullen het leren …!’ Enige weken eerder had ook in de NRC meer. Ook de doelstelling om direct alle Duitse linies teal een driedelige profielschets van Haig gestaan. Dit artikel doorbreken om tot een cavaleriecharge en mogelijk eenwas overgenomen uit het Amerikaanse tijdschrift Century hernieuwde bewegingsoorlog te komen is namelijkdoch het was geschreven door de hoofdredacteur van de opvallend .Daily News. Ook dit artikel was niet vrij van kritische notenover de Britse generaals en volgens de NRC was het van: Wie het aanvalsplan beziet is echter geneigd een andere‘een verfrissende openhartigheid, die in de kolommen van conclusie te trekken. Het eerder beschreven plan omde Engelsche pers tegenwoordig uit den aard der zaak niet meerdere Duitse linies te doorbreken en de plaats Bapaumedikwijls te vinden is.De karakterbeschrijving van Haig is met cavalerie te bezetten was een concreet aanvalsplan datechter behoorlijk positief: door Haig was goedgekeurd en ook door Rawlinson, zij het met enige tegenzin, werd onderschreven. Prior en WilsonHet is waar dat zijn voorkomen krijgshaftig is, en dat hij wijzen er daarnaast op dat Haig in de laatste weken van juniden indruk maakt van een man, volkomen meester van nog veel verdergaande doelen stelde. Bij een succesvollezichzelf en van zijn taak. (…) aar in zijn manier [van] doorbraak wilde de opperbevelhebber met cavalerie- enspreken en geesteshouding is geen spoor van “den ruwen infanterie-eenheden tot wel honderd kilometer het Duitsesoldaat” (…) Ondanks de uniform (sic) doet hij meer aan achterland binnentrekken. Dit laatste doel formuleerde HaigOxford dan aan de kazerne denken (…) Hij verstaat de slechts in privé correspondentie, maar volgens Prior enkunst om een maximum van denken te verwekken en te Wilson wijst dit erop dat Haig dacht in termen van eenbesturen, zonder dat aan den hem verschuldigde eerbied beslissende doorbraak naar Napoleontisch model.29 Eente kort gekomen wordt’ beeld dat bevestigd wordt wanneer men het verdere verloop van de slag, na het grotendeels mislukte openingsoffensief, Tegenwoordig wordt het planningsproces dat aan het bekijkt. Uit latere hoofdstukken zal blijken dat vrijwel elkeSomme-offensief vooraf ging vaak neergezet als een aanval aan de Somme bedoeld was om een beslissendedispuut tussen Haig en generaal Henry Rawlinson, de doorbraak te bereiken of deze in ieder geval voor tebevelhebber van het Britse Vierde Leger dat de aanval bereiden. Waardoor komt het dat Haig zolang vasthield aanmoest uitvoeren. In het eerste aanvalsplan dat Rawlinson in dit streven terwijl een voorzichtigere en minder ambitieuzeapril presenteerde, pleitte hij voor een zogenoemde Bite strategie misschien beter was geweest?and Hold tactiek. Na een meerdaagse artillerievoorbereidingmoesten de dan verwoeste Duitse linies stapsgewijsworden ingenomen. Deze tactiek is vergelijkbaar met deuitputtingstactiek die door de Duitsers bij Verdun werdgebruikt. Haig zag evenwel weinig in deze tactiek, omdat hijdie te voorzichtig vond. In plaats daarvan meende deopperbevelhebber dat de vijandelijke linies al in de eersteaanval doorbroken moesten worden zodat de Britse10 • Vizier historia 2016

Het artilleriebombardement In de historische literatuur wordt het machineguns would not be there. … Butartilleriebombardement gezien als één van the machineguns would be there …de belangrijkste onderdelen van het Deze populaire en tragische weergave Daarnaast liet ook de kwaliteit van hetaanvalsplan voor het Somme-offensief. Dit van de Britse aanval is gedeeltelijk Britse artillerievuur te wensen over. Na dekomt doordat vooral generaal Rawlinson incorrect. In het volgende hoofdstuk zal shell crisis in 1915 was de productie van duidelijk worden gemaakt dat van een artilleriegranaten opgevoerd, maar dit waseen groot belang hechtte aan een opmars in wandelpas in algemene zin ten koste gegaan van de kwaliteit. Eenintensieve artillerievoorbereiding om de geen sprake was. Dat het aanzienlijk deel van de afgeschotenaanval voor de infanterie zo eenvoudig artilleriebombardement tekortkomingen granaten kwam hierdoor niet of te laat tot had, staat evenwel vast. ontploffing, waardoor de impact van hetmogelijk te maken. Zoals gezegd pleitte bombardement verder gereduceerd werd.de bevelhebber van het Vierde Leger voor Het artillerievuur dat de slag bij de Bovendien werd er vooral door deeen meerdaags, intensief bombardement Somme inleidde, had drie doelen: het veldartillerie nog steeds veelvuldig gebruikom de Duitse stellingen te verwoesten. In vernietigen van de vijandelijke gemaakt van zogenoemde schrapnel- of prikkeldraadversperringen, het verwoesten kartetsgranaten. Deze granaten, gevuld metde visie van Rawlinson was de vernietiging van de vijandelijke loopgraven en het loden of stalen balletjes, waren ideaal tegenvan de vijandelijke loopgraven van groot uitschakelen van de vijandelijke artillerie. infanterie maar ze misten hun uitwerkingbelang. Bij een succesvol offensief Het eerste doel was de taak van de lichte tegen het prikkeldraad. Op veel plekken veldartillerie waarvan de Britten 1010 waren de prikkeldraadversperringenveroverde de artillerie de vijandelijke linies stukken beschikbaar hadden. Het tweede hierdoor niet of onvoldoende beschadigd,waarna de infanterie deze slechts hoefde doel viel toe aan de zware kanonnen en wat voor de Britse infanterie eente bezetten. Volgens critici volgde houwitsers waarvan er 233 beschikbaar aanzienlijke hindernis zou blijken. waren. Voor het uitschakelen van deRawlinson deze tactiek omdat hij weinig vijandelijke artillerie waren tot slot nog 180vertrouwen had in de onervaren troepen kanonnen van verschillend kalibervan het Kitchener Army (het grote beschikbaar. In totaal was dit ruim tweevrijwilligersleger dat kort na het uitbreken keer zoveel artillerie als bij het voorgaande Britse offensief, de tragisch verlopenvan de oorlog was ontstaan na een stormloop bij Loos in september 1915,oproep van de Oorlogsminister Horatio gebruikt was, doch het was onvoldoende.Kitchener). Na de verwoesting van de Dit kwam allereerst doordat er simpelweg te weinig kanonnen beschikbaar waren omDuitse stellingen hoefden de Britse de gehele breedte en diepte van het fronttroepen slechts in wandelpas het te bestrijken. Volgens Prior en Wilson wasniemandsland over te steken. Dit populaire er relatief gezien zelfs minder artillerie beschikbaar dan bij Loos omdat voor debeeld komt duidelijk naar voren in de gewenste doorbraak alle drie de Duitsedocumentaire The Battle of the Somme. linies gebombardeerd moesten worden.Verteller Leo McKern zegt hierin: ‘The plan was basically very simple.There was to be an artillerybombardment of colossal intensitylasting five days. It would annihilate allive in the German trenches. “Nothing,”said General Rawlinson (…) “Nothingcould exist at the conclusion of thebombardment in the area covered by it.”There would therefore be no need for theBritish infantry to rush the German lines.(…) At zero hour they would rise fromtheir trenches fully loaded and simplywalk across no-man’s-land. This methodof advance in broad daylight would makethem perfect targets for enemymachineguns. But then the enemy11 • Vizier historia 2016

Gedurende het bombardement gingen dan was dit dus niet de reden om de overtroffen. Toch krijgt diter ’s nachts geregeld Britse patrouilles plannen aan te passen.Er is nog één bombardement in de populairehet niemandsland in om de aangerichte andere oorzaak voor het falen van het beeldvorming de meeste aandacht.schade vast te stellen. Deze patrouilles Britse artilleriebombardement, die Mogelijk komt dit door de duur van ditrapporteerden meermaals dat de vooral in de populaire beeldvorming bombardement en doordat hetDuitsers nog actief waren en dat het terugkomt, namelijk de kwaliteit van de openingsoffensief op 1 juli het meestprikkeldraad op veel plekken Duitse verdedigingswerken. Het besproken deel van de slag is. in deonaangetast was. Volgens sommige populaire beeld is dat de Duitse Britse propagandadocumentaire Theauteurs heeft dit tot de beslissing troepen veilig en zelfs comfortabel Battle of the Somme, die in augustusgeleid om het offensief met twee dagen zaten te wachten in versterkte 1916 in Groot-Brittannië en een maanduit te stellen. In het uiteindelijke schuilholen tot het bombardement later in Nederland verscheen, staat deaanvalsplan stond het offensief gepland eindigde en de Britten tot het offensief eerste dag van het offensiefvoor 29 juni wat betekent dat het overgingen. centraal.Beelden van zware Britsevijfdaagse bombardement op de 24ste kanonnen en ontploffingen boven dewas begonnen. Op de 28ste besloot Het populaire beeld is dus dat de Duitse linies spelen een belangrijke rolRawlinson echter om het offensief met Britten een zware artilleriebarrage in deze film. Ook de begeleidendetwee dagen uit te stellen tot de uitvoerden die tekort was schoten door teksten spreken tot de verbeelding:tegenwoordig beruchte eerste juli. Dit de sterkte van de Duitse stellingen en ‘Hidden Batteries were pounding thebetekende dat het niet door kwalitatieve en kwantitatieve German Trenches for five days beforeartilleriebombardement werd verlengd tekortkomingen van Britse zijde. Het the attack of July 1st,’ entot in totaal zeven dagen. Deze artillerievuur aan de Somme was van ‘Bombarding the Germans with 9.2beslissing werd evenwel vooral een enorme omvang, waardoor het inch Howitzers. The shells tearing upingegeven door de slechte misschien moeilijk te bevatten is dat the enemy’s deep dug-outs.’weersomstandigheden. Sinds de 26ste een dergelijk bombardement toch nogwas het bewolkt en regenachtig onvoldoende kon zijn om de gehelewaardoor de artilleriebeschietingen en Duitse linie te bestrijken.Gedurende deluchtwaarnemingen werden bemoeilijkt gehele slag bij de Somme bleef deen het terrein te nat was voor een artillerie een belangrijke rol spelen. Eroffensief Als Rawlinson al besefte dat werden verschillende barrageshet artilleriebombardement kwalitatief uitgevoerd die de schaal en impact vanen kwantitatief te kort was geschoten het openingsbombardement12 • Vizier historia 2016

Publicaties voor krantenlezers‘Op mijn wandeling door de fabriek zag Toen dit gepubliceerd werd, was het bombardement aan deik hopen en hopen dier granaten Somme pas enige dagen bezig, maar door de slag bij Verdungereed staan. En nog eens was de Nederlandse krantenlezer al langer bekend met detienduizenden, die nog maar weinig enorme schaal van het artilleriegebruik in 1916. Voor de slag bijarbeid meer behoefden om in hetzelfde Verdun hadden de Duitsers in februari 1916 in totaal 1220stadium te verkeren. Met beklemd hart kanonnen samengebracht waarmee het Franse front over eenvroeg ik me af, of die alle nog hun weg lengte van slechts 13 kilometer bestookt werd. Het besef dattot en door het kanon moesten vinden. dit artillerievuur de barrages uit de voorgaande jaren in elkHoevelen zullen er nog door splinters opzicht overtrof, was in de contemporaine pers al snel terug teblind, lam of dood worden geslagen?’ vinden. Op 11 maart bevatte het Rotterdamsch Nieuwsblad een artikel uit de Franse krant Eclair waarin het Duitse artillerievuur bij Verdun werd omschreven. Hierin stond te lezen: ‘ en zegt niet te veel, beweert het blad, als men aanneemt dat de Duitschers gedurende een week elke dag van het bombardement, dat in de geschiedenis zijn weerga niet kent, (…) projectielen van allerlei kaliber, dus een totaal van drie miljoen, verschoten.’ Deze cynische kijk is goed te begrijpen wanneer men de berichtgeving over de strijd bij Verdun leest Op 26 juni bevatten verschillende dagbladen een Duits legerbericht waarin werd gemeld dat in de sector tussen het kanaal van La Basseé (zo’n 80 km ten noorden van de Somme) en de Somme levendige activiteit aan de dag werd gelegd. Hierbij werd ook vermeld dat de Britten bij Beaumont-Mazel ten noorden van Albert tevergeefs gas over de vijandelijke linies hadden laten stromen.Met Beaumont-Mazel werd waarschijnlijk het dorpje Beaumont-Hamel in het noordelijke deel van Sommesector bedoeld.Voor nu is de terloopse verwijzing naar een gasaanval interessanter. In de populaire beeldvorming wordt gifgas gezien als een belangrijk en controversieel onderdeel van de oorlogsvoering op het westfront. De introductie van gas had in 1915 tot ethische bezwaren geleid, doch de ontwikkeling van dit nieuwe wapen was gewoon doorgegaan. In 1916 was gifgas nog steeds volop in ontwikkeling en in de loop van het Somme-offensief maakten beide partijen gebruik van gaswolken en gasgranaten .Tijdens de voorbereiding van het offensief werd in de legerberichten meermaals gemeld dat de geallieerden gas en rookwolken over de vijandelijke linies lieten rollen. Toch werd hier in de overzichtsartikelen geen bijzonder aandacht aan besteed. Dit wijst erop dat gifgas in 1916 zijn noviteit reeds verloren had waardoor de ethische discussie was uitgedoofd. Gasaanvallen richtten, mede door het gebruik van gasmaskers, relatief weinig schade aan waardoor artillerievuur aanzienlijk gevaarlijker bleef.13 • Vizier historia 2016

Britse militairen worden hier behandeld tegen de z.g. ! Loopgraaf-voeten14 • Vizier historia 2016

Soldaten van de 2e Australische divisie in een frontlijn loopgraaf die een maaltijdbereiden ,!Crois du Bac,dichtbij Armentieres Op 27 juni meldden de Britten in hun geallieerde optredens op alle fronten bevelhebbers op veel kritiek komen te legerberichten: ‘Vier grote hoog gespannen, maar het waren de staan.Het uiterst negatieve beeld van met ontploffingen werden door onze zware Duitsers die als eerste toesloegen. In name generaal Haig dateert zoals gezegd artillerie veroorzaakt in de vijandelijke de Nederlandse pers was het besef uit de jaren zestig, doch het berust op linies tussen Pozières en ontauban.’ dat de aanval op Verdun de kritiek die eerder was geformuleerd. Zelfs Beide plaatsen liggen in het zuidelijke geallieerde plannen in de war stuurde de zeldzame beschouwingen over de deel van het Sommefront, in de sector duidelijk terug te vinden en toen de Britse bevelhebbers in de Nederlandse waar de Britten tijdens de Franse situatie bij Verdun dagbladen waren niet uitsluitend positief. openingsaanval hun enige successen verslechterde werd er ook op zullen behalen. Met kennis achteraf gewezen dat een Brits offensief elders kan men dus zien dat de contouren op het front verlichting kon brengen. van het komende offensief in de Het offensief bij de Somme werd in de legerberichten over het pers evenwel niet beschouwd als een bombardement al duidelijk werden. aanval die werd ondernomen om Contemporaine waarnemers konden Verdun te ontlasten. Dit onjuiste idee evenwel slechts speculeren over de is pas naderhand ontstaan. Het vraag waar en wanneer het hoofddoel van het Somme-offensief langverwachte offensief zou was en bleef altijd het doorbreken van beginnen.Aan het begin van 1916 de vijandelijke linies om Duitsland de waren de verwachtingen voor de beslissende slag toe te brengen. Dit streven is vooral de Britse15 • Vizier historia 2016

! Toch was contemporaine kritiek op Haig schaars, wat laat zien dat de verwachtingen voor de relatief nieuwe opperbevelhebber nog hoog gespannen waren . Ook van het naderende offensief werd veel verwacht. Uit de dagbladen blijkt evenwel dat weinigen een beslissende doorbraak verwachtten, ondanks het zware inleidende bombardement. De vernietigende taak van de artillerie was bij Nederlandse krantenlezers door de strijd bij Verdun al langer bekend. Uit de historische literatuur blijkt echter dat de vernietigingskracht van de Britse artillerie bij de Somme tekortschoot. Dit was in de contemporaine pers al enigszins doorgedrongen, doch in de populaire beeldvorming krijgt dit minder aandacht. Het bombardement aan de Somme wordt nog steeds herinnerd als een buitengewoon krachtig artillerievuur. In de contemporaine pers leidde dit krachtige artillerievuur op het westfront zoals gezegd tot veel speculaties over de komst van een offensief. Toch was lang niet iedereen overtuigd. Op 1 juli schreef het weekblad de Nieuwe Amsterdammer nog: ‘Het Westelijk front is en blijft een puzzel. Terwijl door de gelijktijdige aanvallen van Russen en Italianen de Oostenrijksche legermacht in een moeilijk parket komt, willen Franschen en Engelschen schijnbaar niet van een offensief weten.’ Terwijl de lezers van het blad dit lazen, waren de soldaten aan de Somme al over de top gegaan. Artikel: Rob Vaneker Plattegrond van het Sommefront afkomstig uit het Algemeen Handelsblad van 3 juli 1916. Deze dikke zwarte lijn vertegenwoordigd de frontlinie voor aanvang van het offensief.16 • Vizier historia 2016

! 05. Boersma, Marcel, Botsende stijlen, De Eerste Wereldoorlog en de Nederlandse journalisatieke cultuur, Tijdschrift voor mediageschiedenis jrg. 2 nr. 2 (december 1999) 41-68 Brants, Chrisje en Kees, Velden van Weleer, reisgids naar de Eerste Wereldoorlog,(Amsterdam, 1997 eerste druk 1993) Buchan, John, De strijd aan de Somme, de eerste phase (Londen, [1917]) Buchan, John, De strijd aan de Somme, de tweede phase (Londen, [1917]) Damme, Paul, Van, Vriend over Vijand, De grote oorlog in spotprenten (Tielt, 2013) Duffy, Christopher, Through German eyes, the British & the Somme 1916 (Londen, 2006) Ekstein, Modris, Rites of spring, the Great War and the birth of the modern age (Boston en New York, 2000 eerste druk 1989) Ellis, John, The social history of the machine gun (Londen, 1975) Farrar-Hockley, A.H., The Somme, The death of a generation (Bristol, 2004 eerste druk 1964) Farrar, Martin J., News from the front, War correspondents on the Western front 1914-18 (Stroud, 1998) Dagbladen uit archief: Algemeen Handelsblad, Nieuwe Amsterdamsche Courant De Telegraaf De Tijd De Tribune, rev. soc. volksblad Internet: https://www.google.nl http://www.worldwar1.com/ http://news.bbc.co.uk/2/shared/spl/hi/pop_ups/06/uk_battle_of_the_somme/html/1.stm17 • Vizier historia 2016