Nederlands Indisch Centrum Magazine september 2018

/2018 In dit nummer Waanzin rondom Indië- herdenking.......................2 Siedjah Hypothese.......3 Het verzet in Nederlands-Indië..........4 Tambora vulkaan oorzaak ondergang Napoleon?.........................5 De TNI is geboren tijdens de revolutie......7 Indische familie- achtergrond...................11 De gruwelen van Glodok..............................12 Sophiahof – Van Indië tot nu................................15 Kinderen van Kamp Conrad.............................18 Ebbe op Java................20 Moslim radicalisme in Indonesië.......................22 Nederlanders in het buitenland.....................25 Migratie Museum........26Lag de oorzaak van de nederlaag van Napoleon bij Waterloo in Anneke Grönloh (76)toenmalig Nederlands-Indië? Zie: pag. 5 overleden.......................27Nederlands IndischGratis maandelijks e-magazine voor de Indische gemeenschapjaargang 10, september 2018 | oplage: 9600 Cultureel Centrum

Van de redactie Heeft u overigens zelf ook een uw betrokkenheid bij NICC verhaal te vertellen, waarvan Magazine van groot belang enWeer een boordevolle editie met u denkt dat dit onze lezers zal vragen wij u een VRIJWILLIGEonder andere een betreurens- interesseren? NICC Magazine DONATIE. Wij zullen u daarvoorwaardige ontwikkeling rondom de stelt haar redactionele inhoud zeer dankbaar zijn en u zultIndië Herdenking in Roermond. graag voor u open. verzekerd zijn van een blijvendeOok een artikel van historicus Nico Graag willen wij u ook wijzen op gratis toezending van uw geliefdeVink, speciaal voor NICC Magazine de mogelijkheid NICC Magazine en gewaardeerde NICC Magazine.Een interessant artikel over de als advertentie medium te Onze volledige bankgegevens zijn:oorzaak van de ondergang van het gebruiken. Hierbij een oproep aan (BIC: RABONL2U)leger van Napoleon bij Waterloo. alle lezers die eigenaar zijn van NL39 RABO 0129 2168 36,Verder een verslag over twee een bedrijf of er werkzaam zijn als t.n.v. N.I.C.C. Den Haag NL.Indonesiërs die als student leiders PR manager om NICC Magazine Mogen wij u tenslotte vragen omwaren van de revolte tegen “de als mogelijkheid te zien om uw NICC Magazine zoveel mogelijk bijlachende generaal”, Suharto. Dan bedrijf of product onder de uw familie, vrienden en kennissennet voor het inleveren van NICC aandacht van nu 9500 abonnees onder de aandacht te brengen?Magazine bij onze webmaster voor te brengen. Tevens willen wij een Vraag hen ook gratis abonnee tede verzending nog het overlijden beroep doen op uw waardering als worden. Wij wensen u weer veelvan icoon Anneke Grönloh mee abonnee voor het zeer vele werk plezier met uw NICC Magazine. Enkunnen nemen. Op de valreep ook dat wij maandelijks aan NICC mede dankzij uw donaties ennog een aankondiging van een Magazine hebben. Houdt u in advertenties kan NICC Magazineboekpresentatie over ‘Wieteke van gedachten dat NICC Magazine helemaal GRATIS blijven.Dort – een kind van twee culturen’ geheel GRATIS is, hetgeen echter(pagina 31). Veel leesplezier ! niet betekent dat wij geen kosten Hans Vogelsang, hoofdredacteur. hebben. Juist in deze tijden isWaanzin rondom Indië-herdenkingHet lijkt inmiddels traditie om en geweten hun plicht hebben Nederlanders op gruwelijke wijzevooral rond de Nationale Indië- vervuld, dit collectief aan te gemarteld, verkracht en ver-herdenking af te geven op rekenen “is respectloos tegenover moord. Ook gedurende de daar-Nederland en Indië-veteranen. de nabestaanden en tegenover de opvolgende Indonesische onafhan-Ook dit jaar laat de zg. ‘anti- nog kleine groep overlevenden.\" kelijkheidstrijd waren zij vaak hunfascistenbond’ zich opnieuw niet En zo is het maar net. Het fatsoen leven niet zeker.onbetuigd. Bij monde van woord- lijkt tegenwoordig soms ver tevoerder Arthur Graaff wordt de zoeken. De onbeschaamdheid Het is te makkelijk, om met depolitiek opgeroepen geen Indië- waarmee politiek wordt bedreven kennis van nu, het vaak complexeveteranen meer te herdenken. Het is schokkend. verleden te beoordelen. ’Critici’ alsis een buitengewoon respectloze Graaff reppen echter met geenoproep, die helaas past binnen de Een gezichtspunt waar in de pu- woord over de oorlogsmisdaden,steeds maar toenemende ‘weg- blieke discussie regelmatig licht- begaan door Indonesische natio-met-ons-mentaliteit’. zinnig aan voorbij wordt gegaan, nalisten. Logisch, want het onder- is de constellatie waarin deze mijnt hun eenzijdige interpretatieGelukkig zijn er ook mensen die in militairen richting het voormalig van de geschiedenis. De laag-het verweer durven te komen Nederlands-Indië zijn gezonden. hartige pogingen om Indië-tegen deze waanzin. In een Ook Van den Doel wijst daarop. veteranen nu in het verdomhoekjereactie stelt oud Tweede Kamerlid Nadat Japan had gecapituleerd te plaatsen zijn daarmee nieten kolonel buiten dienst Theo van ontstond er een machtsvacuüm alleen respectloos, maar door deden Doel terecht dat het Indië- waarin de Indonesiërs de onaf- gebrekkige onderbouwing ookmonument voor Nederlandse hankelijkheid uitriepen. Vanaf dat flauwekul. De regering mag ondersoldaten in Roermond heilig is. moment waren Nederlanders, geen beding toegeven aan deze“Niemand zal ontkennen dat er Chinezen en andere etnische min- gekte.destijds misdaden zijn begaan derheden in Indië vogelvrij. Zijdoor militairen”, aldus Van den zaten als ratten in de val en Hoever Graaff hierin gaat, blijktDoel. Om de ruim 120.000 - veelal konden geen kant op. Gedurende wel uit het feit dat hij aangifteonervaren - militairen die naar eer deze Bersiap zijn vele duizenden heeft gedaan van aanzet tot 2

discriminatie en racisme tegen de In een aanvullende motivatie Het moet de redactie dezes vanbestuurders en een organisator onderstreept Graaff nogmaals de het hart dat het steeds gekkerdie dit jaar betrokken waren bij de “eenzijdige herdenking van Neder- wordt in ons land. Steeds vakerherdenking in Roermond. Het landse militairen” waarbij bestuur- doen drammerige types metbetreft Staatssecretaris Raymond ders aanwezig zijn. merkwaardige denkbeelden ver-Knops, Eerste Kamer voorzitter Hij noemt dit “een daad van woede pogingen om onze vader-Ankie Broekers-Knol, PVV-Kamer- intrinsiek racisme en daarom landse geschiedenis naar hunlid Martin Bosma, burgemeester strafbaar”. Verder laat hij weten hand te zetten en voor eigenRianne Donders van Roermond en dat “dit de laatste keer is dat die gewin aan te wenden. EenJo Kneepkens, voorzitter van de herdenking op deze manier heeft waardige herdenking moet wordenStichting Nationaal Indië Monu- plaatsgevonden”. aangepast aan hun persoonlijkement Roermond. In het proces- wensen en grieven.verbaal wordt door Arthur Graaff Een woordvoerder van het Open- Wij plaatsen hen in hetzelfdeverwoord dat “de betrokkenen baar Ministerie laat weten dat er vakje als degenen die vinden dathebben geweigerd zich openlijk af nog geen aangifte bekend is, maar gedenktekens die ons herinnerente keren van het Nederlandse “waarschijnlijk ligt die nog bij de aan onze eigen geschiedeniskolonialisme”. politie”. moeten verdwijnen.De Siedjah hypothese Door: Nico VinkNa alle Indië-herdenkingen tijd voor een nieuwe historische gedachteHan Dehne’s “De doden van de leven goed kennen en ontdekte hun helpers slaagden er toenBersiap” (zie NICC Magazine van ze ook hoe ‘bijziend’ koloniale be- gelukkig in om heelhuids Medanaugustus 2018) gaat je door merg stuurders in Den Haag en Batavia (600 km zuidwaarts) te bereiken.en been. Gruwelijk, onmenselijk vaak waren. En ze stelde vast daten weerzinwekkend. Het is goed er na Wilhelmina’s ethische troon- De SIEDJAH Hypothese luidt dus:om dat allemaal in de afgelopen rede van 1901 (*) bitter weinig Als Holland in de jaren na 1901maand augustus weer eens extra van in Indië was uitgevoerd, ook een visionaire krachtige leider hadte herdenken. Met inbegrip voor al hadden velen gezegd: “Bravo!” gehad, dan waren de Atjehersalle leed van alle slachtoffers en waarschijnlijk niet massaal inalle verdriet van alle overlevers en Met name in de onderwijsvoorzie- 1942 in opstand gekomen. Danmeer. ningen. En het koloniale bestuur was er dientengevolge waarschijn-Mag het nu tijd zijn om aandacht had daarna tot 1942 (dus meer lijk in 1945 op Java GEEN Bersiapte vragen voor een bijzondere dan 40 jaar) de kansen laten geweest, gevolgd door de Onaf-nieuwe historische gedachte, de liggen om, bij voorkeur samen hankelijkheidsoorlog, inclusief detot nu toe onbekend gebleven met de nationalistische leiders, daarmee gepaard gaande (extre-“SIEDJAH Hypothese”, zoals ik het een goede toekomst te organi- me) gewelddadigheden. Dan zounoem. Ik zal het hierna uitleggen. seren die de hoofdwens merdeka het nu in uitvoering zijnde grote waar zou maken. Maar kennelijk onderzoek van KITLV/NIMH/NIODIn september 2016 kwam mijn stond er in Holland geen visionaire er geheel anders hebben uit-Indië boek “SIEDJAH - wie één krachtige leider op die dat zag en gezien, evenals de huidige Indiëklein meisje of jongetje in Indië het ging helpen waarmaken. Herdenkingen.redt...” uit (ISBN9789402150025)Siedjah was een Hollandse En dat zagen de nationalistische Derhalve is het dus mijns inziensgouvernementsonderwijzeres die leiders ook en zo werd het volk van groot belang dat bovenge-van 1924 tot 1942 ’s ochtends ongeduldiger en steeds meer noemde instituten in hun onder-les gaf op Europese lagere scholen ‘merdeka-minded’. Het bevreemde zoek adequaat aandacht bestedenop Ambon, Oost-Java (Grissee, Siedjah in Koetaradja dan ook niet aan de SIEDJAH Hypothese, terLawang en Malang) en in Atjeh dat de Atjehers in 1942, voordat verificatie of falsificatie.(Koetaradja). Na de lunch gaf ze de Japanners op hun strandenonverplicht buitenschoolse les op landden, massaal en gewelddadig (*) Wie deze troonrede van 1901haar veranda aan pientere kam- in opstand kwamen. Atjehers zijn wil nalezen, verwijzen wij naar:pongmeisjes en –jongens. Zo net olifanten, zij vergeten nooit. http://www.troonredes.nl/troonreleerde zij omgekeerd het locale De meeste blanken en vele van de-van-17-september-1901/ 3

Het verzet in Nederlands-Indie Door: Han DehneNieuw Guinea, de Molukken en de Indische eilandenHet verzet in Nederlands-Indie die veel Indonesische en Neder- De hierna volgende lijst kan nietwas groot; groter in verhouding lands-Indische spionnen en ver- iedereen recht doen, maar geefttot het Nederlands verzet tijdens klikkers in dienst heeft. In de loop een impressie van de omvang vanWOII van 1943 is het georganiseerde het verzet in Nederlands-Indië.“We onthoofden iemand die we verzet in Indië vrijwel helemaal Eventuele aanvullingen zie ik danschuldig bevinden liever meteen uitgeschakeld. ook graag tegemoet.ter plekke met het samoerai-zwaard, dan weken of maanden Indische Nederlanders Sumatramilitaire tijd te verkwisten en Korps Insulide, acht operaties,energie te verspillen“ (Japanse De Japanners verwachten de Noord-Sumatraofficier). vrijwillige medewerking van de Groep O. Treffers, Noord-SumatraOp 7 december 1941 valt Japan Indische Nederlanders. Maar deze Guerrillagroep R.T. Overakker /Pearl Harbor aan, de Amerikaanse ‘Aziatische broeders’ zijn vaak G.F.V. Gosenson, Midden- envlootbasis op Hawaï. Het is nu anti-Japans. In de loop van de Noord-Sumatraook oorlog in Zuidoost Azië. De bezetting worden de Indische Guerrillagroep J. Dormolen / H.Nederlandse regering in Londen Nederlanders daarom gedwongen van Zanten, Midden- en Noord-verklaart de oorlog aan Japan. tot samenwerking. SumatraIn Indië worden alle Nederlandse Groep R.T. Overakker / C.en Nederlands-Indische mannen Executie van een verzetsstrijder Woudenberg, Oost-Sumatratussen zestien en zestig jaar in het Honderden Indische jongens Sawahloentoh-groep, Midden-leger gemobiliseerd. die de Japanners onvoldoende Sumatra steunen worden uiteindelijk op- Groep L.N.W. Vogelesang, Zuid-11 januari 1942 gepakt, gevangen gezet en mis- Sumatra handeld. Velen komen om door de Charitas Ziekenhuis-groep,Suhendro Sosrosuwarno, een ontberingen. In totaal worden PalembangIndonesiër die zeventien is als de 15.000 mensen vanwege hunJapanners binnenvallen: 'Ik stond verzetshouding gearresteerd. De Javalangs de kant van de weg, toen ik helft van hen wordt gedood. Spionagegroep M. Hamelink / J.vluchtende KNIL-soldaten voorbij De groepen waren in praktijk niet van Lier, geheel Javazag komen. Ik dacht: ‘Wat zijn helder afgebakend en hun omvang Guerrillagroep L. van der Post,dit voor soldaten?’ Het KNIL, dat liep sterk uiteen. Soms werd Zuid-Bantamaltijd zo trots marcheerde, bleek na een arrestatie de leiding door Nederlands-Indischeeen leger van niets. Ik vond anderen overgenomen. spoorweggroep, Bantamhet machtig om te zien hoe de Groep J. Neumann/ J. ’t Hart,Japanners binnen korte tijd Bataviahet KNIL hadden uitgeschakeld.' ANETA-groep, BataviaDe Japanners treden hard op Molukse nachtwachtgroepen,tegen iedereen die betrokken is bij Bataviahet verzet. De Japanse militaire Groep Tjoa Tek Soat, Bataviapolitie (Kempeitai) is berucht om Groep F. Kramer, Bataviahaar wreedheid. Een vage ver- Radiogroep J.W. Henning, kampdenking is genoeg om iemand Tjimahi, West-Javate arresteren en te martelen. Organisatie IndonesischeOp grond van een afgedwongen hongeropstand, Indramajoe,bekentenis worden arrestanten West-Javagevangengezet of onthoofd. Ook Guerrillagroep L.A. Vellenga,als de overtreding klein is, zijn de Buitenzorgstraffen zwaar. Groep L.J. Welter, Buitenzorg Guerrillagroep W. Schilling,Spionnen en verklikkers Soekaboemi Groep C. Briët en J. GranpréBij het opsporingwerk wordt de Molière, SoekaboemiKempeitai geholpen door de Het Java-Legioen / Groep R.G. dePolitieke Inlichtingen Dienst (PID) Lange, Bandoeng

Groep H.J. de Graaf / H. de Party-groep Mackerel, Oost-Java Party-groep Flounder, CeramBekker, Bandoeng Party-groepen Tiger I, II, III, IV, Guerrillagroep J. Litamahuputty,Groep O.R. Werdmuller / J. van V, VI, Oost-Java Oost-Saparoea / CeramArdenne, Bandoeng Party-groepen Goldfish I en II, Guerrillagroep P. Leihitu,Steungroep A.F. Holm, kamp Oost Java SaparoeaTjitjaroemplein, Bandoeng Groep Kaoem Menjala, SaparoeraGroep W. van der Vorst, Borneo Groep Toeal, Kei-eilandenTjioemboeloeit, Bandoeng Guerrillagroep J. Davijt, Party-groepen Walnut I en II,Radiogroep kamp Tjilatjap V- Potoessibau / Ooster-afdeling Aroe-eilandengroepen, Midden-Java Party-groep Apple, Tarakan Groep kampong Empalawas,Groep M.F. Winkler / H.C. BabarHartevelt, kamp Ngawi Celebes Groep Leti-eilandenGroep W.A. Meelhuysen, Guerrillagroep B.F.A. SchilmöllerSoerabaja Guerrillagroep W.H.J.E. van TimorGroep P. Colijn, Soerabaja Daalen Guerrillagroep N.L.W. van StratenLBD-groep J.F. van Hutten, Guerrillagroep J.A. de Jong Guerrillagroep C.L.E.F. vanSoerabaja Guerrillagroep W.C. van den Berg SwietenGroep Ondaatje-kamp, Soerabaja Guerrillagroep A.L. Gortmans,Opstand Indonesische PETA- West-Celebes Nieuw-Guineamilitairen, Blitar, Oost-Java Groep H.J.G. d’Ancona, Menado Guerrillagroep J.B.H. WillemszGroep A.G. Koops Dekker, Malang Party-groep Apricot, Minahassa Geeroms / M.C. KokkelinkGroep J. Steyn van Hensbroek, Party-groep Lion Groep J.V. de BruynMalang Party-groep OakreeGroep E. Trouerbach, Malang De Molukken Party-groep CrayfishGroep W.J. Pagemanan / A. Party-groep Firtree, Soela- Groep J. van Eechoud / operatieRuntuwene, Malang eilanden BulldozerGroep Latour / Toorop / Guerrillagroep M. de Fretes,Matulessy, Malang Leitimor, Ambon ___________________________Groep Edi Tan Tik An, Malang Guerrillagroep HaroekoeGuerrillagroep O.O. Siwabessy, Guerrillagroep CeramPasoeroean Groep ontsnapping kamp Waroe, CeramIndonesische vulkaan Tambora mogelijkoorzaak ondergang Napoleon bij WaterlooIn juni 1815 werd Napoleon bij Zo zou zijn artillerie zich letterlijkWaterloo verslagen. Het was niet vast hebben gelopen in dealleen te danken aan de inzet van modder. En een Britse onder-de tegenstander; historici weten al zoeker stelt nu dat die weers-langer dat Napoleon ook sterk te omstandigheden te herleiden zijnlijden had onder de regenachtige naar een vulkaanuitbarsting dieen zeer modderige omstandig- twee maanden ervoor in Indonesiëheden op het slagveld. plaatsvond. 5

De eruptie Europa getroffen werd door zware en zo ook van invloed was op het regenval. weer in Waterloo. “Victor Hugo zeiOp 10 april 1815 barstte de in de roman ‘Les Miserables’ overTambora-vulkaan op het Indo- Model de strijd bij Waterloo: ‘eennesische eiland Sumbawa uit. ongebruikelijk bewolkte hemelDaarbij kwamen 100.000 mensen Genge baseert zich op experi- was voldoende om een wereld tenom. Tijdens de eruptie werden menten. Die tonen aan dat val te brengen’,” vertelt Genge.enorme hoeveelheden as de lucht elektrostatische krachten as veel “En nu zijn we een stap dichter bijin geslingerd. Het zorgde voor een hoger in de atmosfeer kunnen het begrijpen van de rol dieklimaatverstoring; het jaar 1816 brengen. Een model toont ver- Tambora speelde in de strijd dieging de boeken in als het jaar volgens aan dat extreem kleine aan de andere kant van de wereldzonder zomer. En de daarop- deeltjes as (kleiner van 0,2 plaatsvond.”volgende winter was enorm miljoenste van een meter) zostreng. tijdens grote erupties de ionosfeer Onderzocht wordt nu of andere kunnen bereiken. “Vulkanische grote historische gebeurtenissenAsdeeltjes pluimen en as kunnen beiden eveneens mede onder invloed negatieve elektrische ladingen van heftige vulkaanuitbarstingenHet idee dat de uitbarsting ook hebben en dus stoot de pluim hebben plaatsgevonden. Dit zouvan invloed was op wat er bij de as af, waardoor het hoog de de geschiedenis in een heel anderWaterloo gebeurde, is niet nieuw. atmosfeer in geduwd wordt.” daglicht plaatsen.Maar onderzoeker Matthew Genge Afbeeldingen:denkt nu te weten hoe de eruptie Andere erupties Jacques-Louis David (Wikimedia)exact van invloed was op het weer Bron:in Waterloo. Hij toont in zijn studie Maar is dat ook wat er in 1815 \"Napoleon’s defeat at Waterlooaan dat vulkanisch as veel hoger gebeurde? Weerberichten uit dat caused in part by Indonesianin de atmosfeer kan belanden dan jaar zijn vrij schaars, dus gooide volcanic eruption\" - Imperialgedacht. “Voorheen dachten de Genge het over een andere boeg. College London. Eerdergeologen dat vulkanisch as vast Hij bestudeerde de weerberichten gepubliceerd in Scientiaskwam te zitten in de lagere delen die kort na de recentere eruptie Magazine.van de atmosfeer,” aldus Genge. van een andere Indonesische“Mijn onderzoek laat echter zien vulkaan verschenen (Krakatau,dat as door middel van elektrische 1883). Ook boog hij zich overkrachten in hogere delen van de verslagen die na de eruptie van deatmosfeer kan worden geschoten.” Pinatubo-vulkaan (1991) werdenHet moet na de Tambora-eruptie opgesteld.geresulteerd hebben in kortsluitingin de ionosfeer, waardoor er veel Die verslagen maken melding vanmeer wolken gevormd werden en een verstoring in de ionosfeer die heel goed veroorzaakt kan zijn doordat as deze wist te bereiken. Verder ontdekte Genge dat er na de Krakatau-eruptie opvallend veel lichtende nachtwolken ont- stonden. Dit is een speciaal type wolk dat juist in de ionosfeer ontstaat. Het lijkt er dan ook op te wijzen dat de wolkvorming in de ionosfeer een boost kreeg door de toevoeging van as. Genge is er dan ook tamelijk van overtuigd dat de Tambora-eruptie van invloed was op de ionosfeerWel eens gedacht aan adverteren in NICC Magazine? Uw product of dienst wordt door minstens 100.000 mensen opgemerkt.Hoe dit kan? Vraag vrijblijvend onze advertentieflyer met uitleg en tarieven aan [email protected] 6

De TNI is geboren tijdens de revolutieDoor: Han DehneOok Indonesië kent en eert zijn gemoord en huizen platgebrand. Nederlandse regering in 1969 nahelden, maar ook onze handen Onze handen zijn besmeurd met een haastig uitgevoerd onderzoekzijn besmeurd (Majoor Isman) bloed. Help ons terug te keren in concludeerde, maar dat het struc- de maatschappij als normale turele vormen aannam. HelemaalOp 10 november viert Indonesië mensen. Niet wij zijn de helden, nieuw is deze conclusie niet, maarHari Pahlawan, Dag van de maar jullie, het gewone volk, dat niet eerder is die zo zorgvuldigHelden. Dan wordt herdacht dat zo zwaar heeft geleden.” onderbouwd met brieven, dag-in november 1945 tienduizenden boeken en memoires van oud-Indonesische jongeren, uitgerust In Nederland staan de Indo- strijders, met interviews en metmet Japanse wapens, de strijd nesische onafhankelijkheidsoorlog veldrapporten.aanbonden met Britse troepen die en de pogingen van het kolonialewaren geland in de marinehaven moederland om het revolutionaire Het is een begin. Voor een goedvan Surabaya. Soekarno en tij te keren weer volop in de begrip van het massale geweldMohammed Hatta hadden op belangstelling. In de rechtszaal, in het Indonesië van de jaren17 augustus de onafhankelijke waar overlevende burgerslacht- 1945-1950 zou deze reconstructieRepubliek Indonesië uitgeroepen offers van Nederlands militair van Nederlandse oorlogsmisdadenen de jeugd van Surabaya ver- geweld genoegdoening eisen. In moeten worden aangevuld metdacht de Britten ervan dat zij de media, die geweldsincidenten een even zorgvuldige studie vanhet Nederlandse koloniale gezag reconstrueren. En in academia, het geweld aan Indonesische kant.kwamen herstellen. Het duurde waar historici na decennia van Want ook dat was niet mis;weken voor Britse troepen de stad relatieve onverschilligheid in de majoor Isman gaf het in 1950in handen kregen. bronnen zijn gedoken. volmondig toe. Gert Oostindie zegt in zijn jongste boek dat „deRond deze strijdlustige jongeren is Dat historische onderzoek heeft dekolonisatieoorlog onderdeel wasin Indonesië een ware cultus het afgelopen jaar twee kloeke van de Indonesische Revolutie”.geweven. In de Indonesische boeken opgeleverd: Soldaat in En, schrijft hij, „in die zin is degeschiedschrijving belichamen zij Indonesië 1945-1950 van Gert aandacht voor het Nederlandseeen generatie van helden die Oostindie en De brandende militaire optreden, en in hetschouder aan schouder vocht voor kampongs van generaal Spoor van bijzonder de Nederlandse oorlogs-de vrijheid. Rémy Limpach. Daarin wordt misdaden, een eenzijdige ingangToch vallen er af en toe scheurtjes overtuigend aangetoond dat het om een veel groter historischin deze heldencultus. Een gewezen geweld van Nederlandse militairen proces te begrijpen” (p. 33).scholier-soldaat, schrijver Yusuf tegen burgers en krijgsge- Limpach schrijft dat het geweldBilyarta Mangunwijaya, beschreef vangenen zeker geen incidentele aan Indonesische kant „eveneensin 1985 een gebeurtenis van begin ontsporingen waren, zoals de structureel” was. „De TNI [het1950. In het Oost-Javaanse stadje nationalistische leger] en deMalang stonden Scholier-Soldaten milities eisten voor hun strijdvan de Republiek Indonesië (TRIP) steun van de bevolking, waarbij zijaangetreden, een jongerenstrijd- extreme middelen inzetten omgroep die had meegevochten hun eisen kracht bij te zetten.”tegen de Nederlanders. Het grotedoel, de onafhankelijkheid, was Nederlandse soldaten die hetbereikt en het was tijd om te oorlogsrecht schonden doordemobiliseren. kampongs plat te branden, krijgs- gevangenen te martelen enDe samengestroomde burgers van ‘verdachte’ dorpsbewoners stand-Malang werden toegesproken door rechtelijk te executeren, hebbende TRIP-commandant, majoor niet in een vacuüm geopereerd.Isman. Hij trok, heel verrassend, Het land waarin zij verzeild waren,het boetekleed aan: stond in vuur en vlam. Tijdens„Jullie hoeven ons niet zo warm te drieënhalf jaar Japanse bezettingbegroeten. We zijn niet langer waren honderdduizenden jongerenjong en zuiver. We zijn ook niet de getraind voor de gewapendebloem der natie. We hebben strijd. Zij geloofden heilig dat na 7

vertrek van de Japanners oude eerder gruwelijk misdragen. Toen het aantal Nederlandse, Indo-profetieën zouden uitkomen en de de Japanse marinecommandant Europese en Ambonese slacht-vrijheid (merdeka) zou aanbreken. zijn wapenarsenalen had open- offers op 20.000. Limpach kiestToen Japan capituleerde, waren zij gesteld voor Indonesische strijd- voor de schatting van het NIODstuurloos, want de oude gezags- groepen, begonnen zij op 15 (Nederlands Instituut voorstructuren waren bezweken. De oktober gewezen Nederlandse Oorlogs-, Holocaust- en Genocide-proclamatie van de Republiek was krijgsgevangen en geïnterneerden studies): 5.500. Hij zegt er wel bijde lont in een gigantisch kruitvat op te pakken. Die waren net dat hier nog eens 10.000 etnischedat nationalistische leiders niet bevrijd uit de kampen en werden Chinezen bij moeten wordenonder controle hadden. nu de Kalisosok gevangenis van opgeteld. Surabaya in geslagen. Van deIn de Indonesische historiografie 3.000 mannen die werden Het zou vier jaar en tweerust nog steeds een taboe op samengedreven raakten er 2.000 ‘Politionele Acties’ duren voordathet (ook onderlinge) geweld van gewond en lieten 400 het leven. Nederland zich neerlegde bij deIndonesiërs tijdens de Revolutie. Op 28 oktober werd een konvooi feiten. In die revolutionaire jarenDie wordt steevast beschreven als van Britse legertrucks met 400 was het nationalistische kamp diepeen eensgezinde en heroïsche Europese vrouwen en kinderen verdeeld. Soekarno en Hatta, dieverzetsbeweging tegen Nederland, met mitrailleurs en handgranaten hadden samengewerkt met dedat het onafhankelijke Indonesië bestookt door strijdgroepen. Japanners, stonden tegenoverweer in het koloniale gareel wilde Er viel toen een onbekend aantal principiële antifascisten.dwingen. Toch weten we het een doden onder de Britten en hun Voorstanders van diplomatieen ander over de duistere kanten beschermelingen. stonden tegenover mannen-van-van die Revolutie. Dankzij het actie. Gewezen KNIL-mannenwerk van een beperkt aantal Deze bloedige episode, bekend stonden tegenover door JapanWesterse historici en van Indo- geworden als Bersiap! (Indo- getrainde officieren; nationalis-nesische schrijvers en journalisten nesisch voor ‘wees paraat’), ging tische milities tegenover strijd-die de vrijheid namen nuances door toen de eerste Britse troepen groepen van communisten enaan te brengen in de officiële waren geland. In Indonesische radicale moslims; Moskougezindenheldenverering. geschiedenisboeken staat er niets tegenover nationale communisten. over en geen Indonesiër heeft van Zij bonden even vaak de strijdWe bekijken hieronder de ge- de Bersiap gehoord. ‘Paraat aan met elkaar als met deweldsexplosies die door hen zijn waarvoor?’ is steevast de reactie. Nederlanders en het aantalbeschreven. In Nederland verscheen in 2005 slachtoffers was navenant.Bersiap! (15.000 à 20.000 doden) een inventarisatie van gewelds-De opmaat tot de gewapende incidenten op Java en Sumatra tot Na de val, onder druk vanstrijd, in de laatste maanden van maart 1946, onder de titel Bersiap islamitische en nationalistische1945, was even bloedig als – Opstand in het paradijs. Auteur partijen, van het linkse kabinet-chaotisch. Japan had gecapitu- is de Indische Nederlander Sjarifoeddin en de vorming vanleerd, maar Java en Sumatra Herman Bussemaker. Hij houdt het kabinet-Hatta in januari 1948waren nog niet bezet door de laaide de partijstrijd in hetgeallieerden. In dat gezagsva- republikeinse kamp op en incuüm moesten Japanse militairen september 1948 escaleerde die totvoorlopig de orde handhaven en een regelrechte burgeroorlog. Diedat lukte nauwelijks. Er volgden is beschreven door de Indo-golven van tomeloze agressie van nesische activist Soe Hok Gievaak alleen met gepunte bamboe- (1942-1969) in zijn proefschriftstokken en kapmessen uitgeruste “Orang-orang di persimpanganIndone-sische jongeren tegen kiri jalan” (Mensen die op deNederlanders in Japanse inter- tweesprong links afslaan,1969) enneringskampen, gewezen Neder- in de monumentale biografie vanlandse krijgsgevangenen, Indo- de ‘nationale communist’ TanEuropeanen (Indo’s golden als Malaka door Harry Poeze (2007).pro-Nederlands), Molukkers enetnische Chinezen. De Republiek had zijn hoofdstad gevestigd in Yogyakarta, Midden-Dezelfde jongeren die in novem- Java. Na de Eerste Politioneleber 1945 vochten tegen de Britten Actie in 1947 was een bestandslijnhadden zich een paar weken getrokken tussen door Nederland 8

bezet gebied en de Republiek. Op 18 september nam het Niet minder bloedig was hetOvereenkomstig de Renville- Volksfront gewapenderhand het antwoord van Siliwangi, dieovereenkomst van 17 januari bestuur over in de Oost-Javaanse opdracht kreeg de opstand in1948 werd het West-Javaanse stad Madiun. Madiun neer te slaan. Daarbijonderdeel van het nationalistische FDR-milities ontwapenden de werd een meedogenloze zuiveringleger TNI (Tentara Nasional militaire politie en plaatselijke uitgevoerd onder alles wat linksIndonesia), de Siliwangi Divisie, eenheden van Siliwangi. De was in Madiun en omgeving. Deteruggetrokken achter de be- Socialistische Jeugd, onderdeel dichter Kuslan Budiman (geborenstandslijn en gelegerd in Solo, een van het Volksfront, deed hetzelfde in 1935) beschreef in zijnstad in Midden-Java. Siliwangi, in omliggende stadjes en dorpen. autobiografische roman Benderaonder bevel van de gewezen KNIL- De vlag van de Republiek werd itu masih berkibar (Die vlagvaandrig Abdul Haris Nasution, verscheurd en vervangen door de wappert nog, 2005) hoe de TNIwas gebeten op alles wat links banier met hamer en sikkel; huishield in zijn geboortestadjewas. portretten van Soekarno door die Maospati, tien kilometer van van Muso. Onderzoekers zijn het Madiun. Wie verdacht werd vanBegin september zochten zijn er niet over eens of ‘Madiun’ de sympathieën met het verdrevenofficieren ruzie met de Midden- opmaat was voor een opstand FDR-bewind werd opgepakt. In deJavaanse Senopati Divisie, die tegen de Republiek of een lokale, plaatselijke gevangenis werdveel aanhangers telde van het preventieve maatregel om een systematisch gemarteld. Kuslandoor de communistische partij actie van Siliwangi voor te zijn. kon dat zien en horen vanuit een(PKI) gedomineerde Volksfront Muso’s ambities waren duidelijk; boom naast de gevangenis. Hij(FDR). Senopati-officieren werden hij wilde een Sovjet-republiek, zag hoe zeven mannen hun eigenontvoerd en vermoord, het kwam maar deelnemers aan de actie graf moesten graven en werdentot schietpartijen en het zou zijn waren in veel gevallen niet bereid doodgeschoten.uitgedraaid op een veldslag als de Republikeinse regering af te Linkse legereenheden en militiesSoekarno de oud-marechaussee vallen. ontvluchtten Madiun, achtervolgdGatot Subroto niet had benoemd door Siliwangi.tot militair gouverneur. Hij gaf de Ooggetuigen vertelden gruwelijkeschuld van de schermutselingen verhalen over moordpartijen Muso werd op de vlucht gepakt enaan de Senopati Divisie, die zich onder de aanhangers van de doodgeschoten. Tientallen anderedaarop terugtrok uit Solo. islamitische partij Masyumi en PKI-leiders werden ingerekend en de nationalistische PNI in Madiun geëxecuteerd. Oud-premier AmirIn dit gespannen klimaat keerde in en omgeving. Soemarsono, FDR- Sjarifoeddin werd aangehouden enaugustus 1948, na ruim twintig leider in Madiun en initiatiefnemer vastgezet in Yogyakarta. Op 19jaar ballingschap in Moskou, de van de coup, vertelde later dat het december 1948 landden para-communistische hardliner Muso nieuwe bestuur buiten Madiun chutisten van het Nederlandseterug naar Indonesië. Hij had geen controle had en dat ‘de Korps Speciale Troepen (KST) opinstructies van de Kominform die massa woest was en erop los het vliegveld van Yogya en begonbehelsden dat de PKI partij moest sloeg’. Slachtoffers waren onder de ‘Tweede Politionele Actie’.kiezen in de zojuist uitgebroken andere lokale bestuurders, politie- Sjarifoeddin en vele andereKoude Oorlog. Onderhandelingen mensen, religieuze voormannen, gevangenen werden nog diezelfdemet ‘het imperialistische kamp’ Masyumi- en PNI-leiders. dag doodgeschoten door TNI-(Nederland en de Amerikaanse troepen.bemiddelaars) waren voortaan uit Hoeveel slachtoffers ‘Madiun’ heeftden boze. geëist is onbekend. De meest betrouwbare schattingen variërenMuso nam de leiding van de PKI van acht- tot tienduizend, zowelen maakte begin september een onder TNI, opstandelingen als detournee langs steden in Midden- gewone bevolking.en Oost-Java waar hij opzwependeredevoeringen hield. Arbeiders en Revolutie in Atjeh (3.000 doden).boeren moesten zich opmaken In Atjeh, op de noordpunt vanvoor een guerrilla en een ‘politiek Sumatra, had de Indonesischevan verschroeide aarde’. Gezien Revolutie een bijzonder, maar nietde gebeurtenissen in Solo vond minder gewelddadig verloop.Muso gehoor bij linkse milities, die Britse en Nederlandse troepenrekening hielden met een offensief kwamen na de Japanse capitulatievan Siliwangi. niet verder dan Medan, de 9

hoofdplaats van de vooroorlogse daarmee de machtspositie van de Indonesische historici vast aan hetresidentie Sumatra’s Oostkust. bestuursadel, te herstellen. Een beeld van de Revolutie alsAtjeh was het eerste deel van de aantal ulèëbalang in Pidie besloot eensgezind optreden van held-archipel dat zich bevrijdde van een militie te vormen ‘ter haftige Indonesische pejuangkoloniaal bestuur. beveiliging van de openbare orde’ (vrijheidstrijders). en die begon nationalistische In schoolboeken wordt nietDaarbij kwam het tot een jongeren op te pakken. Toen het gerept over aantallen dodelijkegewelddadige confrontatie tussen bestuur in Kotaradja aarzelde om slachtoffers, of die nu vielen doornationalistische jongeren, aange- in te grijpen, stuurde de PUSA, Nederlandse of door Indonesischevoerd door islamitische schrift- een machtig verbond van ulama, hand. Van officiële zijde wordt ookgeleerden (ulama), en een deel eigen troepen, aangevoerd door niet gehamerd op Nederlandsevan de oude adel (ulèëbalang), die Husin Al-Mudjahid, naar Pidie. gewelddaden in de jaren 1945-voor de oorlog had samengewerkt 1950, want wie kaatst moet de balmet de Nederlanders. Deze Zij bonden in januari 1946 de verwachten. Waarom lijken uitepisode is beschreven door de strijd aan met de militie van de de kast halen? De Indonesiërshistoricus Anthony Reid in het lokale adel. Die laatste legde het hebben immers aan het langsteboek The Blood of the People al snel af tegen de mujahidin die eind getrokken.(1979) en door zijn Atjehse deze ‘vijanden van de staat en hetcollega Nazaruddin Sjamsuddin in geloof’ opjoegen tot in de bergen. Toch ontstaat de laatste jarenRevolusi di Serambi Mekah De PUSA-militie en door hen onder jonge Indonesiërs steeds(Revolutie op de Veranda van aangevuurde boeren vermoordden meer behoefte om deze gelijk-Mekka, 1999). Na de capitulatie 23 van de 25 adellijke bestuurders geschakelde versie van huntrokken de Japanse troepen in in Pidie. geschiedenis kritisch tegen hetAtjeh zich terug op het eilandje Elders in Atjeh hadden Ulèëbalang licht te houden. Vooral als hetSabang en op de olievelden aan zich uitgesproken vóór de gaat over heftige episodes, zoalsSumatra’s oostkust. In Kotaradja Republiek, maar de gebeur- de communistenmoord van 1965-(nu Banda Aceh) vormden tenissen in Pidie wekten twijfel ’66 en – jawel – de Revolutie.nationalisten, linkse partijen en aan hun loyaliteit. In de weken en Serieus onderzoek naar hetulama een voorlopig maanden die volgden kwam het in gedrag van de eigen veteranen,residentiebestuur. In de steden en heel Atjeh tot uitbarstingen van zoals Oostindie en Limpach dedendorpen van Atjeh werd in de loop volkswoede tegen ambtsedelen, met Nederlandse oud-strijders,van oktober 1945 de rood-witte hun familieleden en volgelingen. vereist dat de archieven van hetvlag van de Republiek gehesen. Daarbij werden nogal eens per- Indonesische leger (TNI) in soonlijke rekeningen vereffend. Bandung opengaan voor kritischeAlleen in het noordoostelijke Sjamsuddin citeert een oog- onderzoekers. Dat is niet zoregentschap Pidie leidde dit tot getuige: „Tallozen vonden de eenvoudig. De TNI is geboren inproblemen. In de steden Sigli en dood, zonder gebed, zonder te de Revolutie en zijn heldenstatusLammeulo verboden adellijke worden gewassen, zelfs zonder te maakt deel uit van de oorsprongs-bestuurders de nieuwe vlag te worden begraven’. Deze ‘sociale mythe van de Republiek Indonesiëhijsen. Zij maakten zich zorgen revolutie’, zoals hij is gaan heten,over hun positie onder de eiste naar schatting 3.000 levens. ___________________________Republiek en wachtten op eenlanding van Nederlandse troepen Onderzoek? Ook na de val van(die er nooit zou komen) om de generaal-president Soeharto invooroorlogse orde in Atjeh, en 1998 hield de hoofdstroom van 5000 Kamptekeningen uit Nederlands-Indië In “Het Geheugen Van Nederland” van het Nationaal Archief bevinden zich bijna 5000 tekeningen, gemaakt door gevangenen in de Japanse concentratiekampen in voormalig Nederlands-Indië. De tekeningen staan op 247 pagina’s en bevatten 20 afbeeldingen per pagina. Hieronder vindt u de LINK naar deze kamptekeningen op de website van Het Nationaal Archief (Ctrl+click).http://www.geheugenvannederland.nl/?/nl/zoekresultaten/pagina/1/Kamptekeningen%20Nederlands%20Indi%C3%AB/%28cql.serverChoice%20all%20Kamptekeningen%20%20AND%20Nederlands%20%20AND%20Indi%C3%AB%29/&colcount=0&wst=Kamptekeningen%20Nederlands%20Indië 10

Indische familieachtergrondVoor mensen met een Indische deel uit van zowel het bestuur als zichtelijkheid en daardoor ookachtergrond, of die familieleden de redactie. de duidelijkheid en de bronver-uit het voormalig Nederlands-Indië melding.hebben of dienden als militair Computerprogramma Meerdere keren per jaar wordt hetin de Atjeh-oorlog (1873-1914) programma voorzien van nieuwewordt op zaterdag 29 september Stamboomonderzoekers kennen functies en worden eventuele2018, aanvang 11 uur in Baarn meerdere computerprogramma’s foutjes opgelost. Maar ook aan bijeen zeer interessante bijeenkomst om de gevonden gegevens op te gebruikers levende wensen wordtgehouden. slaan. De ontwikkelaars van die indien mogelijk aandacht besteed.Op die dag organiseert de programma’s worden regelmatig Zo zijn de velden voor locaties,Interessegroep Stamboomonder- uitgenodigd om te komen namen en het interne tekst-zoek van de HCC, de grootste vertellen over de nieuwigheden bestand langer gemaakt en decomputerclub van de BeNeLux die in updates van de program- rapportages uitgebreid.weer een bijeenkomst in Zalen- matuur zijn aangebracht. De Nederlandse vertaling wordtcentrum Het Brandpunt aan de dan gelijk bijgewerkt.Oude Utrechtseweg 4a in Baarn. Dit keer is het de beurt aanInfo: Secretariaat HCC!genealogie Femke Nijveldt en Fred van Interessegroep GenealogieTel: 071 589 12 09 Deelen die komen vertellen over het programma Brother's Keeper De Interessegroep Genealogie vanIn 2010 publiceerde Adriaan P. versie 7 dat in het Nederlands HCC -de grootste computerclub inIntveld zijn boek getiteld: beschikbaar is. Op de website de Benelux- is sinds 1986 een“Gevallen op het veld van eer. (www.bkwin.com) staat een zoge- actieve levendige groep dieEen genealogische verkenning van naamde shareware versie hetgeen geïnteresseerden adviseert overde militaire erebegraafplaats betekent dat een probeerversie methoden en mogelijkheden vanPeutjoet”, vrucht van ruim drie kan worden gedownload en onderzoek, van genealogischejaar onderzoek. De titel verwijst geïnstalleerd. Het betreft een computerprogramma’s en denaar de tekst op de toegangspoort stand alone draaiend programma, mogelijkheden die internet op ditvan de begraafplaats. Helaas zijn dat op een Windows PC/laptop gebied te bieden heeft. Daarnaastde registers van de begraafplaats draait. Na registratie op de voorziet zij de archiefwereld vanin de Tweede Wereldoorlog ver- website van Brother’s Keeper adviezen op basis van wat haarloren gegaan, waardoor er geen krijgt de gebruiker de beschikking leden ervaren bij het zoeken naaroverzicht meer is wie er op over aanvullende functionaliteit, voorouders via digitaal beschik-Peutjoet begraven ligt of heeft technische ondersteuning en een bare bestanden inclusief degelegen. (Engelstalige) handleiding. Kosten websites van de archieven.Adriaan Intveld heeft geprobeerd bedragen € 38. De structuur van Ook wordt met historische ende belangrijkste genealogische het programma is zo dat alle geschiedkundige verenigingen enen biografische gegevens van de gekoppelde documenten, foto's, erfgoedgroepen een goed contactoverledenen te beschrijven door enz., zijn te kopiëren en op een onderhouden.uitgebreid bronnenonderzoek. andere PC terug te zetten zijn.Aan de hand van dit boek geeft Ook handig voor het maken van HCC genealogie biedt een om-de spreker een overzicht van de een reserve kopie. vangrijk netwerk om kennis enbelangrijkste genealogische bron- Als uitvoermogelijkheden zijn een ervaringen uit te wisselen en geeftnen op het gebied van militairen webversie, Word en PDF of een presentaties en cursussen doordie overleden zijn in het voormalig tekstbestand mogelijk. heel het land. De leden steunenNederlands-Indië. en stimuleren elkaar in hunTevens zal hij ingaan op de Kenmerkend aan het programma onderzoek.recente ontwikkelingen met is zijn intuïtieve werking, over- Daarnaast exploiteert zij debetrekking tot het digitaal ter website: http://genealogie.hcc.nl/beschikking komen van bronnen.Adriaan Intveld is lid van de _____________________Indische Genealogische Vereniging(IGV) en maakte een aantal jaren 11

De gruwelen van Glodok Door: Peter de WaardTed Plas, nu 88, toen was hij 18, niet met Lou de Jong, de officiële marine in een gerenoveerdeherinnert zich de gruwelijke geschiedschrijver van de Tweede renteniersbehuizing in Beerta, inomstandigheden van het Jappen- Wereldoorlog. het oosten van Groningen. Hij iskamp in de oudste en vieste nog gezond. 'Behalve PHPD:gevangenis van Batavia. Niet praten Pijntje Hier, Pijntje Daar', zegt hij. Hij is ondanks de traumatische'Jij houdt het riool schoon', brieste Anderen die Glodok overleefden, oorlogservaringen een levenslus-een Japanse gevangenisdirecteur deden dat wel. Maar hun verhaal tige, optimistische en ook vaaktegen een gevangene, die klein ondervond heel weinig weerklank, grappige man. Hij vertelt metvan stuk was. 'Nee! Ik wil alles omdat er zo weinig informatie enige ironie over de ver-doen, maar dat niet.' De Indische was. De Jong meldde in deel schrikkingen die hij in GlodokNederlander die net in de Glodok- 11b van zijn standaardwerk dat heeft meegemaakt. Hij koestertgevangenis van Batavia was in Glodok 80 van de 350 geen haat, noch tegenover degeïnterneerd, kreeg een touw om geïnterneerden stierven. In de Japanners, noch tegenover dezijn nek en werd opgehangen. Tjipinang-gevangenis, waar de Indonesiërs die zich voor hun zieken werden geïnterneerd, was karretje lieten spannen. Hij wilNadat hij zijn laatste adem had het sterftepercentage aanzienlijk vooral niet het zielige slachtofferuitgeblazen, werd de op een na hoger: 300 van 700 overleefden uithangen.kleinste, de toen nog geen 18 het verblijf in de cel niet. 'Wijjaar oude Ted 'Teddy' Plas, kennen sommige verliezen waar- Stotterenaangewezen. Hij moest met zijn toe de detenties hebben geleid,blote handen de verstopping in maar hebben er geen enkel Ted Plas werd in 1927 geboren ineen twee meter diep, open riool verslag over. Wij veronderstellen het plaatsje Loewoek aan deverhelpen. Waar de smurrie van dat velen zijn verhongerd', stelde oostkust van Celebes (het huidigeuitwerpselen bij elkaar kwam, De Jong. Sulawesi). Bij de burgerlijke standmoest hij de lading door het gat in kreeg hij het nummer 1, omdat hijde buitenmuur van de gevangenis Op de achtergrond de ingang van de eerste Nederlander was dieduwen, zodat die aan de andere de Glodek gevangenis. Foto: René daar bij de burgerlijke stand werdkant in een grote vijver terecht- Hermans aangegeven. Zijn vader waskwam. Het was niet alleen officier bij het KNIL en overleed inongelooflijk zwaar en smerig werk, De weigering deel te nemen aan 1930 in Bandung. Het gezin Plashet was ook levensbedreigend, de strijd van de Japanners en het had nog een jongere broer en zusomdat in de gevangenis tyfus, verblijf in de Glodok-gevangenis ging terug naar Den Haag. Zijndysenterie en cholera heersten en werd in de jaren tachtig ook moeder verwierf een agentschaphij ieder moment bedwelmd kon niet gezien als een daad van van de verzekeringsmaatschappijraken door de stank en kon verzet. De commissie die moest De Nederlanden van 1845. Plasverdrinken. beoordelen wie er recht had op ging er naar de lagere school: 'Ik het Verzetsherdenkingskruis, wees was de kleinste, maar had hetGlodok was de oudste en meest verzoeken van voormalige Glodok- meeste lef. Meisjes waren ook gekvervuilde gevangenis van Batavia, gedetineerden af. op mij. Ik weet dat een meisje zeihet huidige Jakarta. In 1944 dat ze graag mijn vriendin wildesloten de Japanners hier 350 Nu 88 jaar oud vertelt Ted Plas worden en dat ik zei: 'Ik ga nietjonge Indische Nederlanders op alsnog zijn verhaal, omdat het niet met een meisje dat ruikt naar mijndie weigerden hardop hun verloren mag gaan, vinden zijn achternaam.' Zelf was hij ook nietloyaliteit ten opzichte van Japan vrouw en twee kinderen. Hij woont zo schoon, erkent hij nu. Hij zwomuit te spreken. Van hen stierven er sinds zijn pensionering in 1977 als vaak in Het Kanaal, dat Den Haagtientallen op afschuwelijke wijze: kapitein-luitenant-ter-zee bij de met Scheveningen verbond en datze werden onthoofd, doodgemar- diende om het stinkende waterteld, ze verhongerden of stierven van de grachten af te voeren.als gevolg van een tropischeziekte. Toen Ted Plas 6 jaar oud was,Plas zou de gevangenschap reed er een wagen door de straatoverleven, maar hij wilde zeventig die tot zijn verbazing niet doorjaar lang niet praten over wat hij een paard werd getrokken: hetin Glodok had meegemaakt. Zelfs was een auto. Hij rende er achteraan, struikelde en viel. Hij 12

werd bewusteloos afgevoerd en uitgekozen die op hun knieën Bij Piet Hein van den Eeckhout,lag lang in het ziekenhuis. Na een moesten gaan zitten. Met een een voormalig muiter van Hr. Ms.paar maanden kon hij weer naar samoeraizwaard werden hun De Zeven Provinciën, vonden zehuis. Zijn hersenen waren zo hoofden eraf gemaaid. Mijn gehoor. Hij richtte de PAGI-groepbeschadigd dat hij stotterde. stiefvader is dat trauma nooit (Persaudaraän Asia Golongan meer te boven gekomen.' Indonesia) op die 'banzai banzai'In december 1939 hertrouwde zijn roepend (wat zoiets betekende alsmoeder met een Nederlander die Van de 300 duizend Nederlanders 'lang leve de keizer') de wapenswerkte als hoofd werktuigkundige die bij de Japanse aanval in wilde opnemen voor Nipponbij de Koninklijke Paketvaart Nederlands-Indië waren, werden (Japan) en tegen de geallieerden,Maatschappij die goederen en de 200 duizend met gemengd 'al zou dat inhouden: het offer desmensen vervoerde tussen de bloed (indo's) vooralsnog vrij- bloeds en het verliezen van heteilanden van de koloniale archipel. gesteld van internering, behalve eigen leven'. Ze riepen deZe keerden weer terug naar als het hoge militairen of Indische Nederlanders op 11Nederlands-Indië en vestigden ambtenaren betrof. Aanvankelijk september 1944 in een kranten-zich in een woning in een gebeurde die selectie op het oog, advertentie op zich te latenbuitenwijk van Batavia. De later moest iedereen een registreren voor de strijd. Slechtsachtertuin grensde aan de rivier 'pendaftaran' (persoonsbewijs) weinigen meldden zich.Tjiliwoeng. 'We maakten een hebben. Maar in de loop van debootje dat omsloeg zodra ik erin tijd veranderde dat. Ook de Op 17 september werd daaromsprong. Daarom zwom ik vaak in Indische Nederlanders moesten een razzia gehouden. Om vier uurde rivier. Die was nog viezer dan hun banen afstaan aan de 's morgens werden Ted Plas enhet water van de Suezkade in Den Indonesiërs. Ze werden in de loop zijn een jaar jongere broer OttoHaag. De bevolking van Batavia van 1943 steeds meer onder druk van hun bed gelicht endeed er massaal zijn behoefte in gezet zich solidair te verklaren meegenomen door een Japanneren er dreven ook dierenkadavers met het Japanse Keizerrijk. van de Kempetai en enkeleen mensenlijken in. Daar tussen politiefunctionarissen van de PIDwasten de mensen hun kleding en Foto van Ted Plas uit 1946 (het politiekorps van de Indo-gebruikten ze het water om soep nesische nationalisten). 'Iedereenen rijst in te koken.' Plas' moeder was een intelligente die niet voor ons is, is tegen ons', vrouw die zich op de achtergrond was de verklaring. Na een week inPlas ging naar de Koning Willem hield en daardoor lang aan de de politiecel te hebben gezeten,III-HBS, een multiculturele school aandacht van de beruchte kwamen ze in Glodok terecht, éénmet Nederlandse, Chinese en Kempeitai (de Japanse Gestapo) van de vier gevangenissen vanIndonesische leerlingen, en werd wist te ontsnappen. Maar in Batavia.lid van de padvinderij, waar hij september 1944 ging het alsnogoosters leerde koken. Terwijl mis. De Japanse bezetters, die Stokstijf stil staanNederland al was bezet door de aan de verliezende hand waren,Duitsers, heerste in Indië nog de probeerden de Indische Neder- De gevangenis was al in de tijdtempo doeloe: het goede oude landers voor hun zaak te winnen. van Jan Pieterszoon CoenIndische leven. Tot Karel Doorman gebouwd in een van de onaan-in de Slag in de Javazee werd genaamste wijken van de stadverslagen. In de nacht van 11 op vlak naast moerassen met12 maart 1942 reden er ineens miljarden muggen. De cellenJapanners op de fiets Batavia in. binnen de 6meter hoge muren waren kaal. Er waren geenTrauma kussens, matjes of muskieten- netten. In iedere cel, bestemdPlas' stiefvader werd als voor twee personen, werden vierNederlander (een totok) al snel en soms vijf mannen opeen-geïnterneerd en zou de ver- geperst. Iedereen moest slapen opschrikkingen van de bezetting harde houten banken, waarbijervaren. Plas: 'Hij werd als hoofd sommige gevangenen bij gebrekaangesteld van een eenheid van aan ruimte alleen op hun zijhonderd krijgsgevangenen die konden liggen. Het eten werdgezonken schepen uit het water gedistribueerd door inlandsemoesten halen. Toen een aantal dieven, moordenaars en ram-weigerde, werden er twaalf pokkers die vaak onder de luizen en vlooien zaten en de beste 13

porties voor zichzelf hielden. De voorbode van een zekere dood. Hij stopte ze vervolgens in zijngevangenen werkten in de Maar ook in Glodok stierven mond en slikte ze, als een reiger,verzengende hitte: als touw- gevangenen in de ziekenboeg. met kop en staart door. Plas: 'Ikdraaiers, mattenvlechters of in de Plas: 'In dat geval werden de moest uitkijken voor de bewakers.tuin. Geen zwaar werk, maar door tenen van het lijk samengebonden Wat ik deed, kon mij mijn levende ondervoeding moeilijk vol te met een touwtje waaraan een kosten.' Terug in de gevangenishouden. Het enige eten bestond kaartje hing met de naam erop. stonk Ted zo dat niemand naastuit twee keer per dag wat rijst en Het lijk werd weggedragen en hem wilde zitten.stijfselpap van aardappelmeel dat de andere patiënten moesten'ongol ongol' werd genoemd. De groeten. De Japanners stonden Plas werd handiger in het werk enenige groente was een soep van op die vorm van beleefdheid.' ook in het vangen van de vissen.de vitamine-arme 'kangkung', Hij wist ze te verbergen in zijnIndonesische waterspinazie. De hoofdcipier was de goeiige broek en mee te smokkelen door Brits-Indiër Bahadar Singh. Hij de poort, waarna hij ze aanOm zeven uur 's morgens was het moest echter de bevelen van de medegevangenen gaf, onder wie Japanners strikt naleven en had zijn zieke broer. Plas: 'De wachtenappèl, waarbij de gevangenen zich weinig controle over de sadistische fouilleerden mij niet omdat ik zo Indonesische bewakers. Plas was vreselijk stonk.'in de volgorde van de kamers ingedeeld in de touwslagerij waar gevangenen van hennep touwmoesten opstellen en met het moesten zien te vlechten.gezicht in de richting van Japan Linkerzijmuur Glodok gevangenis met net zichtbaar de keuken'Nippon Banzai' (Eer aan de en een wachtpost. Foto: René De vis die hij naar binnen HermansKeizer) moesten roepen. smokkelde trok bovendien katten Daarnaast moest hij dus eenmaalSommigen probeerden daar per week het 'open' riool schoon aan. Soms kon Plas de katten houden, een klusje van een half'Nippon Bangat' van te maken, uur per keer. In het water trok hij doden en naar zijn cel smokkelen, zijn korte broek uit en duwde alwat in het Indonesisch iets zwemmend de massa uitwerpselen waar iedereen zich tegoed deed en andere smerigheid onder debetekende als 'Nippon Schurk', muur door naar buiten. 'Het kostte aan een hapje kat. Van zo'n kat mij geweldig veel inspanning.maar dat kon niet te hard, want Soms had ik helemaal geen lucht bleef niets over. Plas: 'Er was ook meer of raakte ik bijna bedwelmdde bewakers waren Indonesiërs. door de enorme stank van de een officiële gevangeniskat. derrie.'Vervolgens dwongen de bewakers Die trof hetzelfde lot. De Vissende gevangenen elke ochtend te gevangeniscommandant was Er zat ook een voordeel aan hetexerceren yotskit (geef acht), smerige werk. Aan de andere kant razend dat zijn kat was ver- van de muur was een vijver, en deyasme (op de plaats rust) en troep die Plas erin duwde, trok dwenen, maar een zoektocht vissen aan. Die waren zo traag datbakaré (ingerukt mars) en ze hij ze met zijn broek kon vangen. leverde niets op. Het enige watmoesten gymnastiekoefeningen opviel was dat wel erg veeldoen waarbij hardop van één tot gevangenen een ellepijpje haddenacht moest worden meegeteld: waarmee ze van bananenbladereniet, ni, san, si, go, rok, sie, hat. gemaakte surrogaattabak rookten.Straffen bestonden uit stokslagen Dat die allemaal van een katen soms moesten gevangenen afkomstig waren, ontdekten zestokstijf stil staan, recht in de zon niet.'kijken en met gestrekte armen Scharminkelseen maiskolf vasthouden. Wie met In de zomer van 1945 merkten de gevangenen in Glodok dat dede ogen knipperde of de armen kansen keerden. De gevangenis- commandant werd vriendelijker,liet zakken, kreeg slaag. de omstandigheden verbeterden. De gevangenen mochten naar huisPlas' broer Otto simuleerde te ziek schrijven, ook al waren velente zijn om te werken en werd daarvoor te verzwakt. Op hetopgenomen in de ziekenboeg waar binnenplein mocht ineens 'shij de rest van de gevangenistijd avonds worden gezongen; iemandzou blijven. Nadeel was dat hij had een bas gefabriceerd van eendaar nog minder eten kreeg theekist met een lange steel.(diarreepatiënten kregen alleenthee) en geheel afhankelijk was Op 27 augustus, drie weken navan wat medegevangenen hem de atoombom op Japan, ginggaven. Daarnaast was de kans op de gevangenispoort open. Dehet oplopen van cholera, tyfus en gevangenen, vrijwel allemaaldysenterie in de ziekenboeg scharminkels die soms nog maaraanzienlijk groter. Wie echt watopliep, werd naar de Tjipinang-gevangenis overgebracht de 14

30 kilo wogen, kregen een lapje Ted Plas. Foto: Harry Cock overstag. 'Meld je bij de djoeroongebleekt katoen (kain bladjoe moedi (de bootsman).' Ik werdgeheten) waarmee ze hun naakte Hij probeerde in veiligheid te aangenomen als matroos envel-over-beenlijven konden bedek- komen door in de haven van heb tot mei 1946 gevaren. Hetken. Maar buiten stonden nu de Batavia een boot te zoeken. was gek, ik moest onder eenaanhangers van Soekarno te Plas: 'Ik zag een schip liggen Indonesiër werken, terwijl ik thuiswachten die hun eigen redenen met een rood-wit-blauwe vlag. gewend was bevelen te geven aanhadden om met de (Indische) Het was het m.s. Ophir, één van het Indische personeel.'Nederlanders af te rekenen. de boten van de KoninklijkeDe eerste gevangen die de Paketvaart Maatschappij. Ik Maandenlang voer Plas over dedeur uitliepen, kregen opnieuw strompelde de loopplank op. Een Aziatische zeeën. In Singaporeklappen. Een van hen werd voor grote blonde kerel hield mij begon hij een studie algebra- enPlas' ogen vermoord. Plas: 'Zijn tegen. 'Wat mot je hier?', vroeg meetkunde. Uiteindelijk belanddeschreeuw hoor ik nog. Ik trok mij hij. Ik zei: 'Mijnheer, ik zoek hij in de haven van Madras inmeteen terug in het donkerste werk, alstublieft.' Hij antwoordde: Brits-Indië. Hier kreeg hij hethoekje van de gevangenis, waar 'Donder op, scharminkel, je kan bericht dat de rest van zijn familieniemand mij zou zien. Ik ben pas niet eens op je poten staan. Na in Nederland was.veel later stiekem ervandoor een tijdje smeken, ging de mangaan.' Hij stotterde niet meer. Met het Belgische vrachtschip Empire Castle reisde hij naarPlas liet zijn jongere broer achter België. In oktober 1946 kon Tedbij zijn moeder en zus en ging per Plas zich herenigen met zijnfiets opzoek naar zijn familie in familie in Den Haag. Plas maakteBogor en Bandung. Zijn oma, twee de hbs in Den Haag af en werdooms, en drie tantes en de twee daarna opgeroepen voor denichtjes die Ted voor de oorlog zo dienstplicht. Hij koos voor delief vonden, bleken allemaal dood marine, werd in 1950 adelborst inte zijn. Ze waren vermoedelijk Den Helder en diende de rest vanvermoord door de Pemoeda’s, een zijn leven bij de marine; hij zatnationalistische jeugdorganisatie. drie jaar in Nieuw-Guinea. In 1977De familiebezittingen, zoals de ging hij als kapitein-luitenant-ter-thee- en rubberplantages van zee met pensioen en verhuisdeParungkuda, bleken door de lokale met zijn in Den Haag opgegroeidebevolking geconfisqueerd. Toen vrouw en zoon van Den HelderPlas weer in Batavia kwam, waren naar Beerta. Zijn dochter studeer-zijn moeder, broer en zusje er niet de al in Den Haag. De Volkskrantmeer. __________________________ Onder deze titel houdt de redactie van NICC Magazine u maandelijks op de hoogte vannieuws, actualiteiten en het programma van de nieuwe Indische Ontmoetingsplek SophiahofProject 30 Dagen op ZeeIn 2016 is het Indisch Herin- 1967) van Indië/Indonesië naar Margaret Leidelmeijer, de project-neringscentrum gestart met de Nederland visueel gaat ‘beleven’ leider: “Achter de schermen wordtuitvoering van dit project: een en waar voor het eerst de hard gewerkt aan het project ’30interactieve website, waarop de repatriëringslijsten op één centrale Dagen op Zee’. Het bedrijf Ilumy,bezoeker kennis rond en over plaats kunnen worden geraad- die voor ons de applicatie heeftde naoorlogse repatriëring (1945- pleegd. ontwikkeld, heeft de laatste maan- 15

den flinke voortgang geboekt. Het Om dit te realiseren heeft zich een Vrijwilligers al hard aan de slagis natuurlijk nog niet af, maar het aantal enthousiaste vrijwilligersis prachtig om te zien hoe de aangemeld. Na de introductie over ‘30 Dagen op Zee’ is goed opapplicatie werkt. Om een indruk te het project, hebben zij op 27 stoom en gaat in volle vaart augustus jl. deelgenomen aan een richting oplevering, dat geplandkrijgen, is hier een demo te zien. training over de werking van staat voor het einde van dit jaar”. Memorix Maior van Picturae, hetTe zien is dat er aan de inhoud bedrijf waar onze Collectie Repa- Margaret Leidelmeijer,nog flink gewerkt moet worden. triëringslijsten is ondergebracht. Projectleider De vrijwilligers gaan meehelpen bij het beheer van deze collectie. Daarnaast zullen hun taken naar gelang hun interesses bestaan uit het verwerken van de verhalen, het beeldmateriaal en alle andere werkzaamheden die nodig zijn voor de realisatie van dit project. We zijn heel erg blij met hun hulp.Wordt vriend van het Indisch HerinneringscentrumHet Indisch Herinneringscentrum donatie van minimaal € 25,00 per alleen ontvangt u als welkomst-zet zich in om de geschiedenis jaar ondersteunt u ons werk en cadeau het porachtige door Jetvan de Tweede Wereldoorlog in bent u als vriend op een speciale Bussemaker geschreven boek:Nederlands-Indië en de gevolgen manier verbonden aan het Indisch “Dochter van een kampkind”; udaarvan door te geven, levend Herinneringscentrum. ontvangt ook nog eens per jaarte houden en te onderzoeken wat een speciale uitnodiging, alleendit voor de huidige generaties Vrienden hebben bovendien bij bestemd voor vrienden.betekent. ons altijd een streepje voor. Niet VRIEND worden kan hierDat doen wij voor u, maar ookgraag SAMEN met u. Als VRIEND _______________________________geeft u het IHC net even datextra steuntje in de rug. Met eenNieuws van het Moluks Historisch MuseumOp zondag 23 september 20128 Voordat de aannemers begin er in Museum Sophiahof gaatorganiseert de Stichting Moluks oktober aan de slag gaan, willen gebeuren en we geven alvast eenHistorisch Museum (MHM) in haar we u graag nog in dit jaar preview van de activiteiten innieuwe onderkomen: Museum bijpraten over de laatste ontwik- 2019.Sophiahof in Den Haag een voor- kelingen en toekomstplannen. Weuitblik op de activiteiten die we de vertellen u dan onder andere wat Wat doet het MHM op het gebiedkomende jaren zullen presenteren. van onderzoek en educatie? WelkeDe komende maanden zal een jonge talenten dienen zich aan?grote verbouwing plaatsvinden in Wat kan het MHM voor u bete-het monumentale pand aan de kenen als samenwerkingspartner?Sophialaan 10 in Den Haag. Het U hoort dan bijvoorbeeld Dieterwordt dan geschikt gemaakt voor Bartels over de betekenis ententoonstellingen, evenementen, waarde van het pelaschap in dezebibliotheek, educatie, winkel en tijd. Het MHM verleent van hartehoreca. In het voorjaar van 2019 medewerking aan zijn jongstehopen we het vernieuwde gebouw onderzoek. Uiteraard komt ookfeestelijk te openen. onze leerstoel uitgebreid aan bod 16

De achterzijde van ons nieuwe prachtige gebouw: Sophiahof in Den Haag.met Fridus Steijlen en we zijn zeer talent brengt op het gebied van de Datum: Zondag 23 september,verheugd partner te mogen zijn kunst, fotografie en design, met aanvang 13.30 uur (inloop vanafvan de zeer bijzondere theater- onder andere: Chavez van den 13.00 uur). Museum Sophiahof,voorstelling “Aan de andere kant”. Born en Sarah Anne Rootert. DJ Sophialaan 10, 2514 JR Den Haag, Triplets verzorgt de muziek. De Toegang: € 7,50 (contant te vol-Verder in het programma ziet en bijeenkomst wordt afgesloten met doen bij binnenkomst). Aanmel-hoort u mooie voorbeelden van een hapje en een drankje. den: [email protected] aankomend en gevestigd of Tel: 030-2367116.Molukkers in verzet... Strijden voor idealen en tegen onrechtOpstand en verzet, het zijn terug- kwamen tegen het Nederlandse Verzet was er zeker tijdens dekerende thema’s in de ge- gezag. Dit jaar is het 200 jaar Tweede Wereldoorlog door Neder-schiedenis van de Molukkers geleden dat Christina Martha (in landsgezinde Molukkers tegen detijdens de koloniale periode, maar sommige boeken ook wel ge- Japanse bezetters en in een aan-ook in de naoorlogse geschiedenis. noemd Martha Christina) overleed. tal gevallen zelfs tegen de DuitseDe Stichting Moluks Historisch We kijken naar de daden van bezetter van Nederland. Ook voorMuseum organiseert in samen- deze Molukse volkshelden en hoe de oorlog verbleven er namelijk alwerking met Museum Bronbeek op hun betekenis in de loop der jaren Molukkers in Nederland. Na de23 oktober het dagvullende live is geëvolueerd. Hans Straver zal Japanse capitulatie was de periodemagazine: “Molukkers in verzet”. een lezing verzorgen en tevens van dekolonisatie een verwarrendeDit in het kader van de ‘Week van zijn nieuwe boek: “De strijd van tijd, want koos je voor verzetde Koloniale Geschiedenis’, Pattimura in documenten en tegen de Indonesische onafhan-onder-deel van de ‘Maand van de verhalen” presenteren, dat wordt kelijkheidsstrijders of tegen deGeschiedenis’. uitgegeven door het MHM. terugkeer van het Nederlandse gezag?Gedurende de koloniale periode, Demonstratie Molukkers in Denmaar ook daarna, kennen de Haag (jaren ’50) Toen Nederland de soevereiniteitMolukkers een geschiedenis waar- had overgedragen aan de nieuwein trouw aan de Nederlanders, Republik Indonesia, was het uit-maar ook opstand en verzet be- roepen van de onafhankelijkelangrijke thema’s zijn. Ze streden staat: Republik Maluku Selatantegen onrecht en kwamen op voor (RMS) in 1950 opnieuw een daadhun idealen. Zoals bijvoorbeeld van verzet tegen de staatPattimura en Martha Christina Indonesië. Het bepaalde voor eenTiahahu, die in 1817 in opstand belangrijk deel het verloop van 17

de naoorlogse geschiedenis van De slag bij Wai Sisil en ‘Gevangenen in beeld. Changide Molukkers: de komst vaar door de ogen van tekenaar HenkNederland onder valse voorwend- Gedurende de dag krijgt u ook de Brouwer’. Datum: Dinsdag 23delen, het ontslag uit de Militaire gelegenheid om de tijdelijke expo- oktober 2018, van 10.00 tot 16.00Dienst (dat de Molukkers als sities in Museum Bronbeek te uur in de Sumatrazaal van deonrecht ervoeren), de geweld- bezoeken, onder andere de ten- ‘Kumpulan’ op Landgoed Bron-dadige gijzelingen in de 70-er toonstelling: ‘Katjongs in Colditz’, beek, Velperweg 147, 6824 MBjaren en ook de protestacties samengesteld door Herman Keppy Arnhem. De toegang bedraagttegen bijvoorbeeld staatsbezoe- € 12,50 (te voldoen aan de zaal).ken van Indonesische presidenten Voor ‘Vrienden van MHM’ slechts:aan Nederland. € 10,00. (Word Vriend van stg.Tijdens het live magazine maken MHM) Reserveren wordt aan-we een historische reis door deze bevolen i.v.m. zekerheid van eengeschiedenis met lezingen, talk- zitplaats. Aanmelden via mail:shows, film, columns en een [email protected] pop-up tentoonstelling overhet Molukse en Indische verzet. ______________________________Sophiahof – Sophialaan 10 – 2514 JR Den Haag – Tel: 070-2002500Kinderen van Kamp ConradUitgebreide boekbesprekingIn onze fotocollectie bevinden zich Mathijs Souhoka beschreef de Nog datzelfde jaar was elkewelgeteld drie foto’s van kamp locatie van het kamp als volgt:Conrad, een klein woonoord in “Midden in een weiland langs woonunit bewoond. En het levenRouveen. Daar gaat binnenkort de Conradseweg, een klinkerwegverandering in komen want een die van de Oude Rijksweg naar van alledag voltrok zich zonderdeel van de foto’s die verzameld Hasselt voerde, leefden 180zijn voor het recent uitgekomen Ambonezen: 23 ex-KNIL-soldaten noemenswaardige problemen.boek ‘Kinderen van Kamp Conrad’ met hun gezinnen. Na drie jaarzal opgenomen worden in de elders in Nederland verbleven te Buitenstaanders, met name deMHM-collectie. hebben, waren in het voorjaar van 1954 de eerste negen gezinnen uit Rouveense bewoners, haddenDe totstandkoming van het boek Glanerbrug gekomen. Behalve eenverliep niet echt in een vloeiende aantal nieuwsgierigen dat aan de geen notie van het levenlijn omdat de drijvende kracht overkant van het kanaal toekeekerachter, Mathijs Souhoka, in hoe de nieuwe bewoners uit de daarbinnen. Het kamp was een2011 onverwachts kwam te bus stapten, was er geenoverlijden. Zijn werk bleef liggen ontvangstcomité dat hen welkom geïsoleerde dessa binnen hettot enkele jaren later Isaac en heette.Wim Latupeirissa het initiatief dorpje Rouveen dat ook al eennamen om de draad weer op Dik Sligman, Frederic, Thomaste pakken. Zij vormden een en Ezau Warkor aan de Korte min of meer geïsoleerd bestaanredactieteam samen met de vijf Kerkweg te Rouveen (Foto: Harmkinderen van Souhoka: Marcella, Meesters) had binnen de NederlandseSalomy, Frederick en SophieSouhoka en Gijs Bijl. samenleving. Geruisloos kwamenDe interviews die zij hebben afge- de Ambonezen er binnen en evennomen bij ruim 40 volwassenen,die destijds kind waren, zijn mooi geruisloos vertrokken ze weer uitverweven met het materiaal dat aldoor hun (stief)vader was ver- het kamp om elders in gewonezameld. huizen hun leven voort te zetten.” De kinderen van toen vertellen over hun belevenissen met de boeren uit de omgeving. Belly Talahatu-Persulessy: ”Er was ook boer Piel die we in de maling hadden genomen. Een keer liepen we van school naar huis en de hele tijd bleef Mientje huilen, omdat ze het koud had. Ze huilde vanaf school tot het kamp en dat is toch een heel eind. Toen zagen we boer Piel komen aanfietsen vanuit het kamp. Iemand zei: ‘Hé, 18

boer Piel komt daar aan. Zullen Haalt hij alle vis eruit. In het kamp zaken hadden ze ook niet. Vaakwij met z’n allen huilen?’. En wij vonden ze het prima, want die werden de vissen schoongemaaktin koor ‘Whoehoehoe’. Boer Piel vissen werden toch verdeeld over en te drogen gelegd op het dak instopte. Hij wilde ons waarschijnlijk het hele kamp”. de zon. Je begrijpt wat voor eenhelpen. Maar wij dachten dat de lucht daar vanaf komt. Je kunt erboeren ons niet mochten. In dit Boetje Lopulalan: “Ja, klopt, oom niet meer langs fietsen, zo erggeval dachten we dat Boer Piel Tauran had dat grote net om uit stinkt dat. Dat die mensen dieeen hekel had aan Ambonezen. te werpen. Net zoals op de stinkende gedroogde vis aten.”Die gaat toch voorbij fietsen, Molukken. Het waren allemaaldachten we. Maar hij stopte. ‘Wat kleine visjes en ze smaakten naaris er jongens? Wie heeft jullie in modder. Maar dat was geenmekaar geslagen?’. En wij: ‘Haha’. probleem. Want als je ze gaatBoer Piel: ‘Gottedomme!’. Dat zouten en op het dak laat drogen,vergeet ik nooit.” krijg je ikan asin, heerlijke zoute vis”.Boekpresentatie op 1 september Een Rouvener: “De mannen en Het kan verkeren2018 (foto: Minggus Luhulima) jongens doen de hele dag niets. Op 24 september 2011 organi- Ze zitten aan de waterkant en seerden ex-kampbewoners van‘Kinderen van Kamp Conrad’ is werpen een hengel uit. In het Conrad en autochtone Rouvenerseen eerlijk boek. En dat de begin hadden ze geen notie van samen een herdenkingsdag.Rouveners en de Molukkers elkaar vissen. We zagen een keer een Hoogtepunten van deze dag warendestijds niet begrepen, blijkt wel Ambonese man een groot net de onthulling van een monumentuit de volgende fragmenten: uitwerpen. Daarmee haalde hij en de première van de film- tientallen vissen in één keer uit documentaire ‘Vreemdelingen enWim Latupeirissa: “Het Conrad- het water. Gelukkig was er al Bijwoners’ die Geertjan Lasschekanaal was visrijk. Je had van snel iemand die hem aansprak. maakte over het leven van Mathijsalles, van voorns en karpers tot ‘Dat is niet de bedoeling meneer. Souhoka in Kamp Conrad. Hetsnoeken. Een voorval dat ik niet Dit is een illegale manier van boek bevat ook foto’s van dezegauw vergeet, was met oom vissen. Dat jullie dat in je eigen dag.Tauran. Die ging een heel groot tropenland gewoon zijn, moetenvisnet maken met de bedoeling jullie zelf weten. Maar in het Het boek is verkrijgbaar viaom dat ooit naar de Molukken mee Conradkanaal en alle overige bin- www.kampconrad.nl - € 19,95.te nemen. Hij heeft dat visnet nenwateren van Nederland maguitgeprobeerd in het kanaal. Een je alleen met een hengel vissen.’ Bekijk ook de documentairehele lading vis haalde hij eruit! De ‘Vreemdelingen en Bijwoners’mensen van Rouveen die erbij Later zag je veel mannen enwaren, die baalden als een stier! jongens met een bamboehengel _______________________________ vissen. Die kochten ze op het dorp. Snoeken doen ze ook heel veel, maar dan het hele jaar door. Ze hadden geen enkel idee dat er ook seizoenen waren. Van een hengelclub hebben ze nog nooit gehoord. Dus enige kennis van zoekt donateursHet Indisch Platform behartigt de belangen van de Indische gemeenschap bij de Nederlandse regering Stichting Het Indisch Platform - Postbus 85564 - 2508 CG Den Haag Bankrek. nr. NL84 INGB 0088 3644 67 t.n.v. Indisch Platform 19

Ebbe op Java Door: Chris EbbeEen serie korte reisanekdotes over de dagelijkse beslommeringen op Java in IndonesiëMilitèrBandung, garnizoensplaats ten tegen de Nederlanders en de te laten zien. In het Indonesischtijde van het KNIL, nu van het Japanners. We zien foto’s van legt hij uit dat zij mijn over-Indonesische leger. Veel kazernes Soekarno en Hatta en andere grootmoeder is en dat de manover de stad verspreid, smetteloos helden van de revolutie. Een kopie naast haar voor haar voorleest enwitte gebouwen met veel groen er van de Proklamasi waarmee de schrijft, omdat zij analfabete is.omheen. Voor de poort van de nieuwe republiek Indonesia werdkazerne Siliwangi staat een uitgeroepen ligt prominent in een Fred zegt iets in het Maleis, datstandbeeld van een soldaat met vitrine. ik niet spreek. Iedereen lacht.opgeheven geweer in zijn gestrek- ‘Vertaal,’ zeg ik. Fred: ‘Ik hebte arm, geflankeerd door een Bij de poort van een van de gezegd dat jij net zo dom benttijger met opengesperde bek, bij kazernes vragen we aan de als je overgrootmoeder.’ Ik knikhet Opleidingscentrum Pantser- wachtcommandant of we een foto bevestigend. Gelach. Dan wijstroepen (staat er echt zo in het mogen maken. Geen probleem, ik naar mezelf en zeg: ‘MilitèrNederlands) berijdt een huzaar maar buiten het hek nemen. Waar Belanda, kaptèn,’ daarna steek ikeen steigerend paard. we vandaan komen, vraagt hij mijn vinger uit naar Fred en zeg:Van de koloniale tijd is niets in gebrekkig Engels. ‘Belanda, ‘He soldier’. Geschater. Bij hette herkennen. Mijn grootvader, Holland,’ zeg ik. Een viertal afscheid breng ik mijn hand naaronderluitenant bij het KNIL, heeft soldaten voegt zich bij ons, zij mijn pet en salueer. De soldatendienst gedaan in de kazerne buigen met de handen voor de gaan staan, rechten hun rug enTjimahi, dat met ingang van 1942 borst, plat tegen elkaar, schudden salueren terug met hun gezicht indoor de Jap is gebruikt als con- ons de hand, grote glimlach om de gepaste militaire plooi.centratiekamp. In het Merdeka- mond. Vriend en reisgenoot Fredmuseum gaat het over de strijd vraagt mij om de foto van Samira Chris, Bandung, 01-12-2014Reparatie van iPhone, iPad en Android. Snel, vakkundig en redelijk geprijsd. Klik hier voor de aanbieding. Borca-Online / BorcaDen webshop http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica online.nl/elektronica(advertentie)Verras uw familielid, vriend(in), kennis, collega met een GRATIS ABONNEMENT OP NICC MAGAZINE [email protected] 20

Boekbespreking, e-Books, CD & DVD, Presentatie & SignerenMijn naam is Nadra – Elle van Tweede Wereldoorlog, een roerige Het kind met de Japanse ogenRijn. In dit boek vertelt Elle van tijd. Johan Hottinga beschrijft zijn – Reggie Baay. Voor deze romanRijn het verhaal van het Neder- belevenissen bij de Kleine Vaar- dook Reggie in de geschiedenislandse meisje Bertha Hertogh, dat tuigen Dienst, een ‘lelijk eendje’ van zijn ouders en zijn broer. Hijin 1942 is geadopteerd door een onder de Nederlandse Marinevlag. deed hiervoor diepgaand onder- Onder nogal primitieve omstan- zoek in Nederland, Indonesië en digheden groeit de bemanning van elke boot naar elkaar toe bij het uitvoeren van hun vaak moeilijke en gevaarlijke taken. Prijs: € 13,99.Maleisische vrouw en acht jaar Kind van Indië - Jetty Thailand. Nederlands-Indië, 1939;later wordt opgeëist door haar Heemskerk. Een familie-verhaal een jongeman tekent voor hetbiologische vader. Bertha, die voor, tijdens en na de oorlog met Koloniale Leger en komt vervol-inmiddels is omgedoopt tot Nadra Japan. Nieuwe inzichten en gens in Japanse krijgsgevangen-wordt het middelpunt van een gegevens over deze turbulente schap. Hij moet dwangarbeid ver-strijd tussen de katholieke kerk en tijden, die pas in 2015 vrijkwamen richten aan de beruchte Birma-de islam. Het conflict loopt zo zullen vele lezers aanspreken. De Siam Spoorlijn. Als hij na drieën-hoog op, dat het een internatio- schrijfster tracht de geschiedenis half jaar van ontberingen wordtnale kwestie wordt en uitmondt weer te geven van Nederlands- bevrijd en de draad van zijn levenin hevige onlusten, waarbij meer Indië vanaf 1921 tot 1952, de weer hoopt op te pakken, wordtdan tweehonderd gewonden en periode dat haar ouders op Java hij aansluitend een volgendenegentien doden vallen. Wat is er woonden. Jetty zelf is er in 1931 oorlog ingestuurd: de onafhanke-gebeurd met Nadra en hoe geboren en woonde er tot 1951. lijkheidsoorlog die in zijn geboor-verging het haar toen ze ongewild teland is losgebarsten. Als na demoest terugkeren naar Nederland? Het doel van dit boek is jongere Politionele Acties in decemberDe schrijfster vertelt in dit boek generaties een inzicht te geven 1949 de soevereiniteitsoverdrachthet dramatische levensverhaal van over de vooroorlogse tijd, de plaatsvindt en hij met zijn prilleBertha Hertogh, dat zo bekend is oorlogsjaren en het ‘klaarstomen’ gezin naar Nederland vlucht,in Maleisië en Indonesië, en dat door Japan van de Indonesische wordt hij geconfronteerd methier in Nederland volstrekt ver- bevolking voor de republiek herinneringen en trauma’s. Degeten lijkt. Normale prijs: € 12.99. Indonesia, door middel van op- strijd wordt er niet gemakkelijkerVan Stockum prijs NU: € 7,90. hitsing. Ze beschrijft de moed van op als blijkt dat zijn zoon de ogen de Ambonezen om de kampen te van zijn vijand als een ‘kaïnsteken’Indonesië vanuit zee – Johan bewaken en de Nederlanders te zijn leven lang met zich zalHottinga. Dit is een boeiend oog- beschermen. De Bersiap periode, meedragen. Verschijnt op 27getuigenverslag van een minder de Politionele Acties, de contacten september 2018. Prijs: € 21,99.bekend stukje Vaderlandse ge- met vele militairen uit Holland enschiedenis: de activiteiten van de de rol van Amerika bij het loslaten De in deze rubriek besproken boeken, CD’sNederlandse Marine in Neder- van Nederlands Nieuw-Guinea. en DVD’s zijn verkrijgbaar bij de Internetlands-Indië in de jaren vlak na de Het gezin van Jetty Heemskerk Boekhandel Van Stockum in Den Haag of bij leefde er middenin. Prijs: € 17,50. de erkende boekwinkel,tenzij anders vermeld www.vanstockum.nl 21

Moslim radicalisme viert 20 jaar na de valvan Soeharto hoogtij in IndonesiëDoor: Annemarie KasDit jaar is het twee decennia In het zuiden van Jakarta is een heeft hij precies hier een dubbelgeleden, dat er een einde kwam kleine tentoonstelling ingericht gevoel over. „Terwijl wij van dieaan het autoritaire regime van de over het studentenprotest waarin enorme vrijheid genoten, is erIndonesische president Soeharto, hij een centrale figuur was. Adian tegelijk een anti-democratischebijnaam ‘de lachende generaal’. Napitupulu wandelt langs de beweging uit voortgekomen.”Hij trad af onder druk van pro- tientallen foto’s aan de muur. Zijn promotie-onderzoek gaat overtesten verspreid over heel Indo- „Kijk, hier staat een vrachtwagen de invloed die bekende ustads,nesië. De massaprotesten die de in brand. We wisten niet wie dat islamitische geleerden, via socialestudenten in Jakarta organiseer- deed, misschien het leger. We media uitoefenen op de jeugd vanden, vormden daarbij het zwaar- wisten wél dat het een voorteken nu. Jonge moslims geven huntepunt. voor chaos was.” vrijheid vrijwillig weer uit handen aan die geleerden, zegt hij. „ZeSuharto, de ‘lachende generaal’ Het ging er ruig aan toe vragen de ustads de gekste dingen. Of ze een niet-moslimDe studenten eisten een einde aan Iedere student droomt er toch van een hand mogen geven. Of zewat zij KKN noemden: korupsi, deel uit te maken van zo’n Valentijnsdag mogen vieren.” Ditkolusi, nepotisme. Corruptie, historisch moment, zegt student gebeurt niet op school of in dehandjeklap en nepotisme. Ze Rheinhard Sirait. Hij doet nu moskee, maar gewoon viawilden een democratischer land. promotie-onderzoek aan de YouTube of Instagram, waarop deWat is daar twee decennia later University of Western Australia in ustads miljoenen volgers hebben.van terechtgekomen? Twee Perth. Al het geweld uit die tijd isactivisten van toen vertellen. hem nog het meeste bijgebleven, Reinhard Sirait het ging er ruig aan toe. HijAdian Napitupulu staat op veel herinnert zich nog de geur van de Verdeeldheidfoto’s van toen vooraan, met doden die bij de rellen vielen. „Opvastberaden blik en een strijd- dag 1 maakten we grappen dat De kanalen mogen nieuw zijn,vaardige doek om zijn hoofd het lekker naar saté rook. Maar op Sirait ziet een belangrijke parallelgeknoopt. Het was in mei 1998 dag twee en drie gingen de met twintig jaar geleden. Deook zíjn idee het Indonesische lichamen rotten. De stank was verdeeldheid in de samenlevingparlement te bezetten, uit protest vreselijk.” loopt ongeveer langs dezelfdetegen president Soeharto. „We lijnen. De studenten leerdenzochten naar iets simpels, iets Adian Napitupulu ‘gewone’ Indonesiërs tijdens desymbolisch”, vertelt Adian. protesten hoe ze graffiti moesten Reinhard Sirait groeide op tijdens gebruiken, zodat ze leuzen op de de Nieuwe Orde – thuis praatten muren konden spuiten: ‘Soeharto, ze nooit over politiek. Dat deed je treed af’. „Maar ze gebruikten het gewoon niet, je wist nooit wie mee luisterde. „De vrijheid die we nu hebben om te zeggen wat we denken, daar hadden we nooit kunnen dromen”, zegt hij. Toch 22

om zichzelf te beschermen. Ze moest ineens een pak aan, maar politieke steun hebben.” En watspoten pribumi op hun huizen: hij wist niet hoe je een das moest verwacht hij van de studenten van‘autochtoon’.” knopen. Dus hij kocht dan maar nu, kunnen die in opstand komen? zo’n kant-en-klaar geval. Het lijkt er niet op, zegt hij, juistIn die tijd hadden de etnisch Waar Reinhard Sirait hard is over de Indonesische jeugd is ontzet-Chinese Indonesiërs het zwaar te het parlement – „als het instituut tend gevoelig voor de islamise-verduren. Veel inwoners hielden corrupt is, dan moeten er ook ringstrend. Maar wie weet, zegthen verantwoordelijk voor het corrupte individuen zijn” – houdt Adian Napitupulu: „Elke generatieontstaan van de grote econo- Napitupulu zich op de vlakte. „Het is geboren voor zijn eigen strijd.”mische crisis toen. Ook nu spelen is een goed systeem met veelgevoeligheden rond afkomst. Het slechte aspecten. Ik kies ervoor Brand in kerk na zelfmoordaanslagbekendste voorbeeld is Basuki me stil te houden.” Hij vertelt dat moslimgezin met kinderen (2017)Tjahaja Purnama: deze oud- hij met een paar activisten heeftgouverneur van Jakarta is christen afgesproken de politiek van bin- Indonesië zat in mei 1998 middenen etnisch Chinees. Hij kreeg nenuit te proberen te veranderen. in een grote economische crisis.twee jaar celstraf opgelegd voor „Vroeger wilde ik elke wedstrijd Indonesiërs hadden het gehad metblasfemie, omdat hij de koran winnen, nu probeer ik het beetje de stijgende voedselprijzen enverkeerd zou hebben aangehaald. bij beetje.” kwamen in opstand. Die rellen, die voorafgingen aan het aftreden vanStudentenrellen 1998 die leidden Op zijn manier probeert Adian president Soeharto, kostten intot het aftreden van Suharto Napitupulu afstand te houden tot Jakarta ongeveer 1.200 mensen de ‘gewone’ parlementariërs. Zo het leven. Huizen werden vernield,President Soeharto onderdrukte maakt hij geen gebruik van de hele wijken gingen in brand ende islamitische politieke partijen tientallen miljoenen roepia die werden veel Chinees-Indonesischeomdat hij hen als bedreiging zag, volksvertegenwoordigers krijgen vrouwen verkracht.maar die partijen krijgen nu alle om bezoekjes aan het buitenlandvrijheid. „Het is moslims versus te brengen, elk jaar kunnen ze wel Ook studenten die leiding gavenniet-moslims”, zegt Sirait. „Het vijf of zes keer gaan. Maar, zegt aan de protesten, werden gedoodenige beeld dat telt.” En politici hij eerlijk: „Ik weet niet hoe lang of ontvoerd. Tot op de dag vanproberen de boel helemaal niet te ik het volhoud. Ze zeggen steeds, vandaag zijn er mensen vermistsussen, zij zijn juist het ergst, ach, wat is daar nou mis mee?” of is hun dood onopgehelderdzegt hij: „Ze doen een wedstrijdje. Intussen is hij wel trots dat hij zijn gebleven. Van vervolging van deDe één wil nog religieuzer zijn dan maten van vroeger aan het werk verantwoordelijke machthebbersde ander.” helpt: dankzij hem hebben al 21 is het nooit gekomen. Eén van de oud-activisten een baan gekregen belangrijkste generaals uit die tijd,Geen prototype bij verschillende staatsbedrijven. Prabowo Subianto, doet volgendparlementariër jaar voor de tweede keer mee aan Moslim radicalisme in Indonesië de presidentsverkiezingen.Adian Napitupulu onttrekt zichliever aan die strijd. Hij zit Radicalisering is een Dit artikel is eerder gepubliceerdnamens de partij van president groot gevaar in NRC.Joko Widodo in het parlement,maar met zijn simpele witte T- De zorgen die Sirait heeft, dat het _______________________________shirt en jeans is hij niet echt het de anti-democratische kant opprototype parlementariër. Hij vond gaat in Indonesië deelt Napitupuluhet de eerste maanden in zijn helemaal. „Radicalisering is eennieuwe baan vréselijk, vertelt hij. gevaar voor ons land. Helemaal„Al die regels en procedures.” Hij omdat de extremisten nu ook 23

Column Onze baboe Door: Han DehneVelen hebben haar meegemaakt. Pssst... “. Daarmee werd gedoeld bedje slapen. Maar jaren later wasDe vrouw of meisje die bijna dag op Poentianak een in Indië de jongeman op 19 jarige leeftijden nacht over je waakte, voor je gevreesde demonische verschij- gevallen zijn voor de wulpsezorgde, die je troostte en er altijd ning die veelal in twee gedaantes vormen van de vier jaar ouderewas. Maar ook degene die je kon verschijnt. Als een beeldschone Indische baboe. Zijn moeder waspesten en treiteren want niet alle vrouw met prachtig over de grond laaiend geweest en bleef dat nogkinderen waren altijd vriendelijk slepend lang haar. Zij heeft echter jaren. Immers de baboe werden even aardig voor haar. Voor geen vagina maar een grote ronde zwanger, maar ook over hunvelen in het voormalige opening waarin je als kind door huwelijk dat zij daarna aangingen.Nederlands-Indie was zij soms opgeslokt kan worden. In weermeer moeder dan onze echte een andere versie verschijnt Een andere voorbeeld van hoemoeder. Poentianak als de geest van een het soms ging was dat “Als je in het kraambed gestorven vrouw thuiskwam met een druipendDe grote invloed van een baboe die uit jaloezie kinderen rooft. natte hansop, was het de baboeop de zintuiglijke en emotionele Het zou mij niet verbazen dat de anak, die je soms – schuldbewustontwikkeling van de baby mag baboes met dergelijke verhalen – stiekem aan droge kleding hielp.niet onderschat worden. Van een een beetje wraak namen op hun Schuldbewust, want had zij niet,geslaagde ‘hechting’, zoals de werkgeefster. in plaats van bij je bed te waken,duurzame affectieve relatie tussen zoals haar was opgedragen,moeder en kind genoemd wordt In Nederlands-Indie was de baboe andere dingen gedaan”.zal zeker niet altijd sprake altijd van inlandse afkomst. Lieve, Wat ook plaats vond dat was datgeweest zijn omdat de baboe veel stille, zachte en zorgzame jonge in de vele huishoudelijk advies-verzorgende taken van de moeder vrouwen, veelal afkomstig uit een boeken voor Hollandse vrouwenovernam en relatief veel meer tijd nabijgelegen kampong. Zonder die in Indië een huishoudenmet het kind doorbracht. Deze enige scholing en strikt de orders moesten gaan leiden veelal zeerhechting vond meer plaats tussen van de vrouw des huizes op- bedekte termen gewaarschuwdde baboe en het kind of kinderen. volgend. Die ook leiding gaf aan werd voor baboes die met het andere inlandse personeel. ‘erotische trucjes’ met name deVeel moeders zullen in de ver- Het keukenmeisje, het wasmeisje, jongens fijn stil wisten te krijgen.onderstelling geleefd hebben dat de tuinjongen(s). Afhankelijk van Zouden die heerlijke trucjes dede invloed van de ongeschoolde het aantal kinderen in huis kwam reden zijn dat de mannelijkeen volgzame baboe gering was. het vaak voor dat ieder kind een schrijvers veel lyrischer over hunZolang de baboe maar gevolg gaf eigen baboe had. baboes schrijven dan de vrouwen?aan de aanwijzingen van degezaghebbende mevrouw zou het Soms ging de rol van de baboe Ik kan niet verhalen hoe of datwel goed komen met de vorming wel eens te ver in het voor- met de meisjes en hun baboevan het kind. bereiden van het kind tot man. verging. De baboe was er gewoon.Met zo'n baboe had je een Het was de baboe van NN dieeigenaardige relatie. De baboe hem dagelijks verzorgde. Zij zou Maandelijksmocht bij voorbeeld niet slaan. Op jarenlang op de grond naast zijn GRATIS E-Magazine vooreen bepaalde manier regeerde je de Indische gemeenschapover haar en achteraf denk je nu Meer dan 9500 abonneesdat je die macht verschrikkelijk Waardeert u ons werk?misbruikt heb. Maar als het Steunt u ons dan met eenmoment kwam dat zij zich tochmoest laten gelden, vertelde zij donatiegriezelverhalen. Als kind was jedaar doodsbenauwd voor\". IBAN: NL39 RABO 0129 2168 36“De baboe had verteld dat er een t.n.v. N.I.C.C. te Den Haagsoort monster bestond, dat uitwas op kinderen. Het had monsterhad het hoofd van een oudvrouwtje. Het had geen lichaam,maar wel ingewanden. Het sleeptezich eindeloos voort: Pssst, Pssst, 24

Meer dan 120 titels over Nederlands-IndiëNeem eens een kijkje in de uitgebreide boekenwinkel van Historiek.net: https://geschiedenis-winkel.nl/nederlands-indie.htmlRecept Kelia SumteraOrigineel Sumatraans recept wat olie in de wok of een grote hakmolen van uw staafmixer. Roermet rundvlees en krielaard- braadpan. Bak hierin het rund- het door de saus en laat ca. 6appeltjes in kokossaus met vlees goed aan alle kanten aan. minuten heel zachtjes doorprut-kerrie en lomboks. Voeg eventueel een snufje zout telen. Snijd de lomboks in toe. Haal dan het vlees met een ringetjes en voeg aan de saus toe.Ingrediënten: draadschep uit de pan en op een1 kg. runderlappen, 4 grote uien, schaal. Proef de saus nu even en bepaal8 tenen knoflook, 3 verse rode of er naar uw smaak nog iets zoutlomboks, 8 kemirinoten, 12 kleine Bak in wat olie de verse kruiden- bij moet of niet. Doe nu het rund-krielaardappeltjes, stukje verse pasta met de overige specerijen vlees en de geschilde kleine kriel-gember van ca. 5 cm of 2 tl. ketoembar, djinten, koenjit en aardappeltjes in de saus en brengdjahé, 1 stengel verse sereh, 1 el. trassi met de djeroek peroet weer aan de pruttel. Laat nu hetketoembar, 2 tl. djinten, 1 tl. blaadjes ca. 5 minuten. Giet de geheel op de kleinste gaspit heelkoenjit, 3/4 tl. trassi, 3 blaadjes santen erbij en breng aan de kook laag 1,5 tot 2 uur zachtjes stoven.djeroek peroet, 5 dl. dunne op niet te hoog vuur. Maal de Voeg halverwege eventueel nogkokosmelk, olie om in te bakken. kemirinoten niet al te fijn in de wat extra kokosmelk of iets water toe. Af en toe heel voorzichtigBereiding: roeren, pas op dat aan het eind deSnijd het rundvlees in grove aardappeltjes niet stuk gaan doordobbelstenen. Pel de uien en de het roeren.knoflook en hak alles grof. Haal debuitenste droge laagjes van de Garneer voor het opdienen metsereh, zodat alleen het zachte wat ringetjes lente-ui. Lekker metdikke deel overblijft. Schil de bijvoorbeeld een groenteschotelgember en hak het in stukjes. en eventueel wat rijst of lontongStamp de uien, knoflook en sereh erbij. Selamat makan.tot een pasta in een tjobek (inuw keukenmachine mag natuurlijk _______________________________ook, is wel zo gemakkelijk). VerhitNederlanders in het buitenlandOnderzoek naar ervaringen met dienstverlening Nederlandse overheidOok Indische Nederlanders wonen dit moment minstens drie maan-overal. Sommigen hebben ook nog den in het buitenland wonen.steeds de Nederlandse nationali- Onderzoeksbureau Kantar Publicteit. Daarom is deze oproep ook in (voorheen NIPO) doet dit onder-NICC Magazine geplaatst. zoek op verzoek van het Neder-Graag nodigen we u uit deel te landse ministerie van Buitenlandsenemen aan het onderzoek naar uw Zaken.ervaringen met de dienstverlening De Nederlandse overheid brengtvan de Nederlandse overheid. Het met dit onderzoek de ervaringenonderzoek staat open voor alle met haar dienstverlening in kaart.Nederlanders in buitenland die op Zo krijgt zij meer inzicht in de 25

manier waarop Nederlanders in 2018. Door het invullen van de aan een vervolgonderzoek en niethet buitenland gebruik maken van vragenlijst helpt u de (Rijks) voor andere doeleinden.haar diensten, wat de wensen en overheid aan waardevolle infor-behoeften zijn m.b.t. haar dienst- matie! Heeft u vragen over dit onderzoekverlening en waar verbeterpunten of wilt u graag in contact komenzitten. Met de resultaten van het [KLIK HIER OM DE met de onderzoekers over anderonderzoek wil de overheid haar VRAGENLIJST IN TE VULLEN] onderzoek (op het gebied van dedienstverlening beter laten aan- overheid), neem dan gerustsluiten op de verwachtingen, de Als onafhankelijk onderzoeks- contact op met Rick Heldoornwensen en behoeften van de bureau is Kantar Public gebonden [email protected] in het buitenland. aan strikte privacyregels. Uw of Manuel Kaal antwoorden worden niet op [email protected] willen u vragen om een individueel niveau gerapporteerd.vragenlijst in te vullen. Het Click here for the Englishbeantwoorden van de vragen Wanneer u uw emailadres invult in translationneemt ongeveer 12 minuten in de vragenlijst, wordt deze alleen _______________________________beslag en is mogelijk tot 1 oktober gebruikt voor eventuele deelnameNieuw: Migratie Museum in Den HaagOp 22 september 2018 opent een verhalen van betrokkenen, met de ____________________________________nieuw museum haar deuren in nadruk op de periode 1952 tot (advertentie)Den Haag. Het Migratie Museum, 1956. Den Haag, waar ruim demet als directeur Wim Manuhutu. helft van de bevolking een migra-De eerste tentoonstelling is geheel tie-achtergrond heeft – zowelgewijd aan de komst van ruim westers als niet-westers – was350.000 Nederlandse staatsbur- van oudsher al de ‘Indische stad’gers uit Nederlands-Indië. en kreeg door de instroom nog meer Indo’s binnen de grenzen.“De komst van zo’n grote groep De tentoonstelling loopt tot en‘Oosterse Nederlanders’ was de met 28 oktober 2018.eerste grote migratiestroom naarNederland. In de nieuwe republiek Noot van de redactieIndonesia werd het steeds Vreemde zaak dat gezien demoeilijker voor hen om te blijven. strekking van dit verhaal de komstWat volgde was een grote reis van de Indische Nederlandersoverzee, maar eenmaal in Neder- vergeleken wordt met de instroomland was het moeilijk om een van de huidige asielzoekers. Hetnieuw bestaan op te bouwen. Zij grote verschil, mijnheer Manuhutukregen een ‘kille ontvangst’, onder (en dat weet u zelf als geenandere door onbegrip en afgunst ander), is dat de Indische Neder-van de Nederlandse bevolking. Zo landers ook werkelijk Nederlan-waren er misverstanden over de ders waren en nog zijn, die zichvoorzieningen die de Indische daardoor volledig aanpasten aanNederlanders wel of niet zouden een maatschappij die hen nietkrijgen van de overheid”, aldus vreemd was. Daarom zijn ze ookverklaart het nieuwe museum. moeiteloos geassimileerd. Het wasWim Manuhutu: “De tentoonstel- juist de overheid die de Indischeling: ‘Naar Holland’ laat zien wat Nederlanders als oud vuil behan-nu de andere groepen migranten delde en niet de bevolking. Verderook ervaren. Het zoeken naar een kregen zij geen voorzieningen,eigen plek en positie in een zoals u heel goed weet.nieuwe maatschappij, discrimina-tie en acceptatie”. Het Migratiemuseum is gevestigd in gebouw Concordia, Hoge ZandDe tentoonstelling gaat onder 42 in Den Haag. Nadere gegevensandere over de ervaringen en ontbreken nog. ________________ 26

Zangeres Anneke Grönloh op 76-jarigeleeftijd overledenDe gevierde zangeres Johanna Ook buiten Nederland, vooral in Grönloh zich in voor de acceptatieLouise (Anneke) Grönloh (geboren Duitsland en Azië, was Grönloh van lhbt-ers en het doorbrekenTondano, Noord-Celebes, Neder- zeer populair. Ze gold als een van van taboes rondom de ziekte aids, de best verkopende Nederlandse waarvoor diverse benefietcon-lands-Indië op 7 juni 1942), is op artiesten aller tijden en verkocht certen werden georganiseerd. wereldwijd meer dan dertig In 1997 werd Grönloh door de76-jarige leeftijd overleden. Dat miljoen platen. Met deze verkopen toenmalige koningin Beatrixheeft haar management op wist ze uiteindelijk zelfs in het benoemd tot officier in de ordezondag 16 september 2018 laten Guinness Book of Records te van Oranje-Nassau.weten. komen, na de ontvangst van vijfDe zangeres overleed op vrijdag- gouden platen in tien maanden Grönloh bracht haarmorgen 14 september in Frankrijk, tijd. eerste jaren door in eenwaar zij woonde. Het besloten Jappenkampafscheid van Grönloh zal plaats- Grönloh werkte met allevinden in familiekring in Frankrijk, groten uit de De zangeres bracht haar eerstezegt haar management. Op een muziekscene levensjaren door in een Jappen-later tijdstip volgt een herdenking kamp in het door de Japannersin Nederland. In de jaren zestig en zeventig bezette Nederlands-Indië. HaarGrönloh trad vorig jaar voor het werkte Grönloh samen met alle vader, die in het Koninklijklaatst op. In 2016 kreeg zij een grote namen uit de Nederlandse Nederlands Indische Leger zat,zware longembolie, waarna ze muziekwereld, zoals The Blue werd al voor haar geboorte in eenmoest leven met een zuurstof- Diamonds, Mieke Telkamp, krijgsgevangenkamp geïnterneerd.apparaat. Ramses Shaffy en Willeke Alberti. Pas na de bevrijding van Neder- In 1964 vertegenwoordigde ze lands-Indië zag Anneke haarDe zangeres brak door in 1959 Nederland bij het Eurovisie vader terug.door mee te doen aan een Songfestival met het nummer Jij Grönloh was getrouwd met detalentenjacht en werd wereld- bent mijn leven en behaalde muziekproducer Wim-Jaap van derberoemd met haar hit Brandend daarmee de tiende plaats. Laan, die in 2004 overleed.Zand. Het nummer stond in 1962vervolgens meer dan een half jaar Zangeres zette zich in Rust zacht Anneke.hoog in de Nederlandse hitlijsten. voor lhbt-ers en aidspatiënten De bekendheid van Grönloh nam af in de jaren zeventig. Tegelijkertijd bleef ze onvermin- derd populair onder ouder publiek en Nederlanders die in Indië hadden gewoond. Niet alleen werd ze geprezen om haar muziek, maar ook haar maatschappelijke betrokkenheid maakte haar geliefd. Zo spandeVerras uw familielid, vriend(in), kennis, collega met een GRATIS ABONNEMENT OP NICC MAGAZINE [email protected] 27

Just4Kids… voor iedereen van 6tot 16 jaarKorte berichten dansen of zingen? Misschien ben tot ca. 16 jaar oud willen we je wel een hele goeie chef-kok, of voor het voetlicht zetten. En wijGezocht: Jong talent ben je een kunstschilder of een willen dat aan iedereen vertellen. fotograaf in de dop. Als je zelf niet zo heel goed kanIn de rubriek “Just4Kids” hebben schrijven, vraag dan of jouwwe eerder al aandacht besteed Misschien ook wel een…. Kortom, ouders willen helpen en doe eraan jong talent. Zo plaatsten we alle jonge supertalenten van ca. 6 een fotootje erbij. Of je stuurteen artikeltje over twee meisjes jouw verhaal gewoon in je eigendie Indonesische dansen leerden woorden naar de redactie, danen verder ook een stukje over een maken wij er samen met jou eendrumtalentje Heb jij nou ook zo’n echt leuk artikeltje van.talent? Kan je goed gitaarspelenen treed je ook op? Of ben je een Stuur je reacties dan naar:tenniskampioen in de dop, een info@indisch-centrum-goed biljarter of kan je heel goed denhaag.nl DOEN HOOR….!!! ________________________________________________________________________Recept Basoh azijn, 100 gr. pinda’s, 50 ml. en stoom de pakketjes in ca. 25 water, snufje zout naar smaak. minuten gaar.Lekkere runder gehaktballetjes Bereiding: Terwijl de stoom zijn werk doet,in een jasje van groene kool Haal de knoflookteentjes door een kunt u de saus maken. Dit is heelbladeren. knijper boven het gehakt. Voeg eenvoudig. Doe alle ingrediëntenIngrediënten: hieraan toe de eieren,laos, fijn- voor de saus in de hakmolen1 kg. rundergehakt, 2 eieren, 2 of gesnipperde sjalotten, paneermeel van uw staafmixer of in een3 teentjes knoflook, 1 tl. laos, 3 en evt. peper en zout. Meng alles keukenmachine en maal alles totsjalotten, 1 el. kruidenpaneer- goed door elkaar en vorm er een gladde massa. Verhit dezemeel, peper en zout naar smaak, balletjes van (4 à 5 cm doorsnee). saus op matig vuur tot de eerstegroene koolbladeren, cocktailprik- Blancheer de groene koolbladeren prutteltjes zich aandienen. Giet dekertjes. Stoompan of –mandje. in heet water zoveel seconden als saus over de pakketjes. Lekker nodig is om de bladeren slap te met witte rijst. Selamat makanVoor de saus: laten worden. Test dit door met1 volle tl. djahé, 2 rode lomboks een vork of lepel de bladeren te TIP: Kies een passende water-(voor minder pedis: zaad en bewegen. Leg ze daarna direct in pan, waar het mandje niet inzaadlijsten verwijderen), 75 ml. ijskoud water (om het gaarproces wegzakt. Pan te groot? Leg onmiddellijk te stoppen). Leg ze dan 2 eetstokjes o.i.d. op de dan op uw snijplank en snijd pan en zet het mandje daarop. voorzichtig het gedeelte van de Sluit de kier af met alufolie. nerf eruit dat ‘hard’ is gebleven. Dep met keukenpapier voorzichtig de koolbladeren droog en verpak de gehaktballetjes elk in een koolblad. Zet het blad vast met een cocktailprikkertje. Leg ze in het gaatjesdeel van uw stoompan (of in zo’n bamboe stoommandje) 28

Links4Kids Indisch Museum, een digitaal Nederland en voor iedere leeftijd. museum over Nederlands-Indië: http://www.kindertheater.nl/Heel veel leuke LINKS https://indischmuseum.wordpress.voor kinderen, maar niet com Website Indische Jeugdboeken,alleen voor kinderen: compleet met een bestellink. Informatie over de Nationale http://www.antiquariaat-Indopedia, Indische Encyclopedie Indië-Herdenking op 15 anna.nl/boekek/kameleonboeken/ Bibliotheek / Indisch erfgoed / augustus. www.indieherdenking.nlnaslagwerk voormalig Nederlands- Kunstbende, Een landelijkeIndië. https://www.indopedia.nl/ Een Indische startpagina voor organisatie met afdelingen in alle de jeugd: http://suara-baru- provincies voor iedereen van 13Doorlink-website naar tal van kecil.jouwpagina.nl tot en met 18 jaar.Indische en Indisch gerelateerde http://www.kunstbende.nlwebsites, blogs, personen en De speciale Jeugdwebsite vanonderwerpen. de Nederlandse Oorlogsgraven- Jeugd Startpagina “Openhttps://linkenindisch4ever.wordpr stichting (Ned.-Indië). Start” http://jeugd.openstart.nless.com/ http://www.eenlevenverloren.nl/in dex.php?go=home.personen@pag Weblog “Indische Jeugd-Website over online geschiedenis enr=1 letteren” Blog van Marjorie vanvan, voor en met Indische Putten:Nederlanders. Info over boeken, artikelen, TV- http://indischejeugdletteren.wordhttp://www.indischhistorisch.nl en radiodocumentaires plus LINKS press.com/over-mij/ naar sites betreffende het Pakan-Meer dan 120 titels over Neder- Baroe Spoorweg drama. Young Adult Books, websitelands-Indië in de boekenwinkel http://pakanbaroe.my- met boekrecensies en webshopvan Historiek.net. free.website/. over boeken voor middelbarehttps://geschiedenis- scholieren.winkel.nl/nederlands-indie.html Taman Indonesia, Het leukste http://www.youngadultbooks.nl/ kleine Indonesische dierenparkInformatie over schoolles- in Nederland. http://www.taman- Jeugdbieb, leuke en informatievepakketten over het voormalige indonesia.nl website. http://www.jeugdbieb.nlNederlands-Indië.www.gastdocenten.com Koorenhuis - Den Haag, Cultuur, Jeugd, Sport en Media cursussen en workshops voor in Vlaanderen, website met vanIndisch Herinneringscentrum muziek, dans, kunst en theater. alles.Sophiahof, Den Haag http://www.koorenhuis.nl http://www.cjsm.vlaanderen.bewww.indischherinneringscentrum.nl Villa Zebra, landelijke jeugd- Kinderboekenpraatjes. Heel erg organisatie veel boeken uitzoeken voor elkeMoluks Historisch Museum http://www.villazebra.nl leeftijdgroep.(MHM) Sophiahof, Den Haag http://www.kinderboekenpraatjes.http://www.museum-maluku.nl/ Theatervoorstellingen - Een nl informatieve website met heel erg veel voorstellingen, overal in_______________________________________De Indische Agenda LET OP! Sluitingsdatum kopij op 10 oktober 201815 augustus t/m 31 december waar. Er waren ook Poolse, Franse2018: Katjongs in Colditz. Ten- en Nederlandse militairen bijtoonstelling over spectaculaire betrokken. En die Nederlandseontsnappingspogingen van krijgs- krijgsgevangenen waren hoofd-gevangen militairen uit het Duitse zakelijk van het KNIL (Koninklijkkamp Colditz. In de speelfilms en Nederlands Indische Leger). Inde TV-serie doen de makers voor- deze tentoonstelling wordt doorkomen alsof het enkel Britse mili- middel van veel foto’s, documen-tairen betrof. Niets is minder ten en voorwerpen, hiertoe be- 29

schikbaar gesteld door Museum Museumjaarkaart van toepassing. Nederland op het gebied vanBronbeek, Nederlands Instituut Online Tickets zijn verkrijgbaar via (edel)stenen, mineralen en fos-voor Militaire Historie (NIMH), als- https://tickets.hetscheepvaartmus sielen. Bekijk bijzondere vondstenmede particuliere collecties, van eum.nl/onder andere verzamelaar Johan uit de hele wereld, kom meer tevan Hoppe en familie Goedkoop, T/m eind 2019: Expositie weten over een bepaalde steen-een goed en waarheidsgetrouw Wayang Revolusi, Kunst in soort en volg verschillende door-beeld weergegeven van er zich dienst van de vrijheid. Deze lopende workshops en demon-tijdens de Tweede Wereld-oorlog tentoonstelling laat zien hoe de straties. Altijd al willen weten hoein het Duitse Colditz afspeelde. Indonesische nationalisten in hun een edelsteen geslepen wordt?Locatie: Museum Bronbeek, strijd tegen de Nederlandse over- Kijk dan naar de demonstratie (4Velperweg 147, 6824 MB Arnhem. heersing de traditionele wayang- x per dag) en als je denkt: Dat wilDagelijks geopend (behalve maan- theaterkunst als propaganda ge-dag) van 10.00 tot 17.00 uur. bruikten. De hoofdrolspelers zijn ik ook leren, dan kan je deelne-http://museumbronbeek.nl/ de politici en de militairen van men aan een facetteercursus. de twee partijen, die tegenover Leuk voor de kinderen is ook hoeT/m 18 juli 2019: MS Oranje, elkaar stonden in de onafhanke- je je eigen steen kunt slijpen enKoers Gewijzigd. De Oranje was lijkheidsstrijd, zoals de Neder- ga beslist even langs bij de “manhet begin van een nieuw leven. landse Generaals Spoor en Van met het grote kliefijzer”. Daar kunHet schip was voor veel Indische Mook, de Indonesische president je zelf een geode uit-kiezen enNederlanders de vrijheid, maar Sukarno en de vice-president afrekenen, waarna je hem kuntook het verlaten van het geliefde Mohammed Hatta. De poppen zijn laten kraken om te zien wat erIndië. “We hebben het overleefd, gemaakt door poppenspeler en – voor mooie edelstenen aan dedat gevoel was er wel”. Het schip maker: Ki Ledjar Soebroto. Daar- binnenkant verborgen zitten. Komen haar herinneringen zijn het naast komen andere vormen van dus naar deze unieke beurs metonderwerp van een mooie enkele honderden kramen mettentoonstelling in het Scheepvaart het Wayangspel aan bod, zoals: de mooiste spullen. Locatie: DeMuseum in Amsterdam. Tachtig Kulit, Golek, Klitik en Topeng. Ook Broodfabriek, Volmerlaan 12,jaar na haar tewaterlating op 8 worden films en toepasselijke 2288 GD Rijswijk, Tel: 070-december 1938 spreekt de Oranje voorwerpen getoond. Ter gelegen- 3075900. Openingstijden 10.00nog steeds tot de verbeelding. De heid van het 30 jarig jubileum van tot 17.00 uur. Toegang: € 7,00 het Museum krijgt u in het (volw.), € 3,00 (kids 7-12 jr.),tentoonstelling is opgebouwd uit museumbuffet bij uw kopje koffie familieticket (2 volw. + 2 kids) €twee delen: de geschiedenis van of thee een plakje spekkoek. 15,00. E-tickets = voordeelprijs:het schip en de verhalen van de Locatie: Poppenspe(e)lmuseum, www.de-broodfabriek.nl.gerepatrieerden. De persoonlijke Kerkweg 38, 8193 KL Vorchtenverhalen van 10 gerepatrieerden (Gemeente Heerde). Geopend: 28 september 2018: Tweedekomen tot uiting, versterkt door woensdag, zaterdag en zondag Indische Letterenlezing. Dei9ndringende portretten die de 12.00 tot 17.00 uur. Toegang: veelbelovende titel van deze lezingfotograaf Jitske Schols van hen € 5,50 (volw.) en € 4,50 (3-12 jr). is: ‘Indische letteren in de bran-maakte. Locatie: Scheepvaart Info: www.poppenspelmuseum.nl ding – de dekolonisatie in deMuseum, Kattenburgerplein 1, Nederlandse cultuur’. De lezing1018 KK Amsterdam. Openings- 22, 23 september 2018: wordt gehouden door prof. dr.tijden: dagelijks van 9.00 tot Internationale Mineralenbeurs.17.00 uur (behalve 1e Kerstdag en De Internationale MineralenbeursNieuwjaarsdag). Toegang: € 16,00 is de grootste verzamelbeurs vanpp., kinderen 4 t/m 17 jr., CJP,Studenten en Cultuurkaart: € 8,00 30

wijze, puur en zonder opsmuk. nesië. Hierbij komen maatschap- Decennia lang bleven vrouwen op pelijke, politieke en medische de achtergrond en waren het de aspecten aan de orde. Onderzoek mannen en met name de omtrent de verwerking van per- militairen waar men van hoorde. soonlijke trauma’s richt zich vooral Deze tentoonstelling doorbreekt op de tweede en derde generatie deze ‘stilte’ en terecht, want in de oorlogsslachtoffers. De sprekers Molukse kringen worden vrouwen komen uit Nederland, Engeland en beschouwd als de dragers van de Japan. Ook worden gefilmde inter- cultuur. Assen kent een van de views met de eerste generatie grootste Molukse gemeenschap- vertoond. Het symposium beslaat pen van Nederland. Zij droegen,Remco Raben in Leiden. Na afloop met de Molukse gemeenschap van de gehele dag met presentaties,krijgt u een drankje aangeboden. buurgemeente Bovensmilde, hetLet wel op: de toegang is gratis, verdriet en de bitterheid als filmbeelden, groepsdiscussies,maar reserveren is noodzakelijk. gevolg van de acties van deDe locatie is: Universiteit van Molukse jongeren in de 70-er paneldiscussies, afgewisseld metLeiden, Lipsiusgebouw zaal 019 jaren. De portretten van de vierCleveringaplaats 1, 2311 BD, vrouwen vertellen het verhaal van muzikale intermezzo’s. De topicsLeiden. Aanvang16.15 en einde de familietradities en identiteit, dieom 17.00 uur. Reserveren bij: nog altijd een cruciale rol spelen zijn ook voor academici [email protected] bij de Molukkers. kelijk. Ook jongeren die in hunT/m 4 oktober 2018: Mahina, 6 oktober 2018: SymposiumEen ode aan de vrouw. Een ‘Trauma Recognition and eigen geschiedenis geïnteres-bijzondere fototentoonstelling over Reconciliation’. De Stichtingvier generaties Molukse vrouwen Dialoog NJI, Indisch Herinnerings- seerd zijn, zijn van harte welkom.in Nederland. Vier vrouwen mani- centrum en ARQ Psychotraumafesteren zich hier op indringende Expertgroep organiseren een De voertaal is Engels. Locatie: symposium met als thema:Amani Manuputty (Foto: Lesli Trauma, Recognition and Recon- Sophiahof, Sophialaan 10, 2514Taihuttu, Teru/Mahina) ciliation after Violent Conflict. Er zal worden ingegaan op de JR Den Haag. Er is beperkte par- effecten van oorlogsgeweld op individueel, collectief en historisch keerruimte op eigen terrein en niveau. Deze verschillen per individu, bevolkingsgroep, land en betaald parkeren in de directe generatie. Moderne academische inzichten en de erkenning van omgeving. Tijden: 10.00 tot 16.00 oorlogstrauma’s worden belicht vanuit het perspectief van de uur. Toegang: € 25,00. Studenten landen Nederland – Japan – Indo- € 20,00. Meer informatie op de website: www.dialoognji.org. _____________________________Boekpresentatie: Wieteke van Dort – Kind van twee culturenDe presentatie van het boek van Europees worden, ervaren de en moeten tenslotte gedwongenHans Visser over de veelzijdige Japanse bezetting en de Bersiap, afstand doen van hun geboorte-Wieteke van Dort. Zij is actrice, land en zich vestigen in Nederlandbeeldend kunstenaar, schrijfster om daar een nieuw leven op teen cabaretière. Maar bovenal een bouwen.Kind van twee culturen. Dankzij Laat vóór 13 oktober weten of uhaar creatie van de Indische Tante bij de presentatie aanwezig wiltLien ziet menigeen haar als een zijn via mail: [email protected] van Indisch Neder- Presentatiedatum: Zondag 21land. Dit boek schetst onder oktober. Locatie: Theater Deandere de levens van de twee Blinkerd, Heereweg 150, Schoorlfamilies waaruit zij afstamt. De Tijd: 14.00 uur.families zien Indië steeds meer _______________________________ 31

Reparatie, onderdelen, accessoires en batterijen voor al uw elektronische apparatuur. http://www.mobipc.nl/onderdelenPasar Kalender 2018 (update: 1 september 2018)Januari 8: Breda www.raffyzorg.nl13, 14: Steenwijk http://www.istimewa-events.nl. 14, 15, 16: Groningen www.pasarfestival.nl00, 00: Breda http://www.winkelcentrumhogevucht.nl 21, 22: Emmeloord www.stellarevents.nl 25 t/m 29: Steenwijk http://www.istimewa-events.nl.Februari 27, 28, 29: Oostende (BE) http://www.istimewa-events.nl.9, 10, 11: Antwerpen (BE) http://www.azieinantwerpen.be17 t/m 25: Amsterdam http://www.istimewa-events.nl Augustus 3, 4, 5: Spijk http://www.istimewa-events.nlMaart 11: Oost-Souburg http://www.mae-uku.nl3, 4: Rijswijk (ZH) www.pasarmalamrijswijk.nl 12 t/m 15: Dordrecht http://www.istimewa-events.nl9, 10, 11: Zwolle http://www.istimewa-events.nl 17: Kallenkote (Steenwijk) www.taman-indonesia.nl19: Kallenkote (Steenwijk) www.tamanindonesia.nl 25, 26 Leiden www.stichtingstellar.nl23, 24, 25: Eindhoven www.stellarevents.nl31, Rotterdam http://www.istimewa-events.nl September 1, 2: Almere www.indischefeestavond.nlApril 1, 2: Delft www.tudelft.nl/botanische-tuin1, 2: Rotterdam http://www.istimewa-events.nl 7, 8, 9: Assen www.pasarfestival.nl7, 8, 9 Den Bosch www.pasarfestival.nl 15, 16: Kallenkote www.taman-indonesia.nl20, 21, 22: Nieuwegein www.stellarevents.nl 16: Utrecht www.vrijoosttimor.nl 21, 22, 23: Arnhem www.stellarevents.nlMei 28, 29, 30: Enschede www.pasarfestival.nl5, 6: Kallenkote (Steenwijk) www.taman-indonesia.nl 29, 30: Maastricht http://www.istimewa-events.nl4, 5, 6 Zutphen www.pasarfestival.nl10 t/m 13: Antwerpen (BE) http://www.istimewa-events.nl Oktober19, 20, 21: Den Helder www.stellarevents.nl24 t/m 27: Gorinchem http://www.istimewa-events.nl 1, Maastricht http://www.istimewa-events.nl .25 t/m 31: Malieveld Den Haag www.tongtongfair.nl 5, 6, 7: Haarlem www.stellarevents.nlJuni1 t/m 4: Malieveld, Den Haag www.tongtongfair. ??: Amersfoort www.emiclaer.nl8, 9, 10 Hardenberg www.pasarfestival.nl16: Wageningen http://www.zinzia.nl 11 t/m 14: Alphen a/d Rijn http://www.istimewa-events.nl16, 17: Kallenkote (Steenwijk) www.taman-indonesia.nl22, 23, 24: Leeuwarden www.stellarevents.nl 20, 21, 22: Nijmegen www.pasarfestival.nl29, 30: Gorinchem www.pasarfestival.nl29, 30: Zeist http://www.istimewa-events.nl 27, 28: Leek www.stichtingstellar.nlJuli November1: Gorinchem www.pasarfestival.nl 3, 4: Rijswijk www.pasarmalamrijswijk.nl1: Zeist http://www.istimewa-events.nl 9, 10, 11: Venray www.pasarfestival.nl6, 7, 8: Vlissingen www.stellarevents.nl 23, 24, 25: Rotterdam www.pasarfestival.nl7, 8: Kallenkote (Steenwijk) www.taman-indonesia.nl December ??: Den Bosch www.sccdehelftheuvel.nl 22 dec. t/m 6 jan.: (behalve 1e Kerstdag en Nieuwjaarsdag) Arnhem, Burgers Zoo http://www.istimewa-events.nl Ziet u nog een foutje in deze lijst of heeft u een aanvulling of een aan-/afmelding? Laat het ons weten via e-mail.Uw pasar aanmelden voor deze lijst ? # [email protected] ook kleine particuliere en verenigings pasars welkom (ter beoordeling door de redactie) 32

ColofonDigitaal maandelijks Magazine van:Nederlands Indisch Cultureel CentrumHoofdredacteur: Hans Vogelsang Indisch Centrum Sophiahof Den HaagRedactie:Han Dehne Herdenkingssymbool MelatiJean-Marie Bosch van DrakesteinRon Kraft De Melati, de Indische jasmijn, is het herdenkingssymboolJuniorredacteur: Chinook de Deugd dat u onder andere kunt dragen op 15 augustus.Columnist: Han DehneCorrespondenten: Prijs: per stuk : € 3,00; per 5 stuks: € 12,50; per 10 stuks: € 25,00Silfraire Delhaye (Indisch Platform) De prijzen zijn incl. administratie- en verzendkosten (Nederland)Yvonne van Genugten (Sophiahof)Albert van Prehn (Muziek, column) Bestellen: http://webshop.indieherdenking.nl/nl/Sabina de Rozario (Door Blauwe Ogen)Armando Ello (Hoezo Indo)Ivo Pabbruwe (New Zealand)Vormgeving & lay-out: Hans VogelsangOndersteuning: Groep de MosTechnische realisatie & verzending:Dennis van der Hamhttp://www.borca-online.nl/Verschijning: ca. de 15e van elke maandSluitingsdatum kopij en advertenties:de 10e van elke maandAdvertentietarieven: op aanvraagAbonnementen NICC Magazine: [email protected]: Newtonstraat 6602562 LA Den Haag - NetherlandsW : www.indisch-centrum-denhaag.nl : http://indisch-centrum-denhaag.blogspot.com@: [email protected] IBAN: NL39 RABO 0129 216 836http://www.borca-online.nl/lebara-mobilet.n.v. N.I.C.C. te Den HaagBIC: RABONL2UCiteren van (hdeltentvpan d:e/) in/hwoud iws w.borca-online.nl/lebara-mobiletoegestaan, mits met bronvermelding.© 2018 Nh.I.Ct.Ct.pDe:n/H/aawg ww.borca-online.nl/lebara-mobile 33

Wilt u familie, vrienden of leden van uw club of vereniging gratis abonnee maken? Gebruikt u dan dit formulier 10.9 e-mail adressenlijst NAAM e–MAIL ADRES12345678910111213141516171819202122232425 Deze e-mail-adressenlijst ‘knippen en plakken’ en versturen naar e-mail: [email protected] of printenen versturen per post (voldoende frankeren) naar: Administratie NICC Magazine # Newtonstraat 660 # 2562 LA Den Haag 34