กฎหมายมหาชน

กฎหมายมหาชน -๑-

กฎหมายมหาชน 1 ___________________________________________________________________________________________________ กฎหมายมหาชน ■ อทิ ธิพลของกฎหมายองั กฤษ ทาํ ใหเราไมเ หน็ ความจําเปนในการ แบง แยกสาขากฎหมายอยางในประเทศภาคพ้นื ทวีป เราเพง่ิ มีกฎหมายท่ี 1. ความรทู ั่วไปเกยี่ วกับกฎหมายมหาชน พอจะจัดเปนกฎหมายมหาชนไดเมอ่ื หลงั เปล่ยี นแปลงการปกครอง 1.1 กาํ เนิด แนวความคดิ และพฒั นาการของกฎหมายมหาชน ■ อิทธพิ ลทางการเมอื ง การปกครอง หรอื การปฏวิ ตั ิรฐั ประหาร ทําให พฒั นาการของกฎหมายมหาชนชะงักลง ■ ความคิดในการแบงสาขาของกฎหมายมหาชนดัง ศ.ชลู ซ (Schulz) มี 4 ยุค คือ 1.2 ความหมาย ประเภท และบอเกิดของกฎหมายมหาชน 1. อารยธรรมโบราณ (500 ปก อน ค.ศ.-300 ปก อ น ค.ศ.) ■ กฎหมายมหาชน (Public Law) หมายถงึ กฎหมายท่ีกําหนด 2. อารยธรรมกรีกในโรม (300 ปก อ น ค.ศ.-30 ปก อ น ค.ศ.) ความสัมพนั ธระหวางรัฐ หรือหนวยงานของรฐั กับราษฎร ในฐานะทร่ี ฐั เปน 3. คลาสสคิ (30 ปกอ น ค.ศ.-ค.ศ.300) ฝา ยปกครองราษฎร 4. ขุนนางนกั ปกครอง (ค.ศ.300-ค.ศ.534) ■ กฎหมายโรมนั แบง ออกเปนสามเร่อื ง ■ กฎหมายมหาชนแบง ออกไดหลายประเภทตามความเหน็ ของนัก 1. กฎหมายเอกชน กฎหมายซงึ่ อาจแตกตา งกนั ได 2. กฎหมายมหาชน 3. กฎหมายศาสนา ■ กฎหมายมหาชนเกิดจากกฎหมายลายลักษณอกั ษร จารีตประเพณี และทฤษฎีทางวิชาการดานตา งๆ ■ ยุคคลาสสิค อลั เปย น (Ulpian) ไดสรปุ กฎหมายมหาชนวา เปน กฎหมายท่ีเก่ียวกับรฐั โรมัน ในขณะทกี่ ฎหมายเอกชนเก่ียวกับผลประโยชน ■ กฎหมายมหาชนแตกตางจากกฎหมายเอกชน สรุปดงั น้ี ของเอกชนแตละคน กฎหมายมหาชน กฎหมายเอกชน ■ ยุคขุนนางนกั ปกครอง กฎหมายมหาชนเริ่มเส่ือมลงในสมยั จกั รพรรดิจสั ตเิ นยี น มวี ตั ถปุ ระสงคในการวางระเบยี บ มวี ตั ถปุ ระสงคใ นการวางระเบยี บ ■ กฎหมายมหาชนรงุ เรอื งมากในประเทศฝรัง่ เศส เพราะอิทธิพลของ บังคับความเกี่ยวพันระหวา งรฐั กบั บังคบั ความเกย่ี วพันระหวา งเอกชน กฎหมายโรงมนั อทิ ธพิ ลของปรัชญากฎหมายธรรมชาติ และการปฏิวัติ ฝร่งั เศสเม่อื ค.ศ.1789 ซง่ึ เปน เหตุในมกี ารจดั ตั้งสภาแหงรัฐขึน้ ทาํ หนาที่ เอกชน กับเอกชนซง่ึ มีฐานะทางกฎหมาย เปน ศาลปกครองสงู สุดในเวลาตอมา ทัดเทียมกัน ■ ในประเทศทใ่ี ชระบบคอมมอนลอว ไมมีการแบง แยกสาขาของกฎหมาย ออกเปนกฎหมายเอกชน และกฎหมายมหาชนเดด็ ขาดจากกัน รฐั มฐี านะสูงกวาเอกชน เอกชนท้ังหลายมฐี านะทาง กฎหมายทดั เทยี มกนั มีรปู แบบทเี่ ครงครัด บทบัญญัตมิ ี ไมเ ปน บทบงั คบั เครงครดั นกั ลักษณะเปน การบงั คับจะหลกี เลี่ยง มไิ ด ■ ประเภทของกฎหมายเอกชน ■ ไดซยี  (A.V. Decey) นกั กฎหมายของอังกฤษมสี ว นทาํ ใหก ฎหมาย ■ ความเหน็ ของ ดร.เอกตู  มหาชนในประเทศอังกฤษ พัฒนาชากวา ท่คี วร โดยเปน ผูโจมีตีการแบง 1. กฎหมายรัฐธรรมนญู สาขาของกฎหมายในฝร่งั เศา และคัดคา นการจดั ต้ังศาลปกครองในอังกฤษ 2. กฎหมายปกครอง อยางรนุ แรง 3. วิธีพจิ ารณาความปกครอง 4. กฎหมายอาญา ■ นักกฎหมายไทยเพ่ิงจะรูจกั การแบง สาขาของกฎหมายออกเปน 5. วิธีพิจารณาความอาญา กฎหมายเอกชน และกฎหมายมหาชนในสมัยรัชกาลท่ี 6 ดร.นิตนิ ยั ขาํ มาลัย

กฎหมายมหาชน 2 ___________________________________________________________________________________________________ ■ ความเหน็ ของ ศ.ดร.หยุด แสงอทุ ัย e. กฎหมายธรุ กิจ 1. รัฐธรรมนูญ 2. กฎหมายปกครอง ■ ในเร่อื งกฎหมายแพงวาเปน กฎหมายเอกชนหรือกฎหมายมหาชน มี 3. กฎหมายอาญา ขอ พิจารณาวา ตามกฎหมายนี้ใหอ าํ นาจรัฐเหนอื ราษฎรในทกุ ทาง และมี 4. กฎหมายวา ดวยธรรมนญู ศาลยตุ ิธรรม บทบญั ญัติเกย่ี วกับพยานอยูดวย จึงควรถอื วาเปน กฎหมายมหาชน 5. กฎหมายวาดว ยวธิ ีพิจารณาความอาญา 6. กฎหมายวา ดว ยวธิ ีพจิ ารณาความแพง ■ บอเกดิ ของกฎหมายมหาชน มีท่ีมาจาก 1. กฎหมายลายลักษณอ ักษร หรือกฎหมายที่ไดบ ัญญตั ขิ น้ึ (Jus ■ ความเห็นของนกั กฎหมายฝรงั่ เศส scriptum) 1. กฎหมายมหาชนภายนอกหรอื กฎหมายมหาชนระหวา งประเทศ 2. กฎหมายท่มี ไี ดบัญญัตขิ น้ึ เปน ลายลกั ษณอ กั ษร (Jus non 2. กฎหมายมหาชนภายใน scriptum) a. กฎหมายภายในแบบดัง้ เดิม i. กฎหมายรฐั ธรรมนูญ ■ นอกจากน้ียงั มีบอ เกิดมาจากทฤษฎกี ารเมอื ง การปกครองและการคลัง ii. กฎหมายปกครอง อกี ดวย iii. กฎหมายการคลัง b. กฎหมายภายในแบบทีจ่ ัดตัง้ ขึ้นใหม 2. ปรชั ญารากฐานในกฎหมายมหาชน i. กฎหมายอาญา ii. กฎหมายวธิ พี ิจารณาความแพง 2.1 นักปรัชญาสําคัญท่ีมีอทิ ธพิ ลตอ กฎหมายมหาชน iii. กฎหมายวธิ ีพจิ ารณาความอาญา iv. กฎหมายเศรษฐกิจ ■ กฎหมายมหาชนไมเพยี งแตเ ปน เรื่องในทางนติ ศิ าสตรเ ทา น้ัน แตย งั v. กฎหมายสังคม อาศัยหลกั วชิ ารฐั ศาสตร และเศรษฐศาสตร ตลอดจนปรัชญาดว ย ■ ความเห็นของนักกฎหมายเยอรมนั ■ ทฤษฎีของมองเตสกิเออ เปน รากฐานสาํ คัญในการกําหนดรปู แบบ 1. กฎหมายของประเทศ หรอื กฎหมายมหาชนภายใน การเมืองของสหรัฐอเมรกิ าและฝรั่งเศส a. กฎหมายรฐั ธรรมนญู b. กฎหมายเกี่ยวกับการปกครอง ■ ทฤษฎขี องเคลเสน มอี ิทธิพลอยา งมากในการจดั รปู แบบองคก รสําหรบั 2. กฎหมยระหวา งประเทศหรอื กฎหมายมหาชนภายนอก วินจิ ฉัยวากฎหมายขัดกับรัฐธรรมนูญหรอื ไม ■ ดงั น้นั กฎหมายมหาชนจึงจัดประเภทไดเปน ■ ปรชั ญากฎหมายธรรมชาตมิ ีสว นทําใหกฎหมายกฎหมายมหาชนพฒั นา 1. กฎหมายมหาชนโดยแทหรือแบบท่ีถือกนั มาแตเ ดิม ท่ีนัก ไปเปน อนั มาก กฎหมายทั่วไปยอมรบั ไดแ ก a. รัฐธรรมนูญและกฎหมายอ่ืนในลกั ษณะเดยี วกัน ■ กฎหมายมหาชนไมไดเ กดิ จากตวั บทกฎหมายใดโดยเฉพาะ หากแต b. กฎหมายประกอบรฐั ธรรมนญู พัฒนาไปตามความคิดนักปรชั ญากฎหมายในแตล ะสมยั ปรชั ญาของใครมี c. กฎหมายปกครอง ผูเหน็ ดวยกเ็ อาไปใชเ ปน รากฐานในการจดั ทําตัวบทกฎหมายมหาชน เชน d. กฎหมายการคลงั 2. กฎหมายมหาชนที่จัดเพมิ่ ใหมเพราะยงั ถกเถยี งกันอยูวาเปน • ทฤษฎีการแบง แยกอาํ นาจของมองเตสกิเออ กฎหมายมหาชนหรอื ไม ไดแก • ทฤษฎกี ารจัดรูปแบบองคก รวนิ จิ ฉยั วากฎหมายขัดรัฐธรรมนญู a. กฎหมายอาญา b. กฎหมายวธิ ีพจิ ารณาความอาญา หรอื ไมข องเคลเสน เปนตน c. กฎหมายวิธวี ธิ พี จิ ารณาความแพง d. กฎหมายวา ดว ยธรรมนญู ศาลยตุ ิธรรม สมยั กรกี ดร.นติ นิ ยั ขํามาลยั

กฎหมายมหาชน 3 ___________________________________________________________________________________________________ ■ โสกราติส (SOCRATIS) นกั ปรัชญาชาวกรีก แสดงความเหน็ บาง ■ วรรณกรรมท่ีสาํ คญั ของอริสโตเตลิ คอื หนังสอื เรอื่ ง “การเมือง” ประการเกยี่ วกับ “รฐั ” “กฎหมาย” “ความยตุ ธิ รรม” และคณุ คา ทางจริ (POLITICS) และ “จริยธรรม” (ETHICS) เรอื่ งแรกถือเปน ปฐมคัมภรี ท าง ยธรรมของความประพฤติตา งๆ ในสงั คมไวเ ปน อันมาก รฐั ศาสตร สวนเรื่องหลงั ถอื วา เปนอรรถาธิบายเกีย่ วกับความยตุ ิธรรมและ คณุ ธรรมที่ละเอยี ดพสิ ดารที่สุดเร่ืองหนง่ึ ■ นักปรัชญาทางกฎหมายทง้ั หลายตางถือกันวา โสกราติส เปน ผูริเริม่ วิธีการแสดงหาความรูใ นทางปรัชญาแบบซักถาม ดงั ท่เี รียกกนั วา สมัยโรมนั “SOCRATIS METHOD” วิธกี ารนมี้ ผี ูเ รียกวา “วิธีแสรงแบบโสกราตสิ ” ■ ซิเซโร (CICERO) มงี านที่สําคญั คอื “สาธารณรฐั ” (REPUBLIC) และ เพราะเปนวิธีตั้งคําถามเพื่อคาดคัน้ หาคาํ ตอบจากคสู นทนา โดยซักไซไ ล “กฎหมาย” (LAWS) เรยี งไปจนกระทัง่ ปญ หาวกกลบั มาท่ีเดิม คือ การหาคําตอบไมไ ด ผทู ไี่ ดรบั ประโยชนค ือผทู ตี่ อบปญหา เพราะจะทําใหเกดิ ปญ ญาโดยการนําเอา ■ นกั บุญออกสั ตินแหง ฮปิ โป (SAINT AUGUSTINE OF HIPPO) เปน ความรูดั้งเดมิ มาใชเพื่อตอบคําถามเหลา นั้น ผเู ขยี นเร่ือง CITY OF GOD โดยแบง สงั คมออกเปน 4 ระดบั คอื บาน เมอื ง โลก และจกั รวาล โดยไดรบั แรงดลใจสวนใหญจากแนวคดิ ของนกั บุญเปา ■ วธิ ีแสรงแบบโสกราติส ในสหรัฐนิยมนาํ มาใชก ับการศึกษาวชิ ากฎหมาย โล หรอื เรียกวา “กรณศี กึ ษา” (CASE STUDY) สมยั กลาง ■ เปลโต (PLATO) ไดแ ตง วรรณกรรม อุดมรัฐ (REPUBLIC) ซึ่งสะทอ น ■ จอหนแหง ซอสเบอรี่ (JOHN OF SALISBURY) เนนความสาํ คญั ของ ใหเ หน็ ถงึ ความคดิ เห็นเก่ียวกับรฐั โดยเฉพาะรัฐในอุดมคติ โดย กฎหมายวา “มีขอ แตกตา งระหวา งทรราชยก ับราชาอยูขอเดียวคือ ราชานั้น ตองเคารพกฎหมายและปกครองประชาชนดวยบัญชาแหงกฎหมายโดยถอื • ดา นการศึกษา ใหรัฐจัดการศึกษาแทนเอกชน และใหส ตรีไดรับ วา ตนเปนผูรับใชป ระชาชน” การศกึ ษา ■ นักบญุ โธมัส อไควนสั (SAINT THOMAS AQUINAS) แบง ประเภท • ดานเศรษกิจ ใหเ ลิกลมกรรมสทิ ธิในทรัพยสินโดยสน้ิ เชงิ กฎตา งๆ ออกเปน 4 ประเภท • ดานสงั คม ใหสรา งสังคมกลางสาํ หรับชนชัน้ สูงทงั้ หลาย • ดานการปกครอง ประเทศจะสงบสุขถา จัดระบบการปกครอง 1. กฎนริ นั ดร เปน กฎสูงสุด เปน แผนการสรา งโลกของพระเจา 2. กฎธรรมชาติ วา ดว ยเหตุผล คุณธรรม ความยุติธรรม แบบราชาธิปไตย และเปน “ราชานักปราชญ” 3. กฎศักดิ์สทิ ธิ์ วาดว ยหลักปฏิบัติทางศาสนา 4. กฎหมายของมนุษย กาํ หนดหลักประพฤติปฏบิ ัติของมนุษยใน ■ เหน็ ไดวา แนวความคดิ ของเปลโตมีสว นละมายกับลัทธิคารล มารก ซ แต ที่ตา งคอื อุดมรฐั มุงจดั ระบบเศรษฐกิจและสังคมในวงแคบ สว นคมั ภีร โลก คอมมิวนสิ ตแมนเิ ฟซโต มุงการจัดระบบใหมในประทเทศทั้งประเทศและ การปฏวิ ัตทิ ั่วโลก สมยั ฟนฟูศลิ ปวทิ ยา ■ ฌอง โบแดง (JEAN BODIN) ไดเขยี นตํารา 6 เลม วาดว ยสาธารณรฐั ■ วรรณกรรมเร่อื งท่ีสองของเปลโต คอื รัฐบรุ ษุ (STATESMAN) ซงึ่ มี และ วิธที าํ ความเขาใจกบั ประวัตศิ าสตร ลกั ษณะทเ่ี ปนจริงมากขนึ้ เปลโตย อมรับวา สังคมแบบอุดมรฐั เปน สิ่งที่หา ไดย าก ■ โธมสั ฮอบส (THOMAS HOBBES) เร่ิมเขียนวรรณกรรมเรอื่ ง “สว นประกอบของกฎหมายทางธรรมชาติและทางการเมือง” ทําใหส มาชกิ ■ วรรณกรรมเรื่องท่สี ามของเปลโต คือ กฎหมาย (LAWS) กลาววา ใน รฐั สภาโกรธแคน มาก จงึ หนีไปยงั ฝรง่ั เศสและไดเขียน “เดซิเว” (DE CIVE) เร่ืองรัฐบรุ ุษ ก็คงจะเปน ไปไดยากอยู อาจจะมสี ังคมแบบใหมก็ได ซง่ึ มี และ “รฏั ฐาธิปตย” (LEVIATHAN) กฎหมายเปนส่งิ สําคัญ ■ อริสโตเติล (ARISTOTLE) ถอื วาเปนบดิ าแหงรฐั ศาสตรและมีอิทธพิ ล ■ ปรชั ญาที่สาํ คญั ของฮอบสมดี ังน้ี ตอ พฒั นาการของกฎหมายมหาชนมาก เพราะไดแสดงทรรศนะเก่ยี วกบั 1. ไมเ ช่อื วิธีหาเหตุผลแบบอปุ นยั (INDUCTIVE) แตจ ะใชว ิธี ความหมายของรฐั กําเนิดของรัฐ รปู ของรฐั และความสนิ้ สุดของรัฐ คณติ ศาสตรหรอื วิธนี ิรภัย (DEDUCTIVE) นัน่ เอง 2. เชอื่ ในความเสมอภาคระหวางบุคคล ดร.นติ นิ ัย ขํามาลยั

กฎหมายมหาชน 4 ___________________________________________________________________________________________________ 3. ฮอบสปฏเิ สธทฤษฎีเทวสทิ ธิ หากแตเช่ือในทฤษฎีสญั ญา ■ มองเตสกเิ ออ (MONTESQUIEU) ไดอ ธิบายเรอ่ื งกฎหมายใน ประชาคม (SOCIAL CONTRACT) “เจตนารมณแ หงกฎหมาย” วา กฎหมายควรจะสัมพนั ธก บั ดนิ ฟาอากาศ และสภาพแวดลอ มในสงั คม โดยทุกส่งิ ทุกอยา งในสงั คมมีสว นสัมพนั ธกัน 4. ฮอบสยอมรบั วากฎหมายเปน สง่ิ สําคัญในรฐั แตร ฏั ฐาธิปต ย และยงั ตองสมั พันธก ับกาํ เนดิ เจตนารมณของนักนิติบัญญัติ และระเบียบ ควรอยูเหนือกฎหมาย ตางๆ ท้งั ปวง 5. ปรชั ญากฎหมายธรรมชาติเปน เร่ืองเพอฝน ■ ฌอง ฌาคส รุสโซ (JEAN JACQUES ROUSSEAU) วรรณกรรมที่ 6. ฮอบสย อมรับการนับถือศาสนา แตฮ อบสก ไ็ มย อมนับถือ สําคญั คือ “สัญญาประชาคม” มสี วนสําคญั คือ รัฐเกดิ จากคนหลายคนมา รวมอยูดว ยกนั และสละประโยชนสวนนอยคอื สทิ ธิและเสรภี าพ เพอื่ ศาสนาใด ประโยชนสว นใหญ โดยลงเอยท่วี า รัฐควรเปน ใหญท งั้ ในดานเศรษฐกจิ สังคม และการเมอื ง สมัยหลงั สมยั ฟน ฟศู ิลปวิทยา ■ เจมส แฮรงิ ตัน (JAMES HARRINGTON) ไดตีพมิ พ THE ■ รุสโซ มีความคดิ เกีย่ วกับกฎหมายวา “กฎหมายคอื เจตจํานงของ COMMONWEALTH OF OCEANA ซง่ึ เห็นวาอาํ นาจของรฐั ยอ มมาจาก ประชาชนในชาติซึ่งแสดงออกรว มกนั ” ทรัพยส ิน ซ่งึ ปรัชญาของแฮรงิ ตันมีอทิ ธพิ ลอยา งมากในสหรัฐอเมรกิ า ■ โธมสั เจฟเฟอรสนั (THOMAS JEFFERSON) ไดอ างองิ ถึง “สิทธิ ■ จอหน ลอค (JOHN LOCKE) เหน็ วาการแสวงหาคําตอบในทาง ตามธรรมชาติ” หลายประการ เชน สิทธิในเสรภี าพ สิทธิในความเสมอภาค ปรัชญาตองอาศัยการพสิ จู นคน ควาและปฏิบัติ มใิ ชโ ดยจินตนาการอยาง สิทธิทจี่ ะกอการปฏวิ ัติ และสทิ ธทิ ี่จะสถาปนาประเทศเอกราช เดียว ■ วรรณกรรมทสี่ าํ คัญของจอหน ลอ ค คอื สองเลมวาดวยการปกครอง ■ เอ็ดมัน เบอรค (EDMUND BURKE) มีวรรณกรรมที่สาํ คัญคือ “สดุดี ■ จอหน มารแ ชล (JOHN MARSHALL) ไดพพิ ากษาในคดี MARBURY สงั คมธรรมชาติ” “ยอประวัติศาสตรอ ังกฤษ” และ “บทเรียนวา ดวย V. MADISON วา กฎหมายในระบบสนั ตปะปา” 1. รัฐธรรมนูญเปน กฎหมายสงู สุดของประเทศ ■ เจเรมี แบนเธม (JEREMY BENTHAM) ตพี ิมพวรรณกรรมเรอ่ื ง “เรอ่ื ง 2. กฎหมายธรรมดาจะขดั กบั รฐั ธรรมนูญไมไ ด ของรัฐบาล” ซง่ึ โจมตปี รชั ญาของแบลคสตนั ทาํ ใหเกดิ ความเคลื่อนไหวใน 3. ถา กฎหมายธรรมดาขดั กับรัฐธรรมนญู กฎหมายยอ มไรผ ล วงการกฎหมายมาก บงั คับ ■ แบนเธมไดเ ร่ิมงานวารสาร WESMINSTER ซ่งึ เผยแพรความรูทาง 4. เมือ่ รฐั ธรรมนญู ไมไ ดบ อกวาใครเปน ผูมอี าํ นาจวนิ ิจฉยั วา ปรชั ญาแบบปฏิรปู และรุนแรง ซ่ึงมีอิทธิพลมากในเวลาตอมา กฎหมายขดั รัฐธรรมนูญหรอื ไม ศาลยอมเปน ผูวินิจฉัย 5. การตคี วามกฎหมายเปนอํานาจตลุ าการ 6. คาํ วนิ จิ ฉยั ของศาลถงึ ที่สุด ■ อัลเบิรต เวนน ไดซยี  (ALBERT VENN DICEY) ไดเ ขียนวรรณกรรม ■ คารล มารกซ (KARL MARX) กับเองเกลิ สไดเ รียบเรียงวรรณกรรม เรือ่ ง “ความรเู บอ้ื งตน เก่ยี วกับการศึกษากฎหมายรฐั ธรรมนูญ” และ “รวม เรอ่ื ง “คาํ ประกาศปา วรองของคอมมวิ นสิ ต” ปรชั ญาของมารกซม อี ทิ ธพิ ล ปาฐกถาวา ดวยความสมั พนั ธระหวา งกฎหมายกับมติในองั กฤษระหวาง ตอกฎหมายมหาชนในประเทศสังคมนยิ มเปน อนั มาก ศตวรรษท่ี 19” ซ่ึงวรรณกรรมเร่ืองแรกไดอธบิ ายปรัชญากฎหมายไว 3 ประการคือ ■ ฮันส เคลเสน (HANS KELSEN) เปน นกั กฎหมายมหาชนผยู ิ่งใหญค น หน่งึ เปนผรู า งรฐั ธรรมนญู ออสเตรีย โดยเร่ิมนําระบบตลุ าการรัฐธรรมนูญ 1. ปรชั ญาวาดว ยความสัมพนั ธระหวา งกฎหมายลายลกั ษณอกั ษร มาใช กับกฎหมายจารีตประเพณี 2.2 ปรัชญาวา ดวยรฐั 2. ปรัชญาวาดว ยอํานาจสงู สุดของรฐั สภา 3. ปรชั ญาวาดว ยหลักนิตธิ รรม ดร.นิตินัย ขาํ มาลัย

กฎหมายมหาชน 5 ___________________________________________________________________________________________________ ■ ทฤษฎอี ธิบายกําเนิดของรฐั มหี ลายทฤษฎี แตทีน่ ับวา นิยมอางองิ กัน • POWER คือสิทธิหรือความสามารถที่จะทําการหรืองดเวนทาํ มากท่สี ดุ คอื ทฤษฎีวิวัฒนาการของอรสิ โตเตลิ ซึ่งเชื่อวารัฐเกิดจาก การใดโดยชอบดวยกฎหมาย วิวฒั นาการทางการเมืองของมนุษย • AUTHORITY คอื อํานาจท่ไี ดร ับมอบหมายมา ■ อริสโตเติลเรยี กรัฐวา POLIS อนั หมายถึงระเบียบองคก ารช้ันสงู สดุ ของ ■ ทฤษฎีวา ดวยความมีอาํ นาจสงู สดุ ของพระผเู ปนเจา ประชาคมและอธิบายวา รัฐเกดิ จากวิวฒั นาการในทางการเมอื งของมนุษย • มีรากฐานมาแตสมัยโบราณ เมื่อมนุษยเ ริม่ รูจกั การนับถือผสี าง โดยเร่ิมจากการอยเู ปนหมูเลก็ ๆ แลวขยายตัวใหญข น้ึ จนเปน สังคมเผาพันธุ เทวดา และในที่สดุ ก็กลายเปน นครหลายนคร เปนจกั รวรรดิ รัฐจึงเกิดจากมนษุ ย • มกี ารอา งองิ วา กฎหมายธรรมชาติเปนอนั หนึง่ อนั เดียวกับกฏ น่นั เอง ของพระผูเปนเจา ■ รัฐเปนชมุ ชนทางการเมอื งของประชาชน มีองคประกอบ 4 ประการคือ ■ ทฤษฎีวา ดวยความมอี ํานาจสงู สุดของพระสันตปะปา 1. ประชากร • เปน ทฤษฎีแรกทร่ี ะบใุ หร ฎั ฐาธิปตยหรือผูใชอ ํานาจอธปิ ไตยเปน 2. ดินแดง คนธรรมดา 3. อํานาจอธปิ ไตย 4. รัฐบาล ■ ทฤษฎวี าดวยความมีอํานาจสงู สุดของกษัตรยิ  • ถือวากษตั ริยเ ปนรัฏฐาธิปต ยหรือผูมีอํานาจสงู สุดในรฐั ■ NATION มคี วามหมายลึกกวา STATE หรอื รัฐ โดย NATION หมายถึง • บุคคลแรกทใี่ ชคําวา “อาํ นาจอธิปไตย” คอื นักปรชั ญาการเมือง ความเปน อนั หนง่ึ อนั เดยี วกนั ในทางวฒั นธรรม ประวัตศิ าสตร หรอื มี ฝร่งั เศสช่อื โบแดง (JEAN BODIN) วิวฒั นาการทางการเมอื งการปกครองรวมกนั • ผสู นบั สนนุ ทฤษฎนี ้อี กี คนคอื โธมสั ฮอบส ■ ความเปนรัฐในแงน ติ บิ ุคคล จะกลาวไดคอื ■ ทฤษฎีวา ดวยอํานาจอธิปไตยเปนของชาติ 1. ในแงก ฎหมายเอกชน รัฐเปนนติ บิ ุคคลหรอื ไมข ้นึ อยกู ับ • แนวคิดนี้มาจากรุสโซ (ROUSSEAU) กฎหมายเอกชนของแตละรัฐเอง ขอ น้ีอธบิ ายไดว า รัฐไมใ ชนิติ บคุ คลตามกฎหมายเอกชนของไทยและประเทศใดๆ ■ ทฤษฎีวาดวยอาํ นาจอธิปไตยเปนของประชาชน 2. ในแงก ฎหมายระหวางประเทศ ซง่ึ เปน กฎหมายมหาชนตาม • ทฤษฎีน้สี นบั สนุนใหจ ัดรปู แบบการปกครองแบบใดแบบหน่งึ ความหมายและการจัดประเภทแนวหนึ่ง รัฐเปนนติ บิ ุคคล แต ดงั นีค้ ือ ในแงก ฎหมายมหาชนทัว่ ไป เชน กฎหมายรฐั ธรรมนญู และ O แบบประชาธิปไตยโดยตรง กฎหมายปกครอง รัฐจะเปน นติ ิบุคคลหรอื ไม ข้นึ อยูก บั O แบบประชาธิปไตยโดยออม กฎหมายมหาชนของแตละรัฐ ขอ น้อี ธบิ ายไดวารัฐไมใ ชนิติ บุคคลตามกฎหมายมหาชนของไทยและประเทศใดๆ ■ อาํ นาจอธปิ ไตยมลี ักษณะทสี่ ําคัญดังตอไปนี้ 1. ความเด็ดขาด ■ นติ ริ ัฐ หมายถงึ รฐั ท่ยี อมอยภู ายใตบงั คบั แหงกฎหมาย หลักนีใ้ หค วาม 2. ความครอบคลมุ ท่ัวไป คมุ ครองประชาชน วา การดาํ เนินงานใดๆ ก็ตามของรฐั จะตอ งเปนไปตาม 3. ความถาวร กฎหมายมใิ ชอําเภอใจของผูปกครองประเทศ 4. ความไมอาจถูกแบงแยกได 2.3 ปรัชญาวา ดวยอํานาจอธปิ ไตย ■ อาํ นาจอธิปไตยเปนองคป ระกอบประการหนึ่งของรฐั ถา ไมม อี ยูในสังคม ■ อํานาจ หมายถึง ความสามารถทจ่ี ะปฏิบตั ิการอยา งใดอยางหนึ่ง ใด สังคมนน้ั กไ็ มเรียกวารัฐ อาํ นาจอธปิ ไตยน้ันไมอาจถกู แบงแยกกนั ออกเปน หลายเจา ของได ถาแบงกันเปน เจา ของรฐั เดิมก็สญู สลายหรือตอ ง ■ ตามพจนานุกรม อาํ นาจ แยกออกเปนสองคาํ คอื “POWER” และ แยกออกเปน สองรัฐ “AUTHORITY” ความแตกตางระหวางคําสองคาํ นี้จะปรากฏชดั ใน กฎหมายเอกชนและกฎหมายระหวา งประเทศมากกวากฎหมายมหาชน ดร.นิตินัย ขํามาลยั

กฎหมายมหาชน 6 ___________________________________________________________________________________________________ ■ ทฤษฎีการแบงแยกอาํ นาจหรอื การแบง แยกหนา ที่เปน แนวความคิดที่ • สมยั แรก – กอ น ค.ศ.1758 ซ่ึงเปน ปท ี่มกี ารใชมหาบตั ร ตอ งการสนบั สนุนหลักการทว่ี า สมาชิกในสงั คมควรแบงงานหรือแบงหนา ท่ี (MAGNA CARTA) ซง่ึ ยังเปนการใชท มี่ ลี ักษณะเล่อื นลอย กันทํา เพือ่ จะไดม ีหลักประกันวา จะไมถกู รังแกโดยอาํ นาจเผดจ็ การของ ผูใด กลา วอกี นัยหนึ่ง ทฤษฎีนตี้ องการโตแยงหลักการรวมอาํ นาจหรอื การ • สมัยท่สี อง – เรม่ิ แตมกี ารใชมหากฎบัตร จนถงึ สมยั ประกาศ ตัง้ ตนเปน เผด็จการนั่นเอง อิสรภาพในสหรัฐอเมรกิ า (พ.ศ.2319) มลี ักษณะเปน อภิชนาธิป ไตย (OLIGARCHY) ■ รปู แบบการใชอํานาจอธปิ ไตย มที ฤษฎแี ละวิธปี ฏบิ ัติรองรบั ไวด ังนค้ี ือ 1. กรณีองคก รเดยี วเปนผูใชอ าํ นาจอธิปไตย • สมัยทสี่ าม - เริม่ แตสมยั ประกาศอิสรภาพในสหรฐั อเมริการ 2. กรณฝี า ยนิติบัญญัตแิ ละฝา ยบริหารใชอาํ นาจโดยองคก ร จนถงึ สมยั สิน้ สดุ สงครามโลก (พ.ศ.2488) ในสมยั นี้รฐั ธรรมนญู เดียวกัน จะตองมีบทบญั ญตั เิ กี่ยวกบั การแบงแยกอาํ นาจและการ 3. กรณฝี ายบรหิ ารและฝายตุลาการใชอ ํานาจโดยองคกรเดียวกนั ประกันสิทธเิ สรีภาพของราษฎร 4. กรณแี บง แยกองคกรซึ่งทําหนาที่ตา งๆ ออกจากกนั อยา งเกอื บ เดด็ ขาด • สมยั ทส่ี ี่ – สมัยปจ จบุ นั 5. กรณแี บงแยกองคกรซึ่งทาํ หนาท่ีตา งๆ ออกจากกัน แตใ ห เกย่ี วของกนั ไดม ากข้นึ ■ ท่ีวา “สังคมใดท่ีไมม กี ารแบง แยกอาํ นาจ สังคมนัน้ หาไดช่ือวา มี รฐั ธรรมนญู อยูไ ม” เปนขอ ความจากขอ 16 ของปฎิญญาวา ดวยสิทธิของ ■ ประเทศไทยจัดรูปแบบของการใชอํานาจอธปิ ไตยโดยแบงแยกองคกรซ่ึง มนุษยแ ละราษฎรของฝรัง่ เศส ซ่ึงเปนการใหความหมายของรฐั ธรรมนญู ไว ทาํ หนา ทีต่ างๆ ออกจากกนั เปน 3 องคก รคอื องคกรนิติบญั ญตั ิ และองคกร วา จะเปน รัฐธรรมนูญได ตอ งยอมรบั หลกั การแบงแยกอาํ นาจตามทฤษฎี ตุลาการ แตใหเ กยี่ วขอ งกันได ดังทเ่ี รียกวาระบบรัฐสภา ซงึ่ มใี ชอ ยใู น ของมองเตสกเิ ออ ความเชอ่ื ท่แี พรห ลายอยูใ นสมยั ทสี่ ามของประวตั ิ องั กฤษ ญ่ีปุน เปน ตน แนวความคิดในการจัดทํารัฐธรรมนูญ แตป จจบุ นั ความเชือ่ นี้ผอนคลายลง มากแลว 3. ความรทู ่ัวไปเกี่ยวกบั กฎหมายรฐั ธรรมนญู ■ การแบง แยกรัฐธรรมนูญอาจถือเกณฑตางๆ ไดด งั น้ี 3.1 ประวตั ขิ องรฐั ธรรมนูญ 1. การแบง แยกตามรูปแบบของรัฐบาล – เปนแบบด้งั เดมิ ■ รฐั ธรรมนญู กบั กฎหมายรัฐธรรมนูญมคี วามหมายแตกตางกัน คอื กอ ใหเ กิดภาพลวงตา ไมชวยใหไดหลกั เกณฑอะไรดขี ้ึน กฎหมายรฐั ธรรมนูญ เปนกฎหมายท่ีวางระเบยี บหรอื กฎเกณฑทเ่ี ก่ียวกบั 2. การแบง แยกตามรูปของรัฐ รฐั กลาวคอื วา ดว ยดนิ แดน ประชากร อาํ นาจอธิปไตย และรฐั บาล A. รฐั ธรรมนญู ของรัฐเดี่ยว ตลอดจนความสัมพันธระหวางองคก รตา งๆ ทก่ี ําหนดขึ้นเพือ่ ทาํ หนาท่ี B. รฐั ธรรมนญู ของรฐั รวม แบง แยกกนั ออกไป โดยปกติแลว รัฐธรรมนญู ตองตราขน้ึ เปน ลายลกั ษณ 3. การแบง แยกตามวิธีการบัญญัติ อักษร A. รัฐธรรมนญู ท่ีเปนลายลกั ษณอ ักษร B. รฐั ธรรมนูญทม่ี ไิ ดเ ปน ลายลักษณอักษร ■ สว นกฎหมายรฐั ธรรมนญู คอื กฎหมายท่วี าดวยสถานบนั การเมืองตา งๆ 4. การแบงแยกตามวิธกี ารแกไ ข ในรฐั ซง่ึ รวมทง้ั รัฐธรรมนญู กฎมณเฑยี รบาล จารีตประเพณีทางการเมือง A. รัฐธรรมนญู ทแ่ี กไขงา ย และกฎหมายอื่นๆ ดวย ดวยเหตุน้ี กฎหมายรฐั ธรรมนญู อาจไมเ ปนลาย B. รัฐธรรมนูญทแี่ กไ ขยาก ลกั ษณอ กั ษรกไ็ ด เชน กฎหมายรัฐธรรมนญู ขององั กฤษหรอื แมแ ตจ ารตี 5. การแบง แยกตามกําหนดเวลาในการใช ประเพณีทางการเมืองของไทยเปนตน A. รัฐธรรมนูญชั่วคราว B. รฐั ธรรมนญู ถาวร ■ รฐั ธรรมนูญเปน กฎหมายทกี่ ําหนดระเบยี บหรือกฎเกณฑในการปกครอง 6. การแบงแยกตามลักษณะของรฐั สภา ประเทศ 7. การแบงแยกตามลักษณะของฝายบรหิ าร A. รฐั ธรรมนูญซง่ึ ฝา ยบรหิ ารตอ งรับผดิ ชอบตอรฐั สภา ■ การจัดทํารฐั ธรรมนญู มกี ารแบง เปนสีส่ มยั คอื ดงั ท่เี รียกวาระบบรัฐสภา B. รฐั ธรรมนญู ซงึ่ ฝายบรหิ ารไมต องรบั ผิดชอบตอ รัฐสภา ซึ่งเรียกวาระบบประธานาธิบดี 8. การแบง แยกตามลักษณะของฝา ยตุลาการ ดร.นติ ินยั ขํามาลยั

กฎหมายมหาชน 7 ___________________________________________________________________________________________________ ■ ในปจ จุบนั การแบง แยกจะพจิ ารณาโดยลกั ษณะการใชรัฐธรรมนญู หรือ • สภารางฯ สามารถทมุ เทเวลาสาํ หรับจัดทํารฐั ธรรมนญู ไดโดยไม ความมุงหมายในการมีรัฐธรรมนูญนัน้ ขึ้นเปน ประการสําคญั ดงั นนั้ จะแบง ตอ งพะวักพะวงกับงานอ่ืน รัฐธรรมนูญเปนสามประการคือ • เปนการลดความตึงเครยี ดทางการเมอื ง และเปน การประสาน 1. รฐั ธรรมนูญซงึ่ มกี ฎเกณฑตรงตอสภาพในสงั คม (NORMATIVE ประโยชนจ ากทุกฝา ย CONSTITUTION) – มกี ฎเกณฑ การปกครองสอดคลอ งกบั ลกั ษณะของสงั คมไมว า จะประชาธิปไตยหรือสงั คมนิยม การจัดทํารฐั ธรรมนญู ■ การนาํ หลกั เกณฑมาบญั ญตั ไิ วในรฐั ธรรมนญู 2. รฐั ธรรมนูญซงึ่ กาํ หนดกฎเกณฑการปกครองประเทศไวเกิน ความเปน จรงิ (NOMINAL CONSTITUTION) – มีลกั ษณะ • การคิดคนหาหลักเกณฑรัฐธรรมนูญขนึ้ เอง มกั ไดแก สมบรู ณแ ตยังขาดการปฏบิ ตั อิ ยางแทจรงิ รัฐธรรมนูญเกา แก 3. รัฐธรรมนญู ซึง่ กําหนดกฎเกณฑก ารปกครองประเทศไวต บตา • หรือการหยบิ ยมื หลักเกณฑจากรัฐธรรมนูญขอนานาประเทศ คน (SEMANTIC CONSTITUTION) – มลี ักษณะเผด็จการ ■ รฐั ธรรมนญู ทีเ่ ปนเจาตํารับ (AUTHORITY) ไดแก กฎหมายลายลกั ษณ 3.2 การจัดทํารัฐธรรมนญู อักษรบางฉบบั ของอังกฤษ รัฐธรรมนูญสหรัฐอเมรกิ า รัฐธรรมนญู ฝรัง่ เศส ■ อาํ นาจการจัดใหม รี ัฐธรรมนูญ หมายถงึ อํานาจทางการเมืองของคณะ และรัฐธรรมนูญรัสเซยี บุคคล หรือบุคคลที่อยใู นฐานะบันดาลใดม ีรัฐธรรมนูญขนึ้ ไดสาํ เร็จ ผมู ี อาํ นาจจึงหมายถงึ รฏั ฐาธิปต ย (SOVEREIGN) ■ ความสนั้ ยาวของบทบญั ญตั ิในรฐั ธรรมนูญ รฐั ธรรมนูญไมค วรมี มากมาตรา แตละมาตราไมค วรมขี อ ความยืดยาว การที่เขียนเพ่มิ เตมิ มาก ■ ผูมีอํานาจในการจดั ใหม รี ัฐธรรมนูญ จําแนกไดดังน้ี เทาใดจะยิ่งเปนการตัดทอนใหส นั้ ลงเทานัน้ • ประมขุ ของรฐั เปน ผจู ดั ใหม ีขึ้น • ผกู อ การปฏวิ ตั ิ หรือรัฐประหารเปน ผจู ดั ใหม ขี น้ึ ■ การท่จี ะรางใหร ัฐธรรมนูญสน้ั หรอื ยาว จะตองพจิ ารณา • ราษฎรเปน ผูจัดใหม ีขึน้ 1. ประวัตศิ าสตรและววิ ฒั นาการทางการเมืองของประเทศ • ประมุขของรัฐ คณะปฏิวตั แิ ละราษฎรรว มกนั จดั ใหมีขนึ้ 2. ประสทิ ธภิ าพของศาลหรือสถาบนั ตุลาการรัฐธรรมนญู ในการ • ผมู ีอํานาจจากรฐั ภายนอกจัดใหม ีขน้ึ ตคี วามรฐั ธรรมนญู 3. สถานะของรฐั ธรรมนูญอาจเปนเคร่ืองมือกาํ หนดความส้ันยาว ■ ท่วี า “รฐั ธรรมนูญเกิดจากอาํ นาจสําคัญสองประการคือ อาํ นาจการจัด ของรัฐธรรมนูญได ใหม แี ละอาํ นาจการจดั ทํารัฐธรรมนูญ” หมายความวา รัฐธรรมนูญจะตอง เกดิ จากความคิด และการจัดทํา ของผอู ยูใ นฐานะตา งกัน อยา งไรกต็ าม ■ จาํ นวนฉบับของรฐั ธรรมนูญ โดยทวั่ ไปควรมีฉบบั เดยี ว การมหี ลาย ในบางครง ผคู ดิ ใหม รี ัฐธรรมนญู ขึน้ กับผูจดั ทําอาจะเปน คนเดยี วกนั ได เชน ฉบับ รัฐธรรมนญู จะเสยี ฐานะความเปนกฎหมายสูงสุด แตก อ็ าจมบี ทแกไ ข ผูเปนหวั หนาในการปฏิวัติทีย่ กรา งรัฐธรรมนูญขนึ้ ใชดว ย แมกฎหมายอื่น เพม่ิ เตมิ (AMENDMENTS) เชน รัฐธรรมนูญสหรัฐอเมริกา หรือภาคผนวก เชน พระราชบัญญตั ยิ า พระราชบญั ญตั โิ รงรับจาํ นํา ฯลฯ กถ็ อื ไดว าเกิด (SUPPLEMENTARY ACTS) เชน รฐั ธรรมนูญอหิ รา น หรอื ปฏญิ ญา จากความคิดและการจดั ทําของผมู ีอาํ นาจตา งกัน ประกอบรฐั ธรรมนูญ (DECLARATION) เชน รัฐธรรมนูญฝรัง่ เศส ■ ผมู ีอํานาจจัดทาํ รัฐธรรมนูญไดแ ก ■ การใหป ระชาชนแสดงความเห็นในรางรฐั ธรรมนญู มีหลาย • โดยบคุ คลคนเดยี ว รูปแบบ ดงั น้ี • โดยคณะบุคคล • โดยสภานิตบิ ัญญัตหิ รอื สภารา งรฐั ธรรมนญู 1. โดยการใหแ สดงความคดิ เห็นทั่วไปทางสอื่ มวลชน 2. โดยการใหป ระชาชน ผูม สี ทิ ธิออกเสยี งเลือกตั้งใหแ สดง ■ ผลดขี องการรางรฐั ธรรมนูญโดยสภารางรัฐธรรมนญู คือ • ทําใหไ ดส มาชกิ สภารางรัฐธรรมนญู จากบคุ คลหลายประเภท ประชามติ หลายวงการ 3. โดยการใหผ แู ทนประชาชนออกเสยี งเห็นชอบหรือไมเ หน็ ชอบใน รา งรัฐธรรมนญู ■ การจัดทํารัฐธรรมนญู โดยเอกชน ดังตัวอยา งในป 2516 เรื่อง ดร.นิตนิ ยั ขํามาลัย

กฎหมายมหาชน 8 ___________________________________________________________________________________________________ ศนู ยก ลางนสิ ิตนกั ศึกษาแหง ประเทศไทยไดต ง้ั คณะกรรมการราง 1. แกไ ขงา ย – รัฐธรรมนญู อาจแกไขเปล่ียนแปลงไดโ ดยเงอื่ นไข รัฐธรรมนญู เดยี วกับกฎหมายธรรมดา 2. แกไขยาก ■ กฎหมายประกอบรฐั ธรรมนญู (ORGANIC LAW) หมายถึง กฎหมาย ■ กระบวนการแกไขรัฐธรรมนญู อาจกระทาํ ไดต ามกระบวนการดังตอไปนี้ เกี่ยวกบั กฎเกณฑการปกครองประเทศ ซง่ึ แยกออกมาบัญญัติรายละเอยี ด 1. การควบคุมผเู สนอแกไข ตางหากออกไปจากรัฐธรรมนูญ 2. การควบคุมผดู ําเนินการพจิ ารณาแกไข 3. การควบคมุ วธิ ีการแกไข ■ การแยกออกมาบัญญตั ิไวตางหากมีผลดีคือ 4. การควบคมุ ระยะเวลาการแกไ ข 1. ทําใหก ารรา งรัฐธรรมนญู ซึ่งเปน หลักการใหญๆ สําเร็จไดรวดเรว็ 5. การใหป ระมุขของรฐั หรือประชาชนเขา มามีสว นในการแกไข 2. ทําใหรัฐธรรมนูญมขี อ ความและรายละเอียดนอย จดจาํ งาย 3. ทําใหก ารแกไขกฎเกณฑร ายละเอยี ดในกฎหมายประกอบ ■ การควบคุมผูเสนอขอแกไข ไดแก รัฐธรรมนูญเปน ไปไดงา ย • ประมุขของรฐั 4. ทําใหวางรายละเอยี ดเกยี่ วกับการปกครองไดเ หมาะสมกับ • สมาชกิ สภานิตบิ ญั ญัติ สถานการณบ า นเมืองเปน คราวๆ ไป • คณะรฐั มนตรี • ประชาชน ■ ประเทศไทยมีรัฐธรรมนูญทงั้ หมด 20 ฉบับ ■ การควบคุมผูดําเนินการพิจารณาแกไ ข สว นมากกาํ หนดใหส ภานติ ิ ■ รัฐธรรมนญู ฉบับที่ไดช ่ือวา เปนประชาธปิ ไตยทส่ี ดุ คือ ฉบับ พ.ศ.2489 บญั ญตั เิ ปนผดู ําเนินการพิจารณาแกไ ข โดยถอื วา สภานิตบิ ญั ญตั ิ เปน ประชาธปิ ไตยในเรื่องของการใหป ระชาชนเขาไปมสี ว นรว มกบั กจิ กรรม ประกอบดว ยผูแทนซง่ึ ราษฎรไดเ ลือกต้งั ตามบญั ญตั ขิ องรฐั ธรรมนูญ ถา ทางการเมอื ง สว นฉบบั พ.ศ.2492 และ 2517 เปนประชาธปิ ไตยในเรอื่ ง หากเปน ระบอบสองสภานิติบัญญตั ิ สภานติ บิ ัญญัตทิ ้งั สองจะประชมุ วิธีการจัดทาํ และการคมุ ครองสิทธเิ สรีภาพของพลเมือง รว มกนั แกไ ข 3.3 การแกไขและยกเลิกรัฐธรรมนูญ ■ การควบคุมวธิ ีการแกไข ไดแก ■ การแกไขเปลย่ี นแปลงรฐั ธรรมนญู หมายถึง การเปลีย่ นแปลง • การลงมตใิ หความเหน็ ชอบขอ เสนอขอแกไ ข รัฐธรรมนูญไมวาแกไ ขขอความท่มี อี ยูแลว หรือเพม่ิ เตมิ ขอความใหม • การใหความเห็นชอบผลของการแกไ ขของ คณะกรรมการ ■ ในรัฐธรรมนญู สหรฐั อเมรกิ าเรยี กวา AMENDMENT บางประเทศเรยี ก • การใหความเห็นชอบเพื่อสง ใหประมขุ ประกาศใช REVISION รฐั ธรรมนญู อหิ รานเรียกวา SUPPLEMENT บงั คับ ■ บทบญั ญัตใิ นรฐั ธรรมนญู ท่หี า มมกี ารเปล่ียนแปลงมักเปนเรอื่ ง ■ การควบคุมระยะเวลาแกไ ข ตองใหระยะเวลานานพอสมควร 1. ลกั ษณะรฐั บาลแบบสาธารณรัฐ 2. บัญญัตเิ กีย่ วกับสทิ ธเิ สรภี าพของราษฎรบางเรอื่ ง ■ การแกไ ขรฐั ธรรมนูญของไทย กาํ หนดการแกไ ขคอื 3. อาณาเขตประเทศ 1. ผูริเริ่ม – คณะรฐั มนตรีหรอื สมาชกิ สภาผแู ทนราษฎรไมน อยกวา 4. ศาสนาประจําชาติ หน่งึ ในสาม 5. ความเปนเอกภาพ 2. รูปแบบ – ตอ งเสนอเปนรา งรัฐธรรมนูญแกไขเพมิ่ เติม (ไมใชราง 6. ความสัมพันธระหวางรฐั บาลของมลรัฐกบั รัฐบาลกลาง พระราชบัญญตั )ิ 7. ลักษณะเศรษฐกิจ สังคม และการเมืองแบบสังคมนยิ ม 3. การพจิ ารณาแกไข มสี ามวาระ A. วาระแรก “ขนั้ รบั หลักการ” ■ เงือ่ นไขในการแกร ัฐธรรมนูญ มีได 2 วธิ คี ือ B. วาระทสี่ อง “ขน้ั พจิ ารณาเรียงลําดับมาตรา” C. วาระทส่ี าม “ขนั้ สดุ ทาย” ดร.นิตนิ ยั ขาํ มาลยั

กฎหมายมหาชน 9 ___________________________________________________________________________________________________ 4. การประกาศใช – นํารางทูลเกลา ฯ ถวายเพ่ือลงพระปรมาภิไธย 2. ความผิดฐานกบฏก็ดี หรือฐานอ่ืนกด็ ียอมถูกลบลา งไปหมดโดย เพ่อื ประกาศใช ถือเสมอื นหน่งึ ไมเคยกระทําผิดมาเลย ดวยเหตุน้ีจงึ ไม จาํ เปน ตองมี พรบ.นิโทษกรรม ■ การกาํ หนดขอหามการแกไ ขรัฐธรรมนญู ไวใ นรฐั ธรรมนูญ จะหา มโดย เดด็ ขาดคงทาํ ไมไ ด และจะเปน การย่วั ยุใหผ ปู ระสงคจะขอแกไขเปลีย่ นเปน ■ ในประเทศไทย เมอ่ื ประกาศรัฐธรรมนูญแลว มกั จะมกี ารตรา พรบ.นิ ยกเลิกรฐั ธรรมนญู แทน แตอ าจกําหนดขอ หามการแกไขรฐั ธรรมนญู บาง โทษกรรมแกคณะปฏิวตั ริ ัฐประหารเสมอ เพราะผูทตี่ รามใิ ชคณะปฏิวัติ มาตรา หรือบางหลักการในรัฐธรรมนญู รัฐประหารเอง การเสนอรางดงั กลาวจึงเทา กบั คณะปฏิวัตริ ัฐประหารแสดง ตนโดยเปดเผยตอ รัฐสภาขอยกเวน ความผิด ซง่ึ หวงั ผลในทางจติ วิทยา ■ การยกเลิกรัฐธรรมนูญ อาจกระทาํ ได 2 วิธคี อื การเมอื ง 1. การยกเลิกรัฐธรรมนูญโดยวิถที างรัฐธรรมนญู 2. การยกเลกิ รัฐธรรมนูญนอกวิถีทางรัฐธรรมนูญ ■ ในสมัยการปฏวิ ัติ พ.ศ. 2501, 2514 และ 2520 มสี ่งิ ตางๆ กําหนดโดย คณะปฏิวตั ิสามประการคือ ■ การยกเลิกรัฐธรรมนูญนอกวถิ ีทางรฐั ธรรมนญู คือ การยกเลิกโดยการ ปฏวิ ัติหรอื รัฐประหาร 1. แถลงการณข องคณะปฏวิ ัติ 2. ประกาศของคณะปฏิวตั ิ ■ การปฏวิ ัติ (REVOLUTION) คอื พฤติการณใ นการเลกิ ลมหรือลม ลา ง 3. คาํ สั่งของหวั หนา คณะปฏวิ ตั ิ ระบอบการปกครองหรือรัฐบาลซ่งึ ครองอํานาจอยูแลวน้นั โดยใชกาํ ลงั บงั คบั แลวสถาปนาระบอบการปกครองหรือจดั ตง้ั รัฐบาลข้นึ ใหม” 3.4 โครงรา งของรัฐธรรมนูญ ■ คาํ ปรารภ (PREAMBLE) ในความหมายของกฎหมายรฐั ธรรมนญู ■ การรัฐประหาร (COUP D’ETAT) หมายถงึ การใชก าํ ลังหรือการกระทาํ หมายถึง บทนาํ เรือ่ งรฐั ธรรมนญู ซง่ึ อาจแสดงเหตุผลแหง การมรี ฐั ธรรมนญู อนั มิชอบเพอ่ื เปลยี่ นแปลงรฐั บาล ฉบบั น้ัน หรอื อาจวางหลกั พนื้ ฐานทวั่ ไป (FUNDAMENTAL PRINCIPLE) ของรัฐธรรมนญู หรือพรรณาเกียรติคุณของผูจัดทําก็ได ■ การปฎิวัตติ างจากรฐั ประหารสองประการคอื ■ คําปรารภของรัฐธรรมนูญนานาประเทศมกั จะมขี อ ความดังตอไปนี้ 1. ประการแรก – การปฏิวัติเปน การเปล่ียนจากระบอบหนึง่ ไปสู ก. ขอ ความแสดงใหท ราบที่มาหรอื อํานาจจัดใหมีรัฐธรรมนูญ ระบอบหนง่ึ ขณะทร่ี ฐั ประหารเปน เพยี งการเปลี่ยนแปลงอํานาจ ข. ขอความที่แสดงใหเ หน็ ความจําเปนในการทีต่ อ งมีรฐั ธรรมนูญ การบริหารประเทศโดยฉบั พลนั เพื่อเปลีย่ นแปลงรฐั บาล แตไ ม ใหม เปลีย่ นระบอบการปกครองประเทศ ค. ขอความท่แี สดงวัตถปุ ระสงคในการบัญญัติรัฐธรรมนญู หรือ 2. ประการทส่ี อง - การปฏวิ ัตผิ กู ระทํามักไดแ กประชาชนทรี่ วมตวั ปณธิ านของรัฐธรรมนญู กันขนึ้ อาจมกี ารใชกาํ ลังอาวุธหรอื แรงผลักดนั ทางการเมืองอืน่ ง. ขอ ความทแี่ สดงถงึ อํานาจในการจัดทํารัฐธรรมนญู ก็ได สว นการรฐั ประหารผกู ระทาํ การมกั ไดแ กบคุ คลสําคัญใน จ. ขอความแสดงถงึ ประวตั ิของชาติ คณะรัฐบาล หรอื โดยคณะทหาร ฉ. ขอ ความประกาศสิทธแิ ละเสรภี าพของราษฎร ■ การใชกําลงั ลม ลา งรฐั บาลน้ัน กอใหเกดิ ผลตรงกันขา มสองประการคือ ■ คําปรารภมีประโยชนค ือ ถาทําไดสาํ เร็จก็จะเปน การสถาปนารัฏฐาธิปต ยใ หม แตถา ไมสําเร็จก็จะ ก. ชว ยใหร ัฐธรรมนูญสละสลวยขึน้ เปนกบฏ ข. ชว ยในการตีความบทบญั ญตั ิในรฐั ธรรมนูญ ค. ชวยใหท ราบถงึ ประวัตกิ ารเมืองของประเทศน้ัน ■ รฐั ประหารท่ที าํ สาํ เรจ็ คณะปฏิวัติหรอื รฐั ประหารยอ มทรงไวซ ง่ึ อาํ นาจ ง. ชวยใหทราบประวัติการจัดทาํ รัฐธรรมนูญเลมนั้น อธปิ ไตย กอใหเ กดิ ผลยอ ยๆ ลงไปอกี กค็ อื จ. บทบญั ญัตบิ างเรือ่ งอาจบัญญัตไิ วท ี่อนื่ ไมไดก ็อาจนาํ บัญญัติไว ในคาํ ปรารภ 1. สถาบันการเมืองทีต่ ้งั ข้ึน เชน รัฐสภา คณะรฐั มนตรี ยอมถกู ยกเลิกไปในตัว เวนคณะปฏวิ ตั จิ ะกาํ หนดเปอ ยา งอืน่ ■ เน้อื ความของรัฐธรรมนญู จะวาดว ยเรอื่ งตา งๆ ดงั ตอไปนี้ ดร.นิตินยั ขํามาลยั

กฎหมายมหาชน 10 ___________________________________________________________________________________________________ 1. กฎเกณฑการปกครองประเทศ (ORGANIZATIONAL CHART) 1. สมาพนั ธรฐั (CONFEDERATION) เกิดจากสนธสิ ญั ญารวมกัน 2. บทบัญญัติเกี่ยวกับสทิ ธเิ สรภี าพของประชาชน (BILL OF ของรัฐอิสระทีส่ มัครใจรวมกนั RIGHT) 2. สหรฐั (UNITED STATES) หรอื สหพนั ธรัฐ (FEDERAL 3. กฎเกณฑอืน่ ๆ ในรฐั ธรรมนญู (TECHNICAL PROVISIONS) STATE) คอื การรวมตัวของรัฐตางๆ ที่เปนมลรฐั เกิดเปนรัฐใหม หรอื กฎเกณฑตามแบบพิธี (TECHNICAL RULES) เชน ■ การแบงปน อํานาจระหวางรัฐบาลกลางและรฐั บาลมลรฐั เปน ระบบคู A. กฎการแกไ ขเพ่มิ เติม – AMENDATORY คือ ตา งกม็ อี าํ นาจในขอบเขตของตน (DUAL SYSTEM) ดงั นี้ ARTICLES B. ความเปน กฎหมายสูงสุด – SUPREMACY 1. การอํานาจนิติบญั ญตั ิ – แตละมลรฐั มีรฐั ธรรมนูญของตนเอง C. หนา ท่ีพลเมือง – CIVIC DUTIES แตบ ทกฎหมายและรัฐธรรมนญู จะขัดกบั รฐั บาลกลางไมไ ด D. แนวนโยบายแหงรัฐ – STATE POLICY E. บทเฉพาะกาล – INTERIM PROVISIONS 2. การใชอ าํ นาจบรหิ าร – มลรฐั มเี มอื งหลวงตนเอง มีรัฐบาล ตนเอง มผี วู า การรัฐ (GOVERNER) ■ ในการยกรงเนื้อความรัฐธรรมนูญของไทย มักจะมขี อ ถกเถยี งในเร่ือง 1. การกาํ หนดบทบางของกษัตรยิ และการใชพระราชอํานาจ 3. การใชอ าํ นาจตลุ าการ – มีศาลของตนเอง เรยี ก (STATE 2. สทิ ธิและเสรีภายของชนชาวไทย COURT) 3. แนวนโยบายแหง รัฐควรเปน อยา งไร 4. รฐั สภาควรประกอบดว ยกส่ี ภา สมาชิกแตละสภาควรมาจาก ■ รปู แบบของรัฐตามรัฐธรรมนญู ไทย มลี ักษณะดังน้ี การเลือกตั้งหรือไม 1. ประเทศไทยเปนรัฐเดีย่ ว (UNITARY STATE) 5. คุณสมบตั ขิ องสมาชิกสภา A. มดี ินแดนที่เปนอันหน่งึ เดียวกนั ทงั ป ระเทศ 6. การเลอื กต้ัง รวมเขตหรอื แบงเขต B. มีองคกรและวิธใี ชอ าํ นาจอธปิ ไตยในลกั ษณะ 7. อื่นๆๆๆ เดียวกนั ท้งั ประเทศ 2. ประเทศไทยเปนราชอาณาจกั ร (KINGDOM) 3.5 รปู ของรฐั และรูปแบบของประมขุ ของรฐั ■ รูปของรฐั จาํ แนกได 3 ประการดังนี้คือ ■ ราชอาณาจักร ในทางรัฐธรรมนูญหมายถึง รฐั ซ่ึงมีพระมหากษัตรยิ เปน ประมุข 1. รัฐเด่ียว – UNITARY STATE 2. รฐั รวมสองรฐั – UNION ■ “ราชอาณาจักรไทย เปน อนั หนึง่ อันเดียวกนั ” หมายถึง คาํ วา 3. รฐั รวมหลายรัฐ – FEDERATION “ราชอาณาจกั ร” คือ ดินแดนท่เี ปนของประเทศไทยทง้ั หมด ไมว าพื้นดนิ พนื้ นาํ้ หรอื พนื้ อากาศ และ “เปน อันหน่ึงอนั เดียวกัน” คอื รปู ของรัฐซง่ึ เปน ■ รัฐเดี่ยว ไดแ กร ัฐซง่ึ เปนเอกภาพ ไมไ ดแ บงแยกออกจากกัน รัฐเดี่ยว มกี ารใชอํานาจอธิปไตยเปน อันหนึง่ อนั เดยี วกันทง้ั ประเทศ ■ รัฐรวมสองรฐั ไดแกรฐั รวมสองรัฐมปี ระมขุ รวมกันหรอื ใชอ ํานาจ ■ รปู แบบของประมขุ ของรัฐมี 2 รปู แบบ คอื ภายนอกรว มกนั แตใชอ ํานาจภายในแยกกนั มีสองประเภท 1. ประมุขของรัฐแบบประธานาธิบดี 2. ประมุขของรัฐแบบพระมหากษตั รยิ  1. รัฐรวมทม่ี ีประมุขรวมกัน (PERSONAL UNION) เชน ฮอลแลนดกบั ลักเซมเบอรก (ค.ศ.1815-1890) เม่ือเปลี่ยน ■ ประมขุ ของรัฐแบบประธานาธิบดี มี 3 ประเภทคือ ประมขุ รัฐรวมกย็ อ มสน้ิ สดุ ลง ปจ จุบันไมม ีแลว 1. ประธานาธิบดใี นฐานะท่ีเปนประมขุ ของรัฐ และประมุขฝาย บรหิ ารในรัฐบาลแบบประธานาธบิ ดี – สหรัฐอเมรกิ า เม็กซิโก 2. รฐั รวมท่ีใชอ ํานาจภายนอกรว มกนั แตอ าํ นาจภายในแยกจาก อารเจนตินา อนิ โดนเี ซีย กัน (REAL UNION) เชน สวีเดนกบั นอรเ วย (ค.ศ.1815-1905) 2. ประธานาธบิ ดีในฐานะท่ีเปน ประมุขของรฐั โดยมิไดเ ปน ประมุข ออสเตรยี และฮังการี (ค.ศ.1867-1918) ปจจบุ นั ไมมแี ลว ฝายบริหารในรฐั บาลแบบรัฐสภา – มาจากการเลือกต้งั ไมตอง มคี วามรบั ผิดชอบทางการเมอื ง เชน อนิ เดยี สิงคโปร เยอรมัน ■ รัฐรวมหลายรัฐ มีสองประเภท ตะวนั ตก ดร.นติ นิ ยั ขาํ มาลัย

กฎหมายมหาชน 11 ___________________________________________________________________________________________________ 3. ประธานาธบิ ดใี นฐานะประมุขของรัฐ ซง่ึ รวมกันบริหารราชการ ■ ววิ ัฒนาการของการปกครองแบบประชาธปิ ไตย มีวิวัฒนาการมาจาก แผนดินกับนายกรัฐมนตรี ระบอบการปกครองโดยตรงของนครรฐั แหง ประเทศกรีกโบราณ คือ “นคร รฐั เอเธนส” ระบอบการปกครองน้ีเจริญรุงเรืองมากในยคุ นนั้ ตอมาระบอบ ■ ประมุขของรัฐแบบพระมหากษัตริย แบง ได 3 ประเภท ไดแ ก การปกครองนี้ไดส ลายตวั ไปจากประเทศกรกี และมาเจริญเตบิ โตใน 1. พระมหากษัตริยในระบอบสมบรู ณาญาสิทธริ าชย ประเทศองั กฤษอนั เปน ผลสืบเนือ่ งมาจากพวกขุนนางเจาทีด่ ินไดเ ขาไปมี (ABSOLUTE MONARCHY) บทบาทในระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยมอยางรวดเร็ว จนทาํ ใหกลายเปน 2. พระมหากษตั ริยในระบอบปรมิตาญาสิทธิราชย (LIMITED พวกเดยี วกันกบั พวกชนชั้นกลาง ชนชั้นกลางนไี้ ดจดั ระบบการปกครองโดย MONARCHY) มีพระราชอาํ นาจทุกประการ เวน แตท ต่ี องถูก การเขารว มบรหิ ารชมุ ชนดวยตนเอง และถือวา อาํ นาจอันชอบธรรมแหงการ จาํ กัดโดยบทบญั ญัติแหงรัฐธรรมนูญ ปกครองตอ งมาจากปวงชน 3. พระมหากษัตริยภายใตรัฐธรรมนญู (CONSTITUTIONAL MONARCHY) ไดแก ประเทศไทย สหราชอาณาจกั ร ■ ระบอบการปกครองแบบประชาธิปไตยตามความหมายทีเ่ ขาใจใน ปจจบุ ัน คือ การปกครองที่มีหลักเกณฑตาํ่ สดุ 3 ประการคือ ■ ฝายเหน็ วาพระมหากษัตรยิ นา จะดีกวา ประธานาธบิ ดี ใหเหตุผลวา 1. พระมหากษัตรยิ ทรงเปน ทีม่ าแหง เกียรตศิ ักดิ์ 1. ผูปกครองจะตอ งไดรับความยนิ ยอมจากผูใตป กครอง 2. พระมหากษัตริยท รงเปน กลางในทางการเมอื ง 2. ผใู ตปกครองจะตองมีสทิ ธิเปลีย่ นตัวผปู กครองไดเปนครัง้ คราว 3. พระมหากษัตริยท รงเปน พระประมขุ ถาวร 3. สิทธิมนุษยชนขัน้ มลู ฐานของประชาชนจะตองไดรับการปกปอง 4. พระมหากษัตรยิ ทรงเปน ศูนยร วมแหง ความเปน ชาติ และความ สามคั คขี องคนในชาติ คุมครอง ■ การเขาสตู ําแหนง ประมุขของรฐั แบบพระมหากษัตริยอ าจทําไดหลายวิธี ■ ระบอบการปกครองแบบประชาธิปไตย หมายถงึ ระบอบการปกครองที่ คอื อาํ นาจอธิปไตยเปนของปวงชน ประชาชนมสี ิทธิเสรีภาพ โดยอาศยั หลักการของการแบง แยกอาํ นาจ และหลกั การทีว่ าดว ย “ความถกู ตองแหง 1. ปราบดาภิเษก กฎหมาย” 2. การสบื ราชสมบัติ 3. การสืบราชสมบัติโดยความเห็นชอบจากรฐั สภา ■ องคประกอบของระบอบการปกครองแบบประชาธิปไตย ไดแ ก 4. การครองราชสมบัตโิ ดยวิธีเลอื กตงั้ ระหวางผูมีสิทธิ 1. การเลือกตงั้ 2. หลกั การแบง แยกอาํ นาจ ■ การมีพระมหากษัตริยเ ปน ประมขุ กับการมรี ะบอบการปกครองแบบ 3. หลกั การวา ดวยความถกู ตองแหงกฎหมาย ประชาธปิ ไตย สามารถจดั ใหเขากนั ไดโดย ■ หลกั เกณฑของการเลอื กตัง้ มีหลกั เกณฑวาประชาชนจะ • กาํ หนดใหก ารสืบราชสมบตั ิตองอาศัยความ 1. สามารถเลอื กต้ังบุคคลหนึง่ มาเลอื กต้ังบุคคลหลายๆ คนบัญชี เหน็ ชอบของรฐั บาล หน่งึ จากหลายๆ คน 2. มสี ิทธิเสรภี าพท่ีจะเลือกตง้ั หรือไมเลอื กต้ังผใู ด • กาํ หนดใหพระมหากษัตริยใ ชพ ระราชอาํ นาจภายใต 3. มโี อกาสทราบความคดิ เหน็ ของผรู บั สมคั รเลอื กตัง้ รัฐธรรมนูญ 4. ตอ งมีสิทธเิ สรภี าพแลกเปล่ยี นความคิดเห็นซึ่งกนั และกนั • กําหนดใหพ ระมหากษัตริยไมต อ งรับผิดชอบทง ■ การเลอื กตง้ั จะตองเปนเปนไปตามหลักเกณฑค ือ การเมอื งโดยมผี ูล งนามรบั สนองพระบรมราช 1. หลกั อสิ ระแหง การเลอื กตัง้ โองการในพระราชหตั เลขา ประกาศพระบรมราช 2. หลกั การเลอื กตั้งตามกําหนดเวลา โองการ หรอื กฎหมายตางๆ 3. หลักการเลือกตง้ั อยางแทจริง 4. หลักการออกเสยี งโดยทวั่ ไป 4. ระบอบการปกครอง 5. การเลือกต้งั อยา งเสมอภาค 6. หลกั การลงคะแนนลับ หรอื วธิ กี ารลงคะแนนเสียงอิสระอยา งอื่น 4.1 ระบอบการปกครองแบบประชาธิปไตย ดร.นติ ินัย ขาํ มาลยั

กฎหมายมหาชน 12 ___________________________________________________________________________________________________ ■ ระบบการเลอื กต้งั ดําเนินการได 3 แบบคือ วกิ ฤตการณทางสงั คมอาจถึงขึน้ ทีจ่ ะตองเปลีย่ นโครงสรา งของสังคม หรอื 1. การเลอื กตง้ั โดยทางตรงและทางออ ม อาจเปนวิกฤตการณท เ่ี ก่ียวกบั ความชอบธรรมแหงอํานาจปกครองที่ขน้ึ อยู 2. การเลือกต้งั แบบแบง เขตและการเลือกตัง้ แบบรวมเขต กบั ความเหน็ ฟองตอ งกนั ของประชาชนในประเทศ 3. การเลือกตงั้ ตามเสียงขางมากและการเลือกต้งั แบบสัดสวน ■ การทาํ ใหก ารปกครองแบบเผด็จการมีความชอบธรรมแหงอํานาจ ■ การเลือกตัง้ แบบรวมเขต ไดแ ก การเลือกตงั้ ทีถ่ อื เอาเขตพน้ื ทใ่ี นการ ปกครอง มีวิธีการ 2 แบบคอื ปกครองเปน หลัก โดยไมคํานึงวา เขตพ้นื ทกี่ ารปกครองดงั กลาวจะมี ผแู ทนราษฎรในเขตเลือกตง้ั น้ีก่ีคน 1. เผด็จการแบบปฏวิ ัติ ผเู ผด็จการจะสรางความชอบธรรมแบบ ใหมเพื่อทดแทนความชอบธรรมแบบเดมิ อยางชนดิ หนา มือเปน ■ การเลอื กต้ังแบบแบงเขต เปน การเลือกตงั้ แบบแบงเขตพน้ื ทข่ี องจังหวดั หลังมือ ทําใหเ กิดวิกฤตการณอ ยา งรนุ แรง ทมี่ ีราษฎรออกเปนเขตๆ ผมู สี ทิ ธเิ ลอื กตัง้ ก็มสี ิทธิลงคะแนนเสียงเฉพาะ ผสู มคั รรบั เลอื กตงั้ สําหรบั เขตท่ตี นอยเู ทาน้ัน 2. เผดจ็ การแบบปฏิรูป ผเู ผด็จการไมม ีความมงุ หมายจะนาํ ความชอบธรรมแบบใหมมาทดแทนทง้ั หมด เน่ืองจาก อุดมการณผูเ ผด็จการกไ็ มไ ดขัดแยง อยางลึกซึ้งกบั ระบบสังคม ในขณะนนั้ ■ โครงสรา งของสถาบนั การเมืองในระบอบการปกครองแบบ ■ กาํ ลงั ทางวตั ถุทีใ่ ชค มุ ครองระบบเผดจ็ การ ไดแก ประชาธปิ ไตยเสรีนิยม มีพน้ื ฐานสําคัญคอื หลักการที่วา ดวยการ 1. กาํ ลงั ทหาร แบงแยกอาํ นาจ (อธิปไตย) 2. พรรคการเมืองแบบพรรคเดยี่ ว ■ ระบบการปกครองแบบรัฐสภา คอื ระบบการปกครองที่อาํ นาจของ ■ วิธกี ารท่ีทาํ ใหป ระชาชนยอมรับอาํ นาจปกครองแบบเผดจ็ การ องคกรฝายบริหารและองคก รฝายนิติบญั ญตั ิทดั เทียมกนั หรอื ใกลเคยี งกัน 1. การปราบปราม องคก รท้ังสองตา งควบคมุ ซ่ึงกนั และกัน และมกี ารประสานงานในการ 2. การโฆษณาชวนเชื่อ ดาํ เนนิ การตอกัน ระบบการปกครองแบบรัฐสภาน้ี องคก รฝายบรหิ ารจะ แบง เปน สององคกรคือ ประมขุ ของรัฐ ซง่ึ เปนกษัตรยิ ท ีส่ ืบสันตตวิ งศตอ ■ รปู แบบการปกครองแบบเผดจ็ การในระบบทนุ นิยม แบงออกเปน 3 ทอดกนั มา หรอื ประธานาธบิ ดีซึ่งมาจากการเลอื กต้งั และคณะรฐั มนตรีซงึ่ รูปแบบคือ มีหนา ท่ีรบั ผดิ ชอบในการบรหิ ารงานของรฐั 1. การปกครองแบบเผดจ็ กการโดยพรรคการเมืองชนิดพรรคเด่ียว 4.2 ระบอบการปกครองแบบเผด็จการ แบบฟาสซสิ ม ■ ระบอบการปกครองแบบเผด็จการมีความหมายเปนสองนัย 2. การปกครองแบบเผดจ็ การท่ีอาศยั พรรคการเมืองพรรคเดียว ความหมายประการแรก หมายถงึ ระบอบการปกครองชั่วคราว 3. การปกครองแบบเผด็จการโดยทหาร ท่ีมวี ัตถปุ ระสงคท่ีจะปกปกษร กั ษาระบอบการปกครองเดมิ ท่เี ผชิญกับ วิกฤตการณร า ยแรงในสังคมอนั อาจเปน อนั ตรายตอสถาบันการเมอื งและ ■ การปกครองแบบฟาสซิสม คือ การปกครองแบบเผด็จการในระบบทุน การปกครองท่ีมีอยูในขณะนนั้ นิยมท่มี ลี ักษณะดงั ตอไปนี้ ความหมายทีส่ อง หมายถงึ ระบอบการปกครองทอี่ ํานาจ • เปนการปกครองของประเทศอตุ สาหกรรม ปกครองของรัฐบาลมไิ ดม ที ีม่ าจากการเลือกต้ังของประชาชน อันเปนการ • มพี รรคการเมืองชนิดพรรคเดย่ี ว เลือกตงั้ ทว่ั ไปทีบ่ ริสทุ ธิ์ยตุ ธิ รรม ระบอบการปกครองแบบน้ี ประชาชนไมมี • จดั ใหม กี ารโฆษณาชวนเชอ่ื ในรปู แบบทันสมัย โอกาสถอดถอนรัฐบาลทต่ี นไมพอใจ และไมเปด โอกาสใหผ ูมคี วามคดิ เห็น ทางการเมืองไดเ สนอความคิดเห็นหรือวิพากษว จิ ารณการบรหิ ารประเทศ ■ สถาบนั การเมืองการปกครองของเผดจ็ การแบบฟาสซิสม ไดแก ของรัฐบาล 1. พรรคการเมอื งแบบพรรคเด่ียว 2. การจัดตงั้ สมาคมอาชีพ ■ ระบบการปกครองแบบเผดจ็ การเกิดขน้ึ เม่ือสังคมของประเทศเกดิ 3. การโฆษณาชวนเชื่อ วิกฤตการณรา ยแรง ซ่ึงอาจเปน วกิ ฤตการณทางสงั คมทจี่ ะเกดิ ขน้ึ เปนปกติ 4. การปราบปรามฝายตรงขา ม วสิ ยั และมีความรายแรงมากนอยตางกัน ในบางครง้ั ความรา ยแรงแหง ดร.นติ นิ ัย ขํามาลยั

กฎหมายมหาชน 13 ___________________________________________________________________________________________________ ■ เผดจ็ การแบบอนื่ ที่อาศัยพรรคการเมืองแบบพรรคเดยี่ ว มี ■ พรคคการเมืองพรรคเด่ียวในระบบเผดจ็ การปฏิวัตแิ บงออกได 2 1. เผดจ็ การอนุรักษน ิยม ประเภทคอื 2. เผด็จการแบบปฏริ ูป 1. พรรคคอมมวิ นิสต - มพี รรคคอมมิวนิสตรัสเซยี เปนแบบอยา งใน ■ เผด็จการทหาร มอี ยู 2 รปู แบบคือ การจัดตง้ั 1. ระบบเผด็จการทหารทแ่ี ทจ รงิ A. เผดจ็ การทหารแบบอนุรักษนิยม 2. พรรคปฏิวัตทิ ่ไี มใ ชพรรคคอมมวิ นิสต – เชน พรรคของเคมาล B. เผด็จการทหารแบบปฏริ ปู อตาเตริก ท่จี ัดตงั้ ในตรุ กี พรรคฟาสซิสตข องอิตาลี 2. ระบบเผด็จการท่มี ีทหารอยูเบือ้ งหลงั ■ ลกั ษณะสาํ คญั ของรัฐธรรมนูญของประเทศเผด็จการสงั คมนยิ มลักษณะ ■ ลักษณะสาํ คัญของประเทศในสงั คมนิยมคือ โครงสรา งในทางสงั คมและ หนงึ่ คอื การเลอื กตง้ั แบบหย่งั เสยี ง รัฐกําหนดใหมกี ารเลอื กตง้ั ทกุ ระดับ ทางเศรษฐกิจ คอื เปน สังคมทีเ่ ครอื่ งมอื ในการผลิตเปนของสว นรวมไมวา ต้งั แตผใู ชอ าํ นาจปกครองทองถ่นิ สมาชกิ รฐั สภาและประธานาธิบดี แทนท่ี จะเปน ของรฐั หรือขององคกรปกครองสว นทองถน่ิ หรอื สหกรณ ผูม ีสิทธเิ ลือกต้งั จะมสี ิทธิเลือกผูสมคั รหนึ่งในบรรดาผสู มัครรบั เลอื กต้ัง หลายคน แตกลบั มสี ิทธเิ พียงการใหก ารรบั รองหรือไมร ับรองเห็นชอบ ■ ทฤษฎีทวี่ าดวยรัฐและอาํ นาจทางการเมอื งทม่ี ีอยใู นรฐั น้ัน เปลยี่ นแปลง ผูสมัครรบั เลือกต้งั คนเดียว ดังนน้ั สิทธิเสรภี าพของประชาชนในทาง พฒั นาได 3 ข้นั ตอนคอื การเมืองจึงมีขอ จาํ กดั กลา วไดวา ไมมีการแขง ขันกันในทางการเมอื ง ขณะทม่ี กี ารเลือกตงั้ 1. รฐั มีฐานะเปน เครือ่ งมอื ในการใชอ าํ นาจปกครองของชนชั้นหนึ่ง ตออกี ชนชัน้ หนงึ่ 5. องคก รนิติบัญญัติ 2. รฐั มีฐานะเปน เครอื่ งมอื ในการสรา งสังคมทมี่ รี ะบบเศรษฐกิจ 5.1 แนวความคิดเกยี่ วกบั องคกรนติ บิ ญั ญตั ใิ นระบอบประชาธิปไตย แบบสงั คมนิยม ■ แนวความคิดเก่ียวกบั อํานาจอธิปไตยน้ันในอดตี ไดม ีแนวคดิ เกี่ยวกับผู เปน เจาของอํานาจอธิปไตยในยุคสมยั ที่พระมหากษตั ริยมีอํานาจในการ 3. รฐั จะหมดสภาพสิ้นสญู ไปจากสังคมมนุษย ปกครองรัฐกไ็ ดเกดิ ลทั ธเิ ทพาธิปไตยข้นึ ตอมาเมอื่ ผใู ชอ ํานาจปกครองรัฐ กดข่ขี ม เหงและรดี นาทาเรน ผคู นในปกครอง เพื่อท่จี ะรดิ รอนอํานาจของ ■ ทฤษฎีวาดวยการใชอ ํานาจเผด็จการแบบปฏิบตั ิ มีดังนี้ ผปู กครองแผน ดินก็ไดเกิดลัทธปิ ระชาธิปไตย • ทฤษฎี “จาโคแบงส” ในสมัยปฏวิ ัติใหญข องประเทศ ฝร่งั เศส – การใชอ าํ นาจเผดจ็ การเด็ดขาดแข็งกราว ■ มองเตสกิเออ ไดอธิบายวา รัฐหนง่ึ ๆ มีอาํ นาจ 3 ชนิดคือ 1. อาํ นาจนิติ • ทฤษฎขี องลทั ธิมารก ซิสมที่วา ดวยการปกครองแบบ บญั ญตั ิ 2. อํานาจบรหิ าร และ 3. อาํ นาจตลุ าการ และหลักการน้นี ําไป เผดจ็ การของคนงาน - เหน็ วา การทาํ ใหเ คร่ืองมอื บญั ญตั ิในการรางรัฐธรรมนูญของสหรฐั อเมรกิ า การผลิตเปนของสวนรวมอยางแทจ ริงและสมบรู ณ น้ันเปน ไปไดก ็โดยการใชอาํ นาจเผด็จการที่รนุ แรง ■ การกาํ หนดองคกรผูใชอ ํานาจ แขง็ กรา ว 1. องคก รผใู ชอ าํ นาจนิติบญั ญัติ คือ รัฐสภา 2. องคกรผูใ ชอาํ นาจบรหิ าร คือ คณะรฐั มนตรี หรือประธานาธิบดี ■ ทฤษฎวี า ดวยการใชอาํ นาจเผด็จการแบบปฏิวตั ิมีลกั ษณะคอื หรือประมขุ ฝา ยบริหาร 1. เปน การใชอํานาจเผดจ็ การช่ัวคราว คณะปฏิวตั เิ ปรียบเสมือนผู 3. องคกรผใู ชอาํ นาจตลุ าการ คือ ศาล พทิ กั ษหรืออนุบาลระบบการปกครองทจ่ี ัดตง้ั 2. เผด็จการปฏิวัติเปนเผดจ็ การท่ีมุงกลอ มเกลาเปลีย่ นแปลงนสิ ัย ■ บทบัญญตั ิทางการปกครองซ่งึ เปนทม่ี าของระบบรฐั สภาในองั กฤษที่ ทัศนคตขิ องประชาชนเพอ่ื ใหป ระชาชนสามารถใชเสรภี าพ ปละ สาํ คญั คอื ดํารงชวี ิตโดยไมตอ งมีการใชอ ํานาจเผดจ็ การ • แมกนา คารตา (MAGNA CARTA) – การเกบ็ ภาษี ■ เผด็จการปฏิวตั ิจะใชว ิธีการสองอยางควบคูกนั ไปคอื การลงโทษและ จะตอ งเปนไปตามความเหน็ ของสภาแมกนม่ั และ การโฆษณาชวนเชื่อ ดร.นติ ินยั ขาํ มาลัย

กฎหมายมหาชน 14 ___________________________________________________________________________________________________ บุคคลยอ มเปน อิสระ จะไมถ ูกจับกมุ คุมขัง โดยมไิ ด O เพ่ือเสริมกลไกของรัฐใหม คี วามสุขุมรอบคอบมาก มีคาํ พพิ ากษาและมไิ ดมโี ทษกาํ หนดไว ขึน้ • พระราชบัญญตั วิ า ดว ยคํารอ งขอสิทธิ ค.ศ.1629 • พระราชบัญญตั ิวาดวยสิทธิ ค.ศ.1688 O สรางสมดุลระหวา งฝายนติ บิ ญั ญัติกบั ฝา ยบรหิ าร • พระราชบัญญัตวิ า ดวยรัฐสภา ค.ศ.1911 ■ การจําแนกโดยคาํ นงึ ถึงลกั ษณะการแบงแยกอาํ นาจหนา ท่ีของการใช ■ แนวทางในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยหู วั พระปยมหาราช อาํ นาจอธปิ ไตย อาจแบงไดเปน มีความเปนมาเกี่ยวกับประชาธปิ ไตยคอื 1. แบบรัฐสภาในระบบประธานาธิบดี (PRESIDENTIAL 1. การจดั ตั้งสภาทปี่ รึกษาราชการแผนดินและสภาองคมนตรี MODEL) มีการแยกอาํ นาจอธปิ ไตยออกจากกันอยางเครง ครัด 2. การตราพระราชบัญญตั ลิ ักษณะปกครองทองที่ ร.ศ.116 และมคี วามสมดุลกนั ไดแ ก รัฐสภาของสหรัฐอเมรกิ า 3. การเลกิ ทาส 4. การปกครองทองถิ่น 2. แบบรฐั สภาในระบบรัฐสภา (PARLIAMENTARY MODEL) มี การรวมมือกันระหวา งอาํ นาจตา งๆ เรียกวารัฐสภาแบบอังกฤษ เชน รัฐสภาในองั กฤษ แคนาดา ออสเตรเลีย หรอื ประเทศไทย ■ แนวทางในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา เจาอยูหัว มีความเปนมาของ ■ องคประกอบของรัฐสภา ประกอบดวยจํานวนสภาและมวลสมาชกิ ของ ประชาธปิ ไตยดังน้ีคือ สภา 1. น้ําพระทยั ทม่ี ตี อผเู ปลีย่ นแปลงการปกครองในป ร.ศ.130 (พ.ศ. ■ สมาชิกของรฐั สภามหี ลายทม่ี า ไดแก 2454) 1. จากการเลอื กต้งั โดยตรงจากประชาชน 2. จากการเลอื กต้งั โดยทางออม 2. การตงั้ ดสุ ติ ธานี ใน พ.ศ.2461 3. สมาชกิ รัฐสภาซ่งึ มที มี่ าโดยการสบื ตระกลู ไดแก สภาขนุ นาง 3. พระราชดาํ ริเกี่ยวกับการปกครองระบอบประชาธิปไตย ขององั กฤษ 4. จากการแตงตัง้ ■ แนวทางในพระบาทสมเดจ็ พระปกเกลาเจา อยูห วั มีความเปน มาของ 5. สมาชิกรฐั สภาซ่งึ มีทีม่ าในฐานะผแู ทนของกลมุ ชน ประชาธิปไตยดังน้ีคอื ■ ชวงเวลาการทาํ งานสมาชกิ รฐั สภามีสองชวงคือ ระยะเวลาตามรอบป 1. มีการสถาปนาอภิรัฐมนตรีสภาเพื่อเปนคณะที่ปรึกษาราชการ หรอื เรียกวา “สมยั สามัญ” และนอกเวลาในกรณีพเิ ศษ หรอื เรยี กวา “สมยั แผนดินระดบั สูง วสิ ามัญ” 5.2 ลกั ษณะของรฐั สภา ■ การกาํ หนดแบง งานกันทําในรฐั สภา จะมีการตั้งคณะกรรมการของ ■ รปู แบบของรัฐสภา อาจจาํ แนกไดส องรปู แบบคอื สภาเดยี่ ว และสภาคู รฐั สภา เรียกวา คณะกรรมาธกิ าร ข้ึนอยูก ับโครงสรา งและพน้ื ฐานทางการปกครองของแตล ะประเทศ เปน การจาํ แนกโดยคาํ นึงถึงจํานวนสภาทปี่ ระกอบเปน รัฐสภา ■ องคกรทปี่ ฏิบตั งิ านในรฐั สภาไดแก 1. คณะกรรมาธกิ ารสามัญประจํารฐั สภา (STANDING ■ ระบบสภาเดยี ว (UNICAMERAL SYSTEM) มีลักษณะ COMMITTEE) • มกั ใชใ นประเทศท่ีเปน รฐั เดี่ยวและมขี นาดเล็ก 2. คณะกรรมาธกิ ารวิสามญั (SPECIAL COMMITTEE) • มคี วามสลับซับซอนนอย อํานาจทางนิตบิ ญั ญัตทิ าํ ไดรวดเร็ว 3. คณะกรรมาธิการรวมกัน (JOINT COMMITTEE) และส้ินเปลืองคา ใชจายไมมาก 4. คณะกรรมาธิการเตม็ สภา (COMMITTEE OF THE WHOLE • มักใชในประเทศสงั คมนยิ มเชนกนั HOUSE) • ประเทศไทยบางยุคสมยั มีระบบสภาเดี่ยว 5. อนุกรรมาธิการ (SUB-COMMITTEE) ■ ระบบสองสภา (BICAMERAL SYSTEM) มีลกั ษณะ 1. ประเทศสหพันธรฐั (FEDERAL) จะมรี ะดับชาติ และระดับมล รัฐ 2. ประเทศทเี่ ปน รัฐเด่ียว ดร.นติ ินัย ขาํ มาลยั

กฎหมายมหาชน 15 ___________________________________________________________________________________________________ ■ เอกสิทธแ์ิ ละความคมุ กันของคณะกรรมาธกิ าร สามารถกลาวถอย O กรณีเหน็ ชอบ ถอื วาผา นรา ง พรบ.นั้นแลว ให ความเห็น หรือออกเสยี งลงคะแนนเปน เด็ดขาด หามนําไปเปนเหตุฟองรอ ง นายกรฐั มนตรีทลู เกลาถวาย มิได มคี วามคุม กันทางอาญาในสมัยประชุม หามมใิ หจ บั กมุ หรอื กกั ขงั หรือ ดาํ เนินคดอี นั เปนผลใหเกิดการขดั ขวางตอการประชุมสภา O กรณีไมเห็นชอบ ใหยบั ย้ังไวกอน แลว สงคนื ไปยงั สภาผูแ ทนราษฎร และจะนําขึน้ พิจารณาใหมห ลัง ■ ตาํ แหนง ตา งๆ ในรัฐสภา 180 วนั ถาลงมติตามเดมิ ดวยคะแนนเกนิ กึ่งหนงึ่ ให 1. ประธานรัฐสภา (SPEAKER OF THE PARLIAMENT) ถือวา ไดรบั ความเหน็ ชอบจากรัฐสภา ให 2. รองประธานรฐั สภา (DEPUTY SPEAKER) นายกรัฐมนตรีทลู เกลา ถวาย (ถา เปน เรอ่ื งการเงนิ 3. ผูน ําฝา ยคา นในรัฐสภา (LEADER OF THE OPPOSITION) สามารถขึ้นพจิ ารณาใหมไดทนั ท)ี 4. ผคู วบคุมการลงคะแนนเสยี งในสภา (WHIPS) O กรณีแกไขเพ่มิ เตมิ ใหตงั้ คณะกรรมาธกิ ารรวมกัน ■ เลขาธิการรัฐสภา มีหนา ทใ่ี หบรกิ ารแกรัฐสภาและสมาชิกรฐั สภา ในอัน พจิ ารณา ถา ทงั้ สองสภาเห็นชอบดว ย กใ็ หน ายก ทจ่ี ะใหงานในอํานาจหนา ทขี่ องรัฐสภาและสมาชิกเหลา นนั้ ไดดําเนนิ ไป ทลู เกลาถวาย ถาสภาใดไมเหน็ ดว ย ก็ใหยับย้ังไว ดว ยความเรยี บรอย กอ นจนกวา 180 ผานไป ถาสภาผูแ ทนราษฎรยืนยัน มตเิ กินกวากึ่งหนึ่ง ก็ใหนายกรัฐมนตรที ลู เกลาถวาย ■ ความเปนอิสระของหนว ยงานประจําของรัฐสภา ไดแ ก 1. ความเปนอิสระในดานการบริหารงานบุคคล ■ การพจิ ารณารา ง พรบ. ตอ ไปนใ้ี หป ระชุมรว มกนั 2. ความเปนอสิ ระในดานงบประมาณและการคลงั 1. รา ง พรบ.งบประมาณรายจายประจําป งานประมาณราง พรบ. งบประมาณรายจายเพิ่มเติม และ ราง พรบ.โอนงบประมาณ 5.3 อํานาจหนา ทขี่ องรฐั สภา รายจา ย ■ กระบวนการในการตราพระราชบัญญัตมิ ดี ังนี้คอื 2. ราง พรบ.ทค่ี ณะรัฐมนตรแี จง วา เปน ราง พรบ.สําคญั ท่ีเกยี่ วกับ ความม่นั คง ราชบัลลังค หรอื เศรษฐกิจของประเทศ และ 1. การเสนอรางพระราชบัญญตั ิ ประธานรฐั สภาเห็นชอบดว ย 2. การพจิ ารณาโดยสภาผแู ทนราษฎร 3. การพจิ ารณาโดยวุฒสิ ภา ■ การยับยัง้ รางกฎหมายท่ี (VETO) หรือกรณีทีพ่ ระมหากษตั รยิ ไมท รง เหน็ ชอบดวย ราง พรบ.ใดท่พี ระมหากษัตรยิ ทรงไมเหน็ ชอบและคนื มา ■ การเสนอรา งพระราชบญั ญัติ เสนอไดโดย รฐั สภา หรือพน เกา สบิ วนั รฐั สภาตองปรกึ ษารางน้ันใหม ถา ยงั ยืนยันดว ย 1. คณะรฐั มนตรี มติเดมิ ไมนอยกวา สองในสาม ใหน ายกรฐั มนตรีขึ้นทูลเกลา ถวายอกี ครงั้ 2. สมาชกิ สภาผูแทนราษฎร รางทีเ่ กี่ยวกับการเงินตอ งมี เม่อื มไิ ดทรงลงพระปรมาภไิ ธยคนื มาในสามสิบวนั ใหป ระกาศในราชกิจจา นายกรัฐมนตรีรบั รอง นุเบกษา ใชบังคับเปน กฎหมายได เสมอื นวา ไดทรงลงพระปรมาภิไธยแลว ■ การพจิ ารณาโดยสภาผแู ทนราษฎร ทาํ เปน สามวาระ ■ การพจิ ารณาอนุมตั พิ ระราชกาํ หนด • วาระที่หน่งึ รบั หลักการหรอื ไม 1. พระราชกําหนดทัว่ ไป • วาระที่สอง พจิ ารณาราง พรบ.โดยคณะกรรมาธกิ ารท่ตี ง้ั หรอื A. กรณฉี ุกเฉินเรง ดวย เพอื่ ความปลอดภยั หรอื ความ เตม็ สภา มัน่ คง • วาระทส่ี าม ใหท ป่ี ระชุมเหน็ ชอบหรือไมเ หน็ ชอบ B. จะเรียกประชุมรัฐสภาทว งทมี ิได หรือสภาผูแทนฯ ถูกยุบ ■ การพิจารณาโดยวุฒสิ ภา ทาํ เปนสามวาระ 2. พระราชกาํ หนดเก่ียวกับภาษีอากร เงินตรา 1. วาระท่หี น่งึ เหน็ ชอบหรอื ไมเหน็ ชอบกับสภาผูแทนราษฎร A. ระหวา งสมัยประชุม 2. วาระท่ีสอง พจิ ารณารา ง พรฐ.โดยคณะกรรมาธิการที่ตง้ั หรอื B. ตองพิจารณาโดยดวนและลบั เพอ่ื รักษาผลประโยชน เต็มสภา 3. วาระที่สาม ■ การบงั คบั พระราชกาํ หนดเปนกฎหมาย เม่อื ประกาศในราชกจิ จา นเุ บกษาแลวใชบงั คับได ดร.นติ นิ ยั ขาํ มาลัย

กฎหมายมหาชน 16 ___________________________________________________________________________________________________ ■ การอนุมัติพระราชกาํ หนด เมื่อประกาศใชแ ลว ตอ งเสนอใหรฐั สภา ■ อํานาจหนาท่ขี องรฐั สภาอนื่ ๆ ไดแ ก อนมุ ัติโดย 1. อาํ นาจหนา ทใ่ี นการเห็นความเหน็ ชอบทีเ่ กีย่ วของกับสถาบัน ประมขุ ของประเทศ • ตอ งนาํ เสนอรัฐสภาในคราวตอ ไป A. การต้งั ผสู าํ เร็จราชการแทนพระองค • พรก. เกี่ยวกับภาษีอากรหรอื เงนิ ตรา ตอ งนาํ เสนอใน 3 วนั นับ B. การสืบสนั ตติวงศ 2. การใหค วามเห็นชอบตอสนธิสัญญาทท่ี าํ กับประเทศอนื่ แตประกาศในราชกจิ จาฯ 3. การใหค วามเหน็ ชอบในการประกาศสงคราม 4. การใหความเหน็ ชอบในการแตง ต้งั คณะกรรมการชดุ ตางๆ ■ กรณรี ัฐสภาอนุมัติ กม็ ผี ลเปน พรบ. ตอ ไป ถา ไมอ นุมตั กิ ็เปน อนั ตกไป (ใหประกาศในราชกิจจานเุ บกษา) 5.4 การเลอื กต้งั ■ วธิ ีการเลอื กตั้ง มีสองวธิ คี อื ■ การควบคุมการบรหิ ารงานของรัฐสภา ทาํ ไดสองแบบคือ 1. การตั้งกระทถู าม 1. การเลือกตั้งโดยตรง (DIRECT ERECTION) 2. การเสนอญัตติเปดอภิปรายท่วั ไป 2. การเลอื กตั้งโดยทางออ ม (INDIRECT ERECTION) – การ ■ กระทถู ามมสี องประเภทคือ เลือกตั้งเปน ลําดับช้นั ขึ้นไป 1. กระทถู ามทีใ่ หตอบในท่ีประชมุ สภา 2. กระทถู ามที่ใหตอบในหนงั สอื ราชกจิ จาฯ ■ ระบบการเลอื กต้งั ทาํ ไดส องระบบคือ 1. การเลือกตั้งแบบคะแนนเสียงขางมาก ■ ลกั ษณะกระทูถามมสี องลักษณะคอื A. การเลอื กต้งั แบบคะแนนเสียงขา งมากรอบเดียว - ใช 1. กระทถู ามธรรมดา ในประเทศอังกฤษ 2. กระทถู ามดว น B. การเลือกตั้งแบบคะแนนเสยี งขา งมากสองรอบ – ตองไดคะแนนเกนิ กวากงึ่ หนึง่ ในรอบแรกเด็ดขาด ■ ขอสรุปของกระทูถ าม ถาไมม ผี ูใดไดเ ด็ดขาด ตองเลอื กอกี คร้ัง 1. คาํ ถามไมฟ มุ เฟอย วกวน ซ้ําซาก ประชด เสยี ดสี หรอื แกลง ใส 2. การเลือกตัง้ แบบมีตัวตัวแทนตามสดั สวนของคะแนนเสียง – ใช ราย เคลอื บคลุม ในยโุ รป เพ่ือใหค ะแนนเสียงท่ผี อู อกเสยี งแสดงออกมานน้ั มี 2. กระทูใดไ ดตอบแลว หรือช้ีแจงวาไมต อบ จะตง้ั ถามใหมไ ดเม่อื มี ความหมายตอทกุ ฝา ย สาระสาํ คัญตางกัน 3. หา มมิใหผตู ง้ั กระทถู ามคนเดียวถามเกินกวา หนึ่งกระทู 5.5 พรรคการเมอื ง ■ กระทูถามธรรมดาใหบรรจรุ ะเบียบวาระการประชุมใน 15 วัน และตอง บรรจตุ ามลําดับ สวนกระทูถามดว น ตอ งแจง วา จะถามเม่ือการประชุมครง้ั ใด ■ การประชมุ คร้งั หน่งึ ๆ ใหถามไมเ กนิ 5 กระทู เมื่อรัฐมนตรตี อบแลว ให ซักถามไดอีกสามครัง้ ■ การเสนอญตั ติเปดอภิปรายทัว่ ไปเพ่อื ลงมติไมไววางใจรฐั มนตรี ดร.นิตนิ ยั ขาํ มาลัย

กฎหมายมหาชน 17 ___________________________________________________________________________________________________ ■ พรรคการเมือง คอื กลุม บคุ คลซ่ึงมคี วามคิดเหน็ และผลประโยชน 6. องคกรบริหาร ทางการเมืองและเศรษฐกิจที่คลายคลงึ กัน และตอ งการนําความคดิ เหน็ ทางการเมืองและเศรษฐกิจนน้ั ไปเปน หลกั ในการบริหารประเทศ ดว ยการ 6.1 ผูใ ชอ ํานาจบริหาร สงสมาชกิ เขา รับเลือกตั้งโดยมุงหวังทจี่ ะจัดตัง้ รัฐบาล ■ องคก รตางๆ ที่เปนผใู ชอํานาจอธิปไตยในนามของพระมหากษตั ริยคอื ■ หนาทีแ่ ละบทบาทของพรรคการเมือง ไดแ ก 1. รัฐสภา ใชอ ํานาจนิตบิ ญั ญตั ิ 1. การปลูกฝง ความรูและสํานกึ ทางการเมอื งแกประชาชน 2. คณะรัฐมนตรี ใชอ ํานาจบรหิ าร 2. การคดั เลอื กตวั บคุ คลที่เหมาะสมเพือ่ สมัครรบั เลอื กตั้ง 3. ศาล ใชอ ํานาจตุลาการ 3. การประสานประโยชนของกลมุ ผลประโยชนแ ละกลุมอิทธพิ ล ตางๆ ■ กฎหมายรัฐธรรมนูญ แบงแยกประเภทผใู ชอ ํานาจบริหารไดดังนี้คือ 4. การนํานโยบายที่ไดแ ถลงไวก ับปวงชนเขาไปใชในการบรหิ าร ประเทศ 1. ประมุขของรฐั a. พระมหากษัตริย ■ การกาํ เนิดพรรคการเมือง b. ประธานาธบิ ดี 1. การกําเนิดพรรคการเมืองในรัฐสภา จากการรวมกลุมของ i. ฐานะท่เี ปนประมขุ ของรฐั อยางเดียว ผูแทนราษฎร ii. ฐานะทเ่ี ปน ประมุขของรฐั และหัวหนา 2. การกาํ เนิดพรรคการเมืองนอกรฐั สภา เปน กลุมประโยชน หรอื อทิ ธพิ ลมากอน ฝา ยบริหาร ■ ระบบพรรคการเมือง แบงออกเปน 3 ระบบ 2. หัวหนา ฝายบริหาร 1. ระบบพรรคเดยี ว a. ระบอบประธานาธบิ ดี 2. ระบบสองพรรค i. ระบบประธานาธบิ ดขี องสหรฐั อเมริกา 3. ระบบหลายพรรค ii. ระบบประธานาธบิ ดีของฝรงั่ เศส b. ระบบรฐั สภา ■ ระบบพรรคการเมอื งพรรคเดยี ว มสี องลักษณะ 1. ระบบพรรคการเมอื งพรรคเดียว – แบบสงั คมนิยมและ 3. คณะรฐั มนตรี คอมมิวนสิ ต 4. รฐั มนตรี 2. ระบบพรรคการเมืองเดนพรรคเดยี ว – พรรคอนื่ ๆ ไมม บี ทบาท เชน พรรคคองเกรสในอินเดยี พรรค LDP ของญ่ีปุน ■ ความรับผดิ ชอบของรฐั มนตรีในการบริหารราชการมีอยู 2 ประเภทคือ ■ ระบบพรรคการเมอื งสองพรรค เชน พรรคดีโมแครตและรพี ับลกิ ันขใน • ความรบั ผิดชอบรวมกนั ซง่ึ เปนความรับผิดชอบในฐานะท่เี ปน สหรฐั อเมริกา หรอื พรรคคอนเซอรเวทีและพรรคเลเบอรใ นองั กฤษ สวนหนง่ึ ของคณะรัฐมนตรี ■ บทบาทที่สาํ คัญของพรรคการเมอื งในรฐั สภามอี ยูสองประการคอื บทบาทพรรคการเมืองในฐานะท่เี ปน พรรคฝา ยรัฐบาลหรือฝา ยเสยี งขาง • ความรบั ผิดชอบสวนตวั ซึง่ เปนความรับผิดในฐานะเปน มาก หรอื พรรคการเมอื งฝา ยคานหรือฝายเสียงขา งนอ ย ผูร บั ผิดชอบในการบรหิ ารราชการในกระทรวง ทบวง กรม ซ่ึง ■ พรรคการเมอื งทเี่ กิดขึน้ ในประเทศไทยเปน พรรคการเมืองท่มี ีลกั ษณะ รัฐมนตรีผนู ัน้ รบั ผดิ ชอบอยู กําเนดิ ในรฐั สภา และมจี าํ นวนหลายพรรคตลอดระยะเวลาทีม่ ีการปกครอง ระบอบประชาธิปไตย พรรคการเมอื งขาดความตอ เนอื่ งทําใหประชาชนมี 6.2 อาํ นาจหนาทขี่ ององคกรบรหิ าร ความเขา ใจระบบนอย และพรรคการเมอื งขาดรากฐานทมี่ น่ั คง ■ การบริหารประเทศขององคกรบริหาร ส่งิ ทีจ่ ะเปน เครือ่ งกาํ หนดการ บริหารประเทศขององคก รบริหารไดแ กนโยบาย นโยบายทีจ่ ะเปนเครอ่ื ง กําหนดการบริหารประเทศนี้ อาจแบงไดออกเปน 2 ประเภทคือ 1. นโยบายหลกั หรือแนวนโยบายแหงรฐั 2. นโยบายของรัฐบาล ดร.นติ ินยั ขาํ มาลัย

กฎหมายมหาชน 18 ___________________________________________________________________________________________________ ■ ในการปกครองแบบรฐั สภา องคก รบริหารมีอาํ นาจออกกฎหมายเพือ่ ให ■ องคก รตุลาการคือ องคกรซง่ึ มอี าํ นาจหนา ท่ใี นทางตุลาการ หรอื หนา ที่ การบรหิ ารประเทศดําเนนิ ไปตามนโยบายท่ีองคก รบริหารไดแ ถลงตอ ในการพจิ ารณาพิพากษาอรรถคดีตา งๆ ท่ีจะตองดําเนินการตามกฎหมาย องคกรนติ บิ ญั ญตั ิขณะเมอ่ื เขาปฏิบัติหนา ท่ี ซง่ึ ไดแก พระราชบัญญตั ิ พระ และในพระปรมาภไิ ธยพระมหากษัตริย ราชกฤษฎีกา และพระราชกําหนด ■ การใชอ ํานาจตุลาการของไทย ปรากฏหลกั ฐานในสมัยกรงุ สุโขทัยเปน ■ อํานาจขององคกรบริหารไดแก ราชธานี คือ ศลิ าจารึกของพอขุนรามคําแหงมหาราช ซง่ึ ไดวางหลกั ปฏิบตั ิ ผทู ที่ าํ หนา ทพ่ี ิจารณาและการไตสวนทวนพยาน 1. อํานาจในการประกาศใชและเลิกใชก ฎอยั การศกึ 2. อํานาจในการประกาศสงคราม ในสมยั กรงุ ศรอี ยุธยาตอนตน มกี รมวัง กรมคลัง กรมนาเปน 3. อํานาจในการทาํ สนธสิ ัญญา ผรู ับชําระคดี ตอ มีศาลในหัวเมอื งฝายเหนือ และศาลในหัวเมอื งฝา ยใต 4. อาํ นาจในการแตงตัง้ ขาราชการ รวมถึงศาลในกรมตางๆ ทท่ี าํ หนาที่ชําระคดี ■ อํานาจขององคก รบริหารในดา นนิติบัญญัติ โดยปกติจะตองมกี ฎหมาย ในสมัยกรุงรตั นโกสนิ ทรต อนตน มีการจัดตั้งศาลโปลสิ และศาล ขององคกรบริหารใหอาํ นาจองคกรบริหารทีจ่ ะออกกฎหมายเร่อื งใดเรอ่ื ง อ่ืนๆ อีกเปน จํานวนมาก การดําเนินการผา นหลายขนั้ ตอน คอื มที ั้งกรมรับ หนง่ึ ไว เพอื่ ความสะดวกในการบริหารประเทศ ดงั นั้น กฎหมายท่อี อกโดย ฟอง ลกู ขุน ณ ศาลหลวง ตระลาการประจาํ กรมฯ และผปู รบั บทกฎหมาย องคก รบริหารประเภทนี้ จึงมฐี านะต่ํากวา กฎหมายขององคกรนติ บิ ัญญตั ิ ไมม กี ารอทุ ธรณฎีกา ใชระบบจารีตนครบาลในการสอบสวน ตางประเทศ อยา งไรกต็ ามในกรณีฉกุ เฉนิ หรอื ในกรณีพิเศษ องคก รบริหารก็มีอาํ นาจที่ ไดข อใชส ิทธสิ ภาพนอกอาณาเขต จนถึงสมยั สมเด็จพระจุลจอมเกลา จะออกกฎหมายทม่ี ีฐานะเทากับกฎหมายขององคกรนิตบิ ัญญตั ิได ถา เจา อยูหัว ไดป รับปรงุ ระบบการศาล ต้ังกระทรวงยุติธรรมข้นึ ใหศ าลทกุ เปนไปตามเงือ่ นไขทก่ี าํ หนดไวโ ดยกฎหมายรัฐธรรมนญู ศาลข้ึนกระทรวงยุตธิ รรม และไดจดั ต้ังโรงเรียนสอนกฎหมายขนึ้ หลังจาก นน้ั ก็ไดวิวฒั นาการมาจนถึงปจ จุบนั นี้ ■ อํานาจขององคก รบรหิ ารในดานตุลาการ เปน อํานาจท่อี งคกรบริหารมี ■ การตง้ั ศาลขึ้นใหมเพ่อื พจิ ารณาพพิ ากษาคดใี ดคดีหนึ่ง หรอื คดีทีม่ ีขอหา ไวเพอื่ เปน เคร่ืองมือชว ยองคก รบริหารในการปฏิบตั ิหนาทที่ ่เี กีย่ วกบั การ ฐานใดฐานหนง่ึ โดยเฉพาะแทนศาลธรรมดาท่มี ีอยตู ามกฎหมาย สาํ หรบั วนิ ิจฉยั กรณีพพิ าทเลก็ ๆ นอ ยๆ ระหวางหนวยงานของรฐั หรือเจาหนาทข่ี อง พิจารณาพพิ ากษาคดนี ้ันจะกระทาํ มิได เปนการละเมดิ ตอรฐั ธรรมนูญแหง รัฐกบั เอกชน ซึ่งจะแบง เบาภาระขององคก รตลุ าการ โดยปกตแิ ลวการใช ราชอาณาจกั รไทย ป พ.ศ.๒๕๒๑ อาํ นาจในดา นตุลาการขององคก รบริหารจะไมถือวาสนิ้ สุดเด็ดขาด หาก เอกชนไมพอใจในผลของการใชอํานาจดงั กลาวก็มีสทิ ธทิ จ่ี ะนาํ ขอ พิพาทไป 7.2 โครงสรางขององคก รตลุ าการ ใหองคก รตลุ าการเปน ผวู ินจิ ฉยั ได ■ ศาลยตุ ิธรรม หมายถึง ศาลที่มีอํานาจพจิ ารณาพพิ ากษาคดีตาม กฎหมายเอกชน คือ คดีแพงหรอื คดีที่พลเรอื นกระทําผดิ ทางอาญาหรือ ■ อํานาจขององคก รบรหิ ารในสภาวะไมป กตอิ าจจะเกิดขึน้ ได 2 กรณคี อื กระทําผดิ รวมกับบุคคลท่ีอยใู นอาํ นาจของศาลทหาร 1. สภาวะไมปกติเน่ืองมาจากเหตุการณภายนอกประเทศ 2. สภาวะไมป กตเิ นือ่ งมาจากเหตกุ ารณภ ายในประเทศ ■ ศาลยุติธรรมแบงออกเปน 3 ชน้ั คือ ศาลช้ันตน ศาลอทุ ธรณ และศาล ฎีกา ■ สภาะวะไมปกติเนื่องมาจากเหตุการณภายนอกประเทศ ครอบคลมุ ถึง ■ ศาลช้นั ตนแบงออกเปน การทาํ สนธิสญั ญา ประกาศสงครามและประกาศกฎอยั การศึก ซ่ึงเปน 1. ศาลช้ันตนในกรุงเทพมหานคร อาํ นาจหลักขององคกรบรหิ ารที่จะนาํ มาใชใ นสภาวะไมปกติอัน a. ศาลแพง เน่อื งมาจากเหตุการณภายในประเทศ b. ศาลอาญา c. ศาลแพง ธนบุรี 7. องคกรตุลาการ d. ศาลอาญาธนบรุ ี e. ศาลจังหวัดมนี บรุ ี 7.1 ความรเู บอ้ื งตน เกย่ี วกบั องคกรตลุ าการ f. ศาลแขวงพระนครใต g. ศาลแขวงพระนครเหนือ ดร.นติ นิ ยั ขํามาลัย

กฎหมายมหาชน 19 ___________________________________________________________________________________________________ h. ศาลแขวงธนบุรี • บุคคลตอ งขงั หรอื อยใู นความควบคมุ ของเจาหนาทฝี่ ายทหาร i. ศาลคดเี ด็กและเยาวชนกลาง • เชลยศกึ หรอื ชนชาติศัตรูทอ่ี ยใู นความควบคมุ ของเจาหนาทีฝ่ าย 2. ศาลช้นั ตน ในตา งจังหวัด ทหาร ■ ศาลอุทธรณมศี าลเดยี ว และศาลฎีกามศี าลเดียว 7.3 ผพู ิพากษาและตุลาการ ■ การสรระหาผูดํารงตาํ แหนง ผูพพิ ากษาในศาลยุตธิ รรมมหี ลักเกณฑ ■ ศาลพเิ ศษ ไดแก ดงั นค้ี อื ตองเปน ผูสําเร็จปริญญาตรที างกฎหมาย สอบไลไดเนตบิ ัณฑติ มี 1. ศาลคดเี ด็กและเยาวชน สญั ชาติไทยโดยการเกดิ อายไุ มตาํ่ กวายี่สิบหา ปบ ริบรู ณ และตองฝา ยการ 2. ศาลแรงงาน สอบคดั เลอื กตามทีค่ ณะกรรมการตลุ าการกําหนด หรือเม่ือคณะกรรมการ 3. ศาลทหาร ตุลากพจิ ารณาเหน็ วาเปน ผูม คี ณุ สมบัตคิ รบถวนตามทีร่ ะบุไวใน พรบ. 4. ศาลปกครอง ขา ราชการฝายตุลาการ ก็ใหค ัดเลอื กเปน ผูพ พิ ากษาได ซง่ึ ทงั้ สองกรณีตอง ผา นการอบรมจากกระทรวงยุตธิ รรมไมนอ ยกวา 1 ป ■ ศาลแรงงานมหี ลักการตาม พรบ.จัดตัง้ ศาลแรงงานและวิธีพจิ ารณาคดี แรงงาน พ.ศ.2522 ดงั นี้ ■ การคดั เลือกตุลาการศาลทหาร แบงออกเปน ตุลาการพระธรรมนูญ และตลุ าการศาลทหาร 1. ศาลแรงงานสงั กัดอยใู นกระทรวงยุตธิ รรม 2. ผพู พิ ากษาของศาลแรงงานแตง ตัง้ จากขา ราชการตลุ าการตาม ตุลาการพระธรรมนญู คดั เลือกจากผูสอบไลไดช น้ั ปริญญาตรี ทางกฎหมาย มีสญั ชาตไิ ทยในการเกดิ มอี ายุ 18 ปบ ริบรู ณ และผา นการ กฎหมายวาดว ยระเบยี บขา ราชการฝายตุลาการ สอบแขงขันตามหลักเกณฑและวธิ กี ารทก่ี รมพระธรรมนญู 3. การฟอ งคดีอาจกระทาํ ไดโ ดยวาจาโดยการแถลงขอหาตอหนา กระทรวงกลาโหมกาํ หนด และรฐั มนตรีวา การกระทรวงกลาโหมมีคําส่ัง แตง ตั้งเปน นายทหารสญั ญาบัตรยศวาท่รี อยตรี วา ท่เี รอื ตรี วาที่เรืออากาศ ศาล ตรี 4. การพจิ ารณาคดแี รงงาน ตอ งคํานงึ ถงึ สภาพการทํางาน ภาวะ การคดั เลอื กตลุ าการศาลทหาร ไดแกนายทหารช้ันสญั ญาบัตร คาครองชีพ ความเดือดรอนของลูกจา ง ประจําการ มียศทหารชน้ั รอ ยตรี เรือตรี และเรอื อากาศตรขี ึ้นไป และอาจ แตง ตัง้ จากนายทหารนอกประจาํ การเปนตลุ าการได เมือ่ ผูมีอาํ นาจ ■ ศาลทหารแบง ออกเปน เหน็ สมควร 1. ศาลทหารในเวลาปกติ a. ศาลทหารชนั้ ตน ■ หลกั เกณฑทจ่ี ะใหศาลและตุลาการเปนอสิ ระมกี ําหนดไวใ นรฐั ธรรมนูญ b. ศาลทหารกลาง คือ c. ศาลทหารสูงสุด 2. ศาลทหารในเวลาไมปกติ – คอื ในเวลาการรบหรอื ภาวะสงคราม • การพจิ ารณาพพิ ากษาอรรถคดีเปน อํานาจของศาลโดยเฉพาะ หรือไดประกาศกฎอัยการศกึ • ผูพพิ ากษาตลุ าการมอี สิ ระในการพจิ ารณาพิพากษาอรรถคดีให ■ บุคคลที่อยูในอาํ นาจศาลทหารในเวลาปกติ ไดแ ก เปน ไปตามกฎหมาย • นายทหารชนั้ สญั ญาบตั รประจําการ • ฝา ยนิตบิ ญั ญัติหรอื ฝายบรหิ ารจะต้งั กรรมการเพอ่ื สอบสวนการ • นายทหารสญั ญาบตั รนอกประจาํ การ เฉพาะเม่อื กระทําผิดตอ คําส่งั หรือขอ บงั คบั ตามประมวลกฎหมายอาญาทหาร พิจารณาพพิ ากษาคดีของศาลไมได • นายทหารประทวนและพลทหารกองประจาํ การ หรอื ประจําการ • สภาจะออกกฎหมายเพอ่ื บังคบั เฉพาะกรณใี ดกรณหี นงึ่ ไมไ ด หรอื บุคคลรบั ราชการทหารตามกฎหมายวา ดวยรบั ราชการ ทหาร จะตองออกกฎหมายเปน การท่วั ไป แลวใหศ าลบงั คบั ใช • นักเรยี นทหาร • มหี ลกั ประกนั การโยกยา ย ถอดถอนเล่ือนตําแหนง และเล่อื น • ทหารกองเกนิ ทถี่ ูกเขากองประจําการ • พลเรอื นทส่ี ังกัดในราชการทหาร เม่อื กระทําผดิ ในหนาท่ีราชการ เงินเดือนของผพู ิพากษา ทหาร หรือกระทําผิดอยางอนื่ เฉพาะในรอบทีต่ ั้งทหาร • ผพู พิ ากษาและตลุ าการจะเปนขาราชการการเมืองมไิ ด และเปน สมาชิกพรรคการเมืองหรือกรรมการไมได ดร.นติ ินยั ขํามาลยั

กฎหมายมหาชน 20 ___________________________________________________________________________________________________ • ขาราชการตุลาการตอ งไมป ระกอบอาชพี หรอื วชิ าชพี หรือ กระทํากจิ การใดอันเปนการกระทบกระเทือนถึงการปฏบิ ัติ หนา ที่ • ขาราชการตลุ าการตอ งไมเปนกรรมการในรฐั วิสาหกจิ หรือ กิจการอ่ืนของรัฐ เวน แตจ ะไดรบั อนมุ ัตจิ าก ก.ต. ดร.นติ ินัย ขํามาลัย