ธรรมะช่วยได้

ธรรมะ ช่วยได้

ธรรมะ ช่วยได้ ผแู้ ตง่ พทุ ธทาสภกิ ขุ ISBN ๙๗๘-๖๑๖-๙๐๗๒๔-๕-๔ ปีทพ่ี มิ พ ์ มกราคม ๒๕๕๔ จัดพิมพ์โดย หอจดหมายเหตุพทุ ธทาส อนิ ทปัญโญ สวนวชิรเบญทัศ (สวนรถไฟ) ถนนนิคมรถไฟสาย ๒ เขวงจตจุ กั ร เขตจตจุ ักร กรุงเทพฯ ๑๐๙๐๐ โทรศพั ท์ : ๐-๒๙๓๖-๒๘๐๐ โทรสาร ๐-๒๙๓๖-๒๙๐๐ อีเมล์ : [email protected] เว็บไซต์ : www.bia.or.th www.dhamma4u.com พมิ พท์ ่ี หา้ งหนุ้ ส่วนจำ� กดั มณสั ฟิล์ม (ลขิ สทิ ธิไ์ มส่ งวนส�ำหรับการพิมพ์แจกเปน็ ธรรมทาน สงวนเฉพาะการพิมพ์จำ� หนา่ ย) หมายเหตุ เป็นการจัดพิมพ์ในลักษณะรปู เล่มใหมจ่ ากตน้ ฉบับเดมิ ของธรรมทานมลู นธิ ิ Dhammaintrend รว่ มเผยแพรแ่ ละแบ่งปันเป็ นธรรมทาน

คำ� น�ำ ธรรมะ ช่วยได้ คำ� ถามทไ่ี ทยทุกคนก�ำลังตงั้ หน้าแสวงหาคำ� ตอบ ในทุกขณะน้คี ือ “จะแกป้ ญั หาและพัฒนาชีวติ และสังคมกันต่อไป อย่างไรได”้ ดูเหมอื นจะเปน็ ค�ำถามยอดนยิ มทีส่ ดุ และ ยากทีจ่ ะมี ผู้ใดตอบได้อยา่ งสำ� เรจ็ รูปและหมดจด มหี ลายรายถึงกับถามข้ึนวา่ “ถา้ ท่านพุทธทาสยังอยู่ ท่านจะว่าอยา่ งไรหนอ ? ” เมื่อพุทธศักราช ๒๕๓๑ หรือ ๒๔ ปีท่ีแล้ว ขณะเมอ่ื สงั คมไทยกำ� ลงั สงบเยน็ และเสมอื นวา่ กำ� ลงั จะ รุ่งโรจน์ โชติช่วงชัชวาลย์ แต่จังหวัดนครศรีธรรมราช ที่เคยได้ชื่อว่าเมืองพระ มีแม้กระทั่งนามเมืองอัน เป็นมงคลย่ิงว่านครอันงามสง่าแห่งพระราชาผู้ทรง ธรรม ก�ำลังระอุด้วยนานาสารพันปัญหา จนถึงข้ันมี การรวมตัวกันปลุกเสกและสร้างศาลหลักเมืองเพื่อ ล้างบางสิ่งอัปมงคลจนเกิดเป็นความบาดหมางใหญ่ ของเมือง และเป็นท่ีมาของต�ำนานจตุคามรามเทพ

ที่พุ่งแรงอยู่ชั่วขณะในอีก ๒๐ ปีต่อมาน้ัน ได้มีคณะ บุคคลชาวจังหวัดนครศรีธรรมราชกลุ่มหน่ึงอาจหาญ เดินทางไปยังสวนโมกขพลารามแล้วอาราธนาท่าน แสดงธรรมในหัวข้อ “ธรรมะส�ำหรับแก้ปัญหา เมอื งนคร” แลว้ กลบั มาขยบั ขบั เคลอ่ื นกจิ กรรมตา่ ง ๆ ตามกำ� ลังอยา่ งสบื เนอ่ื งตลอดมา แม้ท่านอาจารย์พุทธทาสภิกขุจะปรารภว่า “เป็น เรือ่ งแปลก เพราะเป็นปญั หาทางการเมอื งซงึ่ ไม่คอ่ ยจะ มีความรู้หรือได้สนใจมาก่อน แต่ก็มีส่วนที่ว่าธรรมะจะ ชว่ ยแกไ้ ขได้” โดยทา่ นได้เตรยี มสาระไว้เป็น ๗ หวั ขอ้ แลว้ แสดงตามลำ� ดบั ดว้ ยการปรบั ลดและขยายความแบบ ช้ีจุดอยา่ งแจ่มชดั ตั้งแตเ่ รอื่ งนิยามความหมาย บทบาท และสถานะแหง่ ธรรมะ แลว้ สาวไปถงึ ตน้ เหตแุ หง่ ปญั หา แลว้ เสนอสง่ิ ทอี่ าจแกป้ ญั หาวา่ “สรปุ ลงในสงิ่ ๆ เดยี ว คอื สมั มาทฏิ ฐิ ” ทตี่ อ้ งทำ� ความเขา้ ใจกนั อยา่ งทว่ั ถงึ ใน ธรรมะ คือ การกระทำ� ที่ไมเ่ ห็นแก่ตวั แตเ่ หน็ แก่ความ ถูกต้อง กระท�ำแก่กันอย่างเพื่อนเกิด แก่ เจ็บ ตาย โดยธรรมชาติ เห็นแก่เกียรติของบ้านเกิดเมืองนอนที่ บรรพชนสร้างไว้ เคารพค่าของความเปน็ มนุษย์ ค�ำนึง ถึงสันติสุขของบคุ คลและสนั ตภิ าพของสงั คม ฯ ธรรมะ ช่วยได้ 2

ท่านอาจารย์พุทธทาสภิกขุได้เสนอแนวทาง “งานธรรม ” ด้วยการมีธรรมะพ้ืนฐาน การงานคือ การปฏบิ ตั ธิ รรม การรว่ มมอื กนั ทงั้ ระยะสน้ั ทนั ดว่ นและ ระยะยาวท้ังในระดับปัจเจกบุคคลจนถึงระดับชุมชน ท้องถิ่นและรัฐท่ียังตอบโจทย์การแก้ปัญหาและพัฒนา อย่างไม่จ�ำเพาะเมืองหนึ่งเมืองใด ควรท่ีสังคมและ คนไทยท่ีก�ำลังแสวงหาทางออกจะได้น�ำไปประกอบ การใครค่ รวญคดิ ค้นหนทางกันตอ่ ไป การจัดพิมพ์ครั้งนี้ ถือเป็นการพิมพ์เพ่ือเผยแผ่ ในระดับกว้างท่ัวท้ังประเทศเป็นคร้ังแรก โดย หลาย ครั้งก่อน ต้ังแต่ปี พ.ศ.๒๕๓๕ นั้น เป็นการพิมพ์ ในวงจ�ำกัดเฉพาะในจังหวัดนครศรีธรรมราชจ�ำนวน หลายหมื่นเล่ม ท้ังโดยจังหวัดนครศรีธรรมราช, สวนสรา้ งสรรค์ นาคร-บวรรตั น์ และ สหธรรมกิ ทง้ั หลาย นอกจากการปรับเปล่ียนช่ือจากช่ือเดิม ธรรมะคือ หน้าท่ี : ธรรมะส�ำหรับแก้ปัญหาเมืองนครแล้ว ยังได้ปรับปรุงหัวข้อและเนื้อหาด้วยการน�ำบัตรย่อ เร่ืองของท่านอาจารย์พุทธทาสภิกขุมาประกอบไว้ พรอ้ มกบั การแบง่ เปน็ บทใหญ่ ในขณะทแ่ี ตล่ ะตอนยอ่ ย ยงั รกั ษาตน้ ฉบบั การจดั พมิ พค์ รงั้ กอ่ น ๆ ไว้ กบั ยงั มกี าร ธรรมะ ชว่ ยได้ 3

ปรับข้อความจากภาษาพูดให้เป็นภาษาหนังสือ โดย ร่วมกนั จัดพิมพก์ ับสหธรรมิกเมอื งนคร เน่อื งในโอกาส รว่ มกนั จดั งานมาฆบชู า แหผ่ า้ ขนึ้ ธาตุ ประกาศธรรม ท่ี เมอื งนคร พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๔ ในชุด ประกาศธรรม ที่เมอื งนคร ด้วยเชื่อม่ันวา่ พระธรรมจะชว่ ยได้ ไม่วา่ จะเปน็ ระดบั บคุ คล ครอบครัว องค์กร ชมุ ชน ทอ้ งถนิ่ หรอื จงั หวดั ไหน ๆ รวมได้ทง้ั ประเทศชาตไิ ทยของเรา. เทศบาลนครนครศรธี รรมราช มหาวิทยาลัยราชภัฏนครศรธี รรมราช พุทธสมาคมจังหวดั นครศรีธรรมราช ชมรมรกั บ้านเกดิ จงั หวดั นครศรธี รรมราช การท่องเทีย่ วแห่งประทศไทย ส�ำนกั งานนครศรีธรรมราช หอจดหมายเหตพุ ุทธทาส อนิ ทปัญโญ มาฆบชู า, กมุ ภาพนั ธ์ ๒๕๕๔ ธรรมะ ชว่ ยได้ 4

สารบัญ คำ� น�ำ อะไรจะแกป้ ัญหาได้ • ธรรมะลว้ นๆ จะแกป้ ญั หาอะไรได้ • แกไ้ ด้ เพราะคนรับธรรมะไปปฏิบตั ิ ธรรมะ คืออะไร • สิ่งทีพ่ ระพุทธเจ้าทรงเคารพ • หนา้ ที่ ท่ถี กู ต้องแก่การดับทุกข์ • ธรรมมนี ิพพานเป็นอารมณ์ ตน้ เหตแุ ห่งปญั หา • ส่งิ ทยี่ ัว่ ใหท้ งิ้ ธรรมะ (กนิ -กาม-เกียรต)ิ ทห่ี ลงบชู า • การกระทำ� ท่ีเหน็ แก่ตัว (กิเลส) ไม่เหน็ แก่ธรรม-ผู้อ่ืน • กฎหมายไมอ่ าจควบคมุ ความเห็นแตต่ วั ได้ • มิจฉาทฏิ ฐขิ องคนอนั ธพาล คือการเห็นกงจักรเปน็ ดอกบวั ส่งิ ทอี่ าจแก้ปญั หา • “สมั มาทฎิ ฐ”ิ จะแกป้ ญั หาความทกุ ข์ทง้ั ปวง • เคารพในความเป็นมนุษย์ “มนุษยพ์ ทุ ธบริษทั ” • มศี ีลธรรม วฒั นธรรม ประเพณี คอยควบคุมความฉลาด ธรรมะ ช่วยได้ 5

ท�ำอยา่ งไรธรรมะจะกลับมา • ความไม่เห็นแก่ตวั แต่เหน็ แกธ่ รรม • ความไมอ่ ยใู่ ต้อำ� นาจบวกและลบ • ความมี สติ – ปญั ญา – สมั ปชญั ญะ – สมาธิ (ธรรม ๔ เกลอ) • มีธรรมพ้ืนฐาน ใครจะช่วยทำ� ให้มีการปฏบิ ตั ธิ รรมะ • ความมี “หิรโิ อตตัปปะ” ของตนเอง • บูชาสิ่งท่ีพระพุทธเจา้ บูชา • ความกตญั ญตู ่อบรรพบรุ ุษ จะร่วมมือกันอยา่ งไรในการแกป้ ัญหา • ระยะส้ันทันดว่ น เผดจ็ การโดยธรรม • ทำ� ดว้ ยปญั ญา ทำ� ดว้ ยเมตตา • ปรบั ปรงุ เจา้ หน้าที่ใหเ้ ขม้ แข็ง เป็นปูชนยี บคุ คล • ระยะยาว รัฐบาลต้องการและกล้าหาญพอท่จี ะมีศีลธรรม • ตา่ งมธี รรมะของตนๆ แม้ในศาสนาท่ตี า่ งกัน • ชว่ ยกันสอนธรรมะ ใหร้ ู้ธรรมะใหถ้ ูกตอ้ ง • อยา่ มัวเมาประเพณี ชนดิ ที่เปน็ อันธพาล • เลิกไสยศาสตรม์ าเปน็ พุทธศาสตร์ ธรรมะ ชว่ ยได้ 6

พดู เพ่ือแก้ปญั หาเมอื งนคร • รับพุทธศาสนามาพรอ้ มกันในสมัยศรีวิชัย กวา่ พันปี • ทรายทุกเม็ดถูกเหยียบย�ำ่ โดยคนมีธรรมะ • ต้องถือหลักพทุ ธศาสนาในการดับทกุ ข์ • ธรรมะต้องอยู่ในตัวคน • พวกเราทำ� งานกันอยา่ งนีห้ รอื เปล่า • ปฏบิ ัติหนา้ ท่ีจงึ ไดส้ วรรคท์ ย่ี กมือไหวต้ ัวเองได้ • บชู าอบายมขุ เป็นบรษิ ทั ของกเิ ลสตัณหา • จงบูชาหนทางท่ีจะน�ำไปส่นู ิพพาน • พระเจา้ ไมช่ ว่ ยคนไม่ทำ� หนา้ ที่ • มธี รรมะเปน็ สรณะ มีตนเป็นทพ่ี ่ึง • ให้มคี วามถกู ต้องอยู่ที่เนอ้ื ตวั • หลกั แกป้ ญั หาที่ไหนกด็ ี ไมม่ หี ลักอนื่ นอกจากปฏิบตั ิ ธรรมะให้ถกู ต้อง • ตัดปญั หา ตัดความทกุ ขท์ ่ีรากทีเ่ หตุ ธรรมะ ช่วยได้ 7

ธรรมะ ชว่ ยได้ 8

ธรรมะ ชว่ ยได้ 9

อะไรจะแกป้ ัญหาได้ ธรรมะลว้ นๆ จะแก้ปญั หาอะไรได้ มาขอให้บรรยายธรรมแก้ปัญหาของเมืองนครฯ เปน็ เรื่องที่แปลก เพราะเปน็ ปญั หาทางการเมอื ง เป็น เร่อื งทางการเมือง เป็นเรอื่ งทางการเมือง ซง่ึ ไมค่ ่อยจะ มคี วามรหู้ รอื ไดส้ นใจมากอ่ น แตก่ ม็ สี ว่ นทว่ี า่ “ธรรมะ” จะชว่ ยแกไ้ ขได้ แต่ต้องรู้ข้อเท็จจริงที่สุดไว้อย่างหนึ่งว่า ธรรมะ ลว้ นๆ แกป้ ญั หาอะไรไมไ่ ด้ ตอ้ งเปน็ ธรรมะทม่ี ผี นู้ ำ� เอาไปปฏิบตั ิ ธรรมะน้ันจึงจะแกป้ ญั หาได้ ธรรมะ เฉยๆ ธรรมะล้วนๆ น้นั ไมอ่ าจท�ำอะไรได้ ถ้าไม่มี ผู้น�ำเอาไปปฏิบัติ ถ้าทุกคนพร้อมกันเอาไปปฏิบัติ จะช่วยแก้ปญั หาได้ อยา่ วา่ แต่ธรรมะเฉยๆ เลย แม้แต่อานุภาพของ พระรตั นตรัยก็ไม่มแี ก่ผไู้ มป่ ฏบิ ัติ ถ้าไม่มีการปฏิบัติตามหลักพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์แล้ว ไม่มีอานุภาพอะไรที่ไหนจะมาช่วยได้ ธรรมะ ชว่ ยได้ 10

เปน็ อานุภาพศกั ดสิ์ ิทธเ์ิ ฉยๆ ประจำ� โลกอยา่ งนั้นไม่ได้ หรอก เป็นไสยศาสตรเ์ สียมากกว่า ถ้าเปน็ พทุ ธศาสตร์ นนั้ ต้องเมื่อมีผู้นำ� เอาไปปฏบิ ัติ ธรรมะกด็ ี พระรัตนตรัยกด็ ี เมื่อเอาไปปฏิบตั จิ ะ เกิดอ�ำนาจหรืออานุภาพ หรืออะไรข้ึนมา เพ่ือจะแก้ ปัญหาได้ แกไ้ ด้ เพราะคนรับธรรมะไปปฏบิ ตั ิ ข้อแรกขอให้รับทราบกันไว้อย่างนี้ว่า วิธีแก้ ปญั หาของชาวเมอื งนครฯ กต็ อ่ เมอื่ ชาวเมอื งนครฯ รบั เอาธรรมะไปปฏบิ ตั ิ รบั เอาพระรตั นตรยั ไปเปน็ หลักปฏบิ ตั ิ จึงจะแก้ได้ ใครจะสามารถทำ� ใหค้ นปฏบิ ตั ธิ รรมะ ใครจะมา บงั คบั เขาใหป้ ฏบิ ตั ธิ รรมะนกี้ ย็ าก เดยี๋ วนปี้ ระชาธปิ ไตย ดว้ ยใครจะบังคับได้ มีแต่วา่ สัมมาทิฏฐิ ของผู้นนั้ เทา่ น้ันแหละ คอื ศรทั ธาของผนู้ นั้ เขามสี มั มาทฏิ ฐิ มคี วามเขา้ ใจทถี่ กู ตอ้ ง ธรรมะ ชว่ ยได้ 11

คดิ เห็นถกู ตอ้ ง มีความเช่ือถูกตอ้ ง นั่นแหละท่ีจะบังคับ ให้เขาปฏิบัติธรรมได้ ผีสางที่ไหนจะมาช่วยบังคับให้ เปน็ ไปไม่ได้ อย่างดผี สี างเทวดาจะช่วยแชง่ ด่าคนที่ไม่ ปฏิบัติธรรมะ ไม่ถึงขนาดท่ีจะบังคับให้คนมาปฏิบัติ ธรรมะ ขอให้เข้าใจไว้ดๆี การท่จี ะใหธ้ รรมะมาชว่ ย น้ันต้องมผี ปู้ ฏบิ ัติธรรมะ ใหค้ นเหลา่ น้นั รับธรรมะ มาปฏิบัติก็จะช่วยได้ทันที เป็นการช่วยอยู่ในตัว อยแู่ ลว้ เปน็ สง่ิ ศกั ดส์ิ ทิ ธส์ิ งู สดุ ยง่ิ กวา่ สง่ิ ศกั ดส์ิ ทิ ธใิ์ ด ถา้ จะอา้ งอำ� นาจสง่ิ ศกั ดส์ิ ทิ ธสิ์ งู สดุ ในสากลโลกแลว้ กต็ อ้ ง อา้ งธรรมะทมี่ ผี ปู้ ฏบิ ตั อิ ยา่ งถกู ตอ้ ง ถกู ตอ้ งแกเ่ รอื่ งราว เหตุการณ์หรือธรรมะน้ันเอง นี่ศักด์ิสิทธิ์สูงสุดได้จริง กต็ ่อเม่ือมีผู้ปฏบิ ัตธิ รรมะ ทีนี้ เร่ืองแก้ปัญหาของเมืองนครฯ ก็เป็น เรอ่ื งของชาวเมอื งนครฯ ทจ่ี ะตอ้ งมศี รทั ธา มสี มั มา ทิฏฐทิ ่ีถูกตอ้ งและก็ต้องปฏิบตั ิธรรมะ อาตมาก็มีส่วนท่ีว่ายินดีจะช่วยออกความคิด ความเห็นไปตามสมควร เพราะว่าอาตมานี้ก็เป็นชาว เมืองนครฯ ด้วยเหมือนกัน ปู่ย่าตาทวดสมัยรัชกาลที่ ธรรมะ ช่วยได้ 12

๒ รชั กาลท่ี ๓ ท่านหนมี าจากปากพนัง มาอยทู่ ่นี เ่ี ปน็ ฝ่ายย่า ก็เลยถือตัวว่าเป็นชาวเมืองนครฯ เสียด้วย มีส่วนท่ีจะออกความคิดเห็นเก่ียวกับปัญหาของชาว เมืองนครฯ ธรรมะ ชว่ ยได้ 13

ธรรมะ คืออะไร สิ่งที่พระพทุ ธเจ้าทรงเคารพ เอาละทนี ีจ้ ะพูดกนั เปน็ ข้อๆ ไป ขอ้ แรกก็ “ธรรมะ” นน้ั คืออะไร ชว่ ยสนใจเปน็ พเิ ศษวา่ ธรรมะนนั้ คอื อะไร ทจ่ี ะ ช่วยไดป้ ฏบิ ัติแลว้ จะช่วยได้ คอื อะไร ตอบอย่างจำ� ง่าย เข้าใจง่ายท่ีสุด คร้ังหนึ่งก่อนว่า ธรรมะ น้ันคือส่ิงท่ี พระพุทธองค์ทรงเคารพคือสิ่งที่พระพุทธเจ้าท่าน เคารพ สิง่ น้นั คอื ธรรมะ บางคนอาจจะไม่รู้ รู้ตามประสาเด็กๆ ท่ีสอน กันในโรงเรียน ครูสอนว่า ธรรมะคือ ค�ำส่ังสอนของ พระพุทธเจ้า ซ่ึงไม่จริง ไม่จริงนิดเดียว เพราะค�ำว่า ธรรมะ ค�ำนี้ ที่เขาพูดเขามีเขาสอนเขากล่าวเขาใช้กัน แต่ก่อนพระพุทธเจ้าเกิดหลายพันปีแล้วด้วย ก็มีค�ำนี้ ใช้พูดจากันอยู่ ธรรมะนห้ี มายถงึ หนา้ ทท่ี ถี่ กู ตอ้ งแกค่ วาม รอด นน่ั แหละคอื ธรรมะ หน้าทท่ี ่ีถกู ต้องแก่ความรอด ธรรมะ ชว่ ยได้ 14

ท่านจะต้องเป็นมนุษย์คนแรกในโลกท่ีสังเกตเห็นว่า โอ.้ ..มนั มสี ง่ิ น้ี หนา้ ทที่ ถ่ี กู ตอ้ งจงึ จะชว่ ยได้ แลว้ เขาเรยี ก มนั ในภาษาทนี่ นั่ ในสมยั นน้ั วา่ “ธรรมะ” แตถ่ า้ เรยี ก ในภาษาไทยเรา กค็ อื “หน้าท”ี่ เพราะฉะนั้น ธรรมะคือส่ิงท่ีพระพุทธเจ้าทรง เคารพ นั่นก็คือหน้าที่ท่ีช่วยให้รอด พระพุทธเจ้าท่าน ประกาศเอง ไมไ่ ด้มใี ครมาบอก เมื่อท่านตรัสรู้แล้วใหม่ๆ ท่านก็ทรงฉงนข้ึน มาวา่ ต่อไปน้ีจะเคารพใคร ในทส่ี ุดทา่ นก็ โอ้...เคารพ ธรรมะท่ีตรัสรู้น่ันแหละคือหน้าท่ีที่ตรัสรู้ หน้าที่ท่ีจะ ดับทุกข์ได้ ก็คือธรรมะน่ันแหละ พระพุทธเจ้าทุก พระองค์เคารพหน้าที่ ท่านประกาศอย่างน้ีกลายเป็น เรอื่ งของพระพุทธเจา้ ทกุ พระองคเ์ คารพธรรมะ ธรรมะที่ถูกต้องจะช่วยได้ก็ต่อเม่ือมีผู้ปฏิบัติ อยา่ งถูกตอ้ ง ถกู ตอ้ งแกก่ ารดับทกุ ข์ ความทุกข์มีเหตุ ปัจจัยอย่างไร ความรู้จักจัดการกับเหตุปัจจัยเหล่านั้น อยา่ งถกู ตอ้ ง ความทุกข์ก็ดับ ช่วยจ�ำไว้ว่า ต้องไปจัดการที่เหตุของ ความทุกข์ คือดับกิเลสก็ตาม ดับความทุกข์ก็ตาม ธรรมะ ช่วยได้ 15

ถ้าไปเล่นงานตรงๆ เข้าท่ีความทุกข์หรือที่กิเลส จะ มีผลเหมือนกับเอาไม้ส้ันไปรันขี้ คิดดูเองเถอะว่าจะ เลอะเทอะยงุ่ ยากสักเท่าไร แต่ถ้าเรามีธรรมท่ีรู้จักก�ำจัดต้นเหตุปัญหา ทำ� ใหไ้ มเ่ กดิ กเิ ลส ไมเ่ กดิ ความทกุ ข์ กไ็ มม่ อี าการทเี่ รยี ก วา่ เอาไมส้ นั้ ไปรนั ขี้ เมอ่ื มคี วามรทู้ ถ่ี กู ตอ้ งวา่ อะไรเปน็ เหตใุ ห้เกดิ ทกุ ข์ จัดการป้องกันเสีย ก�ำจดั เสยี ที่ตน้ เหตุ หน้าทท่ี ่ีถูกต้อง จึงจะดับเหตุดับทุกขเ์ หลา่ น้ันได้ ถ้าไม่ถกู ต้องก็ดบั ไมไ่ ด้ หนา้ ท่ี ทถี่ กู ต้องแก่การดับทุกข์ เมอ่ื พดู ถงึ หนา้ ท่ี หนา้ ทที่ เี่ รามๆี กนั อยนู่ แี้ หละ คือธรรมะ หน้าท่ที �ำมาหากิน เลี้ยงชีวติ นี้กค็ ือธรรมะ หน้าท่ีบริหารร่างกายในประจ�ำวัน จะกินข้าว จะอาบน้�ำจะปัสสาวะอุจจาระเหล่าน้ัน บริหารร่างกาย กเ็ ป็นหนา้ ที่ คือธรรมะ ธรรมะ ช่วยได้ 16

หนา้ ที่ทจี่ ะตอ้ งสังคมกนั ใหด้ ีๆ โดยรอบด้านก็ หนา้ ท่ี หนา้ ทเ่ี หลา่ นแี้ หละ คอื ตวั ธรรมะ ทำ� กนั แลว้ แก้ ปัญหาได้ ดับทุกขไ์ ด้ สรปุ กนั สกั ๓ หนา้ ที่ คอื หนา้ ทที่ ำ� มาหากนิ ท่ีออฟฟิศที่ไหน และหน้าท่ีบริหารตัวเอง ซึ่งอยู่ใน บ้านเรือนของตัวเองทุกอย่าง ต่ืนข้ึนล้างหน้า ถูฟัน อาบน�้ำ ถ่ายอุจจาระปัสสาวะแล้วก็ทานอาหาร ล้าง ถว้ ยลา้ งจาน กวาดบา้ นถเู รอื น อะไรกต็ ามเหลา่ นกี้ เ็ ปน็ หนา้ ท่ีบรหิ ารรา่ งกาย หน้าที่ต่อเพอ่ื นมนุษยด์ ว้ ยกัน นั้น ขา้ งหน้าบดิ ามารดา ข้างหลงั บุตรภรรยา ขา้ งซา้ ย มิตรสหาย ข้างขวาครูบาอาจารย์ ข้างบนผู้อยู่เหนือ ผบู้ ังคับบัญชา ข้างใต้ผอู้ ยู่ใตบ้ ังคบั บญั ชา ทกุ ทศิ ท�ำให้ ถกู ตอ้ ง หนา้ ที่ทางสงั คม สงั คมถูกตอ้ ง ถูกตอ้ งท้งั สาม หน้าท่ีแลว้ มีธรรมะสมบรู ณ์ที่จะรอดจากความทุกข์ ธรรมมนี ิพพานเปน็ อารมณ์ สิ่งท่ีเรียกว่าธรรมะนี้มีนิพพานเป็นที่มุ่งหมาย อย่าไปกลัวนิพพานอย่างที่สอนกันผิดๆ ในโรงเรียน ธรรมะ ชว่ ยได้ 17

นิพพานแปลวา่ ตาย ตายของพระอรหันต์น่ผี ดิ เกนิ ร้อย เปอร์เซ็นต์ พระอรหันต์ตายไม่ได้เปลือกร่างกายตาย ได้ แต่ตวั พระอรหนั ตต์ ายไมไ่ ด้ คำ� วา่ “นพิ พาน” ไมไ่ ดแ้ ปลวา่ ตาย แปลวา่ ดบั เยน็ แหง่ สง่ิ ทร่ี อ้ น สง่ิ ทเี่ ปน็ ทกุ ข์ ทร่ี อ้ นดบั ลงไป เรยี กวา่ นพิ พาน มภี าวะเยน็ ไมม่ ไี ฟ ไมม่ คี วามรอ้ น ภาวะเย็นคอื นพิ พาน ธรรมะทง้ั ปวงมจี ดุ มงุ่ หมายทน่ี พิ พาน มงุ่ หมาย ไปทน่ี พิ พานจะปฏบิ ตั ธิ รรมะอยา่ งไร ขอ้ ไหนแขนงไหน เทา่ ไร กม็ ่งุ ไปสูค่ วามดบั เยน็ เป็นปกติ ไม่มีทุกข์ ไมม่ ี รอ้ น ไมร่ อ้ นดว้ ยกเิ ลส ไมท่ กุ ขด์ ว้ ยการเจบ็ ปวดทรมาน เหล่านเี้ รียกวา่ มี นพิ พานเป็นอารมณ์ ธรรมะคอื สงิ่ น้ี ธรรมะคอื หนา้ ทท่ี จี่ ะชว่ ยใหร้ อด สูงสุดจนพระพทุ ธเจ้าทา่ นเคารพ ก็มนี พิ พานคอื ความ สงบเยน็ ดบั เยน็ เป็นจุดทม่ี ุง่ หมาย น่คี ือธรรมะ ธรรมะ ชว่ ยได้ 18

ต้นเหตแุ หง่ ปัญหา สิ่งท่ยี ั่วให้ทงิ้ ธรรมะ (กิน-กาม-เกียรติ) ทหี่ ลงบชู า ทีนี้มาดูกันที่ต้นเหตุแห่งปัญหา เมืองนครฯ มี ปญั หา คอื ความยุ่งยาก ล�ำบาก เดือดรอ้ น นีก้ ็คอื ตัว ปญั หา ต้นเหตุแห่งปัญหาคือ ขาดธรรมะ ขาดการ ปฏิบัติหน้าท่ีที่ถูกต้อง ไม่มีการปฏิบัติหน้าที่ท่ีถูกต้อง กเ็ กดิ ปญั หาขน้ึ มา ปญั หานซ้ี บั ซอ้ นหลายอยา่ ง พวั พนั กันหลายอยา่ ง มสี ิ่งทีย่ ัว่ ใหท้ ง้ิ ธรรมะ ความเห็นแก่ตัว ความเห็นแก่กิเลส เรื่องกิน เรื่องกาม เรื่องเกียรติอย่างโง่เขลาเหล่าน้ี เป็นเหตุให้ ท้ิงธรรมะไป ไปหลงกันแต่สิ่งเหล่าน้ัน เม่ือท้ิงธรรมะ เสยี แลว้ หมายความว่า ท้งิ สง่ิ ทเ่ี นอ่ื งๆ กนั หลายอย่าง วฒั นธรรมกด็ ี ศลี ธรรมกด็ ี ศาสนากด็ ี ถกู ทง้ิ ไปโดยไมร่ ู้ สกึ ตัว ยากตรงท่ีไม่รสู้ กึ ตวั แทจ้ ริงถ้ามนั ร้สู ึกตวั กไ็ ม่ ทิง้ กัน ธรรมะ ช่วยได้ 19

เมื่อทิง้ ธรรมะ ทง้ิ ส่งิ เหล่านแ้ี ล้ว ก็มปี ญั หาเกดิ ขึน้ มา สง่ิ ทรี่ า้ ยกาจทส่ี ดุ กค็ อื ความเหน็ แกต่ วั ขอ ให้สนใจทำ� ความรู้จักกนั ใหด้ ีๆ ความเหน็ แก่ตัวน้ี ลกึ ซ้งึ มหาศาล เมอ่ื เห็นแกต่ ัว กไ็ มเ่ ห็นแกธ่ รรมะ ไม่เห็นแก่ความถูกตอ้ ง ไม่เหน็ แกเ่ พื่อนมนุษย์ น่ลี ่ะ ความเหน็ แก่ตัว เดี๋ยวน้ีดูเถอะ ไปท่ไี หนท่ไี หน เทยี่ วไปท่ีไหน ก็ดูให้เห็นมีสัญลักษณ์หรือนิมิตแห่งความเห็นแก่ ตัวไปเสียหมด ตามถนนหนทาง บนบ้านบนเรือน ท่ีไหน ท่ีไหน ในระดับสูงสุดในโลกท้ังโลก ปัญหา ระหว่างประเทศ ปญั หาโลก ปญั หาบุคคล มาแตค่ วาม เหน็ แก่ตวั ขอฝากไวใ้ หเ้ ปน็ พเิ ศษ ใหไ้ ปศกึ ษาใหเ้ หน็ โดย เฉพาะทีต่ วั เอง มีความเห็นแก่ตวั และไม่เห็นแก่ความ ถูกต้อง ไม่เห็นแกเ่ พอื่ นมนุษย์ ธรรมะ ช่วยได้ 20

การกระทำ� ท่ีเห็นแกต่ ัว(กเิ ลส) ไมเ่ ห็นแก่ธรรม-ผ้อู นื่ เมื่อเห็นแก่ตัวแล้ว ก็บ้าตัว หลงตัว เมา ตัว บ้าดีเมาดีหลงดี ไปตามเร่ืองของผู้เห็นแก่ตัว ฆ่าตัวตายก็เพราะความเห็นแก่ตัว หลงทางแล้ว เปน็ บา้ ตอ้ งไปเขา้ โรงพยาบาลบา้ กม็ ี ซงึ่ มมี ลู เหตมุ าจาก ความเหน็ แก่ตัวที่หลงทาง คิดดซู ิ เห็นแก่ตวั แทนทจ่ี ะ รกั ตวั ช่วยตัวกลับเป็นอันตรายแกต่ วั น่ีเห็นแก่ตัวของกิเลส เห็นแก่ตัวโดยกิเลส ภาษาท่ีเราพูดกันตามธรรมดาสามัญทั่วไปในโลก ท่ีวา่ เห็นแกต่ วั Selfish เหน็ แก่ตัวอย่างนั้น ถา้ รักตวั สงวนตัว คุ้มครองตัว อบรมปรับปรุงตัว นั่นอีกความ หมายหน่งึ อย่างนนั้ ไม่เห็นแกต่ วั ไมใ่ ช่ Selfish เหน็ แก่ตัวด้วยสติปัญญา ไม่ใช่เห็นแก่ตัวด้วยกิเลส ด้วย อวิชชา เดี๋ยวนี้เห็นแก่ตัวด้วยกิเลส ด้วยตัณหา ด้วย อวชิ ชา โดยมเี หยอื่ ลอ่ มคี วามโงพ่ าไป เหน็ แกต่ วั อยา่ ง น้ีน�ำไปสู่ความพินาศ โลกก�ำลังจะวินาศเพราะความ เห็นแก่ตวั ควบคมุ ไม่ได้กว็ ินาศ ธรรมะ ชว่ ยได้ 21

กฎหมายไมอ่ าจควบคมุ ความเหน็ แต่ตัวได้ ดูถึงกฎหมาย กฎหมายน้ันไม่อาจควบคุม ความเห็นแก่ตัวได้ ควบคุมได้เฉพาะภายนอก ด้าน นอกเท่าน้นั ก็เหลอื โอกาสอยเู่ ยอะแยะไปหมดทีจ่ ะท�ำ อาชญากรรมด้วยความเห็นแก่ตัว ถ้ามีธรรมะก็เข้าไป ควบคุมภายในได้ ความเห็นแก่ตวั กม็ ีได้ยาก กฎหมายควบคมุ ไดเ้ ฉพาะภายนอก เมอื่ มหี ลกั ฐาน เม่อื มอี ะไรตามแนบ กฎหมายจะลกึ ซ้ึงถงึ ภายใน เปน็ ไปไมไ่ ด้ ความเห็นแกต่ ัวจงึ ระบาดอยทู่ ่วั ๆ ไป ความเห็นแก่ตัวยิ่งเจริญเท่าไร ก็ต้องยิ่งเพ่ิม เรือนจ�ำ เพม่ิ คุก เพิ่มตะราง เพ่ิมต�ำรวจ เพมิ่ ศาล เพมิ่ โรงพยาบาลบา้ เพอื่ อะไรเหลา่ นนั้ นแ่ี หละเปน็ เครอื่ งวดั ความเหน็ แก่ตัววา่ มมี ากน้อยเท่าไหร่ มิจฉาทิฏฐขิ องคนอนั ธพาล คือการเหน็ กงจักรเป็นดอกบวั คนอันธพาลเห็นแก่ตัว ก็เพราะความ ดีของเขาหลงทาง ที่จริงเขาก็อยากดีทั้งนั้นแหละ ธรรมะ ชว่ ยได้ 22

คนอนั ธพาลกอ็ ยากดี คนบา้ กอ็ ยากดี แตว่ า่ ความดขี อง เขาหลงทาง มันหลงทาง มนั เป็นการเหน็ แก่ตัว มนั ทำ� ตรงกนั ข้าม ต้องรูไ้ ว้ส�ำหรบั ทำ� ให้ถูกทาง ปญั หายงุ่ ยากเดย๋ี วนี้ กว็ า่ ไอโ้ ลกสมยั ใหม่ โลก ปัจจุบันน่ีเจริญด้วยวัตถุ แล้วก็พยายามท่ีจะโฆษณา ชักจูง หลอกลวงอย่างย่ิงท่ีจะให้หลงในวัตถุ เพราะ ผู้ผลติ ตอ้ งการจะขาย โฆษณาชักชวนเสยี จนหลงหมด หลงวัตถุ ความเห็นแก่ตัวก็ยิ่งทวีคูณขึ้นอีกมากกว่า แต่ก่อน น่าสงสารมนุษย์น้ีมีความเห็นแก่ตัวมากขึ้น มากข้ึน อย่างน่าอับอายต่อสัตว์เดรัจฉานซ่ึงมีความ เหน็ แกต่ วั เทา่ เดมิ เมอื่ หมนื่ ปแี สนปมี าแลว้ มคี วามเหน็ แก่ตัวเท่าไหร่น้นั กอ็ ยู่เท่านน้ั เพราะมันโง่ คดิ ไม่เปน็ สัตว์เดรัจฉานมันมีความเห็นแก่ตัวเท่าเดิม มนุษย์นี่ คนน่ี เหน็ แกต่ วั เพม่ิ ขนึ้ ไมร่ กู้ รี่ อ้ ยเทา่ กพี่ นั เทา่ หมน่ื เทา่ แสนเทา่ ปัญหาจึงเต็มไปหมด ปญั หาเหลา่ นไ้ี ม่มกี ับสตั ว์เดรจั ฉาน น่เี รยี กว่า ต้นเหตแุ หง่ ปัญหา ธรรมะ ช่วยได้ 23

สงิ่ ท่อี าจแกป้ ญั หา “สมั มาทิฎฐ”ิ จะแก้ปญั หาความทุกข์ทง้ั ปวง ทีน้จี ะพดู ถงึ สง่ิ ที่อาจจะแก้ปญั หาได้ ค�ำพูดส้ันๆ แบบก�ำป้นั ทบุ ดนิ คอื “สัมมาทิฎฐิ” “สมั มาทฎิ ฐ”ิ จะแกป้ ญั หาความทกุ ขท์ ง้ั ปวง มพี ระพทุ ธสภุ าษติ ตรสั ไวต้ รงๆ วา่ “สมมฺ าทฏิ ฺ ิ สมาทานา สพพฺ ํ ทกุ ขฺ ํ อปุ จจฺ คํฺจะกา้ วลว่ งความทกุ ขท์ งั้ ปวงด้วยสัมมาทฏิ ฐิ” ค�ำนี้กว้างขวางมาก เม่ือมีความคิดถูกต้อง ความเข้าใจถูกต้อง ความเห็นถูกต้อง ความเช่ือ ถูกต้อง อุดมคติถูกต้อง เมื่อรวมกันแล้วเรียกว่า “สมั มาทิฎฐิ” ถา้ มสี มั มาทฏิ ฐแิ ลว้ จะแกป้ ญั หาได้ จงพยายาม พยามช่วยกันทุกอย่าง ทุกวิถีทางท่ีจะให้สัมมาทิฏฐิ เข้ามาเกิดขึ้น เข้ามาและแผ่ซ่านปกคลุมอยู่ทั่วไป ให้ ปกคลุมด้วยสัมมาทิฏฐิ ท�ำความเข้าใจซ่ึงกันและกัน อย่างทัว่ ถึง ในหมมู่ นษุ ย์ ในหมู่คนด้วยกัน อย่าให้เกิด ธรรมะ ชว่ ยได้ 24

มิจฉาทิฎฐิ นอกรีตนอกคอกออกไป จะเกิดเห็นโทษ ของความเหน็ แก่ตัว เหน็ ประโยชน์ เห็นคุณของความ ไม่เห็นแก่ตัว ก็คือเห็นแก่ความถูกต้องนั่นแหละ แล้ว ก็จะกระท�ำแก่เพื่อนมนุษย์ด้วยกัน อย่างที่เราเรียกว่า เปน็ เพอ่ื นเกดิ เพอ่ื นแก่ เพอ่ื นเจบ็ เพอ่ื นตายแกก่ นั ถา้ เห็นแกต่ วั ไมค่ ดิ อยา่ งน้นั หรอก คนโง่นี้เห็นแก่ตัวแล้วไม่รู้หรอกว่า ใครเป็น เพ่ือนเกิด เพ่ือนแก่ เจ็บ ตาย ไม่รู้ตัวใครตัวมัน รู้แต่ตัวกูของกูเท่านั้น จะเห็นแก่ตัวกู ของกูเท่าน้ัน ก็เลยไม่เห็นแก่อะไร ไม่เห็นแก่ความถูกต้อง ไม่เห็น แก่เกียรติยศแห่งบ้านเกิดเมืองนอนที่เคยสูงส่งด้วย คุณธรรม บรรพบรุ ุษแต่กาลก่อนได้สร้างไวด้ สี ูงสดุ ด้วยคุณธรรม ลูกหลานโง่ๆ ท�ำลายล้างหมดเลย ความเหน็ แก่ตัวเป็นอย่างน้ี จะสร้างแตท่ างวิกฤติ เคารพในความเป็นมนษุ ย์ “มนุษยพ์ ทุ ธบรษิ ทั ” วิกฤติการณ์คือความทุกข์ทรมาน ยุ่งยาก ล�ำบาก ไม่เคารพในความเป็นมนุษย์ เป็นมนุษย์แต่ ธรรมะ ช่วยได้ 25

ไม่เคารพในความเป็นมนุษย์ เคารพกิเลสของมนั โน่น กิเลสเป็นผีสางอะไรก็ไม่รู้ ไปเคารพกิเลส ไม่ เคารพความเปน็ มนษุ ย์ คา่ ของความเปน็ มนษุ ยไ์ มร่ จู้ กั ความเป็นมนุษย์ คุณค่าของความเป็นมนุษย์ ใครจะเป็นมนุษย์มากน้อยเท่าไหร่ก็อยู่ที่ค่ามากน้อย เทา่ ไหร่ ถา้ ยงั เคารพในคณุ คา่ ของความเปน็ มนษุ ย์ ทำ� อนั ธพาลไมล่ ง ทำ� อนั ธพาลไมไ่ ด้ มคี วามเขา้ ใจถกู ตอ้ ง เห็นชดั ว่า ความเห็นแกต่ วั คือข้าศึก ศตั รู มารร้าย ซาตาน อะไรแลว้ แตจ่ ะเรยี กอะไรในฝา่ ยรา้ ย รวมอยใู่ น ความเหน็ แกต่ วั ความไมเ่ หน็ แกต่ วั กต็ รงกนั ขา้ ม ขอให้ สงั เกตดใู หด้ ี ศตั รขู องเราไมใ่ ชอ่ ะไร คอื ความเหน็ แกต่ วั ของเรา มันบา้ บอเหลอื ประมาณ ความเห็นแกต่ วั กลับ เปน็ ขา้ ศกึ แกต่ วั เหน็ แกต่ วั นา่ จะเปน็ ผลดแี กต่ วั แตก่ ลบั เปน็ ขา้ ศกึ เพราะเหน็ แกต่ วั ดว้ ยความโง่ ดว้ ยกเิ ลส ดว้ ย อะไรเน่ยี ถ้าไม่มีความโง่ ไม่มีความหลงใหล ก็ไม่ เหน็ แกต่ ัว เหน็ แก่ผู้อนื่ เหน็ แก่ความถกู ตอ้ ง ธรรมะ ชว่ ยได้ 26

ความเห็นแก่ตัว น�ำไปสู่ความผิดพลาด ทุกอย่าง ทุกประการ มันไม่เห็นแก่ความถูกต้อง ไม่ เคารพเพ่ือนมนุษย์ ไม่เหน็ แกส่ ันตสิ ขุ ของเพ่ือนมนษุ ย์ มนั เหน็ แกก่ ารไดข้ องตวั เทา่ นน้ั กูได้น่ันแหละคือดี ก็ได้นั่นแหละคือความ ถูกต้อง กูได้นนั่ แหละคอื ความยุติธรรม อยา่ งอน่ื ไม่มี เพราะฉะน้ันจึงมีปัญหาเบียดเบียนกันอย่าง น่าสลดท่ัวไปทั้งโลก ไม่จ�ำเพาะเจาะจงเมืองนครฯ เพราะมคี วามเห็นแกต่ วั ระบาด ย่ิงเจริญก็ย่ิงเห็นแก่ตัว ย่ิงเจริญด้วยวัตถุ ความเจริญอย่างที่มีอยู่นี่ล่ะ ย่ิงเห็นแก่ตัว ยิ่งฉลาดก็ ย่ิงเหน็ แกต่ ัว มศี ีลธรรม วฒั นธรรม ประเพณี คอยควบคุมความฉลาด การศกึ ษาบา้ ๆ บอๆ ในโลกในเวลานสี้ อน ใหฉ้ ลาดเทา่ นนั้ แหละ คณุ อยา่ ไปหลงกบั มนั มนั สอน ธรรมะ ช่วยได้ 27

แตใ่ ห้ฉลาด ฉลาดแล้วไม่ควบคุมความฉลาดเลย ไม่มี อะไรควบคุมความฉลาดเลย เพราะศีลธรรมสูญไป หมดแลว้ ถา้ เปน็ โบราณมศี ลี ธรรม วัฒนธรรม ประเพณี คอยควบคมุ ความฉลาดอยา่ ใหฉ้ ลาดผดิ ทาง เดย๋ี วนสี้ ญู เสยี สง่ิ เหลา่ นนั้ ไปหมดแลว้ ความฉลาดกอ็ สิ รเสรี เอาไป ใชเ้ ห็นแก่ตัวก็ยง่ิ เหน็ แกต่ ัวลึกซง้ึ การศึกษาในปัจจุบันให้แต่ความฉลาด เพยี งอยา่ งเดียว ไม่มีอะไรควบคมุ ความฉลาด เรา เรยี กวา่ “การศกึ ษาหมาหางด้วน” เขาโกรธ เขาดา่ ไม่เปน็ ไร ด่าไปเถอะ เราขอ เรียกว่าการศึกษาหมาหางด้วน ไม่มีสิ่งที่จะควบคุม ความฉลาด ฉลาดฟรไี ปตามกเิ ลสตณั หา การศกึ ษาท่ี ไม่มีอะไรมาควบคุมความฉลาดอันตรายท่สี ดุ เดย๋ี วนเ้ี ขามีการศกึ ษากันอยา่ งนีก้ ันทง้ั น้ัน จึง เจริญก้าวหน้ากันแต่ในทางวัตถุ เพื่อประโยชน์แก่ตัว โดยไม่เห็นแก่ความถูกต้อง ไม่เห็นแก่ธรรมะ ไม่เห็น แกเ่ พอ่ื นมนุษย์ตาด�ำๆ ธรรมะ ชว่ ยได้ 28

ท�ำอย่างไรธรรมะจะกลับมา ความไมเ่ ห็นแกต่ วั แตเ่ หน็ แก่ธรรม เอาละ ทีน้ีก็ดูต่อไปว่า ท�ำอย่างไรจึงจะมีธรรมะ กลับมา พอที่จะตัดต้นเหตุแห่งปัญหา ขอเน้นที่น่ัน แหละ ความไม่เห็นแก่ตัว ไม่มีทางอื่น เน้นท่ีนั่น ไม่ เห็นแก่ตัว เห็นแก่ความถูกต้องเห็นแก่เพ่ือนมนุษย์ น่ันแหละคือสิ่งที่ต้องการ มาจากความไม่ลุอ�ำนาจแก่ กเิ ลส ซ่งึ เป็นปรมตั ถธรรมที่ลกึ ซึ้ง มอี ารมณ์ ๒ ประเภท คอื ยินดกี ับยินรา้ ย สิ่งท่ี นา่ รัก น่ายินดี นา่ พอใจเขา้ มา กต็ ้อนรับเอามาเปน็ ของ บวก ถา้ ไมพ่ อใจ กต็ อ้ นรับเปน็ ของลบ ของบวกกม็ าทำ� ใหเ้ กดิ ตวั กบู วก ตวั กบู วกกเ็ กดิ โลภะ ราคะ ของลบเขา้ มากท็ �ำใหเ้ กดิ ตัวกลู บ เกดิ โทสะ โกธะ จะฆ่าให้ตาย จะทำ� ใหว้ นิ าศ นั่นแหละตัวกูลบ ตัวกูบวกมันก็จะเอา จะเอา จะเอาด้วยโลภ ะ ราคะนั่นนะ ตัวกูลบจะฆา่ ทำ� ลายไมใ่ หเ้ หลอื ถา้ ไม่รู้ แน่ว่าอะไรเปน็ บวกเปน็ ลบท่ีแน่นอน ก็เปน็ โมหะ หลง ธรรมะ ชว่ ยได้ 29

วิ่งอยู่รอบๆ ด้วยความสงสัยอยู่นั่นแหละ เสร็จแล้ว เมื่อไหร่ ก็ออกมาเป็นบวกหรอื เป็นลบจนได้ มนั กเ็ ข้า รูปเดิมของมัน กิเลสฝ่ายบวกเอาเข้ามา กิเลสฝ่ายลบ มงุ่ จะทำ� ลาย กเิ ลสฝา่ ยโมหะกว็ งิ่ อยรู่ อบๆ ไมร่ วู้ า่ จะทำ� อะไรดี ดังนั้นเราจึงเต็มไปด้วยความทุกข์ ความรัก รักอะไรก็เป็นทุกข์ ไม่รักดีกว่า ความโกรธก็เป็นทุกข์ ความเกลียดก็เป็นทุกข์ ความกลัวก็เป็นทุกข์ ความ ตื่นเต้น ความโง่เขลา ตื่นเต้นก็เป็นทุกข์ ความวิตก กังวลเร่ืองที่ยังมาไม่ถึงก็เป็นทุกข์ อาลัยอาวรณ์เรื่อง ที่ผ่านไปแล้วก็เป็นทุกข์ ความอิจฉาริษยาไม่อยากให้ ใครได้ดีคอยยกตนข่มท่านก็เป็นทุกข์ ความหวงท่ัวๆ ไปก็เป็นทกุ ข์ ความหวงเฉพาะจดุ คอื ความหงึ ทรี่ ุนแรง กเ็ ปน็ ทุกข์ รจู้ กั ผลของมนั เถอะ ออกมาเปน็ ความรกั ความ โกรธ ความเกลียด ความกลวั ความต่นื เตน้ ความวติ ก กงั วล อาลัยอาวรณ์ อิจฉารษิ ยา หึงหวง มาจากความ หลงบวกและหลงลบ ธรรมะ ช่วยได้ 30

ความไมอ่ ย่ใู ต้อ�ำนาจบวกและลบ จะต้องมีส่ิงแก้ไขความโง่เขลาเหล่านี้ อย่าให้ หลงบวกและหลงลบ ความปกตสิ ขุ ตอ้ งไมเ่ ปน็ บวกและ ลบ ความปกติเยอื กเยน็ ถึงทสี่ ดุ ไม่เปน็ บวกและตอ้ งไม่ เปน็ ลบ พูดง่ายๆ ว่าไม่ต้องหัวเราะ ไม่ต้องร้องไห้ หัวเราะก็เหนื่อย ร้องไห้ก็เหน่ือย ไม่ไหวดีใจก็เหน่ือย เสียใจก็เหนื่อย อย่าเอากับมันเลย ดีใจแรงๆ ก็บ้า ชนิดหน่งึ เสียใจกเ็ หนอ่ื ยก็บา้ ชนดิ หนงึ่ อยา่ ไปเอากับ มันเลย เอาที่ปกตดิ กี วา่ จิตใจทีป่ กติ ไม่ดีใจไมเ่ สยี ใจ นัน่ แหละ แต่คนชอบดีใจ หัวเราะร่าด้วยความโง่ หาร้ไู ม่ ว่านั่นแหละคือความวุ่นวายไม่พกั ผอ่ น ทอ่ี ยเู่ หนอื ดใี จ อยเู่ หนอื เสยี ใจ นน่ั แหละคอื ความปกตสิ ขุ เยือกเยน็ สงบเยน็ เปน็ นพิ พาน จงึ ไมเ่ หน็ แกต่ วั ไมเ่ หน็ แกต่ วั อยา่ งนม้ี นี พิ พาน ความสงบ เย็นเป็นปกติ ไม่บวกไม่ลบ ไม่ข้ึนไม่ลง ไม่ฟูไม่แฟบ เป็นวัตถปุ ระสงคม์ ุง่ หมาย ธรรมะ ช่วยได้ 31

ความมี สติ – ปญั ญา – สัมปชัญญะ – สมาธิ (ธรรม ๔ เกลอ) มีสติเร็ว มีปัญญาพอ มีสัมปชัญญะเข้มแข็ง มีสมาธมิ ั่นคง สง่ิ เหลา่ นีถ้ า้ ยงั ไมม่ ี กร็ บี ฝึกให้มเี ถดิ ฝึกสติให้เร็ว มีปัญญา เอาความถูกต้องมา เผชิญหน้ากับอารมณ์ไม่หลงบวกหลงลบ สัมปชัญญะ คือตัวปัญญาท่ีเอาแบ่งๆ ให้ถูกต้องเป็นเรื่องๆ เผชิญ หน้ากับอารมณ์ที่มีสมาธิ จิตใจม่ันคงเข้มแข็ง ระดม ก�ำลังลงไปแล้วก็มีปัญญา ศึกษาไว้เพียงพอทุกแง่ ทุกมมุ ท่ีจะดบั ทุกข์ ถา้ ไม่มีต้องศกึ ษาไว้ให้พรอ้ ม พอเกดิ เรอื่ งขน้ึ มา ใชอ้ ยา่ งเดยี วคอื สติ ซง่ึ แปลว่าถูกต้องอย่างเดียว ส�ำหรับการเผชิญหน้า กับอารมณ์อันน้ี เรียกว่า สัมปชัญญะ ปัญญาใน หน้าท่ีเฉพาะเหตุการณ์โดยตรง สัมปชัญญะท่ีมีสมาธิ เขม้ แขง็ สมั ปชัญญะก็สกู้ ับอารมณ์ได้ กไ็ ม่ตกเปน็ ฝ่าย บวกฝา่ ยลบ ไมเ่ ป็นกเิ ลส ไม่เปน็ ความทุกข์ ธรรมะ ช่วยได้ 32

มธี รรมพ้นื ฐาน เราต้องศกึ ษาไวใ้ หพ้ อ แม้ว่าใช้ ใช้อย่างเดยี ว เชน่ ทบี่ า้ นเรอื นของเรามตี ยู้ า มยี าครบทกุ อยา่ ง แตไ่ มม่ ี ใครกนิ ยาทีเดยี วทุกอยา่ งหรอก ไม่มี ต้องกินยาเฉพาะ ยา เฉพาะเรอ่ื งเฉพาะโรค อย่างเดยี วขวดเดยี วน่ันน่ะ นี่สติต้องไปเอาปัญญาชนิดน้ีมาทันเหตุการณ์ ควบคุมตนเองไว้ ไม่ให้โง่ ไม่ให้หลง ไม่ไปเป็นบวก ไม่ไปเปน็ ลบ ไมเ่ กดิ กเิ ลสบวกไมเกิดกเิ ลสลบ จงึ จะมี ธรรมะได้ แมแ้ ตค่ วามรูส้ กึ ธรรมดาๆ รกั เพอ่ื นบา้ น เห็น แก่บรรพบุรุษ เคารพความเป็นมนุษย์ของผู้อื่น รัก เกียรติของบ้านเกิดเมืองนอนท่ีเคยมีมาแต่กาลก่อน น่ีพอจะห้ามจิตใจได้มากเหมือนกัน มีธรรมะพื้นฐาน อย่างนีก้ ไ็ มน่ ้อย ขอใหม้ ีสิ่งเหล่าน้ี ท่ีจะช่วยให้มีธรรมะ ธรรมะที่สามารถเผชิญเหตุการณ์แก้ไขวิกฤติการณ์ทั้ง หลายได้ ใครจะชว่ ยใหป้ ฏิบตั ธิ รรมะ ธรรมะ ชว่ ยได้ 33

ใครจะช่วยทำ� ให้มกี ารปฏบิ ัตธิ รรมะ ความมี “หิรโิ อตตัปปะ” ของตนเอง ขอ้ ตอ่ ไปนี้ จะพจิ ารณากนั วา่ อะไรหรอื ใครที่ จะชว่ ยให้มีการปฏบิ ัติธรรมะ พูดสน้ั ๆ แล้ว ถา้ ไมม่ ีการปฏบิ ัตธิ รรมะ ธรรมะ ไมม่ ที างมาชว่ ยได้ พระรตั นตรยั กไ็ มม่ าชว่ ย ตอ้ งมกี าร ปฏบิ ตั ธิ รรมะ ปฏบิ ัตติ ามพระรตั นตรยั ใครละ่ ที่จะมาชว่ ยใหม้ ีการปฏิบัติธรรมะ ผีสาง เทวดาทไี่ หนจะช่วยได้ ไม่มีทาง ผสี างกไ็ ด้แต่สาปแช่ง คนท่ีไม่ปฏบิ ตั ธิ รรมะ ถา้ เปน็ ผีสางท่ดี ี แตถ่ ้าเปน็ ผีสาง ชั้นเลว ก็ช่วยผสมโรงกันใหญ่ ไสหัวให้คนปฏิบัติผิด ปฏบิ ัติเลว ปฏบิ ัตชิ ่ัว ไปหวงั พึ่งพาผีสางเทวดาไม่ไหว หรอก ตอ้ งอาศยั “หิรโิ อตตปั ปะ” ของตนเอง หริ ิ ละอายตอ่ ความชว่ั โอตตัปปะ เกลยี วกลัวความช่ัว ธรรมะ ช่วยได้ 34

หิริ ละอายความชั่ว ไม่ต้องมีใครเห็น เห็น ตัวเอง ท�ำเองก็ละอายเหลือประมาณ ท�ำไม่ลงหรอก โอตตปั ปะ กลัวความช่วั ไมต่ ้องกลัวกฎหมาย ไมต่ อ้ ง มีต�ำรวจมาคอยขู่หรอก กลัวความชั่วอย่างน้ีเรียกว่า หริ ิ โอตตัปปะ บูชาส่งิ ท่ีพระพุทธเจ้าบูชา ถ้ามีหิริโอตตัปปะอย่างน้ีแล้ว ก็ไม่มีปัญหา อะไรเกิดขึ้นท่ัวทั้งโลก ไม่เฉพาะเมืองนครฯ หรอก ถ้าคนมีหิริโอตตัปปะแล้ว คุ้มครองโลก คุ้มครองโลก ให้ปลอดภัย มีสติปัญญา มีความไม่ประมาท เพราะ หิริโอตตัปปะ ไม่ประมาท ไม่มักง่ายไม่อวดดี ไม่ท�ำ เลน่ ๆ กบั ส่งิ เหล่านี้ มีสติปัญญาความรู้ที่เพียงพอ มีความควบคุม จติ ใจทด่ี ี ทนี กี้ ร็ จู้ กั คณุ ของธรรมะ แลว้ กต็ ง้ั ใจทจ่ี ะมธี รรมะ บูชาคุณของธรรมะ บูชาส่ิงที่พระพุทธเจ้าบูชาเคารพ อยา่ ลมื วา่ พระพทุ ธเจา้ เคารพธรรมะ และพวกเราโงๆ่ ไมเ่ คารพส่งิ ท่ีพระพุทธเจ้าทรงเคารพ จึงมีปญั หา ธรรมะ ชว่ ยได้ 35

ถา้ เคารพสงิ่ ทพี่ ระพทุ ธเจา้ เคารพอยา่ งเดยี วกนั กไ็ ม่มปี ญั หา เคารพธรรมะ เคารพความถูกต้อง เคารพ หนา้ ทที่ ถี่ กู ตอ้ ง ตงั้ ใจบชู าคณุ ของพระรตั นตรยั มจี ติ ใจ อย่างนี้ จะเคารพธรรมะโดยแน่นอน แตเ่ ด๋ยี วนไ้ี ม่รจู้ ัก ไม่รู้จักธรรมะ ไม่รู้จักพระรัตนตรัย ก็เลยไม่เกิดการก ระทำ� อันนี้ ความกตญั ญูตอ่ บรรพบรุ ษุ แม้ที่สุดแต่ว่า ความกตัญญู ความกตัญญู รคู้ ณุ คา่ ของสงิ่ ตา่ งๆ ความกตญั ญนู กี้ ย็ งั ชว่ ยแกป้ ญั หา ได้มาก ถ้าทุกคนมีความกตัญญู โลกก็ไม่เป็น อยา่ งน้ี เพราะทกุ คนมบี ญุ คณุ แกก่ นั และกนั แมแ้ ต่ สัตว์เดรัจฉานต้นไม้ต้นไร่ แผ่นดินก็มีบุญคุณแก่ มนุษย์ ถา้ มนษุ ยม์ คี วามกตญั ญกู ท็ ำ� ไมล่ ง ทำ� ความชว่ั ใดๆ ไม่ลง ธรรมะ ช่วยได้ 36

ยิ่งกตัญญูต่อบรรพบุรุษแล้วยิ่งวิเศษ แต่ ท�ำกันพอเป็นพิธี อยากจะท�ำเช็งเม้งก็ท�ำเป็นพิธี ไม่ได้ท�ำด้วยความรู้สึกสุดหัวใจ กตัญญูต่อบรรพบุรุษ ไมใ่ หบ้ รรพบรุ ษุ ผิดหวังแต่ท�ำพอเปน็ พิธี ถา้ กตัญญูต่อ บรรพบรุ ุษแล้ว ตอ้ งกระทำ� อยา่ ใหบ้ รรพบรุ ษุ ผิดหวงั บรรพบุรุษเขาหวังอย่างไร ต้ังใจว่าอย่างไร สรา้ งสรรคอ์ ะไรลกู หลานอยา่ ทำ� ใหผ้ ดิ หวงั เพราะจะไป เขา้ รปู เขา้ รอยตอ่ ธรรมะแนน่ อน บรรพบรุ ษุ หลบั ตาตาย ไปแลว้ ไมม่ ใี ครคดิ ถงึ ไมม่ ใี ครสนใจ แตห่ ลบั ตาตายไป แล้วก็จริง ยังหวังอยู่ว่าข้างหลังจะท�ำกันอย่างถูกต้อง ขอใหค้ ดิ อยา่ งนี้ ขอใหเ้ คารพบรรพบรุ ษุ อยา่ งนี้ อยา่ ทำ� อะไรผิดพลาดเลวร้ายขึ้นมา ความกตัญญูช่วยได้มาก ถึงอยา่ งน้ี น่ีพากันลืมเสียหมด ตายแลว้ ก็แล้วกนั ขอบเขตของความกตัญญูกว้างขวาง ไมม่ ี อะไรท่ีจะไม่มีบุญคุณต่อกัน ไม่มีมนุษย์คนไหนท่ี ไม่มีบุญคุณต่อกัน ช่วยกันท�ำโลกให้งดงาม ให้มี ปกติสุข กม็ บี ญุ คณุ แกก่ นั และกนั พอเราเกิดมาในโลก ก็ได้อาศัยส่ิงท่ีคนก่อนๆ เขาสรา้ งไวท้ กุ อยา่ งไมว่ า่ จะเปน็ ความรู้ วฒั นธรรมอะไร ธรรมะ ช่วยได้ 37

กต็ ามทสี่ รา้ งไว้ เราเกดิ มากไ็ ดใ้ ชเ้ ครอ่ื งนงุ่ หม่ ไดก้ นิ ยา อะไรต่างๆ ตามที่บรรพบุรุษแต่ก่อนเขาได้ท�ำไว้แต่ก็ ไมม่ ีใครกตญั ญู ขอทบทวนวา่ ตอ้ งมหี ริ โิ อตตปั ปะ ตอ้ งตงั้ ใจจะ บชู าคณุ ของพระธรรมหรอื พระรตั นตรยั ตอ้ งกตญั ญตู อ่ บรรพบุรุษที่หลับตาตายไปแล้ว น่ีจะช่วยให้เกิดความ ละอายในการทีไ่ ม่ปฏบิ ตั ิธรรม เกิดความละอายขน้ึ มา กจ็ ะปฏิบตั ธิ รรม ถา้ ระลึกอยอู่ ย่างนี้ ธรรมะ ชว่ ยได้ 38

จะร่วมมือกันอยา่ งไรในการแกป้ ัญหา ก. ระยะส้นั ทนั ด่วน เผดจ็ การโดยธรรม ทีน้ีจะพูดข้อต่อไปว่า เราจะร่วมมือกัน อยา่ งไรในการแกป้ ัญหาน้ี เราจะทำ� คนเดยี วไมไ่ ด้ เปน็ เรอ่ื งของสงั คม ของ ทงั้ หมด ของทัง้ โลก ทเี่ ราจะต้องร่วมมือกันเต็มขนาด รว่ มมอื กนั แกป้ ญั หา ตอ้ งใชห้ ลกั ธรรมดาทว่ั ไป คอื แบง่ ออกเป็น ๒ ระบบ ระบบหนึ่งระยะสัน้ ทนั ด่วน ทนั เหตกุ ารณป์ จั จบุ นั ระบบทส่ี องคอื ระยะยาวทจ่ี ะหวงั ผลขา้ งหนา้ อนั น้แี น่นอนกวา่ แนน่ อนกว่าระยะสน้ั แต่ เดยี๋ วนร้ี ะยะสน้ั กจ็ ำ� เปน็ มนั กำ� ลงั จะวนิ าศอยรู่ อมรอ่ แลว้ กจ็ ะแก้ไขในระยะสั้นใหร้ อดไปได้ แก้ไขในระยะยาวให้ ตลอดรอดฝ่งั ไปจริงๆ กต็ อ้ งร่วมมือกนั ในระยะสั้นทันด่วนนี้ ก็เป็นหน้าที่ของผู้มี อ�ำนาจ หรือวงการที่มีอ�ำนาจจึงจะท�ำได้ และต้องท�ำ อย่างเผด็จการ พวกเราเด๋ียวน้ีตามก้นฝร่ัง เกลียดค�ำ วา่ เผดจ็ การ คอื ทงั้ โลกเกลยี ดคำ� วา่ เผดจ็ การ เราพลอย ไม่ชอบกบั เขาด้วย ธรรมะ ชว่ ยได้ 39

ท่ีจริงเผด็จการน้ีจ�ำเป็นในการแก้ปัญหา เฉพาะหน้า หรือทันด่วนทันเหตุการณ์ เฉพาะหน้าท่ี รา้ ยกาจ ตอ้ งแกด้ ว้ ยเผดจ็ การโดยผมู้ ปี ญั ญา โดยผู้ มเี มตตา ไม่ต้องกลวั ถ้ามปี ญั ญา มีเมตตาเหมอื น พระพุทธเจ้าแลว้ ใช้เผดจ็ การเถดิ อย่าลืมว่า เรารอดตัวมาได้ด้วยไม้เรียว เผดจ็ การของพอ่ แม่ ถา้ ไมม่ ไี มเ้ รยี วพอ่ แมเ่ ผดจ็ การแลว้ ไม่เป็นเน้อื ตวั อย่างน้ีหรอก เม่ือเราโตข้ึนมา เราเกลียดเผด็จการ เม่ือได้ รบั ค�ำสง่ั สอนสมัยใหม่ ประชาธิปไตยบา้ ง แต่หารู้ไม่วา่ บางอยา่ งไมไ่ ดน้ ะ การอบรมจากพอ่ แมเ่ พราะไมเ้ รยี วนี้ ครูบาอาจารย์ บิดามารดามีการเผด็จการ ไม่ยอมให้ ท�ำความผิด อย่าเกลียดกลัวเหมือนกลัวผีอะไรไปเสีย จะโงไ่ ปอกี ดา้ นหน่ึง ท�ำด้วยปัญญา ทำ� ด้วยเมตตา เผด็จการในบางครั้งบางคราว โดยผู้มีปัญญา มเี มตตาจำ� เปน็ ทีส่ ุด มปี ระโยชนท์ ีส่ ดุ ธรรมะ ชว่ ยได้ 40

ถ้าไปเท่ียวพุมเรียง ไปสังเกตดูจะเห็นวัด สมหุ นิมิตซงึ่ สรา้ งในรัชกาลที่สาม เป็นวัดสมบรู ณแ์ บบ ใหญโ่ ตอยา่ งกบั วดั ในกรงุ เทพฯ ทกุ อยา่ ง เขาสรา้ งเสรจ็ ในสามเดือน ใชอ้ �ำนาจเผด็จการสร้างเสร็จภายในสาม เดือน ประชาธิปไตยสามสิบปีก็สร้างไม่เสร็จ ก็ไม่มี อะไร ไมเ่ ลวร้ายอะไร ถกู เฆย่ี นบ้าง คนสองคนสามคน เหลวไหลนกี่ ถ็ กู เฆยี่ น แตก่ ส็ รา้ งเสรจ็ ภายในสามเดอื น วัดใหญโ่ ตมโหฬารสมบูรณ์แบบทุกประการ อินเดียในยุคพระเจ้าอโศกจึงเป็นเหมือนกับ ยคุ ทอง มแี ตค่ วามสงบสขุ สนั ตภิ าพ พอสนิ้ สมยั พระเจา้ อโศกแลว้ กก็ ลบั ไปตามเดมิ คนที่มีปัญญา มีเมตตา เหมือนพระพุทธเจ้า เผด็จการได้เต็มท่ี ไม่ผิดพลาด เพราะท�ำด้วยปัญญา ดว้ ยเมตตา ไมย่ อมใหโ้ ลเล ไมย่ อมใหเ้ หลวไหล เหมอื น พอ่ แมร่ กั เราไม่ยอมใหเ้ ราเหลวไหล เผดจ็ การอย่างน้ัน ยงั จำ� เปน็ อยู่ ธรรมะ ช่วยได้ 41

ปรบั ปรุงเจา้ หนา้ ท่ีให้เขม้ แข็ง เป็นปูชนียบุคคล ต้องมีเจ้าหน้าที่ท่ีเข้มแข็ง ก็เป็นปูชนียบุคคล หายาก มีแต่เจา้ หน้าทีท่ ก่ี ินสนิ บน กท็ �ำไม่ได้ มีแตเ่ จ้า หน้าที่ท่ีเข้มแข็งเป็นปูชนียบุคคลเท่าน้ัน ที่จะท�ำได้ ขอใหเ้ ข้าใจกันไว้ ปูชนียบุคคล คือ ผู้เสียสละความสุขส่วน ตัวเพือ่ ประโยชนแ์ ก่ผู้อืน่ ถา้ เจา้ หนา้ ทเี่ ปน็ อยา่ งน้ี กค็ งจะรอดแหละโลกน้ี ครูบาอาจารย์ดี ต�ำรวจก็ดี หน้าท่ีแบบไหนดี ถ้าท�ำ หนา้ ท่ีบริสุทธ์ผิ ดุ ผ่อง เพอื่ ช่วยเหลือเพื่อนมนุษยก์ ็เปน็ ปชู นียบคุ คล มกี ารลงโทษสมควรแก่ความผิด เมือ่ เป็น อันธพาลมากก็ลงโทษอย่างแบบโบราณที่เขาท�ำกันใน อาหรบั ในพวกนน้ั ซง่ึ ลงโทษอาชญากรกนั อยา่ งรนุ แรง แบบโบราณ มีความสงบมากกว่า เมื่อผู้คนเลวก็ท�ำ อย่างนั้น กต็ อ้ งใชค้ วามเฉยี บขาดเข้มแข็ง แต่ทั้งหมดนี้ ก็ต้องเป็นเพียงระยะสั้น ผล เฉพาะหน้าซ่ึงจ�ำเป็น ระยะสั้นแก้ไขกันไปได้โดยผู้มี ธรรมะ ช่วยได้ 42

ปญั ญา มเี มตตา มใี จเป็นธรรม เผด็จการเป็นบญุ เปน็ กุศล ระยะยาว รฐั บาลตอ้ งการและกลา้ หาญ พอท่ีจะมศี ีลธรรม ทีนี้มาถึงการแก้ปัญหาระยะยาว ระยะยาวไม่ ประสงคอ์ ยา่ งนน้ั ทำ� เพอื่ ผลระยะยาว ไมต่ อ้ งเผดจ็ การ เอาเป็นเอาตายกันอย่างนั้น ต้องอย่างละมุนละม่อม อาศัยศีลธรรม คือธรรมะอย่างประณีต อย่างนิ่มนวล โดยเฉพาะอยา่ งยิ่งอบรมไม่ใหเ้ หน็ แกต่ วั แตเ่ ดยี๋ วนไี้ มก่ ลา้ ไมก่ ลา้ มศี ลี ธรรม โดยเฉพาะ รัฐบาล รัฐบาลทั้งหลายในโลกน้ีไม่กล้ามีศีลธรรม ไม่กล้ามีธรรมะในชั้นน้ี คือไม่เห็นแก่ตัวนี่ กลัวว่าจะ เสียเปรียบฝ่ายตรงข้าม คิดว่าเรามามัวมีศีลธรรม อีก พวกหนง่ึ ไม่มศี ีลธรรม กไ็ ดเ้ ปรยี บ เลยไม่กล้า ไม่กล้า มศี ลี ธรรม รฐั บาลไม่กลา้ หาญพอทจ่ี ะยึดถือหลกั ธรรม เพราะกลวั ฝา่ ยตรงขา้ มจะไดเ้ ปรยี บ หรอื บางทกี โ็ งเ่ ขลา เพราะถือว่ามีศีลธรรมไม่เจริญ ช้าชัดกับความเจริญ ธรรมะ ชว่ ยได้ 43

ท่ีต้องการจะรุดหน้า ไม่มีศีลธรรมก็ท�ำกันไปอย่างน้ัน แหละดว้ ยความขลาดด้วยความไมเ่ ขา้ ใจ อบรมใหท้ กุ คนมธี รรมะ มหี นา้ ทที่ ถี่ กู ตอ้ ง โดย เฉพาะความไม่เห็นแก่ตัว ถึงแม้ว่าจะอยู่กันหลายๆ ศาสนา ก็ขอให้ท�ำความเข้าใจกันให้ได้ ดึงตัวศาสนา ขึน้ มา ศาสนาของคุณสอนความไม่เห็นแกต่ วั ไหม นี่ก็ จะคบกนั ได้ทุกศาสนา ตา่ งมีธรรมะของตนๆ แมใ้ นศาสนาทีต่ ่างกนั ทกุ ศาสนาสอนความไมเ่ หน็ แกต่ วั ทง้ั นน้ั แหละ แตค่ นไมป่ ฏบิ ตั ิ ศาสนาจงึ เปน็ หมนั พทุ ธ ศรสิ ต์ อสิ ลาม ฮนิ ดู ซกิ ส์ อะไรกต็ าม มงุ่ หมายกำ� จดั ความเหน็ แกต่ วั ศาสนาเกดิ ขนึ้ มากเ็ พอื่ กำ� จดั ปญั หาสงั คมนนั้ ๆ ก็ คอื ความเหน็ แกต่ วั แตม่ วี ธิ กี ารตา่ งๆ กนั เพราะบางถนิ่ สำ� หรับคนโงท่ ่สี ุดจนถึงคนท่ีไมโ่ ง่ กระทง่ั วา่ ฉลาดน้อย ฉลาดมาก น้ีก็มีวิธีการต่างๆ กันตามแบบของศาสนา น้นั ๆ แต่ทกุ ศาสนามุ่งหมายท่ีจะกำ� จดั ความเห็นแก่ตวั ธรรมะ ช่วยได้ 44

ด้วยกันท้ังน้ัน หนั หน้ามาพูดจำ� ความเข้าใจกนั แม้จะถือศาสนาต่างกนั ก็อย่าเขา้ ใจผิด มี หัวใจที่ร่วมกัน ทำ� งานรว่ มกันได้ ที่จะก�ำจดั ความ เหน็ แก่ตวั มธี รรมะสำ� หรับมนษุ ย์โดยเพยี งพอ พวกโจรในสมัยโบราณ เคยได้ยิน ได้ฟัง ได้ อา่ น ยังมธี รรมะของพวกโจร ไมใ่ ช่จะปลน้ ตะพึด จะดู ตามา้ ตาเรอื ดตู ามเหมาะสม ทำ� อะไรพวกโจรกม็ ธี รรมะ ของพวกโจรเหมอื นกนั แตโ่ จรเดย๋ี วนไี้ มเ่ ลย เกนิ ไปเสยี อกี เพราะไมม่ ีธรรมะโดยประการท้งั ปวง ชว่ ยกันสอนธรรมะ ให้รู้ธรรมะให้ถกู ตอ้ ง เพราะฉะนั้นเราต้องช่วยกันสอนธรรมะ ให้รู้ ธรรมะ ให้มธี รรมะ ให้ใช้ธรรมะให้ถูกตอ้ ง เด๋ียวนี้เรียนๆ บ้าน้�ำลาย ไม่รู้ธรรมะ แต่พูด เป็นตุเป็นตะเลย อย่างนี้เรียนธรรมะแล้วไม่รู้ธรรมะ ต้องเรียนชนิดท่ีรู้เรียนธรรมะที่รู้ธรรมะ แต่เด๋ียวนี้ ไม่มีธรรมะสักนิดเดียว รู้ธรรมะมากแต่ไม่มีธรรมะสัก ธรรมะ ช่วยได้ 45

นิดหน่ึง มีแต่ธรรมะพูด ไม่มีธรรมะจริงรู้ธรรมะแล้ว ยังต้องมธี รรมะอกี มธี รรมะเฉยๆ ใช้ไมไ่ ดห้ รอก ต้อง ใช้ธรรมะ การใช้ต้องใช้ให้ถูกต้อง หากใช้ไม่ถูกต้องก็ ไม่มีประโยชน์อะไรหรอก มีธรรมะแล้วต้องใช้ธรรมะ ให้ถูกต้อง ต้องสอนให้เขารู้ธรรมะ ช่วยกันสอนและ สง่ เสรมิ ให้เขาปฏบิ ตั ิ เมอ่ื เขาปฏบิ ตั ิกช็ ว่ ยใหเ้ ขาปฏิบัติ ให้คล่อง ให้สะดวก ให้ถึงท่ีสุด ไปยกย่องสรรเสริญ บุคคลทีม่ ธี รรมะ อย่ายกยอ่ งบชู านางงามกนั อย่เู ลย เดี๋ยวนี้นางงามก�ำลังขึ้นสมองท่ัวโลกแหละ อย่างนี้มันไม่มีประโยชน์ในการที่จะมีธรรมะ บูชาคน ที่มีธรรมะ มคี วามสวยความงามอย่างธรรมะ มธี รรมะ เป็นความงามอยา่ งน้แี หละดี อย่ามัวเมาประเพณี ชนิดทเ่ี ป็นอันธพาล อีกทางหนึ่งก็คือ อย่ามัวเมาประเพณี ชนิดท่ี เป็นอันธพาล ความถูกต้องในทางธรรมะน่ีแหละเอา ไปใช้ประเพณี แต่พวกอันธพาลท�ำให้เสียความหมาย เดิม อยา่ งทอดกฐินนี้ ไมม่ ีความประสงคม์ งุ่ หมายเดิม เหลอื อยู่ ตามวินัยตามอะไรไมม่ ี ธรรมะ ช่วยได้ 46

ยกตวั อยา่ งทอดกฐินท่ีเขากระท�ำ เขาตอ้ งการ ใหท้ ำ� จวี รเปน็ สามคั คกี นั ทำ� ทกุ คนมาทำ� กนั ตงั้ แตพ่ ระ เถระจนถงึ พระบวชใหม่ สามเณรนอ้ ยๆ ตอ้ งมาชว่ ยกนั หาฟืนตม้ นำ้� ทำ� นำ้� ยอ้ ม เยบ็ ผา้ ท�ำกันเสรจ็ ในวันเดยี ว ตอ้ งเกง่ ในการทำ� ตอ้ งมฝี มี อื ตอ้ งสามคั คไี มย่ กเวน้ ใคร และก็ใหแ้ กผ่ ทู้ ีไ่ ม่มจี ีวรหรือจวี รขาด ถา้ ทำ� อย่างนกี้ ฐนิ ก็ถูกต้องตามพระพุทธประสงค์ ไม่เห็นแก่ตัวอย่างย่ิง เสียสละอยา่ งย่ิง มฝี มี ือดว้ ย เดี๋ยวนี้เปล่า ไม่มีอย่างน้ีเลย กลับกลายเป็น โอกาสท่ีจะกินเหล้าเมายา เต้นร�ำสรวลเสเฮฮา รถคว่�ำ ทเี ดยี วตายเปน็ สบิ ๆ ไมไ่ ดท้ ำ� ใหว้ ตั ถปุ ระสงคเ์ ดมิ เหลอื อยู่เป็นหลัก ระวังประเพณีชนิดนจ้ี ะปลน้ ศาสนา ไปท�ำ เป็นประเพณีข้ีเมา น้ีก็ต้องระวังประเพณีที่หล่อเล้ียง กเิ ลสตัณหาโดยไมร่ สู้ กึ ตัว เลกิ ไสยศาสตรม์ าเปน็ พุทธศาสตร์ ทีน้ีอยากจะพูดเป็นส่ิงสุดท้ายว่า เป็นพุทธ ศาสตร์ มีพทุ ธศาสตร์ อย่ามไี สยศาสตร์ ธรรมะ ช่วยได้ 47