แหล่งเรียนรู้ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจหัวนาโเดล

แหล่งศนู ยเ์ รียนร้ตู ามหลกั ปรชั ญาเศรษฐกิจพอเพียง บา้ นหวั นา หม่ทู ่ี 2 ตาบลโนนขา่ อาเภอพล จงั หวดั ขอนแก่น จดั ทาโดย ครู กศน.ตาบลโนนข่า ศนู ยก์ ารศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั อาเภอพล สานักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั จงั หวดั ขอนแก่น กระทรวงศึกษาธิการ

ประวตั ิความเป็ นมา โครงการชีววถิ ีเพื่อการพฒั นาอยา่ งยง่ั ยนื ตามแนวพระราชดาริเศรษฐกิจพอเพียงบา้ นหวั นา (สวน เกษตรหวั นาโมเดล) ตาบลโนนข่า อาเภอพล จงั หวดั ขอนแก่น เริ่มดาเนินการก่อต้งั เม่ือเดือน กรกฎาคม พ.ศ. 2548 โดยไดร้ ับการสนบั สนุนเบ้ืองตน้ จากวทิ ยาลยั เกษตรและเทคโนโลยจี งั หวดั ขอนแก่น ตามโครงการ 108 อาชีพ การดาเนินการโดยการปรึกษาหารือ โดยนายสุรศกั ด์ิ สิทธิชยั ผใู้ หญ่บา้ นบา้ นหวั นา และนายเชี่ยวชาญ ชามะรัตน์ เป็ นผรู้ ิเริ่มโครงการ โดยมีการลงมติผา่ นเวทีประชาคมชาวบา้ นใหใ้ ชพ้ ้ืนท่ีสาธารณะประโยชน์บริเวณ หนองป่ ูตา จานวน 15 ไร่ จดั สรรแบ่งพ้ืนท่ีใหแ้ ก่ราษฎรในหมู่บา้ นท่ีไดล้ งทะเบียน สย.ในเร่ืองไมม่ ีที่ดินทากิน และชาวบา้ นที่มีความต้งั ใจที่จะปฏิบตั ิตามกิจกรรม จานวน 80 ครัวเรือน จานวน 80 แปลง ๆ ละ 100 ตาราง เมตร (10x10) โดยในแต่ละแปลงจดั สรรไดด้ งั น้ีคือ 1. จดั ทาเป็ นบ่อเล้ียงปลาดุก ขนาด 2x4x1 เมตร เล้ียงปลาดุก 400 ตวั 2. จดั ทาเป็ นบ่อเล้ียงกบ ขนาด 1x2x.50 เมตร เล้ียงกบ 300 ตวั 3. จดั สรรพ้ืนที่วา่ งไวป้ ลูกผกั สวนครัวปลอดสารพษิ วตั ถุประสงค์การจัดต้งั 1. เพอื่ เป็ นแหล่งเรียนรู้ดา้ นการเกษตรแบบพอเพียง โดยเนน้ ดา้ นการผลิตตามโครงการชีววถิ ีเพ่ือการ พฒั นาอยา่ งยงั่ ยนื 2. เพอ่ื เป็ นแหล่งแลกเปลี่ยนเรียนรู้ดา้ นอาชีพต่างที่มีในชุมชน 3. เพอื่ เป็ นแหล่งรวบรวมขอ้ มลู ขา่ วสาร ความรู้ของชุมชน เพ่อื นาไปส่งเสริมการเรียนรู้ของประชาชน 4. เพื่อสร้างความผกู พนั และสามคั คีระหวา่ งคนในชุมชน กจิ กรรมภายในสาวนเกษตรหวั นาโมเดล กิจกรรมตา่ ง ๆ ที่สมาชิกสวนเกษตรหวั นาโมเดลจะตอ้ งปฏิบตั ิอยา่ งสม่าเสมอและเป็นประจาคือ 1. การปลูกผกั ปลอดภยั จากสารพษิ (ไม่ใชป้ ๋ ุยเคมี และสารเคมีสงั เคราะห์ใด ๆ) 2. การเล้ียงปลาดุกในบอ่ พลาสติก 3. การเล้ียงกบและเพาะพนั ธุ์ลูกออ๊ ด 4. การทาป๋ ุยชีวภาพ 5. เนน้ การผลิตน้าจุลินทรียช์ ีวภาพ (EM) ไปใชใ้ นการเล้ียงสตั วแ์ ละบาบดั น้าเสีย เพือ่ เป็ นการรักษา ส่ิงแวดลอ้ ม 6. การทาป๋ ุยหมกั ใชเ้ อง 7. การเพาะเห็ดในถุงพลาสติก 8. ปลูกผกั ข้ึนคา้ งเพือ่ คลุมบอ่ ปลา

ประชุมคณะกรรมการศูนย์เรียนรู้

การเลยี้ งปลาดุกในบ่อพลาสติก การเลยี้ งปลาดุกในบ่อพลาสตกิ 1.1 ข้นั ตอนการเตรียมบ่อ ขนาดกวา้ ง 2 เมตร ยาว 4 เมตร ลึก 1 เมตร - ขดุ บอ่ ดินขนาด กวา้ ง 2 เมตร ยาว 4 เมตร - ขดุ ลึกประมาณ 50 เซนติเมตร และทาใหเ้ ป็ นท่ีพกั กวา้ งขนาด 20 เซนติเมตร และขดุ บอ่ ลึกลง ไปอีก 50 เซนติเมตร - ปบู อ่ ดว้ ยผา้ พลาสติก จดั ขอบบ่อให้เรียบร้อย 1.2 ข้นั ตอนการเตรียมนา้ - เปิ ดน้าใส่บอ่ ประมาณความสูงของน้า 3 ใน 4 ส่วน และทิ้งไวป้ ระมาณ 4-7 วนั 1.3 การคัดเลอื กพนั ธ์ุปลาดุก - ขนาดปลาที่จะนามาเล้ียง ปลาที่เริ่มเล้ียงยาวต้งั แต่ 1.5 นิ้วข้ึนไปไมค่ วรนาปลามาเล้ียงในฤดู หนาวเพราะปลามีความตา้ นทานต่อโรคต่า - อตั ราการเล้ียงปล่อยลูกปลาในอตั รา 200 - 400 ตวั ต่อบ่อ - การปล่อยปลาแช่ถุงลูกปลาไวใ้ นบอ่ เล้ียง 30 นาที จึงค่อยๆ ปล่อยลงบ่อ ช่วงแรกที่ปล่อยให้ เติมน้าลงบ่อมีความสูงประมาณ 10 ซม.แลว้ คอ่ ยเพิม่ ระดบั น้าข้ึนไปเรื่อยๆ ทุกๆ อาทิตยจ์ นมี ระดบั สูงสุด - การถ่ายเทน้า ไมต่ อ้ งเปล่ียนน้าแต่ใช้ EM เทลงในบ่อประมาณอาทิตยล์ ะ 1 คร้ังเพอ่ื ป้ องกนั ไม่ใหน้ ้าในบ่อเสีย และสามารถนาไปรดผกั ในแปลงไดอ้ ีก -

การเลยี้ งกบในบ่อพลาสติก บา้ นหวั นาโมเดล ไดจ้ ดั ทาโครงการส่งเสริมการเล้ียงกบในบ่อพลาสติก โดยประสบการณ์การเล้ียงกบท่ี ประสบผลสาเร็จ จากการเรียนรู้และประสบการณ์จากการปฏิบตั ิ การเล้ียงกบในบ่อพลาสติกเป็นอาชีพหน่ึงท่ี สามารถทารายไดใ้ หก้ บั เกษตรกร สิ่งทค่ี วรคานึงก่อนการเลยี้ งกบ 1. ความพร้อมในดา้ นความรู้และการลงทุน 2. มีตลาดรองรับผลผลิตที่แน่นอน 3. มีการวางโปรแกรมการผลิตที่ดีเพอื่ ใหส้ ามารถจาหน่ายในช่วงที่กบมีราคาดี และมีตน้ ทุนในการผลิตต่าที่สุด ข้นั ตอนในการเตรียมบ่อ 1.จดั การทาความสะอาดพ้ืนท่ีท่ีตอ้ งการขุดบ่อใหส้ ะอาดปราศจากหญา้ 2.ขดุ บอ่ ขนาดกวา้ ง 2 เมตร ยาว 2 เมตร ลึก 60 เซนติเมตร 3.ใชผ้ า้ พลาสติกขนาด 4 x 4 เมตรสาหรับปู 4.การปูผา้ ตอ้ งเก็บชายผา้ พลาสติกไวบ้ นขอบบอ่ ประมาณ 50 เซนติเมตร 5.เติมน้าให้เตม็ ทิ้งไวป้ ระมาณ 3-5 วนั เติม จุลินทรีย์ EM เพอื่ ปรับสภาพน้า การคดั เลอื กพ่อพนั ธ์ุ - แม่พนั ธ์ุกบ พนั ธุ์กบท่ีเหมาะสม คือ กบนา ท่ีไดม้ ีการพฒั นาสายพนั ธุ์ใหม้ ีสีเหลือง มีอตั ราการเจริญเติบโตดี

การจัดการระหว่างการเลยี้ ง - ไมเ่ ปลี่ยนถ่ายน้า แต่เติมน้าจุลินทรีย์ EM และนาน้าไปรดผกั ทาความสะอาดท่ีให้อาหาร - จดั ขนาดกบแต่ละบ่อใหใ้ กลเ้ คียงกนั โดยการคดั ขนาดกบสม่าเสมอ เก็บบนั ทึกขอ้ มลู ระหวา่ งการเล้ียง เช่น วนั ที่เพาะฟัก ปริมาณกบต่อบ่อ ปริมาณกบท่ีตาย ปริมาณอาหารท่ีใหใ้ นแตล่ ะวนั ปริมาณอาหารท่ีใชท้ ้งั หมด ปริมาณ กบท่ีจบั ไดท้ ้งั หมด ขนาดกบท่ีจบั วนั ที่จบั ฯลฯ การเตรียมบ่อ พ่อพนั ธ์ุ –แม่พนั ธ์ุ กบ

การทาจุลนิ ทรีย์นา้ EM ใช้ทนั ที ส่ วนประกอบ 1. จุลินทรีย์ EM 2 ชอ้ นโตะ๊ 2. กากน้าตาล 2 ชอ้ นโตะ๊ 3. น้าสะอาด 1 ลิตร วธิ ีทา ผสมจุลินทรีย์ EM กากน้าตาล และน้าเขา้ ดว้ ยกนั ใส่ขวดพลาสติกชนิดฝาเกลียวปิ ดฝาใหแ้ น่น เกบ็ ไว้ 3 – 5 วนั จะเป็นหวั เช้ือขยายเป็นการนาจุลินทรียม์ าขยายใหไ้ ดจ้ านวนมาก ลดตน้ ทุนนาไปใชห้ รือขยายต่อไดอ้ ีก ( เก็บไวไ้ ดน้ าน 3 เดือน) วธิ ีใช้ ใชท้ าป๋ ุยน้า ฮอร์โมน สารไล่แมลง และป๋ ุยแหง้ ฯลฯ หมายเหตุ 1. แกว้ ประมาณ 250 ซีซี 2.ชอ้ นโตะ๊ ประมาณ 10 ซีซี วธิ ีใช้ พืช ผกั ใช้ ฉีด พน่ รด ราด ทุก 3 วนั ไมด้ อกไมผ้ ล พชื สวน ฉีด พน่ ทุก 7 วนั เดือนละ 1 – 2 คร้ัง ใชใ้ หห้ มด ภายใน 1 วนั หากไมห่ มดใหน้ าไปราดหอ้ งน้า ลา้ งพ้นื ซีเมนตห์ รือเทลงท่อระบายน้า

การทาป๋ ุยแห้ง (โบกาฉิ) ส่ วนผสม 1. มลู สัตว์ (ทุกชนิด) 1 ส่วน ( กระสอบ) 2. แกลบดิบ 1 ส่วน ( กระสอบ) 3. ราละเอียด 1 ส่วน ( กระสอบ) 4. จุลินทรีย์ EM 20 ซีซี (2 ชอ้ นโตะ๊ ) 5. กากน้าตาล 20 ซีซี (2 ชอ้ นโตะ๊ ) 6. น้าสะอาด 10 ลิตร หรือ 1 ถงั วธิ ีทา ข้นั ท่ี 1 เตรียมจุลินทรีย์ EM , กากน้าตาล , น้าสะอาด , ผสมไวใ้ นถงั น้า ข้นั ท่ี 2 นามลู สตั ว์ + ราละเอียดผสมคลุกเคลา้ ใหเ้ ขา้ กนั ข้นั ที่ 3 นาแกลบดิบใส่ลงในน้าที่ขยายจุลินทรีย์ EM ในข้นั ที่ 1 จุม่ ใหเ้ ปี ยกแลว้ บีบพอหมาดๆ นามาคลุกกบั ส่วนผสม ข้นั ท่ี 2 ใหเ้ ขา้ กนั จะไดค้ วามช้ืน 40 – 50 %( กาแลว้ ไมม่ ีน้าหยดจากง่ามมือ) การหมัก เอาส่วนผสมท้งั หมดบรรจุลงในกระสอบป่ าน , ถุงป๋ ุย ท่ีอากาศถ่ายเทได้ โดยบรรจุลงไป ? ของกระสอบไม่ ตอ้ งกดใหแ้ น่น นาไปวางลงในท่ีมีฟางรอง เพ่อื การระบายอากาศในส่วนส่วนล่างพลิกกลบั กระสอบ ในวนั ท่ี 2,3,4 ทุกๆ วนั ในวนั ท่ี 2 – 3 อุณหภมู ิ จะสูงถึง 50 องศาเซนเซียส – 60 องศาเซนเซียส วนั ท่ี 4 และวนั ที่ 5 อุณหภูมิเยน็ ลง จนปกติตรวจดูไม่ใหอ้ ุณหภูมิเกิน 36 ป๋ ุยแหง้ สนิทสามารถนาไปใชไ้ ด้ การเกบ็ รักษา เกบ็ รักษาเมื่อโบกาฉิแหง้ สนิทควรเกบ็ รักษาในท่ีร่ม ไม่โดนฝนและไม่โดนแดด สามารถเกบ็ รักษาไดน้ าน ประมาณ 1 ปี วธิ ีใช้ 1. ใชป้ ๋ ุยแหง้ ในแปลงปลูกตน้ ไมท้ ุกชนิดในอตั ราส่วนป๋ ุยแหง้ 1 กามือ/พ้ืนท่ี 1 ตรม. แลว้ ทาการเพาะปลูกได้ 2. พชื ผกั ท่ีมีอายเุ กิน 2 เดือน เช่น ฟักทอง , แตงกวา , ถว่ั ฝักยาว , กะหล่าปลี ใชป้ ๋ ุยแหง้ รองกน้ หลุมก่อนปลูก ใชป้ ระมาณ 1 กามือ 3. ไมย้ นื ตน้ , ไมผ้ ล ควรรองกน้ หลุมดว้ ย เศษหญา้ – ใบไม้ ฟางแหง้ และป๋ ุยแหง้ ประมาณ 1 – 2 บุง้ ก๋ี ส่วนไม้ ยนื ตน้ , ไมผ้ ลที่ปลูกแลว้ ใหใ้ ส่ป๋ ุยแหง้ รอบ ๆ โคนตน้

การปลกู ผกั ปลอดสารพษิ ข้นั ตอนที่ 1 การเตรียมแปลงปลูก ในการปลูกผกั ไม่วา่ พ้นื ที่จะเป็ นพ้ืนท่ีเปิ ดใหม่หรือพ้ืนที่ที่ไมไ่ ดม้ ีการทาการเกษตรมาก่อนหรือแมแ้ ต่ พ้นื ท่ีที่ปลูกผกั มานาน จาเป็ นตอ้ งมีการไถพลิกดินข้ึนมา ทาการยอ่ ยดินใหร้ ่วนโปร่ง ส่วนการข้ึนรูปแปลงผกั น้นั จะสามารถข้ึนรูปแปลงผกั ยกร่องกวา้ งแบบร่องจีนหรือข้ึนรูปแปลงปลูกผกั บนท่ีดอนแบบยกร่องก็ได้ ข้ึนอยกู่ บั ลกั ษณะของพ้ืนที่ ท้งั น้ี ตอ้ งมีการปรับปรุงคุณภาพดิน โดยการใส่ป๋ ุยคลุกให้เขา้ กบั เน้ือดิน เพ่ือให้ดินมีความสมบูรณ์ ก่อนปลูก ท้งั น้ี สภาพดินที่มีความเหมาะสมต่อการปลูกผกั ตอ้ งมีสภาพดินที่ร่วนซุย โดยมีบารุงดินโดยการใช้ ป๋ ุยคอก แกลบดิบท่ีหมกั แลว้ ป๋ ุยหมกั ป๋ ุยน้า ข้นั ตอนท่ี 2 การเพาะเมล็ดและการเตรียมกล้า ในปัจจุบนั มีการผลิตพนั ธุ์พืชท่ีดีออกมาใช้ ซ่ึงเมล็ดมีราคาแพงมาก แต่มีคุณภาพดี การปลูกจึงนิยมใช้วธิ ีการเพาะกลา้ ก่อน แลว้ จึงทาการยา้ ยกลา้ ที่แขง็ แรง นาไปปลูกในแปลงปลูกอีกที ซ่ึงวธิ ีน้ี ช่วยประหยดั เมลด็ พนั ธุ์ และยงั ไดต้ น้ พืช ท่ีแขง็ แรงสม่าเสมอกนั ข้นั ตอนท่ี 3 การดูแลรักษาแปลงผกั การปลูกผกั สิ่งท่ีสาคญั และตอ้ งเอาใจใส่มาก คือ การดูแลแปลงผกั ไดแ้ ก่ การใหน้ ้า การใหป้ ๋ ุย การเกบ็ เกี่ยว และการปฏิบตั ิหลงั การเก็บเก่ียว การให้นา้ ผกั เป็นพชื อวบน้า จึงตอ้ งการน้ามาก ถา้ ขาดน้าผกั จะเห่ียวเฉาอยา่ งรวดเร็ว โดยเฉพาะ วนั ที่อากาศร้อนมาก ๆ ผกั จะคายน้าออกมามาก ทาใหผ้ กั ชะงกั การเจริญเติบโต ถา้ ผกั ไดน้ ้าไมเ่ พยี งพอ ผลผลิตจะ ลดลงอยา่ งมาก การใหน้ ้า จะเพมิ่ ปริมาณการใหน้ ้าตามอายขุ องผกั โดยการให้น้าจะใหแ้ บบฉีดพน่ ฝอยหรือแบบ ปล่อยลงในแปลงก็ได้ ตามลกั ษณะของรูปแปลง การให้ป๋ ุย สามารถใหป้ ๋ ุยไดท้ ้งั ป๋ ุยอินทรีย์ ไดแ้ ก่ป๋ ุยหมกั ป๋ ุยคอก ป๋ ุยพชื สด การเกบ็ เกยี่ ว การเก็บเกี่ยวผกั กินใบมกั จะดูจากอายนุ บั ต้งั แต่ปลูก ต้งั แต่ 34-40วนั ตามสภาพของ แต่ละชนิด การปฏิบัตหิ ลงั การเกบ็ เกยี่ ว ผกั เป็นพืชท่ีอวบน้าจึงบอบบาง ไมท่ นทานต่อแรงกระแทก การเก็บเกี่ยวและ การปฏิบตั ิหลงั การเก็บเก่ียวควรกระทาอยา่ งระมดั ระวงั รวดเร็ว มีข้นั ตอนที่นอ้ ยท่ีสุด จึงจะช่วยลดความเสียหายลงได้

ประชุมสมาชกิ ศูนย์เรียนรู้ ฯ นางณฐั นิธิ อกั ษรวิทย์ ครู กศน.ตาบลโนนข่า ท่ปี รกึ ษา