นิทรรศการ-ราชินีใน-ร.๙

พระบรมราชอสิ ริยยศและพระเกียรติยศ ธงประจาพระอสิ ริยยศ ตราประจาพระองค์ ธงประจาพระองค์ พระอิสริยยศ • หม่อมราชวงศส์ ิริกิติ์ กติ ิยากร (12 สงิ หาคม พ.ศ. 2475 – 28 เมษายน พ.ศ. 2493) • สมเดจ็ พระราชินีสิรกิ ิต์ิ (28 เมษายน พ.ศ. 2493 – 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2493) • สมเด็จพระนางเจา้ สริ กิ ิต์ิ พระบรมราชนิ ี (5 พฤษภาคม พ.ศ. 2493 – 5 ธนั วาคม พ.ศ. 2499) • สมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ิต์ิ พระบรมราชนิ ีนาถ (5 ธันวาคม พ.ศ. 2499 – 13 ตุลาคม พ.ศ. 2559) • สมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ิต์ิ พระบรมราชนิ ีนาถ ในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู ิพล อดลุ ยเดช (13 ตุลาคม พ.ศ. 2559 – 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2562) • สมเด็จพระนางเจา้ สริ กิ ิต์ิ พระบรมราชนิ ีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง (5 พฤษภาคม พ.ศ. 2562 – ปจั จบุ นั )

สมเดจ็ พระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เป็นธิดาในหมอ่ มเจ้านกั ขัตร มงคล กิติยากร (ภายหลังคอื พระวรวงศเ์ ธอ กรมหมืน่ จันทบรุ สี รุ นาถ) กับหมอ่ มหลวงบัว กิติยากร (ราชสกลุ เดิม สนทิ วงศ)์ เสดจ็ พระราชสมภพเมือ่ วนั ศกุ รท์ ี่ 12 สิงหาคม พ.ศ. 2475 ณ บ้านของพลเอก เจา้ พระยาวงษานปุ ระพัทธ์ (หมอ่ มราชวงศ์สท้าน สนิทวงศ)์ บ้านเลขที่ 1808 ถนนพระรามท่ี 6 ตาบลวังใหม่ อาเภอปทุมวนั จังหวัดพระนคร อันเปน็ บ้านของพระอยั กาฝา่ ยพระราชมารดา มีพระเชษฐาสองคนคอื หม่อมราชวงศก์ ลั ยาณกิติ์ กิติยากร และหม่อม ราชวงศอ์ ดลุ กิติ์ กิติยากร และมีพระขนิษฐาหนึ่งคนคือท่านผ้หู ญิงบุษบา สธนพงศ์ สาหรบั พระนาม \"สิรกิ ิติ\"์ ไดร้ ับพระราชทานจากพระบาทสมเดจ็ พระปกเกล้าเจ้าอยหู่ วั มีความหมายว่า \"ผเู้ ปน็ ศรแี ห่งกิติยากร\" เรยี กโดยลาลองวา่ \"คุณหญิงสิร\"ิ สว่ นพระราชสวามีจะทรงเรยี กว่า \"แมส่ ิริ\"

พ.ศ. 2479 เมื่อหม่อมราชวงศส์ ิริกิติม์ ีอายุได้ 4 ปี ก็ไดเ้ ขา้ รับการศึกษาครั้งแรกในช้ันอนบุ าลท่ีโรงเรยี นราชินี ทว่าในขณะน้ัน แมเ้ หตุการณด์ า้ นการเมืองภายในสยามจะสงบลง แต่สถานการณ์ระหว่างประเทศก็ไม่สงบ กล่าวคือ สงครามแปซิฟิกเรม่ิ แผ่ขยายมาถึงสยาม จงั หวัดพระนครถูกโจมตีทางอากาศหลายครั้งจนการคมนาคมไม่สะดวก บิดา จงึ ใหห้ มอ่ มราชวงศ์สิริกิติ์ยา้ ยไปเรยี นท่ีโรงเรยี นเซนตฟ์ รังซีสซาเวียรค์ อนแวนต์ เพราะอยู่ใกล้วงั บิดา ได้เรยี นทน่ี ่ัน ตงั้ แต่ชน้ั ประถมศึกษาปีท่ี 2 จนถึงช้ันมธั ยมศกึ ษา หม่อมราชวงศส์ ิริกิติไ์ ดเ้ ริ่มเรยี นเปียโน ซึ่งเรยี นได้ดีและเรว็ เปน็ พิเศษ นอกจากน้ียังได้ศึกษาภาษาอังกฤษและภาษาฝร่งั เศสซึ่งทรงสันทัดเช่นกนั พ.ศ. 2489 คร้ันเมื่อสงครามโลกครั้งที่สองสงบลง หม่อมเจา้ นกั ขตั รมงคลต้องเสด็จไปดารงตาแหน่งอคั รราชทูต ผมู้ ีอานาจเต็มประจาสานักเซนต์เจมส์ ประเทศอังกฤษ ท้ังนีไ้ ดท้ รงพาครอบครัวท้ังหมดไปอยู่ดว้ ย ในเวลานั้นหมอ่ ม ราชวงศ์สิริกิติ์ มีอายุได้ 13 ปีเศษ และเรยี นจบช้นั มัธยมศกึ ษาปีท่ี 3 แล้ว

ขณะทีอ่ ยใู่ นประเทศอังกฤษ หมอ่ มราชวงศส์ ิริกิติ์ไดศ้ ึกษาตอ่ ทั้งวิชาภาษาอังกฤษและฝรง่ั เศส และวิชาเปียโน กับครพู ิเศษ หลังจากนั้นไมน่ าน บิดาย้ายไปประเทศเดนมาร์กและฝรัง่ เศสตามลาดับ ขณะทห่ี ม่อมราชวงศ์สิรกิ ิติ์ก็ ยังคงเรียนเปียโนและตั้งใจจะศึกษาตอ่ ในวิทยาลยั การดนตรีท่มี ีช่อื เสียงของกรุงปารสี จนจบ ระหว่างทีอ่ ยใู่ นประเทศฝร่งั เศส หม่อมราชวงศส์ ิริกิติ์ได้มีโอกาสรับเสดจ็ พระบาทสมเดจ็ พระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพติ ร เมือ่ คร้งั ดารงพระอิสริยยศ สมเด็จพระเจ้าอยหู่ วั ภูมิพลอดุลยเดช (ขณะนั้นทรงศกึ ษาต่อท่ีประเทศสวิตเซอร์แลนด์หลังจากเสด็จขน้ึ ครองราชย์) ซึ่งพระองคเ์ สด็จประพาสกรงุ ปารสี เพื่อทอดพระเนตรโรงงานทารถยนต์ ทง้ั นีเ้ นอ่ื งจากสมเดจ็ พระเจ้าอยูห่ วั ภูมิพลอดุลยเดช โปรดการดนตรีเปน็ พเิ ศษ ขณะทีห่ ม่อมราชวงศ์สิริกิติ์กส็ นใจศิลปะเช่นกัน ทาให้เกิดความสมั พันธข์ ึ้น

เมื่อวนั ที่ 28 เมษายน พ.ศ. 2493 พระราชพิธีราชาภิเษกสมรส ในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพล อดุลยเดชกบั หม่อมราชวงศส์ ิริกิติ์ จึงจัดขึ้น ณ วงั สระปทุม โดยมีสมเดจ็ พระศรสี วรินทริ าบรมราชเทวี พระพนั วสั สา อยั ยิกาเจ้า เสดจ็ ฯ เป็นองค์ประธาน ในการนี้สมเด็จพระเจ้าอย่หู วั ภูมิพลอดุลยเดชทรงลงพระปรมาภิไธยในทะเบียน สมรสและโปรดให้หม่อมราชวงศส์ ิริกิติ์ กิติยากรพร้อมทงั้ สักขีพยานลงนามในทะเบียนนั้น หลังจากน้ัน สมเด็จพระ พนั วัสสาอัยยิกาเจ้าเสด็จออกในพระราชพธิ ีถวายน้าพระพุทธมนต์เทพมนต์แด่สมเดจ็ พระเจา้ อย่หู วั และทรงรดน้า พระพุทธมนตเ์ ทพมนตแ์ ด่หม่อมราชวงศส์ ิริกิติ์ ในการพระราชพิธีราชาภิเษกสมรสตามโบราณราชประเพณี ตอ่ มา สมเดจ็ พระเจ้าอยหู่ วั ภมู ิพลอดลุ ยเดชโปรดเกลา้ ฯ ใหอ้ าลักษณ์อ่านประกาศสถาปนาหมอ่ มราชวงศ์สิรกิ ิติ์ กิติยากร ขึ้นเป็น “สมเด็จพระราชินีสิรกิ ิติ์” พรอ้ มท้ังทรงพระกรณุ าโปรดเกล้าฯ พระราชทานเครือ่ งขตั ติยราชอิสริยาภรณ์ อันมีเกียรติคณุ รุ่งเรืองยิ่งมหาจกั รบี รมราชวงศ์ในการนี้ดว้ ย

ต่อมา ในการพระราชพธิ ีบรมราชาภิเษกในพระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภมู ิพลอดุลยเดช เมื่อวนั ที่ 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2493 พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงพระราชดารวิ า่ ตามโบราณราช ประเพณีเมื่อสมเด็จพระมหากษัตรยิ าธิราชเจ้า ได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติบรมราชาภิเษกแล้ว ย่อมโปรดให้ สถาปนาเฉลิมพระเกียรติยศสมเด็จพระอคั รมเหสีข้ึนเป็นสมเด็จพระบรมราชินี ดังนั้น พระองค์จึงทรงพระกรณุ าโปรดเกล้าฯ ให้ประกาศสถาปนาเฉลิมพระเกียรติยศสมเดจ็ พระราชินีสิรกิ ิติ์ ขึ้นเปน็ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินี หลงั จากน้ันทัง้ สองพระองค์ได้เสดจ็ ฯ กลบั ไปยังสวิตเซอรแ์ ลนด์ เพือ่ ทรงรกั ษาพระองค์ และทรงศึกษาต่อ จนกระท่ัง พระองคม์ ีพระประสตู ิกาลสมเดจ็ พระเจ้าลกู เธอ เจา้ ฟ้าอุบล รตั นราชกัญญา สิริวัฒนาพรรณวดี และเมือ่ สมเด็จพระเจา้ ลูกเธอมีพระชันษาได้ 3 เดือน พระบาทสมเด็จพระ ปรมินทรมหาภมู ิพลอดุลยเดชและสมเด็จพระนางเจา้ ฯ พระบรมราชินีจึงเสดจ็ นิวัติประเทศไทย

เมือ่ พ.ศ. 2499 พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภมู ิพลอดุลยเดชมีพระราชประสงค์จะผนวชเปน็ พระภิกษุ ระหว่างวันที่ 22 ตลุ าคม ถงึ 5 พฤศจกิ ายน เป็นระยะเวลา 15 วัน จึงตอ้ งมีการแตง่ ตั้งผ้สู าเรจ็ ราชการแทน พระองค์ ดังนั้นพระองคท์ รงพระราชดารวิ ่าสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินี เปน็ ผทู้ รงพระปรีชาสามารถใน อนั ทจ่ี ะรบั พระราชภารกิจในคราวน้ไี ด้ จึงทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ แต่งตั้งสมเด็จพระนางเจ้าสิรกิ ิติ์ พระบรมราชินี เป็นผู้สาเรจ็ ราชการแทนพระองคใ์ นระหว่างท่ผี นวช ตอ่ มา ในวนั เฉลิมพระชนมพรรษา 5 ธันวาคมปีเดียวกันนี้ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดช มีพระบรมราชโองการประกาศว่า ตามราชประเพณี เมือ่ สมเดจ็ พระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี ได้ทรงดารงตาแหน่ง ผู้สาเรจ็ ราชการแทนพระองค์ เคยมีประกาศใหอ้ อกพระนามว่า สมเดจ็ พระนางเจ้าสิรกิ ิติ์ พระบรมราชินีนาถ และทรงพระราชดาริว่า สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีได้ทรงดารงตาแหน่งผ้สู าเร็จราชการแทนพระองค์ ในระหว่างท่ผี นวช และได้ปฏิบตั ิพระราชภารกิจแทนพระองค์ด้วยพระปรีชาสามารถ สนองพระราชประสงค์เปน็ ที่ เรยี บรอ้ ย จงึ ทรงพระกรณุ าโปรดเกล้าฯ ใหเ้ ฉลิมพระอภิไธยสมเดจ็ พระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีว่า “สมเด็จพระนาง เจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ” นบั ว่าทรงเปน็ สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถพระองค์ท่ี 2 ในประเทศไทย

สมเดจ็ พระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงปฏิบตั ิพระราชภารกิจมากมาย โดยเฉพาะอย่างยิง่ ภารกิจในการส่งเสรมิ คณุ ภาพชีวติ อาชีพ และความเป็นอยู่ของบุคคลผูย้ ากไร้ และประชาชนใน ชนบทห่างไกล ได้โดยเสดจ็ พระราชดาเนิน พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภมู ิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ไปท่ัวทุกหนแหง่ ในแผ่นดินไทยนี้ โครงการทม่ี ีสาขาขยายกว้างขวางไปทั่วประเทศโครงการหนึ่งก็คอื โครงการสง่ เสรมิ ศลิ ปาชีพ ซึง่ ในภายหลัง ทรงพระกรุณาโปรดเกลา้ ฯให้ก่อต้งั เป็นรูปมลู นิธิ พระราชทานนามว่า \"มลู นิธิสง่ เสรมิ ศลิ ปาชีพพิเศษในพระบรม ราชินปู ถัมภ์\" เมื่อวันที่ 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2519 และเมื่อ พ.ศ. 2528 ไดเ้ ปลี่ยนชอ่ื เปน็ มลู นิธิสง่ เสรมิ ศลิ ปาชีพ ในสมเดจ็ พระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ อนั เป็นการสง่ เสรมิ อาชีพและขณะเดียวกันยงั อนรุ ักษ์ และสง่ เสรมิ งานศิลปะพื้นบา้ นทม่ี ีความงดงามหลายสาขา เช่น การปัน้ การทอ การจักสาน เปน็ ต้น นอกจากนี้ สมเดจ็ พระนางเจา้ สิริกิติ์ฯ ยงั ทรงเอาพระทยั ใสใ่ นกิจการด้านสาธารณสุข โดยได้ทรงดารง ตาแหน่งสภานายิกาสภากาชาดไทย และหากเสด็จฯ เยือนต่างประเทศ ก็มักจะทรงถอื โอกาสเสดจ็ ฯ ทอดพระเนตร กิจการกาชาดของประเทศน้ัน ๆ เพือ่ ทรงนามาปรับปรงุ กิจการสภากาชาดไทยอยเู่ สมอ

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ยงั ทรงปฏิบตั ิพระราชกรณยี กิจดา้ นการอนุรักษ์ ทรัพยากรธรรมชาติ และความหลากหลายทางชวี ภาพของประเทศมาอย่างตอ่ เนือ่ งยาวนาน เปน็ ทีป่ ระจกั ษ์แก่ สาธารณชนทั้งในและตา่ งประเทศ มีผลสาเร็จอยา่ งเปน็ รูปธรรม เพื่อเปน็ การราลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณในการ อนุรกั ษ์ คุม้ ครอง และฟืน้ ฟูความหลากหลายทางชีวภาพ อนั เป็นฐานการดารงชีวติ ของพสกนิกร คณะรฐั มนตรีจึงได้ มีมติเหน็ ชอบ เมื่อวันที่ 9 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2553 ถวายพระราชสมัญญา \"พระมารดาแห่งการคมุ้ ครองความ หลากหลายทางชวี ภาพ\" แด่พระนามสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เพื่อเปน็ การแสดงกตเวทคิ ณุ ของ รัฐบาล และปวงชนชาวไทย ในพระมหากรณุ าธิคุณทม่ี ีต่อการคุ้มครองความหลากหลายทางชวี ภาพของประเทศ

ในกิจทางดา้ นการทหารน้ัน ทรงดารงตาแหนง่ พันเอกผู้บงั คบั การพเิ ศษ กรมทหารราบที่ 21 รกั ษาพระองค์ ทรงใหค้ วามสนพระทยั ตอ่ การดาเนินงานของกรมทหารราบที่ 21 รกั ษาพระองค์ตลอดมา โดยผบู้ ังคับการกรมทหาร ราบที่ 21 จะเขา้ มาถวายรายงานถึงผลการปฏิบัติงานพรอ้ มกับรบั พระราชเสาวนยี ์ตลอดจนคาแนะนาไปดาเนนิ การ ปฏิบัติอยเู่ ป็นประจา นอกจากปวงชนชาวไทยแล้ว บรรดาเพื่อนบ้านทต่ี ้องลี้ภยั อพยพมายงั แผน่ ดินไทย ก็ยังได้รับพระมหา กรณุ าธิคุณจากพระองค์ โดยทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สภากาชาดไทยไปใหค้ วามร่วมมือกบั กาชาดสากลในการ ชว่ ยเหลือผู้อพยพ และพระราชทานครูเขา้ ไปสอนวิชาชีพใหแ้ ก่ผอู้ พยพ กิจการดังกล่าวไดด้ าเนินมาอยา่ งตอ่ เนื่อง เป็นเวลานานจนองคก์ รระหวา่ งประเทศต่างพากนั ยกย่องและทลู เกล้าถวายรางวลั และปริญญาดษุ ฎีบณั ฑิต กิตติมศักดิเ์ ปน็ จานวนมาก

• องค์การอาหารและการเกษตรแหง่ สหประชาชาติ (FAO) ทูลเกล้าฯ ถวายเหรยี ญซีเรส เทดิ พระเกียรติในฐานะ ท่ที รงยกฐานะของสตรีให้มีระดับสูงขน้ึ และทรงเป็นผู้ “ให้โดยไม่เลือกทีร่ กั มกั ท่ชี ัง” (11 พฤษภาคม พ.ศ. 2522) • มหาวิทยาลัยทัฟส์ จากรัฐแมสซาชูเซตส์ สหรฐั อเมริกา ทูลเกล้าฯ ถวายปริญญาดษุ ฎีบณั ฑิตกิตติมศักดิ์ สาขา มนุษยธรรมในฐานะที่ทรงยกระดับฐานะการครองชีพของประชาชน และชว่ ยบรรเทาทกุ ข์ของเด็ก (พ.ศ. 2523) • สหพันธพ์ ิทักษ์เด็ก แหง่ นครนิวยอร์ก สหรัฐอเมริกา ทลู เกลา้ ฯ ถวายรางวลั บุคคลดีเดน่ ด้านพิทกั ษ์เด็ก (9 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2524) • สถาบันเอเชียโซไซตี้ แห่งนครนิวยอรก์ สหรฐั อเมริกา ทลู เกล้าฯ ถวายรางวัลด้านมนษุ ยธรรม (14 มีนาคม พ.ศ. 2528)

• มูลนิธิค้มุ ครองสัตว์ป่าของโลก สดุดีเทิดพระเกียรติ ในฐานะบุคคลดีเด่นด้านอนุรกั ษ์สัตวป์ า่ (19 พฤศจิกายน พ.ศ. 2529) • ราชวิทยาลัยอายุรแพทย์แหง่ ลอนดอน ประเทศอังกฤษ ไดท้ ูลเกลา้ ฯถวายสมาชกิ ภาพกิตติมศักดิ์ ซึ่งสถาบนั แหง่ นี้เคยมอบให้ แตเ่ ฉพาะ ผทู้ เ่ี ป็นแพทย์และนักวิทยาศาสตรด์ ีเด่นเป็นท่รี ู้จักระดับโลกเท่านั้น (1 พฤษภาคม พ.ศ. 2531) • ศูนย์ศึกษาการอพยพ ท่มี ีสานกั งานใหญอ่ ยูท่ ร่ี ัฐนิวยอรก์ กราบบังคมทลู เชิญเสด็จฯ ไปทรงรับรางวลั ความ ชว่ ยเหลือผูล้ ีภ้ ัยประจาปี ณ วอชิงตนั ดี.ซี. (29 มีนาคม พ.ศ. 2533) • กล่มุ ผสู้ นบั สนนุ พิพิธภัณฑ์เดก็ ในสหรฐั อเมริกา ทูลเกล้าฯ ถวายรางวลั มนษุ ยธรรมระหวา่ งประเทศ ณ กรงุ วอชิงตนั ดี.ซี. (1 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2534)

• องคก์ ารศึกษาวิทยาศาสตรแ์ ละวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (ยเู นสโก) ทูลเกล้าฯ ถวายเหรยี ญทองโบโร พทุ โธ ในฐานะทรงบาเพ็ญพระราชกรณียกิจอนุรักษแ์ ละพัฒนางานศิลปหัตถกรรม ณ ศาลาธรรม จงั หวัด เชียงใหม่ (30 มกราคม พ.ศ. 2535) • กองทนุ เพือ่ เดก็ แห่งสหประชาชาติ (ยนู ิเซฟ) ทลู เกลา้ ฯ ถวายรางวัลเกียรติคุณพิเศษในวโรกาสมหามงคล เฉลิมพระชนมพรรษ 5 รอบ ในฐานะทรงอุทิศพระองค์ประกอบพระราชกรณยี กิจอันเปน็ ผลให้แม่และเดก็ นับ ลา้ นไดร้ บั บรกิ ารขนั้ พืน้ ฐาน (2 สิงหาคม พ.ศ. 2535) • กองทุนพัฒนาเพือ่ สตรแี ห่งสหประชาชาติ ทูลเกลา้ ฯ ถวายรางวัลแหง่ ความเป็นเลิศในฐานะทรงปฏิบัติพระราช กรณยี กิจพัฒนาสตรไี ทย (2 สิงหาคม พ.ศ. 2535) • มหาวิทยาลยั จอนสฮ์ อปกินส์ รฐั แมรแิ ลนด์ สหรฐั อเมริกา ทลู เกลา้ ฯ ถวายปริญญาดษุ ฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขามนษุ ยธรรม (25 พฤษภาคม พ.ศ. 2538)

ในด้านการเกษตร จะทรงเน้นในเร่อื งของการค้นคว้า ทดลอง และวิจัยหาพันธพ์ุ ืชใหม่ ๆ ทง้ั พืชเศรษฐกิจ พืชสมุนไพร รวมถึงการศึกษาเกีย่ วกบั แมลงศตั รพู ืช และพันธ์สุ ัตวต์ า่ ง ๆ ทีเ่ หมาะสมกบั สภาพท้องถิ่นนั้น ๆ ซึ่งแต่ละ โครงการจะเน้นใหส้ ามารถนาไปปฏิบัติได้จรงิ มีราคาถกู ใชเ้ ทคโนโลยีง่าย ไม่สลับซบั ซอ้ น เกษตรกรสามารถ ดาเนินการเองได้ นอกจากน้ี ยังทรงพยายามไม่ใหเ้ กษตรกรยึดติดกับพืชผลทางการเกษตรเพียงอยา่ งเดียว เพราะอาจเกิดปญั หาอันเนือ่ งมาจากความแปรปรวนของสภาพดินฟ้าอากาศ หรอื ความแปรปรวนทาง การตลาด แต่เกษตรกรควรจะมีรายได้จากด้านอืน่ นอกเหนือไปจากการเกษตรเพิม่ ขึน้ ด้วย เพื่อจะได้พึ่งตนเองไดใ้ น ระดับหนึ่ง การพัฒนาแหล่งน้าเพือ่ การเพาะปลูกหรอื การชลประทาน นับว่าเปน็ งานท่มี ีความสาคัญและมีประโยชน์อย่าง ยิ่งสาหรบั ประชาชนสว่ นใหญข่ องประเทศ เพราะเกษตรกรจะสามารถทาการเพาะปลูกไดอ้ ย่างสมบรู ณต์ ลอดปี เนื่องจากพืน้ ทเ่ี พาะปลูกในปจั จุบนั ส่วนใหญ่เป็นพื้นท่ีนอกเขตชลประทาน ซึ่งตอ้ งอาศยั เพียงน้าฝน และนา้ จาก แหลง่ น้าธรรมชาติเปน็ หลกั ทาให้พืชไดร้ ับน้าไมส่ ม่าเสมอ และไมเ่ พียงพอ

วนั แมแ่ ห่งชาติ ตรงกบั วนั ท่ี ๑๒ สิงหาคม ของทกุ ปี ซึ่งกบั วนั คลา้ ยวันพระราชสมภพของ สมเดจ็ พระนางเจ้า สิริกิติ์พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง โดยเร่มิ ใชว้ นั ดังกลา่ วเปน็ วันแม่แหง่ ชาติเมื่อ พ.ศ. ๒๕๑๙ นบั เป็นพระมหากรุณาธิคุณอยา่ งยิ่งท่ีวนั แม่แห่งชาติ ตงั้ แต่ พ.ศ. ๒๕๔๒ เปน็ ตน้ มา สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ได้โปรดเกลา้ ฯ พระราชทานคาขวัญวันแม่แหง่ ชาติ แก่สภาสังคม สงเคราะหแ์ ห่งประเทศไทย ในพระบรมราชปู ถมั ภ์ เพื่อนาไปเผยแพรเ่ ทิดพระคุณแม่ท่ัวประเทศ สญั ลักษณป์ ระจาวันแม่ “ดอกมะลิ” เปน็ สญั ลักษณข์ องวันแมแ่ ห่งชาติ เนือ่ งจากดอกมะลิถือเปน็ ดอกไมม้ งคล ของไทย ดงั้ เดิมคนไทยนิยมนาดอกมะลิไปบูชาพระในวนั พระและวนั สาคัญทางศาสนา เพราะมีสีขาวบริสุทธิ์ และมี กลิ่นหอมยาวนาน ดอกมะลิ เปรยี บถึงความรักอนั บริสุทธิ์ ที่แม่มีตอ่ ลูกและมยี าวนานตลอดไป เสมือนสีและกลิ่น ของดอกมะลิ

สมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ิต์ิ พระบรมราชนิ ีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง พระราชทานคาขวญั วันแม่แห่งชาติ ประจาปี 2563 “รกั เอยรักลูก แมจ่ ึงปลกู คุณธรรมใหร้ กั ษา รดความรักพรวนความดมี ีเมตตา ลูกเติบใหญแ่ ทนคณุ คา่ ของแผ่นดนิ ”