ดนตรีป.6

หนงั สือเรยี น รายวิชาพน้ื ฐาน​ ดนตร-ี นาฏศลิ ป์ ป. 6 ช้ันประถมศึกษาป​ ท่ี 6 กลมุ สาระการเรยี นรศู ลิ ปะ ตามหลกั สูตรแกนก​ ลางการศกึ ษาขั้นพื้นฐานพุทธศกั ราช 2551 ผเู้ รียบเรียง ดร.วีระ พนั ธ์ุเสือ ศป.ม., Ph.D. ผู้ตรวจ ผศ.ไตรรตั น์ พพิ ฒั โภคผล ศศ.บ., กศ.ม. ดร.สุรรี ตั น์ จนี พงษ์ กศ.ม., ค.ด. พงศพิชญ์ แกว้ กลุ ธร กศ.บ. (เกียรตนิ ยิ ม), ศป.ม. บรรณาธิการ สริ ิวรรณ เอ่ยี มสำ�อางค์ ศป.บ. อุมาพร มั่นไทรทอง ศศ.บ.

หนังสือเรยี น รายวิชาพ้นื ฐาน ดนตร-ี นาฏศิลป์ ป. 6 ชน้ั ประถมศึกษาปท ่ี 6 กลมุ สาระการเรยี นร​ูศลิ ปะ ตามหลกั สตู รแกนก​ ลางการศกึ ษาขั้นพนื้ ฐาน พทุ ธศกั ราช 2551 ผู้เรียบเรียง ดร.วรี ะ พันธุ์เสอื ผตู รวจ ผศ.ไตรรตั น์ พิพัฒโภคผล ดร.สรุ ีรตั น์ จนี พงษ์ พงศพชิ ญ์ แก้วกุลธร บรรณาธิการ สริ ิวรรณ เอีย่ มสำ�อางค์ อุมาพร มั่นไทรทอง ISBN 978-616-8047-32-3 บริษทั กรพฒั นายิ่ง จำ�กดั เลขท่ี 23/34–35 ช้นั 3 หอ้ ง 3B ถนนตรีมิตร แขวงตลาดน้อย เขตสมั พันธวงศ์ กรุงเทพฯ 10100

ค�ำ น�ำ คำ�นำ� หนังสือ​เรียน รายวชิ าพ​ ื้นฐาน ดนตร–ี นาฏศิลป์ ช้ันป​ ระถมศึกษา​ปท​ ี่ 6 เลม่ ​นี​้จดั ​ทำ�ขึน้ ต​ าม หลักสูตร​แกนกลาง​การ​ศึกษา​ขั้น​พ้ืนฐาน พุทธศักราช 2551 โดย​มี​เปาหมาย​ใหน​ ักเรียน​และ​ ครผ​ู ู้สอนใชเ​ปน ส​ ่ือใ​น​การ​จัดการ​เรยี นรู เพื่อพ​ ัฒนา​นักเรียน​ใหม​ คี ุณภาพต​ าม​สาระ มาตรฐานก​ าร​ เรียนรู ตัว​ช้ี​วัด และ​สาระ​การ​เรียนรูแ​ กนกลาง​ท่ี​หลักสูตร​กำ�หนด รวมทั้ง​พัฒนา​นักเรียน​ใหม​ ี​ สมรรถนะส​ ำ�คัญต​ ามทต​ี่ องการท​ งั้ ด​ า น​การส​ ือ่ สาร การ​คดิ การแ​กป ญหา การ​ใชท​ กั ษะ​ชีวิต และ ก​าร​ใชเ​ทคโนโลยี ตลอดจน​พฒั นา​นกั เรียนใ​หม​ ​คี ุณลักษณะ​อัน​พงึ ประสงค ทำ�ประโยชนใ​หส​ งั คม เพื่อใหส​ ามารถด​ ำ�รงชวี ิตอ​ยูร​ว มกับผ​ อู ่นื ใ​น​สงั คม​ไทย​และส​ ังคมโ​ลกไ​ดอ​ยางม​ ​คี วามส​ ุข หนังสือ​เรียน รายวิชา​พื้นฐาน ดนตรี–นาฏศิลป์ เล่มนี้​ยึด​แนวคิด​การ​จัดการ​เรียนรูท​ ี่​เนน​ ผเู รยี นเ​ปนสำ�คญั ใชห​ ลักการ​สงเสรมิ ใ​หน​ กั เรียนม​ คี วามรูค​ วามเ​ขา ใจธ​รรมชาต​ิของนาฏศลิ ป์​ และ​ สามารถ​นำ�ความรูไ​ป​ประยุกตใ​ชใ​น​ชีวิต​ประจำ�วัน​ไดอ​ ยาง​มี​ประสิทธิภาพ​และ​ย่ังยืน​ โดย​พัฒนา​ นักเรียนแบบอ​งคร​วมอยูบ​ น​พื้นฐานข​อง​การ​บูรณาการค​ วามคิด​รวบยอด ที่​เนนใ​หน​ ักเรียนเ​รียนรู​ ดวยกระบวนการ​ที่​เนน​การ​ปฏิบตั ิ (Active Learning) และ​เรยี นรูโ​ดย​ใชส​ มอง​เปน​ฐาน (Brain- based Learning) ซง่ึ ​เนน ​การ​เรยี นรใู ​หต​ รงก​บั ​รปู แบบ​การ​เรยี นรู (Learning Styles) เนน ​ทกั ษะ​ท่​ี สรา งเสรมิ ความเ​ขาใจ​ทค​่ี งทน​ของน​ ักเรยี น ซึ่ง​เปน ​ผลลัพธป​ ลายทางท​ ต​ี่ องการ​ใหเ​กิด​ตาม​หลกั สูตร การจ​ดั ท​ ำ�หนงั สอื เ​รยี น​ รายวชิ าพ​ นื้ ฐาน ดนตร–ี นาฏศลิ ป์ เลม่ นค​ี้ ณะผ​ จู ดั ทำ�ซ​ง่ึ เ​ปน ผ​ เู ​ชยี่ วชาญ ใน​สาขาวชิ าแ​ละ​การ​พฒั นา​สอ่ื ก​ าร​เรยี นรไู ​ดก​ ำ�หนดห​ นว ย​การเ​รยี นรู้ และอ​อกแบบ​กจิ ​กรรมการ​เรยี นรู แบบฝึกทักษะ กระบวนการทางดนตร–ี นาฏศิลป์ กิจกรรมเ​สนอแนะ โครงงาน การประยกุ ตใ​ชใ น​ ชวี ิต​ประจำ�ว​นั และ​คำ�ถ​ ามท​ บทวน​ อ​ยใู​นเลม​เดียว หวัง​เปน อ​ยางยง่ิ ​วา หนงั สอื ​เรยี น​ รายวิชา​พน้ื ฐาน ดนตร–ี นาฏศิลป์ เลม่ นี้​จะส​ นับสนนุ ใ​ห​ ผู้เรียน​ไดพ​ ัฒนา​ความรูด​ านด​ นตรี–นาฏศิลป์ และส​ นับสนุนก​ าร​ปฏิรูป​การเ​รียนรูต​ าม​เจตนารมณ​ ของ​พระร​าชบัญญตั ิก​ าร​ศึกษา​แหงชาติ พทุ ธศกั ราช 2542 คณะผ​ จู ัดทำ�

คำ�ชีแ้ จง หนงั สือเรียน รายวิชาพน้ื ฐาน ดนตรี–นาฏศิลป์ ช้ันประถมศึกษาปีท่ี 6 เล่มนีไ้ ด้ออกแบบ หน่วยการเรยี นรูใ้ หแ้ ต่ละหน่วยการเรียนรปู้ ระกอบดว้ ย 1. มาตรฐานการเรียนรู้ เป็นเป้าหมายที่ต้องการให้เกิดขึ้นกับนักเรียนเมื่อจบการศึกษาในหน่วย การเรยี นรนู้ นั้ ๆ หรือเมื่อจบการศึกษาขน้ั พืน้ ฐาน 2. ตวั ชวี้ ดั ชว่ งชน้ั ระบตุ วั ชว้ี ดั ซงึ่ เปน็ เปา้ หมายในการพฒั นานกั เรยี นทสี่ อดคลอ้ งกบั เนอ้ื หาในหนว่ ย การเรียนรู้ 3. ประโยชนจ์ ากการเรยี น นำ�เสนอไวเ้ พอ่ื กระตนุ้ ใหน้ กั เรยี นนำ�ความรแู้ ละทกั ษะจากการเรยี นไป ใชใ้ นชวี ิตประจำ�วนั 4. คำ�ถามนำ�เป็นคำ�ถามหรอื สถานการณ์ท่ีกระตุ้นใหน้ ักเรียนเกดิ ความสนใจ ต้องการท่จี ะค้นหา คำ�ตอบ 5. เน้ือหา ตรงตามมาตรฐานการเรียนรู้ ตัวชี้วัดช้ันปี และสาระการเรียนรู้แกนกลาง โดยแบ่ง เนอื้ หาเปน็ ชว่ ง ๆ แล้วแทรกกิจกรรมพัฒนาการเรียนรู้ท่พี อเหมาะกบั การเรียน รวมทั้งมกี ารนำ�เสนอด้วย ภาพ ตาราง แผนภูมิ และแผนท่คี วามคิด เพื่อเป็นสื่อใหน้ กั เรยี นสร้างความคิดรวบยอดและเกดิ ความ เขา้ ใจที่คงทน 6. เกรด็ ควรรู้ เปน็ ความรู้เพ่ือเพิม่ พูนใหน้ ักเรียนมีความร้กู ว้างขวางขน้ึ 7. แหลง่ คน้ ข้อมลู (WEB GUIDE) เปน็ แหลง่ เรียนรจู้ ากเวบ็ ไซต์ เพอ่ื ให้ผู้เรียนศกึ ษาคน้ คว้า เนอื้ หาท่สี อดคล้องกบั เรอ่ื งที่เรยี น 8. กจิ กรรมพัฒนาการเรยี นรู้ (ฝกึ ฝนดนตรี ฝกึ ฝนนาฏศลิ ป์) เป็นกิจกรรมท่กี ำ�หนดไวเ้ มื่อจบ เนือ้ หาแต่ละช่วง แต่ละตอนเพอ่ื ใหน้ ักเรยี นได้ปฏิบตั เิ พื่อใหเ้ กิดการเรยี นรู้ เปน็ กิจกรรมทห่ี ลากหลาย ใช้ แนวคดิ ทฤษฎตี ่าง ๆ ให้สอดคลอ้ งกับเนอ้ื หา เหมาะสมกับวยั สะดวกในการปฏบิ ตั ิ กระตุ้นให้นกั เรยี น ไดค้ ิด และสง่ เสริมใหศ้ กึ ษาค้นควา้ เพมิ่ เตมิ 9. สรุป ไดจ้ ัดทำ�สรปุ เปน็ ผังมโนทัศน์ (concept map) เพอื่ ใหน้ กั เรียนไดใ้ ช้เป็นบทสรปุ ทบทวน ความรู้ โดยวิธกี ารจนิ ตภาพจากผังมโนทัศนท์ ่ไี ด้สรปุ เนือ้ หาทไ่ี ด้จัดทำ�ไว้ 10. กิจกรรมเสนอแนะ เเป็นกิจกรรมเสนอแนะให้นักเรียนได้ปฏิบัติ เพื่อพัฒนาทักษะการคิด การวางแผน และการแกป้ ัญหาของนกั เรียน 11. โครงงาน เป็นการให้นักเรียนปฏิบัติโครงงาน โดยเสนอแนะหัวข้อโครงงานและแนวทาง การปฏบิ ตั ิ 12. การประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำ�วัน เป็นกิจกรรมที่เสนอแนะให้นักเรียนได้นำ�ความรู้ ทักษะไป ประยุกตใ์ ช้ในชีวติ ประจำ�วัน 13. คำ�ถามทบทวน เปน็ คำ�ถามเพอ่ื ทบทวนผลการเรียนรขู้ องนักเรยี น 14. บรรณานกุ รม เปน็ รายชื่อหนงั สอื เอกสาร เว็บไซตท์ ีใ่ ชป้ ระกอบการเขียน 15. อภธิ านศพั ท์ เปน็ คำ�สำ�คัญทแี่ ทรกอยู่ในเน้อื หาซึง่ พิมพ์ด้วยสแี ดงและนำ�มาจัดเรียงตามลำ�ดับ ตวั อกั ษรและอธิบาย

สารบญั หนว่ ยการเรยี นร้ทู ี่ 1 องคป์ ระกอบของดนตรี........................................2 1. องค์ประกอบดนตรไี ทย...............................................................3 2. องค์ประกอบดนตรีสากล.............................................................6 3. ศัพท์สงั คตี ............................................................................10 4. การบรรยายความร้สู กึ และแสดงความคดิ เหน็ ท่มี ีต่อบทเพลง...............12 หนว่ ยการเรียนรทู้ ี่ 2 สร้างสรรคง์ านดนตรี.........................................16 1. เครือ่ งหมายและสญั ลกั ษณท์ างดนตรี............................................17 2. เพลงไทยในอตั ราจังหวะ 2 ช้ัน...................................................23 3. บนั ไดเสียงเมเจอร์ (major scales).............................................24 4. การสร้างสรรคผ์ ลงานทางดนตรี...................................................26 หนว่ ยการเรียนร้ทู ่ี 3 ดนตรกี ับมรดกทางวฒั นธรรม..............................30 1. เคร่อื งดนตรพี น้ื บ้านและบทบาทหนา้ ที่ในการบรรเลง........................31 2. เครอื่ งดนตรสี ากล....................................................................33 3. ดนตรใี นประวัตศิ าสตร์.............................................................35 หนว่ ยการเรียนรู้ที่ 4 นาฏศิลป์และการละคร.......................................46 1. นาฏศลิ ปแ์ ละการละครของไทย...................................................47 2. การแสดงนาฏศลิ ปแ์ ละละครในวันสำ�คัญ5��������������������������������������50 หนว่ ยการเรยี นรู้ท่ี 5 การแสดงนาฏศลิ ป์และการละคร...........................55 1. รำ�วงมาตรฐาน5�����������������������������������������������������������������������56 2. ฟอ้ นเงย้ี ว..............................................................................61 3. ระบำ�ตารีกีปสั 5������������������������������������������������������������������������58 4. ละครสรา้ งสรรค์......................................................................67 5. เพลงปลกุ ใจขอไทยอยู่เปน็ ไทย...................................................68

หน่วยการเรยี นร้ทู ่ี 6 การสรา้ งสรรคท์ า่ รำ�ทางนาฏศลิ ปไ์ ทย7��������������������72 1. สงิ่ สำ�คัญในการสร้างสรรคท์ ่ารำ�ทางนาฏศลิ ปไ์ ทย3�����������������������������73 2. หลกั ในการสรางสรรคท์ า่ รำ�ทางนาฏศลิ ป์ไทย7����������������������������������74 3. ตัวอย่างการสรา้ งสรรคท์ ่ารำ�ประกอบเพลงพน้ื เมือง7��������������������������75 4. หลกั การชมการแสดง................................................................83 5. การวิเคราะหแ์ ละช่ืนชมการแสดงนาฏศลิ ปแ์ ละการละคร....................84 6. บทบาทหน้าที่ในงานนาฏศิลปแ์ ละการละคร....................................86 บรรณานกุ รม..............................................................................89 อภธิ านศัพท์...............................................................................90

ดนตรี

องค์ประกอบดนตรี 1หน่วยการเรยี นรู้ที่ มาตรฐานการเรียนรู้ ศ 2.1 เขา้ ใจและแสดงออกทางดนตรีอยา่ งสร้างสรรค์ วิเคราะห์ วพิ ากษ์วจิ ารณ์คณุ คา่ ดนตรี ถ่ายทอดความรู้สึก ความคดิ ต่อดนตรีอยา่ งอิสระ ชน่ื ชม และประยุกตใ์ ช้ในชวี ติ ประจำ�วนั ตวั ช​ ้​วี ัดช​ นั้ ป 1. บรรยายเพลงทฟ่ี งั โดยอาศยั องคป์ ระกอบดนตรีและศัพทส์ งั คีต (ศ. 2.1 ป. 6/1) 2. บรรยายความรสู้ กึ ท่มี ีตอ่ ดนตรี (ศ 2.1 ป. 6/5) 3. แสดงความคิดเห็นเก่ยี วกับทำ�นอง จงั หวะ การประสานเสยี ง และคณุ ภาพเสยี งของเพลง ท่ฟี งั (ศ 2.1 ป. 6/6) สาระการเรียนรู้ • องคป์ ระกอบดนตรแี ละศพั ทส์ ังคตี • การบรรยายความรู้สกึ และแสดงความคิดเห็นที่มีต่อบทเพลง ประโยชน์จากการเรียน คำ�ถามนำ� เขา้ ใจองคป์ ระกอบของดนตรไี ทยและดนตรี  สากล ความหมายของศัพท์ทางดนตรีไทยและ ดนตรีสากลแต่ละคำ� ท่ีพบในบทเพลง รวมท้ัง สัญลักษณน์ ี้มีความหมายวา่ อยา่ งไร สามารถปฏิบัติตามไดอ้ ยา่ งถูกต้อง และมคี วาม รสู้ กึ ทดี่ ตี อ่ ดนตรแี ละสามารถเลา่ แสดงความคดิ เห็นตอ่ เพลงหรือดนตรที ฟ่ี ังได้

หนังสอื เรยี น รายวชิ าพื้นฐาน ดนตร–ี นาฏศลิ ป์ ป. 6 3 1. องค์ประกอบดนตรีไทย องค์ประกอบดนตรไี ทย ได้แก่ เสยี ง ท�ำนอง เสยี งประสาน รูปแบบหรือคีตลกั ษณ์ จังหวะ พ้นื ผวิ ของดนตรี สีสนั ของเสยี ง 1.1 เสียง เสยี งในทางดนตรีไทย หมายถงึ เสยี งทีเ่ กดิ จากการดีด การสี การตี การเปา การขบั รอง หรือวธิ กี ารอ่นื ๆ ลกั ษณะความแตกตา งของเสียงจะขนึ้ อยกู ับองคป ระกอบ ของเสยี ง 4 ประการ ไดแก 1) ระดบั เสียง หมายถึง เสยี งสูง–เสยี งตำ่ � ระดับเสียงเกดิ จากความถขี่ องการ สนั่ สะเทอื นของวตั ถุ ยงิ่ มคี วามสนั่ สะเทอื นเรว็ จะทำ�ใหร้ ะดบั เสยี งสงู ความสน่ั สะเทอื นชา้ ระดับเสียงจะต่ำ� เราสามารถเปรียบเทียบเสียง 2 เสียงว่าเสียงใดมีระดับสูง เสียงใด มรี ะดบั ตำ่ �ได้จากการฟงั เครอ่ื งดนตรีทมี่ ีระดบั เสยี งสงู เชน่ ขิม ซอด้วง เคร่อื งดนตรี ทีม่ รี ะดับเสยี งตำ่ � เช่น ระนาดทุม้ ฆอ้ ง 2) ความสน้ั –ยาว หมายถงึ ระยะเวลาของเสยี งแตล่ ะเสยี งในการรอ้ งหรอื บรรเลง ความส้ัน–ยาวเป็นที่มาของการเกิดจังหวะ ซึ่งเป็นส่วนสำ�คัญในดนตรี เราสามารถ สงั เกตความส้นั –ยาวของเสียงไดจ้ ากการบรรเลงดนตรีแต่ละครั้ง เชน่ การกรอระนาด การสซี อทม่ี ลี ักษณะการลากคันชกั ยาว ๆ หรอื การร้องเออ้ื นเสียง 3) ความเขม ของเสยี ง หมายถงึ น้ำ�หนกั หรอื ความดงั –เบาของเสยี งดนตรที รี่ อ ง และบรรเลงออกมา 4) คุณภาพของเสียง หมายถึง เสยี งทเ่ี กดิ จากแหลงกำ�เนิดเสียงที่แตกตางกัน ไมว า จะเปน วธิ กี ารบรรเลง วสั ดทุ ใ่ี ชท ำ�เครอ่ื งดนตรี หรอื ขนาดและรปู ทรงของเครอ่ื งดนตรที ่ี ตา งกนั เปน ตน ซงึ่ ปจ จยั ตา ง ๆ เหลา นส้ี ามารถกอ ใหเ กดิ ลกั ษณะของคณุ ภาพของเสยี งได 1.2 จังหวะ จังหวะ หมายถึง การแบงสวนของทำ�นองเพลงท่ีดำ�เนินไปอยางสม่ำ�เสมอออก เปน สว น ๆ เทา ๆ กนั จงั หวะในดนตรไี ทยสามารถแบง ออกเปน 3 ประเภทใหญ ๆ ไดแ ก 1) จงั หวะสามญั หมายถงึ จงั หวะทใ่ี ชก้ ารนบั จงั หวะในใจ ไมม่ เี ครอ่ื งดนตรใี ด ๆ เป็นตวั กำ�หนดจงั หวะ 2) จังหวะฉงิ่ หมายถึง การกำ�หนดจงั หวะด้วยเสียงของการตฉี ิ่ง จังหวะฉ่ิงมี อตั ราจังหวะ 3 อัตรา ไดแ้ ก่

4 หนงั สอื เรียน รายวิชาพนื้ ฐาน ดนตร–ี นาฏศิลป์ ป. 6 (1) จงั หวะ 3 ชนั้ หมายถึง เพลงทีม่ ีจังหวะช้า (2) จงั หวะ 2 ชนั้ หมายถงึ เพลงทีม่ จี งั หวะปานกลาง (3) จังหวะชนั้ เดยี ว หมายถงึ เพลงทีม่ ีจังหวะเร็ว 3) จังหวะหน้าทับ หมายถึง การกำ�หนดจังหวะด้วยเคร่ืองดนตรีท่ีขึงด้วย หนัง เชน่ กลอง ตะโพน จังหวะหนา้ ทับแบ่งออกเปน็ 3 ชนิด ไดแ้ ก่ หนา้ ทบั ปรบไก่ หนา้ ทบั สองไม้ และหน้าทบั พเิ ศษ 1.3 ทำ�นอง ทำ�นอง หมายถงึ เสยี งสงู ๆ ต่ำ� ๆเรยี งสลับกนั ไป ทำ�นองเพลงไทยเกดิ จากการ นำ�เสียงตา ง ๆ ทีเ่ กดิ จากการบรรเลงเคร่อื งดนตรีไทยมาเรยี บเรียงเขาดว ยกัน ซึง่ ประ กอบไปดวยสวนทส่ี ำ�คญั 2 สว น ไดแ ก 1) ทำ�นองหลกั หรือลกู ฆอง หมายถงึ ทำ�นองที่เปน เน้ือแทจรงิ ๆ ของเพลงไทย ทเ่ี รยี กวา ลูกฆอง เพราะยดึ ลีลาของทำ�นองฆอ งวงใหญเปน หลัก 2) ทำ�นองตกแตง หรอื แปรทำ�นอง หมายถงึ ทำ�นองทเ่ี กดิ จากการประดษิ ฐท ำ�นอง อ่ืน ๆ จากเครื่องดนตรีชนิดอ่ืน ๆ หรือแมแตการขับรอง เพ่ือใหเกิดความไพเราะ มากข้นึ 1.4 พ้ืนผวิ ของดนตรี พน้ื ผวิ ของดนตรี หมายถงึ เสยี งทเี่ กดิ จากแนวทำ�นองหลายแนวมาผสมกนั มที งั้ ทำ�นองในแนวตง้ั และแนวนอน ซงึ่ แบงเปน 2 แบบใหญ ๆ ไดแ ก 1) พน้ื ผิวแบบทำ�นองเดยี ว เปน ลักษณะของดนตรีท่มี ที ำ�นองเดยี ว ไมมีเสยี ง ประสาน เชน การขบั รองเพลงไทย การเดีย่ วป การเดย่ี วซอ เปนตน 2) พื้นผวิ แบบฮเี ตอรโรโฟนี เปนลักษณะของดนตรที ีม่ หี ลายทำ�นอง เปน การ ประสานเสยี งในแนวนอน มผี บู รรเลงตง้ั แต 2 คนขน้ึ ไป และผูบรรเลงแตล ะคน แตล ะ เครื่องดนตรีสามารถตกแตง ทำ�นองหรอื ประดษิ ฐท างตา ง ๆ ไดโ ดยยดึ แนวทำ�นองหลกั เดียวกนั 1.5 เสียงประสาน เสียงประสาน หมายถงึ ระดับเสียงตงั้ แต 2 เสยี งขน้ึ ไปท่รี องหรอื เลน ในขณะ เดียวกัน ลักษณะของการประสานเสียงมีอยูดวยกันหลายลักษณะ ในดนตรีไทยมี ลกั ษณะการประสานเสียงในแนวนอนเรียกวา “ฮเี ตอรโ รโฟน”ี ซง่ึ เกดิ จากการแปรทาง จากทำ�นองหลกั ลักษณะวิธกี ารประสานเสียงของดนตรไี ทยมดี งั นี้

หนังสอื เรยี น รายวชิ าพื้นฐาน ดนตร–ี นาฏศิลป์ ป. 6 5 1) การประสานเสียงระหวางเครื่องดนตรีตางชนิดกัน การบรรเลงดนตรี ดวยเครื่องดนตรีตางชนิดกัน เสียงท่ีออกมายอมไมเหมือนกัน เชน การบรรเลงของ เคร่ืองดนตรใี นวงดนตรีไทยแตล ะชนดิ เปน ตน 2) การประสานเสียงในเคร่ืองดนตรีชนิดเดียว เคร่ืองดนตรีบางชนิดสามารถ บรรเลง 2 เสยี งพรอ มกันได เชน การตีลงไป 2 เสยี งพรอมกันบนระนาดหรอื ฆองวง จะเกิดเปนเสียงประสานคตู า ง ๆ 3) การประสานเสยี งโดยการทำ�ทาง ในการบรรเลงดนตรไี ทย ซงึ่ อาจจะบรรเลง โดยระนาดเอก ระนาดทมุ จะเข ขลยุ ฯลฯ ตางมีอิสระในการสรางทางการบรรเลงของ ตนเอง แตจ ะตอ งอยใู นกรอบของทำ�นองหลกั (ลกู ฆอ ง) รว มกนั เมอ่ื บรรเลงพรอ ม ๆ กนั เสียงก็จะประสานสอดแทรกกันดวยความกลมกลืน ทำ�ใหฟงไพเราะ ถือเปนตัวอยาง การประสานเสียงแบบไทย และเปน เอกลกั ษณของการบรรเลงดนตรีไทยมาแตดัง้ เดมิ 1.6 สสี ันของเสียง สีสันของเสยี ง หมายถงึ คณุ ลกั ษณะของเสียงทีเ่ กิดจากแหลงกำ�เนิดเสยี งทต่ี า ง กนั ซงึ่ เกดิ จากปจจัยหลายประการ ดงั น้ี 1) วธิ กี ารบรรเลง หมายถงึ วธิ กี ารทำ�ใหเ ครอื่ งดนตรแี ตล ะชนดิ เกดิ เสยี งขน้ึ เชน การดดี การสี การตี การเปา หรือวธิ กี ารอ่ืน ๆ 2) วสั ดทุ ใี่ ชท ำ�เครอ่ื งดนตรี หมายถงึ สงิ่ ทนี่ ำ�มาทำ�เครอื่ งดนตรชี นดิ ตา ง ๆ ไดแ ก วัสดทุ ีม่ าจากธรรมชาติและวัสดุที่มนุษยส ังเคราะหข้ึน 3) ขนาดและรปู ทรง หมายถงึ ความส้ัน–ยาว เลก็ –ใหญ บาง–หนา เบา–หนกั ตงึ –หยอ น แขง็ –นม่ิ เปน ตน ซง่ึ ขนาดและรปู ทรงเหลา นสี้ ามารถสง ผลตอ การเกดิ ลกั ษณะ ของเสยี งได 1.7 รปู แบบหรือคีตลักษณ์ รปู แบบหรอื คตี ลกั ษณ หมายถงึ ลกั ษณะรปู แบบหรอื ลกั ษณะโครงสรา งของเพลง ไทย ซึง่ มีรปู แบบใหญ ๆ ดังน้ี 1) เที่ยวร้องหรือทางร้อง คือ การนำ�บทกลอนหรือบทวรรณคดีมาขับร้องให้ ไพเราะและใชจ้ ังหวะคอยควบคมุ 2) เที่ยวเก็บหรือทางเครื่อง คือ การใช้เคร่ืองดนตรีมาบรรเลงรับจากการร้อง โดยมีทำ�นองที่สอดคล้องกับทางรอ้ งเปน็ อยา่ งดี

6 หนงั สอื เรยี น รายวชิ าพน้ื ฐาน ดนตร–ี นาฏศิลป์ ป. 6 3) ลลี าของเพลง หมายถงึ การสรา งสรรคเ พลงออกมาใหม รี ปู แบบของลลี าเพลง ทต่ี างกนั ออกไป เชน เพลงลูกลอ ลูกขดั เพลงเกบ็ เพลงกรอ การเด่ยี วเพลง เปนตน ฝกึ ฝนดนตรี เลอื กเพลงไทยมา 1 เพลง ฟง แลว วเิ คราะหว า เพลงมลี กั ษณะการใชอ งคป ระกอบทางดนตรี ไทยอะไรบา ง เขียนสรุปแลว นำ�เสนอขอ มลู หนา ชัน้ เรยี น และรอ งใหครูและเพือ่ น ๆ ฟง 2. องคป์ ระกอบดนตรีสากล องคป์ ระกอบดนตรสี ากล ไดแ้ ก่ เสยี ง ท�ำนองเพลง พ้ืนผิวของดนตรี รูปแบบของเพลง หรือคีตลกั ษณ์ จังหวะดนตรี เสียงประสาน สสี ันของเสยี ง 2.1 เสยี ง (tone) เสยี งในทางดนตรสี ากล หมายถงึ การสน่ั สะเทอื นของอากาศในอตั ราทคี่ งทเี่ สมอ และมอี งคประกอบอีก 4 ประการ ไดแ ก 1) ระดบั เสยี ง (pitch) หมายถงึ เสยี งสงู –ตำ่ �ของโนต สากล และขนึ้ อยกู บั ความถ่ี ของการส่นั สะเทือน เชน เสียงสูงเกดิ ข้นึ จากความถีส่ ูง และถาความถส่ี งู ขนึ้ 1 เทา ตัว ระดบั เสยี งกจ็ ะสงู ขึ้น 1 ชวงคู 8 (octave) เปน ตน 2) ความส้ัน–ยาวของเสียง (duration) หมายถึง ระยะเวลาเปลง เสียงขบั รอ ง หรือบรรเลงเพลงออกมา 3) ความเขม ของเสยี ง (intensity) หมายถงึ ระดบั ความดงั –เบาของเสยี งนกั รอ ง และเสยี งเครื่องดนตรี 4) คณุ ภาพของเสยี ง (quality) หมายถงึ ระดบั ความแตกตา งของเสยี งทเ่ี กดิ ขน้ึ จากแหลง กำ�เนดิ เสยี งทต่ี า งกนั รูปรา ง รปู ทรงของแหลง กำ�เนิดเสียง ความหนาแนน หรอื มวลของแหลงกำ�เนดิ เสียง วิธีการและเทคนิคของการทำ�ให้เกิดเสียง เทคโนโลยที ่เี กีย่ ว กับเสียง เปนตน

หนงั สอื เรยี น รายวชิ าพน้ื ฐาน ดนตร–ี นาฏศลิ ป์ ป. 6 7 2.2 จังหวะดนตรี (rhythm) จงั หวะดนตรี หมายถึง การจดั เรียงของเสยี งหรอื ความเงียบ ซงึ่ มคี วามสน้ั –ยาว ตา ง ๆ ประกอบดวย 1) จงั หวะตบ (beat) หมายถึง จงั หวะพื้นฐานทสี่ มำ่ �เสมอเทา กนั ตลอด 2) จงั หวะเนน หรอื จังหวะหนกั (accented beat) จังหวะทางดนตรีโดยปกติ จะประกอบไปดวยจังหวะเนนหรือจังหวะหนัก สวนจังหวะท่ีไมมีการเนนก็จะเรียกวา จงั หวะเบา จังหวะเน้น คือ หมายเลข 1 <     > 1234     1234 3) ความยาวของจงั หวะ (duration) จงั หวะทางดนตรมี ที ง้ั จงั หวะสนั้ และจงั หวะ ยาว ซึง่ สามารถสังเกตไดจ ากตัวโนต และตวั หยดุ ตาง ๆ ตวั กลม   ตัวหยุดตวั ดำ� ยาว 4 จังหวะ ยาว 1 จังหวะ 4) จงั หวะขัด (syncopation) หมายถึง จังหวะที่ไมเ ปน ไปตามกลุมจังหวะที่ ควรจะเปน 5) รปู แบบของจังหวะ (rhythm pattern) หมายถึง ลักษณะของกลุมจงั หวะ ทม่ี ลี กั ษณะตา ง ๆ กัน ซง่ึ อาจเปนลกั ษณะทมี่ คี วามสม่ำ�เสมอหรอื ไมสมำ่ �เสมอกไ็ ด 6) จงั หวะของทำ�นอง (rhythm of the melody) ทำ�นองเพลงอาจประกอบขึ้น ดว ยจังหวะที่มคี วามยาวเทากบั สัน้ กวา หรือยาวกวาจงั หวะตบ จังหวะของทำ�นองอาจมี รูปแบบของจงั หวะทีส่ ม่ำ�เสมอหรอื ไมส มำ่ �เสมอก็ได

8 หนงั สือเรยี น รายวชิ าพน้ื ฐาน ดนตร–ี นาฏศิลป์ ป. 6 2.3 ท�ำ นองเพลง (melody) ทำ�นองเพลง หมายถงึ การนำ�เอาตวั โนต้ ตา่ ง ๆ มาเรยี บเรยี งใหเ้ ปน็ ระบบตอ่ เนอื่ ง กัน มที ัง้ เสยี งสูง เสยี งต่ำ� เสียงยาว เสียงสนั้ โดยมีจงั หวะดนตรเี ปน็ ตวั ควบคุม 2.4 เสยี งประสาน (harmony) เสียงประสาน หมายถึง ระดับเสียงต้ังแต 2 เสียงข้ึนไปท่ีรองหรือบรรเลงไป พรอ ม ๆ กัน โดยการจดั แนวการบรรเลงใหแกระดบั เสียงตาง ๆ พรอ มกบั แนวทำ�นอง หลัก เพ่ือชวยปรุงแตงใหทำ�นองเพลงมีความไพเราะนาฟง การประสานเสียงแบงเปน 2 วิธี ไดแก การใชข น้ั คเู สียง (interval) และการใชก ลมุ คอรด (chord) 2.5 พนื้ ผวิ ของดนตรี (texture) พนื้ ผวิ ของดนตรี หมายถงึ ความสมั พนั ธร ะหวา งเสยี งประสานซงึ่ เปน ความสมั พนั ธ แนวต้ัง และทำ�นองซึ่งเปนความสัมพันธแนวนอน กอใหเกิดพื้นผิวของดนตรีข้ึน ดงั น้ี 1) โมโนโฟนกิ (monophonic) แนวทำ�นองทม่ี ที ำ�นองเดยี วไมม่ กี ารประสานเสยี ง ใด ๆ เปน็ รปู แบบของดนตรใี นยุคแรก ๆ ของดนตรีในทุกวัฒนธรรม 2) โพลโี ฟนกิ (polyphonic) แนวทำ�นองทมี่ ตี ง้ั แตส่ องทำ�นองขนึ้ ไป โดยแตล่ ะ แนวมีความเด่นและเปน็ อิสระจากกนั

หนงั สือเรยี น รายวิชาพื้นฐาน ดนตรี–นาฏศิลป์ ป. 6 9 Violoncello 3 Violin 3) โฮโมโฟนกิ (homophonic) แนวทำ�นองทมี่ กี ารใชค้ อรด์ เพม่ิ เขา้ มาใหท้ ำ�นอง มคี วามไพเราะมากขน้ึ F C7 sus4 C7 F mƒ 4) ฮเี ตอรโ์ รโฟนกิ (heterophonic) แนวเสยี งทมี่ ที ำ�นองหลายทำ�นองมาบรรเลง รวมกนั แตล่ ะแนวทำ�นองมีความสำ�คัญเท่ากนั ทุกแนว 2.6 สสี นั ของเสยี ง (tone color) สีสนั ของเสียง หมายถงึ คุณสมบตั ขิ องเสยี งท่ีเกดิ จากเครอื่ งดนตรหี รือเสยี งรอง ซึ่งมีความแตกตางกันออกไป เม่ือนำ�มารองหรือบรรเลงรวมกันจะทำ�ใหสีสันของเสียง ในภาพรวมมคี วามแตกตางกนั ออกไป 1) เสียงของมนษุ ย ไดแก เสยี งผหู ญงิ เสียงผูชาย และเสยี งเด็ก 2) เสยี งของเครอ่ื งดนตรี หมายถงึ เสียงของเคร่ืองดนตรีแตละชนิด ซึง่ จะมี ลักษณะเฉพาะและระดับเสยี งท่ีตา งกนั ออกไป 3) เสียงโดยรวมจากการผสมวง สามารถทำ�ใหดนตรีมีสีสันมากขึ้น และเกิด ความไพเราะทห่ี ลากหลาย

10 หนังสอื เรียน รายวิชาพ้ืนฐาน ดนตรี–นาฏศิลป์ ป. 6 2.7 รูปแบบของเพลงหรอื ตตี ลักษณ์ (form) รปู แบบของเพลงหรือคตี ลักษณ หมายถงึ ลกั ษณะการจดั โครงสรางของดนตรี หรอื เพลงท่มี ีการแบงเปนกลุม เสยี ง วลี ประโยค และทอ นเพลง ซึ่งรปู แบบของเพลง หรือคตี ลกั ษณมหี ลายรปู แบบ เชน ไบนารี เทอรน ารี รอนโด โซนาตาฟอรม์ เปน ตน ฝึกฝนดนตรี เลือกเพลงไทยสากลหรือเพลงสากลมา 1 เพลง ฟงแลววิเคราะหวาเพลงมีลักษณะการ ใชอ งคป ระกอบทางดนตรสี ากลอะไรบา ง เขยี นสรปุ แลว นำ�เสนอขอ มลู หนา ชน้ั เรยี น และรอ งใหค รู และเพือ่ น ๆ ฟง 3. ศพั ทส์ ังคีต ศพั ทส งั คีต หมายถงึ ศัพทท ่ีบัญญตั ไิ วใชเ ฉพาะในวงการดนตรแี ละขับรอ งศัพท สังคตี ท่คี วรทราบมีดงั ตอ ไปนี้ ศพั ทส์ ังคตี ไดแ้ ก่ ศัพท์ทางดนตรีไทย ศพั ทท์ างดนตรสี ากล 3.1 ศัพทท์ างดนตรไี ทย ศัพทด์ นตรีไทยมีมากมาย ตวั อยา่ งเชน่ 1) กรอ หมายถงึ วธิ กี ารบรรเลงดนตรปี ระเภทเครอื่ งตี ดำ�เนนิ ทำ�นองทท่ี ำ�ใหเ กดิ เสยี งตอ เนอ่ื งกนั เปน เสยี งยาวสม่ำ�เสมอ โดยใชส องมอื ตสี ลบั กนั ถ่ี ๆ เหมอื นรวั เสยี งเดยี ว ซง่ึ มกั จะตีเปน คู 2 คู 3 คู 4 คู 5 คู 6 และ คู 8 เปนตน 2) เกบ็ หมายถึง การบรรเลงดนตรีใหม พี ยางคถข่ี ้ึนกวา เน้ือเพลงธรรมดา 3) สะบดั หมายถงึ การบรรเลงดนตรโี ดยแทรกเสยี งเขา มาในเวลาบรรเลงทำ�นอง “เก็บ” อีก 1 พยางค 4) ขย้ี หมายถึง การบรรเลงดนตรใี หม พี ยางคถ ีข่ ึ้นไปอกี 1 เทา ตวั การบรรเลง ดวยวิธีนี้สามารถบรรเลงตอเนื่องไปท้ังประโยคเพลง หรือบรรเลงสั้น–ยาวเพียงใด ก็ไดแลว แตผูบรรเลงจะเหน็ สมควร 5) คลอ หมายถึง การบรรเลงดนตรีไปพรอม ๆ กับการรองเพลงในทำ�นอง เดยี วกัน

หนังสอื เรียน รายวิชาพ้ืนฐาน ดนตร–ี นาฏศลิ ป์ ป. 6 11 ฝึกฝนดนตรี เลือกเพลงไทยมา 1 เพลง ฟงแลววิเคราะหวาเพลงมีการใชเทคนิคในการบรรเลงที่ ตรงกับศัพททางดนตรีไทยคำ�ใดบาง และเกิดจากการบรรเลงเครื่องดนตรีชนิดใด เขียนสรุป เปน แผนภาพ 3.2 ศพั ท์ทางดนตรีสากล ศพั ทท างดนตรีสากลนนั้ มอี ยมู ากมาย สามารถแบง ออกไดหลายลกั ษณะ เชน 1) ศัพทท ่ีใชแสดงความดัง–เบาของเสียง คำ�ศพั ท คำ�อา น ความหมาย สัญลกั ษณ piano เปยโน เสยี งเบาหรอื นุมนวล  pianissimo เปย นิสซีโม เสียงเบามากหรอื นุมนวลมาก forte ฟอรเต  fortissimo ฟอรตสิ ซโี ม เสยี งดงั  mezzo piano เมซโซ เปยโน เสียงดังมาก mezzo forte เมซโซ ฟอรเต เสยี งคอ นขา งเบาหรือเบาพอสมควร  crescendo เกรเชนโด เสยี งดงั พอสมควร decrescendo เดเกรเชนโด ดังขึน้ เปน ลำ�ดบั  เบาลงเปนลำ�ดับ  2) ศัพทท ีใ่ ชแสดงความเรว็ –ชาของจงั หวะ คำ�ศพั ท คำ�อา น ความหมาย adagio อาดาโจ ชา ritardando รตี ารดนั โด ชา ลงทีละนอย lento เลนโต ชามาก accelerando อัชเชเลรนั โด เพม่ิ ใหเร็วขน้ึ กวาเดิม moderato โมเดราโต ปานกลาง allegretto อัลเลเกรตโต เรว็ allegro อัลเลโกร เรว็ มาก

12 หนังสอื เรียน รายวิชาพนื้ ฐาน ดนตรี–นาฏศิลป์ ป. 6 ฝกึ ฝนดนตรี เลอื กเพลงไทยสากลหรอื เพลงสากลมา 1 เพลง ฟง แลว วเิ คราะหว า เพลงมกี ารใชเ ทคนคิ ใน การบรรเลงทต่ี รงกบั ศพั ทท างดนตรสี ากลคำ�ใดบา ง และเกดิ จากการบรรเลงเครอื่ งดนตรชี นดิ ใด เขยี นสรปุ เปนแผนภาพแลว นำ�เสนอขอมูลหนาชั้นเรยี น 4. การบรรยายความร้สู กึ และแสดงความคดิ เห็นที่มตี ่อบทเพลง เพลงแตละเพลงจะมีความไพเราะท่ีแตกตางกันไปตามลักษณะการสรางสรรค และจินตนาการของผูประพันธ และการถายทอดสูผูฟงดวยวงดนตรีประเภทตาง ๆ ความไพเราะเปน สงิ่ ทป่ี รากฏขน้ึ ในความรสู กึ ของคนเราหลงั จากไดร บั ฟง เสยี งดนตรแี ลว ซ่งึ จะใหความรสู ึกทแ่ี ตกตางกันตามความคิดและอารมณข องผฟู ง เอง การบรรยายความรสู้ ึกและแสดงความคิดเหน็ ที่มตี อ่ บทเพลง ได้แก่ คำ� รอ้ งในบทเพลง องคป์ ระกอบในบทเพลง คณุ ภาพเสยี งในบทเพลง 4.1 ค�ำ รอ้ งในบทเพลง เพลงเปนจำ�นวนมากที่มีความเปนอมตะ และมีผูที่นิยมนำ�มารองอยูเร่ือย ๆ แมเ วลาจะผา นไป สว นหนง่ึ เปน เพราะทว งทำ�นองทป่ี ระทบั ใจ แตก จ็ ะมคี ำ�รอ งทเ่ี ปน สว น ชว ยขยายใหท ำ�นองมคี วามนา สนใจหรอื โดดเดน ขน้ึ ได คำ�รอ งทดี่ ยี อ มทำ�ใหเ พลงมคี วาม ประทับใจตอผฟู งตามไปดว ย 4.2 องคป์ ระกอบในบทเพลง 1) ทำ�นองเพลง ทำ�นองเพลงเปนสวนที่ผูฟงสามารถรับรูไดงายที่สุด และ สามารถถายทอดอารมณตาง ๆ สูผูฟงไดเปนอยางดี ดังน้ันควรฝกสังเกตลักษณะ ของเพลงที่กำ�ลังฟง วา มีการถา ยทอดอารมณอยา งไร เชน

หนังสอื เรยี น รายวิชาพื้นฐาน ดนตรี–นาฏศิลป์ ป. 6 13 (1) ความสนกุ สนาน (4) ความออนหวาน (2) ความรา เริงแจมใส (5) ความคึกคะนอง (3) ความโศกเศรา (6) ความทอ แทส้นิ หวัง 2) ลีลาจังหวะของดนตรี ลีลาจังหวะของดนตรีเปนองคประกอบที่สำ�คัญ เชนเดียวกับองคประกอบอ่ืน ๆ ดังนั้นจึงควรฝกสังเกตลักษณะตาง ๆ ของดนตรี ทีฟ่ งดังตอ ไปนี้ (1) ความหนกั –เบาของจังหวะดนตรี (2) การกระสวนจังหวะ (3) ความชา–เร็วของจังหวะดนตรี 3) การประสานเสยี ง ไมว า เสยี งประสานจะเกิดจากเสียงเคร่อื งดนตรีหรอื เสยี ง ขับรองกต็ าม สามารถฟง และสงั เกตลกั ษณะตา ง ๆ วา มีความไพเราะหรอื ไม ดังนี้ (1) ฟงั วา่ เสยี งทบ่ี รรเลงมคี วามกลมกลืนกนั หรือไม่ (2) ฟง ในลกั ษณะภาพรวมของเสียงดนตรีหรือฟง พรอ มกนั หลาย ๆ เสยี ง (3) ฟง แลวมคี วามรูสึกวา เสยี งที่เกดิ ขนึ้ มคี วามกระดาง บาดหหู รือไม 4.3 คณุ ภาพเสียงในบทเพลง คุณภาพเสียง หมายถึง ระดับมาตรฐานของเสียงท่ีเกิดจากแหลงกำ�เนิดเสียงที่ แตกตางกัน เชน เสียงรอ ง วิธกี ารบรรเลง วัสดุทใี่ ชท ำ�เครอ่ื งดนตรี ขนาดและรปู ทรง ของเครื่องดนตรที ต่ี า งกนั เปน ตน ซ่งึ ปจจยั ตาง ๆ เหลานี้สามารถกอใหเ กิดคณุ ภาพ เสยี งในบทเพลงได WEB GUIDE http://sites.google.com/site/tommusicfreeman ฝกึ ฝนดนตรี เลือกฟงเพลงที่ช่ืนชอบหรือสนใจ 1 เพลง แลวแสดงความคิดเห็นและเขียนแสดงความ รูสกึ ท่มี ตี อบทเพลงตามลกั ษณะขององคประกอบดนตรที ี่อยูในบทเพลง

14 หนงั สือเรยี น รายวิชาพ้ืนฐาน ดนตรี–นาฏศลิ ป์ ป. 6 สรปุ องค์ประกอบดนตรี แบ่งเปน็ 1. องค์ประกอบดนตรีไทย ประกอบ 1.1 เสยี ง ไดแ้ ก่ ระดบั เสยี ง ความสน้ั ยาว ความเข้มของเสียงและคณุ ภาพของเสยี ง ดว้ ย 1.2 จงั หวะ ได้แก่ จงั หวะสามญั จงั หวะฉิ่ง และจงั หวะหนา้ ทบั 1.3 ทำ� นอง ได้แก่ ทำ�นองหลกั หรอื ลูกฆ้อง และทำ�นองตกแตง่ หรือแปรทำ�นอง 1.4 พนื้ ผิวดนตรี ได้แก่ พ้นื ผิวแบบทำ�นองเดยี ว และพนื้ ผิวแบบฮเี ตอรโ์ รโฟนี 1.5 เสียงประสาน ได้แก่ การประสานเสยี งระหว่างเครอ่ื งดนตรตี ่างชนดิ กัน การประสานเสยี งในเครือ่ งดนตรี 1.6 สสี ันของเสียง ไดแ้ ก่ ชนิดเดยี ว และการประสานเสยี งโดยทำ�ทาง วธิ ีการบรรเลง วสั ดทุ ่ใี ช้ทำ�เครอื่ งดนตรี ขนาดและรปู ทรง 1.7 รูปแบบหรอื คีตลักษณ์ ไดแ้ ก่ เที่ยวรอ้ งหรอื ทางร้อง เทย่ี วเก็บหรือทางเคร่ือง และลีลาของเพลง 2. องคป์ ระกอบดนตรสี ากล ประกอบ 2.1 เสียง ไดแ้ ก่ ระดับเสียง ความส้ัน–ยาวของเสียง ความเข้มของเสยี งและคุณภาพของเสยี ง ดว้ ย 2.2 จงั หวะดนตรี ไดแ้ ก่ จงั หวะตบ จงั หวะเนน้ หรอื จงั หวะหนกั ความยาวของจงั หวะ จงั หวะขดั รปู แบบของจงั หวะ และจงั หวะของทำ�นอง 2.3 ทำ� นองเพลง หมายถงึ การนำ�เอาตวั โน้ตตา่ ง ๆ มาเรยี บเรียงให้เปน็ ระบบต่อเนอ่ื งกนั มีทงั้ เสียงสงู เสียงต่ำ� เสยี งยาว เสียงสนั้ โดยมจี งั หวะดนตรีเปน็ ตัวควบคุม 2.4 เสยี งประสาน แบ่งเป็น การใชข้ ้ันคเู่ สยี ง และการใชก้ ลุม่ คอร์ด 2.5 พน้ื ผวิ ดนตรี ได้แก่ โมโนโฟนกิ โพลีโฟนิก โฮโมโฟนกิ และฮีเตอร์โรโฟนิก 2.6 สสี ันของเสยี ง ได้แก่ เสียงของมนุษย์ เสยี งของเคร่อื งดนตรี และเสยี งโดยรวมจากการผสมวง 2.7 รูปแบบของเพลงหรอื ตตี ลักษณ์ หมายถงึ ลักษณะการจดั โครงสรา้ งของดนตรีหรือเพลงท่ีมีการแบง่ เปน็ กลมุ่ เสยี ง วลี ประโยค และท่อนเพลง 3. ศพั ทส์ ังคตี ไดแ้ ก่ 3.1 ศัพทส์ งั คีตทางดนตรีไทย เชน่ กรอ เกบ็ สะบัด ขย้ี คลอ 3.2 ศพั ท์สังคตี ทางดนตรสี ากล ได้แก่ ศัพท์ที่ใชแ้ สดงความดัง–เบาของเสียง ศัพทท์ ใ่ี ช้แสดงความเรว็ ชา้ ของจ้งหวะ 4. การบรรยายความรสู้ กึ และแสดงความคิดเหน็ ทม่ี ตี ่อบทเพลง ไดแ้ ก่ 4.1 ค�ำรอ้ งในบทเพลง เพราะ เป็นสว่ นช่วยขยายให้ทำ�นองมีความนา่ สนใจและโดดเด่นขึน้ 4.2 องคป์ ระกอบในบทเพลง ได้แก่ ทำ�นองเพลง ลีลาจงั หวะของดนตรี การประสานเสียง 4.3 คุณภาพเสียงในบทเพลง หมายถึง ระดับมาตรฐานของเสียงทเี่ กดิ จากแหล่งกำ�เนดิ เสยี งท่แี ตกต่างกนั เช่น เสยี งร้อง วธิ ีการบรรเลง

หนงั สือเรยี น รายวชิ าพนื้ ฐาน ดนตรี–นาฏศลิ ป์ ป. 6 15 กิจกรรมเสนอแนะ 1. ศกึ ษาองคป ระกอบและศพั ทท างดนตรไี ทยและสากลเพม่ิ เตมิ แลว ฝก ขบั รอ ง หรือบรรเลงดนตรใี หต รงตามศพั ทท์ างดนตรีใหชำ�นาญและถกู ตอง 2. หาโอกาสนำ�เสนอเพลงทต่ี นชนื่ ชอบ โดยการบรรยายหรอื เลา ใหค นในครอบ- ครวั ฟง 3. ฟงเพลงหลาย ๆ ประเภท แลว ฝก เขียนบรรยายความรูสกึ ท่มี ตี อ เพลงที่ฟง ทง้ั ในดา นท่ีดีและดา นท่ตี อ งแกไ ขปรบั ปรงุ โครงงาน เลือกปฏิบัติโครงงานตอไปน้ีตามความสนใจ หรือคิดโครงงานข้ึนเอง โดยขอ คำ�แนะนำ�จากครู แลวปฏิบัตติ ามข้นั ตอนการทำ�โครงงาน 1. โครงงานศึกษาความหมายและรวบรวมศพั ทท างดนตรไี ทย 2. โครงงานศกึ ษาความหมายและรวบรวมศพั ททางดนตรสี ากล การประยุกต์ใช้ในชีวติ ประจำ�วัน • วเิ คราะหอ งคประกอบดนตรีทถ่ี กู ใชในบทเพลงที่ตนเองสนใจ • อา นศพั ทท างดนตรี เพอื่ ชว ยใหก ารขบั รอ งหรอื บรรเลงดนตรใี นวงเปน ไปดว ย ความเขาใจตรงกนั คำ�ถามทบทวน 1. ถาสมมุติวาในสังคมเราไมมีดนตรีหรือบทเพลง นักเรียนคิดวาคนในสังคม จะเปน อยางไร 2. องคประกอบดนตรมี คี วามสำ�คัญตอการสรา งสรรคผ ลงานดนตรอี ยางไร 3. คณุ ภาพของเสียงดนตรีขน้ึ อยูก บั สิง่ ใด 4. ศัพทท างดนตรมี ีประโยชนต อ นักรอ งและนกั ดนตรีอยา งไร 5. ถา ตอ งการทราบวา เพลงทเ่ี ราฟง อยมู กี ารประสานเสยี งในลกั ษณะใด เราควร สงั เกตจากส่งิ ใด