บทความ-นายชยานุพงษ์-ต้นสีดา-การจัดการวัฒนธรรม

ศรทั ธาความเช่อื สู่ “ประตมิ ากรรมนาค 15 1 ตระกูล” โครงการดงั กลา่ ว มวี ตั ถุประสงค์เพ่อื นำไม้ ชยานุพงษ์ ตน้ สีดา นิสิตฝึกประสบการณ์วิชาชีพ ลม้ ไม้ตายซาก ไมโ้ ค่น มาสร้างสรรค์ผลงานศิลปะ สาขาการจัดการวฒั นธรรม คณะศิลปกรรมศาสตรแ์ ละ ประติมากรรมไม้แกะสลักให้เกิดสุนทรียภาพ ส่งเสริมใหเ้ กิดการอนุรักษ์ และพัฒนาสิ่งแวดล้อม วฒั นธรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม รวมทั้งนำทรัพยากรที่มีอยู่มาใช้ให้เกิดประโยชน์ อยา่ งสงู สุดตลอดจนเป็นพนื้ ที่การเรียนรภู้ ูมิปัญญา ม หาวิทยาลัยขอนแก่น ได้ดำเนิน ท้องถิ่น และงานสร้างสรรค์ศิลปะ แก่นักศึกษา บคุ ลากร และประชาชนท่ีสนใจ โครงการศิลปะเพื่ออนุรักษ์และพัฒนาส่ิงแวดล้อม แกะสลักไม้ลม้ เปน็ งานศิลป์ ข้ึนมา โดยการนำ ไม้ท่ี ทัง้ นเ้ี สาไม้ท้งั 13 ต้น ไดแ้ กะสลักเรอ่ื งราว ลม้ หัก และกำลังผุพัง มาใชใ้ หเ้ กดิ ประโยชนส์ ูงสุด สื่อถึงการคติความเชื่อ วิถีชีวิต ขนมธรรมเนียม ในทางศิลปะ โดยการสร้างความมีส่วนร่วมในการ ประเพณีวัฒนธรรมตลอดจนงานศิลปหัตถกรรม ปฏิสัมพันธ์ทั้งของผู้คน ชุมชน สังคม กับศิลปะ ของคนอีสานไว้ในแต่ละต้น เช่น ประเพณีอีสาน โดยจากแนวคิดด้านประตมิ ากรรมสังคม (SOCIAL สถาปตั ยกรรมอสี าน ลวดลายผ้าอีสาน วรรณกรรม SCULPTURE) ทีม่ ุ่งเน้นดา้ นความคดิ สร้างสรรค์ใน อีสาน ภมู ิปัญญาอีสาน เป็นตน้ ทุกสภาพแวดล้อม นั่นคือการสร้างประติมากรรม แกะสลักจากไม้ล้ม ไม้ตายซาก ไม้โค่น จำนวน13 ทั้งนี้ผลงานที่กล่าวมานั้นเป็นเพียง ชิ้น ทำให้เกิดเป็นผลงานศิลปะ เกิดสุนทรียภาพ บางส่วน ของเสาประติมากรรมทงั้ หมด บทความนี้ ก า ร ส ่ ง เ ส ร ิ ม ใ ห ้ เ ก ิ ด ก า ร อ น ุ ร ั ก ษ ์ แ ล ะ พั ฒ น า จะได้กล่าวถึง แนวคิดและที่มาของประติมากรรม ส่ิงแวดล้อมรวมท้ังน้ำทรัพยากรธรรมชาติใน นาค 15 ตระกูล ซึ่งเป็นหนึ่งในเสาประติมากรรม มหาวทิ ยาลยั ขอนแก่น มาใชใ้ ห้เกิดประโยชน์อย่าง ท้ัง 13 ตน้ สูงสุด และ เป็นพืน้ ที่การเรียนรู้ภูมิปญั ญาท้องถิ่น และงานสร้างสรรค์ศิลปะ แก่นักศึกษา บุคลากร และประชนที่สนใจ ภาพประกอบจาก: ศูนยศ์ ิลปวฒั นธรรม ภาพประกอบจาก: ศูนยศ์ ิลปวฒั นธรรม มหาวิทยาลัยขอนแก่น มหาวทิ ยาลัยขอนแก่น

ภาพประกอบจาก: ศูนย์ศลิ ปวัฒนธรรม 2 มหาวิทยาลยั ขอนแก่น ด้วยเร่ือง “พญานาค” สามารถแบ่งได้ 3 ประการ “นาค” คือ งู ผู้คนในภมู ิภาคอุษาคเนยย์ ก ดว้ ยกนั คอื 1. พญานาคเปน็ สญั ลกั ษณข์ องกลมุ่ ชน ย่องนับถือมาตั้งแต่ 2-3 พันปีมาแล้ว หลักฐานจะ ดั้งเดิม 2. พญานาคเป็นสัญลักษณ์แห่งน้ำและดิน เห็นได้จากหม้อลายเขียนสใี นวัฒนธรรมบา้ นเชียง 3. พญานาคเป็นลัทธิทางศาสนา (สุจิตต์ วงษ์เทศ เป็นลวดลายรูปงูพันอยู่ แสดงว่ามนุษย์สมัยนั้นมี ,2554) ลัทธิบูชางูหรือยกย่องนับถืองูเป็นสัตว์ศักดิ์สิทธิ์ ดังที่ปรากฏในพงศาวดารต่างๆ เช่น ตำนานอุรังค น ั ก ว ิ ช า ก า ร ห ล า ย ค น ไ ด ้ ใ ห ้ ค ว า ม เ ห็ น ธาตุ ตำนานสุวรรณโคมคำ พงศาวดารมอญ เป็น เรื่องราวของนาคว่าเป็นต้นตระกูลของคนในแถบ ต้น สำหรับกลุ่มชนในแถบวัฒนธรรมอุษาคเนย์ ลุ่มน้ำโขง และกล่าวถึงความสัมพันธ์ของคนกับ เชื่อว่าพญานาคเป็นงูใหญท่ ี่อิทธิฤทธิ์ อาศัยอยู่ใน นาคในประวัติศาสตร์ แต่บรรพชนที่ช้านานจนไม่ น้ำ ถ้าอธิบายถึงหน้าที่ทางสังคมของความเชื่อใน สามารถรู้ได้อย่างชัดเจนว่า ผู้คนแถบนี้มี ปจั จุบนั จากการวเิ คราะห์ พบวา่ ระบบสญั ลักษณ์ ความสัมพันธ์ตั้งแต่ปี พ.ศ.ใด เช่นบทความเรื่อง ของพญานาคหากแบ่งตามกฎเกณฑต์ ามบริบททาง นาคของ (หมุพันธ์,2537) เขียนไว้ว่า ชนชาติลาว สังคมวัฒนธรรม อันเป็นร่องรอยทางความคิด ว่า เป็นกลุ่มคนที่มีเชื้อสายมาจากอ้ายลาว มีความ ผกู พนั กบั คำว่า นาค (ง)ู มากท่สี ุด จนทำให้รู้สึกว่า นาคนั้นเป็นปัจจัยหนึ่งที่ไม่สามารถเลี่ยงได้ใน ชีวิตประจำวันของคน นาคมีบทบาทในทุกๆที่ ไม่ ว่าจะเป็นความเชื่อเรื่องบรรพชน การสร้าง บ้านเมือง วรรณกรรมทีเ่ ก่ียวข้อง งานศิลปะต่างๆ แสดงให้เห็นถึงความสัมพันธ์ของคนกับนาคว่ามี ความใกล้เคียงกนั มาก สามารถพูดไดว้ ่าเป็นนามคู่ กัน ดังนั้น นาค จึงอยู่ในจิตสำ นึกของคนลาว ตลอด เวลา ดังนั้นรูปนาคจึงมีการปั้น หรือ แกะสลักตามวดั วาอารามประดบั สถาปตั ยกรรมใน พระพทุ ธศาสนาในสถาปตั ยกรรมส่วนตนหรอื เรอื น ชานบ้านช่องจะนำ นาคมาโดยการทอไว้ในผืนผา้ ทั้งผ้าปัก ผ้าทอ ซิ่น ผ้าเบี่ยง ส่วนบุรุษนั้นจะนำ นาคมาไว้เปน็ ลายสักตามเรอื นกายโดยมี ความเชื่อ ว่าการที่นำ เอานาคมาไว้ไกล้ตัวเพื่อการปกปัก รักษาและ คุ้มครอง ซ่งึ แม้ราชสำนักเองก็ยังมีการ นำเอานาคมาไว้ทจ่ี ่ัวของพระราชวงั (หอคำ ) ด้วย

ทีห่ นา้ จัว่ ของหอพพิ ิธภัณฑห์ ลวงพระบาง กป็ รากฏ 3 มีรูปนาค 15 ตัวล้อมช้าง 3 เศียร นับว่าเป็นนาค 15 ตระกลู ทีป่ กปกั รักษาเมืองหลวงพระบาง (ศูนย์ นาคทั้ง15 ตระกูล ผู้ดูแลสายน้ำน้อยใหญ่ และ ศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลยั ขอนแก่น) เพือ่ ให้ปกปกั รกั ษางานให้สำเรจ็ ลลุ ่วงไปดว้ ยดี ภาพประกอบจาก: https://e-shann.com สรปุ ภาพสะทอ้ นความเช่อื เรื่องพญานาค ผ่านการนำเสนอถึงจินตนาการเก่ยี วกับพญานาคท่ี ความสัมพันธ์ระหว่างคนกับพญานาค ถูก เป็นตำนานเรื่องเล่า ความเชื่อ ความศรัทธามโน แสดงออกผ่านการกระทำหลาก หลายด้าน เช่น ทัศนร์ ปู ลักษณข์ อง พญานาค ถูกนำมาเป็นแนวคิด การแสดงออกถึงความสัมพันธ์ผ่านงาน และแรงบันดาลใจในการสรา้ งสรรค์ประตมิ ากรรม ประติมากรรม จิตรกรรม นาฎกรรม และพธิ กี รรม แกะสลัก และองค์ประกอบทั้งในด้านประเพณี โดยเฉพาะอย่างยิ่งพิธีกรรมต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับ พิธีกรรม ของผู้คนในแถบลุ่มแม่น้ำโขงท่ีมีความ การบวงสรวง พญานาค เพื่อเป็นการแสดงถึงการ ผกู พันกับพญานาคมาอยา่ งยาวนาน เคารพสกั การะเพ่อื ให้เกิดแตค่ วามสขุ อุดมสมบูรณ์ โดยเฉพาะเรือ่ งของน้ี นอกจากน้ียังมีความเชือ่ ที่ว่า เอกสารอ้างอิง พญานาคคือสญั ลักษณ์แหง่ นำ้ มีน้ำกต็ อ้ งมีนาคอยู่ บริเวณนั้น ในฐานะผู้ดูแลควบคุมกระแสน้ำหลวง ศูนย์ศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยขอนแก่น. แม่น้ำใหญ่ และในวันเพ็ญเดือน 12 ผู้คนแถบลุ่ม แกะสลักไม้ล้ม เป็นงานศิลป์. ค้นเมื่อ 5 ธันวาคม แม่น้ำโขงจะมีประเพณีการ ปล่อยไฟ พิธีสมมาน้ำ 2564,จาก https://cac.kku.ac.th/cac2021 เพื่อเป็นการขอขมาต่อสายน้ำและผู้ดูแลปกปัก รักษาสายน้ำ เนื่องจากได้ใช้น้ำในการอุปโภค หุมพนั ธ์ รัตนวงศ์. (2537). นาคและความเชอื่ ของ บริโภคในชีวิตประจำวัน (วิเชียร นามการ, 2554) ชนชาตลิ าว.บทความสัมมนาในงานสมั มนาความ ซึ่งงานบุญสมมาน้ำนี้ มหาวิทยาลัยขอนแก่นได้มี เชือ่ ของคนลาว ที่เชยี งใหม่ เมอื่ 6 มกราคม 1994. การจัดขึ้นเป็นประจำทุกปี ณ บริเวณบึงศรีฐาน และมีการบวงสรวงสักการะบูชา ตลอดจนขอขมา วเิ ชยี ร นามการ. (2554). การศึกษาอิทธิพลความ เชื่อเรื่องพญานาคที่มีผลต่อสังคมไทยปัจจุบัน. วทิ ยานิพนธป์ รญิ ญาพุทธศาสตรมหาบัณฑิต สาขา พระพทุ ธศาสนาบณั ฑิตวิทยาลัย มหาวทิ ยาลัยมหา จฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลัย. ทางอีศาน.(2563). นาคสิบห้าตระกูล ผู้รักษา หลวงพระบาง. ค้นเมื่อ 5 ธันวาคม 2564, จาก https://e-shann.com