หนังสือเรียนรายวิชาสุขศึกษา

ห นั ง สื อ เ รี ย น การพัฒนาการทางรางกายและทางเพศ สขุ ศกึ ษา ม1 จัดทําโดย สานขราาหงวัสสทนายวกั าคพศศณลกึ าอษสะยคาตไรรพ6ุศ์ท2ลาวั0นิ สไ4ตปธ0รนแ1์ ะล1ท1ะ1รช2ัพวี 3วยท์ ยา

การพฒั นาการทางดา้ นรา่ งกายและทางเพศ วยั รุ่นเป็นวยั ทีม่ กี ารเปลยี่ นแปลงทางดา้ นร่างกาย จิตใจ อารมณ์ ซงึ่ ทําใหว้ ยั รุ่นเกดิ ความสบั สน ตอ่ การปฏบิ ตั ติ วั จงึ มักก่อให้เกิดปัญหาตา่ ง ๆ ตามมา เชน่ การเบ่ยี งเบนทางเพศ การมพี ฤติกรรมทางเพศ ที่ผิดปกติ เปน็ ต้น ดงั น้ันการร้จู ักยอมรับและปรบั ตัวต่อการเปลย่ี นแปลงของตนเอง จะช่วยทําให้วัยรุน่ สามารถ ปฏบิ ัตติ วั ได้อย่างถูกต้อง เมื่อเริม่ ที่จะเขา้ ส่วู ัยรุน่ ท้ังเพศชายและเพศหญิงจะมีการเปลี่ยนแปลงทางร่างกายทเ่ี กิดขึ้นอยา่ ง เห็นได้ ชดั คอื มขี นาดของรา่ งกายโดยเฉพาะํนา้ หนักและสว่ นสูงท่เี พิ่มข้ึน สัดสว่ นทเี่ ปลีย่ นแปลงไป ท่าทาง เก้งก้าง บางคนมกี ล่ินตัว บางคนเป็นสวิ ซึ่งลักษณะเช่นนีถ้ ือเปน็ การเปล่ียนแปลงตามธรรมชาติ เมื่อเริ่ม เขา้ สภู่ าวะของการเป็นวยั รนุ่ ลักษณะการเปล่ียนแปลงทางร่างกาย เม่อื เริ่มเขา้ สวู่ ยั ร่นุ ในชว่ งอายุ 10-14 ปี วัยรุ่นหญงิ จะสูงขน้ึ อยา่ งรวดเรว็ และมรี ูปรา่ งที่โตกว่า วัยรนุ่ ชาย ในวยั ทอ่ี ายุเท่ากนั แต่พออายุประมาณ 14 ปี วยั รุ่นชายจะมีรูปรา่ งทีโ่ ตกว่าวยั รนุ่ หญิง โดยทงั้ วัยรุ่น ชายและวยั รุ่นหญงิ จะมกี ารเปลย่ี นแปลงทางร่างกายโดยภาพรวมท่ีแตกตา่ งกนั ดังน้ี วัยรนุ่ ชาย การ เปลีย่ นแปลงของร่างกายท่เี หน็ ได้ชดั ได้แก่ 1. เรมิ่ มหี นวดเคราที่หยาบและแขง็ มีขนขน้ึ บริเวณรกั แร้ หนา้ แขง้ และอวัยวะเพศ 2. อวยั วะเพศจะโตข้ึน มขี นาดเทา่ กันกบั ผู้ใหญแ่ ละมกี ารหลัง่ ํนา้ อสจุ คิ ร้งั แรกโดยการฝนั เกย่ี วกบั การมี เพศสมั พันธแ์ ล้วหลงั่ ํนา้ อสจุ ิออกมาขณะหลับ เรยี กว่า “ฝนั เปียก” 3. หวั นมจะแขง็ เปน็ ไตหรือก้อนเล็ก ๆ ถ้าถกู สัมผสั จะรูส้ ึกเจบ็ ซ่ึงเรยี กวา่ “นมข้นึ พาน” หรอื “นมตง้ั พาน” 4. เสียงจะเปล่ยี นเป็นเสยี งแหบและห้าวขนึ้ ซึ่งเรียกว่า “เสียงแตกหนุ่ม” 5. มีกลิ่นตัว และสิวขึ้นตามใบหน้า อนั เนื่องมาจากการเปลย่ี นแปลงของระดบั ฮอรโ์ มนเพศ 6. รา่ งกายเจริญเตบิ โตอยา่ งรวดเร็ว มกี ลา้ มเน้อื และกระดูกท่แี ข็งแรง สะโพกแคบ ไหลก่ ว้าง แขนขา ยาว บางครง้ั ดูแลว้ เกง้ ก้าง

วยั รุ่นหญงิ การเปลยี่ นแปลงของรา่ งกายทเ่ี ห็นได้ชัด ได้แก่ 1. มีขนขนึ้ บรเิ วณรกั แรแ้ ละอวัยวะเพศ 2. มปี ระจาํ เดือนหรอื ระดู ซึง่ แสดงให้เห็นถงึ การมีวุฒิภาวะทางเพศ 3. เรม่ิ มีหน้าอกท่โี ตขึ้น 4. มีเสยี งแหลม 5. มกี ล่ินตัว และสวิ ขนึ้ บนใบหนา้ อันเนือ่ งมาจากการเปล่ียนแปลงของระดบั ฮอร์โมนเพศในวัยรุน่ 6. มีใบหนา้ สดใส ผวิ พรรณเปล่งปล่ัง 7. ร่างกายเจริญเตบิ โตขน้ึ อย่างรวดเร็ว สะโพกผายออก เอวคอดเลก็ ลง การยอมรบั และปรบั ตัวตอ่ การเปลย่ี นแปลงทางรา่ งกาย การเปลี่ยนแปลงทางรา่ งกายของวยั รุน่ อาจทําให้วยั รนุ่ เกิดความกังวลข้นึ ได้ เนอ่ื งจากวัยรนุ่ บางคน มกี ารเปล่ียนแปลงทางรา่ งกายท่ีแตกต่างจากเพื่อน เช่น บางคนมีร่างกายทีส่ ูงใหญ่ บางคนเตย้ี บางคน อ้วน หรือบางคนมสี ิวข้ึนเตม็ หนา้ เปน็ ต้น ส่งิ เหลา่ นอี้ าจทาํ ให้วยั รุ่นบางคนรสู้ ึกว่า ตนเองมปี มด้อย ทาํ ให้ขาดความม่ันใจในตนเอง จนในบางครง้ั ไม่อยากทจ่ี ะเขา้ สังคมกับคนอน่ื ๆ หลกั การปรับตวั ของวยั รุ่น ต่อการเปล่ยี นแปลงของร่างกาย วยั ร่นุ ควรยอมรบั และปรับตัวตอ่ การเปลีย่ นแปลงทางร่างกาย เพื่อ สร้างความมน่ั ใจในตนเองให้ สามารถเข้าสังคมกบั คนอ่ืน ๆ ไดอ้ ยา่ งมีความสขุ ดงั นี้ 1. ยอมรบั และเขา้ ใจวา่ การเปลย่ี นแปลงทเ่ี กิดขึ้นท้ังของตนเองและเพอ่ื น ๆ เปน็ เรอ่ื งทางธรรมชาติ ไมใ่ ช่สงิ่ ผิดปกติแตอ่ ยา่ งใด 2. ดูแลรักษาอนามัย ของตนเอง ได้แก่ ผิว ผม เลบ็ ฟนั ตลอดจนเครื่องแตง่ กาย ให้สะอาด อยู่เสมอ 3. ดูแลใสใ่ จสุขภาพให้สมบรู ณแ์ ข็งแรง โดยการรับประทานอาหารทมี่ ปี ระโยชนใ์ ห้ ครบ 5 หมู่ พอเหมาะตอ่ ความต้องการของรา่ งกาย พกั ผอ่ นให้เพียงพอ ออกกาํ ลังกายอยา่ งสํมา่ เสมอ หลกี เลีย่ ง สารเสพตดิ ทําจติ ใจใหส้ ดชืน่ แจม่ ใสรา่ เรงิ อยูเ่ สมอ พฒั นาการทางจิตใจ (Psychological Development) สติปญั ญา(Intellectual Development) วัยนส้ี ติปญั ญาจะพฒั นาสงู ขึ้น จนมีความคดิ เป็นแบบ รูปธรรม (Jean Piaget ใชค้ ําอธบิ ายวา่ Formal Operation ซง่ึ มีความหมายถึงความสามารถเรยี นรู้ เขา้ ใจเหตุการณ์ตา่ งๆ ไดล้ ึกซงึ้ ขึน้ แบบ abstract thinking) มีความสามารถในการคิด วิเคราะห์

และสงั เคราะห์ ส่งิ ต่างๆไดม้ ากข้ึนตามลําดับจนเม่ือพ้นวยั รุ่นแลว้ จะมีความสามารถทางสติปัญญาได้ เหมือนผใู้ หญ่ แต่ในช่วงระหวา่ งวัยรุ่นนี้ ยังอาจขาดความยั้งคิด มีความหนุ หนั พลันแลน่ ขาดการ ไตร่ตรองใหร้ อบคอบ ภาพลกั ษณ์ของตนเอง (self image) คือการมองภาพของตนเอง ในดา้ นต่างๆ ไดแ้ ก่ หน้าตา รูปร่าง ความสวยความหล่อ ความพกิ าร ขอ้ ดีข้อด้อยทางรา่ งกายของตนเอง วัยรุ่นจะสนใจหรือ ให้เวลาเก่ียวกับรปู รา่ ง ผวิ พรรณมากกวา่ วัยอ่ืนๆ ถา้ ตัวมขี ้อด้อยกว่าคนอ่นื กจ็ ะเกิดความอบั อาย การไดร้ บั การยอมรบั จากผู้อืน่ (acceptance) วยั น้ตี อ้ งการการยอมรับจากกลุม่ เพื่อนอยา่ งมาก การไดร้ ับการยอมรับจะช่วยให้เกดิ ความรูส้ ึกมั่นคง ปลอดภยั เห็นคณุ ค่าของตนเอง ม่ันใจตนเอง วัย นจี้ ึงมักอยากเดน่ อยากดงั อยากใหม้ คี นรู้จกั มากๆ ความภาคภูมใิ จตนเอง (self esteem) เกดิ จากการทต่ี นเองเปน็ ท่ยี อมรบั ของเพอ่ื นและคนอน่ื ๆได้ รูส้ กึ วา่ ตนเองมีคุณคา่ เป็นคนดีและมปี ระโยชน์แก่ผู้อื่นได้ ทาํ อะไรไดส้ าํ เร็จ ความเปน็ ตัวของตัวเอง (independent) วัยน้จี ะรักอิสระ เสรีภาพ ไม่คอ่ ยชอบอย่ใู นกฎเกณฑ์ กตกิ าใดๆ ชอบคดิ เอง ทาํ เอง พ่ึงตวั เอง เชอื่ ความคดิ ตนเอง มีปฏกิ ริ ยิ าตอบโต้ผูใ้ หญท่ บี่ บี บังคับ สูง ความอยากรูอ้ ยากเห็นอยากลองจะมีสูงสดุ ในวัยนี้ ทําใหอ้ าจเกดิ พฤติกรรมเส่ียงได้งา่ ยถ้าวยั รุ่น ขาดการย้งั คดิ ที่ดี การได้ทําอะไรดว้ ยตนเอง และทาํ ไดส้ ําเรจ็ จะชว่ ยให้วยั รนุ่ มคี วามม่นั ใจในตนเอง (self confidence) การควบคุมตนเอง (self control) วัยนจ้ี ะเรยี นรทู้ ่จี ะควบคุมความคดิ การรู้จกั ยง้ั คิด การคดิ ใหเ้ ป็น ระบบ เพ่อื ใหส้ ามารถใช้ความคดิ ได้อย่างมปี ระสิทธภิ าพ และ อยูร่ ว่ มกับผอู้ ื่นได้ พัฒนาการทางด้านอารมณ์ (mood) อารมณ์จะป่นั ปว่ น เปลย่ี นแปลงงา่ ย หงุดหงดิ งา่ ย เครียด งา่ ย โกรธง่าย อาจเกดิ อารมณซ์ ึมเศรา้ โดยไมม่ สี าเหตไุ ด้งา่ ย อารมณท์ ีไ่ มด่ ีเหลา่ น้ีอาจทําให้เกดิ พฤติกรรมเกเร กา้ วร้าว มผี ลตอ่ การเรยี นและการดําเนินชีวติ ในวยั รนุ่ ตอนตน้ การควบคุมอารมณ์ ยังไมค่ ่อยดนี กั บางครงั้ ยงั ทําอะไรตามอารมณต์ วั เองอย่บู ้าง แต่จะคอ่ ยๆดขี ึ้นเม่ืออายุมากขน้ึ อารมณ์เพศวัยน้จี ะมีมาก ทําให้มคี วามสนใจเรือ่ งทางเพศ หรอื มีพฤตกิ รรมทางเพศ เช่น การสําเร็จ ความใครด่ ว้ ยตนเอง ซ่ึงถือว่าเป็นเรอื่ งปกติในวยั นี้ แตพ่ ฤติกรรมบางอยา่ งอาจเปน็ ปัญหา เช่น เบย่ี งเบนทางเพศ กามวปิ รติ หรอื การมเี พศสมั พันธ์ในวยั รนุ่ พัฒนาการทางเพศของวัยร่นุ อวัยวะสืบพนั ธข์ องเพศชายและเพศหญงิ 1. อวยั วะสืบพนั ธ์ุเพศชาย 1.1 ทอ่ อสุจิ คอื ทางเดินของนํา้ อสจุ จิ ากลูกอณั ฑะสู่ทอ่ ปัสสาว 1.2 ตอ่ มสรา้ งน้าํ เลี้ยงอสุจิ คือ ต่อมขนาดเท่าเมด็ ถวั่ ลันเตา หลั่งสารเมือกสําหรบั หลอ่ ลนื่ และส่ง ท่อเปดิ เข้าสู่ท่อปัสสาวะในองคชา 1.3 องคชาต คือ มีลกั ษณะเป็นทอ่ หรือหลอดตั้งอยู่เหนอื ลูกอัณฑะ ช่วยในการขบั ถา่ ยปสั สาวะ 1.4 ต่อมลกู หมาก คือ ต่อมสร้างนํา้ หล่อเลยี้ งเชือ้ อสุจิ

1.5 ลูกอณั ฑะ คือ มีลกั ษณะเลก็ กลมจํานวน 2 ลกู บรรจุอยา่ งหลวม ๆ ในถุงอณั ฑะ เป็น แหล่งผลิตตัวอสุจิ 2. อวัยวะสบื พันธเ์ุ พศหญงิ 2.1 ทอ่ รังไข่หรือปกี มดลูก คือ ทอ่ ขนสง่ ไขจ่ ากรังไขไ่ ปยงั มดลูก 2.2 มดลูก เปน็ กล้ามเนอื้ ท่ีแข็งแรงตงั้ อยู่ตรงฐานของช่องท้องมีรูปร่างคลา้ ยลูกแพรข์ นาดใหญเ่ ท่า กําปั้น ภายในกลวงเปน็ โพรง ตอนปลายแคบและช้ลี งเบื้องลา่ งเปน็ อวัยวะที่ตัวอ่อนจะใชเ้ ป็นท่ี เจริญเติบโตเป็นทารก 2.3 รงั ไข่ รังไขแ่ ต่ละขา้ งจะต้ังอยูใ่ นปรเิ วณช่องท้องส่วนล่าง โดยทําหน้าท่ีปล่อยไข่ออกมาเดือน ละใบสลบั กนั 2.4 ปากมดลกู เปน็ กล้ามเนื้อท่บี ีบตัวเขา้ หากันเป็นจังหวะ แต่จะเปดิ อ้าออกเล็กน้อยเพอื่ ใหต้ วั อสจุ ผิ ่านเขา้ ไปไดแ้ ละจะยดื ตัวอยา่ งเตม็ ที่ เพือ่ ใหท้ ารกเคล่อื นตัวผา่ นออกไปในระหวา่ งการคลอด 2.5 ช่องคลอด ปกตชิ ่องคลดิ จะแบนเรยี บอยรู่ ะหวา่ งกระเพาะปสั สาวะกบลําไสต้ รงแต่จะสามารถ ขยายตวั กว้างออกเพอ่ื รบั องคชาตในระหว่างการมีเพศสัมพนั ธห์ รอื เพอ่ื เปิดทางใหท้ ารกเคลื่อนตวั ผ่าน ออกไปในเวลาคลอดได้ 3.2 ต่อมควบคุมการเจรญิ เติบโตและพฒั นาการทางเพศ 1. ตอ่ มใตส้ มอง เป็นต่อมทีส่ าํ คญั กว่าต่อมไรท้ อ่ อ่นื ๆ เพราะฮอร์โมนท่ีสรา้ งขึน้ จากตอ่ มน้ี จําทาํ หนา้ ท่คี วบคุมการสร้างฮอร์โมน มลี กั ษณะเป็นกอ้ นเลก็ ๆ เรียงซ้อนกันอยตู่ รงบรเิ วณใต้สมอง แบ่ง ออกเปน็ สองสว่ น 1.1 ต่อมใตส้ มองส่วนหน้า จะผลิตฮอร์โมนที่ทําหน้าท่คี วบคุมการเจรญิ เติบโต ของร่างกายให้เป็นไปตามวัย และผลติ ฮอร์โมนในเพศหญิงเพื่อเรง่ ใหไ้ ข่สุก รวมทัง้ ทําหนา้ ทค่ี วบคมุ รัง ไขใ่ หผ้ ลติ ฮอรโ์ มนเพศหญิงออกมา ตลอดจนกระตนุ้ อณั ฑะให้สร้างอสุจแิ ละผลิตฮอรโ์ มนเพศชาย 1.2 ตอ่ มใต้สมองส่วนหลัง จะผลติ ฮอรโ์ มนท่ีจะกระตุ้นมดลูกให้บีบตวั ขณะคลอดบตุ รและควบคุมการ ขบั ถา่ ยปสั สาวะ 2. ต่อมเพศชาย คอื อัณฑะ มีหน้าท่ี 1. ผลติ ตวั อสุจิหรอื เซลลส์ ืบพนั ธเุ์ พศชาย 2. ผลติ ฮอรโ์ มนเพศชาย 2 ประเภท คอื 1) ฮอรโ์ มนแอนโดรเจน ซึ่งทาํ หนา้ ทก่ี ระต้นุ ให้เกดิ ลกั ษณะเฉพาะของความเป็นชาย เชน่ การมีหนวด เครา ขนหน้าอก ขนรกั แร้ ขนหน้าแข้ง 2) ฮอรโ์ มนเทสโทสเตอโรน ทาํ หน้าที่กระตุ้นให้เกดิ ลักษณะเสยี งหา้ ว กลา้ มเนื้อใหญ่ข้ึน มีรปู รา่ ง ทรวดทรงเปน็ ชาย มกี ารหลง่ั นา้ํ อสจุ ิ ตลอดจนพัฒนาการด้านจติ ใจทเี่ ป็นชาย และมคี วามตอ้ งการ ทางเพศ 3. ตอ่ มเพศหญงิ คือรังไข่ มีหน้าสาํ คัญ 2 ประการ ไดแ้ ก่ 3.1 ผลิตไข่หรือเซลล์สบื พันธ์ขุ องเพศหญงิ 3.2 ผลิตฮอร์โมนเพศหญงิ 2 ประเภท คอื 1) ฮอรโ์ มนเอสโตรเจน ทําหนา้ ที่ กระตุน้ ใหเ้ กดิ ลักษณะของเพศหญิง ได้แก่ มเี สยี งแหลม ใบหนา้ เปลง่ ปลง่ั เอวคอด มีหนา้ อก และสะโพกผาย 2) ฮอร์โมนโพรเจสเตอรโรน ทาํ หน้าที่ ไปกระตุ้นการสรา้ งมดลูกให้หนาข้ึน เพือ่ รองรบั การฝังตัว ของไข่ท่ีผสมแลว้ และกระตุน้ การผลิตนาํ้ นมเม่อื มที ารก

4. ต่อมหมวกไต เปน็ ต่อมทมี่ ีลกั ษณะคลา้ ยหมวกครอบด้านบนของไตทั้ง 2 ขา้ ง จงึ มี 2 ตอ่ ม แตล่ ะตอ่ มแบง่ ออกเป็น 2 ส่วน คือช้นั นอกและชั้นใน แตต่ อ่ มหมวกไตชั้นนอกเทา่ น้นั ที่ทาํ หน้าที่ เกีย่ วข้องกบั การพัฒนาการทางเพศ คือทําหน้าท่ี ผลติ ฮอร์โมนเพศชายและเพศหญงิ คอื เอสโตร เจน โพรเกสเตอโรน เทสโทสเตอโรน และแอนโดสเตอโรน โดยจะควบคมุ ความรสู้ ึกทางเพศ ถ้า ตอ่ มน้มี คี วามผิดปกตเิ ด็กชายพัฒนาการทางเพศเร็วขึน้ เด็กหญิงจะพัฒนาการทางเพศค่อนไปทางเพศ ชาย 5. ตอ่ มไทรอยด์ อยู่ตรงส่วนบนของหลอดลมทบ่ี ริเวณลูกกระเดอื ก มี 2 สว่ น คือ ด้านขวาและ ด้านซา้ ยติดกนั ทําหน้าท่ีผลิตฮอร์โมนไทรรอกซนิ ซึ่งควบคุมการใช้พลงั งานและการเผาผลาญอาหาร ถา้ ต่อมน้ที าํ งานผดิ ปกติจะทาํ ให้ร่างกายแคะแกร็น สติปัญญาตา่ํ อวัยวะเพศเจรญิ เตบิ โตไม่เตม็ ท่ี เมอ่ื เพศหญิงเขา้ ส่วู ยั สาว ต่อมน้ีจะขยายตวั เลก็ น้อยในระหว่างท่ีมีประจําเดือนและระยะตั้งครรภ์ ซ่งึ ถอื วา่ ปกติ แต่ถา้ ตอ่ มน้ีทาํ งานผลติ ปกตคิ อื ผลติ ฮอร์โมนไดน้ อ้ ยกวา่ ท่ีร่างต้องการเน่อื งจากขาดธาตุ ไอโอดีน ต่อมนจี้ ะขยายตัวใหญข่ นึ้ ทําใหเ้ ปน็ โรคคอพอก 6. ตอ่ มไทมัส มลี กั ษณะเป็นพทู ัง้ สองพู ตดิ กนั อยูต่ รงบรเิ วณข้วั หัวใจระหว่างปอด 2 ขา้ ง ทําหนา้ ทคี่ วบคมุ ไม่ให้มีความร้สู ึกทางเพศท่ผี ดิ ปกติ ซ่งึ ขนาดของตอ่ มไทมสั จะเปล่ยี นแปลงไปตามอายุ ของคนจะผกผันตามอายขุ องคนทารกจะยาวแกจ่ ะส้ัน

THANK YOU BY PLOYPAILIN THANASUB