การจัดหมวดหมู่สารนิเทศ

การจดั หมวดหมู่สารนิเทศ การจัดหมวดหมู่สารนเิ ทศ เป็นการควบคุมสารนเิ ทศท่ีมปี ระสทิ ธิภาพทีจ่ ัดดาเนินการโดยหอ้ งสมุดมาตงั้ แต่ แรกเรมิ่ การมหี นงั สือ ในสงั คมมนษุ ย์ การจดั หมู่มีความหมายตรงกบั ภาษาองั กฤษว่า \"Classification\" บชุ นัน (Buchanan,1979, p. 9) ให้คาจากัดความวา่ การจดั หมูเ่ ปน็ การจัดกลุ่มสิง่ ของเขา้ ดว้ ยกัน กลุม่ ของอาจจะ เปน็ สิ่งของ แนวความคดิ หรือนามธรรมอื่นๆ สมาคมห้องสมดุ อเมริกนั (1943, p. 30) ใหค้ าจากัดความวา่ เป็นระบบทเ่ี ปน็ ระเบียบต่อการจัดหนังสอื และวัสดอุ ่นื ๆ ตามหัวเร่ืองหรือรูปลักษณะ จารวุ รรณ สนิ ธโุ สภณ (2521, หน้า 37) อธบิ ายความหมายของการจัดหมวดหมู่ว่า เปน็ การจดั หมวดหม่ขู องหนังสือหรือโสตทศั นวัสดุ อ่นื ๆ ที่หอ้ งสมดุ มีอยทู่ ง้ั หมด โดยคานงึ ถึงความสะดวกรวดเร็วในการหยิบใชไ้ ด้งา่ ย การจัดหมวดหมหู่ นง่ึ เรยี กว่า ระบบหน่งึ มีระบบการจดั หมวดหมูห่ ลายระบบ ห้องสมดุ สามารถเลอื กใชร้ ะบบใดระบบหน่งึ การจดั หมวดหมหู่ นังสอื จึงมีขอบเขตแล้วแต่พื้นฐานของการจัดหมวดหมขู่ องวสั ดสุ ่งิ ของตา่ งๆ การจดั หม่หู มู่โดยทว่ั ๆ ไปแบง่ เปน็ 2 ประเภท คอื การจดั หม่ตู ามลกั ษณะธรรมชาติ และการจัดหมู่ตามลักษณะที่ปรากฏภายนอก Srivastava (1973, p. 6) ได้ การจดั หมตู่ ามลักษณะธรรมชาติ หมายถงึ การจัดหมวดหม่วู สั ดุ โดยพจิ ารณาจากลกั ษณะโครงสร้างเน้ือหา และหนา้ ทขี่ องสงิ่ ท่ีจะนามาจัดหมู่ ถา้ มีความคล้ายคลึงกนั กจ็ ดั อยใู่ นกลมุ่ เดยี วกัน (ณรงค์ ปอ้ มบปุ ผา, 2528, หน้า 5) การจัดหมตู่ ามลักษณะทปี่ รากฎภายนอก ต้องพจิ ารณาจากความคลา้ ยคลงึ และความแตกต่างของสง่ิ ท่ีปรากฎ ภายนอก เชน่ การจัดแบง่ วสั ดุหอ้ งสมุดออกตามสภาพและประเภทของวัสดหุ ้องสมุด เช่น การจดั เก็บ วารสาร ไว้ดว้ ยกันในแผนกวารสาร การจดั เกบ็ วสั ดุโสตทศั นอปุ กรณ์ตามลาดบั ของหมายเลขทะเบียนของวัสดุเหลา่ น้นั เปน็ ตน้ สารนเิ ทศในศูนย์สารนิเทศและห้องสมุด ซึง่ มที ั้งวัสดตุ พี มิ พ์และวสั ดุไมต่ ีพมิ พ์ จงึ จาเป็นตอ้ งมีการจัด หมวดหมตู่ ามความจาเป็น ของการใหบ้ ริการภายในหอ้ งสมุดเพ่ืออานวยความสะดวกแก่ผู้ใชบ้ รกิ ารการจะ เลือกใช้ระบบหมวดหมใู่ ด ในการบรหิ ารงานศูนย์สารนิเทศ จงึ ขึ้นอยกู่ บั การพจิ ารณาจานวนวสั ดุต่างๆ ที่มอี ยู่ ภายในศนู ย์สารนิเทศ เป็นองคป์ ระกอบที่สาคัญในการพจิ ารณา เช่น หอ้ งสมุด โรงเรยี น มีหนงั สอื น้อยอาจใช้ ระบบการจัดหมวดหมู่หนงั สืออย่างกวา้ งๆ ในขณะทีห่ ้องสมุดวิทยาลัยและมหาวิทยาลัยมี ความจาเปน็ ต้องใช้ ระบบการจัดหมวดหมู่หนงั สอื อยา่ งละเอียด หรอื ศูนย์สารนิเทศเฉพาะด้านอาจจะต้องกาหนดระบบหมวด หมู่ เอกสารข้นึ ใชเ้ องโดยเฉพาะ จดุ ประสงค์และประโยชนข์ องการจดั หมวดหมูห่ นงั สอื การจัดหมหู่ นังสือมีวิธีการจดั หนังสอื ที่มเี นื้อหาหรอื วิธีการประพนั ธท์ ี่คลา้ ยกัน ใกล้เคียงกนั ไว้ด้วยกัน กเ็ พื่อ

จุดประสงค์และประโยชนข์ องการจัดหมวดหมหู่ นังสือ การจัดหมู่หนังสอื มีวธิ กี ารจัดหนังสือที่มเี นื้อหาหรอื วธิ กี ารประพันธท์ ่ีคล้ายกัน ใกลเ้ คยี งกันไวด้ ว้ ยกนั ก็เพ่ือ วตั ถปุ ระสงค์ดังตอ่ ไปน้ี 1. เพอ่ื ให้ผู้ใช้หยิบหนงั สอื ได้ถูกต้องและรวดเร็ว การจดั หมู่หนังสือจะมวี ธิ กี ารกาหนดเลขเรยี กหนังสอื (Call Number) ท่แี นน่ อน มีที่อยตู่ ายตัวบนชนั้ หนงั สอื ผู้ใช้หอ้ งสมดุ สามารถหยิบหนังสือได้ถูกตอ้ งและรวดเรว็ 2. เพอ่ื ใหผ้ ู้ใช้สามารถหยิบหรือคน้ หนงั สือท่ีมีเน้ือหาคลา้ ยคลงึ กนั เพื่อนาไปประกอบการศึกษาคน้ คว้าได้ สะดวก ท้งั นี้เพราะหนังสือที่มีเนือ้ หาคลา้ ยคลึงกนั ย่อมจัดเรียงลาดบั อยใู่ กล้ๆกัน ผู้ใช้หอ้ งสมุดหยบิ หนงั สอื จาก ชั้นใดช้ันหนง่ึ ยอ่ มพบเน้ือหาวชิ าของหนังสือเลม่ อนื่ ๆ อยใู่ กล้เคียงกันสามารถหยิบหนังสอื เลม่ ดังกล่าวมาอา่ น เปรียบเทียบเพ่ือศึกษา รายละเอยี ดต่าง ๆ เปรยี บเทียบกนั ได้ 3. เพื่อสะดวกในการเกบ็ รักษาและดูแล การจัดหมหู่ นังสือทดี่ ที เ่ี ป็นระบบต่อการใหห้ มวดหม่มู ีความสะดวก อยา่ งมาก ตอ่ ห้องสมดุ ในการเกบ็ รักษาและดูแลภายในหอ้ งสมดุ เพราะหนังสือแตล่ ะเลม่ มที ี่อยู่แน่นอนสะดวก ต่อการตรวจตรา 4. ทาให้ทราบวา่ หนังสือในแต่ละหมวดหมู่มีจานวนมากน้อยเพียงใด บรรณารกั ษ์ของห้องสมุดจะได้เพิม่ จานวน หนงั สือ ในแต่ละหมวดหมูใ่ ห้สมดุลย์กบั หมวดหมู่อน่ื ๆ หรอื ตามวตั ถปุ ระสงค์ของหอ้ งสมุด 5. การจดั หมวดหมู่ทาให้การเพมิ่ จานวนหนงั สือบนช้นั หนงั สอื ไมเ่ กิดความยุ่งยากสับสน ไม่ต้องมกี าร เปล่ยี นแปลงไปมา 6. เพ่อื สะดวกตอ่ การใหบ้ ริการจ่าย-รบั ดาเนนิ ไปด้วยความรวดเร็ว 7. เมื่อมีหนังสือใหม่เขา้ มาในห้องสมุด บรรณารกั ษผ์ ทู้ าหน้าท่ีจัดหมหู่ นงั สือ สามารถจัดหม่หู นังสือเล่มใหม่ ๆ เหล่านน้ั ได้สะดวกและรวดเรว็ ขึ้น โดยอาศยั ตรวจดูจากเลขหมูเ่ ดิม การจัดหมวดหมรู่ ะบบทศนิยมสากลของดิวอ้ี (Dewey Decimal Classification) เมลวลิ ดวิ อี้ (Melvil Dewey) บรรณารกั ษช์ าวอเมรกิ ันเป็นผู้คดิ ระบบการจดั หมหู่ นังสือแบบทศนิยมขึน้ ดวิ อี้ เปน็ ทร่ี จู้ ักกนั ท่ัวโลกในวงการหอ้ งสมุดและบรรรณารักษศาสตร์ เพราะนอกจากจะเป็นผู้คิดระบบการจัดหมู่ แบบทศนยิ มแล้วยังเปน็ ผู้หน่งึ ที่ริเริ่มก่อต้งั สมาคมห้องสมุดอเมริกันซงึ่ เปน็ สมาคมอาชีพบรรณารกั ษ์แห่งแรกใน โลก สมาคมนไ้ี ด้มีการฉลองครบรอบรอ้ ยปีของการจัดตัง้ เมือ่ เดือนกรกฎาคม ค.ศ. 1976 ยงั เปน็ ผ้จู ัดต้ัง โรงเรยี นบรรณารักษศาสตรแ์ ห่งแรกขึ้น ทีม่ หาวิทยาลยั โคลัมเบียนิวยอร์กเมอ่ื ค.ศ. 1887 และได้ออกวารสาร Library Journal ซึ่งเปน็ วารสารทางบรรณารักษศาสตร์ฉบับแรก ระบบทศนิยมของดวิ อ้ีมกี ารแบง่ หมวดหมวู่ ชิ าการออกเป็น 10 หมวด แตล่ ะหมวดใหญจ่ ะมีการแบง่ ย่อยอีก 10 หมวด เชน่ เดยี วกับการแบ่งของหมวด 0-9 ลักษณะการจัดหมู่หนังสือระบบทศนยิ มของดิวอี้

การจัดหมูห่ นงั สือใชต้ วั เลขเป็นสญั ลกั ษณ์แทนประเภทของหนังสือ มี 10 หมวดใหญ่ (Dewey, 1980, p.471) ดงั ตอ่ ไปน้ี คอื 000 เบ็ดเตล็ดหรอื ความรู้ท่วั ไป 100 ปรชั ญา 200 ศาสนา 300 สงั คมศาสตร์ 400 ภาษา 500 วทิ ยาศาสตร์ 600 วทิ ยาศาสตรป์ ระยุกต์หรือเทคโนโลยี 700 ศิลปกรรมและการบันเทิง 800 วรรณคดี 900 ประวตั ศิ าสตร์ ภมู ศิ าสตร์ การทอ่ งเที่ยว ชีวประวตั ิ ฯลฯ ที่เกี่ยวข้อง