ประวัติวันสงกรานต์

หอ้ งสมุดประชาชนอำเภอศลิ าลาด

ประวตั ิวนั สงกรานต์ กำเนิดวันสงกรานต์ มีเรื่องเล่าสืบ ๆ กันมา น่าจดจำไว้ดังข้อความจารึกวัดเชตุพน ฯ ได้ กล่าวไวป้ ระดบั ความร้ขู องสาธุชนทง้ั หลายดังต่อไปนี้ \" ....เมื่อต้นภัทรกัลป์ มีเศรษฐีคนหนึ่ง มั่งมีทรัพย์มาก แต่ไม่มีบุตร บ้านอยู่ใกล้นักเลงสุรา นักเลง สุรานั้นมีบุตร ๒ คน ผิวเนื้อดุจทอง วันหนึ่งนักเลงสุราเข้าไปในบ้านของเศรษฐี แล้วด่าเศรษฐี ด้วยถ้อยคำหยาบคายต่าง ๆ เศรษฐีได้ฟังจึงถามว่า พวกเจ้ามาพูดหยาบคายดูหมิ่นเราผู้เป็น เศรษฐเี พราะ เหตใุ ด พวกนักเลงสรุ าจึงตอบว่า ทา่ นมีสมบตั มิ ากมายแต่หามีบุตรไม่ เมื่อท่านตาย ไปสมบัติก็จะ อันตรธานไปหมด หาประโยชน์อันใดมิได้ เพราะขาดทายาทผู้ปกครอง ข้าพเจ้ามี บตุ รถึง ๒ คน และ รปู ร่างงดงามเสยี ดว้ ย ข้าพเจ้าจึงดีกว่าทา่ น เศรษฐีครนั้ ไดฟ้ ังกเ็ หน็ จริงดว้ ย จึง มีความละอายตอ่ นกั เลง สุรายิ่งนัก จึงนกึ ใคร่อยากไดบ้ ุตรบ้าง จึงทำการบวงสรวงพระอาทติ ยแ์ ละ พระจันทร์ ต้ังจติ อธิษฐาน เพ่อื ขอให้มบี ตุ ร อยู่ถึง ๓ ปี กม็ ไิ ดม้ ีบตุ รสมดงั ปรารถนา เมื่อขอบุตรจากพระอาทิตย์และพระจนั ทรืมิได้ดังปรารถนาแลว้ อยู่มาวันหนึ่ง ถึงฤดูคิมหันต์ จิตร มาส ( เดือน ๕ ) โลกสมมุตวิ ่าเป็นวันมหาสงกรานต์ คือ พระอาทิตยย์ กจากราศีมนี ประเวสสูร่ าศี เมษ คนทั้งหลายพากันเล่นนักขัตฤกษ์เป็นการรื่นเริงขึ้นปีใหม่ทั่วชมพูทวีป ขณะนั้นเศรษฐีจึงพา ข้าทาสบริวาร ไปยังต้นไทรริมฝั่งแม่น้ำอันเป็นที่อยู่แห่งปักษีชาติทัง้ หลาย เอาข้าวสารซาวน้ำ ๗ ครั้ง แลว้ หงุ บูชา รุกขพระไทรพร้อมด้วยสปู พยัญชนะอนั ประณีต และประโคมด้วยดุริยางค์ดนตรี ตา่ ง ๆ ต้งั จิตอธิษฐาน ขอบุตรจากรุกขพระไทร รุกขพระไทรมคี วามกรุณา เหาะไปขอบตุ รกับพระ อินทรใ์ ห้กับเศรษฐี พระอนิ ทรจ์ ึงใหธ้ รรมบาลเทวบุตร ลงไปปฏสิ นธิในครรภ์ บิดามารดาขนานนามว่า ธรรมบาลกมุ าร แล้วจงึ ปลกู ปราสาทข้ึน ให้กมุ ารอยใู่ ต้ต้นไทรรมิ สระฝ่ังแมน่ ้ำนั้น ครน้ั กุมารเจริญขึ้น ก็รู้ภาษานก แล้วเรียนจบไตรเพทเมือ่ อายุได้ ๘ ขวบ และได้เป็นอาจารย์บอกมงคลการต่าง ๆ แก่มนุษย์ ชาว ชมพูทวีปทั้งปวงซึ่งขณะนั้นโลกทั้งหลายนับถือท้าวมหาพรหม และกบิลพรหมองค์หนึ่งได้แสดง มงคลการแก่มนุษย์ทง้ั ปวง กบลิ พรหมแจง้ เหตุที่ธรรมกุมารเป็นผ้มู ีชือ่ เสียง เป็นทีน่ บั ถอื ของมนุษย์ ชาวโลกทง้ั หลาย จึงลงมาถามปัญหาแก่ธรรมกมุ าร ๓ ข้อ ความว่า เวลาเชา้ สิริคอื ราศอี ยทู่ ี่ไหน เวลาเท่ียง สริ ิคอื ราศอี ย่ทู ีไ่ หน เวลาเย็น สริ ิราศอี ยู่ที่ไหน หอ้ งสมุดประชาชนอำเภอศิลาลาด กศน.อำเภอศิลาลาด

และสัญญาวา่ ถ้าท่านแก้ปัญหา ๓ ข้อนี้ได้เราจะตัดศีรษะเราบูชาทา่ น ถ้าท่านแก้ไม่ได้ เราจะตดั ศรี ษะของทา่ นเสีย ธรรมกุมารรับสญั ญา แต่ผลดั แกป้ ัญหาไป ๗ วนั กบิลพรหมกก็ ลับไปยัง พรหม โลก ฝ่ายธรรมบาลกมุ ารพิจารณาปัญหานั้นล่วงไปได้ ๖ วันแล้วยังไมเ่ หน็ อุบายที่จะตอบปัญหาได้ จึง คิดว่าพร่งุ นี้แลว้ สหิ นอ เราจะต้องตายดว้ ยอาญาของท้าวกบลิ พรหม เราหาตอ้ งการไม่ จำจะหนีไป ซกุ ซ่อนตนเสียดกี ว่า คดิ แลว้ ลงจากปราสาทเท่ียวไปนอนท่ีตน้ ตาล ๒ ต้น ซ่ึงมีนกอินทรี ๒ ตนผัว เมีย ทำรงั อยบู่ นตน้ ตาลนั้น ขณะที่ธรรมบาลกมุ ารนอนอยู่ใต้ต้นตาลนั้น ได้ยินเสียงนางนกอนิ ทรถี ามผัวว่า พรุ่งนเี้ รา จะไปหา อาหารที่ไหน นกอินทรีผู้ผัวตอบว่า พรุ่งนี้ครบ ๗ วันที่ท้าวกบิลพรหม ถามปัญหาแก่ธรรมบาล กุมาร แต่ธรรมบาลกุมารแก้ไม่ได้ ท้าวกบิลพรหมจะตัดศีรษะเสียตามสัญญา เราทั้ง ๒ จะได้กิน เน้ือมนษุ ย์ คือ ธรรมบาลกุมารเป็นอาหาร นางนกอนิ ทรจี ึงถามว่าทา่ นรู้ปัญหาหรือ ? ผผู้ ัวตอบวา่ รู้ แลว้ กเ็ ล่าใหน้ าง นกอนิ ทรฟี ังต้ังแต่ต้นจนปลายวา่ เวลาเช้าราศีอยู่ท่ี หน้า คนท้งั หลายจงึ เอานำ้ ล้างหนา้ เวลาเที่ยงราศอี ยูท่ ่ี อก คนทงั้ หลายจงึ เอาน้ำและแป้งกระแจะจนั ทร์ลูบไลท้ ี่อก เวลาเยน็ ราศอี ยูท่ ่ี เทา้ คนทั้งหลายจึงเอานำ้ ล้างเทา้ ธรรมบาลกมุ ารนอนอย่ใู ตต้ ้นไม้ได้ยนิ การสนทนาของทง้ั สองกจ็ ำได้ จึงมคี วามโสมนัส ปีติยนิ ดีเป็น อันมาก แล้วจงึ กลับมาสู่ปราสาทของตนคร้นั ถึงวาระเปน็ คำรบ ๗ ตามสญั ญา ท้าวกบิลพรหมก็ลง มาถามปญั หาท้ัง ๓ขอ้ ตามท่ีนัด หมายกนั ไว้ ธรรมบาลกุมารกว็ สิ ัชนาแก้ปญั หาทั้ง ๓ ข้อตามท่ีได้ ฟังมาจากนกอินทรีนั้น ท้าวกบิลพรหม ยอมรับว่าถูกต้องและยอมแพ้แก่ธรรมบาลกุมาร และ จำต้องตัดศีรษะของตนบูชาตามที่สัญญาไว้ แต่ก่อนที่ จะตัดศีรษะ ได้ตัดเรียกธิดาทั้ง ๗ อันเป็น บาทบริจารกิ าของพระอินทร์ คอื นางทงุ ษะเทวี นางรากษเทวี นางโคราคเทวี นางกริ ณิ ีเทวี นางมณฑาเทวี นางกิมิทาเทวี นางมโหธรเทวี อันโลกสมมุติว่าเป็นองค์มหาสงกรานต์ กับทั้งเทพบรรษัทมาพร้อมกัน แล้วจึง บอกเรื่องราว ให้ทราบและตรัสว่าพระเศียรของเรานี้ ถ้าตั้งไว้บนแผ่นดินก็จะเกิดไฟไหม้ไปท่ัว โลกธาตุ ถ้าจะโยนขึ้น ไปบนอากาศฝนก็จะแล้ง เจ้าทั้ง ๗ จงเอาพานมารองรับเศียรของบิดาไว้ เถิด คร้ันแลว้ ท้าวกบิลพรหม กต็ ดั พระเศยี รแค่พระศอสง่ ให้นางทงุ ษะเทวธี ิดาองค์ใหญ่ในขณะนั้น โลกธาตุก็เกิดโกลาหลอลเวงยิ่งนัก เมื่อนางทุงษะมหาสงกรานต์เอาพานรองรบั พระเศยี รของท้าว กบิลพรหมแล้วก็ หอ้ งสมดุ ประชาชนอำเภอศิลาลาด กศน.อำเภอศลิ าลาด

ให้เทพบรรษัท แหป่ ระทกั ษิณ เวียนรอบเขาพระสเุ มรุราช ๖๐ นาทีแล้วจงึ เชิญเข้าประดิษฐานไว้ ในมณฑป ณ ถ้ำคันธธุลี เขาไกรลาศ กระทำบูชาด้วยเครื่องทพิ ยต์ ่างๆ พระวิษณุกรรมเทพบุตรก็ เนรมิตโลงแก้ว อันแล้วไปด้วย แก้ว ๗ ประการ ชื่อภัควดีให้เทพธิดาและนางฟ้าแล้ว เทพยดา ทั้งหลายก็นำมาซึ่งเถาฉมุนาตลงล้างน้ำ ในสระอโนดาต ๗ ครั้ง แล้วแจกกันสังเวยทั่วทุกๆ พระองค์ ครั้นได้วาระกำหนดครบ ๓๖๕ วัน โลกสมมุติว่าปีหนึ่งเป็นวันสงกรานต์นางเทพธิดาทงั้ ๗ กท็ รงเทพพาหนะต่างๆ ผลัดเปลยี่ นเวยี นกนั มา เชิญพระเศยี รกบิลพรหมออกแห่พร้อมด้วยเทพ บรรษทั แสนโกฏิ ประทักษิณเวียนรอบเขาพระสเุ มรุ ราชบรรษัท ทุกๆ ปีแล้วกลับไปยงั เทวโลก... \" ชื่อนางสงกรานต์ ดังได้กล่าวมาแล้วว่า ธิดาท้าวกบิลพรหมมีอยู่ด้วยกัน ๗ นาง ถ้าปีใดนาง สงกรานต์ตรงกับ อะไรใน ๗ วัน นางทั้ง ๗ ก็ผลัดเปลี่ยนเวียนกันมารับเศียรของบิดาตนเพื่อมิให้ ตกลงสู่แผ่นดิน เพราะ จะเกิดฝนแล้งไฟไหมโ้ ลก นางทั้ง ๗ มีชื่อต่างๆ กันและแต่งกายกแ็ ตกต่าง กันออกไป ประกอบกับอาวธุ ท่ีถือก็แตกตา่ งกันด้วย ดงั น้ี วันอาทิตย์ นางสงกรานต์ชื่อ ทุงษะ ทัดดอกทับทิม เครื่องประดับปัทมราช ( แก้วทับทิม ) ภักษาหาร อทุ มุ พร ( ผลมะเด่ือ ) อาวุธขวาจักร ซ้ายสงั ข์ พาหนะครุฑ วันจันทร์ นางสงกรานต์ชื่อ โคราคะ ทัดดอกปีบ เครื่องประดับมุกดา ภักษาหารเตละ (น้ำมัน) อาวธุ ขวาพระขรรค์ ซ้ายไม้เท้า พาหนะพยคั ฆ์ ( เสอื ) วันอังคาร นางสงกรานต์ชื่อ รากษก ทัดดอกบัวหลวง เครื่องประดับแก้วโมรา ภักษาหาร โลหิต ( เลือด ) อาวุธขวาตรีศูล ( หลาว ๓ ง่าม ) ซ้ายธนู พาหนะวราหะ ( หมู ) วันพธุ นางสงกรานต์ชื่อ มณฑา ทัดดอกจำปา เครื่องประดบั ไพฑรู ย์ ภักษาหารนมเนย อาวุธขวา เขม็ ซา้ ยไมเ้ ทา้ พาหนะคทั รภา ( ลา ) วันพฤหัสบดี นางสงกรานต์ชื่อ กิริณี ทัดดอกมณฑา เครื่องประดับมรกต ภักษาหารถั่วงา อาวุธ ขวาขอ ซา้ ยปืน พาหนะคช (ชา้ ง) วนั ศุกร์ นางสงกรานตช์ อ่ื กทิ มิ า ทัดดอกจงกลณี เครื่องประดบั บุษราคมั ภกั ษาหารกลว้ ยน้ำ อาวธุ ขวาพระขรรค์ ซ้ายพิณ พาหนะมหงิ ส์ ( ควาย ) วันเสาร์ นางสงกรานต์ชื่อ มโหธร ทัดดอกสามหาว เครื่องประดับนิลรัตน์ ภักษาหารเนื้อทราย อาวธุ ขวาจักร ซา้ ยตรี พาหนะมยรุ า ( นกยูง ) ห้องสมุดประชาชนอำเภอศลิ าลาด กศน.อำเภอศลิ าลาด

กจิ กรรมวันสงกรานต์ การทำบญุ ตกั บาตร ถือว่าเป็นการสรา้ งบญุ สร้างกุศลใหต้ ัวเอง และ อทุ ิศสว่ นกศุ ลน้นั แกผ่ ู้ล่วงลบั ไปแล้ว การทำบุญแบบน้ี มกั จะเตรียมไวล้ ว่ งหน้า นำอาหารไปตกั บาตรถวายพระภิกษทุ ี่ศาลาวัด ซ่งึ จัดเป็นท่ีรวมสำหรบั ทำบุญ ในวนั น้ี หลงั จากที่ได้ทำบญุ เสรจ็ แลว้ ก็จะมีการกอ่ พระทรายอนั เปน็ ประเพณีด้วย การรดน้ำ เปน็ การอวยพรปใี หม่ใหก้ นั และกนั น้ำทร่ี ดมักใชน้ ำ้ หอมเจอื ดว้ ยน้ำธรรมดา การสรงนำ้ พระ จะรดน้ำพระพทุ ธรูปที่บา้ นและที่วดั และบางท่ีจดั สรงนำ้ พระสงฆ์ ด้วย การรดนำ้ ผู้ใหญ่ คือการไปอวยพรใหผ้ ู้ใหญ่ทีเ่ คารพนับถอื ครบู าอาจารย์ ท่านผู้ใหญม่ กั จะนัง่ ลงแลว้ ผทู้ ่ีรดกจ็ ะเอา น้ำหอมเจือกบั นำ้ รดท่มี อื ทา่ น ทา่ นจะให้ศลี ใหพ้ รผทู้ ่ไี ปรด ถ้าเป็นพระกจ็ ะนำผ้าสบงไปถวายให้ท่าน ผลดั เปล่ยี นด้วย หากเปน็ ฆราวาสกจ็ ะหาผา้ ถงุ ผา้ ขาวมา้ ไปให้ การดำหวั กค็ ือการรดน้ำน่ันเอง แต่เปน็ คำเมอื งทางภาคเหนือ การดำหวั เรยี กกันเฉพาะการรดนำ้ ผใู้ หญ่ทีเ่ รา เคารพนบั ถอื ผูส้ ูงอายุ คอื การขอขมาในสิง่ ที่ไดล้ ว่ งเกนิ ไปแล้ว หรือ การขอพรปีใหมจ่ ากผู้ใหญ่ ของทใี่ ช้ใน การดำหวั สว่ นมากมีผ้าขนหนู มะพร้าว กล้วย และ ส้มปอ่ ย การปลอ่ ยนกปล่อยปลา ถอื เปน็ การลา้ งบาปที่ทำไว้ เป็นการสะเดาะเคราะหร์ า้ ยให้มแี ต่ความสุขความสบายในวนั ขน้ึ ปีใหม่ การนำทรายเข้าวัด ทางภาคเหนอื นยิ มขนทรายเขา้ วดั เพื่อเปน็ นิมิตโชคลาภ ใหม้ คี วามสุขความเจริญ เงนิ ทองไหลมาเทมาดุจ ทรายทข่ี นเข้าวัด หอ้ งสมุดประชาชนอำเภอศลิ าลาด กศน.อำเภอศิลาลาด

ความสำคญั ของวนั สงกรานต์ • เป็นวันหยุดพักผ่อนประจำปีตามประเพณีไทย และถือเป็นวันหยุดประกอบการงานหรือ ธุรกจิ ทว่ั ไป • เป็นวันทำบญุ ตักบาตรจัดจตุปัจจัยไทยธรรมถวายพระบังสกุลกระดูกพรรพบุรุษ กรวดน้ำ อุทศิ สว่ นกุศลให้แกญ่ าติผู้ล่วงลบั • เป็น วันแสดงความกตัญญูกตเวทีต่อบรรพบุรุษ ในวันนี้จะมกี ารไปรดน้ำดำหัวขอพรจาก พอ่ แม่ ผ้เู ฒ่าผแู้ ก่ที่เคารพนบั ถอื วันสงกรานต์ถือเป็น วนั สงู อายแุ หง่ ชาติ • เป็นวันรวมญาติมิตรที่จากไปอยู่แดนไกลเพื่อประกอบภาระ หน้าที่งานอาชีพของตน เม่ือ ถึงวันสงกรานต์ทุกคนจะกลับมาร่วมทำบุญสร้างกุศล จึงถือเอาวันที่ 15 เมษายน ซึ่งอยู่ ในชว่ งสงกรานต์เป็นวนั รวมญาตหิ รือวันครอบครวั • เป็นวันอนุรกั ษ์วัฒนธรรมไทย และส่งเสริมการละเล่นตามประเพณไี ทย เช่น มีการทำบุญ ตักบาตร เลน่ สาดนำ้ ชกั เยอ่ มอญซอ่ นผา้ เล่นสะบ้า ฯลฯ • เป็นวันประกอบพิธีทางศาสนา เช่น มีการทำบญุ ตักบาตรจดั จตุปัจจยั ไทยธรรมถวายพระ บังสุกุลกระดูกบรรพบุรุษ กรวดน้ำอุทิศส่วนกุศลให้แก่ญาติผู้ล่วงลับ การสรงน้ำ พระพุทธรูป สรงน้ำพระสงฆ์ ขนทรายเข้าวดั (กอ่ พระเจดีย์ทราย ) รบั ศลี ปฏบิ ตั ธิ รรมฯลฯ ห้องสมดุ ประชาชนอำเภอศลิ าลาด กศน.อำเภอศิลาลาด