ไข้เลือดออก

หอ้ งสมุดประชาชน “เฉลมิ ราชกมุ ารี” อาเภอดอนเจดยี ์ สุพรรณบรุ ี ขอบคณุ ทม่ี า..กรมควบคุมโรค อา่ นเพิ่มเติม .. คลิกเลยครา่

ไขเ้ ลอื ดออก (Dengue Fever) ลักษณะโรค โรคไขเ้ ลอื ดออกเดงกี เปน็ โรคติดเชอ้ื ไวรสั เดงกที ี่มยี งุ ลายเป็นแมลงนาโรค โรคนี้ได้ กลายเป็นปัญหาสาธารณสขุ ในหลายประเทศท่ัวโลก เนื่องจากโรคไดแ้ พรก่ ระจาย อย่างกวา้ งขวางและจานวนผปู้ ่วยเพิ่มข้นึ อย่างมากใน 30 ปที ่ผี า่ นมา มากกว่า 100 ประเทศท่โี รคนกี้ ลายเป็นโรคประจาถน่ิ และโรคนย้ี งั คุกคามตอ่ สุขภาพของ ประชากรโลกมากกวา่ รอ้ ยละ 40 (2,500 ลา้ นคน) โดยเฉพาะอย่างยง่ิ จะพบมากใน ประเทศเขตร้อนและเขตอบอุ่น

สาเหตุ เกดิ จากเชอ้ื ไวรัสเดงกี (Dengue virus) ซงึ่ เปน็ single - strand RNA จัดอยูใ่ น genus Flavivirus และ family Flaviviridae มี 4 serotypes คือ DEN-1, DEN- 2, DEN-3 และ DEN-4 ท้งั 4 serotypes มี antigen รว่ มบางชนดิ จึงทาให้มี cross reaction และ cross protection ได้ในระยะเวลาสน้ั ๆ เมื่อมกี ารติดเชอ้ื ไวรัสเดงกชี นดิ หนง่ึ จะมภี ูมิค้มุ กนั ต่อไวรสั เดงกีชนดิ น้ันตลอดไป (long lasting homotypic immunity) และจะมภี ูมคิ ุม้ กัน cross protection ตอ่ ชนิดอืน่ (heterotypic immunity) ในชว่ งระยะเวลาสั้นๆ ประมาณ 6-12 เดอื น ดงั น้นั ผ้ทู ี่ อย่ใู นพ้นื ท่ีทม่ี ไี วรสั เดงกีชุกชุมอาจมกี ารตดิ เช้อื 3 หรอื 4 ครง้ั ได้ วธิ ีการติดต่อ โรคไขเ้ ลือดออกเดงกีตดิ ตอ่ กันไดโ้ ดยมียงุ ลายบา้ น (Aedes aegypti) เป็นแมลงนา โรคทส่ี าคัญ และในชนบทบางพน้ื ท่ี จะมยี งุ ลายสวน (Aedes albopictus) เป็น แมลงนาโรคร่วมกบั ยงุ ลายบา้ น เม่อื ยุงลายตวั เมียกดั และดูดเลอื ดผู้ปว่ ยที่อยใู่ น ระยะไข้ ซ่งึ เป็นระยะท่ีมไี วรสั อยใู่ นกระแสเลือดมาก เชอ้ื ไวรัสจะเข้าส่กู ระเพาะยุง และเพิม่ จานวนมากข้ึน แล้วเดนิ ทางเขา้ สตู่ ่อมนา้ ลาย พร้อมท่จี ะเขา้ สู่คนท่ีถูกกดั ตอ่ ไป เมอ่ื ยงุ ทมี่ ีเชอ้ื ไวรัสเดงกีไปกดั คนอืน่ กจ็ ะปลอ่ ยเชื้อไปยงั คนทถี่ ูกกดั ทาใหค้ น นน้ั ป่วยได้

ระยะฟักตัว ระยะเพิ่มจานวนของไวรสั เดงกี ในยงุ ประมาณ 8-10 วัน ระยะฟกั ตัวของเชอ้ื ไวรสั เดงกี ในคน ประมาณ 3-14 วัน โดยท่วั ไปประมาณ 5-8 วัน ระยะติดตอ่ โรคไขเ้ ลอื ดออกเดงกีไมต่ ดิ ตอ่ จากคนสคู่ น ตดิ ต่อกนั ได้โดยมยี ุงลายเป็นแมลงนาโรค การตดิ ต่อจงึ ตอ้ งใช้เวลาในผปู้ ว่ ยและในยงุ ระยะท่ผี ูป้ ่วยมไี ข้สูงประมาณวนั ที่ 2-4 จะมีไวรัสอยู่ในกระแสเลอื ดมาก ระยะน้ีจะเปน็ ระยะติดต่อจากคนสู่ยงุ และระยะ เพมิ่ จานวนของเชอื้ ไวรัสในยงุ จนมากพออีกประมาณ 8-10 วนั จงึ จะเปน็ ระยะ ตดิ ต่อจากยุงสคู่ น

อาการและอาการแสดง  หลงั จากได้รบั เชือ้ จากยุงประมาณ 5-8 วนั (ระยะฟกั ตวั ) ผู้ป่วยจะเรม่ิ มีอาการ ของโรค ซึง่ มีความรุนแรงแตกต่างกนั ได้ ต้ังแต่มีอาการคลา้ ยไข้เดงกี (dengue fever: DF) ไปจนถงึ มอี าการรนุ แรง (dengue hemorrhagic fever: DHF) และรนุ แรงมาก จนถึงชอ็ กและเสยี ชวี ิต (dengue shock syndrome: DSS) ผ้ปู ่วยมีอาการได้ 3 แบบ คือ 1. Undifferentiated fever (UF) หรอื กลมุ่ อาการไวรสั 2. ไขเ้ ดงกี (Dengue fever - DF) 3. ไข้เลอื ดออกเดงกี (Dengue hemorrhagic fever - DHF)

โรคไขเ้ ลือดออกเดงกี มีอาการสาคัญท่ีเปน็ รูปแบบคอ่ นขา้ งเฉพาะ 4 ประการ เรยี ง ตามลาดบั การเกดิ ก่อนหลงั ดังน้ี 1. ไขส้ งู ลอย 2-7 วัน 2. มอี าการเลอื ดออก สว่ นใหญ่จะพบทผ่ี วิ หนงั 3. มีตบั โต กดเจ็บ 4. มภี าวะไหลเวยี นโลหติ ลม้ เหลว/ภาวะช็อก การดาเนินโรคของโรคไข้เลอื ดออกเดงกี แบง่ ได้เปน็ 3 ระยะ คอื ระยะไข้ ระยะ วิกฤต/ช็อก และระยะฟน้ื ตวั 1. ระยะไข้ ผู้ปว่ ยจะมีไข้สูงเกดิ ขน้ึ อยา่ งเฉียบพลัน ส่วนใหญไ่ ขจ้ ะสงู เกิน 38.5 องศา เซลเซียส บางรายอาจมอี าการชักเกดิ ขน้ึ โดยเฉพาะในเดก็ ทีเ่ คยมีประวตั ชิ กั มา ก่อน ผู้ปว่ ยมักจะมหี นา้ แดง (flushed face) ส่วนใหญผ่ ปู้ ว่ ยจะไมม่ ีอาการ น้ามูกไหลหรืออาการไอ เบื่ออาหาร อาเจยี น และไข้จะสูงลอยอยู่ 2-7 วนั อาจพบมีผ่นื แบบ erythema หรือ maculopapular ซง่ึ มลี กั ษณะคล้ายผื่น rubella ได้ อาการเลือดออกทพ่ี บบอ่ ยคอื ท่ผี ิวหนงั การทา tourniquet test ใหผ้ ลบวกไดต้ ง้ั แต่ 2-3 วันแรกของโรค ร่วมกบั มจี ดุ เลือดออกเล็กๆ กระจายตามแขน ขา ลาตัว รักแร้ อาจมีเลือดกาเดาหรอื เลือดออกตามไรฟนั ในรายทร่ี นุ แรงอาจมอี าเจียนและถา่ ยอุจจาระเปน็ เลือด ซ่งึ มักจะเปน็ สีดา (melena) สว่ นใหญ่จะคลาตบั โต ไดป้ ระมาณวนั ที่ 3-4 นับแตเ่ ร่ิมปว่ ย ใน ระยะทย่ี งั มีไขอ้ ยู่ ตับจะนุม่ และกดเจ็บ

2. ระยะวิกฤติ/ชอ็ ก ประมาณ 1 ใน 3 ของผปู้ ่วยไข้เลอื ดออกเดงกี จะมีอาการรุนแรง มภี าวะ ไหลเวยี นโลหิตล้มเหลวเกดิ ข้นึ ซึ่งสว่ นใหญจ่ ะเกดิ ขึน้ พร้อมๆ กบั ท่มี ีไขล้ ดลง อยา่ งรวดเรว็ เวลาที่เกิดชอ็ กจงึ ขน้ึ อยกู่ ับระยะเวลาทม่ี ไี ข้ อาจเกดิ ไดต้ ง้ั แต่ วนั ที่ 3 ของโรค (ถ้ามีไข้ 2 วัน) หรอื เกดิ วนั ที่ 8 ของโรค (ถ้ามไี ข้ 7 วัน) ภาวะ ช็อกทเี่ กิดขนึ้ นจี้ ะมกี ารเปลย่ี นแปลงอยา่ งรวดเร็ว ถา้ ไม่ได้รับการรักษาผปู้ ว่ ย จะมอี าการเลวลง และจะเสยี ชีวิตภายใน 12-24 ชัว่ โมง หลงั เรม่ิ มีภาวะช็อก 3. ระยะฟื้นตวั ระยะฟนื้ ตัวของผูป้ ่วยค่อนขา้ งเร็ว ในผู้ป่วยท่ไี มช่ อ็ กเมือ่ ไข้ลดส่วนใหญก่ จ็ ะดี ขึ้น สว่ นผูป้ ว่ ยช็อกถ้าไดร้ ับการรกั ษาอยา่ งถกู ต้องทันท่วงทีจะฟนื้ ตัวอยา่ ง รวดเรว็ ระยะฟนื้ ตวั มีชว่ งเวลาประมาณ 2-3 วนั ผปู้ ว่ ยจะมีอาการดขี นึ้ อย่าง ชดั เจน



ในปจั จบุ ันยังไม่มยี าฆา่ เชอ้ื ไวรัสเดงกี จึงใหก้ ารรักษาแบบประคบั ประคองตาม อาการ แพทยผ์ รู้ กั ษาจะตอ้ งเขา้ ใจธรรมชาตขิ องโรค และให้การดูแลผู้ปว่ ยอยา่ ง ใกลช้ ดิ จะตอ้ งมีการดูแลรกั ษาพยาบาลทด่ี ตี ลอดระยะวิกฤต คือ ชว่ ง 24-48 ช่วั โมง ทีม่ กี ารรว่ั ของพลาสมา หลักในการรักษามีดงั นี้ ในระยะไข้สูง บางรายอาจมอี าการชกั ได้ถา้ ไขส้ งู มาก ให้ยาลดไข้ ควรใชย้ าพวก พาราเซตามอล หา้ มใชย้ าพวกแอสไพรนิ , ibrupophen, steroid เพราะจะทาให้ เกล็ดเลอื ดเสียการทางาน จะระคายกระเพาะทาใหเ้ ลอื ดออกไดง้ า่ ยขนึ้ ใหผ้ ปู้ ว่ ยไดส้ ารน้าชดเชย เพราะผู้ปว่ ยสว่ นใหญม่ ไี ข้สงู เบ่ืออาหาร และอาเจียน ทา ให้ขาดนา้ และเกลอื โซเดียม ควรให้ผ้ปู ว่ ยด่ืมนา้ ผลไม้หรือสารละลายผงนา้ ตาลเกลือ แร่ ตดิ ตามดูอาการผปู้ ว่ ยอยา่ งใกลช้ ดิ เพื่อจะไดต้ รวจพบและป้องกันภาวะชอ็ กได้ ทนั เวลา ดูการเปลยี่ นแปลงของเกลด็ เลอื ดและ hematocrit เปน็ ระยะๆ เพราะถา้ ปริมาณ เกล็ดเลอื ดเร่มิ ลดลง และ hematocrit เริ่มสงู ข้ึน เปน็ เครอ่ื งบ่งชีว้ า่ นา้ เหลอื งรวั่ ออกจากเสน้ เลอื ดและอาจจะช็อกได้ จาเป็นต้องใหส้ ารนา้ ชดเชย สาหรับผปู้ ว่ ยที่มีภาวะชอ็ กหรอื เลอื ดออก แพทย์จะตอ้ งใหก้ ารรกั ษาเพอ่ื แก้ไข สภาวะดงั กลา่ ว ดว้ ย สารนา้ พลาสมา หรือสาร colloid อย่างระมัดระวงั เพอื่ ช่วยชวี ติ ผู้ป่วยและป้องกนั โรคแทรกซอ้ น