(I'RDINA) KSSM SEJARAH TINGKATAN 3

(i) Perlombongan Negeri-negeri Melayu • Emas dilombong secara komersial di Raub, Pahang. • Arang batu dilombong di Batu Arang, Selangor. • Bijih timah dilombong di daerah Lukut, Sungai Ujong, Larut dan Klang. • Pada tahun 1888, British membuka lombong bijih timah bawah tanah yang terpanjang dan terdalam di dunia, iaitu di Sungai Lembing, Pahang. • Kawasan lombong bijih timah baharu kemudian dibuka di Ampang, Kuala Lumpur dan Lembah Kinta, Perak. • Permintaan bijih timah yang tinggi di pasaran dunia menyebabkan British menggubal enakmen dan undang-undang bagi menguasai industri bijih timah. • Antara syarikat perlombongan termasuklah Syarikat Malayan Tin Dredging dan Gopeng Consolidated. Sarawak • Kegiatan melombong emas dijalankan oleh orang Cina di Bau pada tahun 1820-an. • Perlombongan emas kemudiannya diusahakan oleh Syarikat Borneo Berhad. • Charles Brooke memberikan hak monopoli melombong antimoni kepada Syarikat Borneo Berhad. • Syarikat Borneo Berhad menjalankan kegiatan perlombongan antimoni di Bau dan Kuching. • Arang batu dilombong di Sadong dan diusahakan oleh Syarikat Borneo Berhad. • The Anglo Saxon Petroleum Company melabur dalam perlombongan petroleum di Sarawak pada tahun 1882. • Petroleum dijumpai di Miri pada tahun 1910. Kilang menapis minyak didirikan di Lutong, Miri. Sabah • Kegiatan melombong emas dijalankan di Sungai Segama oleh orang Cina. • Syarikat Borneo Utara British membawa masuk pemodal Eropah yang memperkenalkan teknologi baharu dalam melombong emas. • Arang batu dilombong di Silimpopon, Sandakan dan Labuan. • Perlombongan ini diusahakan oleh Syarikat Cowie Harbour Coal. Cerna Minda Tahukah Anda? Syarikat Borneo Berhad ditubuhkan pada tahun 1856. Ibu Namakan pemodal yang melabur pejabatnya terletak di Singapura. Syarikat ini menjalankan dalam kegiatan perlombongan kegiatan melombong di Sarawak dan Sabah. di Sarawak dan Sabah. 139

(ii) Pertanian Komersial Apabila British menguasai negara kita, mereka memerlukan hasil tempatan untuk diperdagangkan. Pada peringkat awal, British mengusahakan beberapa jenis tanaman seperti lada hitam, gambir, buah pala, cengkih, pinang, kulit kayu manis dan kelapa kerana harganya tinggi di pasaran dunia. Negeri-negeri Melayu Sarawak • Kawasan penanaman lada • Penanaman lada hitam, buah pala dan cengkih di Pulau Pinang dan Singapura untuk tujuan eksport. hitam di Sarawak terdapat di sekitar Kuching-Serian dan • Pengusaha di Negeri-negeri Selat menanam Sarikei-Maredong. modal dalam penanaman tebu di Seberang Perai • Sagu diperoleh daripada dan Perak. pokok rumbia yang ditanam di sepanjang Sungai Igan, • Pada tahun 1830-an, Seberang Perai terkenal Oya, Mukah dan Bintulu. sebagai pusat pengeluaran gula yang utama di negara kita. Pokok rumbia yang menghasilkan sagu banyak ditanam di Sarawak. • Pemodal membuka ladang kopi di Perak, Selangor, Negeri Sembilan dan Johor. • Menjelang tahun 1880-an, kopi menjadi tanaman eksport negara kita. • Pemodal Perancis menanam kelapa sawit secara komersial di Kuala Selangor pada tahun 1917. • Tanaman kelapa sawit kemudian ditanam secara meluas di Johor dan Perak. • Menjelang tahun 1920-an, Tanah Melayu mula mengeksport minyak kelapa sawit. • Pemodal juga menanam ubi kayu di Melaka, Negeri Sembilan dan Selangor. • Tanaman teh pula diusahakan di Cameron Highlands, Pahang. Mereka mengusahakan “teh Ceylon” yang bermutu tinggi. • Antara syarikat yang terlibat termasuklah Sime Darby dan Guthrie. Gudang tembakau di Segama, Lahad Datu, Sabah Sabah. • SBUB melakukan pelaburan dalam penanaman tembakau. • Tanaman ini diusahakan di Pulau Banggi, Teluk M aru d u , S u n g ai L ab u k , S u g u t , Segama, Kinabatangan, Lahad Datu, Tawau dan Sandakan. • Tembakau mendapat pasaran yang baik di Eropah. • Antara syarikat yang terlibat termasuklah London Borneo Tobacco Company. Cerna Minda Kegiatan pertanian komersial penting untuk menjana pendapatan negara. Namakan tanaman yang dikomersialkan Bincangkan. oleh pemodal Barat. 140

(iii) Getah Perusahaan getah berkembang pesat pada awal abad ke-20 berikutan kejatuhan harga kopi di pasaran dunia pada penghujung abad ke-19. Kejatuhan harga kopi disebabkan oleh serangan penyakit dan pengeluaran yang berlebihan dari Brazil. Keadaan ini menyebabkan pengusaha tanaman komersial mula mengusahakan tanaman getah untuk eksport. Negeri-negeri Melayu • Pelabur Eropah seperti Guthrie, Sime Darby, United Plantations, Harrisons & Crosfield dan Boustead Butterry Estate melabur dalam industri getah di Tanah Melayu. • Mereka banyak melabur dalam pembukaan ladang getah di Perak, Selangor, Negeri Sembilan dan Johor. Sarawak • Dinasti Brooke tidak menggalakkan pembukaan ladang getah oleh syarikat asing bagi melindungi ekonomi penduduk tempatan daripada dieksploitasi oleh kapitalis Barat. • Syarikat ini menanam modal dalam perladangan getah di Dahan, Bidi dan Sungai Samarahan. • Oleh itu, Syarikat Borneo Berhad sahaja diberikan kebenaran mengusahakan tanaman getah. • Getah mula menjadi tanaman eksport Sarawak pada tahun 1910. Sabah • Getah ditanam di Taman Percubaan Kerajaan di Sandakan pada tahun 1882. • SBUB melabur modal dalam penanaman getah yang ditanam di Bongaya, Sungai Labuk. • Jesselton menjadi pusat perdagangan getah. • Antara syarikat getah di Sabah termasuklah British North Borneo Para Rubber, British North Borneo Company dan Langkon Borneo Rubber Company Limited. Jadual: Senarai Syarikat Getah yang Beroperasi di Sabah pada tahun 1907. Bil. Nama Syarikat Keluasan Modal (Pound Tanaman (Ekar) Sterling) 1 British North Borneo Para Rubber 3000 20,000 200,000 2 British North Borneo Company 20,000 100,000 100,000 3 Langkon Borneo Rubber Company Limited 12,000 100,000 100,000 4 Manchester North Borneo Company Limited 13,000 5 Sapong and Tobacco Estates Limited 30,000 6 The Tenom Borneo Para Rubber Company Limited 10,000 (Sumber: Planting in British North Borneo, 1907. Printed at Government Pinters British North Borneo, Sandakan) Pemodal asing sentiasa mengintai peluang untuk mengeksploitasi kekayaan dan kemakmuran negara kita. Oleh itu, kita haruslah sentiasa berusaha dengan gigih untuk memanfaatkan sumber hasil bumi negara kita. KPS Sejarah Interpretasikan pelaburan modal oleh para pelabur Barat. Pokok Getah 141

2. Teknologi Bagi mempercepatkan proses pengeluaran dengan lebih cekap dan menguntungkan, pihak British berusaha membawa masuk teknologi moden dalam kegiatan perlombongan dan kegiatan pertanian. (i) Perlombongan Negeri-negeri Melayu Kapal korek buat pertama kalinya digunakan oleh Syarikat Malayan Tin Dredging di Batu Gajah Pada tahun 1929, terdapat 107 buah kapal korek Perak pada tahun 1912. di negeri-negeri Melayu. Kesemuanya milik syarikat Eropah seperti Pahang Consolidated Company Limited, Syarikat Malayan Tin Dredging dan Gopeng Consolidated. Syarikat tersebut memperkenalkan teknologi kapal korek dan perlombongan hidraulik. Di samping itu, Eastern Smelting Company dan Straits Trading Company ditubuhkan untuk melebur bijih timah. Kaedah perlombongan bijih timah bawah tanah Pekerja lombong sedang menggunakan mesin dengan membina terowong diperkenalkan oleh gerudi Jumbo Drilling untuk memecahkan batuan Pahang Consolidated Company Limited di lombong yang mengandungi bjih timah di lombong bijih bijih timah Sungai Lembing, Pahang. timah bawah tanah di Sungai Lembing, Pahang. Sarawak Sabah Antimoni dilombong di Bau Terowong Tanjung Kubong, oleh Syarikat Borneo dengan Labuan pernah menjadi menggunakan kaedah moden. tapak aktiviti perlombongan Kilang melebur antimoni didirikan arang batu (1849 – 1911). di Bau dan Kuching. Antimoni dipasarkan ke Singapura. Cerna Minda Siapakah yang memperkenalkan teknologi kapal korek dalam perlombongan bijih timah di negara kita? [Sumber: Cheah Boon Kheng, 2001. Early Teknologi membantu meningkatkan pertumbuhan Modern History (1800-1940). Singapura: ekonomi. Bahaskan. Editions Didier Millet] 142

(ii) Pertanian Negeri-negeri Melayu H.N. Ridley • H.N.Ridley dilantik sebagai Pengarah Taman Botanikal Singapura. Sarawak • Pada tahun 1897, beliau memperkenalkan teknik torehan sistem ibedem atau sistem torehan tulang ikan hering. Teknik ini mampu memanjangkan hayat pokok getah. • Beliau juga memperkenalkan teknik membungkus anak-anak pokok getah di dalam arang yang lembap. Teknik ini membolehkan anak-anak pokok getah diangkut ke tempat yang jauh bagi membolehkan pembukaan ladang getah. Sabah Kilang memproses lada hitam di Betong, Kilang memproses getah di Sabah pada tahun 1918. Sarawak yang masih mengekalkan pertanian tradisional. Pemandangan di sebuah kilang memproses sagu Pekerja sedang mengasingkan daun tembakau di Mukah. mengikut mutunya di sebuah kilang pada awal abad ke-20. [Sumber: Cheah Boon Kheng, 2001. Early Modern History (1800-1940). Singapura: Editions Didier Millet] Cerna Minda Apakah peranan H.N. Ridley dalam memperkenalkan industri getah di negara kita? 143

3. Buruh British membawa masuk buruh dari luar untuk menampung kepesatan kegiatan perlombongan dan pertanian di negara kita. (i) Perlombongan Negeri-negeri Melayu Sarawak Sabah Pembangunan dan kepesatan ekonomi Orang Cina dibawa • SBUB menggalakkan kemasukan menyebabkan British menggalakkan masuk ke Sarawak kemasukan buruh asing untuk mengisi untuk mengusahakan orang Cina untuk bekerja di sektor kekosongan pekerjaan di kawasan lombong emas dan perlombongan. antimoni di Bau. • Mereka melombong emas perlombongan bijih timah. di Sungai Segama. (ii) Pertanian Negeri-negeri Melayu Sarawak Sabah British turut membawa masuk orang India • Kemasukan orang Cina didorong • Orang Cina dibawa masuk untuk mengatasi masalah oleh pelbagai galakan yang diberi ke Sabah untuk bekerja kekurangan buruh oleh Charles Brooke. di ladang tembakau. di ladang getah. • Pada tahun 1901, orang Cina • S B U B m e m b e n t u k Cerna Minda Foochow dibawa masuk Lembaga Penasihat Orang ke Sarawak sebagai buruh ladang. Cina di Sandakan (1890) Nyatakan faktor kemasukan untuk menjaga kebajikan buruh dari luar. • Orang Jawa dibawa masuk orang Cina. ke Sarawak untuk bekerja di ladang getah. 4. Skala Besar dan Bercirikan Eksport Kegiatan perlombongan dan pertanian di negara kita dijalankan secara besar-besaran untuk tujuan eksport bagi memenuhi keperluan pasaran di Barat. (i) Perlombongan Negeri-negeri Melayu Pengeluaran Arang Batu Graf menunjukkan pengeluaran bijih timah oleh di Sarawak pelombong Eropah berbanding dengan pelombong Cina sebelum Perang Dunia Kedua. Tahun Tan Pengeluaran bijih timah Pengeluaran negara- bijih timah Peratus pengeluaran bijih timah 78 1874 500 negara lain Tanah Melayu 22 64 63 68 1898 31,390 (45%). (55%). 36 37 32 50 50 Pengeluaran Petroleum Pada akhir abad ke-19, di Miri, Sarawak negara kita merupakan penyumbang utama 1910 1920 1928 1930 1937 Tahun Tan pengeluaran bijih timah Tahun Pelombong Cina 1912 5534 dunia, iaitu 55 peratus daripada jumlah keluaran Pelombong Eropah 1920 146,729 dunia. 144

(ii) Pertanian Tahun Jumlah Ekar Sabah Peta menunjukkan taburan Negeri-negeri Melayu 1901 5965 kawasan penanaman getah Jadual menunjukkan 1904 19,239 di Sabah pada tahun 1909. pertambahan keluasan 1908 240,000 ladang getah antara 1912 642,000 U tahun 1901 hingga tahun 1912. LAUT Kudat CHINA SELATAN LAUT SULU Sarawak Pantai Barat Sandakan Tanaman tradisional seperti kelapa, lada hitam dan Pedalaman tembakau ditanam secara meluas untuk dieksport. Pada Kinabatangan abad ke-20, getah merupakan eksport kedua Sarawak S. selepas petroleum. Pantai Timur BRUNEI LAUT SULAWESI Tanaman Kawasan Petunjuk Kawasan penanaman getah Kelapa Bahagian Pertama dan Kedua Lada Hitam Bahagian Pertama dan Ketiga Tembakau Lundu 5. Tanah Tanah merupakan aset yang amat berharga dan perlu dimiliki oleh pemodal dan pelabur Eropah. Tanah bagi kawasan perlombongan dan perladangan biasanya ialah kawasan hutan yang belum diterokai serta terpisah daripada petempatan penduduk tempatan. Antara syarikat Eropah yang membuat pelaburan di negara kita boleh dilihat dalam jadual di bawah: Syarikat Perdagangan Tahun Penubuhan Boustead and Company Ltd. Bijih timah, Gula, Getah 1821 di Singapura Guthrie & Co. Ltd. Kopi, Getah 1821 di Singapura Harrisons & Crosfield Ltd. Getah 1844 di Liverpool Borneo Co. Ltd Bijih timah, Getah 1856 di London Sime Darby & Co. Ltd. Bijih timah, Getah 1902 di Melaka Pelabur Eropah berminat dengan tanaman komersial kerana lebih menguntungkan dan tidak melibatkan sistem pengairan yang mahal seperti padi. Tahukah Anda? British telah memperkenalkan sistem ekonomi moden di negara British mengatur strategi agar penduduk tempatan kita untuk mengeksploitasi mengusahakan tanaman padi sahaja dan mengelakkan sumber yang ada seperti mereka menjadi pesaing kepada pelabur Eropah. British perlombongan dan pertanian. memperkenalkan Enakmen Tanah Padi 1917 yang menghalang Hal ini memberikan iktibar penduduk tempatan menanam getah. British juga menyekat kepada kita bahawa sikap gigih bantuan kredit pertanian, subsidi dan pinjaman modal kepada dalam mengusahakan sesuatu penduduk tempatan. Hal ini menyebabkan petani tempatan pekerjaan amatlah penting bagi mengalami masalah hutang bagi membiayai operasi tanah memastikan pulangan lumayan sawah mereka. Akibatnya, tanah-tanah kepunyaan penduduk yang akan diperoleh. tempatan tergadai dan berpindah milik kepada orang luar. 145

6.2 Pentadbiran Barat Berkaitan dengan Ekonomi Pengenalan British memperkenalkan sistem pentadbiran moden berkaitan dengan ekonomi bagi memastikan kelangsungan penguasaannya di negara kita. Antaranya termasuklah dalam hal perundangan, mewujudkan jabatan atau agensi kerajaan, mewujudkan syarikat perwakilan dan menubuhkan sistem kewangan dan insurans. Perundangan (i) Tanah Menjelang abad ke-19, berlaku banyak perubahan di negara kita akibat pembukaan lombong bijih timah dan pembukaan ladang getah oleh pemodal Eropah. Mereka menawarkan harga yang tinggi untuk membeli tanah masyarakat tempatan. Negeri-negeri Melayu • Pada tahun 1913, Majlis Mesyuarat Persekutuan meluluskan Akta Tanah Simpanan Melayu. • Menurut akta ini, Residen boleh mengisytiharkan mana-mana tanah dalam sesebuah negeri sebagai hak orang Melayu. • Tanah tersebut tidak boleh dijual, dipajak gadai atau dipindah milik kepada orang bukan Melayu. • Namun begitu, akta ini sebenarnya bertujuan melindungi kepentingan ekonomi British. Kebanyakan kawasan tanah tersebut tidak subur dan tidak sesuai untuk kegiatan pertanian atau ekonomi perladangan. Sarawak Sabah • Land Order yang memperuntukkan hak • Urus niaga tanah antara peribumi dengan milik tanah simpanan peribumi diwartakan orang Eropah sebelum tahun 1888 dianggap pada tahun 1931. tidak sah. • Matlamatnya adalah untuk melindungi • Pada tahun 1889, Proklamasi III Perlindungan kepentingan masyarakat peribumi daripada Hak Peribumi telah diwartakan. dicerobohi oleh kaum pendatang yang • Di bawah akta ini, langkah untuk melindungi membuka tanah untuk pertanian. hak dan kepentingan peribumi dilaksanakan. • P a d a t a h u n 1 9 3 3 , L a n d S e t t l e m e n t • Segala urus niaga dengan orang Eropah, ketua Order dikuatkuasakan untuk melindungi peribumi mestilah diberitahu terlebih dahulu. masyarakat peribumi. • Penduduk peribumi mempunyai hak untuk • Kedua-dua undang-undang tanah ini menjadi memohon dan mendapatkan ganti rugi. rujukan bagi pelaksanaan Land Order 1948. Pegawai Daerah bertanggungjawab untuk • Tanah Sarawak dibahagikan kepada kawasan menjaga hak milik tanah peribumi. tanah campuran, kawasan tanah peribumi, kawasan tanah adat peribumi, kawasan tanah Cerna Minda simpanan dan kawasan tanah pedalaman. Mengapakah British memperkenalkan Akta Tanah Simpanan Melayu? 146

(ii) Buruh Perkembangan pesat dalam perusahaan bijih timah dan getah menyebabkan British menggalakkan kemasukan buruh dari China dan India. Tenaga buruh dari China dibawa masuk untuk bekerja di lombong bijih timah melalui Sistem Kontrak. Buruh dari India pula dibawa masuk secara beramai-ramai untuk bekerja di ladang getah melalui Sistem Kangani. Sistem Kontrak Sistem Kangani • Melalui sistem ini, buruh dari China dibawa • Kangani bermaksud ketua, tandil, mandur masuk ke negara kita oleh pihak majikan. atau penyelia di ladang getah. • Tambang perjalanan, makanan, pakaian dan • Pemilik ladang menghantar Kangani tempat tinggal disediakan oleh majikan. ke India untuk mencari tenaga buruh. • Kangani mengurus tambang dan perjalanan buruh tersebut ke ladang majikannya. Ramai buruh China dibawa masuk untuk bekerja Buruh yang dibawa masuk dari India di lombong bijih timah. dikehendaki bekerja dengan pemilik ladang sehingga hutang tambang mereka selesai. [Sumber: Cheah Boon Kheng, 2001. Early Modern History (1800-1940). Singapura: Editions Didier Millet] [Sumber: Cheah Boon Kheng, 2001. Early Modern History (1800-1940). Singapura: Editions Didier Millet] Pada tahun 1877, British menubuhkan Jabatan Hal Ehwal Cina (Chinese Protectorate) bagi melindungi buruh-buruh dari China dieksploitasi oleh mana-mana pihak. Pada tahun 1882, Ordinan Buruh Kontrak diluluskan untuk melindungi pekerja. Pada tahun 1908, Majlis Perundangan Singapura menubuhkan Tabung Imigran India untuk memberikan kemudahan belayar dengan percuma kepada buruh-buruh India dari Madras ke negeri-negeri Melayu. Perkembangan ekonomi di negara kita menarik dan menjadi tumpuan buruh dari Indonesia. Hal ini demikian kerana perusahaan bijih timah dan getah menyediakan banyak peluang pekerjaan. Mereka merantau untuk bekerja sebagai buruh. Pejabat Jabatan Hal Ehwal Cina yang pertama di Havelock Road, Singapura. [Sumber: Cheah Boon Kheng, 2001. Early Modern History (1800-1940). Singapura: Editions Didier Millet] 147

Jabatan dan Agensi Kerajaan British telah menubuhkan Jabatan Kerja Raya (Public Works Department) pada tahun 1872. Jabatan ini membina bangunan Sultan Abdul Samad, Ibu Pejabat Kereta Api Negeri-negeri Melayu Bersekutu, Masjid Jamek Kuala Lumpur dan Carcosa. Institut Penyelidikan British juga menubuhkan Jabatan Pertanian Carcosa Getah Malaya (RRIM) pada tahun 1905 yang bertanggungjawab memajukan tanaman ekonomi dan Ibu Pejabat Kereta Api Astana Kuching, Sarawak membangunkan industri getah. Jabatan ini Negeri-negeri Melayu membuat penyelidikan tanaman, menyediakan Bersekutu pakar teknikal kepada pengusaha ladang dan pekebun kecil. SPaebjaabhat Pos Kota Kinabalu, Kesan peningkatan permintaan industri getah, British menubuhkan institusi khas penyelidikan getah, iaitu Institut Penyelidikan Getah Malaya (RRIM) pada tahun 1926. Bagi meningkatkan keberkesanan sistem pengairan, British menubuhkan Jabatan Parit dan Tali Air pada tahun 1931. Jabatan Pos dan Telegraf dan Jabatan Kereta Api Tanah Melayu pula ditubuhkan untuk melicinkan sistem pengangkutan dan perhubungan di negara kita. Di Sarawak dan Sabah juga terdapat penubuhan jabatan kerajaan bagi kemudahan perkhidmatan pos dan telegraf serta kegiatan pertanian. Kewujudan Syarikat Perwakilan Pemodal British dan Eropah membawa masuk modal asing yang besar ke negara kita. Oleh itu, mereka telah mengimport barangan secara terus dari negara-negara tertentu. Peranan ini dimainkan oleh syarikat perwakilan. Syarikat Perwakilan (Agency House) Dikenali juga dengan nama Gedung Perwakilan atau Crown Agent. Mereka memiliki rangkaian sistem kewangan, insurans, syarikat perkapalan, pusat penyelidikan dan menjalankan perdagangan antarabangsa. Syarikat perdagangan seperti Boustead and Company, Boustead Buttery, Estate Agency, Harrisons & Crosfield, Guthrie & Company, Barlow & Company dan Sime Darby mempunyai hubungan yang erat dengan kerajaan pada peringkat tempatan mahupun antarabangsa. Misalnya, Boustead and Company mengurus pengeksportan getah dan bijih timah, malahan menguasai syarikat perkapalan dan kewangan Hong Kong Bank. 148

Pewujudan Sistem Kewangan dan Insurans Mata wang perak Sepanyol. Kuasa Barat telah memperkenalkan penggunaan mata wang asing di negara kita. Mata wang perak Sepanyol diperkenalkan pada tahun 1580. Mata wang ini telah digunakan di negeri- negeri Melayu dan Negeri-negeri Selat. Pada tahun 1897, British menubuhkan Lembaga Pesuruhjaya Wang untuk mengeluarkan wang kertas di bawah Ordinan VIII. Lembaga ini diberikan kuasa mengeluarkan mata wang kertas Negeri-negeri Selat menyebabkan mata wang kerajaan Melayu terhapus. Pada tahun 1939, Dolar Selat digantikan dengan Dolar Malaya. Mata wang Dolar Sepanyol. Contoh mata wang Negeri-negeri Selat dan mata wang Negeri-negeri Melayu serta wilayah Borneo. Kepesatan ekonomi di negara kita menyebabkan British memperkenalkan sistem kewangan moden dan insurans untuk melicinkan urusan kewangan. British menubuhkan sistem perbankan supaya modal dari luar negara dapat disalurkan ke negeri-negeri Melayu dengan mudah. Merchantile Bank Pulau Hong Kong and Shanghai The Chartered Bank, Jalan Ban Hin Lee Bank, Pulau Pinang, 1859. Bank, Pulau Pinang, 1884. Raja Kuala Lumpur, 1888. Pinang, 1935. Syarikat insurans yang Pada abad ke-19 dan awal abad ke-20, kapal laut terkenal ialah Syarikat Royal merupakan pengangkutan penting dalam sektor Insurance Company (1860) perdagangan antarabangsa. Syarikat perkapalan dan Khean Guan Insurance memerlukan perkhidmatan insurans maritim Limited (1885) di Pulau untuk melindungi kapal dagang dan muatan yang Pinang serta Commercial dibawa. Perkhidmatan insurans yang lain ialah Union (1919) di Ipoh. insurans nyawa, insurans kemalangan, insurans kebakaran, perniagaan dan insurans harta. British melakukan perubahan dalam sistem pentadbirannya bagi mengurus kegiatan ekonomi dengan cekap. Oleh itu, jelas menunjukkan kepentingan memanfaatkan kekayaan negara melalui permuafakatan semua pihak untuk membangunkan negara. 149

6.3 Kesan Ekonomi Akibat Pentadbiran Barat di Negara Kita Pengenalan Kemajuan ekonomi membolehkan British membina sistem pengangkutan bagi mengangkut hasil bijih timah dan getah dari kawasan pengeluaran ke pelabuhan untuk dieksport. Bagi memenuhi keperluan ini, British membina landasan kereta api, jalan raya, lapangan terbang awam dan pelabuhan. British juga memajukan sistem telekomunikasi, iaitu telegraf, telefon dan pos. Pengangkutan (i) Kereta Api British memperkenalkan perkhidmatan kereta api di negara kita pada akhir abad ke-19 bagi mengeksploitasi kekayaan ekonomi. U Fasa III U Negeri-negeri Melayu Padang (1) Tahun (1885 – 1896) Besar Kangar Landasan kereta api dibina untuk menghubungkan kawasan Alor Star Kota Bharu lombong dengan pelabuhan bagi memudahkan bijih timah 1918 LAUT dieksport. Landasan kereta api CHINA dibina menghubungkan bandar. Seberang 1915 SELATAN Perai George Town Bukit Kuala Mertajam Kerai 1931 Port Weld Taiping Gua Musang (2) Tahun (1897 – 1909) Landasan kereta api dibina 1885 Ipoh Kuala menghubungkan di antara Tapah Lipis utara Tanah Melayu dan selatan 1893 Road apabila NNMB dibentuk. 1920 Telok Anson SELAT MELAKSAwett1en8Ph9ao0mrt Kuala Mentakab (3) Tahun (1910 – 1931) Lumpur British berjaya meluaskan pengaruhnya ke NNMTB. Seremban Kemudian, landasan kereta api Gemas dibina bagi menghubungkan seluruh Tanah Melayu. Port Dickson Tampin 1909 Penggunaan kereta api Melaka bertambah meluas daripada 1891 Kluang mengangkut bahan mentah Johor kepada membawa penumpang. Bahru Singapura Apakah kesan pembinaan sistem pengangkutan Pembinaan landasan kereta api pada akhir abad ke-19 dan pada di negara kita? abad ke-20. Cerna Minda Namakan landasan kereta api terawal yang dibina di negara kita? 150

U Sabah Jesselton Pembinaan landasan kereta api di Sabah dimulakan pada Beaufort tahun 1896 di Bukau yang Tenom terletak kira-kira 13 kilometer dari Weston. Pada tahun 1900 pula, Kuching landasan kereta api dibina untuk menghubungkan Beaufort dengan Bau Jesselton dan Tenom. Pembinaan landasan kereta api Sabah adalah Pembinaan landasan kereta api di Sarawak dan Sabah. untuk kegiatan pembukaan ladang (Sumber: Adaptasi daripada Arkib Negara Malaysia) getah. Pembinaan landasan kereta api di Sabah tertumpu di kawasan pantai barat Sabah. Sarawak Stesen Bukau (1896), stesen landasan Stesen landasan kereta api Terdapat landasan kereta api kereta api yang pertama di Sabah. Jesselton pada tahun 1904. menghubungkan Bau dengan Kuching yang dibina pada (Sumber: Arkib Negara Malaysia) (Sumber: Arkib Negara Malaysia) tahun 1917. (ii) Pembinaan Jalan Raya Kemajuan industri perlombongan bijih timah dan getah menyebabkan British melibatkan diri dalam pembinaan jalan raya. British membina jalan raya untuk menghubungkan kawasan perlombongan bijih timah dan kawasan pertanian dengan stesen kereta api. Negeri-negeri Melayu Di Selangor, British membina jalan raya yang menghubungkan Kuala Lumpur dengan Pelabuhan Klang (Port Swettenham). Pada tahun 1902, jalan raya yang lebih lebar dibina kerana peningkatan penggunaan kenderaan bermotor seperti lori, bas, kereta dan basikal. Menjelang tahun 1911, jalan raya dibina bagi menghubungkan bandar-bandar besar, kawasan yang mempunyai potensi sumber ekonomi dan pelabuhan. Menjelang tahun 1939 pula, jaringan jalan raya dibina yang menghubungkan seluruh negeri. Kesannya, banyak petempatan baharu dibuka, pembukaan kawasan perladangan getah yang baharu dan kawasan perlombongan bijih timah. Sarawak Sarawak mempunyai banyak kawasan berbukit, paya dan sungai. Masalah bentuk muka bumi dan kos membina jalan raya yang tinggi menghalang pembinaan jalan raya di negeri ini. Di Sarawak, terdapat jalan raya pendek yang tidak berturap dibina di Kuching dan Miri. Sabah Di Sabah, SBUB membina jalan raya untuk kepentingan ekonomi mereka. Jalan raya yang dibina adalah menghubungkan bandar yang sedia wujud di sebelah pantai barat. Menjelang tahun 1941, terdapat kira-kira 165 kilometer jalan raya berturap di Sabah. Kebanyakan jalan tersebut hanya terdapat di sekitar bandar Jesselton, Sandakan, Kudat, Lahad Datu dan Tawau. 151

1911 U 1939 U Aktiviti Spontan Kangar Kota Bharu Alor Berdasarkan peta LAUT Setar LAUT perkembangan jaringan CHINA CHINA jalan raya di Tanah SELATAN SELATAN Melayu sebelum Perang Dunia Kedua, anda George Town Seberang Perai Bukit Kuala Kuala diminta memberikan George Town Mertajam Kerai Terengganu idea secara spontan. Taiping Taiping Ipoh Ipoh Cameron Highlands Kuala Kuala Lipis Lipis Kuantan Telok Kuantan Anson SELAT Kuala Kuala Mentakab SELAT Port Kuala Mentakab Selangor MELAKA Lumpur MELAKSAwettenham Lumpur Seremban Seremban Port Dickson Port Dickson Segamat Melaka Melaka Kluang Johor Johor Bahru Bahru Singapura Singapura 1. Namakan bandar-bandar baharu di dalam peta yang muncul kesan daripada perkembangan sistem pengangkutan dan perhubungan. 2. Mengapakah British membina sistem pengangkutan dan perhubungan? 3. Bagaimanakah sistem pengangkutan dan perhubungan dapat memakmurkan negara? (iii) Pengangkutan Udara dan Laut Negeri-negeri Melayu Perkhidmatan penerbangan awam pula diperkenalkan oleh Syarikat Wearne Air Service pada tahun 1937. Syarikat ini menjalankan perkhidmatan penerbangan domestik di antara Singapura, Kuala Lumpur dan Pulau Pinang. Kapal terbang DH 89 Dragon Rapide yang digunakan oleh Syarikat Wearne Air Service. (Sumber: Arkib Negara Malaysia) Pada tahun 1890, Syarikat Straits Steamship ditubuhkan di Singapura yang menyediakan perkhidmatan kapal wap kepada pelabuhan-pelabuhan negeri-negeri Melayu. Kapal susur pantai ini membawa bekalan makanan, buruh dan jentera untuk industri perlombongan bijih timah. Sarawak Di bandar Kuching, terdapat perkhidmatan perkapalan yang disediakan oleh Singapore and Sarawak Steamship Company. Pada tahun 1924, terdapat perkhidmatan kapal terbang air bagi menghubungkan bandar Kuching dengan Singapura. Sabah Di Sabah, SBUB turut memajukan sistem pengangkutan air. Pada tahun 1890, syarikat perkapalan Straits Steamship memulakan perkhidmatan mengangkut barang dan penumpang. 152

Kemudahan Pelabuhan Kedatangan British menyebabkan pelabuhan-pelabuhan lama kerajaan Melayu hilang dan muncul pelabuhan baharu yang moden. Negeri-negeri Melayu Peningkatan eksport bijih timah dan getah menjadikan pelabuhan Pulau Pinang, Kuala Sepetang (Port Weld), Port Dickson, Melaka, Singapura dan Klang (Port Swettenham) sebagai bandar pelabuhan yang penting di Tanah Melayu. Pemandangan di kawasan jeti Weld Quay, Pulau Pinang (1900). (Sumber: Arkib Negara Malaysia) Sarawak Sabah Di Sarawak muncul pelabuhan Kuching, Rajang, Bintulu dan Miri. Di Sabah pula muncul pelabuhan penting seperti Labuan, Kota Kinabalu, Tawau, Lahad Datu dan Sandakan. Pelabuhan Pelabuhan Sandakan, Kuching (1910). Sabah (1880-an). (Sumber: Arkib (Sumber: Arkib Negara Negara Malaysia) Malaysia) Telekomunikasi Sejajar dengan kemajuan sistem pengangkutan, kerajaan British memajukan sistem telekomunikasi lain seperti sistem pos dan telegraf, telefon dan radio. Oleh hal yang demikian, perhubungan antara negeri di Semenanjung dengan negara lain dapat dibuat dengan pantas. Sistem perhubungan mula diperkenalkan di kawasan kegiatan ekonomi, pusat pentadbiran, pelabuhan dan berkembang ke kawasan petempatan. Negeri-negeri Melayu Sarawak Pada tahun 1886, talian telegraf telah dipasang menghubungkan Perkhidmatan telekomunikasi di antara Kuala Lumpur dan Melaka. Perkhidmatan pos bermula di Kuala diperkenalkan di Sarawak bagi Lumpur sejak tahun 1880-an. melicinkan pentadbiran dan Pejabat pos dan telegraf di Batu Gajah Perak dibina pada tahun 1866. mengurus kegiatan ekonomi. Pada tahun 1897, terdapat perkhidmatan telegraf antara bandar Kuching dan Singapura. Bangunan Pejabat Pos Kuching yang dibina pada tahun 1933. (Sumber: Arkib Negara Malaysia) Sabah SBUB memperkenalkan perkhidmatan telegraf dan radio terutamanya di bandar-bandar besar. Perkhidmatan ini membolehkan Sabah berhubung dengan negara lain. 153

6.4 Kesan Sosial Akibat Perkembangan Ekonomi di Negara Kita Pengenalan Kepesatan kegiatan ekonomi menyebabkan Barat mengukuhkan pentadbirannya. Hal ini menyebabkan kesan sosial dalam perkembangan bandar, pembentukan masyarakat majmuk, perkembangan pendidikan, perkhidmatan kesihatan dan pembinaan penjara. Perkembangan Bandar Perkembangan sistem pengangkutan menjadi penghubung kepada beberapa buah bandar dan kawasan lain. Bandar-bandar ini dihubungkan antara satu sama lain dengan rangkaian landasan kereta api dan jalan raya yang dibina oleh British. Kesannya, perniagaan dan perdagangan antara bandar berkembang pesat. Negeri-negeri Melayu Kuala Lumpur pada tahun 1884. [Sumber: Cheah Boon Kheng, 2001. Early Modern History (1800-1940). Singapura: Editions Didier Millet] Bandar-bandar baharu muncul sebagai pusat perniagaan, Kuala Lumpur pada pusat kewangan, pusat pendidikan dan pusat pentadbiran. tahun 2017. Misalnya, Kuala Lumpur, Seremban, Taiping dan Ipoh. Hal ini membawa perubahan dalam demografi masyarakat Cerna Minda di negara kita. Apakah sistem pengangkutan 154 antara bandar di negara kita?

Sarawak Perkembangan bandar di Sarawak tertumpu di kawasan yang mempunyai aktiviti ekonomi seperti bandar Kuching, Sibu dan Miri. Bandar Kuching dijadikan Bandar Kuching pada Bandar Kuching pada tahun 2017. sebagai ibu negeri Sarawak tahun 1910. pada tahun 1841 oleh James Brooke. Penduduknya terdiri daripada orang Melayu dan Cina. Pada pertengahan abad ke-19, banyak rangkaian jalan raya dan bangunan kerajaan dibina di Kuching. Bandar Sibu pada tahun 2017. Bandar Sibu muncul pada tahun 1862. Pada tahun 1900 ramai orang Cina telah berpindah ke Sibu untuk menjalankan aktiviti perdagangan. Bandar Sibu pada tahun 1900-an. Bandar Miri pula muncul pada abad ke-20. Kemunculannya disebabkan oleh penemuan petroleum pada tahun 1910. Bandar Miri pada awal Bandar Miri pada tahun 2017. abad ke-20. Bandar Jesselton pada abad ke-19. Sabah Di Sabah, bandar-bandar muncul menjelang akhir abad ke-19. Jesselton merupakan pusat perdagangan dan pelabuhan yang penting di Sabah. Nama asalnya ialah Jessel Town bersempena dengan nama Charles Jessel yang membina bandar itu. Kemudian, namanya ditukar kepada Kota Kinabalu. Perladangan getah dan pembinaan landasan kereta api memberikan sumbangan besar kepada kemajuan Jesselton. Perkembangan pesat dalam bidang ekonomi menyebabkan pertambahan bilangan bandar dan penghijrahan penduduk dari luar bandar ke bandar dan kedatangan buruh luar ke nGegloarsaakriita. Glosari Perbandaran: berlaku akibat perkembangan pesat ekonomi Bandar Kota Kinabalu (Jesselton) pada di kawasan perlombongan bijih timah. Kesannya, kawasan tahun 2017. petempatan berkembang menjadi bandar, pusat perniagaan, pusat kewangan dan pusat pentadbiran. 155

Pembentukan Masyarakat Berbilang Kaum Negara kita terbentuk oleh penduduk berbilang kaum yang mempunyai latar belakang sejarah, keturunan, budaya, agama, kepercayaan, cara hidup dan nilai yang berbeza-beza. Kepesatan perkembangan industri bijih timah dan getah semasa pentadbiran British menggalakkan kedatangan buruh asing ke negara kita. Kemasukan buruh-buruh asing ini melahirkan masyarakat berbilang kaum di negara kita. Orang Melayu Komuniti Melayu ramai di kawasan Petempatan Kampung Baru. Orang Melayu ramai di kawasan kampung dan sebahagiannya menetap di kawasan Kampung bandar dan pekan. Baru Kegiatan Ekonomi S. Klang Orang Melayu mengambil bahagian dalam sektor pertanian, perikanan, perniagaan, Kuala Lumpur perusahaan, harta tanah, perbankan dan menjadi ahli profesional dalam pentadbiran Masjid dan syarikat swasta. Jamek Orang Cina Petempatan Orang Cina ramai di kawasan bandar dan pekan yang mempunyai banyak peluang ekonomi. Kegiatan Ekonomi Orang Cina melibatkan diri dalam sektor pertanian, perniagaan, perusahaan, harta tanah, perbankan dan menjawat jawatan tinggi dalam kerajaan. Orang India Kuala Lumpur Sentral Petempatan Orang India yang sebelum ini ramai Brickfields di kawasan perladangan tetapi kini telah menjadi penduduk di kawasan pekan dan Kuala Lumpur merupakan contoh bandar terawal bandar. di negara kita yang berkembang dan menempatkan masyarakat berbilang kaum yang hidup dalam Kegiatan Ekonomi keadaan harmoni. Orang India mengambil bahagian dalam (Sumber: Lembaga Penggalakan Pelancongan Malaysia) sektor perladangan, pengangkutan dan pelbagai pekerjaan dalam sektor swasta dan kerajaan. 156

Jadual: Peratusan Penduduk Mengikut Kaum Jadual: Jumlah Penduduk Mengikut Kaum di Tanah Melayu (1911-1931). di Tanah Melayu (1921-1931). Tahun Melayu Cina India Lain-lain Kaum 1921 (orang) 1931 (orang) (%) (%) (%) (%) 10.2 1.6 Melayu 1 569 000 1 864 000 1911 58.6 29.6 15.1 1.5 1921 54.0 29.4 15.1 1.8 Cina 856 000 1 285 000 1931 49.2 33.9 India 571 000 707 000 (Sumber: Saw Swee Hock, 1988. The (Sumber: Malaysia, Penduduk-Penduduk Population of Peninsular Malaysia. Singapura: Malaysia, 2015. Kuala Lumpur: Jabatan Singapore University Press) Perangkaan Malaysia) Komuniti berbilang kaum di bandar g Kuching, Sarawak. Kuching Komuniti Cina ramai di kawasan Bukit Pembentukan masyarakat berbilang kaum di bandar Bintang. Kuching, Sarawak. Bukit Kota Kinabalu Bintang Komuniti Pembentukan masyarakat berbilang kaum India ramai di bandar Kota Kinabalu, Sabah. di kawasan Brickfields. Komuniti berbilang kaum di bandar Kota Kinabalu, Sabah. Bahasa • Setiap kaum bersikap terbuka dan bersedia menerima bahasa kaum lain. • Setiap kaum bertutur dan memahami bahasa Melayu dan boleh menggunakan bahasa ibunda masing-masing. 157

Perkembangan Pendidikan Kedatangan British membawa sistem pendidikan sekular kepada masyarakat di negara kita. Kewujudan masyarakat berbilang kaum dan dasar British yang kurang memberikan penekanan kepada pendidikan menyebabkan munculnya sistem pendidikan vernakular di Tanah Melayu. Pentadbiran British tidak mempunyai dasar pelajaran yang tetap atau bermatlamat hingga menyebabkan sekolah-sekolah vernakular berkembang mengikut kumpulan etnik masing-masing. Negeri-negeri Melayu Sekolah Melayu Pertama, Sekolah Melayu Gelugor Pulau Pinang (1819). Sekolah Vernakular Melayu • Br itis h tida k be rminat untuk [Sumber: Cheah Boon Kheng, 2001. Early Modern History (1800-1940). Singapura: Editions Didier Millet] memajukan orang Melayu dalam pendidikan. • Pendidikan di sekolah vernakular Melayu hanya bertujuan menjadikan orang Melayu mempunyai pengetahuan asas, iaitu membaca, menulis dan mengira. Sekolah Cina Sam Tet, Ipoh 1936. Sekolah Vernakular Cina • Masyarakat Cina membuka sekolah [Sumber: Cheah Boon Kheng, 2001. Early Modern History (1800-1940). Singapura: Editions Didier Millet] di bandar atau tempat mereka tinggal. • Kurikulum yang digunakan adalah berorientasikan kurikulum sekolah dari China. • Guru yang mengajar dan buku-buku teks mereka juga dibawa dari China. • Masyarakat Cina di Negeri-negeri Selat pula lebih cenderung menghantar anak mereka ke sekolah Inggeris. Glosari Tahukah Anda? Vernakular: sekolah yang George Maxwell dalam Annual Report bagi Negeri-Negeri menggunakan bahasa ibunda Melayu Bersekutu 1920, menyatakan: sebagai bahasa pengantar. “Tujuan kerajaan …. sebenarnya adalah untuk meninggikan Sekular: pendidikan yang taraf hidup kebanyakan orang, iaitu anak seorang nelayan berkaitan dengan ilmu dan petani sebagai nelayan atau petani yang lebih bijak keduniaan. daripada bapanya dari segi pelajaran dan melalui pelajaran juga, membantu untuk menyesuaikan dirinya dengan keadaan 158 sekitarnya.” (Sumber: Arkib Negara Malaysia)

Sekolah Vernakular Tamil Sekolah Tamil Vivekananda, Brickfields. • P a d a t a h u n 1 9 1 2 , B r i t i s h [Sumber: Cheah Boon Kheng, 2001. Early Modern History memperkenalkan Ordinan Buruh (1800-1940). Singapura: Editions Didier Millet] yang mewajibkan majikan ladang mendirikan sekolah Tamil di ladang. • Pendidikan Tamil hanya terbatas di sekolah rendah. • Kandungan kurikulum, buku teks dan guru yang mengajar dibawa dari India. Penang Free School, Pulau Pinang Sekolah Inggeris (1816). • Sekolah Inggeris pertama di Tanah Melayu ialah Penang (Sumber: Koleksi DBP, 2016) Free School yang dibuka pada tahun 1816 di Pulau Pinang dan Malacca Free School di Melaka pada tahun 1826. • Kebanyakan sekolah lnggeris ini didirikan di kawasan bandar. • Lulusan sekolah Inggeris berpeluang melanjutkan pelajaran ke luar negeri. • Mereka berpeluang melanjutkan pelajaran dalam bidang pentadbiran dan kejuruteraan. • Lulusan sekolah Inggeris juga diberi keutamaan menjawat jawatan yang baik dalam perkhidmatan kerajaan. Pada tahun 1905, Kolej Melayu Kuala Kangsar ditubuhkan. Kolej ini ditubuhkan untuk menarik minat golongan anak-anak raja dan golongan bangsawan Melayu belajar di maktab ini. Matlamat British adalah untuk melahirkan pentadbir Melayu yang berpendidikan Inggeris. Lulusan kolej ini diberi peluang menjawat jawatan-jawatan yang terdapat dalam pentadbiran British. Maktab Perguruan Perempuan Melayu Melaka (1935). (Sumber: Arkib Negara Malaysia) Pada tahun 1935, Maktab Perguruan Perempuan Melayu Melaka ditubuhkan untuk melatih guru-guru perempuan. Kolej Melayu Kuala Kangsar, Perak (1905). Cerna Minda (Sumber: Koleksi DBP, 2017) Apakah tujuan penubuhan Kolej Melayu Kuala Kangsar? 159

Pembukaan sekolah vernakular Melayu Maktab Perguruan Sultan Idris (1922) diwujudkan dan aliran Inggeris, menyebabkan British khusus untuk melatih guru-guru Melayu. mendirikan beberapa buah maktab perguruan untuk melatih bakal guru sebelum (Sumber: Cheah Jin Seng, 2015. Malaya 500 Early dihantar untuk mengajar di sekolah. Pada Postcards. Singapura: Editions Didier Millet) tahun 1922, Maktab Perguruan Sultan Idris (Sultan Idris Training College) di Tanjung Malim, Perak dibuka. Sarawak Di Sarawak, terdapat lebih daripada 20 buah sekolah didirikan oleh mubaligh. Antaranya termasuklah St. Thomas (Kuching), St. Joseph (Kuching), Sekolah St. Paul (Banting) dan Anglican St. Agustine School (Betong). Sekolah St. Mary dan Sekolah St. Teresa ditubuhkan di Kuching untuk memberikan pendidikan kepada anak-anak perempuan. • Sekolah Melayu pertama (Sekolah Abang Sekolah St. Joseph, Kuching, Sarawak. Kassim) di Kampung Jawa, Kuching (1833). (Sumber: Koleksi DBP 2018) • Government Lay School (Sarawak National College) ditubuhkan di Kuching (1903). • Madrasah Melayu (Malay College) ditubuhkan untuk melatih orang Melayu menjadi guru sekolah dan Native Officer (1931). • Sekolah Cina ditubuhkan di Bau oleh orang Cina (1870). Sabah • Di Sabah pula, mubaligh Kristian mendirikan beberapa sekolah seperti Sekolah Rendah St. Mary dan Sekolah Lelaki St. Michael. • Selain itu, mubaligh Kristian juga membina sekolah untuk kanak-kanak perempuan. • SBUB membuka sekolah Melayu di Papar dan Kota Belud. Sekolah St. Mary Convent, Sandakan. (Sumber: Chai Foh Chin, 2007. Early Picture Postcards of North Borneo and Labuan. Kota Kinabalu: Opus Publications) Cerna Minda Keluarga Brooke di Sarawak dan pentadbir SBUB di Sabah enggan memajukan pendidikan anak Nyatakan ciri-ciri persamaan tempatan. Bincangkan penyataan ini. sekolah vernakular sebelum Perang Dunia Kedua. 160

Perkhidmatan Kesihatan Kedatangan buruh asing, pembukaan kawasan hutan, pembinaan petempatan baharu dan kekurangan air bersih menyebabkan merebaknya penyakit berjangkit. British membangunkan perkhidmatan perubatan untuk mengawal wabak penyakit tersebut. Negeri-negeri Melayu • Hospital kerajaan yang pertama dibina Hospital Taiping. di Taiping, Perak (1878). (Sumber: Koleksi DBP, 2016) • Pada akhir tahun 1890-an, British mendirikan hospital di Selangor, Negeri Sembilan, Pahang dan Kuala Lumpur (1904). • Hospital didirikan bagi merawat buruh- buruh asing yang bekerja di lombong dan estet. Di samping itu, penduduk tempatan juga mendapat manfaatnya. Institut Penyelidikan Perubatan (1900), Kuala Lumpur. • British juga menubuhkan Institut Penyelidikan Perubatan di Kuala (Sumber: Cheah Jin Seng, 2015. Malaya 500 Early Postcards. Lumpur pada tahun 1900. Singapura: Editions Didier Millet) • Sebahagian besar kerja penyelidikan saintifik ditumpukan kepada penyakit tropika, iaitu beri-beri dan malaria. • Kesannya, masyarakat telah berubah daripada rawatan menggunakan kaedah tradisional berasaskan alam semula jadi kepada rawatan moden. • Yap Kwan Seng, Kapitan Cina Kuala Hospital Tung Shin (1881) di Jalan Sultan, Kuala Lumpur. Lumpur telah membina Hospital Tung Shin (Pooi Shin Thong) di Jalan Sultan (1881). (Sumber: Cheah Jin Seng, 2015. Malaya 500 Early Postcards, Singapura: Editions Didier Millet) • Hospital persendirian lain dibina oleh Taukeh Loke Yew di Serendah dan Taukeh Loh Chin Keng di Sepang. • Di Pahang, hospital persendirian dibina oleh F.E. Maynard, kontraktor Syarikat Perlombongan Chong Heng Kongsi dan Pahang Consolidated Company and Blat Tin Mining Company. 161

• Pada tahun 1890-an, Sanitary Ibu Pejabat Sanitary Board (1911) di Kuala Lumpur. Board telah ditubuhkan untuk mengawasi kebersihan dan (Sumber: Cheah Jin Seng, 2015. Malaya 500 Early Postcards, kesihatan bandar Kuala Lumpur. Singapura: Editions Didier Millet) • Pada tahun 1911, Sanitary Board bertanggungjawab menjaga kebersihan bandar. • J a b a t a n K e s i h a t a n p u l a mengawasi aspek kesihatan penduduk bandar. Sarawak Hospital yang dibina di Kuching, Sarawak. • Pentadbiran Brooke membina (Sumber: Arkib Negara Malaysia) sebuah hospital di Kuching (1900) dan di Sibu (1913). Sabah • Sarawak Shell Oilfields Limited membina hospital di Miri. • Hospital Raja Brooke Memorial yang dibina pada tahun 1925 merupakan satu-satunya tapak penempatan kusta di seluruh Borneo. • William Hood Treacher, Gabenor pertama SBUB telah membina hospital di Kota Kinabalu, Sandakan, Beaufort, Tawau dan Kudat. • Perkhidmatan dispensari diwujudkan di Tambunan, Kota Belud, Sipitang, Keningau, Semporna, Pensiangan, Papar, Tuaran dan Ranau. Hospital pertama di Jesselton dibuat daripada binaan kayu. (Sumber: Chai Foh Chin, 2007. Early Picture Postcards of North Borneo and Labuan. Kota Kinabalu: Opus Publications) Bagaimanakah perkhidmatan kesihatan yang baik dan cekap dapat meningkatkan pertumbuhan ekonomi negara? 162

Pembinaan Penjara Negeri-negeri Melayu Setelah Francis Light menduduki Pulau Pinang, beliau memulakan langkah menjadikan pulau berkenaan sebagai pusat menempatkan banduan dari India. SHTI menjadikan banduan sebagai bekalan tenaga buruh murah untuk membina pelabuhan, bangunan, jalan raya, landasan kereta api dan penjara. Menjelang tahun 1790, banduan dari India telah ditempatkan di Fort of Cornwallis, Pulau Pinang. Dengan penubuhan Negeri-negeri Melayu Bersekutu, Penjara Taiping dijadikan pusat penahanan banduan hukuman lama bagi negeri Perak, Pahang, Negeri Sembilan dan Selangor. Sarawak Pada tahun 1803, British mendirikan Semasa pemerintahan Dinasti Brooke, Penjara penjara Cornwallis di Pulau Pinang Sibu dikenali sebagai Rumah Pasong. Rumah dengan menggunakan binaan konkrit, Pasong yang awal dibina pada tahun 1890. batu bata dan besi. Dari tahun 1918 hingga 1963, Rumah Pasong ditadbir oleh Pegawai Daerah. (Sumber: Koleksi DBP 2016) Sabah Semasa pentadbiran SBUB, penjara terawal dibina di Sandakan. Penjara ini ditadbir oleh Inspector of Prison yang juga merupakan Commisioner of Police. Selain itu, penjara dibina di Tawau, Kota Belud dan Tenom. Penjara Sibu, Penjara, mahkamah Sarawak. dan pejabat kerajaan di Kota Belud, Sabah. (Sumber: Koleksi DBP 2016) (Sumber: Khoo Kay Kim, 1981. Sabah History and Society. Kuala Lumpur: Persatuan Sejarah Malaysia) Kedatangan British membawa perubahan, khususnya dalam bidang pentadbiran. Dasar-dasar pentadbiran yang dilaksanakan membawa kesan ekonomi dan kesan sosial. Namun begitu, pentadbiran British hanya mementingkan keuntungan ekonomi, melindungi pemodal Eropah dan golongan kapitalis Barat tanpa memikirkan kebajikan masyarakat negara ini. Pembangunan ekonomi masyarakat tempatan tidak sekata hingga menyebabkan jurang perbezaan yang luas antara penduduk bandar dengan luar bandar. Kewujudan masyarakat majmuk dan kesan pengenalan pendidikan vernakular telah menyukarkan proses perpaduan kaum. Hal ini seharusnya menjadi iktibar kepada kita tentang kepentingan perpaduan dalam masyarakat berbilang kaum dan kepentingan sikap bermuafakat dalam memajukan negara pada masa depan. 163

Imbas Kembali Kesan Pentadbiran Barat Terhadap Ekonomi dan Sosial Pada akhir bab ini, saya telah mempelajari: Pengenalan Ekonomi Moden oleh Kuasa Barat di Negara Kita - Modal - Teknologi - Buruh - Skala Besar dan Bercirikan Eksport - Tanah Pentadbiran Barat Berkaitan dengan Ekonomi - Perundangan - Jabatan dan Agensi Kerajaan - Kewujudan Syarikat Perwakilan - Pewujudan Sistem Kewangan dan Insurans Kesan Ekonomi Akibat Pentadbiran Barat di Negara Kita - Pengangkutan - Kemudahan Pelabuhan - Telekomunikasi Kesan Sosial Akibat Perkembangan Ekonomi di Negara Kita - Perkembangan Bandar - Pembentukan Masyarakat Berbilang Kaum - Perkembangan Pendidikan - Perkhidmatan Kesihatan - Pembinaan Penjara Bab ini telah memerihalkan kesan pentadbiran Barat terhadap ekonomi dan sosial masyarakat tempatan. Kuasa Barat memperkenalkan sistem pentadbiran dan sistem ekonomi yang ternyata berbeza daripada amalan biasa masyarakat tempatan sebelum ini. Perubahan dapat dirasakan dalam sistem ekonomi dan sosial masyarakat tempatan yang merubah gaya hidup mereka. Namun begitu, perubahan ini telah menggugat kedudukan atau status quo raja dan pembesar tempatan yang sebelum ini menjadi tunjang utama pemerintahan masyarakat. Bab seterusnya akan memerihalkan kebangkitan penduduk tempatan menentang penjajahan oleh kuasa Barat. 164

PAK - 21 Aktiviti 1: Lawatan ke Galeri (Gallery Walk) Arahan: Murid bergerak atau berjalan di dalam kelas untuk: (i) Melihat dan membaca hasil tugasan yang dipaparkan. (ii) Berfikir tentang hasil tugasan tersebut. (iii) Berbincang dengan rakan-rakan kumpulan. Jabatan dan agensi kerajaan di atas telah wujud sejak zaman pentadbiran British. 1. Murid-murid dibahagikan kepada empat kumpulan utama. 2. Setiap kumpulan dikehendaki menghasilkan poster jabatan dan agensi kerajaan yang dinyatakan di atas. Maklumat yang perlu dicari: (a) Sejarah penubuhan. (b) Perkembangan jabatan dan agensi kerajaan. (c) Cabaran masa hadapan. Kumpulan 1 Jabatan Pertanian Kumpulan 2 Jabatan Kesihatan Kumpulan 3 Lembaga Getah Malaysia Kumpulan 4 Keretapi Tanah Melayu 3. Selepas poster siap dihasilkan, poster akan ditampal di dalam kelas. 4. Setiap ahli kumpulan akan bergerak dan membaca serta berbincang tentang semua poster tersebut. 1655

PAK - 21 Aktiviti 2: Bulatan dan Pandangan (Circle and Opine) Arahan: (i) Setiap murid akan mendapat nota perekat untuk membuat catatan dan melontarkan pandangan. (ii) Pusingan 1: Setiap murid bergerak dari satu stesen ke stesen lain dan melontarkan pandangan yang dituliskan pada nota perekat. (iii) Pusingan 2: Setiap murid bergerak dari satu stesen ke stesen lain dan membaca serta membincangkan pandangan lain. (iv) Sesi perbincangan atau ulasan daripada guru dan rumusan oleh murid. Stesen 1: Kereta api pada abad ke-18. Stesen 2: Kereta api zaman sekarang. (Sumber: Arkib Negara Malaysia) (Sumber: Express Rail Link Sdn. Bhd.) Secara berkumpulan, berdasarkan gambar di atas, lakukan aktiviti yang berikut: 1. Ceritakan apakah yang anda lihat? 2. Dengan menggunakan pelbagai sumber, bincangkan sejarah perkembangan pengangkutan kereta api di negara kita berdasarkan kronologi. Era Perkembangan 1900-an 1970-an 2000-an 3. Bagaimanakah industri pengangkutan kereta api membantu dalam pertumbuhan ekonomi negara? 4. Bandingkan ciri-ciri kereta api wap dengan kereta api elektrik. 5. Ramalkan bentuk pengangkutan kereta api pada masa hadapan. 166

Pemahaman dan Pemikiran Kritis 1. Mengapakah British memperkenalkan tanaman yang berikut menjelang abad ke-20? A. Peningkatan modal tempatan. B. Harga tinggi di pasaran dunia. Geta h C. Kemerosotan harga bijih timah. Kela pa S awit D. Kemasukan tenaga buruh murah. 2. Mengapakah pemodal Eropah menguasai perlombongan bijih timah pada abad ke-20? I. Sokongan pembesar. II. Buruh mencukupi. III. Teknologi moden. IV. Modal besar. A. I dan II B. I dan IV C. II dan III D. III dan IV 3. Apakah sumbangan H.N. Ridley terhadap perusahaan getah? A. Memberikan subsidi baja. B. Membawa masuk imigran luar. C. Memajak tanah peribumi untuk ditanami getah. D. Memperkenalkan sistem torehan tulang ikan hering. 4. Jadual yang berikut berkaitan dengan kemasukan buruh luar ke negeri-negeri Melayu. Abad Isu Awal abad ke-20 Pertambahan kemasukan buruh luar dari China dan India di negeri-negeri Melayu. Apakah kesan pertambahan tersebut? A. Kewujudan masyarakat berbilang kaum. B. Kemerosotan kuasa pembesar tempatan. C. Perkembangan pertanian sara diri. D. Petempatan setinggan bertambah. 5. Mengapakah British membina landasan kereta api di negeri-negeri Melayu? I. Memudahkan pentadbiran. II. Memajukan industri tempatan. III. Memenuhi desakan pembesar tempatan. IV. Memenuhi keperluan ekonomi. A. I dan II B. I dan IV C. II dan III D. III dan IV 167

Pemahaman dan Pemikiran Kritis 6. Gambar di bawah menunjukkan kapal korek pada abad ke-20. Berdasarkan gambar di atas, jawab soalan yang berikut: (a) Siapakah yang memperkenalkan teknologi melombong bijih timah di negara kita? (b) Nyatakan syarikat pelaburan bijih timah di negara kita pada tahun 1900-an. (c) Pada pendapat anda, mengapakah sektor perlombongan lebih memajukan negara kita? (d) Pada pandangan anda, bagaimanakah bekas tapak perlombongan boleh dimanfaatkan? 7. Apakah kepentingan Jabatan Hal Ehwal Cina dan Ordinan Buruh Kontrak yang diwujudkan oleh British? 8. Gambar di bawah menunjukkan Kolej Melayu Kuala Kangsar yang ditubuhkan pada tahun 1905. Berdasarkan gambar dan pernyataan di atas, jawab soalan yang berikut: (a) Mengapakah British menubuhkan institusi di atas? (b) Jelaskan kepentingan penubuhan institusi tersebut. 168

Cakna dan Cerminan Sejarah Nilai, Patriotisme dan Iktibar Sikap keterbukaan dan bersedia menerima perubahan amat penting untuk memajukan diri, bangsa dan negara. Pengaruh dari Barat memang tidak dapat dinafikan dalam kehidupan hari ini, namun begitu kita harus memelihara dan mempertahankan warisan tradisi yang membentuk masyarakat di negara kita. Sikap toleransi dan bijak dalam bertindak amat penting untuk mendepani cabaran pengaruh dari luar, bak kata pepatah, “umpama menarik rambut di dalam tepung; rambut tidak putus, tepung tidak berselerak”. Diri dan Keluarga Negara Kita hendaklah sentiasa bersikap Kita perlu bersikap positif dan bijak terbuka dalam menerima perbezaan menerima perubahan kesan pertumbuhan pendapat demi kebaikan pembangunan dan pemodenan ekonomi negara demi potensi diri. memastikan kelangsungan kegemilangan negara pada masa depan. Sistem perhubungan negara kita mula berkembang dengan adanya pembinaan landasan kereta api dan jalan raya pada tahun 1880-an. Pembinaan transit laju massa (MRT) menunjukkan kemodenan sistem perhubungan negara kita yang memberikan manfaat kepada rakyat. (Sumber: Perbadanan MRT) 1699

BAB Penentangan Masyarakat 7 Tempatan Mat Sator Tok Haji Abdul Sharif Janggut Rahman Masahor Limbong Dato’ Maharaja Lela Mat Salleh Yamtuan Antah Dato’ Bahaman Rentap Dol Said Potret lukisan pahlawan tempatan yang menentang kuasa British. Pahlawan Sinopsis tempatan. Gerakan kebangkitan menentang kuasa Barat di negara kita merupakan kesan 170 cetusan rasa tidak puas hati masyarakat tempatan terhadap hak mereka yang dinafikan oleh British. Matlamat mereka adalah untuk mengembalikan hak yang dirampas melalui pelbagai bentuk perjuangan. Perubahan pentadbiran yang diperkenalkan oleh kuasa Barat yang sangat berbeza daripada sistem pentadbiran tradisional sedia ada telah memberikan kesan terhadap kuasa pemerintah dan masyarakat tempatan. Kesannya, mereka bangkit dengan nekad mengusir kuasa Barat dari tanah air. Pada permulaannya, kebangkitan tersebut menampakkan kejayaan yang membanggakan. Namun begitu, akhirnya masyarakat tempatan terpaksa mengalah dengan kelebihan strategi dan teknologi yang digunakan oleh kuasa Barat untuk menewaskan kebangkitan tersebut.

Apakah yang akan anda pelajari? 1. Menerangkan matlamat dan bentuk penentangan masyarakat tempatan. 2. Menghuraikan sistem pentadbiran Barat yang memberikan kesan terhadap kuasa pemerintah dan kehidupan masyarakat tempatan. 3. Menilai penentangan masyarakat tempatan terhadap kuasa Barat. 4. Merumus kesan penentangan masyarakat tempatan. Apakah elemen kewarganegaraan dan nilai sivik yang anda dapati? 1. Menjelaskan kepentingan mempertahankan kedaulatan negara. 2. Menghuraikan kepentingan sifat bijaksana dalam mengatur strategi perjuangan. 3. Menghubungkaitkan kepentingan bermuafakat dengan kejayaan dalam perjuangan. 4. Menilai kepentingan menghargai perjuangan tokoh-tokoh tempatan sebagai wira. Dato’ Siamang Gagap atau Pendekar Siamang Gagap merupakan pahlawan Melayu yang menentang British di Negeri Sembilan. Nama sebenar beliau ialah Kahar bin Haji Mukmin, lahir di Kampung Repah, kemudian berpindah ke Seri Menanti. Beliau bertanggungjawab memimpin angkatan perang Seri Menanti menentang askar British dalam Perang Bukit Putus pada 25 November 1875. (Sumber: Muzium Negeri Sembilan) Kemahiran Pemikiran Sejarah yang anda dapati: 1. Memahami kronologi penentangan masyarakat tempatan terhadap British. 2. Membuat interpretasi faktor masyarakat tempatan menentang British. 3. Membuat imaginasi penentangan masyarakat tempatan terhadap British. 4. Meneroka bukti sistem pentadbiran Barat memberikan kesan kepada pemerintah dan kehidupan masyarakat tempatan. 5. Membuat rasionalisasi kesan penentangan masyarakat tempatan. 171

7.1 Matlamat dan Bentuk Penentangan Masyarakat Tempatan Pengenalan Campur tangan kuasa Barat di negara kita membawa perubahan kepada sistem pentadbiran tempatan. Perubahan tersebut menyebabkan masyarakat tempatan tidak berpuas hati kerana kehilangan hak dan kedudukan mereka. Oleh itu, mereka bangkit menentang kuasa British di negara kita melalui penentangan bersenjata, mencabar perjanjian dan sistem perundangan. Penentangan Masyarakat Tempatan Matlamat Perjuangan Bentuk Penentangan • Mempertahankan hak dan kedudukan • Penentangan bersenjata. pemerintah tempatan kesan daripada perubahan pentadbiran Barat yang • Mencabar perjanjian. merugikan mereka. • Menggunakan sistem • Mengembalikan dan mengekalkan sistem perundangan. pentadbiran tradisional sebagaimana yang sedia ada. • Menentang pentadbiran dan peraturan baharu yang menyusahkan hidup rakyat tempatan. Penentangan Bersenjata Perjuangan Menentang Penjajah Penentangan masyarakat tempatan terhadap British diketuai oleh golongan bangsawan tempatan, pembesar-pembesar tempatan dan pemimpin agama yang tidak berpuas hati dengan pembaharuan yang dibuat oleh British. Golongan ini menentang British dengan nekad melalui penentangan bersenjata. Di Terengganu, muncul tokoh dalam kalangan pemimpin agama. Mereka memperjuangkan masyarakat tani yang ditindas akibat pelaksanaan cukai Barat yang tidak mengikut syarak. 172

1. Abad Ke-19 (i) Penentangan Dol Said di Naning Latar Belakang Sebab Penentangan • Abdul Said bin Omar dikenali • Dol Said menentang bayaran sebagai Penghulu Naning Seri cukai hasil tahunan sebanyak Merah Raja Dol Said. 1/10 yang dikenakan oleh British • Beliau dilahirkan pada tahun terhadap Naning. 1773 dan berasal daripada • Beliau mendakwa Naning ialah suku Semelenggang. sebuah negeri yang merdeka. Dol Said Peristiwa Penentangan • Beliau bermuafakat dengan pemimpin Rembau dan mengadakan pakatan dengan orang Melayu dari wilayah yang lain untuk menentang British. Antaranya termasuklah Yamtuan Muda Raja Ali dari Rembau, Pembesar Seri Menanti, Penghulu Gemenceh, Dato’ Kelana Sungai Ujong, Penghulu Remai dan Rechat, Penghulu Linggi, Johol dan Ulu Muar. • Pakatan ini berjaya mengumpul kira-kira 4000 orang hulubalang Melayu untuk menentang British. • Pada tahun 1831, dalam Perang Naning Pertama, Dol Said dan pengikutnya berjaya mengalahkan British. • Permuafakatan Dol Said dengan pembesar Melayu lain tidak kekal lama. British berjaya memecahbelahkan pakatan tersebut. • Dalam Perang Naning Kedua pada tahun 1832, Yamtuan Rembau dan pembesar lain enggan memberikan bantuan kepada Dol Said. • British berjaya menakluki Taboh pusat pentadbiran Naning dan menyatukan Naning dengan Melaka. NEGERI SEMBILAN S. Linggi Bandar S.Jasin Alor Gajah Melaka JOHOR Taboh K e sang Ilustrasi Perang Naning SELAT MELAKA KPS Petunjuk Buat kronologi peristiwa penentangan oleh Kawasan Penentangan Dol Said di Naning. di Naning Peta Perang Naning (Sumber: Adaptasi daripada Arkib Negara Malaysia) Dol Said 173

(ii) Penentangan Yamtuan Antah di Negeri Sembilan Latar Belakang Yamtuan • Tunku Antah ialah anak Raja Radin Yamtuan Besar Negeri Antah Sembilan (1833-1861). SELANGOR JELEBU • Pada tahun 1875, Yamtuan Antah dilantik sebagai Yamtuan S. Langat Seri Menanti. ULU MUAR Sebab Penentangan S. L abu Salak SUNGAI UJONG TERACHI • Beliau menentang campur tangan British di Sungai Ujong kerana Labu S. Terachi Kepayang S. Muar menggugat kedaulatan bangsa. Rasah Ampangan • Beliau bimbang British akan meluaskan kuasa ke wilayah SERI di sekitarnya. MENANTI Peristiwa Penentangan JOHOL • Beliau memimpin 4000 orang pengikutnya menentang Dato’ Kelana Kg. Lukut S. Linggi REMBAUS. Rembau yang disokong oleh pasukan tentera British. LUKUT Pematang • British berjaya mengalahkan angkatan Yamtuan Antah di Paroi dan Pasir Bukit Putus. Simpang • Pada tahun 1876, baginda berunding dengan Gabenor Negeri-negeri Petunjuk MELAKA Selat, William Jervouis. Melalui rundingan tersebut, British melantik Jajahan Takluk Yamtuan Antah sebagai Yamtuan Besar Seri Menanti. Seri Menanti Peta jajahan takluk Seri Menanti dan kawasan pertempuran Yamtuan Antah pada tahun 1874. (Sumber: Adaptasi daripada Arkib Negara Malaysia) (iii) Penentangan Dato’ Bahaman di Pahang KELANTAN TERENGGANU U Latar belakang Cameron S.Tembelin g • Nama asalnya Abdul Rahman bin Imam Noh Highlands dan dikenali sebagai Dato’ Bahaman. PERAK Kuala JerSa.mTekai • Beliau dilantik sebagai pembesar Temerloh Lipis Ampai setelah kematian Orang Kaya Indera Segara. Raub Jerantut Kuantan LAUT CHINA Sebab Penentangan SELATAN • Beliau menentang British di Pahang kerana Bentong S. Semantan Maran Pekan hilang hak mengutip cukai dan pembinaan SELANGOR Temerloh S. Pahang balai polis oleh tanpa pengetahuannya. Lubuk Terua Petunjuk PAHANG Tempat-tempat berlakunya Dato’ Bahaman kebangkitan Pahang PPeteat2ag.mPeetanNuegnejriuPkahkaangnAtbeadmKpe-a19t:-KteawmaspanaPtenentangan berlakunya kebangkitan Pahang yang dipelopori oleh Dato’ Bahaman. Peristiwa Penentangan Dato’ • Pada tahun 1891, beliau melancarkan gerakan menentang British Bahaman dengan bantuan Tok Gajah (Imam Perang Rasul) dan Mat Kilau. Cerna Minda • Pada tahun 1894, Dato’ Bahaman dan pengikutnya menawan Kuala Mengapakah Dato’ Tembeling dan Jeram Ampai. Bahaman bangkit • British bertindak balas menghantar Kolonel Walker dan berjaya menentang British? menawan semula Jeram Ampai. • Dato’ Bahaman, Tok Gajah dan Mat Kilau berundur ke Kelantan dan Terengganu. Peristiwa ini menandakan berakhirnya Perang Pahang. 174

(iv) Penentangan Rentap di Sarawak Latar Belakang Sebab Penentangan • Nama asalnya Libau. • Rentap dituduh oleh James • Rentap bermaksud “penggoncang Brooke sebagai lanun. dunia”. • James Brooke menghapuskan • Beliau lahir pada tahun 1800. • Beliau juga digelar Raja Ulu dan petempatan orang Iban. Raja Darat Rentap • Merupakan pemimpin orang Iban di Sungai Skrang dan Sungai Saribas. Peristiwa Penentangan Rentap • Pada tahun 1853, Rentap menyerang kubu Brooke di Nanga Skrang. Dalam serangan ini Alan Lee, pegawai James Brooke terkorban. • Pada tahun 1854, James Brooke menyerbu kubu Rentap di Sungai Lang. Rentap mengundurkan diri ke Bukit Sadok. • Pada tahun 1857, Charles Brooke menggempur Rentap di Bukit Sadok. Rentap berjaya mengundurkan pasukan Charles Brooke. • Pada tahun 1858, Charles Brooke menggempur kubu Rentap di Bukit Sadok buat kali kedua. • Pada tahun 1861, Charles Brooke menyerang kubu Rentap di Bukit Sadok buat kali ketiga. • Rentap berundur ke Entabai, beberapa tahun kemudian beliau meninggal dunia. U Petunjuk LAUT Kubu James Brooke CHINA SELATAN Kubu Rentap S. Krian Kubu Rentap di Bukit Sadok BUKIT SADOK Batang Lupar S. Saribas S. Skrang LINGGA Ilustrasi kubu Rentap di Sungai Lang. Kubu Nanga Rentap merupakan pejuang sejati dan Skrang gagah berani. Beliau tidak pernah gentar menghadapi kekuatan tentera James SIMANGGANG Brooke sehingga titisan darah yang akhir. Semangat juang Rentap harus Lokasi kubu Rentap. dicontohi oleh generasi muda pada masa ini supaya bersemangat waja dan Cerna Minda sedia berkorban untuk mempertahankan Apakah nama sebenar Rentap? kedaulatan negara tercinta. 175

(v) Penentangan Sharif Masahor di Sarawak Latar Belakang Sebab Penentangan • Sharif Masahor ialah pembesar • K e w i b a w a a n S h a r i f Sarikei di kawasan Sungai Rajang. Masahor tergugat apabila • Beliau dilantik oleh Sultan Abdul Sarikei diletakkan di bawah pentadbiran Brooke. Mumin Brunei pada tahun 1849. • Beliau mahu mengusir James • Beliau berasal dari Kampung Igan. Brooke dan mengembalikan kuasa pembesar tempatan Sharif Masahor yang terjejas. Peristiwa Penentangan • Pada tahun 1860, Sharif Masahor mengadakan pakatan sulit dengan Dato’ Patinggi Abdul Gapur dan Pengiran Temenggung Hashim Jalil dari Sadong untuk menggulingkan Dinasti Brooke di Kuching. • Beliau mengajak orang Melayu dan Dayak menyertai pakatan tersebut. • Sharif Masahor menggunakan jalan laut untuk menyerang Kuching dari arah barat. • Dato’ Patinggi Abdul Gapur pula melancarkan serangan dari arah timur. • Brooke mematahkan serangan ini menggunakan kapal perang dan senjata moden. • Kedua-dua tokoh ini telah dibuang negeri oleh Brooke. 2. Abad Ke-20 Tok Janggut (i) Penentangan Tok Janggut di Kelantan Tok Janggut Latar Belakang Sebab Penentangan • Nama sebenar Tok Janggut ialah • Beliau menentang kekerasan pentadbiran Encik Abdul Haji Hassan bin Munas. Latiff, Ketua Jajahan Pasir Puteh. • Beliau lahir pada tahun 1853 • Beliau menentang peraturan cukai yang di Kampung Jeram, Pasir Puteh, diperkenalkan pada tahun 1915 yang mewajibkan Kelantan. petani membayar cukai tanah. • T o k J a n g g u t m e n d a p a t • Beliau bersemangat jihad menentang British. pendidikan pondok di Kelantan dan di Makkah. Peristiwa Penentangan THAILAND S. Golok LAUT CHINA SELATAN • Pada 29 April 1915, Tok Janggut mengadakan mesyuarat KELANTAN S. Kelantan di Kampung Tok Akib bagi memboikot pengenalan cukai Pasir Puteh Saring oleh British. • Tok Janggut merancang menyerang Pasir Puteh dan Petunjuk TERENGGANU mendapat sokongan daripada Haji Said, Penghulu Adam Tempat berlaku penentangan dan Che Ishak Merbol. terhadap British. • British menyerang Tok Janggut yang berkubu di Kampung Peta kawasan kebangkitan Tok Janggut menentang British di Kelantan. Dalam Pupuh Saring. British menyatakan Tok Janggut • Dalam pertempuran tersebut Tok Janggut terkorban. ialah penderhaka. Bersetujukah anda dengan pernyataan di atas? 176 Berikan hujah anda.

(ii) Penentangan Mat Salleh di Sabah Latar Belakang Sebab Penentangan • Mat Salleh atau Mohammad Salleh • Mat Salleh menentang tindakan SBUB dilahirkan di Inanam Sabah. yang mengambil alih hak memungut cukai • Beliau berketurunan Bajau dan Suluk. sehingga menyebabkan pembesar tempatan kehilangan kuasa. Peristiwa Penentangan • Mat Salleh cuba mengadakan rundingan • Pada bulan Julai 1897, Mat Salleh dengan SBUB, namun gagal. Sebaliknya, Gabenor Beaufort menganggap Mat Salleh menyerang pusat pentadbiran British mengancam kepentingan SBUB. di Pulau Gaya. Beliau membina kubu di Ranau. LAUT LAUT SULU • Pada bulan November 1897, Mat Salleh CHINA menyerang Ambong. SELATAN • Pada tahun 1898, Cowie mengadakan rundingan dengan Mat Salleh di Inanam Menggatal. Mat Salleh dibenarkan mentadbir daerah Tambunan. Ranau • Walau bagaimanapun, SBUB tidak menepati janji dan mengambil alih Tambunan pentadbiran Tambunan pada tahun 1899. • Pasukan tentera SBUB menyerang kubu SABAH Mat Salleh di Teboh, Tambunan secara besar-besaran. Mat Salleh Petunjuk LAUT SULAWESI • Pada tahun 1900, Mat Salleh gugur Lokasi penentangan Mat Salleh. dalam pertempuran di Tambunan. Lokasi penentangan Mat Salleh (iii) Penentangan Mat Sator di Sabah di Sabah. Latar Belakang Sebab Penentangan • Mat Sator merupakan orang kanan dan Ketua Leftenan • Memperjuangkan kedaulatan Mat Salleh yang bertanggungjawab melindungi kubu tanah air. Mat Salleh di Tibabar. • Beliau meneruskan perjuangan • Beliau juga pemimpin Kadazandusun di Tambunan. • Beliau turut dikenali sebagai Mat Jator. selepas kematian Mat Salleh pada tahun 1900. Peristiwa Penentangan Muzium Pahlawan Mat Sator. • Mat Sator membina kubu di Kampung Kapayan Lama Tambunan berhampiran kubu Mat Salleh di Tibabar. • Kubu ini dibina bertujuan melambatkan serangan British. • Pada tahun 1900, British berusaha menamatkan kebangkitan Mat Sator dan Mat Salleh. • Mat Sator dan pengikutnya berundur ke Sungai Sunsuron. • Pada bulan April 1900, Mat Sator berjaya menawan Kudat. Namun begitu, British menyerang balas yang menyebabkan beliau terkorban. Aktiviti Bina carta kronologi peristiwa penentangan Mat Salleh terhadap SBUB di Sabah. 177

Mencabar Perjanjian British campur tangan di negeri-negeri Melayu melalui pelbagai strategi dan disahkan melalui perjanjian yang dimeterai dengan pemerintah tempatan. Raja-raja Melayu menyedari bahawa kehadiran Residen dan Penasihat British bukan setakat memberikan nasihat tetapi cuba memerintah. Oleh sebab itu, muncul pemerintah tempatan yang cuba mencabar perjanjian tersebut. Latar Belakang Sebab Penentangan • Dato’ Maharaja Lela Pandak • Dato’ Maharaja Lela bangkit menentang British Lam ialah keturunan Daeng kerana Residen British mengambil alih kuasa Salili anak Raja Bugis yang Sultan, pengambilan hak mengutip cukai dan Residen berasal dari daerah Luwuk, British yang mencabuli adat resam orang Melayu. Sulawesi. • Dato’ Maharaja Lela ialah PAHANG Orang Besar Berlapan Perak S. Perak yang mentadbir Pasir Salak. Pulau Pasir Salak PERAK Pangkor Kuala Perak Dato’ S. Bernam Maharaja Lela SELANGOR Dato’ Maharaja Lela Petunjuk Kawasan Penentangan Dato' Maharajalela Peristiwa Penentangan • Pada 16 Oktober 1874, Sultan Abdullah dan pembesar Perak mengupah R.C. Woods, peguam dari Pulau Pinang untuk memansuhkan Perjanjian Pangkor. Namun begitu, usahanya gagal. • Rentetan itu, beberapa mesyuarat sulit diadakan antara Sultan Abdullah dengan pembesarnya bagi membincangkan pakatan menghapuskan J.W.W. Birch. • Pada 2 November 1875, J.W.W. Birch diiringi oleh Leftenan Abbott, Mat Arshad, jurubahasanya dan sepasukan tentera tiba di Pasir Salak untuk menampal perisytiharan mengambil hak memungut cukai oleh British. • Kesempatan tersebut digunakan oleh Dato’ Maharaja Lela dan pengikutnya untuk membunuh J.W.W. Birch. • J.W.W. Birch dibunuh pada 2 November 1875. • Pada tahun 1877, Dato’Maharaja Lela, Dato’Sagor, Pandak Indut dan Siputum dijatuhi hukuman gantung sampai mati oleh British. • Sultan Abdullah, Raja Ismail dan Ngah Ibrahim dibuang negeri. Pemeteraian perjanjian perlu dibuat secara berhati-hati. Bincangkan. 178

Menggunakan Sistem Perundangan Gerakan kebangkitan menentang sistem pentadbiran British di Terengganu berlaku pada tahun 1922, pada tahun 1925 dan seterusnya pada tahun 1928. Ciri yang menarik dalam gerakan Kebangkitan Tani di Terengganu ini ialah kebijaksanaan pemimpinnya menggunakan sistem perundangan dan agama untuk menentang peraturan baharu yang diperkenalkan oleh British. Latar Belakang Sebab Penentangan • Ketua gerakan Kebangkitan Tani ialah • H a j i A b d u l R a h m a n L i m b o n g Haji Abdul Rahman bin Abdul Hamid bin menentang pengenalan pentadbiran Haji Abdul Qadir atau Haji Abdul Rahman Barat di Terengganu dan menolak Limbong. undang-undang tanah yang berlawanan • Keluarganya berasal dari Patani dan dengan hukum syarak. Terengganu. • Beliau lahir pada tahun 1868 dan meninggal Setiu LAUT dunia di Makkah pada tahun 1929. CHINA SELATAN Peristiwa Penentangan • Haji Abdul Rahman Limbong memohon Kuala Terengganu Lesen Wakil (pleader) untuk menjadi wakil kepada tertuduh. KELANTAN Kuala • Beliau bertindak sebagai peguam bagi PAHANG Berang mewakili penduduk Ulu Telemong TERENGGANU menentang pihak kerajaan yang diwakili oleh renjer hutan. 0 10 20 30 • Kegagalan pihak peguam cara (pendakwa) Kilometer dan hakim menjelaskan pertanyaan Haji Abdul Rahman Limbong menyebabkan Petunjuk perbicaraan ditangguhkan dan berakhir Kawasan kebangkitan rakyat tanpa keputusan. Terengganu. • Akhirnya, perbicaraan ditamatkan dengan keputusan berpihak kepada Haji Abdul Peta 2i. Negeri Terengganu Kurun Ke 19: Kawasan yang terlibat Rahman Limbong. dengan penentangan • Apabila berlaku Kebangkitan Tani 1928, British menangkap beliau atas tuduhan Penduduk tempatan menghasut. menghadiri • Beliau dibicarakan dan dibuang negeri perbicaraan bagi ke Makkah. menyatakan sokongan kepada Haji Abdul Rahman Limbong. (Sumber: Arkib Negara Malaysia) Perjuangan menentang British yang dipimpin oleh golongan Kebijaksanaan bangsawan, pembesar tempatan dan pemimpin agama disokong dan keberanian oleh masyarakat tempatan demi mengembalikan maruah merupakan ciri utama bangsa dan kedaulatan tanah air. Keberanian, permuafakatan seorang pemimpin. dan kebijaksanaan mereka dalam menentang British Bincangkan. memberikan inspirasi kepada generasi muda kita pada masa ini supaya bersatu padu memperkasa maruah bangsa sekali gus memastikan negara kita tidak dijajah. 179

7.2 Sistem Pentadbiran Barat Memberikan Kesan Terhadap Kuasa Pemerintahan dan Kehidupan Masyarakat Tempatan Pengenalan Sistem pentadbiran Barat memberikan kesan kepada kuasa pemerintahan dan kehidupan masyarakat negara kita. Mereka kehilangan kuasa dari segi mentadbir dan hubungan luar, kuasa perundangan dan kuasa kewangan. Kesan Terhadap Kuasa Pemerintahan (i) Pentadbiran Tempatan Sarawak Negeri Sembilan • Bagi mengukuhkan kuasanya di Sarawak, Brooke melibatkan • British mula meluaskan kuasanya di Sungai penduduk tempatan dalam pentadbiran. Ujong pada tahun 1874 dengan menyebelahi pembesar tempatan, Dato’ Kelana. • Pembesar Melayu yang berpengalaman, misalnya Datu Patinggi, Datu Bandar • British menggugat kewibawaan dan mencabar dan Datu Temenggung dilantik kedudukan Yamtuan Antah. mentadbir Sarawak untuk memudahkan Brooke menghapuskan kebangkitan • British seterusnya menguasai Rembau, Jelebu pemimpin tempatan. dan Seri Menanti dengan cara menempatkan Pegawai Majistret dan Pemungut Hasil. • Menjelang tahun 1895, British menyatukan semua daerah dan membentuk Persekutuan Negeri Sembilan. Pahang Perak • Pembentukan daerah di bawah pentadbiran • Residen British yang pertama di Pemungut Cukai dan Majistret menyebabkan Perak ialah J.W.W. Birch. Beliau hilangnya kuasa pentadbiran pembesar di menggunakan tekanan supaya Sultan daerah masing-masing. Abdullah menandatangani surat pengisytiharan yang membolehkan • British memaksa Sultan Ahmad melucutkan Residen British mentadbir hasil negeri gelaran Dato’Setia Perkasa Pahlawan Semantan atas nama sultan. daripada Dato’ Bahaman. • Tindakan J.W.W. Birch menyebabkan • Tindakan British ini memalukan beliau Sultan Abdullah dan pembesarnya dan menyebabkan berlakunya kebangkitan kehilangan kuasa. menentang British di Pahang. Cerna Minda Apakah tindakan British yang menyebabkan pemimpin tempatan hilang kuasa? 180

Sabah Kelantan • Pentadbiran SBUB menggugat kedudukan Mat • Pembentukan jajahan dan Salleh, pembesar di hulu Sungai Sugut. pelantikan ketua jajahan sebagai pentadbir telah mengambil alih • Dalam satu rundingan antara Mat Salleh dengan kuasa pembesar. William Cowie, Mat Salleh dibenarkan mentadbir daerah Tambunan. • Pusat pentadbiran jajahan Pasir Puteh telah dipindahkan dari • Kemudian, SBUB memungkiri janji dengan Jeram ke Pasir Puteh. Engku mengambil semula Tambunan daripada penguasaan Besar Jeram hanya diberi Mat Salleh. Hal ini mencabar kuasa dan kewibawaan jawatan yang rendah, iaitu Tok Mat Salleh. Kweng Muda. Terengganu • B el i au k eh i l an g an k u as a, wibawa dan keistimewaan. • Pelantikan Penasihat British di Kuala Terengganu dan Engku Besar Jeram Tuan Ahmad Penolong Penasihat British di Besut dan Kemaman dan Tok Janggut menjalankan menggugat kekuasaan sultan dan pembesar. kempen menentang pentadbiran Hubungan luar negeri pula ditetapkan oleh British. baharu itu. (ii) Perundangan Tempatan Naning British berusaha melaksanakan undang-undang Barat di Naning. Tindakan British mencabar bidang kuasa penghakiman yang dimiliki oleh Dol Said dan mengganggu sistem perundangan Naning yang berlandaskan Adat Perpatih. Perak Pahang Pembinaan balai polis dan pelantikan Kapten Konflik antara Dato’ Bahaman dengan Speedy sebagai Penolong Residen di Larut British di Pahang menjadi lebih serius mengurangkan kuasa Menteri Ngah Ibrahim apabila British mendirikan balai polis mentadbir kerana beliau diminta menerima di Lubuk Terua. Tindakan British nasihat daripada Kapten Speedy. menyebabkan kedudukannya sebagai penguasa undang-undang tergugat. (iii) Kewangan Tempatan Perak Pahang Pembatalan pajakan pungutan Dengan pengenalan Pegawai Majistret dan Pemungut cukai dan larangan mengutip Hasil, Dato’ Bahaman dan pembesar lain yang berkuasa cukai oleh J.W.W. Birch di Semantan tidak dibenarkan memungut cukai. Mereka di Kuala Sungai Perak ditawarkan elaun bulanan yang sangat kecil. Misalnya, Dato’ menyebabkan Sultan Abdullah, Bahaman ditawarkan elaun $70.00 sahaja sebulan. Para Menteri Ngah Ibrahim dan pembesar Pahang tidak berpuas hati dengan elaun tersebut pembesar Perak terjejas dan membantah tidak akan mematuhi keputusan Majlis pendapatan mereka. Mesyuarat Negeri. Undang-undang tradisional terjejas dengan pengenalan sistem pentadbiran 181 Barat. Bincangkan.

Kesan Terhadap Kehidupan Masyarakat Kesengsaraan kepada Rakyat British memperkenalkan pelbagai jenis cukai terhadap tanah, hasil hutan dan tumbuh-tumbuhan. Contohnya, di Kelantan, Majlis Mesyuarat Negeri mengeluarkan perisytiharan sistem pungutan cukai baharu yang dikuatkuasakan pada 1 Januari 1915. Hal ini menjejaskan kehidupan penduduk tempatan. Cukai Terhadap Petani di Pasir Puteh Sebelum Pentadbiran British Jenis Cukai Kadar Cukai yang Dikenakan • Kutipan cukai berdasarkan jumlah Tanah 40 sen seekar hingga $1.20 keluaran. Pertanian ringgit seekar • Sekiranya hasil tanaman sedikit, maka cukai yang dikenakan adalah rendah. • Ta n a h y a n g t i d a k d i u s a h a k a n , dikecualikan daripada cukai. Selepas Kedatangan British Cukai Tanaman dan Kadar Cukai yang • Setiap penduduk mesti melaporkan Binatang Ternakan Dikenakan jumlah keluasan sawah padi yang Pokok durian 12 ½ sen sepokok dimiliki. • Setiap tanah yang mempunyai keluasan Pokok kelapa berbuah 3 sen sepokok 400 depa per segi dikenakan cukai sebanyak tiga kupang (30 sen) setahun. Pokok pinang 1 sen sepokok • Semua pemilik tanah diwajibkan membayar cukai. Sirih 5 sen sejunjung Lembu dan kerbau 20 sen seekor setahun Masalah Membayar Cukai Bercanggah dengan Nilai Tempatan • Penduduk Pasir Puteh, Kelantan • British melaksanakan beberapa perubahan menghadapi masalah membayar cukai baharu dalam pentadbiran yang bertentangan kerana pejabat bayaran cukai terletak dengan nilai tempatan. jauh dari tempat tinggal mereka. • Misalnya, penduduk Terengganu memerlukan • Bayaran cukai hanya boleh dijelaskan surat kebenaran untuk mengambil hasil semasa waktu pejabat. Penduduk yang hutan, membuka tanah untuk petempatan atau enggan membayar cukai ditangkap dan berhuma. didenda. • Cukai mesti dibayar di pejabat tanah. Mereka • Keadaan ini menyebabkan penduduk yang gagal mematuhi peraturan tersebut akan semakin benci kepada British. didenda dan jika gagal membayar denda akan dipenjarakan. KPS Rasionalkan tindakan British mengenakan cukai yang tinggi kepada penduduk tempatan. 182

Sarawak • Pada tahun 1894, D.J.S. Bailey, pegawai Brooke yang bertugas di Simanggang mengenakan cukai terhadap orang Iban di Ulu Batang Lupar. • Beliau mengeluarkan arahan memusnahkan rumah panjang yang dibina di kawasan sempadan Sarawak dengan kawasan Belanda di Kalimantan. • Orang Iban membantah paksaan supaya berpindah ke petempatan di sepanjang sungai utama kerana menjejaskan kegiatan tanaman pindah mereka. • Ketika memasuki sempadan dari kawasan pentadbiran Belanda, barang-barang yang dibawa oleh penduduk tempatan seperti tempayan dan tembaga dirampas oleh pegawai bertugas kerana gagal membayar cukai di samping dikenakan denda sebanyak 10 kati ($7.20). Sepatutnya barang mewah orang Iban tidak perlu dikenakan cukai. Cukai pula biasanya hanya dipungut di pusat pungutan di hilir sungai. Sabah SBUB memperkenalkan pelbagai jenis cukai yang membebankan rakyat. Cukai yang dikenakan oleh SBUB ke atas orang Murut. Jenis Cukai Kadar Cukai 1 ekar tanah $1.00 (Satu Dolar) Kawasan tanah yang melebihi 1 ekar $2.00 (Dua Dolar) Hak milik tanah bagi setiap 0.4 hektar 50 sen setahun Pokok kelapa yang menghasilkan nira 25 sen setahun Segantang beras 2 sen Tangkapan ikan besar $1.00 seekor Memelihara anjing $1.00 seekor Layanan Tidak Adil • Di Sabah, pentadbiran SBUB menindas orang Murut. Mereka dilarang membuka tanah baharu untuk pertanian pindah atau penempatan. Akibatnya, orang Murut kekurangan bekalan beras untuk makanan harian. • Orang Murut dikenakan bayaran menyukat tanah untuk menentukan sempadan. Suami isteri orang Murut dipaksa tinggal berasingan dan dipisahkan oleh aliran sungai. Setiap kali mereka ingin berjumpa dikenakan denda $1.00 Dolar. • Peraturan baharu ini menyulitkan kehidupan orang Murut. Sistem pentadbiran Barat mengancam kehidupan sosial Sistem pentadbiran Barat masyarakat tempatan. Kestabilan dan kemakmuran yang menyebabkan hak kehidupan dinikmati terjejas akibat tekanan yang diberikan oleh kita terjejas. Bincangkan. British. Oleh hal yang demikian, permuafakatan amat penting untuk memastikan perjuangan penentangan 183 ketidakadilan dapat dicapai.

7.3 Penentangan Masyarakat Tempatan Terhadap Kuasa Barat Pengenalan Masyarakat tempatan bangkit menentang British dengan menggunakan pelbagai strategi. Kebangkitan ini mempunyai kekuatan dan kelemahan. Pada peringkat awalnya menunjukkan kejayaan sebelum British bertindak balas dengan agresif menghapuskan penentangan masyarakat tempatan. Kekuatan Pada peringkat awal, pembesar tempatan mengecap kejayaan dalam usaha menentang kuasa Barat. Kejayaan ini dicapai melalui beberapa kekuatan strategi seperti muafakat, membina kubu pertahanan, penggunaan teknologi senjata dan perundangan. (i) Muafakat Dato’ Maharaja Lela • Pada 16 Oktober 1874, Sultan Abdullah, Ngah Ibrahim, Dato’ Maharaja Lela, Dato’ Sagor dan pembesar Melayu lain mengadakan pakatan sulit untuk menghapuskan J.W.W. Birch. • Pada 21 Julai 1875, satu mesyuarat penting diadakan di Durian Sebatang. Mereka yang hadir berjabat tangan dan mengangkat sumpah tidak akan memungkiri keputusan yang dicapai. • Pada 5 September 1875, mereka mengadakan mesyuarat di rumah Dato’ Sagor. Mereka bersumpah meminum air keris akan merahsiakan pakatan sulit itu. • Pada 12 September 1875, mereka mengadakan mesyuarat khas pada waktu malam di Istana Sultan Ismail di Belanja. • Setelah mengadakan tujuh kali mesyuarat, akhirnya mereka berjaya membunuh J.W.W. Birch di Pasir Salak. Sharif Masahor Pakatan kita berjalan lancar Dato’. Dalam • Berjaya menyerang Kanowit dengan bantuan Dato’ serangan di Kanowit orang kita berjaya membunuh dua orang pegawai British. Patinggi Abdul Gapur. • Pakatan itu berjaya membunuh dua orang pegawai British. • Brooke tidak dapat membuktikan beliau terlibat dalam pakatan tersebut. (ii) Kubu Pertahanan Tahniah, Dato’ Patinggi Abdul Gapur! Kubu pertahanan kita di Paroi telah jatuh ke tangan British. Sekarang kita perlu memperkukuh kubu Yamtuan Antah Bukit Putus sebagai kubu pertahanan terakhir. • Berjaya mematahkan serangan British pada peringkat awal Baiklah, Yamtuan. Kita akan lakukannya penentangan kerana kekuatan kubu di Paroi dan kubu Bukit dengan sebaik-baik mungkin. Putus. • Kedua-dua kubu semula jadi tersebut terlalu ampuh untuk ditembusi oleh British kerana terletak di atas bukit yang tinggi. • Terdapat halangan ranjau dan pokok tumbang di bahagian hadapan. • Kawasan kubu tersebut berbukit bukau dan dikelilingi oleh hutan tebal. Faktor alam semula jadi turut membantu dari segi pertahanan ketenteraan. Bincangkan. 184

Rentap Sudah dua kali serangan kita berjaya dipatahkan oleh • Berjaya mematahkan serangan Rentap. Kubu Bukit Sadok itu kukuh dan tinggi serta dilengkapi dengan meriam “Bujang Timpang Berang”. keluarga Brooke sebanyak dua kali, iaitu pada tahun 1857 dan Kita kumpulkan orang Melayu dan orang 1858 kerana keutuhan kubu Bukit Iban untuk menyerang Rentap. Kita juga Sadok. perlu gunakan meriam Bujang Sadok untuk • K ubu B ukit S adok terle ta k menghancurkan kubu Rentap di Bukit Sadok. di kawasan curam dan perbukitan yang tinggi. • Dikelilingi oleh hutan rimba dan bukit batu kapur. • Terdapat halangan kayu belian setebal dua kaki yang tidak boleh ditembusi oleh peluru. • Rentap juga menggunakan meriam “Bujang Timpang Berang” yang diperbuat daripada besi. Mat Sator • Mat Sator mempunyai kubu yang dikenali sebagai Kota Mat Sator yang terletak di Kampung Kapayan Lama, Tambunan yang terletak berdekatan dengan Kota Mat Salleh di Tibabar. • Kedudukan kota ini strategik kerana terletak di tebing Sungai Sunsuron yang membekalkan sumber air. • Kota ini menjadi pusat tinjauan kegiatan British. (iii) Persenjataan Dol Said • Beliau memperoleh bantuan angkatan tentera dari Rembau dan wilayah yang menjadi jiran Naning. • Angkatan tersebut menggunakan senapang jenis flintlock dan snider riffles ketika membuat serangan hendap terhadap tentera British. • Beliau juga menggunakan meriam kecil (lela rentaka) yang mudah dibawa ke medan pertempuran. Bagaimanakah strategi serangan hendap Cerna Minda berjaya menewaskan serangan British? Nyatakan senjata yang digunakan oleh Dol Said. 185

(iv) Perundangan Aktiviti Drama Haji Abdul Rahman Limbong Simulasikan peristiwa • Beliau memohon lesen pleader untuk membela para petani perbicaraan Haji Abdul Rahman Limbong Terengganu di mahkamah dengan menggunakan hujah di mahkamah. agama. • Beliau menyatakan bahawa tanah yang dikerjakan oleh mereka ialah “Hak Allah SWT” dan rakyat bebas mengerjakannya tanpa perlu membayar cukai. • Beliau berhujah, sistem percukaian yang diperkenalkan oleh British adalah berlawanan dengan hukum syarak. • Melalui perbicaraan tersebut, beliau menuntut hak mengerjakan tanah harus mengikut hukum agama Islam. Kelemahan Kebanyakan kebangkitan menentang British hanya dimenangi oleh masyarakat tempatan pada peringkat awal penentangan sahaja. Selepas itu, kebangkitan tersebut dapat ditangkis dengan mudah oleh British. Apakah kelemahan strategi pemimpin tempatan sehingga kebangkitan masyarakat tempatan menentang British mengalami kegagalan? (i) Penentangan Bersenjata Yamtuan Antah Pejuang Terbilang • British menggunakan meriam yang besar untuk menghancurkan kubu pertahanan Yamtuan Antah. • Yamtuan Antah juga kehabisan peluru dan kekurangan ubat bedil. • British berjaya menawan Paroi dan Bukit Putus. • Yamtuan Antah berundur ke Johor. Rentap Wira Bukit Sadok • B r o o k e b e r j a y a m e n e w a s k a n Rentap dalam serangan ketiga (1861). • B r o o k e m e n g g u n a k a n m e r i a m tembaga “Bukit Sadok” dan angkatan tentera yang lebih besar. • Brooke berjaya menawan Bukit Sadok. • Rentap berundur ke Entabai. KPS Imaginasikan dan ceritakan semula tentang serangan British terhadap Yamtuan Antah. 186

(ii) Ancaman Perundangan Barat British mengancam untuk Oleh sebab itulah kita menangkap petani-petani yang para petani mesti bersatu Haji Abdul Rahman Limbong Pejuang Masyarakat Tani Terengganu enggan membayar cukai. melawan British. Kebangkitan Tahun 1922 Mari sertai kami. Kita serang Ayuh, mari kita bersatu • Petani di Kuala Telemong menentang balai polis Kuala Berang dan melawan British! peraturan baharu dengan membersihkan bangunan kerajaan. tanah tanpa mengambil pas kebenaran. Beta difahamkan, adakah Tuan Haji telah menghasut Kebangkitan Tahun 1925 petani-petani itu supaya menentang undang-undang • Seramai 300 hingga 500 orang petani tanah yang diperkenalkan oleh British? berkumpul di Kuala Telemong dan membersihkan 200 ekar tanah milik Sultan Haji Abdul Tengku Nik Maimunah dan 400 ekar Sulaiman Rahman tanah kerajaan tanpa pas kebenaran. Limbong Kebangkitan Tahun 1928 • Berlaku Kebangkitan Tani di Marang, Kuala Telemong dan Kuala Berang • M er eka me ngisytiharka n peran g terhadap British, menduduki balai polis, menduduki bangunan kerajaan dan mengibarkan bendera merah di Kuala Berang. • HajiAbdul Rahman Limbong ditangkap. • Kemudian, beliau dibicarakan di Kuala Terengganu. • Beliau dijatuhi hukuman buang negeri ke Makkah atas kesalahan menghasut. Begini, untuk kebaikan semua pihak saya Ampun tuanku, tuduhan British itu tidak mencadangkan agar hakim mengenakan hukuman benar, tuanku. Patik tidak terlibat menghasut buang negeri ke Makkah ke atas Haji Abdul petani menentang British, tuanku! Rahman Limbong. Cerna Minda Ya. Lagipun beliau memang berhasrat untuk menghabiskan usianya dengan beribadat di Makkah. Apakah tindakan British Hukuman ini sudah pasti dapat meredakan kemarahan untuk menamatkan perjuangan Haji Abdul pengikut beliau terhadap British. Rahman Limbong? 187

(iii) Gagal Mentafsir Perjanjian Dato’ Maharaja Lela Pahlawan Melayu • Tindakan Sultan dan pembesar Perak untuk mencabar Perjanjian Pangkor menemui kegagalan. • Usaha membatalkan perjanjian ters ebu t p er lu men d ap at sokongan British. • Pembesar Melayu tidak diberikan masa yang cukup untuk meneliti Perjanjian Pangkor. Rancangan kita untuk membatalkan Perjanjian Rancangan untuk membatalkan Perjanjian Pangkor telah Pangkor menggunakan peguam tidak berjaya gagal. Baginda meminta kita memikirkan cara yang lain dilaksanakan, tuanku. untuk menghapuskan Residen British J.W.W. Birch. Apa, tidak berjaya? Dato’ Maharaja Lela, Kasihan Sultan Abdullah, kalau begitu kumpulkan pembesar kita untuk bermesyuarat J.W.W. Birch harus dihapuskan dengan bersama-sama beta bagi membincangkan apa-apa cara sekali pun. rancangan seterusnya. Mat Salleh Pahlawan Sabah (iv) Tipu Muslihat • SBUB menggunakan tipu muslihat Tok Janggut Pejuang Jihad untuk melemahkan perjuangan beliau. • British mendesak Sultan Muhammad • Dalam Rundingan Perdamaian Menggatal IV Kelantan supaya mengisytiharkan (1898), SBUB membenarkan beliau perjuanganTok Janggut dan pengikutnya mentadbir daerah Tambunan. sebagai penderhakaan terhadap Sultan • Pada tahun 1899, SBUB mengambil alih Kelantan. pentadbiran Tambunan. • Muslihat British ini berjaya menakutkan rakyat supaya tidak menyokong atau Bagaimanakah British boleh menyertai perjuangan Tok Janggut. memecahbelahkan permuafakatan dalam kalangan pembesar? Cerna Minda Bagaimanakah SBUB melemahkan perjuangan Mat Salleh? 188