Yapım Aşamaları 6 1 Sacayakların altına koyduğunuz Dört beş kişilik gruplar özdeş ispirto ocaklarını aynı anda oluşturunuz. Geniş cam kaba yakınız musluk suyu doldurunuz. 7 2 Eşit kollu terazi ve tartım takımı Bu işlem sırasında öğretmeninizden kullanarak 50 g, 100 g, 150 g su yardım isteyiniz. ölçünüz. Bu suları erlenmayerlere boşaltınız. 8 3 Erlenmayerlerdeki suların Erlenmayerlerin içindeki suların sıcaklıklarını termometre ile sıcaklıklarını ikişer dakika aralıklarla ölçünüz. ölçünüz. 4 9 Ölçüm sonuçlarını aşağıdaki Ölçüm sonuçlarını aşağıdaki tabloya kaydediniz. tabloya kaydediniz 5 Sacayakların altına koyduğunuz özdeş ispirto ocaklarını aynı anda yakınız 10 Erlenmayerlerdeki suların kaç dakika sonra kaynamaya başladığını aşağıdaki tabloya kaydediniz 49
Sonuca Varma 1. Erlenmayerlerdeki sulara eşit miktarda ısı aktarıldığı hâlde eşit süre sonunda suların sıcaklıklarının farklı olmasının sebebi nedir? 2. Hangi erlenmayerdeki su en geç kaynadı? Niçin? . 50
NOTLARIM 51
DDEENNEEYY ZZAAMMAANNII!! MADDEDEKİ SICAKLIK ARTIŞININ ISINMAYA ETKİSİNİ GÖZLEMLEYELİM Gerekli Malzemeler Yapım Aşamaları 2 adet 250 mL’lik erlenmayer, 2 1.İki erlenmayere koymak için eşit kollu terazi ile adet ispirto ocağı, tartım takımı, 200 g su tartınız. eşit kollu terazi, su, termometre, buz kalıpları (6 adet), 2 adet 2. Erlenmayerlere tarttığınız suyu koyunuz. sacayak, kronometre, çakmak 3.Erlenmayerlerdeki suların sıcaklıklarını ölçünüz. veya kibrit. Ölçüm sonuçlarınızı sonraki sayfada verilen tabloya yazınız. 4.Erlenmayerleri sacayakların üzerine yerleştiriniz. Sacayakların altına koyduğunuz ispirto ocaklarını aynı anda yakınız (Bu işlem sırasında öğretmeninizden yardım isteyiniz.). 5.Erlenmayerlerden birindeki suyu 3 dk., diğerindeki suyu ise 6 dk. ısıtınız. 6.Belirtilen süreler sonunda erlenmayerlerdeki suların son sıcaklıklarını ölçünüz. Ölçüm sonuçlarınızı sonraki sayfada verilen tabloya yazınız. 52
Sonuca Varma 1. Hangi erlenmayerdeki suyun içine koyduğunuz buz en kısa zamanda eridi? Sizce bu durumun sebebi nedir? . Yaptığınız deneyde, aynı maddenin özdeş kütlelerine farklı miktarda ısı aktarıldığında sıcaklık artışlarının eşit olmadığını gözlemlediniz. Bu nedenle maddelerin sahip olduğu ısılar da farklıdır. Eşit kütleli ve aynı tür maddelerden sıcaklık değişimi fazla olanın sahip olduğu ısı da fazladır. Deneyde farklı ısılara sahip sulara üçer adet buz kalıbı koyduk. Buz kalıplarının, ısısı fazla olan suyun içinde daha kısa sürede, az olan suyun içinde ise uzun sürede eridiğini gözlemledik. 53
HÂL DEĞİŞİMİ NOTLARIM 54
DDEENNEEYY ZZAAMMAANNII!! HÂL DEĞİŞİMİNİ GÖZLEMLİYORUM Gerekli Malzemeler Yapım Aşamaları Buz parçaları, beherglas, 1.Buz parçalarını beherglasa koyunuz. termometre, sacayak, ispirto 2.Beherglastaki buz parçalarının sıcaklıklarını ocağı, kronometre, çakmak veya kibrit, tel kafes. termometreyle ölçünüz. Ölçüm sonucunu aşağıdaki tabloya yazınız. 3.Tel kafesi sacayağın üzerine koyunuz. 4.Beherglası tel kafesin üzerine koyunuz. 5.Sacayağın altına koyduğunuz ispirto ocağını yakarak buz parçalarını ısıtınız (Bu işlem sırasında öğretmeninizden yardım isteyiniz.). 6.Buz parçalarının sıcaklığını 2 dakikada bir termometreyle ölçerek aşağıdaki tabloya yazınız 55
Sonuca Varma 1. Isıtılan buz parçalarının sıcaklığında nasıl bir değişim gözlemlediniz? 2. Isıtılan buz parçalarının sıcaklığının bir süre sabit kalmasının sebebi nedir? . Yaptığınız deneyde sırayla aşağıdaki olayları gözlemlediniz: • İspirto ocağından ısı alan buzun sıcaklığı arttı. •Buz, ispirto ocağından ısı almasına rağmen buzun sıcaklığı sabit kaldı. Bir süre sonra buz suya dönüştü. • İspirto ocağından ısı alan suyun sıcaklığı arttı. 1. aşamada buzun, 3. aşamada suyun ispirto ocağından aldığı ısı, maddenin sıcaklığını artırır. 2. aşamada buz hâl değiştirmektedir. Hâl değişimi esnasında, ısı almasına rağmen buzun sıcaklığı sabit kaldı. Çünkü hâl değişimi esnasında alınan ısı, buzu oluşturan taneciklerin daha hızlı hareket etmesini ve buzun tanecikleri arasındaki boşluğun artmasını sağlar Buzun sıcaklığı buz erirken sabit kaldığı gibi saf suyun sıcaklığı da su donarken sabit kalır. Saf su donarken bulunduğu ortama ısı verir. Saf suyun donarken verdiği ısı, sıcaklığında azalmaya sebep olmaz. Buradan saf maddelerin sıcaklığı hâl değişimi sırasında sabit kalır, sonucuna ulaşılabilir. 56
57
Sonuca Varma 1. Deneyin 1. aşamasında buz ve katı hâldeki zeytinyağının farklı sürelerde erimesinin sebebi nedir? 2. Deneyin 2. aşamasında beherglaslardaki buzların farklı sürelerde erimesinin sebebi nedir? . 58
Deneyde kütleleri eşit olan katı hâldeki buz ve zeytinyağını özdeş ispirto ocaklarıyla aynı anda ısıttınız. Maddeler tamamen sıvı olana kadar geçen sürelerin farklı olduğunu gözlemlediniz. Çünkü maddenin cinsi hâl değişimi için alınması veya verilmesi gereken ısının miktarını etkiler. . Deneyde farklı kütleli buzları özdeş ispirto ocaklarıyla aynı anda ısıttınız. Buzlar tamamen sıvı olana kadar geçen sürelerin farklı olduğunu gözlemlediniz. Çünkü maddenin kütlesi hâl değişimi için alınması veya verilmesi gereken ısının miktarını etkiler. Erime, donma ve süblimleşme hâl değişimleri gerçekleşirken kütlesi fazla olan maddeler daha fazla, kütlesi az olan maddeler ise daha az ısı alır. Donma, yoğunlaşma ve kırağılaşma hâl değişimleri gerçekleşirken kütlesi fazla olan maddeler daha fazla, kütlesi az olan maddeler ise daha az ısı verir. NOTLARIM 59
HÂL DEĞİŞİM GRAFİKLERİ Isınma Eğrisi Yukarıdaki şekilde kapalı bir kapta bulunan –20 °C sıcaklıktaki buzun 120 °C sıcaklıkta su buharı hâline gelinceye kadar ısıtılması gösterilmiştir. Bu esnada maddenin hâlinde ve sıcaklığında gerçekleşen değişimlerle ilgili aşağıdaki ısınma eğrisi çizilebilir. Isı alan bir maddenin sıcaklığındaki değişimi gösteren grafiğe ısınma eğrisi denir. 60
• Grafikte I. zaman aralığında buz, erime noktasına kadar ısınmaktadır. Buzun aldığı ısı, sıcaklığını artırır. • II. zaman aralığında erime gerçekleşir. Bu esnada kapta buz ve su karışımı vardır. Buz II. zaman aralığının başlangıcında erimeye başlar, II. zaman aralığı bittiğinde ise buzun tamamı erir. Bu aralıkta alınan ısı, buzun erimesi için harcandığından buzun sıcaklığı sabit kalır. • Grafikte III. zaman aralığında su, kaynama noktasına kadar ısınmaktadır. Suyun aldığı ısı, sıcaklığını artırır. • IV. zaman aralığında su kaynamaktadır. Bu esnada kapta su ve su buharı karışımı vardır. Su IV. zaman aralığının başlangıcında kaynamaya başlar, IV. zaman aralığı bittiğinde ise suyun tamamı su buharına dönüşür. Bu aralıkta maddenin aldığı ısı, suyun buharlaşması için harcandığından suyun sıcaklığı sabit kalır. • Grafikte V. zaman aralığında su buharı ısınmaktadır. Su buharının aldığı ısı, sıcaklığını artırır. SOĞUMA EĞRİSİİ Isı veren bir maddenin sıcaklığındaki değişimi gösteren grafiğe soğuma eğrisi denir. Yanda 380 °C sıcaklıkta bulunan cıvanın ısı vererek –50 °C sıcaklığa düşmesini gösteren soğuma eğrisi verilmiştir. Grafikte I. zaman aralığında 380 °C sıcaklıktaki cıva, 357 °C sıcaklığa kadar soğumuştur. Cıvanın verdiği ısı, sıcaklığını azaltır. 61
Grafikte II. zaman aralığında yoğunlaşma gerçekleşir. Bu esnada kapta sıvı ve gaz karışımı vardır. Cıva II. zaman aralığının başlangıcında yoğunlaşmaya başlar. II. zaman aralığı bittiğinde ise cıvanın tamamı sıvıya dönüşür. Bu aralıkta, cıva hâl değiştirdiği için cıvanın sıcaklığı sabit kalır. Grafikte III. zaman aralığında 357 °C sıcaklıktaki cıva, donma noktasına kadar soğumuştur. Cıvanın verdiği ısı, sıcaklığını azaltır. Grafikte IV. zaman aralığında donma gerçekleşir. Bu esnada kapta katı ve sıvı karışımı vardır. Cıva IV. zaman aralığının başlangıcında donmaya başlar, IV. zaman aralığı bittiğinde ise cıvanın tamamı katıya dönüşür. Bu aralıkta cıva hâl değiştirdiği için cıvanın sıcaklığı sabit kalır. Grafikte V. zaman aralığında –39 °C sıcaklıkta katı hâlde bulunan cıva, –50 °C sıcaklığa ulaşana kadar soğumuştur. Cıvanın verdiği ısı, sıcaklığını azaltır. 62
GÜNLÜK YAŞAMDA MEYDANA GELEN HÂL DEĞİŞİMLERİ Aşağıdaki sorunun cevabını çeşitli kaynaklardan araştırınız. Araştırma sonunda elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız. • Günlük yaşamda meydana gelen hâl değişimleri nelerdir? Bu hâl değişimleri ile ısı alışverişi arasında nasıl bir ilişki vardır? Kış mevsiminde yüksek dağların zirvelerine yağan kar, yaz mevsiminin gelmesiyle eriyerek suya dönüşür. Kar erirken bulunduğu ortamdan ısı alır. Bu nedenle karın eridiği zamanlarda havada bir miktar soğuma hissedilir. Buzdolabının buzluğundan çıkarılan dondurma, bulunduğu ortamdan ısı alarak erir. Kış mevsiminde pencere önüne koyduğunuz zeytinyağının donduğunu gözlemlediniz mi? Donmaya başlayan zeytinyağı bulunduğu ortama ısı verir. Bu nedenle zeytinyağını oluşturan taneciklerin hareketliliği azalır ve zeytinyağı katı hâle geçer. Kış mevsiminin gelmesiyle birlikte dere, göl ve nehirlerdeki sular havaya ısı vererek donar. Sıcak havalarda bazı esnaflar Ele dökülen kolonya buharlaşırken dükkânlarının önüne su serper. elden ısı alır. Serpilen su buharlaşırken havadan ısı alır. Böylece 63 havanın sıcaklığı azalır ve ortamda serinleme hissedilir. Elinize dökülen kolonya elinizden ısı alarak buharlaşır. Eliniz ısı kaybettiğinden serinlik hissedersiniz.
Havadaki su buharı atmosferde soğuk hava tabakalarıyla karşılaştığında ısı vererek yoğunlaşır. Yağmurun yağmasının sebebi, su buharının ısı vererek yoğunlaşması ve suya dönüşmesidir. Bazı sabahlar yaprakların ve dalların üzerinde çiy adı verilen su damlacıkları görülür. Çiy, yeryüzüne yakın yerlerdeki su buharının ısı vererek yoğunlaşması sonucu oluşan bir yağış şeklidir. Güvelerin kıyafetlere zarar vermesini Süblimleşen madde ısı alır. engellemek için kıyafetlerin arasına naftalin konulur. Naftalin, dış ortamdan ısı alarak katı hâlden doğrudan gaz hâle geçerek süblimleşir. Tuvaletlere ve banyolara konulan katı koku gidericiler de ısı alarak katı hâlden gaz hâle geçer. Bu olay süblimleşmeye örnektir. Havadaki su buharının ısı vererek gaz hâlden doğrudan katı hâle geçmesine kırağılaşma denir. Karın yağması kırağılaşmanın bir sonucudur. Kar yağarken su buharı dış ortama ısı vererek katı hâle dönüşür. Bu nedenle kar yağarken havanın biraz ısındığını hissedersiniz. Kırağılaşan madde ısı verir. 64
BÖLÜM SONU NOTLARIM 65
5.BÖLÜM SONU CANAVARI #DF7FB3 66
5.BÖLÜM SONU CANAVARI #DF7FB3 67
TÜRKİYE’DE KİMYA ENDÜSTRİSİ TÜRKİYE’DE KİMYA ENDÜSTRİSİNİN GELİŞİMİ Sizce aşağıdaki görsellerde verilen ürünlerin üretiminde hangi sanayi kollarının katkısı vardır? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla tartışınız. Kimya endüstrisi, ürettiği ve üretimine katkı sağladığı kimyasal ürünlerle beslenme, barınma ve sağlık gibi temel gereksinim alanlarıyla bilgisayar, telekomünikasyon ve biyoteknoloji gibi yüksek teknoloji gerektiren alanlara ham madde sağlayan bir endüstri koludur. Yukarıdaki görsellerde verilen ürünler kimya endüstrisinin ürettiği veya üretimine katkı sağladığı ürünlere örnektir. ARAŞTIRALIM SUNALIM Aşağıdaki sorunun cevabını çeşitli kaynaklardan araştırınız. Araştırma bulgularınızı arkadaşlarınızla paylaşınız. • Geçmişten günümüze Türkiye’de kimya endüstrisinin gelişimi nasıldır? 68
Günümüzde endüstri kuruluşlarının tamamına yakınında kimya endüstrisi alanındaki işletmelerin ürettiği ürünler kullanılmaktadır. Ülkemizde üretilen ürünlerin bir kısmı ülke içinde tüketilirken bir kısmı da dünyanın çeşitli ülkelerine satılmaktadır. Ülke ekonomisindeki belirleyici etkilerden biri ihracat sonucunda ülkeye giren döviz miktarıdır. Türkiye’ye giren dövizin bir kısmı kimyasal ürünlerin ihracatı ile elde edilmektedir. 20. yüzyılın başlarında Osmanlı Devleti’nde sabun, temizlik malzemesi vb. ürünler üreten birkaç tesis dışında, kimya alanında faaliyet gösteren başka tesis bulunmamaktaydı. Bu bakımdan ülkemizde kimya endüstrisinin geçmişinin çok fazla olmadığı söylenebilir. Cumhuriyetin ilanıyla birlikte kimya endüstrisi alanında ürünler üreten şirket sayısı hızla arttı. Bu şirketlerin başlıca faaliyet alanı patlayıcı, tarım kimyasalları, deterjan, matbaa mürekkebi ve tekstil boyası üretimiydi. Ülkemizde beş yıllık kalkınma planlarının uygulanmaya başlanmasıyla birlikte kimya endüstrisinin gelişimi de hızlanmıştır. 1960-1980 yılları arasında petrokimya, organik ve inorganik kimyasallar ve gübre üretimi gibi yüksek yatırım gerektiren alanlara kamu kaynaklarıyla büyük yatırımlar yapıldı. PETKİM ve TÜPRAŞ gibi büyük ölçekli kimya tesislerinin kuruluşu bu dönemlere rastlamaktadır. 1980’li yıllarda kimya endüstrisi daha da gelişmiş ve hem ithalat hem de ihracat miktarı artmıştır. Bu dönemde kimya endüstrisi özellikle otomotiv ve tekstil sektörlerinde ham madde ihtiyacının bir kısmını karşılamıştır. Ülkemizde kimya endüstrisi firmalarının büyük bir kısmı İstanbul, İzmir, Kocaeli, Sakarya, Adana, Gaziantep ve Ankara’da faaliyet göstermektedir. Günümüzde Türkiye’de kimya endüstrisinin ana ham maddesi, petrolden elde edilen ürünlerdir. Ülkemizde kimya sektörünün kullandığı ham maddelerin yaklaşık %70’i ithalatla karşılanmaktadır. Ülkemizde kimya endüstrisinin gelişmesiyle bu alanda istihdam edilen insan sayısı her geçen yıl artmaktadır Kimya endüstrisi, toplum ve ülke ekonomisine katkılarından dolayı hem resmî hem özel kurumlar hem de sivil toplum kuruluşları tarafından desteklenmektedir. Bu alanda faaliyet gösteren işletmelere teşvik, kredi ve tanıtım adı altında çeşitli destekler verilmektedir. 69
T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB), Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) kimya endüstrisi alanındaki işletmelerin gelişimine katkı sağlar. Aşağıda bu kurum ve kuruluşların logoları verilmiştir. Kimya endüstrisi alanındaki işletmeler bu kurum ve kuruluşlara başvurduğu ve projeleri kabul edildiği takdirde hibe desteği alabilmektedir. Hatta yeni açılan işletmelerin istihdam edeceği kişilerin primleri belirli bir süre devlet tarafından yatırılmakta, işletmelere ucuz enerji desteği sağlanmakta ve sınırlı bir süre için vergi alınmamaktadır. Bu sayede girişimcilere destek verilmektedir. Ülkemizde kimya endüstrisi alanındaki işletmelerin ham madde ihtiyacını karşılayan resmî/özelkurum ve kuruluşlar bulunmaktadır. Petrokimya Endüstrisi Genel Müdürlüğü (PETKİM), Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu (MKE), Gübre Fabrikaları Türk Anonim Şirketi (GÜBRETAŞ) ve Türkiye Petrol Rafinerileri Anonim Şirketi (TÜPRAŞ) bu kurum ve kuruluşlardan bazılarıdır. Bu kurum ve kuruluşlar tekstil, ambalaj, ilaç ve boya fabrikalarının ham madde ihtiyacını karşılayarak ülkemizdeki kimya endüstrisinin gelişimine katkı sağlamaktadır. Toplumdaki çeşitli sorunlarla ilgili kamuoyunu bilgilendirmek, çözüm önerileri üretmek için kurulmuş yasal topluluklar sivil toplum kuruluşu olarak adlandırılır. Çalışmalarını genellikle belirli bir alan üzerinde yoğunlaştıran sivil toplum kuruluşları oda, vakıf veya dernek adı altında faaliyet gösterir. Ülkemizde sivil toplum kuruluşları oldukça geniş bir faaliyet alanına sahiptir. Erozyonla mücadele etmek için faaliyet gösteren TEMA Vakfı, insanları sigara ve alkol gibi zararlı alışkanlıklara karşı bilinçlendirme çalışmaları yapan Yeşilay, deniz kıyılarının kirlenmesini önlemeyi kendine görev edinen Deniz Temiz Derneği ülkemizdeki sivil toplum kuruluşlarına örnektir. 70
Sizler de yaşadığı toplumun sorunlarını önemseyen ve vatanını seven bireyler olarak gelecekte sivil toplum kuruluşlarında görev alabilirsiniz. Ülkemizde kimya sektöründe çalışan işçiler, mühendisler, işletme sahipleri gibi bileşenlerin kurduğu birçok sivil toplum kuruluşu vardır. Bu sivil toplum kuruluşlarından bazıları Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği, Türkiye Plastik Sanayicileri Araştırma Geliştirme Eğitim Vakfı, Türkiye İlaç Sanayi Derneği, Türkiye Kimya Derneğidir. Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği kendi genel ağ adresinde kuruluş amacını özetle şu şekilde ifade etmektedir: • Bakanlıklar, üye firmalar ve üyesi olduğu Avrupa Kimya Federasyonu (CEFIC) arasında koordinatör olarak görev yapmak, • Kimya sektörünün sorunlarını siyasi otoriteler, bakanlıklar, resmî ve özel kuruluşlarda belirtmek ve sorunlara çözüm bulmaya çalışmak, • Kimya endüstrisine özgü can ve mal güvenliği, çevre ve insan sağlığı konularını içeren programları Türkiye’de yürütmek, • Seminer, konferans, eğitim ve benzeri toplantılar düzenleyerek nitelikli iş gücü yetişmesine katkı sağlamaktır. Aşağıdaki tablolarda ülkemizdeki kimya sektöründe 2018-2020 yılları arasında ihraç ve ithal edilen kimyasal ürünlerin bazılarının miktarları verilmiştir. Bu tabloları inceleyerek sonraki sayfada verilen soruları cevaplayınız. Tablo: Kimya Sektörü İhracatımız (Bin ABD $) Kimyasal 2018 2019 2020 Maddeler 8.447.379.000 4.715.173.000 Mineral yakıtlar / 5.809.572.000 Yağlar Eczacılık Ürünleri 1.310.090.000 1.430.666.000 1.826.051.000 Uçucu yağlar, 870.071.000 928.425.000 953.268.000 parfümeri ve kozmetik 6.971.826 6.634.730 6.804.501 ürünlri Plastik ve plastikten yapılan eşya 71
Tablo: Kimya Sektörü İthalatımız (Bin ABD $) Kimyasal 2018 2019 2020 Maddeler 28.295.039.000 41.731.207.000 28.295.039.000 Mineral yakıtlar / Yağlar Eczacılık Ürünleri 4.480.315.000 4.911.312.000 4.958.182.000 Uçucu yağlar, 1.353.916 1.261.362.000 1.160.537 parfümeri ve kozmetik ürünlri Plastik ve plastikten 13.101.243 11.800.061.000 11.738.194.000 yapılan eşya 1. Kimya sektöründeki ihracat ve ithalat rakamlarının 3 yıllık değişimine baktığınızda Türkiye’deki kimya endüstrisinin gelişimi ile ilgili ne söyleyebilirsiniz? 2. Tabloda eczacılık ürünlerinin hem ithalatının hem ihracatının azaldığını fark etmişsinizdir. Sizce bu durumun sebebi ne olabilir? 3. Tabloda bazı kimyasal ürünlerin 3 yıllık süreçte hem ithalatının hem de ihracatının azaldığını fark etmişsinizdir. Sizce bu durumun sebebi ne olabilir? Bir ülkenin başka bir ülkeden ürün almasına ithalat denir. Bir ülkede üretilen ürünün başka ülkelere satılmasına ise ihracat adı verilir. Tablolarda verilen ürünler incelendiğinde ürünlerin ithalatı için harcanan paranın, ihracatından kazanılan paradan daha fazla olduğu görülecektir. Bu, Türkiye kimya sektörünün ham madde ihtiyacını ithalatla karşıladığının bir göstergesidir. Fakat tablolarda bazı ürünlerin ithalatında azalma olduğu görülür. Buna göre ülkemizde 3 yıllık süreçte üretilen kimyasal ürünler ülkemizin ihtiyacının bir kısmını karşılamaktadır. 72
KİMYA ENDÜSTRİSİNDEKİ MESLEK DALLARI ARAŞTIRALIM SUNALIM Aşağıdaki sorunun cevabını çeşitli kaynaklardan araştırınız. Araştırma bulgularınızı arkadaşlarınızla paylaşınız. Kimya endüstrisindeki meslek dalları nelerdir? 73
Matbaanın icadından önce kitaplar, hattatlar tarafından elle yazılarak çoğaltılıyordu. Bir kitaptan fazla sayıda çoğaltılamadığı için kitabın başka ülkelere ulaşması zordu. Bu sebeple başka milletler buluşlardan ve yeni bilgilerden oldukça geç haberdar oluyordu. Matbaanın icadıyla birlikte kitap yazan hattat sayısı azalmaya, matbaacı sayısı ise artmaya başlamıştır. Bu örnekte olduğu gibi teknolojik gelişmeler, bazı meslek dallarının yok olmasına ve yeni meslek dallarının ortaya çıkmasına sebep olur. Sizce kimya endüstrisi geliştikçe gelecekteki yeni meslek dalları neler olabilir? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 74
BÖLÜM SONU NOTLARIM 75
6.BÖLÜM SONU CANAVARI #DF7FB3 76
#DF7FB3 77
ÜNİTE SONU DEĞERLENDİRME SORULARI 78
Aşağıda verilen 1-5 numaralı doğru-yanlış sorularındaki ifadeleri dikkatlice okuyunuz. Verilen yargının “DOĞRU” olduğunu düşünüyorsanız “D”, “YANLIŞ” olduğunu düşünüyorsanız “Y” seçeneğini işaretleyiniz. İFADELER DOĞRU YANLIŞ 1.Periyodik tabloya göre aynı gruptaki elementlerin kimyasal özellikleri benzerdir. DY 2.Periyodik tabloda yatay sıralara grup, düşey sütunlara periyot denir. DY 3.Mavi turnusol kağıdının rengini kırmızıya çeviren maddelere çamaşır sodası örnek verilebilir. D Y Y 〖 〗4.Sulu çözeltilerinde ortama H^+ iyonu veren maddeler asit, OH ^- iyonu veren maddeler bazdır. D 5.Ülkemizde mineral yakıtlar / yağ, plastik ve plastikten mamul eşyalar ve organik kimyasallar DY en az ithal edilen ürünlerdir. Aşağıda verilen 6-10 numaralı cümlelerdeki noktalı yerleri uygun kelime/ kelime gruplarıyla tamamlayınız. 6. Güneşte bırakılan karpuzun bir miktar soğumasının nedeni.................................olayıdır. 7. Kimyasal tepkimeler sonucu atom sayısı, atom cinsi ve.................................korunur. 8. Yanma, fotosentez, solunum, sindirim, mayalanma gibi olaylar.................................değişim örneğidir. 9. Mermere ve metallere etki ederek onların aşınmasını sağlayan maddelere...................denir 10. pH değeri 7 olan saf su gibi.................................maddelerde H+ miktarı ,OH- miktarına eşittir. 79
Aşağıda verilen 11-15 numaralı kavramların başına uygun açıklamaların bulunduğu harfleri yazınız. 11. ( )Öz ısı a. Bir maddeyi oluşturan taneciklerin toplam hareket 12. ( )Termometre enerjisine denir. 13. ( )Isı b. Alınan veya verilen ısının hesaplandığı alet. 14.( ) Kalorimetre kabı c. Maddelerin taneciklerinin ortalama hareket enerjisinin göstergesidir. 15. ( ) Isı alışverişi d.Sıcaklık ölçmek için kullanılan alet. e.Erime sıcaklığında bulunan 1 gram katı maddenin katı halden sıva hale geçebilmesi için gereken ısı miktarına denir. f. 1 maddenin 1 gramının sıcaklığını 1℃ değiştirebilmek için gerekli olan ısı miktarına denir. g. Farklı sıcaklıklara sahip cisimler birbirlerine temas ettiklerinde gerçekleşir. 16.Soru : Aşağıdakilerden hangisi bir fiziksel değişim örneğidir ? A ) B) C) D ) 80
17.Soru : Fatma okul sonrası eve gittiğinde annesinin çamaşır suyuyla yerleri sildiğini görmüştür. Ardından annesinin yanına gittiğinde ellerinin tahriş olduğunu ve öksürdüğünü fark etmiştir. Hemen annesini uyarıp temizlik malzemelerinin cilde zarar verebileceğini ve çok yüksek pH’ta olduğunu söylemiştir. Fatma’nın annesinin evde temizlik yaparken aşağıdaki tedbirlerden hangisini almasına gerek yoktur? A) Temizlik malzemelerini kullanırken eldiven takmalı ve cilde direkt teması engellenmeli. B) pH değeri çok yüksek olan örneğin çamaşır suyu gibi temizlik malzemeleri kullanılırken, maske takmaya özen göstermeli. C) Temizlik ürünleri kullanırken, ürün üzerindeki tehlike işaretlerine dikkat etmeli. D) Temizlik malzemesi yapılacak yerin kuru olmasına dikkat etmeli. 18.Soru : Türk Silahlı Kuvvetleri ve güvenlik güçlerinin savunma sanayisine dayalı çeşitli ihtiyaçlarını, azami yerli katkı ile düşük maliyetli ve kaliteli ürünlerle karşılayan kurumdur. 15. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu dönemine kadar inebilen tarihî bir geçmişe sahiptir. Savunma sanayi alanının yanı sıra sivil alanda da birçok ürünün ilk üretimini gerçekleştiren MKE, 1950’li yıllarda tek motorlu ilk Türk uçağı olan “UĞUR 44”ü üretmiştir. Yukarıda açıklanan ve ülkemizde faaliyet gösteren kurumun adı nedir? A) TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi (MAM) Kimya Enstitüsü B) Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu (MKE) C) Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü (BOREN) D) Roketsan 81
19.Soru : Berna , fen bilgisi dersinde asit ve bazları ayırabilmek için turnusol kağıdı , metil oranj gibi belirteçlerin yanında kırmızı lahana suyunun da doğal bir belirteç olduğunu öğrenmiştir. Berna eve geldiğinde başka doğal belirteçler var mı diye merak ederek araştırma yapmaya başlamıştır. Araştırmaları sonucunda kuşburnu, gül suyu , çilek gibi besinlerinde doğal belirteç olduğunu öğrenmiş ve belirtecin etkisini görebilmek için kuşburnu ile belirteç yapmaya karar vermiştir.Kuşburnunu sıcak suda kaynatıp suyunu süzmüş ve kuşburnu belirtecini hazırlamıştır. Kuşburnu belirtecinin kendi rengi açık kahverengi olup asitler ile açık kırmızı renk, bazlar ile koyu yeşil renk aldığını not etmiştir. Berna hazırladığı kuşburnu belirteci ile aşağıdaki maddeleri denemiş ve gözlemlemiştir. Bulaşık deterjanı Saf su Sirke Kabartma tozu 1 2 34 Açık yeşil Açık kahverengi kırmızı-pembe Yeşil Gözlem sonuçlarına göre yapılan yorumlardan hangisi yanlıştır? A) Sadece 3. Kaptaki çözelti elektriği iletebilir. B) 1.3. ve 4. Kaptaki maddeler elektriği iletebilir. C)2.çözelti kuşburnu belirtecinde renk değiştirmediği için pH 7 ve nötr olabilir. D) 1. Ve 4. Kaptaki maddelerin pH değerleri 7’den büyüktür. 82
20.Soru : Bildiğiniz gibi periyodik tablodaki elementler metal, ametal ve yarı metal olarak sınıflandırılmıştır. Yukarıdaki periyodik tabloda ise aynı sınıftaki elementler boyanmıştır. Buna göre aşağıdakilerden hangisi boyalı olan element sınıfının özellikleri arasında yer almaz? A İşlenebilir özellikte olduklarından tel ve levha haline getirilebilirler. B) Elektriği ve ısıyı iyi iletmezler, yalıtkan olarak da kullanılabilirler C)Kendi aralarında bileşik oluşturamazlar. “Alaşım “adı verilen homojen karışımları oluştururlar. D) Yüzeyleri parlak görünümlüdür. 21. Soru: Ayşe’nin öğretmeni dersin sonunda bütün sınıfa kimya endüstrisindeki meslek dallarını araştırmalarını ve haftaya getirmelerini istemiştir. Ayşe eve gelip dinlendikten sonra kimya endüstrisi alanında meslek dallarını aşağıdaki gibi araştırmıştır. 1. Petrol Mühendisi: Petrol mühendisleri, petrol, doğal gaz ve jeotermal enerjinin aranması, sondajı, üretimi, taşınması, depolanması ve işletilmesi ile ilgili konularda çalışmalar yapar. 2.Maden Mühendisi: Madenlerin bulunması çıkarılması ve zenginleştirilmesi konularında çalışma yapar. 3.Gıda Mühendisi: Bitkisel hayvansal üretim, tarımsal teknoloji, tarım makineleri, toprak bilimi, tarım ürünleri teknolojisi, bitki koruma vb alanlarında uğraş verir 4.Kimyager:Maddelerin kimyasal özelliklerini ve molekül yapılarını laboratuar ortamında inceler. Ayşe yukarıdaki kimya endüstrisi meslek dallarından hangisinin uğraştığı alan ve görevi yanlış yazmıştır? A) Petrol Mühendisi C) Gıda Mühendisi B) Maden Mühendisi D) Kimyager 83
22.Soru: Öğretmenleri Fen Bilimleri dersinde öğrencilerine maddenin hal değişimi ile ilgili bir deney yapacaklarını ve bu deneyi gözlemleyerek bir ısınma grafiği çizmelerini istemiştir. Öğretmen;Dilek, Buse, Mert ve Sedaya X sıvısını verip ısıtmaya başlamalarını ve sıvının sıcaklığını ölçerek gözlemlemelerini ardından sıvının ısınma grafiğini çizmelerini istemiştir. Dilek: ( T_1- T_2) ℃ aralığında madde gaz halinde bulunur. Buse:( T_2- T_3) ℃ sıvı halde bulunur. Mert:Madde 0-t_1 aralığında katı haldedlir. Seda: Maddenin kaynama sıcaklığı T_2 ‘dir. Yukarıdaki X maddesinin ısınma grafiğine göre hangi öğrencinin yorumu doğrudur? A) Dilek C) Mert B) Buse D) Seda 84
23.Soru MEHMET DEDENİN BİSİKLETİ Aslı ve ailesi yaz tatilini dedesinin köyünde geçirmeye karar verip yola çıkmışlardır. Aslı köye geldiğine çok sevinmiştir. Hemen dedesine sarılıp bahçeyi gezelim demiştir. Aslı, dedesiyle birlikte bahçeyi gezerken kullanılmayan eşyaların tutulduğu yerde bir bisiklet görmüştür ve çok şaşırmıştır. Dedeciğim bu bisiklete ne olmuş, neden rengi böyle? demiştir. Metinde bisikletin renginin değişmesine neden olan olay ne olabilir? Sizce bisikletin resimdeki hale gelmesi hangi değişim örneğidir? Birkaç cümle ile açıklayınız? 85
24.Soru 1.durum 100 g su Başlangıç Son Sıcaklık 200 g su 20 derece 50 derece 20 derece 38 derece 100 g su Başlangıç Son Sıcaklık 2.durum 100 g zeytinyağı 20 derece 50 derece 20 derece 63 derece (Not : Her iki durumda da özdeş ısıtıcı kullanılmıştır ve 5 dakika ısıtılmıştır) Filiz, her iki durumda da özdeş ısıtıcılar kullanarak bu deneyi gerçekleştiriyor.Sizde aşağıdaki soruları yukarıdaki bilgilere dayanarak yanıtlayınız. (Her iki durum için de bağımlı, bağımsız, kontrol değişkenlerinin her biri 1 puan 1x6 =6 puan, B ve C şıkları 6’şar puan. Toplam puan = 18 puan) A)1. Ve 2. durumdaki bağımlı, bağımsız ve kontrol değişkenlerini bulunuz. B)1.durumda,aynı sıcaklıklardaki suların 5 dakika özdeş ısıtıcılarla ısıtıldığında 100 g suyun son sıcaklığının daha yüksek olmasının nedeni olabilir? Birkaç cümleyle açıklayınız. C) 2.durumda, aynı kütledeki su ve zeytinyağı 5 dakika özdeş ısıtıcılarla ısıtıldığında zeytinyağının son sıcaklığının fazla olmasının nedeni ne olabilir?Birkaç cümleyle açıklayınız. 86
87
25.Soru Ali televizyonu açtığında Çin’de asit yağmurları yağdığını ve yağan asit yağmurlarının ormanlara ve pek çok tarihi esere zarar verdiği haberini izlemiş ve çok şaşırmıştır. Haberin ardından asit yağmurlarının nasıl oluştuğunu ve neden çevreye zarar verdiğini araştırmaya başlayan Ali aşağıdaki bilgileri edinmiştir: Fosil yakıtların yakılması ile karbon dioksit (CO2), kükürt dioksit (SO2), azot dioksit (NO2) gibi hava kirliliğe neden olan gazlar atmosfere yayılır. Bu gaz molekülleri, atmosferdeki su buharıyla karşılaşınca kimyasal tepkime meydana gelir ve kimyasal tepkimeler sonucunda HNO₃, H₂SO₄ ve H₂CO₃ gibi asitler oluşur. Havadaki bu asitler yağmur, kar ya da sis ile birlikte yeryüzüne iner. Bu olaya asit yağmuru adı verilir. Ali, asit yağmurlarına konutlarda ısınma amaçlı kullanılan fosil yakıtların, egzoz gazlarının, fosil yakıt kullanarak enerji üreten termik santraller vb neden olduğunu öğrenmiştir. Sizce Asit yağmurlarının oluşumunu azaltabilmek için hangi önlemler alınabilir? Bu önemlere üç örnek veriniz. 88
KAYNAKÇA Canva https://en.calameo.com/ https://www.blendspace.com/lessons MEB Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokul 8. Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitabı Sınıf İçi Öğrenmelerin Değerlendirilmesi dersi ders notları Not: Bu e- kitap tasarımında kullanılan görsel ve tasarımlar bize aittir. Periyodik cetvele yerleştirilen QR kodlar blendspace aracı kullanılarak tarafımızca yapılmıştır. Blendspace üzerinden fen bilimlerinin ilgili kazanımı kapsamında ilk 20 elemente dair öğrencilerin ilgilerini ve dikkatlerini çekmek için elementler hakkında video, makale, internet sitesi ve çeşitli görseller yerleştirilmiştir. Öğrenciler QR kodu okuttuklarında ilgili elemente ait bu içeriklere ulaşım sağlayabileceklerdir. Böylece e-kitap tasarımımıza dijital içerik eklemiş olmayı amaçladık. Ayrıca e- kitap tasarımımızın ünite değerlendirmesinde kullandığımız soruları soru yazma tekniklerini dikkate alarak bloom taksonomisine göre kazanımları sınıflandırıp tüm soruları kendimiz hazırladık. İlgili tablolalar ve kazanımlar e-kitap tasarımından ayrı gönderdiğimiz word dosyasında yer almaktadır. 89
Search
