การบิณฑบาต

ทาํ ความเขา ใจเรอื่ ง “การบณิ ฑบาต” โดย หลวงพอ พล

ความจรงิ การบณิ ฑบาตเปน เรื่องทไ่ี มสาํ คญั แตปจ จบุ ันกลายเปนเรือ่ งใหญและเรอื่ งสาํ คญั สาํ หรบั ชาวพทุ ธในเมอื งไทยไปซะแลว และบางอยา งก็ถงึ กับกลายเปน เรือ่ งท่ีถกเถยี งและมปี ญหา วนุ วายตามมามากมายทีเดียว ความจริงแลว แตแรกเรม่ิ เดมิ ทีนน้ั การบณิ ฑบาตของพระภกิ ษนุ ัน้ เปน เพยี งการเดินออกไปขออาหารจากชาวบานเพอ่ื ประทังชวี ติ ของพระภกิ ษุไปวันๆ เทาน้ัน ไมม ี อะไรพิเศษมากไปกวา น้ี และการบณิ ฑบาตน้ไี มเ คยตอ งทาํ ใหใ ครมปี ญหาหรือตอ งเดือดรอ นเลย แมก ารบณิ ฑบาตถือวาเปนเร่อื งใหญสาํ หรบั พระ เพราะถอื วาเปนอาชพี ในการเล้ียงชีวติ ของพระ เลยทเี ดียว แตใ นทางสงั คมดงั้ เดิมแลว การออกบณิ ฑบาตของพระน้นั ไมใชเ รอ่ื งใหญเลย เพราะการ บิณฑบาตไมเคยทาํ ใหช าวบานหรือใครในสังคมตอ งเดือดรอ น หรอื ตองมีปญหาเอามาถกเถียง วุน วายกนั แตอ ยา งใด เนื่องจากพระพุทธองคไดท รงบัญญตั ิกฎหรอื ระเบยี บ ท่ีแสนจะสงบเงียบและ เรยี บงา ย ใหกับพระภิกษุในขณะบณิ ฑบาตเรยี บรอยแลว และพระสงฆท ป่ี ฏบิ ัติดีทกุ ประเทศทั่ว โลกกป็ ฏิบตั ติ ามพระพุทธบญั ญัตินีส้ บื ทอดยาวนานมาจนถึงปจ จบุ นั นี้ ทมี่ าของคาํ วา ภกิ ษุ การเดนิ บณิ ฑบาตเพื่อเล้ยี งชวี ติ ของพระภกิ ษุน้ี จึงเปน ทม่ี าของนามหนงึ่ ในคําวา “ภิกษุ หรอื ภกิ ขุ” ซง่ึ แปลวา “ผขู อ” หรอื อีกนัยหนึ่งแปลวา “ผเู ห็นภยั ในสงั ขาร” แตก ารขอของพระน้ัน แตกตา งจากผูขออ่ืนๆ เพราะการขอหรอื การบิณฑบาตของพระน้ันตองไมทาํ ใหใ ครหรอื สังคมตอง เดือดรอน เนอ่ื งจากพระภกิ ษจุ ะตอ งเดนิ ไปโดยอาการอันสงบและสาํ รวม คอื สํารวมทงั้ กายและใจ การสํารวมนัน้ ไดแกค อยระวงั ไมใหเ กิดความกําหนดั หรอื เกดิ ความยนิ ดยี ินรายในขณะเมือ่ ตาเห็น รปู , หฟู ง เสียง, จมูกดมกลน่ิ , ลิน้ ลิ้มรส, กายสมั ผสั , ใจคิดนกึ การสาํ รวมทางตานับวาสาํ คัญมาก พระภิกษุจะตองไมเ ดนิ สอดสา ยสายตาไปมา หรอื ท่ี เรียกวา กวาดสายตา หรือแสดงอาการหลกุ หลกิ ลกุ ลลี้ ุกลน เปน ตน แตใ หเดินดวยอาการอนั สงบ หลบสายตาหรอื ทอดสายตาลงต่าํ ไมมองสูงเกินความจาํ เปน เมอ่ื จาํ เปน จะตองกวาดสายตาก็ให มองกวาดไปไดเพียงชัว่ แอกเกวียนโคเทา นน้ั (ประมาณ ๑๓๕ องศา) แตท ัง้ นแี้ ละทงั้ นน้ั ก็ตองปรบั ใหเหมาะสมกับกาลเทศะในปจจุบนั ดวย เชน เดินในเมืองที่มีรถมาก หรอื เวลาจะขา มถนนกต็ อง กวาดสายตามองรถทกี่ ําลังวงิ่ ดวยความเร็วสงู เพ่อื ไมใหเปน อนั ตรายในขณะขา มถนน เปนตน ซง่ึ เมื่อขา มถนนมาไดปลอดภยั แลว ก็พงึ สํารวมระวงั อายตนะตอ ไป การบิณฑบาตนั้น จะตองไมเ อย ปากขออาหารจากใครเด็ดขาด ใหเดนิ ไปเร่อื ยๆ เมื่อเห็นวา มีคนท่ีแสดงอาการวา จะให คอื ตอ งการจะตักบาตร กใ็ หเ ดนิ ไปหยดุ ขา งหนาผูน ัน้ แลวยนื ตรงดวย ความสงบสาํ รวม เปด ฝาบาตรเพื่อรบั อาหาร ในขณะรบั อาหารน้ันก็ใหพิจารณาถึงอาหารทกี่ ําลัง ตกลงไปในบาตรวา เปนเพยี งธาตุเพือ่ บาํ รงุ รางกายใหสามารถต้งั อยูไดเ ทานั้น ไมใหเ กิดความอยาก เรอ่ื งการบิณฑบาต 2

ในอาหาร หรือจะแผเมตตาไปยงั ผูตกั บาตรดว ยก็ได ใหร ับอาหารแตพอสมควร แลวปด ฝาบาตร และเดินตอ ไป ไมจ าํ เปน ตอ งใหพรหรือทองคาถาอนุโมทนา คําใหพรตอนบิณฑบาต เริม่ มมี าตอนไหน? ซึ่งตรงนี้เองท่ีกําลังเปน ทถี่ กเถยี งกนั มากวา การใหพรของพระบางรปู ขณะบิณฑบาตนนั้ ผิด พระวนิ ยั บัญญตั ขิ องพระพุทธเจาหรอื ไม? ขาพเจาเองน้นั ไดเ คยสงั เกตมาวา แตเดิมท่ีขาพเจา ได เหน็ มาต้งั แตเด็กจาํ ความไดน ั้น กไ็ มเคยเห็นพระภิกษรุ นุ เกาๆ ทา นใหพ รหรือทอ งคาถาอนโุ มทนา ในขณะบิณฑบาตแตอ ยางใด แตเพง่ิ จะมาเหน็ ในยุคนี้เอง ขาพเจา คาดวานา จะเรม่ิ มแี บบเปน ที่ นยิ มกนั ก็ประมาณเมอ่ื ป พ.ศ.๒๕๔๐ เปนตนมานีเ่ อง ซงึ่ เกิดจากเหตผุ ลกลใดก็ยงั ไมเปนท่ีแนชัด แตขา พเจาเชอื่ วา เกิดจากทพ่ี ระในเมอื งเลียนแบบพระธดุ งคบ างรูป (แตม หี ลายครั้งหลายหน) ที่ ทานผานเขา มาบิณฑบาตในเมอื ง แลว ทา นก็ใหพ รคาถาอนุโมทนาเปนภาษาบาลี ซ่ึงเปน ท่ีชนื่ อก ช่ืนใจของญาตโิ ยมผูตักบาตรเปนสว นมาก เพราะแตกอ นแตเดิมมาเมือ่ ตักบาตรพระแลว พระทาน กเ็ ดินจากไป ตา งคนตา งแยกยายกันไปเงียบๆ แตอ ยตู อ มากม็ ีพระธุดงคห ม ผา สกี รกั เขม ๆ ทา ทาง นาเล่ือมใสศรัทธาย่งิ นัก สะพายกลดและยา มมาบิณฑบาต แลว กลา วคาํ ใหศ ีลใหพ ร จงึ เปนท่ถี ูกอก ถกู ใจสาํ หรับญาติโยมคนไทยสวนใหญ ซง่ึ ปรารถนาตองการบุญ และความโชคดีเปนสริ มิ งคลใหกบั ตนเองหรอื การทํามาคา ขายอยูแลว ซ่ึงเมือ่ พระในเมืองหลายรปู เหน็ เขา ก็รูสกึ ขัดเขินและประกอบ กับตอ งการจะเอาใจชาวบา นดว ยวา พระในเมืองกใ็ หพรไดเ หมอื นกนั จงึ เกดิ การเลยี นแบบและ ตามอยา งกนั ขึน้ จนมมี ากมายและเกอื บจะกลายเปน ธรรมเนยี ม (ธรรมนิยม) ไปแลวในปจจุบัน พระบัญญัตเิ กี่ยวกับการแสดงธรรม คราวนเี้ รามาดูกนั วา การใหพรของพระในขณะบณิ ฑบาตนนั้ ผดิ พระวินยั หรอื ไม? ซ่งึ ตาม พระวนิ ยั หรอื พระพทุ ธบัญญตั ินน้ั กลา วเอาไวใ นธัมมเทสนาปฏิสังยุตท่ี ๓ มี ๑๖ ขอ วา ๑. ภิกษุพงึ ทาํ ความศกึ ษาวา เราจกั ไมแ สดงธรรมแกคนไมเปนไข ทมี่ ีรม ในมือ. ๒. ภกิ ษุพึงทําความศึกษาวา เราจักไมแ สดงธรรมแกค นไมเ ปนไข ที่มไี มพ ลองในมือ. ๓. ฯลฯ ... มีศัสตรา (ของมีคมสาํ หรับฟน แทง) ในมอื . ๔. ฯลฯ ... มีอาวธุ ในมือ. ๕. ฯลฯ ... สวมเขียงเทา . ๖. ฯลฯ ... สวมรองเทา. ๗. ฯลฯ ... ไปในยาน. ๘. ฯลฯ ... อยบู นที่นอน. เรือ่ งการบณิ ฑบาต 3

๙. ฯลฯ ... น่ังรัดเขา. ๑๐. ฯลฯ ... พนั ศรี ษะ. ๑๑. ฯลฯ ... คลุมศีรษะ ๑๒. ฯลฯ ... เราน่ังบนอาสนะตํ่า จกั ไมแ สดงธรรมแกคนไมเปนไขน งั่ บนอาสนะ. ๑๓. ฯลฯ ... เราน่งั บนอาสนะตํา่ จักไมแสดงธรรมแกคนไมเ ปนไขน ่งั บนอาสนะสงู . ๑๔. ฯลฯ ... เรายนื อยู จักไมแ สดงธรรมแกค นไมเ ปน ไขผนู ั่งอย.ู ๑๕. ฯลฯ ... เราเดินไปขา งหลัง จักไมแ สดงธรรมแกค นไมเปนไข ผูเดนิ ไปขางหนา . ๑๖. ฯลฯ ... เราเดินไปนอกทาง จกั ไมแสดงธรรมแกค นไมเปนไขผ ูไปในทาง. จะเหน็ ไดว า พระพุทธองค ทรงใหสทิ ธพิ ิเศษยกเวน ใหแกค นที่กําลงั ปวยมากมายหลายอยา ง และในหลายสกิ ขาบท คราวนี้เรามาดูเหตผุ ลวา ทาํ ไมพระพทุ ธองคจึงทรงบัญญัตพิ ระวนิ ยั เหลาน้ี สําหรบั พระภิกษขุ นึ้ มา การบัญญตั ิสกิ ขาบทหรือพระวินยั ข้นึ มานัน้ มีดวยกันหลายเหตุผล เชน เพอ่ื ปอ งกันการกําเริบของกเิ ลส, เพ่อื ใหอ ยูเปน สุขในปจจบุ นั , เพอ่ื ปอ งกนั ขอ ครหาตเิ ตียนจาก ชาวบา นหรือจากบณั ฑิตทง้ั หลาย เปน ตน แมเรือ่ งบางอยางจะไมไ ดผดิ ศลี ธรรมหรอื เปน บาปกรรม อะไร แตถ า ชาวบานสว นใหญหรอื บณั ฑติ เขาติเตยี น พระพุทธองคก็ทรงหา มไวดว ยเชนกัน ธรรมเนยี มการแสดงความเคารพ ประเดน็ จึงมาอยูตรงน้ี ซง่ึ เราจะเหน็ ไดวาเฉพาะพระวนิ ยั ทงั้ ๑๖ ขอ ท่เี กย่ี วกับการแสดง ธรรมของพระภิกษุท่ียกมานนั้ ขาพเจา เชือ่ วา เหตทุ ่ีทรงบัญญตั ขิ ึ้นไว กเ็ พื่อเปนการปอ งกันการครหา ติเตยี นจากวิญูชนในสมัยนัน้ เทาน้ันเอง โดยเราจะสังเกตไดจ ากวา ตามความจรงิ แลว การแสดง ธรรมไมว าจะเปน ในสถานทใี่ ด ในเวลาไหน กับบุคคลใดก็ตาม ลวนเปนเร่ืองดีท้ังน้ัน ไมไดเปนบาป เปนอกุศลเลย เพราะเปนการกลาวธรรมซึง่ นําไปสคู วามพนทกุ ข แลวเหตุใดพระพทุ ธองคจ งึ ทรง หา มแสดงธรรมดว ยเหตุ ๑๖ ขอ ดงั ท่กี ลา วมาแลว นน่ั ก็เพราะวา คนในสมัยนั้น (หรือรวมทั้งใน สมยั น้ี) ตางก็เห็นวาธรรมะเปน ของสงู แมพระมหากษัตริยเ วลาจะเรยี นธรรมจากครหู รืออาจารย ก็ ยงั ตอ งน่งั ต่าํ กวาครูอาจารย เวลาพระภกิ ษรุ ูปใดขึ้นเทศนาแมพระภกิ ษุรปู น้ันจะมีพรรษาแมเพียง ๑ พรรษา กส็ ามารถน่งั บนอาสนะท่สี งู กวา พระมหาเถระผบู วชแม ๑๐๐ พรรษาได เพราะถอื กันวา ผกู ําลังกลาวธรรมน้ันเปนผูท ่ีกาํ ลังยกพระธรรมเทศนาของพระพุทธองคข้นึ มาแสดง จึงเหมอื นกบั เรากําลงั ฟงธรรมจากพระพทุ ธองคโ ดยตรงฉันน้ัน ธรรมเนียมของพระภิกษุจงึ ยกใหธรรมะเปน ใหญ แมแ ตธรรมเนยี มทางโลกบางประเทศในสมัยกอนเชนไทยและจนี เมอื่ เวลาราชบุรุษนาํ พระ ราชสาสน หรือพระบรมราชโองการของพระมหากษัตรยิ มายนื อา นตอหนาคนทัง้ หลาย ทกุ คนก็ จะตองหมอบหรอื กราบฟง พระราชสาสนนน้ั แมจะเปนถึงพระบรมวงศานุวงศชั้นสูงเพียงใดกต็ าม จะเหน็ วา ธรรมเนียมนเ้ี ปน ที่ยดึ ถือและทาํ ตามกันมาโดยท่วั ไป ดังนนั้ พระพุทธองคจ ึงทรงบญั ญตั ิ เรอ่ื งการบณิ ฑบาต 4

วนิ ยั เก่ียวกับการแสดงธรรมทั้ง ๑๖ ขอนี้ เพ่ือยกใหธรรมเปน ใหญ และเพือ่ ไมใ หเ ปนที่ตเิ ตยี นจาก ชาวบา นหรือวญิ ูชนท้ังหลายทถี่ ือธรรมเปนใหญนั้นดวย คราวนีเ้ รามาดูกันวา แลวการใหพ รของพระภกิ ษบุ างรปู ในขณะบณิ ฑบาตน้นั ถอื วาเปน การ “แสดงธรรม” ตามพระวนิ ยั ขอ ที่ ๑๔ ไดหรอื ไม? เพราะตามธรรมเนียมของคนไทยเมอ่ื พระ กาํ ลงั ใหพร ญาติโยมกจ็ ะนั่งลงเพอื่ ใหต นเองตาํ่ กวาพระ แลว ไหวพนมมือรบั พรดวยความเคารพ โดยตามธรรมเนยี มของคนไทยถอื วาคนท่อี าวุโสกวา จะถอื วาสูงสง กวาผนู อย เวลาผนู อยจะทําอะไร จงึ ตองทาํ ตนเองใหต า่ํ กวาผอู าวุโสเสมอ เชน ผูใหญก็จะสอนเด็กวา เปนเด็กเปน เลก็ อยายืนคาํ้ หัว ผใู หญ เวลาเดนิ ก็อยาเดนิ เฉียดใกลผ ใู หญทีก่ าํ ลังนัง่ อยู เปน ตน แตธ รรมเนียมน้ีแตกตางจากใน หลายๆ ประเทศกม็ ี จึงไมสามารถเอามาเปน บรรทัดฐานได อยางเชนในชมพทู วีปแตเ ดมิ นนั้ การ ยนื ถอื วาเปนการแสดงความเคารพ และยังใชเ ปนธรรมเนียมอยางเปนทางการมาถึงไทยดวย เชน เมือ่ เวลาพระเถระผใู หญเ ดนิ เขา มาในที่ประชุม บรรดาพระภกิ ษุทอ่ี ยใู นท่ปี ระชุมจะตองลกุ ขนึ้ ยืน ตรงพนมมอื เพอ่ื เปนการแสดงความเคารพและแสดงการตอ นรบั และทุกวันน้กี ็ยงั ใชก ันอยู หรอื เวลาสมเดจ็ พระสงั ฆราชเสดจ็ เขามาในหองท่ีเรากําลงั นง่ั อยู เราก็จะตอ งรบี ลุกขน้ึ ยืนพนมมือเปน การถวายความเคารพ ถาเราน่งั เฉยอยจู ะถอื วา เปน การไมแ สดงความเคารพหรอื เพราะวาเราสงู สง กวา พระสงั ฆราช เชน มพี รรษามากกวา หรอื ในทางโลกเมือ่ เวลาพระมหากษัตริยท รงพระดําเนนิ เขามาในหองท่ีประชุม ทุกคนทกี่ าํ ลงั นง่ั อยใู นท่ีนัน้ จะตอ งลุกขนึ้ ยืนเพื่อเปน การแสดงถวายความ เคารพ เชนเดยี วกัน ดังน้ันจึงเหน็ ไดว าธรรมเนียมการยนื ในสมัยพุทธกาลน้ัน ถือกันวาผยู ืนน้ัน แสดงอาการเคารพผทู กี่ ําลงั นัง่ อยู ดงั น้ันถาพระภกิ ษยุ ืนแสดงธรรมใหกับผูท่ีไมเปนไขท่ีนัง่ อยู ก็จะ กลายเปนเหมอื นวา ไมเคารพในธรรมน้ัน จะเปนที่ติเตยี นและเส่อื มศรัทธาของมหาชนในสมยั น้ัน เอาได พระพทุ ธองคจงึ ทรงบัญญตั ิหามทงั้ ๑๖ ขอดว ยประการฉะน้ี แตธ รรมเนยี มการยนื แสดงความเคารพนั้น ใชก บั ธรรมเนยี มทเ่ี ปนทางการเทาน้ัน สว นใน ชีวิตประจําวนั ของชาวบา นในประเทศไทยน้ัน ยังคงถอื ธรรมเนียมการหมอบกราบ หรือผนู อยตอง ยอ ตวั ใหต่าํ กวาผูใหญเพ่อื เปน การแสดงความเคารพเหมอื นกับในสมยั โบราณอยู เมอื่ เวลาชาวบา น รับพรจึงนิยมนงั่ ลงหรอื ยอตัวลงต่ํา ดงั น้ันจงึ ไมตรงกับธรรมเนียมนยิ มของชาวชมพูทวีปในสมยั พทุ ธกาลเลย เพราะชาวชมพูทวีปถอื วา การยนื เปนการแสดงความเคารพ สว นชาวไทยถอื วาการ นัง่ คุกเขาหรอื ยอ ตัวใหตํ่ากวา เปนการแสดงความเคารพ ดังนัน้ ถาหากเราจะถอื เครงตามตัวอกั ษร ในพระวนิ ัยบัญญัตขิ อ ที่ ๑๔ นี้ โดยไมสนใจกบั วัฒนธรรมนิยมของคนไทยที่แตกตา งจากชาวชมพู ทวปี แลว และตองการหลกี เล่ียงมิใหผิดพระวินยั ขอ นีจ้ รงิ ๆ กต็ องใหย ืนทงั้ สองคน คือทั้งพระผู กําลังใหพ ร และโยมผกู าํ ลังรบั พร เรอื่ งการบิณฑบาต 5

แสดงธรรม คอื อะไร? คราวนีเ้ รากม็ าดกู ันวา แลว การใหพ รของพระภกิ ษถุ ือวา เปนการแสดงธรรมหรือไม? เราก็ ตอ งมาดูความหมายของคาํ วา “แสดงธรรม” กันกอ น การแสดงธรรมน้ันหมายถงึ การพดู หรอื กลา วธรรมกถาท่ีเปนคาํ สอนของพระพทุ ธองค หรอื เปนคติธรรมหรอื ถอยคาํ ท่ีสอนเกยี่ วกับการใช ชีวิตในทางเจรญิ เปนตน แตก ารกลาวใหพรของพระภกิ ษุ เชน “ขอใหญาติโยมจงมีความสุขความ เจรญิ ดว ยอายุ วรรณะ สขุ ะ พละ เทอญ” ดงั นี้ ไมจดั วาเปน การแสดงธรรมแตอยา งใด เพราะไม เขา ขา ยเปน ธรรมกถาเลย เปนเพียงการอวยชัยใหพ รแบบธรรมดาเทาน้นั แมว า จะกลา วเปนภาษา บาลกี ็ตาม แตถา แปลออกมาแลวไมใ ชธ รรมกถา ก็ไมถ ือวา เปนการแสดงธรรมเชนกนั สวนคาํ ให พรท่ีพระสว นใหญนิยมกันในปจ จุบันนี้ คือ คาถาอนุโมทนาเปนภาษาบาลี ตอน อภิวาทะนะสลี ิส สะ นจิ จัง ... ฯลฯ ... ซง่ึ แปลออกมาไดใ จความวา “ธรรมส่ีประการคอื อายุ วรรณะ สขุ ะ พละ ยอ มเจรญิ แกผมู ีปกตไิ หวกราบ ผมู ีปกตอิ อ นนอมตอผใู หญเปนนจิ ” ตรงนี้เองทยี่ ังเปน ที่ถกเถยี ง กันวา ขอ ความน้ีจัดเปนธรรมกถาหรอื ไม? พระผใู หญบางรูปกว็ า เปนธรรมกถา บางรูปก็วา ไมเปน ธรรมกถา แตเ ปนเพียงการใหพ รธรรมดาเทานั้น เพราะบาลบี ทน้ีนาํ มาจากบทอนโุ มทนาวิธี เวลา พระอนโุ มทนาบุญของชาวบานทมี่ าถวายอาหารทัว่ ไป ซง่ึ การถกเถียงยงั ไมเปน ทส่ี ิ้นสุดหรือชข้ี าด ไปได แตโ ดยความเห็นสวนตวั ของขา พเจาวาบาลีบทนี้ “อาจจะ” ถือวา เปนธรรมกถาได เพราะ ถอื เปน คาํ สอนธรรม แตข าพเจา ก็ไมข อชข้ี าดลงไปเชนเดียวกัน ทําอยางไรไมใ หผดิ พระพทุ ธบัญญัติ ดังน้นั หากพระภิกษตุ อ งการไมใหผ ิดพระวนิ ยั เพราะเกรงวาการกลา วคาถาอนโุ มทนาวิธี บางสวนบางตอน อาจจะถอื วาเปน การแสดงธรรมแลว ขา พเจาก็ขอแนะนาํ ทางออก ดังนี้ ขอ ๑. ไมต องใหพรขณะบณิ ฑบาต ไมต อ งเกรงวา ญาตโิ ยมจะเสอื่ มศรัทธา เพราะตาม ธรรมเนียมตัง้ แตดงั้ เดมิ ของไทยเราก็ไมเ คยเห็นพระใหพ รขณะบณิ ฑบาตเชน กนั ควรใหพรหลังจาก ฉันอาหารเสร็จแลว และควรแผเมตตาจติ ไปยงั ผูท่ถี วายอาหารทุกๆ คนดว ย ขอ ๒. ถา อยากใหพ รดวยบทคาถาที่คิดวา อาจจะเปน การแสดงธรรม ก็ตอ งบอกใหญ าติ โยมยนื รับพรหรือยืนฟง พรน้นั เพื่อเปนการยดึ ถอื ตามตัวอกั ษรในพระวินัยบัญญตั ิขอ ท่ี ๑๔ ขอ ๓. ถา หากพจิ ารณาแลววา คําใหพรของตนไมใ ชการแสดงธรรมแน ก็ใหพ รไดตามปกติ ตอไป เชน บทท่ีวา “สพั พะ พุทธานภุ าเวนะ สพั พะ ธัมมานุภาเวนะ สพั พะ สงั ฆานุภาเวนะ สะทา โสตถี ภะวนั ตุ เต” แปลวา “ดว ยอานภุ าพแหงพระพุทธเจาท้งั ปวง ดว ยอานภุ าพแหง พระธรรมท้ัง เร่อื งการบณิ ฑบาต 6

ปวง ดว ยอานภุ าพแหง พระสงฆท ้ังปวง ขอความสวัสดีทงั้ หลายจงมีแกท านทกุ เมื่อเทอญ” บทนี้ เปน การอวยชัยใหพรธรรมดา ไมใชเปนการแสดงธรรมแตอยา งใด เปนสมณะ ควรสาํ รวม การใหพรน้ันอาจจะใหพรเปน ภาษาไทยธรรมดาก็ได แตไ มค วรใหพ รดวยเสียงอันดงั เพราะ ดไู มสงบ ไมส ํารวม ไมเ รียบรอย และเปน อาการคลา ยกับคนขอทานท่ีรองเพลงขอบคุณผใู หทาน มากกวา เมื่อจะใหพรก็เพียงพึมพําเบาๆ พอใหญาติโยมไดยินเบาๆ กเ็ พียงพอแลว ไมควรใหพร แบบพเิ ศษเพ่ือเอาใจหรอื ประจบสอพลอญาติโยม เพราะเปน อาการท่ไี มเ หมาะสมกับสมณะผูรัก สงบ ท่ีตองการปฏบิ ัติเพื่อหลุดพนจากการยึดติดในลาภยศ และคาํ สรรเสริญเยนิ ยอใดๆ การตกั บาตรในคร้ังพทุ ธกาล ชาวชมพทู วปี แตเดิมน้ัน เม่ือเห็นพระภิกษุมาเดนิ บณิ ฑบาต เมอ่ื เขาทราบวา สมณะเหลา น้ี ไมไ ดป ระกอบอาชีพใด แตเ ปนผูปฏิบตั เิ พื่อขัดเกลาจติ ตนเองใหห ลดุ พนจากกเิ ลสทงั้ มวล เม่อื เขา เกิดศรทั ธาและอยากไดบ ญุ ดว ย เขากจ็ ะนาํ อาหารมาให ซึง่ อาหารที่นํามานัน้ จะมหี ลากหลาย รปู แบบ แลว แตฐ านะของผใู ห ถา เปนพระราชาหรือมหาเศรษฐี อาหารก็จะประณตี แตถา เปนของ ชาวบา นยากจนทว่ั ไป เขาก็จะนาํ อาหารทเ่ี ขากนิ กันน่นั เองมาให บางคนที่เขาเกดิ ศรทั ธาแบบ กะทันหนั คอื เห็นพระมาพอดแี ตไมไ ดเตรยี มอาหารไวตางหาก เขากจ็ ะนาํ อาหารในสํารับท่ีกาํ ลงั กนิ นั่นเองแบงมาให ซึง่ พระภิกษทุ กุ รปู กจ็ ะยินดีรับ ไมม อี าการรังเกียจใดๆ เลย เพราะธรรมเนียม ของเขาเปนอยา งน้นั เอง และพระก็ไมเ คยถอื ตัววาสงู สง กวาชาวบา นในฐานะอภิสิทธ์ิชนแตอ ยา งใด ทา นทาํ ตัวตามปกติ ไมสนใจวาใครจะเคารพหรอื ไมเ คารพ ใครจะไหวหรือใครจะดา ทานมเี มตตา ตอมนษุ ยทกุ คนเปนปกตอิ ยูแลว ไมม ียศ ไมมตี าํ แหนง ไมม หี ัวโขนใดๆ มาสวม ไปในทีไ่ หนกไ็ ม ตอ งการใหม ีคนมาคอยเอาใจ พนิ อบพิเทา ทานจึงมแี ตค วามโปรงเบาสบายท้ังกายและใจ แตในประเทศไทยเรา มีชาวพุทธเปนจํานวนมาก และเคารพศรทั ธาเทดิ ทูนพระสงฆม าก เกินพอดไี ปหนอ ย จนกลายเปนเหมือนวาพระเปนอภสิ ทิ ธิ์ชน หรอื เปนเหมือนเทวดาชนั้ สงู จน กลายเปน ทีร่ ังเกียจของบางคนทเี่ ขาไมศรทั ธาหรอื พวกนบั ถอื ศาสนาอื่นบางคน เขากจ็ ะมองวาพระ เปนกาฝากสังคมไปก็มี แมแตข าพเจาเองก็ขอสารภาพวา ตอนเปน หนมุ วยั รุนก็เคยคิดแบบนี้ เชน กัน และคิดวา ศาสนาเปน ของไมจ าํ เปนตอ งมใี นโลกกไ็ ด ซึ่งนน่ั เปน ความคิดของคนโงเ ขลาเบา ปญญาโดยแท เพราะเปนการมองศาสนาแตเพยี งเปลอื กนอก เหน็ แตเ พียงศาสนสถานและศาสน บุคคลเทานั้น แตไมเคยไดเ ขาใจในศาสนธรรมคาํ สอนของพระพทุ ธเจาเลย กวา ขา พเจาจะเขา ใจวา พระพทุ ธศาสนาท่ีแทจ รงิ คืออะไร พระพทุ ธศาสนาเกดิ มาในโลกนี้เพื่ออะไร พระพุทธเจาสอนอะไร เร่อื งการบณิ ฑบาต 7

กก็ ินเวลานานหลายปทเี ดียว เมื่อมองยอ นเวลาไปในตอนน้ัน จึงไดรวู าเราชา งมดื บอดเสยี จรงิ ๆ แต ขาพเจา ก็ยังนบั วา โชคดี ทไี่ ดหันมาศึกษาพระธรรมจนเขาใจ แตย ังมีอกี หลายๆ คนทยี่ ังไมเ ขาใจ และกจ็ ะไมเขาใจไปตลอดชีวติ ของเขา ซ่งึ ในสายตาของคนที่เขาใจอยางขา พเจา จงึ มองวาคน เหลาน้นี า สงสารโดยแท อาหารทีค่ วรนาํ มาถวายพระ อันทจี่ รงิ ขาพเจาอยากจะใชคาํ วา “นําอาหารมาใหพ ระ” มากกวาใชค ําวา “ถวายพระ” เพราะคาํ วาถวายเปน คาํ ท่ีคนไทยถือกันวา เปนคําสูง ใชสําหรับผสู งู ศกั ดิ์เทา น้นั แตใ นความจรงิ แลว ขาพเจาเหน็ วา พระไมใชผ ูส ูงศกั ดิ์ เพราะพระท่แี ทไ มม ียศศักด์ิ ไมถือยศศกั ด์ิ แมทางโลกเขาจะ สมมุตกิ นั ตง้ั ขึ้นขนาดไหนใหก บั ทานกต็ าม พระท่แี ทจรงิ ทา นก็ไมต ิดในสมมุติเหลา น้ัน (มแี ตพระไม แทเ ทา นั้นทยี่ งั ยึดติดอยู) ขา พเจาอยากใหค นไทยถอื เอาแบบอยางชาวชมพทู วปี เร่อื งการใหอ าหาร กบั พระภิกษดุ งั ท่ีไดเลาไปแลว คือ ใหต ามมีตามเกิด ไมจ ําเปน ตองใหอาหารทปี่ ระณีตเกนิ ความ จําเปนหรือเกนิ ฐานะของตน แมแ ตอาหารราคาถกู ก็นาํ มาถวายได ถา หากเรายงั กนิ อาหารแบบใด เรากถ็ วายอาหารแบบนัน้ ก็ได อยาใหต ัวเองเดอื ดรอนในการทาํ บญุ ใหท านเลย แตขาพเจากไ็ มวา อะไรและไมขัดศรัทธาหากทานเปน คนที่มศี รทั ธาแรงกลา ยอมถวายของดีๆ แมตัวเองจะอดอยาก ยากจน เพราะนั่นกแ็ สดงวาทานเปนคนทม่ี ีจิตใจสงู สง และมีศรทั ธาแกก ลา ขนาดน้ัน แตสาํ หรับคน ทวั่ ไปแลวขา พเจา ขอแนะนาํ วา ใหต ามมีตามเกิด พอดีตามฐานะไมใ หข ดั สนดกี วา คนไทยเราสวนมากเขาใจวา อาหารที่จะนํามาถวายพระนน้ั ตองเปน ของใหมและสด เทาน้นั เชน ขา วสุกก็ตองตกั มาจากหมอใหมๆ และตักจากขา งบนเทานัน้ แตใ นความเปนจรงิ แลว ไมจาํ เปนตองทําขนาดน้นั ก็ได ขอใหเ ปนขาวทไี่ มใชเ หลอื จากชามใครกเ็ ปน อันใชไดแลว แมข าวใน หมอ น้นั จะถกู คนอืน่ ตักเอาไปกินแลวกไ็ มเปนไร ดแู ตชาวชมพูทวีปเขากท็ ําอยางน้ีเชนกนั อาหาร ทคี่ วรนํามาถวายนนั้ ก็เปน อาหารที่ชาวบา นกินกันทั่วไป แตกม็ ขี อหามอาหารบางอยา งท่ีไมค วร นาํ มาถวายพระภกิ ษุ ยกตัวอยางเชน เน้อื ดบิ ท่ยี ังไมไ ดป รุงอาหาร และเน้อื ตอ งหา ม ๑๐ อยา ง คือ เนือ้ มนษุ ย เนื้อสุนัข เนื้อชา ง เนอ้ื มา เนอ้ื งู เนื้อหมี เนื้อราชสหี  เน้ือเสือตางๆ เปนตน พระภิกษุควรฉนั เนื้อหรือไม? เรอ่ื งการฉนั เนอ้ื ของพระภกิ ษนุ ี้ กย็ งั มีบางคนไมเขา ใจ และตาํ หนิวา พระเปน ผูปฏบิ ัตธิ รรม และสอนคนไมใหท ําผิดศีล แตทาํ ไมจงึ ยงั ฉันเน้อื ฉันปลาอยเู ลา ? ตรงนี้ตอ งทาํ ความเขาใจกนั กอน วา ตองไมล มื วา พระพุทธองคไ มไดท รงบัญญัติวินยั ขอใดๆ วา หา มภกิ ษฉุ ันเน้อื ฉันปลา ถา เราเช่ือ ในพระสัพพัญุตญาณของพระพทุ ธองค วาทรงบญั ญัตเิ ฉพาะในสง่ิ ทเ่ี หมาะสมเสมอ เราก็ตองเชอื่ เร่อื งการบณิ ฑบาต 8

วานั่นเปนเหตุผลที่ดแี ลว เหตุทพี่ ระพทุ ธองคไมท รงบญั ญัติหามพระภิกษฉุ นั เน้ือฉันปลา นั่นก็เปน เพราะวา พระภิกษเุ ลยี้ งชีพอยไู ดดว ยอาหารจากชาวบา น เมอื่ ตามปกติชาวบานเขากนิ สิ่งใดกัน และเม่อื เขานาํ มาถวายพระภิกษกุ ็ตอ งกินไปตามอยา งชาวบา นเขาดวย พระพุทธองคทรงตรสั วา “ภิกษุควรทําตนใหเ ขาเล้ยี งงาย” ตรงน้ีแหละเปน คําทีส่ ําคญั นกั เพราะเปน เหตุผลและคําตอบท่ี สมบูรณแลว แตทาํ ไมจึงยงั มคี นไมเขาใจและนํามาถกเถยี งกนั ไมรูจ กั จบสน้ิ กไ็ มท ราบ อาหารที่ชาวบา นนํามาถวายใหน ั้น เปนสิ่งท่ีไมมีชวี ิตแลว พระภกิ ษจุ ึงมองวา มันเปนเพยี ง ธาตุอาหารเพื่อใชห ลอ เลี้ยงรางกายเทา นนั้ เวลารบั บิณฑบาตจึงมคี าํ พจิ ารณาอาหารเอาไวท อ งหรือ ทาํ ไวในใจเสมอวา ส่งิ เหลา น้ีสักวา เปนธาตตุ ามธรรมชาติเทานั้น มิใหเกิดยินดใี นรส ไมใ หเกิดความ มัวเมาในอาหาร หรอื เพื่อใหอวนพี เปน ตน ดังนั้นจงอยา มองวาพระดีแตพูด คอื สอนคนไมใ หทํา ผิดศลี แตตวั เองก็ยงั ฉันเนอ้ื สัตวอยู พระพุทธองคท รงอนุญาตเนอ้ื ที่บรสิ ทุ ธ์โิ ดยสวน ๓ คือ ๑. เนอ้ื นั้น ภิกษุไมไ ดเห็นวา เขาฆามาเพือ่ ตน ๒. เนอ้ื น้ัน ภิกษุไมไ ดย ินวาเขาฆา มาเพ่ือตน ๓. เน้ือน้ัน ภกิ ษไุ มไดร ังเกียจวา เขาฆามาเพื่อตน ทรงอนุญาตใหฉันเน้อื แบบนีไ้ ด แตหากภกิ ษเุ ห็นหรือไดยนิ วา เขาฆามาเพ่อื ตน กห็ ามมิใหฉนั เนือ้ นนั้ หรอื ภิกษุเกิดอาการรังเกียจคอื สงสัยวา เขาฆา มาเพื่อตน ก็หา มมใิ หฉนั เชน เดียวกัน ในสมยั คร้ังพุทธกาล พระเทวทตั ไดเคยเขา ไปทูลขอใหพ ระพทุ ธเจาทรงบัญญตั ิสกิ ขาบท เพิม่ ขนึ้ มาหลายขอ หน่ึงในนน้ั ก็คอื ขอใหบญั ญัตวิ าหามภกิ ษุฉันเนอื้ และปลา แตพ ระพุทธองคก ็ไม ทรงอนมุ ตั ิตามคําขอทุกขอน้นั เนอื่ งดว ยเหตผุ ลดงั ที่ไดก ลาวมาแลววา ภิกษคุ วรทําตนใหเขาเลย้ี ง งา ย และทรงตรัสวา ภกิ ษุรปู ใดปรารถนาจะไมฉ นั เนื้อและปลาก็ใหทําไดตามเจตนาตองการ แตจะ ไมท รงหา มไปถึงภกิ ษทุ ั่วไปดว ย ก็เน่ืองดวยเหตผุ ลดังกลาวแลว ระวงั พระอลัชชี พระอลชั ชี คอื พระที่หนา ไมอ าย หรือ หนาดา นน่นั เอง ไดแกพ ระที่ทําผดิ พระวนิ ัยบญั ญัติ โดยไมล ะอายแกใ จ ซง่ึ ในปจจบุ นั นี้มพี ระอลชั ชีมากมาย เน่ืองดว ยเหตผุ ลหลายอยาง เชน อยากได ลาภ อยากไดเงนิ อยากไดส ักการะ อยากไดย ศ อยากไดตาํ แหนง เปนตน แมแ ตใ นขณะบิณฑบาต ก็มีพระอลัชชหี ลายรูปท่ญี าติโยมออกมาจะตกั บาตรให กบ็ อกวา ไมเ อาอาหารแตข อเปน เงินแทน หรือบางรปู กแ็ ขง็ แรงดี แตย ืนบิณฑบาตอยูกบั ท่ี คอยใหช าวบา นมาหยอนอาหารให พอไดม ากแลว กเ็ อาไปเทใหแ มคา เพือ่ เวียนนาํ มาหยอ นใหอกี วนไปวนมา แลว กร็ ับเงินจากแมคาสบายไป แตบาง ทกี ็ไมใชพ ระจริง แตเปนพระปลอม คือเปน คนธรรมดาที่ไปหาจวี รมาหม เอง เลยี นแบบพระเพอื่ หา เงินเทานั้น ถกู ตํารวจจบั ไดก ันอยบู อยๆ และมกี ันอยเู ร่อื ยๆ เรอ่ื งการบิณฑบาต 9

การขอของพระ ตา งจากการขอของขอทาน พระพทุ ธองคทรงบญั ญตั ิสิกขาบท หามพระภิกษเุ อยปากขอสิ่งของจากคฤหัสถ จึงจะเห็น ไดว าเวลาพระเดนิ บณิ ฑบาตจะไมม กี ารเอย ปากรอ งบอก หรอื รอ งขอชาวบา นแตอ ยา งใด ทา นจะ เดินไปเร่อื ยๆ ดวยอาการอันสงบและสํารวม เมอ่ื ใครเกดิ ศรัทธาอยากจะให กน็ ํามาใหเอง ใครไม อยากใหก ็ไมวาอะไร พระทานจะไมมกี ารมายืนคอย หรือแกลง มายืนเฉยหนาบา นเพอ่ื บีบบังคับให รําคาญหรอื อดึ อดั ใจแตอ ยางใด* ยกเวนวา เปน บา นทเ่ี คยนมิ นตไวเ ปน ประจําวาขอใหทานมารบั อาหารบิณฑบาตทุกวนั เมื่อเขาออกมาไมทนั พระทานก็จะยนื รอได แตท า นกจ็ ะไมรอ งบอกวา พระ มาแลว ทานจะยืนรอเฉยๆ แตถา มลี ูกศิษยมาดวยกอ็ าจใหล ูกศิษยร องบอกได แตถาไมใ ชคนท่ีตัก บาตรประจาํ แลว พระทา นจะไมมีการไปยนื รอเด็ดขาด เพราะจะเปนการผิดพระวินัยบัญญตั ทิ ันที ทานตองเดินไปเรอื่ ยๆ เม่อื เห็นใครแสดงอาการวาจะให ทา นจงึ จะแวะเขาไปหา พระพุทธองคท รงอนุญาตใหพระภิกษสุ ามารถเอย ปากขอสิง่ ของจากคฤหสั ถ (ชาวบา น) ได ในบางกรณี คอื ๑. คฤหัสถคนนั้นเปนญาตกิ บั ภิกษุผขู อ ๒. คฤหัสถคนนน้ั ไดเคยปวารณาไวก ับภกิ ษุนนั้ (เคยบอกกับพระรูปนน้ั ไววา ถาพระคณุ เจา ตอ งการอะไรก็บอกได จะจัดหามาให ฯลฯ...) ถาหากไมเ ปน ไปตามกรณีน้ี คือภิกษุขอสิ่งของกบั ผไู มใ ชญ าติ ไมใ ชป วารณา ก็จะผดิ พระ วินยั บญั ญตั ดิ งั กลาว ดงั น้ันขอใหพุทธศาสนกิ ชนผมู ีปญญา จงพจิ ารณาและวเิ คราะหข อ เขยี นของ ขา พเจา แลว ทําตนใหเ หมาะสมกบั กาลและเหตอุ ันควรเถดิ . ผเู ขยี น : หลวงพอ พล ๗ มิถุนายน ๒๕๕๔  .......................................................................................................................................................... * ยกเวนวา เปน การเสด็จไปโปรดสัตวข องพระพุทธเจา ใหกับผูท ่ีมบี ุญญาบารมี แตก ําลังจะหลงผดิ หรือถูกกิเลสครอบงํา ทานก็ จะเสดจ็ ไปทรมาน หรอื เพือ่ ใหเขาเกิดศรทั ธา เปนตน เร่อื งการบณิ ฑบาต 10