ทำอย่างไรอนามัยดี

สำนกั อนามัยสิง่ แวดลอ้ ม กรมอนามัย ประโยชนข์ องนำ้ ดื่ม 1. เป็นตัวนำอาหารไปเลี้ยงกล้ามเนื้อส่วนต่างๆ และนำของเสีย ออกจากกลา้ มเน้อื น้นั ๆ ขับถ่ายออกมาในรูปของเหง่ือและปสั สาวะ 2. ช่วยเสริมสร้างและซ่อมแซมส่วนท่ีสึกหรอของกล้ามเน้ือ หล่อล่ืนไขข้อต่างๆ ของร่างกาย ช่วยในกระบวนการย่อยอาหาร ช่วยให้ โลหติ ไหลเวียนทั่วร่างกาย 3. ช่วยรักษาและควบคุมอุณหภูมิของร่างกายให้เป็นปกติ หาก ร อ้ นเกนิ ไปจะระบายความร้อนออกมาในรูปของเหง่อื จะเห็นได้ว่า น้ำมีคุณค่าอนันต์ แต่ก็มีโทษมหันต์ได้เช่นกัน เพราะน้ำเป็นตัวนำเช้ือโรคมาสู่คนได้ ดังนั้นจึงต้องระมัดระวังโรคที่เกิด จากนำ้ เปน็ สือ่ 43 ������������1-70.indd 43 3/5/12 2:38:43 PM

คมู่ อื ประชาชน รไู้ วเ้ รื่องใกลต้ ัว…ทำอย่างไรอนามัยดี โรคท่ีเกิดจากน้ำเป็นสื่อ หมายถึง โรคท่ีเกิดขึ้นโดยการนำของน้ำ ซึ่งมีสิ่งต่างๆ เจือปนอยู่ ส่ิงที่เจือปนนี้อาจจะเป็นแบคทีเรีย จุลินทรีย์ท่ีเป็น อันตราย หรือสารเคมีที่เป็นพิษ ซ่ึงปนเป้ือนอยู่ในน้ำเกินมาตรฐานกำหนด โรคที่เกิดข้ึนมักจะเป็นโรคเก่ียวกับระบบทางเดินอาหาร เพราะน้ำอาจ ปนเปื้อนอุจจาระของผู้ป่วย หรือเป็นแหล่งเพาะพันธุ์ยุง ซ่ึงเป็นพาหะ ของโรคต่างๆ เช่น โรคไข้เลือดออก ไข้มาลาเรีย และโรคเย่ือหุ้มสมอง อักเสบ เป็นต้น ซึ่งทำลายสุขภาพและอาจถึงตายได้ โรคท่ีเกิดจากน้ำ เ ป็นสอื่ เชน่ 1. ไข้รากสาด โรคบิดไม่มีตัว และอหิวาตกโรค ฯลฯ โรคบิด ไม่มีตวั เกิดจากแบคทีเรีย ระยะฟักตวั 1-12 ชวั่ โมง บางคร้งั นาน 1-5 วัน ทำให้มีไข้ ท้องเดิน และอุจจาระมีกลิ่นคาวจัด บางครั้งอาจมีมูกเลือด ปนด้วย 2. ไข้รากสาดเทียม ระยะฟักตัว 1-10 วัน และมีอาการไข ้ ติดต่อกัน อาจมีอาการท้องเดินเป็นบางครั้ง จะมีจุดแดงๆ ข้ึนตามตัว เ หมือนไข้รากสาด 3. โรคบิดอมีบิค หรือบิดชนิดมีตัว ระยะฟักตัว 2-14 วัน จะมีอาการปวดท้องแบบถ่วงๆ อุจจาระมักจะเหลวและมีมูกเลือดปน ม ีกลิ่นคาว และมักไมม่ ไี ข้ 4. อหิวาตกโรค ระยะฟกั ตวั เพยี ง 2-3 ช่วั โมงเท่าน้นั จะมีอาการ ท้องเดินอย่างรุนแรง ลักษณะของอุจจาระเหมือนน้ำซาวข้าว อาเจียน หิวน้ำมาก กระสับกระส่าย และถึงตายได้ถ้าท้องเดินมากๆ ร่างกายจะ เสยี นำ้ และเกลอื แร่มาก 44 ������������1-70.indd 44 3/5/12 2:38:47 PM

สำนกั อนามัยส่ิงแวดล้อม กรมอนามยั 5. โรคพยาธิไส้เดือนตัวกลม ระยะฟักตัวนาน 1-2 เดือน โรคน้ี จะมีอาการท้องผูกหรือท้องเดินก็ได้ แต่เวลาถ่ายอุจจาระมักจะมีพยาธ ิ ออกมาดว้ ย 6. โรคตบั อักเสบ และโรคโปลโิ อ เกิดจากเชื้อไวรัส 7. เกิดจากพยาธติ า่ งๆ เชน่ พยาธิใบไม้ในตบั ซ่ึงมีหอยเป็นพาหะ และมีวงจรชีวิตอยู่ในน้ำ นอกจากนี้ยังมีโรคพยาธิใบไม้ในลำไส้ พยาธิ ไส้เดอื นตวั กลม และพยาธแิ ส้ม้า สาเหตุมกั เกดิ จากการรับประทานสัตวน์ ้ำ ที่เป็นพาหะนำโรค คือมีพยาธิอยู่ในวงจรชีวิตของสัตว์น้ำเหล่าน้ันมากกว่า การด่ืมน้ำโดยตรง 8. โรคท่ีเกิดจากสารเคมีเป็นพิษ สารเคมีท่ีปนเป้ือนในน้ำแล้วเข้า สรู่ ่างกายมนุษย์ โดยการด่มื นำ้ น้นั โดยตรง แบ่งเป็น 2 ประเภท คอื ¥ โลหะหนัก เช่น สารปรอท ทำให้เกิดโรคมินามาตะ ทำให ้ ประสาทพิการเป็นอัมพาตอาจถึงตายได้ แคดเมียม ทำให้เกิดโรคอิไต-อิไต คือ มีแคดเมียมสะสมอยู่ท่ีกระดูก ทำให้ปวดตามข้อและกระดูก กระดูก จะเปราะและมีลักษณะคดงอไปจากปกติ นอกจากน้ี ยังมีโรคจาก พษิ สารตะกวั่ ทองแดง สังกะสี ฯลฯ ¥ สารพิษปราบศัตรูพืช อาจตกค้างอยู่ในน้ำ หรือปนเปื้อน มากับน้ำโดยตรง สารพิษเหล่านี้รวมถึงสารพิษฆ่าแมลง ฆ่าหญ้า ฆ่าสาหร่าย และอ่ืนๆ สารพิษฆ่าแมลง จะตกค้างได้นาน และปนเปื้อน ในแหล่งนำ้ ไดม้ าก แบง่ เปน็ 3 ประเภท คือ 45 ������������1-70.indd 45 3/5/12 2:38:51 PM

คมู่ อื ประชาชน รู้ไว้เรอื่ งใกลต้ ัว…ทำอยา่ งไรอนามัยดี ¥ ออกาโนคลอรีน เป็นสารประกอบสำคัญของดีดีที เอดรนิ ดลี ดรนิ ฯลฯ สารเหล่านเ้ี มื่อปนเปอื้ นในแหล่งนำ้ แลว้ จะปนอยูก่ บั ตะกอนใต้นำ้ และสะสมในตัวสตั วน์ ้ำไดเ้ ป็นเวลานานนับ 10 ป ี ¥ ออกาโนฟอสเฟต เป็นสารประกอบสำคัญของมาลา- ไทออน พาราไทออน ฯลฯ สารเหล่านี้สลายตัวได้ง่าย ไม่มีพิษตกค้าง แต่มพี ษิ รนุ แรงมาก ¥ คาร์บาเมต สารน้ีไม่คงตัวและพิษไม่รุนแรงนัก มักพบ ในนำ้ เฉพาะกรณีทีพ่ ึง่ ปนเปื้อนลงไปเทา่ น้ัน การป้องกันและควบคุมโรคท่ีเกดิ จากนำ้ เป็นสอ่ื โรคดังกล่าวข้างต้น ส่วนใหญ่เป็นโรคเกี่ยวกับระบบทางเดิน อาหาร สาเหตุจากการปนเปื้อนจากอุจจาระของผู้ป่วย ซ่ึงสามารถติดต่อ ไปยังผู้อ่ืนได้โดยอาศัยน้ำเป็นส่ือ โดยเฉพาะอย่างย่ิงในภาวะน้ำท่วม ต้อง ใส่ใจเรื่องการทิ้งขยะและการถ่ายอุจจาระ ต้องไม่ท้ิงลงในน้ำโดยตรง เพราะจะทำให้เชื้อโรคแพร่กระจาย เกิดโรคระบาดซ้ำเติมแก่ผู้ประสบภัย และประชาชนได้ จึงต้องมีการกำจัดอุจจาระให้ถูกหลักสุขาภิบาล ระวัง อาหารและน้ำด่ืมมิให้ปนเปื้อนอุจจาระ มีการกำจัดน้ำโสโครกอย่างถูกวิธี และปรับปรุงคุณภาพน้ำด่ืม น้ำใช้ให้ถูกสุขลักษณะ นอกจากนี้ ประชาชน ยงั ควรปฏิบตั ิตนใหม้ ีพฤตกิ รรมอนามยั ทีถ่ ูกตอ้ ง เหมาะสม 46 ������������1-70.indd 46 3/5/12 2:38:59 PM

สำนักอนามัยสิง่ แวดลอ้ ม กรมอนามยั ความ เจ็บป่วยจากการกินอาหารส่วนใหญ่เกิดจากอาหาร เป็นพิษ หรอื มสี ารพษิ ปนเปอื้ นในอาหาร อาการอาหารเป็นพิษนน้ั บางครัง้ จะคล้ายกับอาการไข้หวัด แต่จะมีอาการเกี่ยวกับระบบการย่อยและ การขับถ่ายร่วมด้วย เช่น ปวดเมื่อย หนาว มีไข้ต่ำๆ วิงเวียน ปวดศีรษะ ออ่ นเพลีย อาเจียน ปวดทอ้ งและทอ้ งเสยี รุนแรง อาจทำให้รา่ งกายขาดนำ้ มากเป็นอันตรายถึงชีวิตได้ ถ้าไม่ได้รับการรักษาอย่างถูกต้อง บางคร้ัง พบว่า คนรับประทานอาหารชนิดเดียวกัน ในเวลาเดียวกัน แต่คนหนึ่ง มีอาการอาหารเป็นพิษ อีกคนหนึ่งนั้นไม่มีอาการ ขึ้นอยู่กับสภาพร่างกาย ที่แตกต่างกันในการต่อต้านพิษของแต่ละคน ชนิดของแบคทีเรีย หรือ ปริมาณพิษที่ปนเป้ือนในอาหาร อาหารเป็นพิษอาจมีอาการรุนแรงมากขึ้น เม่ือเกิดกับผู้ที่มีความเสี่ยงสูง เช่น ทารก เด็ก หญิงตั้งครรภ์ ผู้สูงอายุ ผ้ปู ว่ ยโรคตบั เบาหวาน และผูท้ ่มี ภี มู คิ ุ้มกนั ต่ำ สาเหตุของอาหารเป็นพิษ มักเกิดจากการปนเปื้อนเช้ือแบคทีเรีย และพาหะนำโรค เช่น แมลงวัน แมลงสาบ เนื่องจากการเก็บและเตรียม อาหารทีไ่ มถ่ ูกสขุ ลกั ษณะ หรือไดร้ บั การปนเป้ือนจากไวรสั เชือ้ รา สารเคมี 47 ������������1-70.indd 47 3/5/12 2:39:08 PM

คมู่ อื ประชาชน รูไ้ วเ้ ร่ืองใกล้ตัว…ทำอย่างไรอนามยั ดี ที่ใช้ในบ้าน สารตกค้างจากยาฆ่าแมลง หรือในภาวะน้ำท่วม การเตรียม อาหารกล่องให้แก่ผู้ประสบภัย ต้องปรุงสุกใหม่ๆ หรือไม่ควรท้ิงไว้นานเกิน 4 ช่วั โมง ควรเลือกทำอาหารท่ีมีความชน้ื น้อย เช่น ข้าวเหนียว ไขต่ ม้ หม/ู เนื้อแดดเดียว กุนเชียง ฯลฯ จึงควรระมัดระวังในการเตรียมอาหาร การเก็บรักษาอาหารให้ถูกสุขลักษณะ จะสามารถป้องกันและลดปัญหา อ าห ารเปน็ พษิ ได้ ปจั จยั ท่สี ง่ เสรมิ ให้เชื้อแบคทีเรยี เจริญเติบโต คือ อาหาร ความช้นื อุณหภูมิ และออกซิเจน การป้องกันมิให้เกิดอาการอาหารเป็นพิษ ควรปฏบิ ัติ ดงั น้ี 1. รักษาความสะอาดอาหารและภาชนะทุกชนิดท่ีใช้ประกอบ อาหาร รวมท้ังบริเวณท่ีประกอบอาหารหรือในห้องครัว ควรทำ ความสะอาดพื้นที่เตรียมอาหารท้ังก่อนใช้งาน ระหว่างการใช้งาน และ หลังใช้งานตอ้ งเชด็ ใหแ้ หง้ ดว้ ยผ้าสะอาด ควรกำจดั ขยะในครัวทกุ วัน อีกท้ัง ล้างและใช้น้ำยาฆ่าเชอื้ อย่างนอ้ ยสปั ดาหล์ ะครั้ง 48 ������������1-70.indd 48 3/5/12 2:39:16 PM

สำนกั อนามัยสง่ิ แวดล้อม กรมอนามัย 2. ควรเปล่ียนฟองน้ำล้างจานอย่างน้อยเดือนละครั้ง เพื่อกำจัด การสะสมของแบคทีเรียในฟองน้ำ และน้ำยาล้างจานที่ผสมน้ำไม่ควร ท้ิงไว้เกนิ 1 ช่วั โมง เพราะจะมแี บคทีเรียเกดิ ขน้ึ 3. ล้างมือให้สะอาดทุกคร้ังก่อนจับต้องหรือเตรียมปรุงอาหาร หากมีแผลที่มือควรใช้พลาสเตอร์ปิดแผลให้เรียบร้อย นอกจากน้ี แม่ครัว หรือผูป้ รุงอาหารต้องแตง่ กายสะอาด ตดั เล็บสั้น และสวมผ้ากันเปอ้ื นสีขาว หรือสีอ่อนและหมวกคลมุ ผม 4. ไมไ่ อ จามรดอาหาร 5. ขณะเตรียม ปรุงอาหารไม่วางเนื้อสัตว์ดิบปนกับของสุกหรือ ผักสด เพ่ือป้องกันการปนเป้ือนของเช้ือโรค และการใช้เขียงควรแยกเขียง ส ำหรับหนั่ เนือ้ สัตว์ดบิ และเขียงหั่นอาหารทสี่ กุ หรือพรอ้ มรบั ประทาน 6. ปรงุ อาหารใหส้ กุ อยา่ งทวั่ ถงึ เพอ่ื ฆา่ เชอื้ โรค และไมร่ บั ประทาน อาหารสกุ ๆ ดบิ ๆ 49 ������������1-70.indd 49 3/5/12 2:39:22 PM

คมู่ อื ประชาชน รูไ้ วเ้ รอ่ื งใกล้ตัว…ทำอยา่ งไรอนามยั ดี 7. อาหารท่ีเหลือจากการรับประทาน โดยเฉพาะอาหารประเภท เนื้อ ปลา ไข่ และนม ควรเก็บเข้าตู้เย็นทันที เพ่ือป้องกันการเจริญเติบโต ของแบคทีเรีย ไม่ควรตั้งอาหารท่ีปรุงสุกแล้วทิ้งไว้เกินกว่า 1-2 ช่ัวโมง และก่อนรบั ประทานควรนำมาอนุ่ ใหร้ อ้ น 8. การละลายอาหารแช่แข็ง ไม่ควรวางไว้ท่ีอุณหภูมิห้อง ควรนำ ออกจากช่องแช่แข็งมาละลายในตู้เย็นก่อนที่จะนำมาปรุง ถ้าต้องการ ความรวดเร็วให้ใส่ไมโครเวฟ หรือใส่ถุงพลาสติก มัดปากถุงให้แน่นแล้ว แ ช่ในน้ำ 9. อาหารทะเล ควรมั่นใจว่าสด สะอาดและปรุงสุกอย่างทั่วถึง ควรหลีกเลี่ยงอาหารทะเลประเภทยำ เพราะมักจะปรุงสุกๆ ดิบๆ 10. การเก็บเน้ือสัตว์ดิบในตู้เย็น ควรแยกชั้นกับอาหารสุก และ ห่อหรือมัดปากถุงพลาสติกให้แน่น เพ่ือป้องกันน้ำเลือดจากเน้ือสัตว์ ป นเปื้อนกบั อาหารอน่ื 11. อย่าแช่ของจนแน่นตู้เย็น จะทำให้ไอเย็นกระจายไม่ทั่วถึง อาหารจะเสยี ได้งา่ ย หรือตู้เย็นจะเสยี ได ้ 50 ������������1-70.indd 50 3/5/12 2:39:27 PM

สำนักอนามัยสิ่งแวดลอ้ ม กรมอนามยั 12. ภาชนะใสอ่ าหาร ตอ้ งสะอาด ทนความรอ้ น หรอื เปน็ พลาสตกิ ที่มีคุณภาพ เพราะเม่ือใส่ของร้อนๆ สีซ่ึงอาจมีโลหะหนักผสมอยู่จะหลุด ออกมาปนเปื้อนกบั อาหารได้ 13. ไมค่ วรซอื้ อาหารสำเรจ็ รปู ทขี่ ายรมิ ถนน เพราะเมอื่ เครอ่ื งยนต์ เผาไหม้ สารตะกั่วในน้ำมันเบนซินจะปะปนอยู่ในบรรยากาศ อาจเกิด ก ารปนเป้ือนในอาหารได้ 14. ไม่ให้สัตว์เล้ียงเข้ามาในห้องครัว เพ่ือหลีกเล่ียงเชื้อโรคและ เห็บ หมดั ปนเปือ้ นในอาหาร 51 ������������1-70.indd 51 3/5/12 2:39:34 PM

คมู่ อื ประชาชน รไู้ วเ้ รือ่ งใกลต้ ัว…ทำอย่างไรอนามัยดี สารพษิ การสงั เกต/แหล่งทพ่ี บ อันตราย 1. สารเร่งเนื้อแดง Ÿ เป็นสารที่ทำใหเ้ นอ้ื หมูมสี ีแดงผิดปกติ ทำให้หัวใจเต้นผิดปกติ นอนไม่หลับ Ÿ ควรเลอื กเนอ้ื หมทู ม่ี สี เี ปน็ ธรรมชาติ เลอื กซอื้ มึนงง คล่ืนไส้ อาเจียน เวียนศีรษะ จากแหลง่ ผลิตท่ีไดร้ บั การรับรองคุณภาพ เป็นลม อาจเสียชีวิตได้และมีโอกาส ทำให้เกิดมะเร็งจากสารเคมีท่ีสะสม ในรา่ งกาย 2. สารฟอกขาว Ÿ อาหารจะมสี ซี ีดขาวผิดปกติ คลื่นไส้ อาเจียน เวยี นศรี ษะ Ÿ มักพบในขงิ ซอย ถวั่ งอก น้ำตาลปี๊บ หนอ่ ไม้ ความดันต่ำ ไตวาย อาจเสียชีวิตได้ ขมน้ิ ขาว Ÿ ควรเลือกซื้ออาหารทีม่ ีสเี ป็นธรรมชาติ เลือกซอื้ จากแหลง่ ผลิตทีไ่ ดร้ ับป้ายรบั รอง คุณภาพ 3. สารกันรา Ÿ สังเกตน้ำดองผัก ผลไม้ จะใสกวา่ ปกติ ทำลายเยื่อบุกระเพาะอาหาร และ Ÿ มักพบในผักและผลไม้ดอง ลำไส้ เป็นผื่นคนั อาเจียน หอู อ้ื Ÿ ควรเลือกอาหารท่ีสดใหมจ่ ากแหล่งผลติ ท่ีมปี ้ายรบั รองคณุ ภาพ 4. สผี สมอาหาร Ÿ อาหารจะมีสผี ิดปกตจิ ากธรรมชาต ิ อาหารไม่ย่อย ท้องอืด ท้องเดิน Ÿ มักพบในผักดอง แหนม ข้าวเกรียบ ลูกช้ิน น้ำหนักลด อ่อนเพลีย ตับและ ไส้กรอก หมยู อ ทอดมัน กุนเชยี ง ไอศกรีม ไตอักเสบ มะเร็งจากสารเคมีสะสม ขนมหวาน เยลลี่ ในร่างกายและพษิ จากโลหะหนกั 5. ฟอรม์ าลนิ Ÿ สงั เกตไดว้ า่ ผักมีลักษณะแขง็ กรอบผิดปกต ิ เกิดการระคายเคืองต่อผิวหนัง และ ปลาหรอื กงุ้ เนอ้ื แข็งแตบ่ างส่วนเปอ่ื ยยุ่ย เยื่อบทุ างเดนิ หายใจ คลนื่ ไส้ อาเจียน Ÿ มกั พบในผักสด อาหารทะเล ปวดทอ้ งอยา่ งรนุ แรง อาจหมดสติได ้ ควรเลือกผักท่ีไม่กรอบจนเกินไป เลือกผัก ที่มรี ูพรุน ผกั อนามัยหรอื ผักกางมงุ้ Ÿ อาหารทะเลสด เนอ้ื ไมเ่ ปื่อยยุ่ย สีไม่ผิดปกติ 52 ������������1-70.indd 52 3/5/12 2:39:51 PM

สำนกั อนามยั สิ่งแวดล้อม กรมอนามยั สารพิษ การสังเกต/แหล่งท่พี บ อันตราย 6. ยาฆา่ แมลง Ÿ สังเกตอาหารแหง้ เชน่ ปลาแหง้ ท่ไี ม่ม ี คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเดิน อาจมีพิษ แมลงวนั ตอม เฉียบพลัน กล้ามเนื้อสั่น กระสับ- Ÿ แหล่งอาหารท่พี บ ผกั สด ผลไม้ ปลาแห้ง กระส่าย ชักกระตุก หมดสติ หายใจ Ÿ ควรเลือกซื้อ เลือกบรโิ ภคผักและผลไม ้ ขัดและอาจหยุดหายใจได้ ในระยะ ตามฤดูกาลหรือผักพื้นบ้าน เลือกผักท่ีมีรู ยาวอาจสะสมในร่างกายก่อให้เกิด จากการเจาะของแมลง เลือกซื้อจากแหล่ง มะเร็งได ้ ท่ีได้ปา้ ยรบั รองคณุ ภาพ 7. บอแรกซ์ Ÿ อาหารมลี กั ษณะกรุบกรอบผดิ ปกติ อาเจียน น้ำหนักลด มีผ่ืนคัน อาจ Ÿ มกั พบในผักกาดดอง ลกู ชน้ิ หมยู อ ไสก้ รอก อาเจียนเป็นเลือด ปวดท้อง กรวยไต มะม่วงดอง กล้วยทอด มันทอด ผักสด อักเสบ เสยี ชวี ิตได้ บางชนดิ ลอดชอ่ งสงิ คโปร์ ซาหรมิ่ ครองแครง Ÿ ควรหลีกเล่ียงอาหารที่สงสัยว่ามีบอแรกซ ์ เลือกซอ้ื จากแหล่งผลติ ท่มี ปี า้ ยรับรอง คณุ ภาพ 8. สารกนั บดู Ÿ ไม่สามารถสังเกตได้ว่าอาหารนั้นใส่สาร พ ิษเฉียบพลัน กนั บูดหรอื ไม่ กรณไี ดร้ บั ในปรมิ าณมาก ทำให ้ Ÿ มกั พบในเสน้ กว๋ ยเตย๋ี ว ลกู ชนิ้ หมยู อ เกิดการระคายเคืองระบบทางเดิน กนุ เชยี ง ไส้กรอก แยม นำ้ อดั ลม ผัก อาหาร คลืน่ ไส้ อาเจียน ทอ้ งเสีย ผลไม้ดอง วิงเวียน และปวดศีรษะ การบรโิ ภคอาหารที่มีปรมิ าณ ไนเตรต ไนไตรท์สูง มาก อาจทำให้ ช อ็ กเฉียบพลนั พ ษิ ก่ึงเรื้อรังและพษิ เร้ือรงั สารกันบูดในร่างกายสามารถขับ ออกเองได้ ถ้าได้รับทีละน้อย แต่ถ้า ยาวนานอาจก่อใหเ้ กิดพษิ เรื้อรงั 53 ������������1-70.indd 53 3/5/12 2:39:57 PM

คมู่ อื ประชาชน รไู้ วเ้ รอื่ งใกลต้ ัว…ทำอย่างไรอนามยั ดี อาหาร แม้จะเตรียมปรุงอย่างสะอาดทุกขั้นตอน แต่ อาหารบางอย่างกม็ ีโทษในเนอ้ื ของอาหารเองได้ อาหารท่ไี มค่ วรรบั ประทาน ม าก จนเกนิ ไป ดงั เชน่ 1. ไข่เยี่ยวม้า มีตะก่ัวค่อนข้างสูง จะทำให้การดูดซึมแคลเซียม น้อยลง เส่ียงต่อการเป็นโรคกระดูกเปราะบาง และอาจได้รับพิษตะกั่ว ทำใหส้ มองเสอ่ื ม เปน็ หมนั ฯลฯ 54 ������������1-70.indd 54 3/5/12 2:40:06 PM

สำนักอนามยั ส่งิ แวดล้อม กรมอนามัย 2. ปาท่องโก๋ ในการทำปาท่องโก๋มีการใช้สารส้ม ซ่ึงมีตะกั่ว ปนเป้ือนอยู่ ทำให้ไตต้องทำงานหนักในการขับสารน้ีออกจากร่างกาย และทำให้คอแหง้ เจ็บคอ โดยเฉพาะคนทเี่ ปน็ โรครอ้ นในไดง้ า่ ย 3. เนื้อย่าง ในการย่าง ทำให้เกิดสารเบนโซไพรีน ซ่ึงเป็นสาร ก่อ มะเร็ง 4. ผักดอง และของหมกั เกลอื ทำใหร้ ่างกายไดร้ ับเกลอื โซเดียมสงู ถ้ากินมากเกินไป จะทำให้หัวใจทำงานหนัก เกิดโรคความดันโลหิตสูง และ โรคหัวใจ ในการหมักดองทำให้เกิดสารแอมโมเนียมไนไตรด์ ซึ่งเป็น สารก่อมะเร็ง การกินอาหารหมักดองจะต้องระวังไวรัสท่ีอาจทําลาย กล้ามเน้อื ทำใหก้ ลา้ มเนอื้ อ่อนแรง 55 ������������1-70.indd 55 3/5/12 2:40:13 PM

คมู่ อื ประชาชน รู้ไวเ้ ร่อื งใกลต้ ัว…ทำอยา่ งไรอนามัยดี 5. ตับหมู มีคอเลสเตอรอลสูง ทำให้เสี่ยงต่อโรคหัวใจ เส้นเลือด ในส มองแตก (อัมพฤกษ-์ อมั พาต) และโรคมะเรง็ 6. ผักขม ปวยเล้ง มีสารอาหารสูง แต่มีกรดออกซาเลตมาก ทำให้เกิดการขับสังกะสี และแคลเซียมออกจากร่างกายมาก อาจทำให้เกิด ภาว ะขาดแคลเซียม หรอื สงั กะสไี ด้ 7. บะหมี่สำเร็จรูป มีสารกันบูด สารแต่งรส ค่อนข้างสูง และ มีคุณค่าทางอาหารต่ำ อาจทำให้เสี่ยงต่อโรคขาดอาหาร และการสะสม สารพิษได้ 8. เมลด็ ทานตะวนั มกี รดไขมนั ไมอ่ ม่ิ ตวั สงู อาจทำใหก้ ระบวนการ เผาผลาญอาหารในร่างกายผิดปกติ ทำให้เกิดการสะสมไขมันในตับ ภาวะ ไ ขม นั ในตับสูง อาจทำให้เสีย่ งตอ่ โรคตับแขง็ 9. เต้าหูห้ มัก เต้าหูย้ ี้ ในการหมกั เตา้ หูอ้ าจมกี ารปนเปือ้ นเช้ือโรค ได้ง่าย ซ่ึงเป็นอันตรายต่อผู้สูงอายุ หรือเด็กเล็กได้ นอกจากนี้ในการผลิต ยังทำให้เกิดไฮโดรเจนซลั ไฟด์ ซง่ึ เปน็ อันตรายตอ่ รา่ งกาย 56 ������������1-70.indd 56 3/5/12 2:40:18 PM

สำนักอนามยั ส่ิงแวดล้อม กรมอนามยั 10. ผงชูรส ไม่ควรกินผงชูรสเกินวันละ 6 กรัมหรือ 1 ช้อนชา อาจทำให้เกิดภาวะกรดกลูตามิกในเลือดสูง ทำให้ปวดหัว ใจสั่น คล่ืนไส้ แล ะมผี ลเสยี ต่ออวัยวะสบื พันธ์ุ 11. อาหารญ่ีปุ่น เช่น ซูชิ ที่ขายตามตลาดนัดกลางแจ้ง อากาศรอ้ น จะทำให้แบคทีเรียเจริญเติบโตอย่างรวดเร็ว ซูชิต้องเสิร์ฟเย็น เทา่ นั้น 12. ช่วงต้นฤดูฝน ไม่ควรกินอาหารทะเล เพราะฝนเริ่มตกจะชะ สิ่งสกปรกบนพ้ืนดินลงสู่ทะเล สัตว์ทะเลจะกินเข้าไป จะมีเช้ือไวรัสและ แบ คทีเรยี จึงมีโอกาสทอ้ งเสียไดส้ งู 13. อาหารในแพ็คสําเร็จรูปท่ีนำมาเข้าไมโครเวฟ ต้องใช้คร้ังเดียว เท่าน้ัน ไม่ควรล้างแล้วนำมาเข้าไมโครเวฟซ้ำเพราะสารพิษจะออกมา ปนเปือ้ นในอาหาร 14. น้ำปลา เปิดขวดแล้ว มีอายุการใช้ไม่เกิน 1 เดือน ต้องระวัง เชื้อราตามคอขวดท่เี ปดิ แลว้ 57 ������������1-70.indd 57 3/5/12 2:40:24 PM

คมู่ อื ประชาชน รไู้ ว้เรือ่ งใกล้ตัว…ทำอยา่ งไรอนามัยดี หลากวิธีล้างผัก ผลไมใ้ หส้ ะอาด ปลอดภยั ทำได้ หลายประการ คอื ¥ ลอกหรือปอกเปลือกชั้นนอกของผักออกแล้วแช่น้ำสะอาด 5-10 นาท ี ¥ ลา้ งผกั ผลไม้ ดว้ ยนำ้ ไหลจากกอ๊ กนาน 2 นาท ี ¥ ใช้สารบางอย่างผสมนำ้ แล้วลา้ งด้วยนำ้ สะอาดอกี ครง้ั เชน่ - ด่างทบั ทิม 20-30 เกล็ด ผสมนำ้ 1 กะละมงั แช่ผกั ผลไม้ นาน 10 นาที 58 ������������1-70.indd 58 3/5/12 2:40:36 PM

สำนักอนามัยสิ่งแวดลอ้ ม กรมอนามยั - โซเดยี มไบคารบ์ อเนต (ผงฟ)ู 1 ชอ้ นโตะ๊ ผสมนำ้ 1 กะละมงั แช่ผัก ผลไมน้ าน 10 นาที แล้วลา้ งด้วยน้ำสะอาดอกี ครงั้ - น้ำสม้ สายชู 5% 1 ชอ้ นโตะ๊ ผสมนำ้ 1 กะละมงั แช่ผกั ผลไม้ นาน 10 นาที - แช่ผัก ผลไม้ในน้ำซาวขา้ ว นาน 10 นาที - เกลอื ปน่ 1 ชอ้ นโตะ๊ ผสมน้ำ 1 กะละมงั แช่ผกั ผลไมน้ าน 10 นาท ี 59 ������������1-70.indd 59 3/5/12 2:40:44 PM

คมู่ อื ประชาชน รูไ้ วเ้ ร่ืองใกล้ตวั …ทำอยา่ งไรอนามัยดี ผัก -ผลไม้ เป็นอาหารเพ่ือสุขภาพ แต่ต้องเลือกซื้อที่ปลอด สารพิษ หรือปลูกกินเอง เพื่อป้องกันการใช้ปุ๋ยเคมี หรือยาปราบศัตรูพืช ในท่ีนี้จะขอกล่าวถึงผัก ผลไม้ที่รับประทานในชีวิตประจำวัน หาซ้ือได้ง่าย ราค าถูก มเี กอื บทุกฤดูกาล ดงั น ้ี ตะไคร้ เป็นพืชสมุนไพรท่ีใช้ปรุงอาหาร ใช้ประโยชน์ได้ท้ังต้น ใบและราก มีสรรพคุณเป็นยาได้ด้วย เช่น ต้น รักษาโรคหืด แก้ปวดท้อง ขับลม ขับปัสสาวะ และแก้อหิวาตกโรค และยังใช้ร่วมกับสมุนไพรอ่ืน ช่วยในการบำรุงธาตุ ทำให้เจริญอาหาร และขับเหง่ือ ใบสด ช่วยลด คว ามดนั โลหิตสงู แก้ไข้ และราก แก้ไข้ ปวดท้องและท้องเสยี ได้ กระเทียม มีสารที่เป็นประโยชน์ต่อร่างกายหลายชนิด ม ี ค ณุ ประโยชนม์ หาศาล คือ ¥ ช่วยลดโคเลสเตอรอล ลดความดันโลหิตสูง มีสารระงับ การแข็งตัวของเลือด ป้องกันเส้นเลือดอุดตัน ลดอัตราเส่ียงของหัวใจ 60 ������������1-70.indd 60 3/5/12 2:40:53 PM

สำนกั อนามยั สงิ่ แวดลอ้ ม กรมอนามยั ล้มเหลวเฉียบพลัน ป้องกันและรักษาโรคโลหิตจาง เพราะมีสารต้าน เม็ดเลือดแดงแตก ช่วยปรับระดับน้ำตาลในเลือด มีสารกระตุ้นการหล่ัง ข องอินซูลนิ ทำใหม้ ีการใช้น้ำตาลในกระแสเลอื ดได้มากขน้ึ ¥ ช่วยขับลม แก้จุกเสียดแน่น แก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ กระตุ้น น้ำย่อยอาหาร เพิ่มความอยากอาหาร บรรเทาอาการท้องผูก แก้โรค ทอ้ งเสยี ลำไสอ้ ักเสบ ช่วยตบั ขบั สารพษิ และยาตา่ ง ๆ ¥ บรรเทาอาการไอ ขับเสมหะ อาการน้ำมูกไหล เย่ือบุจมูก อกั เสบ ไซนัส บรรเทาอาการหลอดลมอักเสบเรื้อรงั หอบหดื ปอ้ งกนั หวดั ¥ บำรุงข้อต่อและกล้ามเน้ือ มีสารที่สำคัญเก่ียวกับความเหนียว และแข็งแรงของเน้อื เย่อื ช่วยตา้ นโรคไขขอ้ อกั เสบ โรคขอ้ รมู าติซม่ั ป้องกันและรักษากลาก เกล้ือน ผ่ืน แผลพุพอง เป็นตุ่มหนอง แกป้ ัญหาผมสีเทาบาง ยาวช้า 61 ������������1-70.indd 61 3/5/12 2:40:59 PM

คมู่ อื ประชาชน รูไ้ วเ้ รื่องใกลต้ วั …ทำอยา่ งไรอนามัยดี พริกสด ความเผ็ดของพริกจะกระตุ้นให้ร่างกายหล่ังน้ำลาย ออกมา จากน้ันเอนไซม์ของน้ำลายจะช่วยย่อยแป้งให้อ่อนตัวลง ช่วยทำให้ กระเพาะอาหารและลำไส้ ไม่ต้องทำงานหนักจนเกินไป พริก อุดมไปด้วย สารแอนติออกซิแดนท์ช่วยล้างสารพิษ ช่วยกำจัดอนุมูลอิสระที่ทำให้ เซลล์เส่ือม เสริมสร้างภูมิต้านทานโรค สารประกอบแคปไซซินในพริก ทำใหเ้ ลือดไหลเวยี นดี และช่วยการทำงานของระบบยอ่ ยอาหาร ขิง ช่วยแก้อาการเมาค้าง คลื่นไส้ อาเจียน ในขิงมีสารเคมีชนิด หน่ึงท่ีเรียกว่า จินเจอรอล เป็นสารเคมีประเภทน้ำมันหอมระเหยท่ีให้รส และกลิ่นพิเศษ จัดอยู่ในกลุ่มแอลกอฮอล์ท่ีไม่ทำให้รู้สึกมึนเมา แถมยัง แ ก ้อาการเมาไดด้ ี 62 ������������1-70.indd 62 3/5/12 2:41:05 PM

สำนักอนามัยสง่ิ แวดลอ้ ม กรมอนามัย การทำน้ำขิง ควรบุบหัวขิงที่ไม่แก่จัดจนเกินไป ต้มน้ำร้อน พอเดือด อย่าต้มนานเกินไป เพราะขิงจะเสียรสและกลิ่นได้ น้ำขิงอุดม ไปด้วยแคลเซียมช่วยบำรุงกระดูกและฟัน สารเบต้าแคโรทีนในน้ำขิงช่วย ต้านมะเร็งได้ และเป็นยาแก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ ขับเสมหะ เมารถ เมาเรือ ลดการจับตัวของลิ่มเลือด ช่วยเพ่ิมการหลั่งน้ำดีและน้ำย่อย ทำให้ระบบ ยอ่ ยอาหารทำงานไดด้ ขี ึ้น หอมแดง มสี ารบำรุงลำไส้ ช่วยยอ่ ย และทำใหเ้ จรญิ อาหาร ผักบุ้ง ยอดผักบุ้งเป็นท่ีรวมของวิตามินเอ บี 1 บี 2 วิตามินซี และใยอาหาร ผักบุ้งมีประโยชน์ต่อร่างกายเป็นอย่างมาก วิตามินเอและซี เป็นสารช่วยบำรุงสายตา ช่วยให้ดวงตามีน้ำหล่อเล้ียง ตาเป็นประกาย ไม่แสบ ไมแ่ หง้ และช่วยปอ้ งกนั มะเร็ง มเี กลือแร่ ธาตุเหลก็ ช่วยบำรุงเลือด มีแคลเซียม และฟอสฟอรัสช่วยบำรุงกระดูก รวมท้ังมีเส้นใยอาหาร ช่วยในการขบั ถ่าย นอกจากนี้ ยงั มสี ารชนิดหนงึ่ ท่มี โี ครงสร้างคลา้ ยอนิ ซลู ิน สามารถลดน้ำตาลในเลือด เหมาะสำหรับคนเป็นโรคเบาหวาน และ ชว่ ยบรรเทาอาการรอ้ นในได้ 63 ������������1-70.indd 63 3/5/12 2:41:12 PM

คมู่ อื ประชาชน รู้ไวเ้ รอ่ื งใกล้ตัว…ทำอย่างไรอนามยั ดี กระเพราและแมงลกั มสี รรพคุณชว่ ยย่อยอาหาร และน้ำมันหอม ระเ หยจากใบแมงลกั ยงั ช่วยแกท้ ้องอดื ท้องเฟ้ออกี ดว้ ย โหระพา ช่วยทำให้จิตใจผ่อนคลาย แก้หวัด และลดกล่ินปาก โหร ะพามสี ารยจู ีนอล ซึง่ รกั ษาอาการอกั เสบและลดการปวดบวมตามข้อได ้ ผักกระเฉด ช่วยดับพิษร้อน พิษเบื่อเมา มีวิตามินซีและไนอะซิน ช่วยเผาพลาญอาหารสร้างพลังงานให้แก่ร่างกายเป็นอย่างดี นอกจากน้ ี ยังม ธี าตุเหล็ก แคลเซยี ม และฟอสฟอรสั ทส่ี ำคญั มเี บต้าแคโรทนี อีกด้วย ชะอม อดุ มไปดว้ ยโปรตีนและวิตามนิ ซี กระถิน ยอดกระถิน มีธาตุเหล็กสูง อุดมไปด้วยเบต้าแคโรทีน สามารถต้านมะเร็งได้ และแก้ท้องร่วง สมานแผล เมล็ดเป็นยาถ่ายพยาธ ิ ได้อ กี ด้วย หน่อไม้ฝร่ัง อุดมไปด้วยกรดอะมิโนท่ีเรียกว่า แอสพาราจีน รวมถึงโพแทสเซียมที่ช่วยขับปัสสาวะและทำความสะอาดอวัยวะภายใน ช่วยไตขบั สารพิษและการบวมน้ำ โดยเฉพาะชว่ งกอ่ นมปี ระจำเดอื น 64 ������������1-70.indd 64 3/5/12 2:41:19 PM

สำนกั อนามัยส่งิ แวดล้อม กรมอนามยั บร็อกโคลี อุดมไปด้วยสารกลูโคซิโนเลต มีสรรพคุณต้านมะเร็ง เนื่องจากมีวิตามินซีสูง ช่วยตับขับสารพิษ บร็อกโคลีเป็นแหล่งรวมของ วิตามินเคที่ช่วยเพิ่มศักยภาพในการเรียนรู้ และช่วยเพิ่มความสามารถ ใ นการจำ กะหล่ำปลี ผักประเภทกะหล่ำปลีแดง ผักกาดขาว กะหล่ำปลี หรือผักกวางตุ้งไต้หวัน เป็นอาหารดีท็อกซ์ชั้นยอด คือช่วยให้ร่างกาย ขับของเสียหรือสารพิษในลำไส้ ช่วยบำรุงกระดูกและฟัน ช่วยสร้าง ภูมคิ ้มุ กนั เพราะมีวิตามินซสี งู มะรมุ เปน็ พืชสมนุ ไพรท่มี ีสรรพคุณทางยาหลายด้าน มปี ระโยชน ์ ท้ังเปลือก ต้น ราก ฝัก ใบ เนื้อในเมล็ด มะรุมมีธาตุอาหารสูงเป็นพิเศษ มคี ณุ คา่ ทางโภชนาการอยา่ งครบถว้ น ใหท้ งั้ พลงั งาน โปรตนี ไขมนั ใยอาหาร คาร์โบไฮเดรต วิตามินเอ ซี แคโรทีน แคลเซียม ฟอสฟอรัส เหล็ก แมกนีเซียม โปแตสเซียม จึงช่วยป้องกันโรคได้ เช่น ใช้รักษาผู้ป่วย เป็นโรคเบาหวานให้อยู่ในภาวะควบคุมได้ และรักษาโรคความดันโลหิตสูง ล ด ไขมันในเส้นเลือด ช่วยเพิ่มและเสรมิ สรา้ งภมู ิค้มุ กันใหแ้ กร่ า่ งกาย ถ้ารับประทานสม่ำเสมอจะช่วยป้องกันโรคมะเร็ง หากผู้ป่วย ด้วยโรคมะเร็งได้รับการรักษาด้วยรังสี การดื่มน้ำมะรุมจะช่วยให้ฟ้ืนตัว ไดเ้ ร็วขน้ึ ช่วยรกั ษาโรคไขขอ้ อกั เสบ โรคเก๊าท์ โรคกระดกู อักเสบ โรคมะเร็ง ใ นก ระดกู โรครูมาติซมั่ 65 ������������1-70.indd 65 3/5/12 2:41:24 PM

คมู่ อื ประชาชน รูไ้ ว้เร่อื งใกลต้ วั …ทำอยา่ งไรอนามัยดี รักษาโรคตาเกือบทุกชนิด เช่น โรคตามืด ตามัวเพราะขาด สารอาหารที่จำเป็น โรคตาต้อ รักษาโรคลำไส้อักเสบ โรคเกี่ยวกับท้อง ท้องเสีย ท้องผูก โรคพยาธิในลำไส้ รักษาปอดให้แข็งแรง รักษาโรค ทางเดนิ หายใจ และปอดอกั เสบ ขอ้ ควรระวงั คนเป็นโรคเลือด (G6PD) ไม่ควรรบั ประทาน (อา้ งอิง นิตยสารหมอชาวบา้ น ปที ี่ 29 ฉบบั ท่ี 338 มถิ นุ ายน 2550) ฟักเขียว เป็นผักสวนครัวพื้นบ้านที่ปลูกง่าย หาได้ง่าย ช่วย ในระบบย่อยอาหารและบำรุงร่างกาย โดยเฉพาะเมล็ดทำให้สุก กินได้ อุดมไปด้วยน้ำมันและโปรตีน ฟักเขียวมีสรรพคุณทางยามากมาย เช่น ใบ แก้ฟกช้ำ แก้พิษผึ้งต่อย ช่วยรักษาแผล แก้โรคบิด ร้อนในกระหายน้ำ บวมอักเสบ มีหนอง ผล ขับปัสสาวะ ขับเสมหะ แก้ไอ แก้โลหิตเป็นพิษ บวมน้ำ หลอดลมอักเสบ เมล็ดใช้ลดไข้ แก้ริดสีดวงทวาร โรคทางเดิน ปัสสาวะ ไตอักเสบ บำรุงผิว ละลายเสมหะ ราก ต้มด่ืมแก้ไข้แก ้ กระหายน้ำ ถอนพิษ เถาสด มีรสขม เย็น ใช้รักษาริดสีดวงทวาร มีไข้สูง และเปลือกเป็นยาแก้บวม ขับปัสสาวะ แก้ท้องเสีย แผลบวมอักเสบ มหี นอง 66 ������������1-70.indd 66 3/5/12 2:41:31 PM

สำนกั อนามัยสงิ่ แวดล้อม กรมอนามยั มะเขือเทศ อุดมไปด้วยวิตามินเอ บี ซี อี และเกลือแร่ต่างๆ มากมาย เช่น โปแตสเซียม โบรอน สารไลโคพีน มีสรรพคุณต้านอนุมูล อิสระ การกินมะเขือเทศเป็นประจำเพียงวันละ 1-2 ผลเท่านั้นจะช่วย ป้องกันการเส่ือมสภาพของเซลล์ในร่างกาย ช่วยยับย้ังการเจริญเติบโต ของเซลล์มะเรง็ และลดโอกาสเสีย่ งต่อการเป็นมะเรง็ ต่อมลูกหมาก ป้องกนั โรคสมองเส่อื ม หรอื อัลไซเมอร์ ต้านโรคความดันโลหิตสูง ชว่ ยบำรุงสายตา และชว่ ยบำรงุ ผวิ พรรณโดยเฉพาะผวิ หนา้ นอกจากนี้ ยงั ปอ้ งกนั หลอดเลอื ด แข็งตัว แกโ้ รคเลือดออกตามไรฟัน ต้านทานไขห้ วดั แก้ทอ้ งผกู มะเขือเปราะ เป็นยาดีสารพัดประโยชน์ ช่วยลดการบีบตัวของ กล้ามเนื้อเรียบ ต้านมะเร็ง บำรุงหัวใจ ลดความดันเลือด บรรเทาอาการ ของโรคเบาหวาน เนอื่ งจากมะเขอื เปราะมสี รรพคณุ คลา้ ยกบั อนิ ซลู นิ ชว่ ยลด ปริมาณน้ำตาลในเลือด ขับพยาธิ ลดการอักเสบ ช่วยให้ระบบย่อยและ ระบบขับถ่ายทำงานดี มีประโยชน์ต่อตับอ่อน ทำให้ตับแข็งแรงทำงาน ไดอ้ ยา่ งมปี ระสิทธิภาพ 67 ������������1-70.indd 67 3/5/12 2:41:37 PM

คมู่ อื ประชาชน รไู้ ว้เร่อื งใกล้ตัว…ทำอยา่ งไรอนามัยดี บัวบก ไม่ได้มีไว้แก้ช้ำในเพียงอย่างเดียว ใบบัวบกมีวิตามินเอ สูงมาก จะชว่ ยบำรุงสายตาไดเ้ ป็นอย่างดี และยังมแี คลเซยี มและวติ ามนิ บี 1 สูงกว่าผักชนิดอื่น ช่วยบำรุงสมอง ควบคุมระดับแรงดันโลหิตให้เป็นปกติ ช่วยชะลอความแก่ ช่วยกำจัดสารพิษตกค้างในร่างกาย บำรุงหัวใจ แก้อ่อนเพลีย เม่ือยล้า แก้แผลอักเสบและรักษาแผลในกระเพาะอาหาร ทำให้เลือดแข็งตัวเร็ว ช่วยขับปัสสาวะ ถ้าดื่มทุกวันเป็นเวลา 1 สัปดาห์ จะช่วยลดความดันโลหติ ได้ อีกทงั้ ใบบวั บกยงั มีสารที่ช่วยกระตุ้นการเรียนรู้ ของสมอง ทำใหส้ มองตอบสนองต่อสง่ิ เร้าได้ดี สมาธดิ ี และความจำดีขึ้น ตะลิงปลิง ใบตะลิงปลิงมีคุณสมบัติลดน้ำตาลและไขมันในเลือด ดังนั้น การกินน้ำต้มใบตะลิงปลิงแทนน้ำจะเหมาะสำหรับคนเป็นโรค เบาหวาน และคนที่มีไตรกลีเซอไรด์สูง ในหน้าแล้งมะนาวแพง คนไทย จะหันมาใช้ผลไม้รสเปรี้ยวในการปรุงอาหาร ตะลิงปลิงจึงเป็นอีกทางเลือก ห นงึ่ สรรพคุณทางยาของตะลิงปลงิ มมี ากมาย ดงั น้ ี รากและใบ แก้ร้อนใน ลดไข้ บำรุงกระเพาะ ลำไส้ รักษา ลำไส้ใหญ่อักเสบ แก้ริดสีดวงทวาร แก้คัน รักษาคางทูม ไขข้ออักเสบ สิว และเก๊าต์ ใช้ดับพิษร้อน โดยนำมาตำแล้วพอกแก้คัน พอกที่คางทูมเพ่ือ ดับพษิ รอ้ น พอกรกั ษาโรคขอ้ อกั เสบ ใชต้ ม้ ดม่ื รกั ษาลำไสใ้ หญอ่ กั เสบ ซฟิ ลิ สิ ขอ้ อกั เสบ 68 ������������1-70.indd 68 3/5/12 2:41:42 PM

สำนักอนามยั สง่ิ แวดลอ้ ม กรมอนามัย ดอกและผล ชงเป็นชา แก้ไอมีเสมหะ ทำให้เจริญอาหาร ลดไข้ แก้ปวดมดลูก รักษาริดสีดวงทวาร ชาวเกาะชวาใช้ผลตะลิงปลิงกินกับ พ ร กิ ไทยเพ่ือขบั เหงอ่ื แกอ้ าการซึมเศรา้ มะนาว สีเหลืองของมะนาวมาจากสารไบโอฟลาโวนอยด์ ซ่ึงเป็น สารแอนติออกซิแดนท์ ช่วยในการทำงานของตับได้อย่างมีประสิทธิภาพ และช่วยล้างสารพิษ บีบมะนาวลงในน้ำร้อน ดื่มหลังตื่นนอนตอนเช้า หรือค้ันผสมกับน้ำส้มและเกรฟฟรุต ช่วยเพ่ิมความสดชื่น ในน้ำมะนาว ม ีกรดซติ ริก วิตามินซี จะช่วยขบั เสมหะ แก้อาการเจบ็ คอ มะขาม ส่วนใหญ่ใช้ปรุงอาหาร (ยกเว้น มะขามหวานท่ีทานสด) มะขามอุดมไปด้วย แคลเซียม ฟอสฟอรัส โปรตีน คาร์โบไฮเดรต ไขมัน วิตามินบี 2 ท่ีสำคัญมีวิตามินเอและวิตามินซีสูง มะขามนอกจากจะใช้ปรุง อาหารแล้ว ยังมีฤทธิ์เป็นยา แก้หวัด ให้ทานมะขาม 2-3 ฝัก หรือด่ืม น้ำมะขาม จะช่วยลดอุณหภูมิในร่างกายได้ดี ทำให้ชุ่มคอ ช่วยขับเสมหะ และยังเปน็ ยาระบายอีกดว้ ย กระเจี๊ยบแดง กลีบเลี้ยงและกลีบดอก มีแคลเซียม ช่วยบำรุง กระดูกและฟันให้แข็งแรง และเป็นยาลดไขมันในเส้นเลือด ลดความดัน โล ห ติ และชว่ ยลดนำ้ หนักได้อีกดว้ ย ส่วนใบมีวิตามนิ เอ ช่วยบำรงุ สายตา 69 ������������1-70.indd 69 3/5/12 2:41:48 PM

คมู่ อื ประชาชน รไู้ วเ้ รอื่ งใกลต้ ัว…ทำอย่างไรอนามยั ดี นำ้ กระเจยี๊ บ เป็นเครือ่ งดืม่ ที่ช่วยใหร้ ่างกายสดช่นื แกก้ ระหายน้ำ ช่วยทำให้ความเหนียวข้นของเลือดลดลง และช่วยรักษาโรคเส้นเลือดแข็ง เปราะได้ดี มีฤทธ์ิขับปัสสาวะ แก้โรคนิ่วในไต ในกระเพาะปัสสาวะ ช่วย ย่อยอาหาร เพราะไม่เพ่ิมการหล่ังของกรดในกระเพาะและรักษาแผล ในกระเพาะ สบั ปะรด เป็นผลไมท้ ่ีมแี มงกานสี สูง ซงึ่ เป็นหนงึ่ ในแรธ่ าตุสำคญั ท่ีช่วยสร้างกระดกู ทำใหก้ ระดกู แขง็ แรง ช่วยลดความเสี่ยงตอ่ ภาวะกระดูก พรนุ กระดกู เปราะบาง และแตกหกั งา่ ย นำ้ สับปะรด ชว่ ยใหร้ า่ งกายดดู ซึม แร่ธาตุได้เร็วข้ึน มีเอนไซม์ช่วยย่อยโปรตีน กระตุ้นให้ร่างกายขับของเสีย ทางปัสสาวะ ช่วยผลัดเซลล์ผิว ลดรอยหมองคล้ำ ช่วยย่อยอาหาร เสริมสรา้ งการดูดซมึ อาหารของร่างกาย และช่วยลดความรอ้ นของร่างกาย 70 ������������1-70.indd 70 3/5/12 2:41:55 PM

สำนกั อนามยั สิ่งแวดล้อม กรมอนามยั แก้วมังกร มีรสหวานอร่อย มีกากใยสูง และมีคุณค่าทาง โภชนาการสงู แคลลอรี่ตำ่ อุดมไปด้วยวติ ามนิ ซี บี 1 บี 2 บี 3 แมกนีเซยี ม แคลเซียม ฟอสฟอรัส และธาตุเหล็ก เมล็ดสีดำเล็กๆ ที่กระจายอยู่ทั่วไป ในผลแก้วมังกรอุดมไปด้วยไขมันที่ไม่อิ่มตัว ดังน้ันแก้วมังกรจึงช่วยลด นำ้ หนกั ช่วยเพิ่มธาตุเหลก็ ใหแ้ กร่ า่ งกาย ป้องกันโรคหวั ใจ มะเรง็ ลำไส้และ ต่อมลูกหมาก เบาหวาน ช่วยเสริมสร้างภูมิต้านทานของกระดูกและฟัน บำรุงผวิ พรรณ และสายตาไดด้ ้วย ลูกพลับ ผลไม้ทรงคุณค่า รักษาโรคได้ ลูกพลับเป็นผลไม้ที่มี สรรพคุณทางยา ได้แก่ ลดอาการปวดท้องท่ีเกิดจากความเย็น เช่น ปวดประจำเดอื น หรือปวดโรคบิด แกไ้ อหรอื เจบ็ คอ ช่วยลดความดันโลหติ ลูกพลับแห้งที่นำมาแปรรูปแล้วก็มีสรรพคุณทางยาไม่แพ้กัน คือช่วยให้ ร ะบบขับถา่ ยดขี ้ึน และแก้ทอ้ งอืด จุกเสยี ดแน่นเฟอ้ มะม่วง เป็นผลไม้ท่ีมีเส้นใย มีโพแทสเซียม และวิตามินซีสูง มีวิตามินเอ (เบต้าแคโรทีน) และมวี ติ ามนิ อนื่ ๆ ที่จำเป็นสำหรับรา่ งกาย เช่น วิตามินอี บี และเค ซ่ึงท้ังหมดน้ีจำเป็นสำหรับหัวใจ ช่วยให้หัวใจแข็งแรง และยังอุดมไปด้วยเส้นใย ช่วยรักษาอาการท้องผูกและกล้ามเน้ือลำไส้ใหญ่ แข็งเกร็งได้อีกด้วย ช่วยป้องกัน หรือทำลายเซลล์มะเร็งลำไส้ใหญ่และ มะเร็งเตา้ นมได้ 71 ������������1-70.indd 71 3/5/12 2:42:02 PM

คมู่ อื ประชาชน รู้ไว้เรอ่ื งใกล้ตวั …ทำอยา่ งไรอนามัยดี แอปเป้ิล มีสารสำคัญ คือ เบต้าแคโรทีน วิตามินซี และเส้นใย ชนิดละลายน้ำ ที่เรียกว่า เพคติน และมีกรด 2 ชนิด คือ กรดมาลิค และกรดทาร์ทาริก ช่วยในการย่อยอาหารจำพวกโปรตีนและไขมัน แอปเปิ้ลมีแป้งและน้ำตาลในรูปของน้ำตาลโมเลกุลเดี่ยวถึง 75% ทำให้ รา่ งกายสามารถดดู ซมึ นำ้ ตาลพเิ ศษชนดิ นไี้ ดร้ วดเรว็ และนำไปใชป้ ระโยชนไ์ ด้ ในเวลาไม่เกิน 10 นาที ดังนั้นความอยากอาหารจึงลดลง สามารถ ลดน้ำหนักและลดคอเลสเตอรอลได้ โดยทานแอปเปล้ิ 2-3 ผลต่อวัน ฝรัง่ มีวิตามนิ บี 1 บี 2 บี 6 ธาตุเหล็ก แคลเซยี ม และมีวติ ามนิ ซี มากกว่าผลไม้อื่น ๆ วิตามินซีเป็นสารอาหารท่ีจำเป็นต่อผิวพรรณ เพราะ มีส่วนช่วยในการสร้างคอลาเจน เป็นสารต้านอนุมูลอิสระอันเป็นสาเหตุ ของการเกดิ ร้วิ รอยกอ่ นวยั ทำใหผ้ ิวเนียนใส 72 ������������1-70.indd 72 3/5/12 2:42:10 PM

สำนกั อนามัยส่งิ แวดลอ้ ม กรมอนามยั มะละกอ มีเอนไซม์ที่ช่วยในการย่อยโปรตีน กระตุ้นให้ร่างกาย ขับของเสีย มะละกอสุกอุดมไปด้วย วิตามินเอ และวิตามินซี ท่ีสำคัญคือ มะละกอเป็นผลไม้ท่ีมีสารแคโรทีนอยด์ หรือวิตามินเอสูง จะช่วยกระตุ้น การผลัดเปล่ียนเซลล์ผิว ทำให้เซลล์ผิวที่ตายแล้วหลุดลอกไป รวมถึงเป็น ตัวนำอาหารสู่เซลล์ผิว และช่วยกำจัดหรือพาของเสียออกทางรูขุมขน อกี ดว้ ย ลกู พรนุ มสี ารอาหารทเ่ี ปน็ ประโยชนต์ ่อรา่ งกาย มที งั้ วติ ามินบี 1 บี 2 บี 3 วิตามนิ ซี โพแทสเซียม แคลเซยี ม ฟอสฟอรัส แมกนีเซยี ม เหลก็ และสังกะสี กากใยของลูกพรุนช่วยลดคลอเลสเตอรอล ผลไม้ชนิดน้ีเป็น ยาระบายอ่อนๆ ช่วยกระตุ้นให้ลำไส้บีบตัว ลูกพรุนมีสารต้านอนุมูลอิสระ ช่วยให้ห่างไกลมะเร็ง น้ำตาลของลูกพรุนยังเป็นน้ำตาลชนิดฟรุคโตส และซอร์บิทอล ซึ่งไม่ทำให้เป็นเบาหวาน แต่ให้พลังงานได้ทันทีที่กิน และ แคลเซียมในผลไม้ชนิดน้ี จะทำให้กระดูก ฟันแข็งแรง ประสาททำงาน เปน็ ปกติ ผู้ท่ไี ม่ชอบด่ืมนม ควรกนิ ลูกพรุนแทน ส่วนวิตามินบี 2 ที่ชื่อโรโนฟลาตินในลูกพรุน ช่วยในการสร้าง เม็ดเลือดแดง ดีต่อผม ผิว เล็บ และการมองเห็น วิตามินอี ช่วยให้เลือด ไหลเวยี นได้สะดวก ยืดอายุของเม็ดเลือดแดง บำรุงผิว บำรุงสายตา 73 ������������1-70.indd 73 3/5/12 2:42:16 PM

คมู่ อื ประชาชน รู้ไวเ้ รื่องใกลต้ วั …ทำอย่างไรอนามัยดี องุ่น ช่วยเรื่องร้ิวรอย ผิวหมองคล้ำ และกระชับผิว กระตุ้น ความสดช่ืนได้เร็ว เพราะน้ำตาลในองุ่นเป็นน้ำตาลธรรมชาติ ร่างกาย สามารถนำไปใช้ได้เลย ช่วยเร่งในการเผาผลาญได้มากยิ่งขึ้น น้ำองุ่นสดๆ จะมแี รธ่ าตุครบถ้วน ท้งั แคลเซียม ทองแดง กรดโฟลิก ฯลฯ มะพร้าว มีแร่ธาตุท่ีร่างกายต้องการ ช่วยทำให้ผิวพรรณ เปล่งปล่ัง ขาวนวลข้ึนจากภายในสู่ภายนอก ในน้ำมะพร้าวมีเอสโตรเจน ที่มีส่วนสำคัญต่อการสร้างคอลลาเจนและอีลาสติน ทำให้ผิวกระชับ ยืดหยุ่น ชะลอการเกิดริ้วรอยก่อนวัย สามารถกระตุ้นการเจริญเติบโต และแบ่งเซลล์ได้ดี มีฤทธ์ิขับปัสสาวะ ขับของเสียหรือสารพิษออกจาก รา่ ง กาย จงึ ช่วยให้ผิวพรรณผอ่ งใส น้ำมะพร้าวด่ืมได้ทุกวัน ทุกเพศทุกวัย เพราะเป็นเครื่องด่ืมจาก ธรรมชาติ ทำให้ร่างกายสดช่ืน เต็มไปด้วยกลูโคสที่ร่างกายดูดซึมได้ง่าย เป็นผลไม้ที่มีความเป็นด่างสูง สามารถรักษาโรคท่ีเกิดจากร่างกายมีความ เป็นกรดมากเกินไป มะพร้าวเป็นยาบำรุงกำลัง บำรุงเส้นเอ็น ใช้รักษา โรคกระดูก แต่ผู้ป่วยโรคไตและเบาหวานไม่ควรดื่ม เพราะน้ำมะพร้าว ม คี วามหวาน ไมเ่ หมาะกับโรคดงั กล่าว 74 ������������1-70.indd 74 3/5/12 2:42:22 PM

สำนกั อนามัยสิ่งแวดลอ้ ม กรมอนามัย หากเปิดลูกมะพร้าวแล้วควรด่ืมน้ำเลย ไม่ควรท้ิงไว้นาน ในส่วน ของเน้อื ไม่ควรทงิ้ ไวเ้ กนิ คร่งึ ช่วั โมง (แมจ้ ะเก็บในตเู้ ย็นกต็ าม) ควรกนิ ให้หมด ทีเดียว ปัจจุบันหากต้องการดื่มน้ำมะพร้าว ควรระวังสารฟอกขาว หาก เป็นไปได้ควรซ้ือมะพร้าวเป็นทะลายมาจากสวนโดยตรง นอกจากน้ียอด มะพร้าวยังมโี ปรตนี แคลเซียม ฟอสฟอรสั และวิตามนิ ซีสงู มากๆ ช่วยเพิม่ ภมู ิต้านทานโรค ทำให้กระดูกและฟนั แขง็ แรง 75 ������������1-70.indd 75 3/5/12 2:42:27 PM

คมู่ อื ประชาชน รูไ้ ว้เรื่องใกลต้ วั …ทำอยา่ งไรอนามัยดี ปลากระป๋อง เป็นอาหารยอดนิยมในภาวะน้ำท่วม เพราะเป็นอาหารสำเร็จรูปท่ีสามารถเปิดกระป๋องแล้วรับประทานได้เลย หรือนำมาปรุงรส ประกอบอาหาร เช่น ยำ ต้มยำ แต่การบริโภค อาหารกระป๋องจะต้องสังเกต ดูความเรียบร้อยของกระป๋อง เช่น ไม่บุบ ป ูดบวม หรือมีรอยสนมิ การสังเกต ตรวจสอบคุณภาพอาหารกระป๋อง ก่อนซ้ือหรือ รับประทาน เพือ่ สุขอนามัยของทกุ คนในครอบครวั 1. ตรวจดูลักษณะภายนอกของกระป๋อง ต้องระบุวัน-เดือน-ปี ที่ผลิต วันหมดอายุ ซ่ึงระบุไว้ท่ีด้านบนหรือด้านล่างของกระป๋อง ไม่ควร รับประทานอาหารกระป๋องที่ใกล้วนั หมดอายุ เพราะอาจเปน็ อันตรายได้ 76 ������������1-70.indd 76 3/5/12 2:42:36 PM

สำนักอนามยั สง่ิ แวดลอ้ ม กรมอนามัย 2. ต้องมีฉลากภาษาไทย ผ่านการตรวจสอบของสำนักงาน คณะกรรมการอาหารและยา (อย.) กระป๋องมีสภาพสมบูรณ์ ไม่บุบหรือ เกิดสนิม ตะเข็บกระป๋องแน่น เพราะอาหารกระป๋องท่ีบุบ อาจทำให้รอย ตะเข็บ ปรแิ ตก เกิดการรั่วซมึ ของอากาศเข้าไปทำใหอ้ าหารเสียได้ ท่ีสำคัญ เมื่อเปิดกระป๋องจะต้องได้ยินเสียงลมเข้าไปแทนท่ี สูญญากาศทันที อาหารกระป๋องท่ีมีน้ำเป็นส่วนประกอบ ต้องสังเกต ความขุ่นของน้ำ ดูสีและกล่ิน สีของอาหารไม่ผิดธรรมชาติ สีอาจจะ ซีดลงบ้าง แต่ไม่ควรคล้ำดำ และเมื่อเปิดกระป๋องต้องไม่มีกลิ่นบูดเน่า เหม็น เปรี้ยว อาหารกระปอ๋ ง หากเป็นอาหารคาว ควรเทใสภ่ าชนะหงุ ต้ม แล้ว อนุ่ ให้เดอื ดก่อนรบั ประทาน หากเปิดฝาแล้วรบั ประทานไมห่ มด ไม่ควรเกบ็ ไว้ในกระป๋อง เพราะอาจเกิดสนิมได้ ควรถ่ายใส่ภาชนะท่ีเป็นแก้วหรือ กระเบอื้ งเคลอื บมีฝาปดิ และเก็บในตู้เย็น 77 ������������1-70.indd 77 3/5/12 2:42:44 PM

คมู่ อื ประชาชน รไู้ วเ้ ร่ืองใกล้ตวั …ทำอยา่ งไรอนามยั ดี 3. สังเกตลักษณะของกระป๋อง ถ้าด้านบนหรือด้านล่างมีรอยปูด หรือบบุ แสดงวา่ อาหารในกระป๋องเสียหรือเสอื่ มคณุ ภาพ 4. ใช้นิ้วดีดบนกระป๋อง ฟังเสียงที่เกิดขึ้น ถ้าเป็นอาหารกระป๋อง จำพวกผลไม้ เสียงที่เกิดขึ้นควรดังใสกังวาน ถ้าเป็นจำพวกผัก เน้ือ ปลา ค วรมเี สยี งหนักๆ แสดงว่าอาหารในกระปอ๋ งยังสดอยู่ 5. ปลากระป๋อง ควรเลือกชนิดบรรจุในน้ำ เน่ืองจากน้ำกับไขมัน ผสมเข้ากันไมได้ กรดไขมันโอเมกา - 3 จึงยังถูกเก็บรักษาอยู่ในเน้ือปลา แต่ถ้าบรรจุในน้ำมัน กรดไขมันจะออกมาปะปนกับน้ำมันที่ใช้บรรจุ ทำให้ สูญเสียกรดไขมันบางส่วนไป ขอ้ เสียของการกินปลากระปอ๋ ง คือมโี ซเดยี มสงู ปลาทนู า่ หรอื ปลาซลั มอน กระปอ๋ งปรมิ าณ 85 กรมั มีโซเดียมมากกว่า 300 มิลลิกรมั (คดิ เป็น 1 ใน 7 ของปริมาณทต่ี ้องการในแตล่ ะวนั ) การลา้ งปลาก่อนนำไป บ ร โิ ภคอาจชว่ ยลดปรมิ าณโซเดยี มไดบ้ ้าง จะเห็นได้ว่า การผลิตปลากระป๋อง ทุกข้ันตอนต้องให ้ ความสำคญั ในการผลิตเพ่ือให้ได้ผลิตภัณฑ์ท่ีมีความปลอดภัยในการบริโภค ดังน้ันในการเลือกซื้อปลากระป๋องหรืออาหารกระป๋องทุกคร้ัง ควรใช้เวลา ในการพิจารณาข้อมูลและลกั ษณะต่างๆ ของผลิตภณั ฑ์ใหถ้ ่ถี ้วน 78 ������������1-70.indd 78 3/5/12 2:42:50 PM

สำนักอนามยั ส่ิงแวดลอ้ ม กรมอนามยั นำ้ ทว่ ม เกดิ ไดง้ า่ ยๆ เตรยี มตวั อยา่ งไรใหเ้ ดอื ดรอ้ นนอ้ ยลง สิ่งสำคัญอย่างหน่ึงคืออาหารการกิน เราสามารถเตรียมไว้ล่วงหน้าได้ ในระยะเตือนภัย เพ่ือความไม่ประมาท นอกจากขนข้าวของขึ้นท่ีสูงแล้ว อาหารและน้ำดื่มก็จำเป็น ควรเตรียมอาหารท่ีเก็บได้นาน เช่น ข้าวสาร อาหารแห้ง อาหารกระป๋อง ควรทำหรือเตรียมอาหารที่บูดเสียยาก เช่น ไข่ต้มสุก หม/ู เน้ือแดดเดียว หมู/เน้อื ทุบ กุนเชียง ฯลฯ น้ำด่ืม ก่อนน้ำท่วม ให้เตรียมต้มน้ำใส่ภาชนะบรรจุมีฝาปิดสนิท เช่น ขวด ถัง คลูเลอร์ หรือ ซื้อน้ำบรรจุขวดท่ีมีเครื่องหมาย อย. ส่วนน้ำใช้ ควรเตรียมถังเก็บกักน้ำ สะอาดไว้ใช้ นอกจากน้ี ควรเตรียมเตาแก๊สพร้อมแก๊สเต็มถัง หรือเตาถ่าน พรอ้ มถา่ น สารส้ม ถุงดำ อกี ทงั้ ยาสามัญประจำบา้ น เชน่ ยาแก้ปวด แก้ไข 79 ������������1-70.indd 79 3/5/12 2:42:59 PM

คมู่ อื ประชาชน รไู้ วเ้ รื่องใกล้ตวั …ทำอย่างไรอนามยั ดี แก้ท้องเสีย แก้น้ำกัดเท้า ยาหม่อง ยาใส่แผล พลาสเตอร์ปิดแผล และ ยาสำหรับผู้ป่วยที่มีโรคประจำตัวต้องเตรียมให้พร้อม หากมีผู้ป่วย ท่ีช่วยเหลือตัวเองไม่ได้ ต้องประเมินสถานการณ์น้ำท่วมอยู่เสมอ ถ้า น ้ำทว่ มสงู มาก ควรอพยพผู้ปว่ ยไปอยใู่ นที่ทีป่ ลอดภัย สำหรับอาหารที่จัดหาได้อย่างรวดเร็วและถูกหลักโภชนาการ สามารถเกบ็ ไวก้ ินไดน้ านเกนิ 3 วัน คอื 1. กลุ่มข้าว-แป้ง เช่น ขนมปังกรอบ คุกก้ี แครกเกอร์ ขนมเป๊ียะไส้ถ่ัว ขนมปังไส้สับปะรด ข้าวแต๋น ซีเรียล ข้าวตังหน้าธัญพืช ข้าวตู มันฉาบ เผอื กฉาบ 2. กลมุ่ ถวั่ และธญั พชื เชน่ ถวั่ ลสิ งคว่ั ถวั่ กรอบแกว้ ถว่ั ทองทอด ถ่วั ปากอ้า กระยาสารท ถวั่ ตดั งาตดั 3. กลมุ่ ผลไมแ้ หง้ เช่น กลว้ ยตาก กล้วยอบ กลว้ ยฉาบ 4. กลมุ่ นำ้ พรกิ เช่น นำ้ พรกิ เผา นำ้ พรกิ ตาแดง น้ำพรกิ ปลาปน่ น้ำพรกิ ปลาสลิด น้ำพริกปลาย่าง 80 ������������1-70.indd 80 3/5/12 2:43:07 PM

สำนกั อนามยั สิ่งแวดล้อม กรมอนามยั 5. กลุ่มปลาและเนื้อสัตว์ เช่น ปลานิลแดดเดียวทอด หมูแดด เดียวทอด ไข่เค็ม ปลาหวาน หมู/เนื้อทุบ ปลาฉ้ิงฉ้างอบกรอบ ไก่/หมู/ ปลาหยอง หมแู ผ่น หมยู อ หมู/เนอ้ื สวรรค์ 6. อาหารกระป๋องหรืออาหารสำเร็จรูปบรรจุกระป๋อง ได้แก่ ป ลากระป๋อง หวั ไชโป๊ว ผักกาดกระป๋อง 7. อนื่ ๆ ไดแ้ ก่ นำ้ ดืม่ นมถ่วั เหลอื ง นมสด UHT น้ำผลไม ้ การเลือกซ้ืออาหารสำเร็จรปู ควรดูในเรอ่ื งเกี่ยวกับ 1) วันหมดอายุ 2) ภาชนะบรรจุอาหารปิดสนทิ ไมฉ่ ีกขาด 3) กระปอ๋ งไม่บบุ บวมหรอื เปน็ สนิม 4) สังเกตสภาพของอาหารว่ามีการปนเปื้อนของส่ิงไม่พึงประสงค์ เชน่ เชอื้ รา 5) สำหรับชาวมสุ ลิม ควรเลือกผลิตภัณฑท์ มี่ เี คร่อื งหมายฮาลาล 81 ������������1-70.indd 81 3/5/12 2:43:16 PM

คมู่ อื ประชาชน ร้ไู วเ้ ร่อื งใกลต้ วั …ทำอยา่ งไรอนามัยดี ท้ังน้ี ถ้าสามารถเตรียมปรุงอาหารเองได้ ไม่จำเป็นต้อง รับประทานอาหารกระป๋อง แต่ต้องเตรียมปรุงอาหารอย่างถูกสุขลักษณะ และถูกหลักโภชนาการ เพือ่ สขุ อนามยั นอกจากน้ี ยังต้องคำนึงถึงอาหารของเด็กเล็กๆ อาหารและนม เป็นส่ิงจำเป็นและสำคัญมากสำหรับทารกและเด็ก เพราะทำให้ร่างกาย เจริญเติบโตและแข็งแรง เพ่มิ ภมู คิ ้มุ กนั โรค กรมอนามยั แนะนำใหเ้ ด็กทารก แรกเกิดถึง 6 เดือน กินนมแม่อย่างเดียวโดยไม่ต้องกินอาหารอื่น แม้แต่ น้ำเปล่า เพราะนอกจากจะครบคุณค่าทางโภชนาการแล้ว ท่ีสำคัญคือ สะอาดและมีภูมิคุ้มกันโรค เมื่อเด็กอายุ 6 เดือนข้ึนไป ควรให้กินอาหาร ตามวัยควบคู่กบั นมแมจ่ นถึง 2 ปีหรอื นานกวา่ นน้ั แต่…ในภาวะน้ำท่วม จะก่อให้เกิดภาวะเครียดทั้งแม่และลูก ทำให้ แม่หลั่งน้ำนมได้น้อยลง และลูกอาจจะกวนโยเย การให้โอกาสแม่ลูก ได้อยู่กันในที่สงบ ทำให้แม่ได้โอบกอดลูกและกระตุ้นให้ลูกดูดนมแม ่ อย่างต่อเน่ืองจะช่วยลดความเครียดของทั้งแม่และลูก ทั้งยังเป็นการ กระตุ้นให้มีการสร้างและหล่ังน้ำนมได้อย่างเพียงพอ โดยแม่ควรดูแล สุขภาพร่างกายให้แข็งแรง จิตใจให้ผ่อนคลายไม่วิตกกังวล สร้างความคิด เป็นบวก พักผ่อนให้เพียงพอ กินอาหารครบคุณค่าทางโภชนาการใน ปริมาณที่เพียงพอ และดื่มน้ำในปริมาณมากพอ จะทำให้สร้างน้ำนม ไ ด้อย่างเพียงพอ กรณีที่ลูกอายุน้อยกว่า 6 เดือนและกินนมแม่ ไม่จำเป็นต้อง ให้นมผสม แต่ควรปฏิบัติตามคำแนะนำดังกล่าวข้างต้น แม้ว่าจะมี 82 ������������1-70.indd 82 3/5/12 2:43:20 PM

สำนักอนามยั สง่ิ แวดลอ้ ม กรมอนามยั น้ำนมน้อย นั่นเกิดจากความเครียดไปกดการหล่ังของน้ำนม ดังน้ัน การเปิดโอกาสให้ลกู ได้ดูดนมแมท่ กุ ครั้งที่ลกู ต้องการอยา่ งตอ่ เนื่อง จะทำให้ น้ำนมไหลได้ดีขึ้น และมีการสร้างน้ำนมได้มากขึ้น ในกรณีท่ีทารกไม่ได้ ก ินนมแม่ แต่กนิ นมผสม สิ่งทคี่ วรทำคอื 1. พยายามโอบกอดลูก และให้ลูกกินนมบ่อยๆ เพราะนอกจาก จะทำให้ลูกสบายใจที่มีแม่คอยปกปักดูแล ลดความตึงเครียดของลูกแล้ว ยังมีโอกาสที่ลูกจะยอมกลับมาดูดนมจากเต้า และทำให้กู้น้ำนมแม่กลับมา ได้อีกครั้ง 2. สามารถใช้นมดัดแปลงสูตรสำหรับทารก ชงตามสัดส่วน ทร่ี ะบบุ นฉลาก ตอ้ งระมดั ระวงั เรอ่ื งความสะอาดเปน็ พเิ ศษ ลา้ งมอื ใหส้ ะอาด กอ่ นชงนม และควรชงดว้ ยนำ้ ตม้ สกุ เทา่ นนั้ หรอื นำ้ ขวดทมี่ เี ครอื่ งหมาย อย. 83 ������������1-70.indd 83 3/5/12 2:43:31 PM

คมู่ อื ประชาชน ร้ไู ว้เรอื่ งใกล้ตวั …ทำอย่างไรอนามัยดี แล้วใช้ช้อนหรือถ้วยป้อนนมให้ลูก หลีกเลี่ยงการใช้ขวดนม เพราะอาจมี การปนเป้ือนเชื้อโรคเนื่องจากการทำความสะอาดขวดนมและจุกนม ทำได้ ยากกว่ากรณีอยู่ที่ศูนย์พักพิงผู้ประสบภัย จึงควรเตรียมพ้ืนที่สำหรับ เตรียมนมสำหรับทารกและเด็กเล็ก เช่น กาต้มน้ำขนาดใหญ่ หม้อต้ม น้ำเดือดเพื่อต้มขวดนมท่ีล้างสะอาด หม้อพักขวดนมท่ีผ่านการต้มฆ่าเชื้อ และนมดดั แปลงสูตรสำหรบั ทารก 3. กรณีที่เด็กไม่สบาย เช่น มีไข้ ไข้หวัด ท้องเสีย เป็นภูมิแพ ้ ควรปรึกษาเจ้าหน้าท่ีสาธารณสุขหรือแพทย์ในพ้ืนท่ี ในการให้นมและ อ าหาร และผ้ปู กครองตอ้ งดูแลเฝา้ ระวงั เดก็ เป็นพเิ ศษ เชน่ เดก็ เปน็ ไข้หวัด ให้เดก็ ดืม่ นมได้ตามปกต ิ หากมีอาการท้องเสีย อาเจียน จนมีอาการเร่ิมขาดน้ำ เบอื้ งตน้ ควรละลายผงเกลอื แร่ สลับกบั การดืม่ นม เพื่อเดก็ จะไดส้ ารอาหาร และพลังงาน ต้องสังเกตการถ่ายอุจจาระ หากถ่ายเหลว หรือมีอาการ ขาดน้ำมากขึ้น ต้องพบแพทยอ์ ยา่ งรีบดว่ น ถ้าเด็กแพ้นมวัว อาจต้องพิจารณาใช้นมจากโปรตีนอื่น ทดแทน เด็กในช่วงอายุ 6-12 เดือน ให้อาหารตามวัยควบคู่กับ นมแม่ เช่น ข้าวสวยน่ิมบดไข่/ไก่/หมู/ฟักทองต้ม หรือผสมน้ำแกงจืด เล็กน้อย (ถ้ามี) และถ้าแม่ไม่มีน้ำนมให้ปฏิบัติตามข้อ 1 และ 2 ร่วมกับ การกนิ อาหาร ตามวัยเชน่ กนั 84 ������������1-70.indd 84 3/5/12 2:43:37 PM

สำนักอนามัยส่ิงแวดลอ้ ม กรมอนามัย เอกสารอา้ งองิ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข คู่มือ สร้างสุขนิสัย รักษ์สะอาด พิมพ์ครั้งที่ 4 กันยายน 2552 จำนวน 5,000 เล่ม สำนักงาน กจิ การโรงพมิ พอ์ งค์การสงเคราะห์ทหารผ่านศึก สำนักอนามัยส่ิงแวดล้อม กรมอนามัย คู่มือการอนามัยสิ่งแวดล้อม ในโรงเรียน พิมพ์ครั้งท่ี 3 มิถุนายน 2552 จำนวน 5,000 เล่ม สำนักงานกจิ การโรงพมิ พอ์ งค์การสงเคราะหท์ หารผา่ นศกึ สำนักอนามัยส่ิงแวดล้อม กรมอนามัย คู่มือวิชาการอนามัยส่ิงแวดล้อม พ้ืนฐานสำหรับเจ้าพนักงานสาธารณสุข พ.ศ.2535 พิมพ ์ ครั้งท่ี 1 สิงหาคม 2551 จำนวน 1,000 เล่ม สำนักงานกิจการ โรงพิมพ์องค์การสงเคราะหท์ หารผา่ นศกึ www.thaboph.org สบื คน้ เม่อื 12 พฤศจกิ ายน 2553 http://www.elib-online.com/doctors53/gen_health005.html สืบค้น เม่ือ 16 พฤศจกิ ายน 2553 http://www.lifemojo.com/lifestyle สบื คน้ เมื่อ 16 พฤศจกิ ายน 2553 http://thedemongang.exteen.com/20100906/entryet สืบค้นเม่ือ 16 พฤศจกิ ายน 2553 http://dianabt.blogguan.com/view/ สบื ค้นเมอื่ 16 พฤศจิกายน 2553 http://adisak.blog.mthai.com สืบค้นเม่อื 7 มกราคม 2554 http://health.deedeejang.com/news/Tip-Vegetable-Food.html สืบค้น เมื่อ 7 มกราคม 2554 http://www.doctor.or.th/node/4692 สบื คน้ เมอื่ 14 มกราคม 2553 http://www.thailabonline.com/sleeping.htm สืบค้นเมื่อ 14 มกราคม 2554 85 ������������1-70.indd 85 3/5/12 2:43:43 PM

ผู้จัดทำ ทป่ี รึกษา ดร.นายแพทยส์ มยศ ดรี ัศม ี อธิบดีกรมอนามัย นายพษิ ณุ แสนประเสรฐิ ผู้อำนวยการสำนักอนามยั ส่งิ แวดล้อม ผจู้ ัดทำ นางสาวดรรชนี มหาชานิกะ นักวชิ าการสาธารณสุขชำนาญการพเิ ศษ นางวภิ าเพญ็ เจียสกลุ นกั วิชาการสาธารณสุขชำนาญการพิเศษ ภาพประกอบ นางสาวสุดาสมร นตุ เวช ข้อมูลเพิม่ เติม กลุม่ พฒั นาพฤตกิ รรมอนามยั ส่ิงแวดล้อมและความเขม้ แข็งภาคเี ครอื ขา่ ย สำนักอนามัยส่ิงแวดลอ้ ม กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสขุ ถนนติวานนท์ อำเภอเมอื ง จงั หวดั นนทบรุ ี 11000 โทรศัพท์ 02 590 4258 02 590 4250 โทรสาร 02 590 4260 ������������1-70.indd 86 3/5/12 2:43:45 PM