ทำอย่างไรไกลโรค

รไู้ ว้เรือ่ งใกล้ตวั …ทำอยา่ งไรไกลโรค คมู่ อื ประชาชน คณะผจู้ ัดทำ ท ่ปี รึกษา ดร.นายแพทย์สมยศ ดรี ัศมี อธบิ ดกี รมอนามยั นายพิษณุ แสนประเสรฐิ ผอู้ ำนวยการสำนักอนามยั ส่งิ แวดลอ้ ม ผจู้ ดั ทำ นางสาวดรรชนี มหาชานกิ ะ นกั วิชาการสาธารณสขุ ชำนาญการพเิ ศษ นางวิภาเพ็ญ เจยี สกลุ นักวิชาการสาธารณสขุ ชำนาญการพเิ ศษ ภาพประกอบ นางสาวสดุ าสมร นุตเวช ข ้อมลู เพม่ิ เติม กลุ่มพัฒนาพฤตกิ รรมอนามัยสิง่ แวดลอ้ มและความเข้มแขง็ ภาคีเครือขา่ ย สำนักอนามยั สิง่ แวดลอ้ ม กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสขุ ถนนติวานนท์ อำเภอเมือง จงั หวดั นนทบรุ ี 11000 โทรศัพท์ 0 2590 4258 0 2590 4250 โทรสาร 0 2590 4260  �����������������+������indd.ind2 2 3/14/12 3:42:02 PM

คยุ กัน… สกั นดิ โรคภัยไข้เจ็บ…ท่ีคุกคามสุขภาพของคนเราทุกวันน้ี ส่วนหน่ึงเป็นโรคอันมีสาเหตุมาจากการอยู่ในส่ิงแวดล้อม ที่ไม่เหมาะสมหรือมีพฤติกรรมท่ีไม่ถูกต้อง ไม่ว่าจะเป็นโรค เกี่ยวกบั ระบบทางเดนิ อาหาร เชน่ อจุ จาระรว่ ง บดิ ซึ่งเกดิ จาก การด่ืมน้ำ-กินอาหารท่ีไม่สะอาด การถ่าย-ใช้ส้วมที่ไม่ถูก สุขลักษณะ หรือโรคเกี่ยวกับระบบทางเดินหายใจ โรคภูมิแพ้ ซึ่งเกิดจากมลภาวะทางอากาศ อีกท้ังสาธารณภัยที่ก่อให้เกิด ผลกระทบต่อสุขภาพ เช่น น้ำท่วม พลุระเบิด ซึ่งเม่ือเกิด อุบัติภัยทำให้ผู้ประสบภัยไม่สามารถใช้ชีวิตได้ตามปกติ จึงต้อง มีการจัดการสภาพแวดล้อมให้ถูกหลักสุขาภิบาล เพื่อป้องกัน การเกิดโรคระบาด หรอื โรคอนั เกิดจากนำ้ และอาหารเป็นสื่อ และ อันตรายอ่ืนๆ ท่อี าจเกิดข้นึ ได้ เช่น ไฟช็อต จมนำ้ สตั วม์ พี ษิ กัด ฯลฯ  �������������������1-40indd.indd1 1 3/14/12 3:35:30 PM

รไู้ ว้เร่ืองใกล้ตวั …ทำอย่างไรไกลโรค คมู่ อื ประชาชน โรคต่างๆ เหล่านี้ เป็นโรคที่เราสามารถดูแลป้องกัน ตนเองได้ เพียงแต่เราปรับเปลี่ยนพฤติกรรม และจัดการสภาพ แวดล้อมให้เหมาะสมและเอ้ือต่อการมีสุขภาพดี ส่วนภัยธรรมชาติ เราไม่อาจบังคับไม่ให้เกิดข้ึนได้ แต่สามารถเตรียมตัว เตรียมใจให้ พร้อมรับสถานการณแ์ ละตงั้ อยูใ่ นความไมป่ ระมาท คู่มือประชาชน รู้ไว้เร่ืองใกล้ตัว…ทำอย่างไรไกลโรค เล่มนี้ไดร้ วบรวมเกรด็ ความรู้ พฤติกรรมการปฏิบัตติ น การจัดการ อนามัยส่ิงแวดล้อมทั้งส่วนตนและใกล้ตัว เพ่ือเสริมภูมิคุ้มกัน ทางสุขภาพในการดูแลตนเอง ครอบครัว ตลอดจนชุมชน ให้ปลอดภัย ไกลโรค สำนกั อนามยั สง่ิ แวดลอ้ ม กรมอนามยั  3/14/12 3:35:40 PM �������������������1-40indd.indd2 2

สำนกั อนามัยสง่ิ แ วดลอ้ ม กรมอนามยั สารบัญ คยุ กันสกั นิด หนา้ ทำได…้ ไกลโรค 5 กนิ ได…้ ไกลโรค 17 น้ำด่ืม… อย่างไร? ไกลโรค 23 ทงิ้ ขยะ… อยา่ งไร? ไกลโรค 28 ส้วม 30 จัดการ… หลงั น้ำลด ! 34 เอกสารอ้างองิ �������������������1-40indd.indd3 3  3/14/12 3:35:46 PM

รู้ไว้เร่อื งใกลต้ วั …ทำอยา่ งไรไกลโรค คมู่ อื ประชาชน สุขภาพ แขง็ แรง ปลอดภัย หากมี…พฤติกรรม อนามยั ท่ถี ูกตอ้ ง  3/14/12 3:35:56 PM �������������������1-40indd.indd4 4

ทำได…้ สำนักอนามัยสงิ่ แ วดลอ้ ม กรมอนามยั ไกลโรค จัดสง่ิ แวดล้อมอยา่ งไร… ? “ใหบ้ ้านน่าอยู่ ถกู หลกั อนามยั ไกลโรค” บริเวณ…รอบบ้าน สนามหญา้ • ปลูกตน้ ไม้ เพื่อช่วยให้อากาศบริสทุ ธิ์ และกรองฝ่นุ ละออง • ทำความสะอาดท่อระบายน้ำ ทางเดิน ไม่ทิ้งขยะ อาหาร ลงในท่อ จะกลายเป็นแหล่งเพาะพันธุ์แมลงวันแมลงสาบ หนู และยงุ • กำจัดลูกน้ำยุงลาย โดยสำรวจ ตรวจตรา อย่าให้มีน้ำขังนิ่ง นานๆ ในบริเวณบ้าน หรอื ในภาชนะ เช่น เศษกระถางแตก ยางรถยนต์ และหมน่ั เปลี่ยนนำ้ กระถาง แจกันดอกไม ้ �������������������1-40indd.indd5 5  3/14/12 3:36:07 PM

รไู้ วเ้ ร่อื งใกล้ตัว…ทำอย่างไรไกลโรค คมู่ อื ประชาชน ห้องตา่ งๆ…ภายในบา้ น • มีแสงสว่างเพียงพอ อ่านหนังสือได้สบายตา ควรเปิดรับ แสงสวา่ งจากธรรมชาติ • มกี ารระบายอากาศดี • ชดุ รับแขก โซฟาร์ ควรทำความสะอาดสมำ่ เสมอ เพราะเป็น ที่สะสมของคราบไคล ไรฝนุ่ • อุปกรณ์ เครื่องใช้ไฟฟ้า และสายไฟ หมั่นทำความสะอาด และดูแลความเรียบร้อยพร้อมใช้งาน เพ่ือป้องกันอุบัติภัย จากการใช้ไฟฟ้า • มีแสงสวา่ งเพียงพอ การระบายอากาศด ี  3/14/12 3:36:13 PM �������������������1-40indd.indd6 6

สำนักอนามยั สิง่ แ วดล้อม กรมอนามัย ห้องครัว…ห้องรับประทานอาหาร • อุปกรณ์เครื่องใช้ไฟฟ้า เตาแก๊ส เคร่ืองครัว ของมีคม ดูแล จัดเก็บให้เรียบร้อย มิดชิด ปลอดภัย และ ทำความสะอาดสมำ่ เสมอ • อุปกรณ์ ภาชนะบรรจุอาหาร ต้องล้างให้สะอาด และ เก็บในที่ปลอดภัยจากฝุ่นละออง และแมลง สัตว์พาหะ นำโรค • อาหารควรสะอาด สด ไม่มีสารปรุงแต่ง และเก็บในท่ี สะอาด ปลอดภัยจากสัตว์พาหะนำโรค • น้ำด่ืม ต้องสะอาด หากไม่แน่ใจควรต้มให้เดือดนาน 5 นาที กอ่ นนำมาดมื่ • ภาชนะเก็บน้ำ - นำ้ ดื่มสะอาด เก็บในท่ีมดิ ชดิ ปลอดภยั จากสตั วพ์ าหะนำโรคและฝุ่นละออง  �������������������1-40indd.indd7 7 3/14/12 3:36:18 PM

รู้ไว้เรื่องใกล้ตัว…ทำอย่างไรไกลโรค คมู่ อื ประชาชน • ถังขยะไม่รั่วซึม มีฝาปิดมิดชิด เพื่อป้องกันมิให้เป็น แหล่งแพร่เชื้อโรค และเป็นอาหารของแมลงวัน แมลงสาบ หนู ควรแยกเศษอาหารจากขยะท่ัวไป เพ่ือการนำไปใช ้ ประโยชน์อ่ืน เช่น เป็นอาหารสัตว์ หรือทำแก๊สชีวภาพ และช่วยลดปริมาณขยะ ท่ีต้องนำไปกำจัด มีที่ดักไขมัน เศษอาหาร น้ำท้ิงจากครัว เพ่ือป้องกันน้ำเสียสู่แหล่งน้ำ สาธารณะโดยตรง • ภายในห้อง สะอาด มีการระบายอากาศดี ไม่มีกล่ิน เหมน็ อบั ชน้ื แสงแดดส่องถึง  3/14/12 3:36:23 PM �������������������1-40indd.indd8 8

สำนักอนามยั สง่ิ แ วดลอ้ ม กรมอนามยั ห้องนำ้ …ห้องส้วม • ขวดนำ้ ยาลา้ งหอ้ งนำ้ ต้องเก็บให้มดิ ชิดและพ้นมือเดก็ • มอี ่างนำ้ สบู่ สำหรบั ล้างมือ พร้อมมผี า้ สะอาด เชด็ มอื • มีน้ำสะอาด กระดาษชำระ ภาชนะตักน้ำ แปรงทำความ สะอาด • ถังขยะ มีสภาพดี มีฝาปิด ป้องกันกลิ่น แมลงรบกวน ควรรองด้วยถุงพลาสติกด้านในถังและมัดปากถุงให้แน่น และควรเก็บท้ิงทกุ วัน �������������������1-40indd.indd9 9  3/14/12 3:36:29 PM

รไู้ ว้เรอ่ื งใกลต้ ัว…ทำอย่างไรไกลโรค คมู่ อื ประชาชน หอ้ งนอน • ควรโปร่ง มีแสงแดดส่องถึง สะอาด ไม่มีมุมอับช้ืน เพื่อ ป้องกันมิให้เป็นแหล่งเพาะพันธ์ุ แมลงพาหะนำโรค เช่น แมลงสาบ หนู • ทำความสะอาด อุปกรณ์เคร่ืองนอนสมำ่ เสมอ เพ่อื ป้องกัน เช้ือรา ไรฝุ่น อันเป็นสาเหตุหนึ่งของโรคผิวหนัง และ ภูมแิ พ้ • เคร่ืองเรือน โต๊ะ ตู้ หมั่นทำความสะอาด จัดสิ่งของ วางอย่างเปน็ ระเบียบ • กรณีที่ติดเครื่องปรับอากาศ ควรตรวจตราทำความสะอาด แผน่ กรองอากาศ และถาดรองน้ำอยา่ งสม่ำเสมอ ไมป่ ล่อย ใหม้ ีนำ้ ขังเพอ่ื ปอ้ งกันการเกดิ เชือ้ ราและฝนุ่ ละออง 10 �������������������1-40indd.indd10 10 3/14/12 3:36:34 PM

สำนักอนามัยสิง่ แ วดล้อม กรมอนามัย ดแู ลสิ่งแวดล้อมอยา่ งไร… ? “ไมใ่ หล้ ูกรกั เป็นภูมิแพ”้ อะไร…คือสาเหตุ 1. พันธุกรรม พ่อ-แม่ ท่เี ป็นโรคภูมิแพ้ มักพบว่าลกู จะเป็น โรคนี้ดว้ ย 2. ส่งิ แวดล้อม รอบตวั • ในบา้ น : ขนแมว ขนสนุ ขั แมลงสาบ และตัวไรฝุ่น ในทน่ี อน ฯลฯ • นอกบ้าน : ละอองเกสรดอกไม้ ต้นไม้ สปอร์ของ เช้ือรา ฯลฯ • ปจั จยั เสริม : ควันบุหร่ี ฝุ่นละออง การติดเช้ือของ ระบบทางเดินหายใจ เชน่ เชอื้ ไวรัส หวดั �������������������1-40indd.indd11 11 11 3/14/12 3:36:43 PM

ร้ไู วเ้ รือ่ งใกล้ตัว…ทำอย่างไรไกลโรค คมู่ อื ประชาชน จดั … ? หสา่ิง่ งแไวกดลลโ้อรคมภอูมยา่แิ งพไร ้ … 1. หอ้ งนอน • ไมน่ ำต๊กุ ตายดั ไสด้ ้วยนุ่น หรอื ขนสัตว์ไว้ในหอ้ งนอน • ที่นอน หมอน เลือกใช้ใยสังเคราะห์ แทนการใช้นุ่น หรือขนสัตว์และควรหุ้มด้วยผ้าพลาสติกปูทับด้วยผ้าฝ้าย ปอ้ งกันตัวไรจากที่นอนสมั ผัสผิวลูก • ซักผ้าปูท่นี อน ปลอกหมอนและผ้าห่มอยา่ งนอ้ ยสัปดาหล์ ะ 1 คร้งั ลดการสะสมของเหงอื่ ไคล ซ่ึงเปน็ อาหารของไรฝุ่น • พ้ืนห้อง ควรเป็นพื้นไม้ หรือกระเบ้ืองจะทำความสะอาด ไดง้ า่ ย 12 �������������������1-40indd.indd12 12 3/14/12 3:36:51 PM

สำนักอนามยั ส่ิงแ วดล้อม กรมอนามยั • มีอากาศถ่ายเทสะดวก และรับแสงสว่างจากธรรมชาติ เพียงพอ เพ่ือลดการเกดิ เชือ้ ราในหอ้ งนอน • หลังทำความสะอาดหอ้ งนอน ควรรออย่างน้อย 20 นาที เพ่ือให้ฝนุ่ ทล่ี อยอยู่ตกลงส่พู ้นื ให้หมด 2. สิง่ แวดลอ้ มในบ้าน • ใชผ้ า้ ชุบน้ำเช็ด แทนการใชไ้ ม้ขนไก่ หรอื ไม้กวาด • ถ้าปิดบ้านไว้นานๆ จะทำให้เช้ือราเจริญเติบโตได้ ฉะน้ัน ควรเปิดบ้านให้ลมโกรก ทำความสะอาดด้วยน้ำยาคลอรีน ผสมในนำ้ อัตราส่วน 1 : 10 หรือน้ำยาฟอกผ้าขาว • ทำความสะอาดห้องน้ำ ห้องครัว และบริเวณตู้เย็น เพื่อ ลดการเกิดเช้อื รา และไม่เปน็ ท่อี ย่ขู องแมลงสาบและหน ู • กำจัดแหล่งเพาะเช้ือรา เช่น ถังขยะ พรม กระดาษ เปลีย่ นฝาผนงั ทเี่ ปียกชืน้ • ไม่ควรสูบบุหร่ีในบา้ น 13 �������������������1-40indd.indd13 13 3/14/12 3:36:55 PM

รูไ้ วเ้ ร่อื งใกล้ตวั …ทำอย่างไรไกลโรค คมู่ อื ประชาชน • หลีกเลี่ยงการเล่นกับแมวหรือสุนัข หรือรีบล้างมือทันท ี หลังจากสมั ผสั สัตว์เหลา่ น้ ี • ใช้สบู่หรือผงซักฟอกสำหรับเด็กโดยเฉพาะ และต้อง ล้างออกให้หมด เพื่อป้องกันสารเคมีตกค้าง ระคายเคือง ต่อผวิ ออ่ นๆ ของลกู 3. เลือกสง่ิ แวดลอ้ มท่ดี ีเมื่อออกนอกบ้าน • หลีกเล่ียงการพาลูกออกไปเล่นช่วงสายถึงบ่ายเพราะมี เกสรดอกไม้ปลิวอย่ทู ว่ั ไป • ไปพักผ่อน ควรเลือกสถานที่ๆ มีฝุ่นละออง หรือเกสร ดอกไม้ ตน้ ไมน้ อ้ ยๆ เช่น ชายทะเล • หลีกเลี่ยงการอยู่ใกล้เตา หรือ ท่ีที่มีการเผาไหม้เพราะ ควันไฟอาจทำให้แพ ้ • หลีกเล่ียงการอยู่ในท่ีแออัด อากาศถ่ายเทไม่ดี เช่น ห้างสรรพสินค้า โรงภาพยนตร์ เพื่อลดการติดเชื้อโรค ระบบทางเดนิ หายใจ 14 �������������������1-40indd.indd14 14 3/14/12 3:37:00 PM

สำนักอนามัยส่งิ แ วดล้อม กรมอนามยั จดั … ส่งิ แวดล้อมให้ปลอดภัย จากสารกระตนุ้ ภูมแิ พ้ หลีกเล่ียงสิ่งที่แพ้ ให้ลูกได้พักผ่อนอย่างเพียงพอ ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ เท่านี้ ลูกๆ ก็จะแข็งแรง และ ไม่ต้องเจ็บป่วยด้วยโรคภูมิแพ้ ส่ิงเหล่านี้คุณพ่อ-คุณแม่ สามารถทำได้ไม่ยาก ไม่ตอ้ งเปลืองเงินทองและเวลามากนัก ในกรณีท่ียังมีอาการของภูมิแพ้ ควรปรึกษาแพทย ์ อาจจำเป็นต้องใช้ยาร่วมดว้ ย �������������������1-40indd.indd15 15 15 3/14/12 3:37:08 PM

ใจสบาไยก…ลโ รค คมู่ อื ประชาชน รู้ไวเ้ รอ่ื งใกล้ตวั …ทำอยา่ งไรไกลโรค 1. ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ อย่างน้อยสัปดาห์ละ 3 วัน วนั ละ 30 นาที หรอื เดนิ กา้ วเรว็ ๆ ใหไ้ ดอ้ ยา่ งนอ้ ย 30 นาท ี ต่อวัน อย่างน้อย 5 วันต่อสัปดาห์ ถ้าต้องการลดน้ำหนัก ตอ้ งเพม่ิ การเดนิ เรว็ อยา่ งนอ้ ย 45-60 นาทตี อ่ วนั อยา่ งนอ้ ย 5 วันต่อสปั ดาห ์ 2. พกั ผอ่ นให้เพยี งพออยา่ งนอ้ ยวันละ 6-8 ชว่ั โมง 3. ลด ละ เลิกบุหร่ี เหล้า สารเสพตดิ และการพนนั ทุกชนิด รวมทัง้ ไม่สำสอ่ นทางเพศ 4. ตรวจสขุ ภาพเป็นประจำอยา่ งนอ้ ยปีละ 1 คร้งั 5. มีส่วนร่วมในกิจกรรมของชุมชน เชน่ ดแู ลรักษาความสะอาด ความปลอดภยั และร่วมกจิ กรรมในโอกาสต่างๆ 16 �������������������1-40indd.indd16 16 3/14/12 3:37:15 PM

สำนกั อนามัยสิง่ แ วดล้อม กรมอนามยั กินได…้ ไกลโรค �������������������1-40indd.indd17 17 17 3/14/12 3:37:22 PM

รไู้ ว้เรือ่ งใกล้ตวั …ทำอย่างไรไกลโรค คมู่ อื ประชาชน เลือกรา้ นอาหาร…แบบไหนดี ? 1. ครัวสะอาด ไม่เตรียม-ปรุงอาหารบนพ้ืน และโต๊ะ เก้าอ้ ี สะอาด 2. บริเวณร้านสะอาด ไม่มีสตั ว์อยู่ในบรเิ วณร้าน 3. มีแสงสว่างเพียงพอ ระบายความร้อนได้ดี ไม่มีกล่ินควัน ในบรเิ วณท่รี บั ประทานอาหาร 4. ผู้ปรุง เสิร์ฟ และจำหน่ายอาหาร ควรมีสุขภาพและ สขุ นสิ ยั ดี คือ • แต่งกายสะอาด ไม่เป็นโรคผิวหนัง ถ้ามีแผลต้องปิด พลาสเตอร ์ • เวลาไอ จาม ปดิ ปากและจมูก • ขณะปฏิบตั งิ านไมค่ วรสบู บหุ ร่ีหรือดื่มเหลา้ • ไม่ใช้มือจับอาหารท่ีปรุงสุกแล้วหรือจับภาชนะที่จะสัมผัส กบั อาหาร หรือนำ้ ดม่ื 18 �������������������1-40indd.indd18 18 3/14/12 3:37:26 PM

สำนกั อนามัยส่ิงแ วดลอ้ ม กรมอนามัย 5. ภาชนะ อุปกรณ์ในการกิน ประกอบอาหาร ต้องสะอาด ไม่มีสารที่เป็นพิษปนเป้ือน และจัดเก็บในท่ีสะอาด ปลอดภยั จากสัตวพ์ าหะนำโรคและฝนุ่ ละออง 6 . ลา้ งภาชนะ อปุ กรณ์อย่างนอ้ ย 2 ขั้นตอน คอื ขั้นตอนที่ 1 ล้างด้วยน้ำยาลา้ งภาชนะ ขั้นตอนที่ 2 ลา้ งดว้ ยน้ำสะอาดอีก 2 ครัง้ หรือล้างดว้ ยน้ำไหล 7. อาหารท่ีปรุงสุกแล้ว ต้องเก็บในที่สะอาด ปลอดภัยจาก สัตวพ์ าหะนำโรคและฝุ่นละออง 8. ถังขยะแข็งแรงมีฝาปิดมิดชิด ควรมีถุงพลาสติกรองด้านในถัง ไม่ร่ัวซึม ไม่มีขยะตกค้างนอกถัง ซึ่งเป็นแหล่งเพาะพันธ์ุ ของสัตว์พาหะนำโรค �������������������1-40indd.indd19 19 19 3/14/12 3:37:31 PM

ร้ไู ว้เรือ่ งใกลต้ วั …ทำอย่างไรไกลโรค คมู่ อื ประชาชน กนิ ให้เป็น… 1. กินพออ่มิ ให้หลากหลาย ครบท้ัง 5 หม่ ู 2. กินข้าวเปน็ อาหารหลัก สลบั กบั อาหารประเภทแปง้ 3. กินพชื ผัก ผลไมม้ าก ๆ 4. กินเน้อื สตั วเ์ ทา่ ท่ีจำเปน็ กินปลา ไข่ ถัว่ เมล็ดแห้ง 5. ด่ืมน้ำสะอาด 6-8 แก้วต่อวัน หลีกเลี่ยงน้ำอัดลม และ ดื่มนมใหเ้ หมาะสมตามวยั 6. ลดการกินไขมนั อมิ่ ตวั 7. กินอาหารทสี่ ะอาดไมใ่ สส่ ารปรุงแตง่ 8. ไม่ด่ืมเหล้า หรือเครอื่ งดมื่ ท่มี แี อลกอฮอล ์ 9. หลีกเลี่ยงอาหารรสหวานจดั เค็มจัด 20 3/14/12 3:37:38 PM �������������������1-40indd.indd20 20

สำนักอนามยั ส่งิ แ วดล้อม กรมอนามยั กนิ อย่างไร…ปลอดภยั ปลอดโรค ? การดูแลสุขภาพตนเองในการกินอาหาร หากปฏิบัติตน ไ มถ่ กู ตอ้ ง อาจเป็นการนำเชอื้ โรคเข้าส่รู ่างกายได ้ มวี ธิ ปี ฏิบตั ิ 5 วธิ ี 1. ลา้ งมอื ใหส้ ะอาดกอ่ นกินอาหารทกุ ครง้ั เพอ่ื ป้องกันโรคตดิ ตอ่ ทีอ่ าจติดมากับมือ เลบ็ 2. ใช้ชอ้ นกลางเมื่อกนิ อาหารรว่ มกันหลายคน 3. กินอาหารที่สด สะอาด ปรุงสุกร้อนๆ ใหม่ๆ ไม่มีสาร ปรุงแต่ง 4. เลือกกินอาหารที่บรรจุอยู่ในภาชนะที่สะอาด ไม่มีสารละลาย ทเ่ี ป็นพษิ ปนเปือ้ นในอาหาร 5. ระหว่างกินอาหาร ไม่ควรด่ืมน้ำมากๆ เพราะน้ำย่อย จะเจอื จางลง 21 �������������������1-40indd.indd21 21 3/14/12 3:37:46 PM

ร้ไู ว้เรือ่ งใกลต้ ัว…ทำอยา่ งไรไกลโรค คมู่ อื ประชาชน อิ่มท้อง… ยามน้ำท่วม !! เตรียมตัวอย่างไรให้เดือดร้อนน้อยลง ส่ิงสำคัญคืออาหาร ให้เตรียมไว้ล่วงหน้า ในระยะเตือนภัย อาหารที่จัดหาได้อย่างรวดเร็ว และถกู หลักโภชนาการ เก็บไดน้ านเกนิ 3 วัน เชน่ 1. ขา้ ว-แป้ง เช่น ขนมปงั กรอบ ข้าวแต๋น มนั ฉาบ เผือกฉาบ 2. ถั่วและธัญพืช เชน่ ถวั่ ลสิ งควั่ กระยาสารท งาตัด 3. ผลไม้แหง้ เช่น กลว้ ยตาก กล้วยอบ กลว้ ยฉาบ 4. น้ำพริก เชน่ นำ้ พรกิ เผา น้ำพรกิ ตาแดง 5. ปลาและเน้อื สตั ว์ เชน่ ปลาหวาน หมูทอด ไขเ่ คม็ เนอื้ ทุบ 6. อาหารกระป๋องหรืออาหารสำเร็จรูปต่างๆ เช่น ปลากระป๋อง ผกั กระปอ๋ ง หวั ไชโปว๊ 7. อื่นๆ เช่น นำ้ ดมื่ นมถั่วเหลอื ง นมสด UHT นำ้ ผลไม้ การเลือกซ้ืออาหารสำเร็จรูป ควรดูวันหมดอายุ ภาชนะบรรจุ อาหารปิดสนิท ไม่ฉีกขาด กระป๋องไม่บุบ บวมหรือเป็นสนิม ดูสีของ อาหารว่าเป็นปกติ ไม่มีเชื้อรา สำหรับชาวมุสลิม ควรเลือกผลิตภัณฑ ์ ที่มเี ครื่องหมายฮาลาล 22 �������������������1-40indd.indd22 22 3/14/12 3:37:53 PM

นำ้ ดมื่ ไ… ? อย่างไร สำนกั อนามยั สิง่ แ วดล้อม กรมอนามยั กลโรค น้ำดืม่ …สะอาดหรือไม่ ดอู ย่างไร ? วธิ ี…การดูแลตนเองใหป้ ลอดภยั ได้ดื่มน้ำสะอาด �������������������1-40indd.indd23 23 23 3/14/12 3:37:58 PM

รู้ไว้เรอ่ื งใกลต้ ัว…ทำอยา่ งไรไกลโรค คมู่ อื ประชาชน น้ำดืม่ …อยา่ งไร ? ถงึ เรียกว่าสะอาด น้ำสะอาดต้องใส ไม่มีสี ไม่มีรส ไม่มีกล่ิน ไม่มีแร่ธาตุท่ีเป็น อนั ตรายตอ่ สขุ ภาพ 8 คำถาม…กบั น้ำด่มื 1. เชอื้ โรคในนำ้ ดื่มทสี่ ำคญั คืออะไร ส่งผลตอ่ สขุ ภาพอยา่ งไร คือ แบคทีเรียซ่ึงเป็นสาเหตุของโรคบิด ท้องร่วงอย่างแรง ไ ทฟอยด์ และโรคระบบทางเดินอาหาร 2. แบคทเี รียปนมาในนำ้ ด่มื ไดอ้ ย่างไร ปนมากับอุจจาระของคนท่ีมีเชื้อโรคน้ีอยู่ แล้วไม่ถ่ายลงในส้วม ที่ถูกสุขลักษณะ ทำให้เช้ือโรคแพร่กระจายในดิน และแหล่งน้ำ หรือ ติดอยูท่ ี่มือของผู้ใชส้ ว้ ม แล้วไม่ลา้ งมอื ใหส้ ะอาด 24 3/14/12 3:38:11 PM �������������������1-40indd.indd24 24

สำนักอนามยั ส่งิ แ วดลอ้ ม กรมอนามัย 3. จะปอ้ งกนั ตัวเองจากแบคทีเรยี ไดอ้ ย่างไร ควรมพี ฤตกิ รรมอนามัยทถี่ ูกต้อง 1. ดื่มนำ้ สะอาด หากไม่แนใ่ จ ควรตม้ ใหเ้ ดือดนาน 5 นาที 2. กนิ อาหารสะอาด ปรงุ สกุ ร้อนๆ 3. ลา้ งมือกอ่ นกนิ อาหารและหลังใช้ส้วม 4. ถ่ายอุจจาระในส้วมทีถ่ ูกสุขลักษณะ 4. การใช้สารเคมใี นการเกษตรหรือในครัวเรือน เช่น สารกำจัดยุง ปุ๋ยเคมี มผี ลต่อนำ้ ดมื่ หรือไม…่ อยา่ งไร การพ่นสารเคมี ทำให้ฟุ้งกระจายเกิดมลพิษทางอากาศและ ซึมลงดิน ถูกฝนชะล้างลงสู่แหล่งน้ำ เมื่อนำน้ำน้ันมาดื่ม หรือ ห งุ ต้ม จะเกิดพิษสะสมในรา่ งกาย ทำใหเ้ จบ็ ปว่ ยได้ 5. มีวิธปี อ้ งกันตัวเองจากสารเคมีไดอ้ ยา่ งไร ใชส้ มุนไพรธรรมชาติทดแทน เช่น - โลตนิ๊ ใชเ้ ปน็ ยาฆา่ แมลง - ตะไครห้ อม ใช้ไล่ยงุ - น้ำสม้ สายชู หรอื นำ้ จลุ นิ ทรยี ์ ใชท้ ำความสะอาดหอ้ งสว้ ม การใช้สารเคมี ทำให้เกิดพิษตกค้างในแหล่งน้ำและส่ิงแวดล้อม ได้นานแสนนาน 25 �������������������1-40indd.indd25 25 3/14/12 3:38:14 PM

ร้ไู ว้เรื่องใกล้ตัว…ทำอย่างไรไกลโรค คมู่ อื ประชาชน 6. ทำอยา่ งไร ใหน้ ้ำด่มื สะอาด มี 3 วิธี คอื ตม้ กรอง และเติมคลอรนี การต้ม ตม้ ใหเ้ ดอื ดทอ่ี ุณหภูมิ 100 องศาเซลเซยี ส อย่างน้อย 5 นาที เพ่ือกำจัดแบคทีเรีย และเก็บในภาชนะทส่ี ะอาด มีฝาปดิ มดิ ชิด การกรอง โดยผ่านชั้นกรองต่างๆ เช่น ทราย กรวด ถ่าน หรือการใช้เครื่องกรองน้ำ และ หม่ันทำความสะอาดไส้กรอง ตามอาย ุ การใชง้ าน การเติมคลอรนี ใช้ในกระบวนการผลิตน้ำประปา ทำให้น้ำ สะอาด ปลอดภัย ไม่ควร… ใชแ้ กว้ น้ำร่วมกนั แกคันลวระฝรเุ่นกักบ็ลษใะานอคทอวงา่มี มิดสชะิดอ าดแกว้ น้ำ 26 3/14/12 3:38:22 PM �������������������1-40indd.indd26 26

สำนักอนามยั สิง่ แ วดล้อม กรมอนามยั 7. ในน้ำประปามีแร่ธาตุที่เป็นประโยชน์และจำเป็นต่อร่างกาย หรือไม่ มี เช่น เหล็ก ฟลูออไรด์ สังกะสี ซึ่งมีการตรวจสอบและ ควบคมุ คุณภาพตามมาตรฐานแลว้ 8. วิธี-ปริมาณท่ีเหมาะสมในการใช้คลอรีนทำลายเช้ือโรค ในน้ำดื่ม 1. ใชผ้ งคลอรนี ชนดิ 70% 1/3 ชอ้ นกาแฟตอ่ นำ้ 200 ลติ ร (10 ปี๊บ) คนใหล้ ะลาย ตง้ั ทิ้งไว้จนตกตะกอน 2. รินน้ำส่วนท่ีใสไปใช้ โดยหยดเติมลงในโอ่ง ถังน้ำ ทต่ี ้องการฆ่าเช้ือโรค 3. ทิ้งไว้ 30 นาที วัดค่าคลอรีนตกคา้ งใหอ้ ยใู่ นชว่ ง 1.2-0.5 พพี ีเอ็ม 4. เกบ็ น้ำดื่มในภาชนะทีส่ ะอาดมีฝาปิดมิดชิด �������������������1-40indd.indd27 27 27 3/14/12 3:38:27 PM

ทงิ้ ขไยกะ…ลโ รค ? อ ย ่ า ง ไ ร รไู้ ว้เร่อื งใกล้ตัว…ทำอย่างไรไกลโรค คมู่ อื ประชาชน ! แยกประเภทขยะ… และท้ิงอย่างถูกสุขลกั ษณะ 1 ขยะ… เศษอาหาร ท้งิ แยกจากขยะอนื่ ๆ ใส่ถุงมัดปากถุงให้แน่น ป้องกันสัตว์พาหะนำโรค เช่น แมลงวนั แมลงสาบ หนกู ัดแทะ รวมเศษอาหารไว้เป็นอาหารสัตว์ ทำน้ำหมักชีวภาพ หรอื กา๊ ซชวี ภาพ หมกั ทำปยุ๋ ใสต่ ้นไม้ 28 �������������������1-40indd.indd28 28 3/14/12 3:38:37 PM

2 ขยะ… ยงั ใช้ได ้ ท้ิงแยกจากขยะอื่นๆ แยกประเภท ซ่อมแซมใชต้ อ่ ขาย ! 3 ขยะ… เป็นพษิ ทิ้งแยกจากขยะอืน่ ๆ ระมัดระวงั ระหว่างคัดแยก ใส่ถุง มัดปากถุงให้แน่น ติดฉลาก หรอื ทำเครื่องหมาย รวบรวมให้หนว่ ยงานที่รับผิดชอบ นำไปกำจดั �������������������1-40indd.indd29 29 29 3/14/12 3:38:47 PM

ส ้วม… ทำอย่างไร… เ มื่ อ ใ ช้ ส้ ว ม 1. ราดนำ้ ทำความสะอาดทกุ ครั้ง ก่อนและหลังใช้ส้วม 2. ลา้ งทำความสะอาดอวยั วะขับถ่ายทกุ คร้ัง หลงั ใช้ส้วม 3. ทำความสะอาดมือด้วยสบู่ทุกคร้ัง หลังจากใช้ส้วม เพราะ เช้ือโรคอาจติดมากับมือหรือเล็บและเข้าสู่ร่างกายได้โดย หยิบจับอาหารรับประทาน 4. ไมท่ งิ้ ผ้าอนามยั และวัสดุอ่นื ใดลงในคอหา่ น หรือโถส้วม 30 3/14/12 3:38:52 PM �������������������1-40indd.indd30 30

สงิ่ ที่ควรมี… 1. นำ้ สะอาด และภาชนะสำหรับตักนำ้ 2. สบู่สำหรับล้างมือ พร้อมผ้าสะอาดเช็ดมอื 3. กระดาษชำระ ใชเ้ ท่าท่จี ำเป็น 4. แปรงสำหรบั ทำความสะอาดสว้ ม 5. ถังขยะมีฝาปดิ ไมร่ ั่วซมึ ควรมถี งุ พลาสติกสวมด้านในถัง 6. ควรมแี สงสว่างเพยี งพอ หรือแสงแดดสอ่ งถงึ พน้ื เพื่อฆา่ เช้ือโรค ช่วยให้พนื้ แหง้ เรว็ มีการระบายอากาศดี ไมม่ กี ลนิ่ เหม็น อบั ช้ืน �������������������1-40indd.indd31 31 31 3/14/12 3:38:56 PM

รู้ไว้เร่ืองใกล้ตวั …ทำอย่างไรไกลโรค คมู่ อื ประชาชน รกั ษาความสะอาด… อย่างไร ? 1. ทำความสะอาดห้องส้วมให้สะอาดอยู่เสมอ โดยเฉพาะอย่างย่ิงคือ ที่จับสายฉีดชำระ พื้นห้องส้วม ที่รองน่ัง ที่กดน้ำ ก๊อกน้ำ กลอนประต ู 2. ทำความสะอาดกระจกส่องหน้า อย่างนอ้ ยวันละคร้ัง 3. อย่าใหม้ ีนำ้ ขัง คราบสบู่ แปง้ ฝุ่นอยู่บนพืน้ จะทำให้พื้นล่ืน 4. กำจัดขยะเป็นประจำ ไม่ให้มีขยะตกค้าง จะเป็นแหล่งเพาะพันธ์ ุ เชอื้ โรค และควรทำความสะอาดถงั ขยะอย่างนอ้ ยสัปดาห์ละครง้ั 32 3/14/12 3:39:02 PM �������������������1-40indd.indd32 32

สำนกั อนามัยส่งิ แ วดล้อม กรมอนามยั โรคภัยเกิดได้… ถา้ ใช้ ไม่ถูกต้อง การใช้ส้วมไม่ถูกต้องอาจทำให้เกิดโรคได้ เนื่องจากเชื้อโรค ป นเป้อื นท่มี ือ เล็บ ฯลฯ และเขา้ สู่ร่างกายไดเ้ ช่น 1. แบคทีเรีย อาศัยอยู่ได้ทั้งในน้ำ ดิน ส่ิงมีชีวิตซึ่งปนอยู่ใน อุจจาระ แบคทีเรียมที ง้ั ชนดิ ทไ่ี มเ่ ป็นอันตรายและเปน็ อนั ตราย อาจก่อให้เกิดโรค เช่น อุจจาระร่วง ไทฟอยด์ โรคติดเชื้อ ฝี หนอง ฯลฯ 2. พยาธิ เข้าสู่ร่างกาย โดยปะปนมากับอาหาร น้ำด่ืม อุจจาระ ของผู้เป็นโรคพยาธิ หากสัมผัสกับมือ เล็บ แล้วหยิบจับ อาหารเข้าปาก เม่ือพยาธิเข้าสู่ร่างกายจะแย่งอาหาร ทำให ้ ร่างกาย ดูดซมึ อาหารได้ไมเ่ พยี งพอ �������������������1-40indd.indd33 33 33 3/14/12 3:39:06 PM

จดั หกาลร…งั นำ้ ลด! คมู่ อื ประชาชน รูไ้ ว้เรอ่ื งใกลต้ ัว…ทำอย่างไรไกลโรค ลา้ งบ้านเรือน… หลงั นำ้ ลด ! 1. ประเมินความม่ันคง แข็งแรงของตัวโครงสรา้ งและองค์ประกอบ ของบา้ น กอ่ นเข้าอยอู่ าศยั 2. ก่อนทำความสะอาดบ้าน ควรสวมอุปกรณ์ป้องกันอันตราย ส่วนบุคคลและเส้ือผา้ ที่รัดกุม ปกปดิ มดิ ชดิ เชน่ สวมรองเท้า ถุงมือท่ีเป็นฉนวนไฟฟ้า และห้ามแตะอุปกรณ์หรือเคร่ืองใช ้ ไฟฟา้ ขณะตัวเปยี กช้นื เพราะอาจถูกไฟดดู ได ้ 3. ต รวจตราความเสยี หายของทพี่ ักอาศัย 1) ตรวจสอบระบบไฟฟ้า และอุปกรณ์เคร่ืองใช้ไฟฟ้า หาก ชำรุด ต้องเปลี่ยนใหม่เพ่ือความปลอดภัยของผู้ใช้ ควรเรียกช่างไฟฟ้า มาช่วยแก้ไข ส่วนเครื่องใช้ไฟฟ้าท่ีเสียหาย ให้เก็บแยกไว้ขายให้กับ ร้านรับซ้ือของเก่า เพื่อช่วยลดปริมาณขยะและมีรายได้เพ่ิมอีกด้วย ส่วน ที่ขายไม่ไดใ้ ห้เกบ็ รวบรวมไว้ รอท้องถนิ่ นำไปกำจัดตอ่ ไป 34 �������������������1-40indd.indd34 34 3/14/12 3:39:12 PM

สำนักอนามยั สงิ่ แ วดลอ้ ม กรมอนามัย 2) สำรวจความเสยี หายบรเิ วณโดยรอบบา้ น และตวั โครงสรา้ ง ของบา้ น เพ่อื ซ่อมแซม แกไ้ ขต่อไป 4. การลา้ งบ้านใหส้ ะอาด ปลอดภัยตอ่ สขุ ภาพ 1) เตรียมการกอ่ นล้างบา้ น นำสิ่งของท่ีเปียกน้ำออกไปไว้นอกบ้าน ทำความสะอาด ตากแดดให้แห้งสนิท ก่อนนำกลับเข้าบ้าน ส่วนส่ิงของเครื่องใช ้ ท่ีดูดซับน้ำ เช่น ท่ีนอน หมอน ควรท้ิงเพราะเชื้อโรคฝังตัวอยู่ ก่อให้เกิดโรคแก่ผู้ใช้ในเวลาต่อมา (1) เตรียมอุปกรณ์ทำความสะอาด เช่น ถุงดำใส่ขยะ ไม้กวาด แปรงถูพ้ืนชนิดมีด้ามและขนแปรงแข็ง ผงซักฟอก ถังน้ำพลาสติก สายยางฉีดน้ำ ไม้กวาดทางมะพร้าว และอุปกรณ์ ป้องกันส่วนบุคคล เช่น หน้ากากอนามัย ถุงมือยางหนา รองเท้าบูท ห้มุ แขง้ �������������������1-40indd.indd35 35 35 3/14/12 3:39:16 PM

รูไ้ ว้เรือ่ งใกลต้ วั …ทำอย่างไรไกลโรค คมู่ อื ประชาชน (2) ระยะแรกท่ีกลับเข้าบ้าน ห้ามเปิดเครื่องปรับอากาศ ทนั ที อาจทำใหเ้ ช้อื ราฟุง้ กระจาย ใหเ้ ปดิ ประตู หน้าตา่ งให้อากาศระบาย ไดด้ ี ลดการเหมน็ อับ (3) เก็บรวบรวม คัดแยกขยะประเภทต่างๆ ขยะท่ีนำกลับ มาใช้ใหม่ได้นำไปขาย ขณะเก็บแยกขยะ ต้องระวังสัตว์มีพิษ ซึ่งอาจ ห นนี ้ำมาหลบซอ่ นอยู่ 2) การลา้ งทำความสะอาดบา้ น (1) ควรทำความสะอาดจากด้านบนลงสู่ด้านล่าง เช่น ทำความสะอาดฝ้า ผนังบ้านและพ้ืนบ้าน และทำจากภายในบ้าน ออกสู่นอกบ้าน ควรทำทันทีหลังน้ำลด ช่วยให้ขัดคราบความสกปรก ไดง้ า่ ย โดยใช้ผงซักฟอกผสมน้ำ ใช้แปรงขัดถูใหส้ ะอาด ไม่ควรใชน้ ำ้ ยา ทำความสะอาดที่ผสมสารเคมีเข้มข้น หรือมีฤทธิ์กัดกร่อนสูง เพราะ อาจส่งผลกระทบตอ่ สุขภาพและสงิ่ แวดลอ้ ม 36 3/14/12 3:39:21 PM �������������������1-40indd.indd36 36

สำนกั อนามัยสงิ่ แ วดลอ้ ม กรมอนามัย (2) การกำจัดเช้ือราภายในบ้าน ให้สวมหน้ากากป้องกัน เชื้อรา (N95) ถุงมือยางหนา รองเท้าบูท และควรหยุดพักเพ่ือ สดู อากาศบริสทุ ธท์ิ ุก 1-2 ชัว่ โมง (3) บรเิ วณที่เปน็ เชื้อรา ใชผ้ ้าชุบน้ำสบหู่ รอื น้ำยาล้างจาน เช็ดไปในทิศทางเดียวกัน จากนั้นใช้น้ำส้มสายชู 5-7% หรือน้ำยา ฟอกผ้าขาวเช็ดอกี ครง้ั ควรตรวจตราดูแลอยเู่ สมอ หากเกดิ เชือ้ ราข้นึ อีก ให้ทำซ้ำ และต้องเปิดประตู หน้าต่างไล่ความช้ืนออกให้หมด ไม่ควร ตากผา้ หรอื ตม้ น้ำ ทำครวั ในบา้ น เพราะกอ่ ใหเ้ กิดความชืน้ �������������������1-40indd.indd37 37 37 3/14/12 3:39:26 PM

รูไ้ ว้เรอ่ื งใกลต้ ัว…ทำอยา่ งไรไกลโรค คมู่ อื ประชาชน กำจดั เช้ือรา… ใหพ้ ้นบา้ น ใช้โซเดียม ไฮโปคลอไรท์ ความเข้มข้น 10% ± 2% หรือ น้ำยาฟอกผ้าขาว กำจัดเชื้อรา แต่อาจเป็นอันตรายต่อผู้ใช้ หากไม่มี อุปกรณ์ป้องกันส่วนบุคคล ได้แก่ หน้ากากอนามัยชนิด N95 แว่นชนิดครอบตาไม่มีรูระบายอากาศ ถุงมือยางหนา และรองเท้า พน้ื ยางหุม้ แข้ง การเชด็ ทำความสะอาด ควรทำ 3 ครง้ั 1) ถ้าพื้นผิวที่ข้ึนรา มีสภาพแห้ง ให้ใช้กระดาษหนังสือพิมพ์ หรือกระดาษทิชชูแผ่นหนาขนาดใหญ่ พรมน้ำพอหมาดๆ เช็ดไปทาง เดียวกัน ห้ามเช็ดย้อนไปย้อนมา ให้ทิ้งกระดาษในถุงขยะ โดยขยับ ปากถงุ เปิด ปดิ เบาๆ มดั ปากถงุ ให้แนน่ 38 �������������������1-40indd.indd38 38 3/14/12 3:39:32 PM

สำนกั อนามยั สง่ิ แ วดลอ้ ม กรมอนามยั 2) ผสมน้ำกับสบู่ หรือน้ำยาล้างจาน เชด็ ซ้ำตามแบบเดมิ 3) ผสมนำ้ ยาฆา่ เชอ้ื ราเชด็ ดว้ ยกระดาษอกี ครงั้ นำ้ ยามี 2 แบบคอื (1) น้ำยาท่ีมีฤทธิ์อ่อน เช่น น้ำส้มสายชู 5-7% อาจใช้ กระดาษชบุ เช็ด หรอื ใชส้ เปรย์ท้ิงไว้ 5-10 นาที แล้วเชด็ ออก กำจัด ได้ในระดับน่าพอใจ (80%) แต่ไม่สามารถฆา่ สปอรไ์ ด้ (2) น้ำยาท่ีมีฤทธ์ิเข้มข้น เช่น แอลกอฮอล์ (ethanol, isopropanol) 60-90% ใช้เวลาอย่างน้อย 5-10 นาที และโซเดียม ไฮโปคลอไรท์ (sodium hypochlorites) ผสมน้ำในอัตราส่วน 1 : 10 ทำลายเช้ือราและสปอร์ได้ ออกฤทธิ์และเส่ือมสภาพเร็ว ประสิทธิภาพ ลดลงเมื่อสัมผัสสารอินทรีย์ ควรเตรียมใหม่ทุกครั้งท่ีจะใช้ เก็บใน ขวดแกว้ สชี า ตอ้ งปฏบิ ตั ิตามคำแนะนำของผลติ ภณั ฑอ์ ย่างเคร่งครัด นอกจากน้ี ใช้ฉีดพน่ ฆ่าเชอื้ โรคบริเวณตลาดหรอื ทพี่ ักขยะ โดยใช้ โซเดยี ม ไฮโปคลอไรท์ 1 ชอ้ นชา (5 มิลลิลติ ร) ในน้ำสะอาด 5 ลติ ร คนให้เขา้ กัน (อตั ราส่วน 1 : 1000) หรอื ความเข้มข้น 100 พีพเี อม็ �������������������1-40indd.indd39 39 39 3/14/12 3:39:36 PM

รู้ไวเ้ รอ่ื งใกลต้ วั …ทำอย่างไรไกลโรค คมู่ อื ประชาชน การเก็บรักษา เก็บในท่ีมีการระบายอากาศดี ห่างจากความร้อน ห้ามนำสารน้ีผสมกับแอมโมเนีย เพราะอาจเกิดปฏิกิริยาที่รุนแรงได ้ ห ากได้รับอันตราย ให้การปฐมพยาบาลเบื้องต้นแล้วนำส่งแพทย ์ การปฐมพยาบาลเบอื้ งต้น 1. สารเข้าตาหรือสัมผัสผิวหนัง ให้ล้างด้วยน้ำสะอาดปริมาณ มากๆ อยา่ งน้อย 15 นาท ี 2. สดู ดมสาร ใหร้ ีบนำตวั สบู่ รเิ วณทม่ี ีอากาศบริสุทธ์ิ 3. กลืนกินสาร ถ้าผู้ป่วยยังมีสติ ให้ด่ืมน้ำมากๆ แล้วตามด้วย น้ำมันพืช หากมีการอาเจยี นใหด้ ่ืมนำ้ มากๆ 40 3/14/12 3:39:43 PM �������������������1-40indd.indd40 40

สำนักอนามยั สิ่งแ วดลอ้ ม กรมอนามยั เอ กสารอ้างอิง ควบคุมโรคติดต่อ, กรม. กองโรคติดต่อท่ัวไป กระทรวงสาธารณสุข การป้องกัน และควบคุมโรคอุจจาระร่วงอย่างแรง. โรงพิมพ์ชุมนุมสหกรณ์การเกษตร แห่งประเทศไทย, 2542 หน้า 76-147 คณะกรรมการประสานงานองค์กรเอกชนเพ่ือการสาธารณสุขมูลฐาน (คปอส.) ฉลาดซ้ือ ส่อื เพอ่ื ผบู้ รโิ ภค ฉบับที่ 30 ปที ี่ 5 เม.ย.-พ.ค., 2542. เทพพนม เมืองแมน. ภูมิแพ้และเชื้อโรคในห้องนอน. จุลสารสื่อสุขภาพ ปีท่ี 3 ฉบับท่ี 26 กรกฎาคม, 2543. วันชัย ดีเอกนามกุล. “กระเทียมกับโรคภูมิแพ้” จุลสารส่ือสุขภาพ ปีที่ 2 ฉบับที่ 20 มกราคม, 2543. สุนทร สนุ ทรชาต.ิ โรคภูมแิ พ้. วารสารเกษมราษฎร์ ปีที่ 5 ฉบบั ที่ 19 กรกฎาคม - กนั ยายน, 2544. อนามัย, กรม. กองทันตสาธารณสุข. กระทรวงสาธารณสุข. การดูแลทันตสุขภาพ ดว้ ยตนเอง. โรงพิมพ์องคก์ ารสงเคราะห์ทหารผา่ นศึก, (ไม่ระบุปที ีพ่ ิมพ์) อนามัย, กรม. กองโภชนาการ แผน่ พบั . โภชนบญั ญัติ 9 ประการ อนามัย, กรม. กระทรวงสาธารณสุข. คู่มือเจ้าหน้าที่สาธารณสุข เล่ม 2 เรื่อง การควบคมุ คณุ ภาพน้ำบริโภค, 2535. อนามัย, กรม. สำนักอนามยั ส่ิงแวดลอ้ ม. คมู่ ืออนามัยสง่ิ แวดลอ้ มในโรงเรยี นทำอยา่ งไร ให้ไกลโรค. โรงพิมพอ์ งค์การรับส่งสินคา้ และพัสดภุ ณั ฑ์ (ร.ส.พ.) พมิ พค์ รั้งที่ 3, 2544. อนามยั , กรม. สำนกั อนามัยส่ิงแวดลอ้ ม, ศนู ยเ์ ดก็ เล็กน่าอยหู่ นๆู ปลอดภัย, 2544. �����������������+������indd.ind3 3  3/14/12 3:42:07 PM