คู่มือภาวะไขมันในเลือด

รายการบรรณานกุ รมสำ�เรจ็ รูป (CIP) รายการบรรณานุกรมส�ำเร็จรปู (CIP) ของหอ้ งสมดุ คณะแพทยศาสตร์ มข. พีระ สมบตั ดิ ี ความรเู้ ร่อื งภาวะไขมนั ในเลอื ดผิดปกติ = Dyslipidemia / พรี ะ สมบัตดิ ี, สายสมร พลดงนอก, สทิ ธชิ ยั เนตรวจิ ติ รพนั ธ.์ - - พมิ พค์ รงั้ ที่ 1. - - ขอนแกน่ : หนว่ ยสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ งานเวชกรรมสงั คม โรงพยาบาลศรนี ครินทร์, 2558. 15 หน้า : ภาพประกอบ 1. ภาวะไขมันสูงในเลือด. 2. โคเลสเตอรอลสูงในเลือด. (1) ชื่อเรื่อง. (2) สายสมร พลดงนอก. (3) สิทธิชัย เนตรวิจิตรพันธ์. (4) โรงพยาบาลศรีนครินทร์. งานเวชกรรมสังคม. หนว่ ยสร้างเสรมิ สุขภาพ. [WD200.5.H8 พ796 2558]

คาํ นาํ หนังสือความรูเร่ือง “ภาวะไขมันในเลือดผิดปกติ ” น้ีไดจัดขึ้น เน่ืองจากสุขภาพท่ีแข็งแรงเปนสิ่งท่ีทุกคนปรารถนา แตบางคร้ังเราก็ไม สามารถหลีกเล่ียงโรคภัยไขเจ็บได เพ่ือใหทานไดทําความเขาใจ และหา ทางปอ งกนั ภาวะไขมนั หลอดเลอื ดผดิ ปกติ แมจ ะไมใ ชโ รคทดี่ รู า ยแรง แต โรคนี้ก็เปนความเสี่ยงภายในรางกายท่ีนํามาสูโรครายแรงตางๆ หลอด เลือดแดงแข็ง หากไขมันในเลือดผิดปกติมากจนกระท่ังเกิดภาวะหลอด เลือดแดงตีบ อาจทําใหเกิดภาวะหัวใจขาดเลือด รวมทั้งโรคสมองขาด เลอื ด ดังน้นั การใหค วามรสู รางความเขาใจเรอื่ งโรครวมถงึ การปฏิบตั ิตัว ทถี่ กู ตอ ง จะนาํ ไปสกู ารปอ งกนั โรคและความเสยี่ งตอ โรครา ยแรงตา งๆได คณะผูจัดทาํ กรกฎาคม 2558

กติ ติกรรมประกาศ ขอขอบคณุ รศ.นพ.สมศกั ด์ิ เทยี มเกา อ.นพ.สทิ ธชิ ยั เนตรวจิ ติ รพนั ธ และนางกาญจนศรี สงิ หภ ู ทใ่ี หค าํ ปรกึ ษาและคาํ แนะนาํ ในการจดั ทาํ คมู อื ขอขอบคุณโรงพยาบาลศรีนครินทร คณะแพทยศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน ทส่ี นบั สนุนงบประมาณในการจดั ทําคมู อื ฉบับน้ี

สารบญั หนา •• ภาวะไขมนั ในเลือดผดิ ปกติ 1 •• สาเหตุท่ีทําใหเกิดภาวะไขมันในเลอื ดผิดปกติ 2 •• ปจ จยั ท่มี ีอิทธพิ ลตอระดบั ไขมนั ในเลอื ด 3 •• อาการและอาการแสดงของภาวะไขมันในเลือดผดิ ปกติ 5 •• การวินจิ ฉยั ภาวะไขมันในเลอื ดผดิ ปกติ 5 •• การรกั ษาภาวะไขมันในเลือดผิดปกติ 7 •• การปฏบิ ัติตัวของผูมีภาวะไขมันในเลอื ดผดิ ปกติ 7 •• หลักการในการเลอื กอาหารบริโภค 8 •• ตวั อยางรายการอาหารสาํ หรบั ลดโคเลสเตอรอล 9 •• การปอ งกันไมใ หเ กดิ ภาวะไขมนั ในเลือดผิดปกติ 14

ภ6 คมู ือเร่ือง าวะไขมนั ในเลอื ดผิดปกติ

ภาวะไขมันในเลือดผดิ ปกติ ภาวะไขมนั ในเลอื ดผิดปกติ (Dyslipidemia) หมายถึง - ภาวะท่ีมีโคเลสเตอรอล (Cholesterol) อยูในเลือดสูงมากกวา 200 มิลลกิ รัมตอเดซลิ ิตร - ไตรกลเี ซอไรด (Triglyceride) มากกวา 150 มิลลิกรมั ตอเดซลิ ติ ร - ไลโปโปรตีนที่มีความหนาแนนตํ่า (Low Density Lipoprotein : LDL) มากกวา 160 มลิ ลกิ รัมตอเดซิลติ ร - ไลโปโปรตนี ทีม่ ีความหนาแนนสูง (High Density Lipoprotein : HDL) นอ ยกวา 50 มลิ ลกิ รมั ตอ เดซลิ ติ ร โดยตอ ง เจาะเลือดตรวจซํ้ากัน 2-3 ครั้ง หางกัน ครั้งละ 2-3 สัปดาหและเปนการเจาะ เลอื ดในตอนเชา หลงั นอนพกั ผอ นมาเตม็ ท่ี และงดอาหารเครื่องดื่มตางๆเปนเวลา อยา งนอย 10 ชัว่ โมงแลว ภาวะดังกลาวเปนภาวะที่พบมากขึ้นในคนไทยที่มีการดําเนิน ชีวิตแบบเมือง คลายคนในประเทศตะวันตก ภาวะที่เกิดขึ้นนี้สัมพันธกับ โรคกลามเนื้อหัวใจขาดเลือด ปจจุบันเปนท่ีนาวิตกมากสําหรับคนทั่วไป เน่ืองจากเปนปจจัยเส่ียงที่ทําใหเกิดโรคตางๆ โดยเฉพาะอยางยิ่งโรค หลอดเลือดแข็งตัว (Atherosclerosis) ซึ่งนําไปสูโรคหัวใจขาดเลือดได นบั เปนโรครา ยอกี ชนดิ หน่งึ ทที่ ําใหประชากรเสยี ชวี ติ เปนอันดบั ตนๆ ภคมู ือเรอ่ื ง าวะไขมันในเลือดผิดปกติ 1

สาเหตุทที่ าํ ใหเ กิดภาวะไขมันในเลอื ดผดิ ปกติ สาเหตุหรือปจจัยเส่ียงท่ีทําใหเกิดภาวะไขมันในเลือดผิดปกติ สามารถจาํ แนกไดด งั น้ี 1. ชนิดปฐมภูมิ (Primary หรือ Familial Dyslipidemia) สาเหตุการเกิดไมทราบชัด แตเชื่อวาเกิดจากพันธุกรรมที่มีความผิดปกติ ของการควบคมุ การสงั เคราะหแ ละการเผาผลาญแอลดแี อล ทาํ ใหม รี ะดบั แอลดีแอลในเลือดสูง เกิดจากความผิดปกติของยีนในการควบคุมการ สรางตัวรับแอลดีแอลท่ีตับทําใหจํานวนตัวรับแอลดีแอลลดลง ทําใหมี ไตรกลเี ซอไรดแ ละแอลดแี อลสงู 2. ชนิดทุติยภูมิ (Secondary Dyslipidemia) สาเหตุการเกิด ท่ีสําคัญ ไดแก นํ้าหนักเพ่ิมในวัยผูใหญ การตั้งครรภ การรับประทาน อาหารท่ีคารโบไฮเดรตสูง ไดรับพลังงานสูงหรือรับประทานอาหารท่ีมี ไขมันอ่ิมตัวสูง การด่ืมแอลกอฮอล เบาหวาน ภาวะไทรอยดฮอรโมนต่ํา ไตวายเรื้อรัง ดีซาน โรคตับ และการไดรับยาบางชนิด เชน สเตียรอยด ยาเม็ดคุมกําเนิด เปนตน สําหรับสาเหตุของเอชดีแอลในเลือดต่ํา มักพบรวมกับผูท่ีมีไตรกลีเซอไรดสูง โรคอวน การสูบบุหรี่และขาด การออกกําลงั กาย ภ2 คมู ือเรอ่ื ง าวะไขมนั ในเลอื ดผิดปกติ

ปจจยั ทีม่ อี ิทธพิ ลตอระดับไขมนั ในเลอื ด 1. อายุ ปริมาณของไขมันในเลือดแปรตามอายุ พบวาไขมัน ทว่ี ดั ไดจ ากเลอื ดสายสะดอื ของเดก็ แรกเกดิ ตาํ่ มากและจะเพม่ิ ขนึ้ เรว็ มาก ในวัยเด็ก แตเมื่อเขาสูวัยผูใหญจะเพ่ิมข้ึนทีละนอย ระดับแอลดีแอล จะสงู ข้ึนเรือ่ ยๆ จนถึงอายุ 60 ป 2. ความแตกตางระหวางเพศ ความแตกตางระหวาเพศมีผล ตอระดับ ไตรกลีเซอไรดมากกวาระดับของโคเลสเตอรอล พบวาเพศชาย มรี ะดบั ไตรกลเี ซอไรดส งู กวา เพศหญงิ ทกุ วยั โดยเฉพาะในชว งอายุ 20–39 ป ระดับไตรกลีเซอไรดในเพศชายจะสูงกวาเพศหญิงถึงรอยละ 40 แต ความแตกตา งจะลดลงเมอ่ื อายเุ พมิ่ ขน้ึ สาํ หรบั ระดบั ของโคเลสเตอรอลพบ วาแตกตางกันไมมาก แตระยะหนุมสาว คาของโคเลสเตอรอลในชายจะ สงู กวา หญงิ จนเมอ่ื วยั 40-50 ป หญงิ จะมรี ะดบั โคเลสเตอรอลสงู กวา ชาย 3. อาหาร ตามปกติรางกายจะสามารถสรางหรือผลิตสาร โคเลสเตอรอลขึ้นในรางกายไดเองเปนสวนใหญ และสารโคเลสเตอรอล ที่มีอยูในรางกายสวนใหญก็ไดจากสวนที่รางกายสรางข้ึนมากกวาจาก อาหารทบ่ี รโิ ภค แตอ าหารอาจจะเปน สว นหนงึ่ ทม่ี ผี ลระดบั โคเลสเตอรอล 4. การออกกําลังกาย จะชวยลดระดับโคเลสเตอรอลในเลือด และเพ่มิ เอชดีแอล นอกจากนั้นยงั ชวยลดนํา้ หนักดว ย ภคมู อื เรอ่ื ง าวะไขมันในเลือดผิดปกติ 3

5. บุหร่ี การสูบบุหร่ีทําใหเอชดีแอลลดลง ไดมากกวารอยละ 15 และพบวาการเลิกสูบบุหรี่จะ ทาํ ใหร ะดับไขมนั เอชดแี อลกลบั สรู ะดับปกติ 6. กรรมพันธุ ภาวะโคเลสเตอรอลในเลือดสูงจากกรรมพันธุ เกิดจากมีความผิดปกติทางพันธุกรรมในการสรางหรือการเผาผลาญ แอลดแี อล จึงทาํ ใหระดับโคเลสเตอรอลในเลอื ดสงู 7. แอลกอฮอล การดม่ื เครื่องดมื่ ทม่ี ีแอลกอฮอลใ นปรมิ าณมาก จะทาํ ใหม ีไตรกลเี ซอไรดส งู ขึน้ 8. ความอวน ผูที่อวนจะมีระดับแอลดีแอล และไตรกลีเซอไรด ในเลอื ดสูง 9. ความเครยี ด ผทู ม่ี คี วามเครยี ดจะทาํ ใหร า งกายมกี ารเผาผลาญ สูงมากข้ึน แตไมสามารถนําแอลดีแอลไปใชได จึงทําใหระดับไขมัน ในเลอื ดสงู ขึ้น 10. สาเหตอุ นื่ ๆ หอ งปฏบิ ตั กิ ารและวธิ วี เิ คราะหไ ขมนั แตกตา งกนั และความเจ็บปวยก็มีผลทําใหเกิดการรบกวนตอเมตาบอลิซึมของระดับ ไขมนั ในเลอื ด ดังน้ันควรตรวจซํา้ อีกภายหลงั จากหายปวย 2-3 สัปดาห ภ4 คูม อื เรอ่ื ง าวะไขมันในเลือดผดิ ปกติ

อาการและอาการแสดงของภาวะไขมันในเลอื ดผดิ ปกติ สว นใหญผ ปู ว ยทมี่ ภี าวะไขมนั ในเลอื ดผดิ ปกตจิ ะไมม อี าการแสดง แตบางกรณีโดยเฉพาะพวกไขมันในเลือดผิดปกติจากพันธุกรรม อาจมี อาการดังนี้ 1. ผนังหลอดเลือดแข็ง หัวใจตองทํางานหนักมากขึ้นเพื่อสูบฉีด เลือดใหเล้ียงท่ัวรางกายเพียงพอ เมื่อเปนระยะเวลานาน จะทาํ ใหเ กดิ ความดนั โลหติ สงู หวั ใจขาดเลอื ดหรอื เปน อมั พาตได 2. มปี นเหลืองทีผ่ วิ หนงั เชน หนังตา ขอ ศอก หวั เขาและฝา มอื 3. เอ็นรอยหวายหนาตัวกวาปกติ 4. มเี สน วงสขี าวเกดิ ขนึ้ ระหวา งขอบตาดาํ กบั ตาขาว การวนิ ิจฉยั ภาวะไขมนั ในเลอื ดผดิ ปกติ หลกั สาํ คญั ของการวนิ จิ ฉยั ภาวะไขมนั ในเลอื ดผดิ ปกติ พจิ ารณาจากการ ตรวจวดั ปรมิ าณไขมนั ในเลอื ดรว มกบั การตรวจรา งกายเพอื่ ดอู าการแสดง ตา งๆ และการซักประวัติ 1. การตรวจวัดระดับไขมันในเลือด เกณฑท่ีใชตัดสินระดับไขมัน ในเลือดผดิ ปกติโดยท่วั ไป ไดแก 1.1 ระดับโคเลสเตอรอลในเลอื ดสงู กวา 200 มก./ดล. 1.2 ระดบั ไตรกลเี ซอไรดในเลือดสงู กวา 150 มก./ดล. 1.3 ระดบั แอลดแี อลในเลือดสงู กวา 160 มก./ดล. 1.4 ระดับเอชดแี อลในเลือดตํ่ากวา 50 มก./ดล. ภคูมอื เรื่อง าวะไขมนั ในเลอื ดผดิ ปกติ 5

*หมายเหตุ ในกรณีท่ีมีโรคอ่ืนๆ รวมดวย เชน เบาหวาน ความดันโลหิตสูง หรือ อัมพาต คาปกตจิ ะแตกตางจากน้ี 2. การตรวจรางกาย การบันทึกนํ้าหนักตัวและความสูงเพื่อคํานวณ หาดัชนีมวลกาย (Body Mass Index : BMI) โดยใชน้ําหนักตัวใช หนวยกิโลกรัมหารดวยกําลังสองของความสูงใชหนวยเมตร อาการ แสดงของตอมไทรอยดทํางานตํ่า ภาวะบวม เอ็นรอยหวายหนาตัว กวาปกติ ปนเหลืองที่หนังตา หลังขอศอก หัวเขา ขอพับตางๆ และ เอ็นรอยหวายมีเสนโคงสีขาวบนขอบนอกของตาดําซ่ึงเกิดจากการมี โคเลสเตอรอลไปจับท่ีกระจกตาดํา ซ่ึงอาจจะเปนรูปครึ่งวงกลมหรือ เตม็ วงกลม 3. การซักประวัติเกี่ยวกับการรับประทานอาหาร โดยเฉพาะไขมัน และโคเลสเตอรอลเก่ียวกับปริมาณท่ีบริโภค ความถี่ที่บริโภคอาหารเน้ือ สตั ว ไข นมสด เนย ครมี ไอศกรมี ขนมหวาน หรอื อาหารประเภทจานดว น ผลของการดาํ เนนิ ชวี ติ ตอ การรบั ประทานอาหาร เชน อาหารสว นใหญ ปรงุ แลวรับประทานที่บาน ตามแผงลอย โรงอาหาร หรอื ภตั ตาคาร การใชย า ของผปู ว ย การดม่ื สรุ า เปน ตน ภ6 คมู อื เรอ่ื ง าวะไขมนั ในเลือดผิดปกติ

4. การซกั ประวตั ิ ประวตั คิ รอบครวั เกยี่ วกบั ภาวะไขมนั ในเลอื ดผดิ ปกติ และโรคหลอดเลือดแดงแข็งกอนวัยอันควร ไดแก โรคหลอดเลือดหัวใจ โรคหลอดเลือดสมอง และโรคหลอดเลือดแดงสวนปลายอุดตัน ประวัติ โรคประจําตัว เชน โรคเบาหวาน โรคไต โรคตับ โรคตอมไทรอยด ชนิด และปริมาณของอาหารท่ีรับประทาน การด่ืมสุรา การสูบบุหร่ี การออก กาํ ลังกาย การใชยาตา ง ๆ การรักษาภาวะไขมนั ในเลือดผิดปกติ การลดแอลดีแอลในการลดไขมันแตละตัวไดแตกตางกันเชนยา กลุมสแตติน สามารถลดไตรกลีเซอไรดไดดีแตการลดแอลดีแอลสูกลุม สแตตินไมได ยาลดไขมันในเลือดมีอยูหลายกลุมทั้งน้ียาแตละกลุมจะ ออกฤทธ์ิ สว นการลดไตรกลเี ซอไรดค วรจะพจิ ารณาการใชย ากลมุ ไฟเบรต เปนตน การปฏบิ ตั ิตวั ของผมู ีภาวะไขมันในเลือดผดิ ปกติ การวางแผนใหโภชนบําบัด เปนส่ิงสําคัญท่ีตองกระทําเปน อนั ดับแรกเพราะเปน วธิ ที ่ีไดผ ลดแี ละเสยี คาใชจ า ยนอ ย ซึ่งประกอบดวย โดยอาจปฏิบัติตามข้นั ตอนดังตอ ไปนีค้ ือ 1. ชั่งนาํ้ หนักและบันทึกลงสมุดบนั ทึกทกุ วันดวยเครื่องชั่งเดยี วกนั ตลอด 2. จดบนั ทกึ อาหารทีบ่ รโิ ภค ยกเวน น้ําเปลา 3. ปฏิบัติภารกิจไดตามปกติ แตใหหลีกเลี่ยงการไปงานเล้ียงซึ่งทําให บรโิ ภคมากกวา ปกติ 4. บรโิ ภคอาหารมอื้ หลักเทานน้ั และตดั อาหารวา งหรือนา้ํ หวานทกุ ชนิด ภคูม อื เรื่อง าวะไขมนั ในเลือดผดิ ปกติ 7

หลักการในการเลอื กอาหารบรโิ ภค 1. กลุม แปง น้าํ ตาล เลือกรบั ประทานขาว ขนมปงปอนดขาวหรอื โฮลวที เสน หมเ่ี ลอื กทที่ าํ จากขา วกลอ งกจ็ ะดยี งิ่ ขน้ึ วนุ เสน ขนมจบี งดนาํ้ หวาน นาํ้ อดั ลม นา้ํ ผลไม งดการเตมิ นา้ํ ตาลทรายในอาหารทกี่ าํ ลงั บรโิ ภค งดขนมหวาน เบเกอร่ีทุกชนิด 2. กลุมไขมัน หลีกเล่ียงไขมันสัตวทุกชนิด กะทิ เนย เนยเทียม ครีมเทียม ใชนํ้ามันถั่วเหลืองปรุงอาหารใหไดประมาณ 2–3 ชอนโตะ ตอคนตอวนั 3. กลุมโปรตีน บริโภคเนื้อปลาและ เน้ือไก เปนหลักหรือเตาหูทุกชนิดท่ีไมผสมไข งดเครอ่ื งในสตั วท กุ ชนดิ หนงั สตั ว อาหารทะเล บริโภคไดสัปดาหละ 1 ครั้งหลีกเล่ียงการ บริโภคไขแ ดง เลอื กดมื่ นมพรองไขมันชนิดจดื 4. กลมุ ผกั และผลไม บรโิ ภคผกั และผล ไมเปนประจําทุกม้ือ แตควรหลีกเล่ียงการผัด ดว ยนาํ้ มนั มากๆ และหลกี เลย่ี งผลไมท หี่ วานจดั 5. วธิ กี ารปรงุ อาหาร เนน เปน วธิ นี ง่ึ อบ ตม ทอดทใี่ ชน าํ้ มนั นอ ย การยา งกใ็ ชไ ดแ ตอ ยา ใหไหมเ กรยี ม ภ8 คูมือเร่อื ง าวะไขมันในเลือดผดิ ปกติ

ตวั อยา งรายการอาหารสาํ หรับลดไขมันโคเลสเตอรอล ตารางที่ 1 แสดงอาหารท่ีควรรบั ประทานและทค่ี วรลด อาหารทคี่ วรเลือกรับประทาน อาหารทค่ี วรลดปรมิ าณ หมวดเนอื้ นม ไข และถ่วั เมลด็ - เน้ือติดมนั เนอ้ื หมกั เกลอื - เน้อื แดงไมต ดิ มัน เครือ่ งในสตั ว - เปด ไกเ อาหนงั ออก - นมพรองมนั เนยทัง้ ทเ่ี ปน - นมธรรมดา นมขนจดื ระเหย และ ผลติ ภณั ฑจ ากนม เชน เนย นมสดและนมผง เนยแข็งไขมันต่ํา เนยแข็ง ไอศกรีม - ไขขาว - ถวั่ เมล็ดแหง ทุกชนิด - ไขแ ดง - ถ่ัวเมลด็ ทกุ ชนิดทป่ี รุงดวยไขมัน อมิ่ ตัว หมวดขาว แปง น้าํ ตาล ขาว แปง ทุกชนดิ ทป่ี รงุ ดว ยไขมนั อิม่ ตวั ขาวทุกชนิด โดยเฉพาะอยางยงิ่ ที่ไมข ัด ใสค รีม เนย หรอื ไข สีเปลือก แปง ทาํ อาหารเสน ทกุ ชนดิ หมวดผักและผลไม ผักและผลไมท ป่ี รงุ ดว ยเนยครีมตางๆ ไดทั้งผกั และผลไมส ด แหง แชแ ขง็ ผลไมท ่ชี ุบแปง และแชในนา้ํ เชอื่ ม หมวดไขมนั และนาํ้ มนั ทุกชนิดทีป่ รุงดวยไขมันอม่ิ ตวั น้ํามัน ใชไ ขมนั ไมอ่มิ ตัว นา้ํ มนั พชื ทุกชนดิ สลดั ทีท่ าํ จากไขแ ดง ยกเวนน้าํ มันมะพรา ว ภคูมอื เร่อื ง าวะไขมนั ในเลอื ดผิดปกติ 9

ตารางที่ 2 แสดงปริมาณโคเลสเตอรอลในอาหารตางๆ เปนมิลลิกรัม/ ปรมิ าณอาหาร 100 กรมั รายการ อาหาร จาํ นวนมลิ ลิกรัม ตออาหาร 100 กรัม ไข ไขไ กท ัง้ ฟอง 427 เครอื่ งใน ตบั ไก 336 ตบั หมู 364 ตบั ววั 218 ไตหมู 235 หวั ใจหมู 133 หวั ใจววั 165 หัวใจไก 157 ไสต ันหมู 140 อาหารทะเล หอยนางรม 231 หอยแครง 195 หอยแมลงภู 148 กุง แชบ ว ย 192 กุง กลุ าดาํ 175 กุงนาง 138 มันกงุ นาง 138 มนั ปูทะเล 361 ปูมา 90 ปูทะเล 87 ปลาหมึกกระดองหวั 405 ปลาหมึกกระดองเน้ือ 322 ปลาหมึกกลว ยหวั 32 ภ10 คมู ือเร่ือง าวะไขมันในเลือดผิดปกติ

รายการ อาหาร จํานวนมิลลิกรมั ตอ อาหาร 100 กรมั เนอื้ สัตวต า งๆ เน้ือวัว เนอ้ื ไก 65 เนย นองไก 70 เนื้อเปด 100 เนอ้ื หานพะโล 82 เนื้อกบ 121 ปลาดกุ 47 ปลาชอน 94 ปลาทราย 44 ปลากระบอก 77 ปลาทู 64 เนยเหลว 76 เนยแขง็ 186 33 2. การออกกําลังกาย การออกกําลังกายชวยลดปริมาณไขมันในเลอื ด และเพ่ิมระดับเอชดีแอลแตจะตองเปนการ ออกกําลังกายท่ีสม่ําเสมอ ทําตอเน่ืองคร้ังละ 10–30 นาที วันละอยางนอย 30 นาที อยางนอย สัปดาหละ 3–4 คร้ัง กิจกรรมการออกกําลังกาย ท่ีจะเพ่ิมสมรรถภาพของปอดและหัวใจ ไดแก การเดิน เตนรํา ข่จี ักรยาน วายน้าํ เตนแอโรบิค รํามวยจีน รํากระบอง ว่งิ 20 กม./สปั ดาห ตดิ ตอ กนั อยา งสมา่ํ เสมอ ภคมู ือเรอ่ื ง าวะไขมนั ในเลอื ดผิดปกติ 11

ผลของการออกกําลงั กายตอ ระดบั ไขมันในเลือด การออกกาํ ลงั กายมผี ลดงั ตอ ไปน้ี • ลดการเกาะของไขมนั ในหลอดเลอื ด • รา งกายมกี ารใชพ ลงั งานจากไขมนั ทส่ี ะสมในรา งกายเพม่ิ ขน้ึ มผี ล ใหระดับของโคเลสเตอรอล ไตรกลีเซอไรดและแอลดีแอล โคเลสเตอรอลในเลือดลดลง ระดับเอชดีแอลโคเลสเตอรอล ในเลอื ดเพม่ิ ขน้ึ • ไขมนั ทส่ี ะสมอยตู ามสว นตา งๆ ของรา งกายลดลง การเปลย่ี นกิจกรรมใหเปนการออกกาํ ลงั กาย การปรบั เปลย่ี นทกุ กจิ กรรมทท่ี าํ ใหก ลายเปน การออกกาํ ลงั กายงา ยๆ สน้ั ๆ สามารถทาํ ไดท กุ วนั ทกุ เวลา เพยี งแตต อ งมคี วามตง้ั ใจจรงิ เทา นน้ั ทท่ี าํ งาน เชน 1) จอดรถในทท่ี ไ่ี กลจากตวั ตกึ เพอ่ื จะไดเ ดนิ ออกกาํ ลงั กาย 2) เดนิ ขน้ึ –ลงบนั ไดในทท่ี าํ งานทกุ วนั 3) เดนิ ไปรบั ประทานอาหารกลางวนั ทร่ี า นฝง ตรงขา ม แทนทจ่ี ะเปน ใตอ าคาร 4) ลงรถเมลก อ นถงึ ทท่ี าํ งาน 1 ปา ย เพอ่ื เดนิ มาทาํ งานตอนเชา 5) เดนิ ไปหยบิ แฟม เอกสารเอง ถา ยเอกสารเอง และชงกาแฟกนิ เอง ทบ่ี า น เชน 1) ไมพักผอนดวยการนอนในเวลากลางวัน แตจะเปล่ียนเปน กจิ กรรมทต่ี อ งออกแรง เชน การทาํ สวน 2) ซกั ผา ดว ยตนเองแทนการใชเ ครอ่ื งซกั ผา 3) ทาํ ความสะอาดบา นทกุ วนั หลงั กลบั จากทาํ งาน อยา งนอ ย 30 นาที ภ12 คูมือเรอ่ื ง าวะไขมันในเลอื ดผิดปกติ

3. การจดั การกบั ความเครยี ด ความเครียดกอใหเกิดภาวะไขมันในเลือดผิดปกติ โดยสาเหตุ จากความคิดและพฤติกรรมของตัวบุคคลเอง ไมวาจะเปนจากปญหา ครอบครัว การทํางานท่ีเรงรีบ สภาพแวดลอมท่ีเครงเครียด ปญหาทาง เศรษฐกิจ และจากการมีความเครียดเร้ือรังท่ีบุคคลไมรูจักกลวิธีบริหาร ความเครยี ดนเ้ี อง จงึ ทาํ ใหเ กดิ โรคตา งๆ มากมาย รวมทง้ั ภาวะไขมนั ในเลอื ด ผดิ ปกติ ความเครียดทางจิตใจทําใหรางกายมีอัตราการเผาผลาญ อาหารสูงข้นึ จึงเกิดอนุมูลอิสระมากข้นึ ไปทํารายโมเลกุลของแอลดีแอล ตับจึงไมสามารถหมุนมาใชแอลดีแอลท่ีถูกออกซิไดซไดอีกตอไป จงึ เกดิ โคเลสเตอรอลสงู ในคนทเ่ี รง รดั เครง เครยี ด การผอนคลายความเครียดจะมีผลใหระดับไขมันในเลือดลดลง แนวทางการปฏิบัติเพ่อื การผอนคลายความเครียดท่แี นะนํา คือ การฝก สมาธดิ ว ยการกาํ หนดลมหายใจเขา ออก ภคูมือเรอ่ื ง าวะไขมันในเลือดผิดปกติ 13

การปองกันไมใหเกดิ ภาวะไขมนั ในเลอื ดผิดปกติ 1. หลีกเล่ียงการรับประทานอาหารท่ีมีโคเลสเตอรอลสูง เชน เครอ่ื งในสตั ว ไขแ ดงหนงั เปด หนงั ไกหอยปูกงุ ปลาหมกึ มนั หมูมะพรา วอาหาร ทม่ี กี ะทแิ ละถา หากมไี ตรกลเี ซอไรดส งู ดว ยกค็ วรระวงั อาหารพวกแปง นา้ํ ตาล เครอ่ื งดม่ื ทม่ี รี สหวานและผลไมห วานจดั 2. รบั ประทานอาหารทม่ี ปี ระโยชน เชน เนอ้ื ปลา เนอ้ื สตั วท ไ่ี มต ดิ มนั และนมพรอ งมนั เนย เปน ตน 3. รับประทานอาหารท่ีเสนใยมากๆ เชน ผัก ผลไม ขาวซอมมือ ถว่ั เมลด็ แหง ตา งๆ เปน ตน 4. เลือกใชน้ํามันในการประกอบอาหาร ควรใชน้ํามันพืช เชน นา้ํ มนั ถว่ั เหลอื ง นา้ํ มนั ขา วโพด นา้ํ มนั งา เปน ตน 5. ออกกาํ ลงั กายอยา งสมา่ํ เสมอ 5.1 การวง่ิ จอ กกง้ิ 20 นาที ความเรว็ 120 เมตรตอ นาที 5.2 วา ยนา้ํ ตามสบาย 25 นาที 5.3 เดนิ เรว็ ดว ยความเรว็ 100 เมตรตอ นาที เปน เวลา 25 นาที 5.4 ขจ่ี กั รยานความเรว็ 18 กโิ ลเมตรตอ ชว่ั โมง เปน เวลา 25 นาที 5.5 เตน แอโรบคิ พอประมาณ ภ14 คูม ือเรอื่ ง าวะไขมันในเลือดผดิ ปกติ

บรรณานุกรม กาญจนศรี สิงหภู. (2549). คูมือพฤติกรรมสงเสริมสุขภาพสําหรับผูมี ภาวะไขมนั ในเลอื ดผิดปกติ. ขอนแกน: โรงพยาบาลศรนี ครนิ ทร คณะแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน. กาญจนศรี สิงหภู และสุกานดา อริยานุชิตกุล. (2555). คูมือการดูแลสุขภาพ สําหรับประชาชน เรื่อง ภาวะไขมันในเสนเลือดสูง โรคเบาหวาน และโรคความดันโลหติ สงู . ขอนแกน: โรงพมิ พค ลงั นานาวทิ ยา. กิตติ จันทรเลิศฤทธ์ิ, ธงชัย ประฏิภาณวัตร และสมศักด์ิ เทียมเกา. (2539). Advanced Practical Medicine. คณะแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน . เขมิกา โรจนทังคํา. (2551). การลดไชมันในเลือดสูง ดวยการปรับเปลี่ยน พ ฤ ติ ก ร ร ม ก า ร บ ริ โ ภ ค ข อ ง บุ ค ล า ก ร ใ น วิ ท ย า ลั ย แ พ ท ย ศ า ส ต ร กรุงเทพมหานครและวชิรพยาบาล. จุลสารวิทยาลัยแพทยสรางเสริม สขุ ภาพ, 2(3), 1-2. ธเนศ แกน สาร. (2556). แนวทางการดแู ลรกั ษาภาวะไขมนั ในเลอื ดผดิ ปกต.ิ คน เมื่อ 10 กรกฎาคม 2557, จาก http://med. mahidol.ac. th/fammed/th/ postgrad/guideline_DLP. พีระ สมบัติดี, ธนพล ตอปญญาเรือง และสายสมร พลดงนอก. (2557) ความรูเ รือ่ ง ภาวะไขมนั ในเลอื ดผิดปกติ (Dyslipidemia). ขอนแกน : โรงพิมพค ลงั นานาวทิ ยา. สลิล ศิรอิ ุดมภาส. (2555). ไขมนั ในเลอื ดสงู (Dyslipidemia) คนเมื่อ 10 กรกฎาคม 2557, จาก http://haamor.com/th/ #article101. Dennis, P. A. et al. (2014). Behavioral health mediators of the link between posttraumatic stress disorder and dyslipidemia. Journal of Psychosomatic Research, 77, 45–50. Palmer, C. (2013). Dyslipidemia in Adults: How Recent Research and Recommendations Affect Nurse Practitioner Practice. JNP, 9(10), 669-78

ประวตั ิผเู ขียน นายพีระ สมบตั ิดี คุณวุฒิ : พยาบาลศาสตรบัณฑติ คณะพยาบาลศาสตร มหาวิทยาลยั มหาสารคาม ตําแหนง : พยาบาลปฏบิ ัติการ หนวยสรา งเสริมสุขภาพ งานเวชกรรมสงั คม โรงพยาบาลศรนี ครินทร คณะแพทยศาสตร หมายเลขโทรศพั ทต ดิ ตอ (043) 363077-9 นางสายสมร พลดงนอก คุณวฒุ ิ : พยาบาลศาสตรมหาบัณฑิต (การพยาบาลผใู หญ) คณะพยาบาลศาสตร มหาวิทยาลยั ขอนแกน ตําแหนง : พยาบาลชํานาญการพิเศษ หนว ยสรางเสริมสขุ ภาพ งานเวชกรรมสังคม โรงพยาบาลศรนี ครินทร คณะแพทยศาสตร หมายเลขโทรศพั ทติดตอ (043) 363077-9 อ.นพ. สทิ ธิชัย เนตรวจิ ิตรพนั ธ คณุ วฒุ ิ : แพทยศาสตรบัณฑติ เกยี รตินยิ มอันดบั 1 มหาวิทยาลัยขอนแกน วุฒิบัตรสาขาอายรุ ศาสตร มหาวทิ ยาลัยขอนแกน วุฒิบตั รอนสุ าขาอายุรศาสตรโรคขอและรูมาติสซมั่ มหาวทิ ยาลัยขอนแกน ตําแหนง : อายรุ แพทยโรคขอ และรูมาติสซ่มั สาขาวิชาเวชศาสตร ผูปวยนอก ภาควิชาอายุรศาสตร คณะแพทยศาสตร มหาวิทยาลยั ขอนแกน



พมิ พท ่ี : โรงพิมพค ลังนานาวิทยา 232/199 ถ.ศรจี นั ทร ต.ในเมือง อ.เมือง จ.ขอนแกน 40000 Tel. 0-4332-8589-91 Fax. 0-4332-8592 E-mail : [email protected] 83/2558