FL PUNE KIMIA 8 2017

FLETORE PUNE KIMIA 8Provo veten ? a. Filtrim dallimin ndërmjet distilimit dhe b. Dekantim distilimit të fraksionuar. c. Avullim ...................................................................... d. Kristalizim 13. Juli dhe Ola bënë dy eksperimente.11. Përzierja pluhur alumini dhe çelik Në një enë kimike hodhën pak ndahet me: pluhur hekuri dhe squfuri. a. Precipitim Ndarja e kësaj përzierjeje bëhet: b. Letër filtri a. me filtrim c. Magnet b. me avullim d. Asnjëra prej tyre c. me magnet d. asnjëra prej tyre.12. Dy lëngje që treten tek njëri-tjetri ndahen me: Në një enë tjetër përsëritën të njëjtin eksperiment por përzierjen a. Distilim e enës së dytë e ngrohën në b. Hinkë ndarëse llambën Bunsen. c. Filtrim Ky eksperiment është: d. Kristalizim a. përzierje b. reaksion kimik13. Nëpërmjet një shembulli bëj c. elementet ruajnë vetitë d. asnjëra prej tyre. 49

Hartë konceptesh FLETORE PUNE KIMIA 850 Lënda

KAPITULLI 7FLETORE PUNE KIMIA 8 Reaksionet kimike Kompetencat Nxënësi: - formulon reaksionet kimike; - klasifikon reaksionet kimike; - bën dallimin e reaksioneve në bazë të informacionit që merr; - formulon ligjin e ruajtjes së masës; - shpjegon termin valencë; - shkruan saktë formulat kimike të përbërjeve; - argumenton barazimet kimike si shkurtim të reaksioneve kimike; - interpreton anën cilësore dhe sasiore të barazimeve kimike. - formulon tretësirat si përzierje homogjene; - klasifikon llojin e tretësirave;Ushtrim i zgjidhur 1. Shkruaj një reaksion oksidimi Zgjidhje: Oksidimi i substancave në prani të oksigjenit ndodh në kushte të zakonshme. Kështu, nga prerja me thikë copa e natriumit metalik e humbet shkëlqimin metalik, sepse në sipërfaqe të tij formohet një vijë që është oksidi i natriumit. Reaksioni me fjalë është: Natrium + oksigjen → oksid natriumi 2. Shkruaj një shembull reaksioni djegieje Zgjidhje: Reaksion djegieje është djegia e një substance në prani të oksigjenit. Djegia e qymyrit në prani të oksigjenit formon oksid karboni ose dioksid karboni. 51

FLETORE PUNE KIMIA 8 Ushtrim i zgjidhur Reaksioni me fjalë është: a) karbon + oksigjen → oksid karboni b) karbon + oksigjen → dioksid karboni Reaksionet e djegies, në ndryshim nga reaksionet e oksidimit, janë edhe reaksione oksidimi. Pra, reaksionet e djegies në prani të oksigjenit janë: edhe reaksione djegieje edhe reaksione oksidimi. Reaksionet e oksidimit janë reaksione oksidimi, por jo reaksione djegieje. 3. Shkruaj një shembull reaksion reduktimi. Zgjidhje: Reduktimi është procesi i humbjes së oksigjenit nga një substancë. Oksidi i karbonit në prani të hidrogjenit humbet oksigjenin duke u shndërruar në bakër metalik. Reaksioni me fjalë shkruhet: Oksid bakri + hidrogjen → bakër + ujë 4. Shkruaj një shembull reaksioni shpërbërjeje. Zgjidhje Kur nga një substancë formohen dy ose më shumë substanca të reja, reaksioni quhet reaksion shpërbërjeje. Karbonati i magnezit me nxehje shpërbëhet në: oksid magnezi dhe dioksid karboni. Reaksioni me fjalë shkruhet: karbonat magnezi + nxehtësi → oksid magnezi + dioksid karboni Kjo shpërbërje quhet shpërbërje termike. 5. Shpërbërja e substancave bëhet edhe me anë të rrymës elektrike: Zgjidhje P.sh kloruri i magnezit me anë të rrymës elektrike shpërbëhet në magnez dhe në klor. Reaksioni me fjalë është: klorur magnezi + rrymë elektrike → magnez + klor 6. Shkruaj një reaksion bashkimi. Zgjidhje Reaksion bashkimi quhet reaksioni ku dy ose më shumë substanca formojnë një substancë të vetme. Kështu, veprimi i kaliumit me klorin formon klorur kaliumi. reaksioni me fjalë shkruhet: kalium + klor → klorur kaliumi52

FLETORE PUNE KIMIA 8Ushtrim i zgjidhur 7. Shkruaj një reaksion zëvendësimi. Zgjidhje Reaksion zëvendësimi quhet reaksioni ku atomet e një elementi zëvendësojnë atomet e një elementi tjetër. Kështu, veprimi i hekurit me acidin klorhidrik, atomet e hekurit zëvendësojnë atomet e hidrogjenit duke formuar klorur hekuri dhe hidrogjen. Reaksioni me fjalë shkruhet: hekur + acid klorhidrik → klorur hekuri + hidrogjenDetyrë1. Listo disa lloje reaksionesh kimike nëpërmjet shembujve.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................2. Plotëso fjalitë e mëposhtme. a. Reaksion oksidimi është veprimi i një substance ............ b. ........ kur një substancë digjet në prani të oksigjenit. c. Procesi i ............. është i kundërt me oksidimin. d. ............. ndarja e substancave në substanca më të thjeshta.. e. Shpërbërja e substancave bëhet: i. ................................................................................................................................................................ ii. ................................................................................................................................................................ iii. ................................................................................................................................................................3. Klasifiko sipas llojit reaksionet e mëposhtme: d. hekur + oksigjen → oksid hekuri e. acid + bazë → kripë + ujë a. hidroksid bakri → oksid bakri dhe ujë b. karbon + oksigjen → dioksid karboni c. oksid alumini → alumin + oksigjen4. Klasifiko reaksionet e mëposhtme sipas tipit: c. Mg + H2SO4 = MgSO4 + H2 a. 4Na + O2 = 2Na2O d. KOH + HBr = KBr + H2O b. Cu(OH)2 = CuO + H2O 53

FLETORE PUNE KIMIA 8 e. BaO + CO2 = BaCO3 h. Zn + 2HCl = ZnCl2 + H2 f. 2H2O = 2H2 + O2 i. 2NaCl + H2SO4 = Na2SO4 +2HCl g. CaCO3 = CaO + CO2 Hartë konceptesh Asnjanësimi Reaksioni i veprimit të acideve me bazat që formohet kripë dhe ujë quhet asnjanësim. Kur pH = 7, mjedisi është asnjanës. Uji i pastër ka pH = 7. Kur pH < 7, mjedisi është acid. Kur pH > 7, mjedisi është bazik. Sa më i vogël të jetë pH, aq më i theksuar është karakteri acid i mjedisit. Pra për vlera të pH = 0, 1, 2 etj. mjedisi është acid i fortë. Për vlera të pH = 4, 5, 6 mjedisi është acid i dobët. Sa më i madh të jetë pH, aq më i theksuar është karakteri bazik i mjedisit. Për vlera të pH = 8, 9 etj. mjedisi bazik është i dobët. Për vlera të pH = 12, 13, 14 mjedisi është bazik i fortë. Karakteri i mjedisit është: a. acid i fortë b. acid i dobët c. bazë e fortë d. bazë e dobët Përcaktimi i pH bëhet edhe duke përdorur tregues të ngjyrosur, si: fenolftaleina, letra e lakmuesit etj.54

FLETORE PUNE KIMIA 8Po japim një tabelë që tregon ndryshimin e ngjyrës së këtyre dëftuesve në mjedis asnjanës, acid dhe bazik.Substanca Formula Ngjyra e dëftuesit Ujë H2O Fenolftaleina Letra e lakmuesit Acid HCl Bazë NaOH pa ngjyrë pa ngjyrë pa ngjyrë e kuqe blu e kuqePërcaktimi i pH ka rëndësi praktike në shumë degë të industrisë ushqimore, kimike, bujqësi, mjekësi për diagnostikimin e sëmundjeve dhe kurimin tyre. Ushtrim i zgjidhur 1. Shkruaj tre shembuj asnjanësimi me: a) acid + bazë b) acid + oksid bazik c) acid + karbonat Zgjidhje a) Nga veprimi i acidit klorhidrik me hidroksidin e kaliumit formohet kripë dhe ujë. acid klorhidrik + hidroksid natriumi → kripë + ujë b) Nga veprimi i acidit sulfurik me oksid kaliumi formohet kripë dhe ujë. acid sulfurik + oksid kaliumi → kripë + ujë c) Nga veprimi i acidit sulfurik me karbonat natriumi formohet kripë dhe ujë. acid sulfurik + karbonat natriumi → kripë dhe ujë 2. Një tretësirë e ka pH = 2. Çfarë karakteri ka tretësira? Zgjidhje Tretësirat me pH më e vogël se 7 kanë karakter acid. Tretësira e mësipërme, meqenëse e ka pH = 2, karakteri i saj është acid i fortë. 3. Një tretësirë e ka pH = 6. Çfarë karakteri ka tretësira? Zgjidhje Karakteri i kësaj tretësire, meqenëse pH më i vogël se 7, është acid i dobët. Meqenëse pH është pranë vlerës se pH = 7. Për pH = 7, karakteri i tretësirës është asnjanës. 55

FLETORE PUNE KIMIA 8 Ushtrim i zgjidhur 4. Një tretësirë e ka pH = 8. Çfarë karakteri ka tretësira? Zgjidhje Tretësira ka karakter bazik për pH > 7, por në rastin tonë mjedisi bazik është i dobët, meqenëse vlera e pH është pranë vlerës = 7, që ka karakter asnjanës. 5. Një tretësirë e ka pH = 13. Çfarë karakteri ka tretësira? Zgjidhje Tretësira ka karakter bazik të fortë meqenëse pH > 7 dhe pranë vlerës së pH = 14. 6. Nga veprimi i acidit klorhidrik me hidroksidin e natriumit, çfarë karakteri do të ketë tretësira? Zgjidhje Veprimi i acidit me bazë është reaksion asnjanësimi. Tretësira në këtë rast ka karakter asnjanës dhe vlera e pH = 7. 7. Kemi tre tretësira. Njëra e ka pH = 5, pH = 12, e treta e ka pH = 10. Cila nga këto tretësira ka karakter bazik të fortë? Zgjidhje Tretësira që ka pH = 12 ka karakter bazik të fortë. Detyrë 1. Jep shembuj reaksionesh asnjanësimi me fjalë dhe reaksione kimike: a) ..................................................................................................................................................... b) ..................................................................................................................................................... c) ..................................................................................................................................................... 2. Plotëso fjalitë e mëposhtme ................ reaksioni që ndodh ndërmjet një acidi dhe baze. Formimi i një substance të ngurtë nga bashkëveprimi i dy tretësirave quhet ................ Reaksionet e zëvendësimit quhen ato reaksione kur një element i zë vendin ................. Produktet e reaksionit të asnjanësimit janë ................ 3. Plotëso fjalitë e mëposhtme: Fenolftaleina në mjedis acid merr ngjyrë .................56

FLETORE PUNE KIMIA 8Në mjedis bazik .................... merr ngjyrë të kuqe.Letra e lakmuesit merr ngjyrë të kuqe në mjedis ......................Letra e lakmuesit merr ngjyrë ................. në mjedis bazik.Barazimet kimike dhe ligji i ruajtjes së masësUshtrime të zgjidhura1. Shkruaj barazimin kimik të formimit të oksidit të natriumit: Na + O2 → Na2OZgjidhjePër të rregulluar koeficientet në të dyja anët e barazimit numërojmë atomet e oksigjenit në të majtë dhe të djathtë të tij. Në të majtë numri i atomeve oksigjenështë 2, kurse në të djathtë numri i atomeve oksigjen është 1. Vëmë koeficientin dy para oksidit të natriumit dhe barazimi merr formën: Na + O2 → 2Na2OPër të rregulluar numrin e atomeve natrium vendosim koeficientin katër para simbolit të natriumit dhe barazimi merr formën: 4Na + O2 → 2Na2ONga barazimi i mësipërm, ligji i ruajtjes së masës vërtetohet në këtë mënyrë: 4�23g Na + 1�32g O = 4� 23g Na + 2�16g O 92g +32g = 92g +32g 124g = 124gPra, masa e substancave që ka hyrë në reaksion është e barabartë me masën e substancave që del nga reaksioni.2. Shkruaj barazimin kimik të formimit të klorurit të hekurit trevalent sipas këtijreaksioni: FeCl2 + Cl2 → FeCl3ZgjidhjeNumri i atomeve klor në të majtë është katër kurse në të djathtë të tij është tre.Vendosim koeficientin dy para formulës FeCl3 [klorur hekuri (III)].Barazimi merr formën: FeCl2 + Cl2 → 2FeCl3Barazojmë atomet hekur në të dyja anët e barazimit, duke vënë koeficientin dy para formulës FeCl2 [klorur hekuri (II)].Barazimi merr formën: 2FeCl2 + Cl2 → 2FeCl3Llogarisim masën e substancave që hyn dhe del nga ky reaksion. 2�56g Fe + 4�35,5g Cl2 +1�71g Cl2 = 2�56g Fe + 6�35,5g Cl2 57

FLETORE PUNE KIMIA 8 Ushtrime të zgjidhura 112g +142g + 71g = 112g + 213g 325g = 325g 3. Rregullo barazimin e reaksionit të formuar të oksidit të aluminit. Al + O2 → Al2O3 Zgjidhje Numri i atomeve të oksigjenit në anën e majtë është dy, kurse në anën e djathtë është tre. Para formulës vendosim koeficientin dy dhe barazimi merr formën: Al + O2 → 2Al2O3 Vendosim koeficientin 3 para molekulës së oksigjenit dhe koeficientin 4 para simbolit të aluminit dhe barazimi merr formën: 4Al + 3O2 → 2Al2O3 Llogarisim masën e substancës që hyn dhe del nga reaksioni kimik. 4�27g Al + 3�32g O = 4� 27g Al + 6�16g O 204g = 204g 4. Klasifiko reaksionet e mëposhtme sipas tipit: a) Mg + Cl2 = MgCl2 b) CaO + CO2 = CaCO3 c) MgCO3 = Mg + CO2 d) Mg + H2SO4 = MgSO4 + H2 e) Zn + CuSO4 = ZnSO4 +Cu f) 2KCl + H2SO4 = K2SO4 + 2HCl Zgjidhje Reaksionet a dhe b janë reaksione bashkimi. Reaksioni c është reaksion shpërbërjeje. Reaksionet d, e dhe f janë reaksione zëvendësimi. 5. Kryej këto kalime: a) K → K2O → KOH → K2SO4 b) Na → NAOH → Na2CO3 →Na2SO4 c) CuCl2 → FeCl2 → ZuCl2 → MgCl2 Zgjidhje a) Kaliumi duke bashkëvepruar me oksigjenin shndërrohet në oksid kaliumi: 4K + O2 = 2K2O Oksidi i kaliumit, kur tretet në ujë, bashkëvepron me të dhe jep bazë (hidroksid). K2O + H2O = 2KOH Bazat veprojnë me acidet dhe japin kripë të re dhe acid të ri. 2KCl + H2SO4 = K2SO4 + 2HCl b) Disa metale si Na, K, Ca etj., veprojnë me ujin duke dhënë bazë:58

FLETORE PUNE KIMIA 8Ushtrime të zgjidhura 2Na + 2H2O = 2NAOH + H2Bazat veprojnë me acidet duke dhënë kripë dhe ujë. 2NaOH + H2CO3 = Na2CO3 + 2H2Oc) Metalet më aktivë nxjerrin nga kripërat e tyre metalet më pak aktivë.Kështu, kalimet e mëposhtme ndodhin, sepse hekuri është më aktiv se bakri, zinku është më aktiv se hekuri, magnezi është më aktiv se zinku. a. Fe + CuCl2 = FeCl2 + Cu b. Zn + FeCl2 = ZnCl2 + Cu c. Mg + ZnCl2 = MgCl2 + Zn6. Në vend të kutive vendos substancën e duhur dhe rregullo barazimin:a. Cu + → CuS b. N2 + → NH3 c. d. P + O2 →Zgjidhje Zn + Cl2 →a. Cu + S → CuSb. N2 + 3H2 → NH3c. P + O2 → 2P2O3d. Zn + Cl2 → ZnCl2Detyrë1. Në vend të kutive vendos substancën e duhur dhe rregullo barazimin:a) K + → K2O j) H2 + →HClb) + O2 → Fe2O3c) SO2 + → SO3 k) H2 + →H2Od) Mg + O2 →e) Ca + → CaCl2 l) Zn + → ZnSO4 + H2f) B + → B2O3g) Al + → AlCl3 m) NaCl + → Na2SO4 + HClh) Fe + → FeSO4 + Cui) MgCO3 → + CO2 n) Zn + CuSO4 → ZnSO4 + o) KOH + HCl → KCl + p) BaCl2 + K2SO4 → BaSO4 + q) BaCl2 + H2SO4 → + 2HCl 59

FLETORE PUNE KIMIA 8 2. Klasifiko reaksionet e mëposhtme sipas tipit: a. Fe + Cl2 → FeCl3 b. Fe + CuSO4 → FeSO4 + Cu c. 2Al(OH)3 → Al2O3 + 3H2O d. CaCO3 → CaO + CO2 e. 2KOH + H2SO4 → K2SO4 + 2H2O f. CaCO3 + 2HCl → CaCl2 + H2CO3 3. Si kryhen këto kalime: a. Na → Na2O → Na2CO3 → NaCl ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... b. Na → NaOH → Na2CO3 → Na2SO4 ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... c. Pb(NO3)2 → Fe(NO3)2 → Zn(NO3)2 → Mg(NO3)2 ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... 4. Plotëso fjalitë e mëposhtme: a. Substancat gjatë ....................... shndërrohen ................ veti të ndryshme. b. Paraqitja e një reaksioni me anë të ........................ quhet ....................... c. Në një reaksion kimik ruhet ......................., por ndryshon ..................... e tyre. d. Ligji i ruajtjes së masës thotë .......................... e. Në një reaksion kimik masa e substancave është e barabartë me masën e substancave ...... .................................. 5. Plotëso fjalitë e mëposhtme: a. Shndërrimet kimike të substancave quhen ......................... b. Paraqitja e reaksionit kimik me anë të ......................... quhen barazime kimike. 6. Plotëso shprehjen: Koeficientet në një barazim kimik shërbejnë ................. të dyja anët e barazimit. Në të majtë të barazimit kimik janë ....................., kurse në të djathtë ...............60

FLETORE PUNE KIMIA 8Ushtrime të pazgjidhura1. Sa gram squfur duhet të veprojë me 64 gramë oksigjen për të fituar oksid squfuri SO2 sipasbarazimit: S + O2 = SO2 ..................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................2. Sa gram oksid natriumi Na2O duhet të veprojë me ujin që të fitohet 60 gramë hidroksid natriumi NaOH sipas barazimit: Na2O + H2O = 2NaOH ..................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................3. Squfuri i bakrit CuS formohet sipas barazimit: Cu + S = CuS Sa gram bakër duhet të veprojnë me 16 gramë squfur për të fituar sulfur bakri CuS? ..................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................4. Bromuri i alumini AlBr3 fitohet sipas barazimit: 2Al + 3Br2 = 2AlBr3 Sa gram Al vepron me 80 gramë Br2? ..................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................5. Sa gram oksigjen veprojnë me hekurin për të fituar 32 gramë Fe2O3 sipas barazimit: 4Fe + 3O2 = 2Fe2O3 ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ..................................................................................................................................................................6. Sa gram hidrogjen veprojnë me klorin për të fituar 36,5 gramë klorur hidrogjeni HCl sipas barazimit: H2 + Cl2 = 2HCl 61

FLETORE PUNE KIMIA 8 ..................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................... 7. Sa gram magnez duhet të veprojnë me oksigjenin për të fituar 40 gramë oksid magnezi MgO sipas barazimit: 2Mg + O2 = 2MgO ..................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................. 8. Kloruri i bakrit CuCl2 mund të fitohet edhe gjatë veprimit të acidit klorhidrik HCl me oksidin e bakrit CuO sipas barazimit: CuO + 2HCl = CuCl2 + H2O Sa gram acid klorhidrik HCl duhet të bashkëveprojnë me oksidin e bakrit CuO për të fituar 27 gramë klorur bakri CuCl2? ..................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................. 9. Sa gram oksid mërkuri HgO duhet të shpërbëhet sipas barazimit: 2HgO = 2Hg + O2 për të fituar 16 gramë O2? Çfarë sasie HgO formohet? ..................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................. 10. Kloruri i hekurit FeCl3 fitohet sipas barazimit: 2Fe + 3Cl2 = 2FeCl3 Sa gram hekur dhe sa gram klor duhet të bashkëveprojnë ndërmjet tyre për të fituar 162,5 gramë klorur hekuri? ..................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................62

FLETORE PUNE KIMIA 8Provo veten ?1. Në një reaksion kimik: Reaksioni MgCO3 = MgO + CO2 është: a. substancat fillestare si hyjnë ashtu a. Reaksion zëvendësimi dhe dalin nga reaksioni. b. Reaksion shpërbërjeje b. ruhet numri i atomeve. c. ndryshon masa e substancave që 7. Gjej përgjigjen e saktë: hyn me atë që del. Reaksioni Zn + CuSO4 → ZnSO4 + Cu d. asnjëra prej tyre. është: a. Reaksion shpërbërjeje2. Cili nga barazimet e mëposhtme është b. Reaksion zëvendësimi i saktë: 8. Cili nga barazimet e mëposhtme është a. 2Al + S → Al2S i saktë? b. 2Al + S → 2AlS3 c. 2Al + 3S → 2Al2S3 a. 2P +5O2 = 2PO2 d. 2Al + 3S →Al2S3 b. 4P + 5O2 = 5PO2 c. 4P + 5O2 = 2P2O53. Cili nga barazimet e mëposhtme është i gabuar: 9. Cili nga barazimet e mëposhtme është i saktë? a. 2Ca + O2 = 2CaO b. 2Fe + 3Cl2 = 2FeCl3 a. 2NaO + O2 = 2NaO2 c. 2Na + 2O2 = 2Na2O b. 2Na + O2 = Na2O d. 2Al + 3Cl2 = 2AlCl3 c. 4Na + O2 = 2Na2O d. Mg + O2 = 2MgO4. Gjej përgjigjen e saktë: Masa e substancave fillestare dhe 10. Gjej përgjigjen e gabuar. përfundimtare në reaksionin e Gjatë një reaksioni kimik: mëposhtëm: a. Ruhet numri i atomeve në të dyja 2Na + Cl2 = 2NaCl është: anët e barazimit; a. 114 g = 117 g b. Ruhet masa e substancave nistore b. 71 g = 71 g dhe përfundimtare; c. 90 g = 90 g c. Nuk ruhet masa e bërthamave; d. 115 g = 115 g d. Asnjëra prej tyre5. Gjej përgjigjen e saktë: 11. Gjej përgjigjen e saktë. Reaksioni i veprimit të hekurit me squfurin Fe + S → FeS është: Veprimi i kalciumit me oksigjenin a. Reaksion shpërbërjeje b. Reaksion bashkimi 2Ca + O2 = 2CaO është: c. Reaksion zëvendësimi a. Reaksion bashkimi b. Reaksion shpërbërje6. Gjej përgjigjen e saktë: c. Reaksion zëvendësimi d. Asnjëra prej tyre. 63

FLETORE PUNE KIMIA 8 Provo veten ? 12. Gjej përgjigjen e saktë. oksigjenin sipas barazimit C + O2 = Veprimi i zinkut me acidin klorhidrik CO2 fitohet: Zn + 2HCl = ZnCl2 është: a. 11gr CO2 a. Reaksion shpërbërje b. 22gr CO2 b. Reaksion zëvendësimi c. 33gr CO2 c. Reaksion bashkimi d. 44gr CO2 d. Reaksion djegieje 15. Gjej përgjigjen e saktë 13. Gjej përgjigjen e saktë Cili nga reaksionet e mëposhtme Nga veprimi i 64 gramë bakër me ndodh, duke ditur që zinku lëshon klorin sipas barazimit Cu + Cl2 = elektrone më lehtë se elementet e CuCl2 fitohet: tjera. a. 100 g CuCl2 a. Zn + CuSO4 → ZnSO4 + Cu b. 164 g CuCl2 b. Cu + FeSO4 → CuSo4 + Fe c. Fe + MgSO4 → FeSO4 + Mg c. 135 g CuCl2 d. Cu + MgSO4 → CuSO4 + Mg d. 67 g CuCl2 14. Gjej përgjigjen e saktë. Nga veprimi i 12 gramë karbon me Formulat kimike Ushtrime të zgjidhura 1. Shkruaj formulën e oksidit të fosforit trevalent. Zgjidhje Shkruajmë simbolet e fosforit dhe të oksigjenit, duke vendosur sipër tyre valencat përkatëse. Dimë që valencat e oksigjenit shërbejnë si tregues për fosforin dhe valenca e fosforit si tregues për oksigjenin. Formula e oksidit të fosforit trevalent do të jetë P2O3. 2. Shkruaj formulën e hidroksidit të hekurit trevalent. Zgjidhje Shkruajmë simbolin e hekurit dhe jonin hidroksid dhe sipër tyre vendosim valencat përkatëse.64

FLETORE PUNE KIMIA 8Ushtrime të zgjidhuraValenca e hekurit është tregues për jonin OH dhe valenca e grupit OH është treguespër hekurin. Formula do të jetë: Fe(OH)3.3. Shkruaj formulën e acidit fosforik. dhe sipër tyreZgjidhjeShkruajmë pranë simbolin e hidrogjenit dhe jonit poliatomikvendosim valencat përkatëse.Formula e acidit fosforik adnoatsëjejleltaës.HM3PeOqe4.nVësaelevnaclaenecjaone iht idPrOog34-jenësithëtështtrëegnujëesnpuëkr eatomin e hidrogjenit dheshënojmë si tregues për jonin .4. Shkruaj formulën e fosfatit të kalciumit.ZgjidhjeShkruajmë simbolin e kalciumit Ca dhe jonit poliatomik dhe sipër vendosimvalencat.Formula do të jetë Ca3(PO4)2. Valenca e kalciumit shërben si tregues për jonindhe valenca e jonit shërben si tregues për kalciumin.Kur valenca e një elementi është një, nuk vihet si tregues në elementin tjetër.5. Shkruaj formulën e klorurit të natriumit, kur di që valenca e natriumit dhe klorit janë një.ZgjidhjeVendosim simbolet Na dhe Cl pranë njëri-tjetrit dh valencat sipër tyre.Valenca e Na është tregues për Cl dhe anasjellas. Formula do të jetë Na1Cl1. Kurelementet e një përbërjeje kanë të njëjtën valencë atëherë ato nuk i shkruajmë sitregues. Pra njëshin nuk e shkruajmë si tregues për natriumin dhe klorin. Formulashkruhet NaCl.6. Shkruaj formulën e oksidit të aluminit.Zgjidhje a. Shkruajmë simbolin e aluminit dhe të oksigjenit. b. Mbi simbolet e atomeve vendosim valencat e tyre. c. Valenca e aluminit është tregues për oksigjenin dhe valenca e oksigjenit është tregues për aluminin (alumini është trevalent, kurse oksigjeni dyvalent). Formula do të jetë Al2O3.7. Përcakto valencat e elementeve në përbërjet e mëposhtme:a) PCl3, b) NF3, c) CO2, d) P2O5 65

FLETORE PUNE KIMIA 8 Ushtrime të zgjidhura Zgjidhje Numri i vijave të vendosura ndërmjet dy atomeve është i barabartë me valencën që kanë këto atome. a) Nlidëhpjeë rmbëer fjoesnfoPrCinl3,, kkulorsrei ëfoshsftoër ni jfëovramleonnt ,t rsee ptës et islelac.ili atom klor formon një b) Në përbërjen CO2, karboni është katërvalent, kurse oksigjeni dyvalent. c) Në përbërjen NF3, azoti është trevalent, kurse fluori një valent. d) Në përbërjen P2O5 fosfori është pesëvalent, kurse oksigjeni dyvalent. Detyra 1. Plotëso fjalitë e mëposhtme: a. Oksidet janë përbërje dyjare që formohen nga ................... edhe nga një element tjetër. b. Molekulat e bazave formohen nga jone metali .................... c. Molekulat e substancave që formohen nga atome hidrogjeni ............... quhen acide. d. Acidi, molekula e të cilit formohet vetëm nga një atom jometali dhe hidrogjen quhet .................. 2. Çfarë tregon formula N2O3? a. ..................................................................................................................................................... b. ..................................................................................................................................................... c. ..................................................................................................................................................... d. ..................................................................................................................................................... 3. Shkruaj formulën e oksidit të hekurit dyvalent, oksidit të kaliumit, kaliumi është një valent, oksidit të borit, bori është trevalent, kur di që oksigjeni është dyvalent. ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................66

FLETORE PUNE KIMIA 84. Në formulat e mëposhtme përcakto valencat e elementeve: a. ..................................................................................................................................................... b. ..................................................................................................................................................... c. ..................................................................................................................................................... d. .....................................................................................................................................................5. Përcakto në formulat e mëposhtme valencat e elementeve. Fe2O3, MgO, Cl2O2, N2O3, NO2, SO2, SO3, N2O, P2O3, P2O56. Plotëso kuadratet në përbërjet e mëposhtme duke përcaktuar valencat e elementeve oseduke shkruar formulat e sakta kimike:7. Shkruaj formulat e këtyre përbërjeve: a. oksid bakri Cu(I), oksid bori B(III) _________________________ b. hidroksid bariumi Ba(II), hidroksid zinku Zn(II) _______________ c. acid sulfuror, acid sulfurik ______________________ d. klorur kalcium Ca(II), sulfat hekuri (II) dhe (III) ______________8. Shkruaj reaksionin e veprimit të oksidit të kalciumit në ujë. .....................................................................................................................................................9. Shkruaj reaksionin e veprimit të dioksidit të squfurit në ujë......................................................................................................................................................10. Trego nga se ndryshon molekula e një acidi nga ajo e një kripe......................................................................................................................................................11. Klasifiko përbërjet: Na2O3, CO, KBr, NO, NaOH, HI, H2S, SO3, CuSO4, Mg(OH)2, HPO4, Ca(NO3)2, Na3PO4, Cu(OH)2 në:a. Okside ..................................... b. Baza ........................................c. Acide .................................... d. Kripëra ..................................... 67

FLETORE PUNE KIMIA 8 Provo veten ? Gjej përgjigjen e saktë: b. bazë 1. Azoti është: c. oksid d. asnjëra prej tyre a. substancë e përbërë b. substancë e thjeshtë 8. Përbërja që formohet ndërmjet c. përbërje dyjare metalit dhe oksigjenit është: d. substancë monoatomike a. acid 2. Substancat e thjeshta janë: b. kripë a. përbërje dyjare c. oksid bazik b. formohen nga atome të të njëjtit d. oksid acid element c. janë okside 9. Molekula e hidrogjenit formohet: d. asnjëra prej tyre a. nga atome të të njëjtit lloj b. nga atome të llojeve të ndryshme 3. Molekula e amoniakut NH3 formohet: c. asnjëra prej tyre a. nga dy jometale b. nga dy metale 10. Përbërja që formohet nga një jometal c. nga një metal dhe një jometal dhe oksigjeni është: 4. Kloruri i natriumit NaCl formohet: a. oksid bazik a. nga dy jometale b. oksid acid b. nga një metal dhe një jometal c. kripë c. nga dy metale d. acid 5. Valenca e klorit tek kloruri i 11. Gjej përgjigjen e saktë: hidrogjenit HCl, është: Azoti ka valencën pesë, kurse oksigjeni dy. Formula e oksidit të a. e njëjtë me atë të hidrogjenit azotit është: b. dy valent c. asnjëra a. NO3 b. N5O2 6. Valenca e kaliumit tek kloruri i c. N2O5 kaliumit KCl është: d. N5O a. e barabartë me atë të klorit 12. Kripërat që mbarin mbaresën -at, b. dy valent gjatë emërtimit formohen nga: c. asnjëra a. metal + jometal 7. Përbërja që formohet ndërmjet b. metal + oksigjen + jometal metalit dhe jometalit është: c. metal + hidrogjen d. asnjëra prej tyre a. kripë68

Hartë konceptesh FLETORE PUNE KIMIA 8 69

FLETORE PUNE KIMIA 8 8-9KAPITULLI Acidet, alkalet dhe asnjanësimi Kompetencat Nxënësi: - përcakton pH e tretësirave; - bën dallimin e alkaleve me bazat; - formulon reaksionin e asnjanësimit; - liston disa reaksione asnjanësimi në jetën e përditshme; - klasifikon kripërat sipas mbetjes acide. Ushtrime të zgjidhura 1. Shkruaj reaksionet e veprimit të një metali me acid. Acidet veprojnë me metalet, formojnë kripë dhe çlirojnë hidrogjen: Zn + H2SO4 = ZnSO4 + H2 Acidet veprojnë me oksidet bazike duke formuar kripë dhe ujë. H2SO4 + Na2O = Na2SO4 + H2O Acidet veprojnë me kripërat dhe formojnë kripë të re dhe acid të ri. CaCl2 + H2SO4 = CaSO4 + 2HCl Acidet veprojnë me karbonatet dhe formojnë kripë, ujë dhe dioksid karboni Na2CO3 + 2HCl = NaCl + H2O + CO2 2. Në një provëz hedhim ujë të pastër. Në provëz fusim një letër lakmuesi të kuqe dhe një letër blu. A e ndryshojnë ngjyrën letrat e lakmuesit? Zgjidhje Në ujë të pastër letrat e lakmuesit nuk i ndryshojnë ngjyrat e tyre. Letra e kuqe70

FLETORE PUNE KIMIA 8Ushtrime të zgjidhurambetet me ngjyrë të kuqe dhe ajo blu mbetet me ngjyrë blu.3. Në një provëz me ujë të pastër shtojmë disa pika acid. Lagim me tretësirën epërftuar një letër lakmuesi blu. A ndryshon ngjyra e letrës së lakmuesit?ZgjidhjeDuke shtuar acid në ujë mjedisi në këtë rast merr karakter acid, prandaj ngjyra e letrës së lakmuesit kthehet nga blu në të kuqe.4. Një tretësirë e ka pH=3. Çfarë duhet të shtojmë në tretësirë që pH i tretësirës tëbëhet 5.Zgjidhje a. Në tretësirë duhet të shtojmë bazë, që pH të rritet nga 3 në 5. H+ + OH- = H2O b. Mënyrë tjetër për të rritur pH nga 3 në 5 është shtimi i një sasie uji në tretësirë. Shtimi i ujit bën që pH i tretësirës të rritet.5. Një tretësirë e ka pH=12. Çfarë duhet t’i shtojmë tretësirës që pH i tretësirës tëbëhet pH=10.Zgjidhje a. Në tretësirë shtojmë acid që të zvogëlojmë pH. b. Mënyrë tjetër është duke shtuar ujë në tretësirë sepse shtimi i ujit zvogëlon pH. Shtimi i ujit në të dy rastet mund të rrisë pak vlerën e pH të tretësirës ose të zvogëlojë atë, por nuk mund të kthejë tretësirën nga mjedis acid në bazik dhe anasjellas.6. Një tretësirë e ka pH = 4. Çfarë reaksioni ka mjedisi në këtë tretësirë?ZgjidhjeMeqenëse pH<7 tretësira shfaq karakter acid.7. Një tretësirë e ka pH = 11. Çfarë karakteri ka kjo tretësirë?ZgjidhjeTretësira ka karakter bazik meqenëse pH>6.8. Çfarë karakteri kanë dy tretësira me pH=4 dhe pH=1. Të dyja tretësirat kanëkarakter acid.ZgjidhjeTretësira me pH=1 ka karakter acid më të fortë, kurse tretësira me pH=4 kakarakter acid më të dobët. 71

FLETORE PUNE KIMIA 8 Ushtrime të zgjidhura 9. Çfarë duhet të shtojmë në një provëz me ujë të pastër që fenolftaleina të marrë ngjyrë. Çfarë ngjyre merr ajo? Zgjidhje Fenolftaleina merr ngjyrë në mjedis bazik, prandaj në provëz, duhet të shtojmë pak bazë. Fenolftaleina merr ngjyrë të kuqe. 10. Një tretësirë e ka pH=5. Çfarë duhet të shtojmë në tretësirë që pH të zvogëlohet? Zgjidhje Në tretësirë duhet të shtojmë acid që të marrim përqendrimin e joneve H+. Në këtë mënyrë zvogëlojmë pH e tretësirës. 11. Përziejmë dy tretësira. Njëra tretësirë është acide, tjetra është bazë. Sasia e acidit është më e madhe se ajo që nevojitet për asnjanësimin e bazës. Çfarë karakteri do të ketë tretësira? Zgjidhje Meqenëse sasia e acidit është më e madhe, tretësira e formuar ka karakter acid dhe pH < 7. 12. Përziejmë dy tretësira. Njëra është tretësirë acide, tjetra bazë. Sasia e bazës është më e madhe se ajo që nevojitet për asnjanësimin e acidit. Çfarë karakteri ka tretësira? Zgjidhje Meqenëse në tretësirë ka më shumë bazë, tretësira ka karakter bazik, pH > 7. 13. Sa gram hidroksid natriumi NaOH nevojiten për asnjanësimin e 7,3 gramëve acid klorhidrik. Zgjidhje Të dhënat: Shkruajmë barazimin kimik të veprimit të hidroksidit të natriumit me acidin klorhidrik. NaOH + HCl = NaCl + H2O Ndërtojmë raportin në mole të NaOH me HCl72

FLETORE PUNE KIMIA 8Ushtrime të zgjidhura 14. Sa gram hidroksid kaliumi asnjanësimit me 49 gramë acid fosforik? Zgjidhje Të dhënat: Shkruajmë barazimin kimik të asnjanësimit ndërmjet KOH dhe H3PO4 3KOH + H2PO4 =K3PO4 + 3H2O Ndërtojmë raportin në mole të KOH me H2PO4Detyrë1. Plotëso fjalitë e mëposhtmeReaksion asnjanësimi quhet reaksioni i veprimit të acidit me ........................Produktet e reaksionit të asnjanësimit janë ...........2. Listo reaksionet e asnjanësimit nëpërmjet shembujve kur acidi vepron: a. ..............................; b. ...............................; c. .............................;3. Trego ndryshimin ndërmjet alkaleve dhe bazave.4. Përcakto ngjyrën që merr letra e lakmuesit.a. Në acid; b. në bazë; c. në ujë;Ushtrime të pa zgjidhura1. Një tretësirë e ka pH=5. Çfarë duhet të shtojmë që të rritet pH i kësaj tretësire?2. Një tretësirë e ka pH=2. Çfarë duhet të shtojmë që pH i kësaj tretësire të zvogëlohet?3. Një tretësirë e ka pH=4. Si mund të zvogëlojmë pH e kësaj tretësire?4. Një tretësirë e ka pH=10. Si mund të rrisim pH i kësaj tretësire?5. Në një provëz me ujë shtojmë pak acid. Çfarë ngjyre merr letra e lakmuesit?6. Çfarë duhet të shtojmë në një provëz me ujë të pastër që letra e lakmuesit të marrë ngjyrë blu.7. Dy tretësira e kanë pH=1, pH=6. Çfarë karakteri kanë tretësirat?8. Dy tretësira e kanë pH=10, pH=13. Çfarë karakteri kanë tretësirat? 73

FLETORE PUNE KIMIA 8 Provo veten ? 1. Cili nga acidet e mëposhtme a. të kuqe formohet nga veprimi i SO3 me b. blu H2O? c. asnjëra a. H2SO4 7. Cila nga kripërat e mëposhtme b. H2SO3 është formuar nga mbetjet c. HNO3 oksiacide? d. H2CO3 a. NaCl 2. Cila nga bazat e mëposhtme b. K2S formohet nga veprimi i oksidit të c. MgSO4 kalciumit me ujë? d. CaBr2 a. Cu(OH)2 8. Cila nga kripërat e mëposhtme b. Ca(OH)2 është formuar nga mbetja c. KOH hidroacide? d. NaOH a. Ca(NO3)2 3. Me cilën nga substancat e b. Na2SO3 mëposhtme nuk vepron NaOH? c. MgCl2 d. K2SO4 a. HCl b. Na2O 9. Formula e sulfatit të klorurit të c. SO2 hekurit trevalent është: d. K2SO4 a. FeSO4 4. Me cilën nga substancat e b. Fe2(SO4)3 mëposhtme nuk vepron H2SO4? c. Fe(SO4)3 d. Fe3SO4 a. Mg b. CO2 10. Formula e nitratit të aluminit është: c. CaO a. Al2(NO3)3 d. NaCl b. Al3NO3 c. Al(NO3)3 5. Me cilën nga acidet e mëposhtme d. Al3(NO3)2 metalet nuk çlirojnë H2? 11. Cila nga përbërjet e mëposhtme a. HCl quhet dioksid azoti? b. H2SO4 c. HNO3 a. N2O d. HBr b. N2O3 c. NO2 6. Letra e lakmuesit në një përzierje të d. NO formuar nga NaOH dhe HCl merr ngjyrë:74

FLETORE PUNE KIMIA 8Provo veten ?12. Cila nga përbërjet e mëposhtme është b. CuO sulfur? c. HNO3 d. CaCl2 a. Na2SO3 b. Na2SO4 18. Reaksioni i formimit të një baze c. Na3PO4 dhe një acidi quhet: d. Na2S a. Shpërbërje b. Zëvendësim13. Cila nga përbërjet e mëposhtme është c. Asnjanësim hidracid? d. Asnjëri prej tyre a. H2SO4 19. Produktet që formohen nga ky b. HBr bashkëveprim janë: c. NaOH a. Kripë + kripë d. CaCl2 b. Kripë + ujë c. Kripë dhe hidrogjen14. Cila nga përbërjet e mëposhtme është d. Asnjëra prej tyre bazë? 20. Cila nga përbërjet e mëposhtme a. HNO3 është acid nitrik? b. NaNO3 a. H2CO3 c. H2S b. H2SO4 d. Ca(OH)2 c. HNO3 d. H3PO415. Cila nga përbërjet e mëposhtme është oksiacid? 21. Cila nga përbërjet e mëposhtme jep kripëra që quhen klorure? a. Ca(NO3)2 a. HNO3 b. K2SO4 b. H2CO3 c. HNO3 c. HCl d. CaO d. H2SO416. Cila nga substancat e mëposhtme 22. Cila nga përbërjet e mëposhtme është oksid bazik që në tretësirë ujore jep kripëra që quhen karbonate? formon bazë? a. H2SO4 b. HNO3 a. SO2 c. HCl b. CaO d. H2CO3 c. HCl d. CuSO417. Cila nga substancat e mëposhtme është oksid acid dhe në tretësirë ujore formon acid? a. SO3 75

FLETORE PUNE KIMIA 8 Provo veten ? 23. Cila nga përbërjet e mëposhtme 27. Letra e lakmuesit në mjedis acid quhet sulfat? merr: a. Na2SO3 b. Na2SO4 a. Ngjyrë blu c. Na2S b. Ngjyrë të kuqe d. NaCl c. Nuk merr ngjyrë d. Asnjëra prej tyre 24. 28. Letra e lakmuesit në mjedis bazik Mjedisi acid kur: merr: a) pH = 7, b) pH > 7, c) pH < 7, d) asnjëra. a. Ngjyrë blu b. Nuk ndryshon ngjyrë Mjedisi bazik kur c. Ngjyrë të kuqe a) pH = 7, b) pH > 7, d. Asnjëra prej tyre c) pH < 7, d) asnjëra. 29. Kripërat e acidit nitrik quhen: 25. pH = 5 tregon mjedis: a. Sulfate b. acid të dobët b. Karbonate c. acid të fortë c. Nitrate d. bazik të dobët d. Asnjëra e. bazik të fortë. 30. Në reaksionet e mëposhtme 26. pH = 9 tregon mjedis: përcakto mjedisin: b. bazik të dobët c. bazik të fortë a. CaO + H2O → Ca(OH)2 d. acid të dobët b. SO3 + H2O → H2SO4 e. acid të fortë. c. Na2CO3 + HCl → 2NaCl + H2O +CO276

Hartë konceptesh FLETORE PUNE KIMIA 8 77

FLETORE PUNE KIMIA 8 TESTI A  1. Shkruaj me fjalë reaksionin e formimit të oksidit të kalciumit. 1 pikë 2. Jep shembull reaksion asnjanësimi ndërmjet një acidi dhe një baze. 1 pikë 3. Në reaksionin e shpërbërjes së karbonatit të magnezit, interpreto ligjin e ruajtjes së masës. Reaksioni zhvillohet: MgCO3 → MgO + CO2 Masa e karbonatit të magnezit është 84g. Masa e oksidit të magnezit është 40g. Masa e dioksidit të karbonit është 44g. 2 pikë 4. Shkruaj formulat e përbërjeve të mëposhtme: a. Dioksid squfuri: squfur 4 valent, oksigjen 2 valent 1 pikë b. Klorur alumini: alumini 3 valent, klori 1 valent 1 pikë c. Oksid kaliumi: kalium 1 valent, oksigjen 2 valent 1 pikë d. Bromur kalciumi: kalcium 2 valent, brom 1 valent 1 pikë 5. Përcakto valencat e elementeve duke ditur valencën e grupit OH dhe oksigjen. 1 pikë 1 pikë 1 pikë 6. Në përbërjet e mëposhtme përcakto elementet: 1 pikë a. K3PO4 1 pikë b. CuS 7. Barazo reaksionet e mëposhtme: a. N2 + O2 → NO 1 pikë b. Na + Cl2 → NaCl 1 pikë c. P + H2 → PH3 1 pikë 8. Në reaksionin e veprimit të oksidit të kalciumit me ujë: CaO + H2O → Ca(OH)2, pH është: 1 pikë a. pH = 7 1 pikë b. pH > 7 c. pH < 7 d. asnjëra prej tyre 9. Shkruaj reaksionin e veprimit të hekurit me acidin klorhidrik. 10. Plotëso fjalinë e mëposhtme: Reaksioni i veprimit të metaleve me acidet quhet reaksion ......... 1 pikë 11.Plotëso reaksionet e mëposhtme: a. Hidroksid natriumi + acid sulfurik → .......... + ........... 2 pikë b. Magnez + acid klorhidrik → ........... + ................ 2 pikë 12. Cili është acidi që formon kripërat e mëposhtme: 1 pikë a. Sulfat bakri 1 pikë b. Jodur kalciumi 1 pikë c. Fosfat natriumi Nota 4 5 6 7 8 9 1078 Pikët 1-7 8-11 12-15 16-18 19-21 22-24 25-27

FLETORE PUNE KIMIA 8TESTI B 1. Shkruaj me fjalë reaksionin e djegies së karbonit. 1 pikë2. Jep një shembull reaksion asnjanësimi ndërmjet një karbonati dhe acidi. 1 pikë3. Në reaksionin e reduktimit të oksidit të bakrit, interpreto ligjin e ruajtjes së masës. Reaksioni zhvillohet: CuO + H2 → H2O + CuMasa e oksidit të bakrit është 8g. Masa e hidrogjenit është 2g. Masa e ujit është 18g. Masae bakrit 64g. 2 pikë4. Shkruaj formulat e përbërjeve të mëposhtme:a. Klorur kalciumi: kalcium 2 valent, klor 1 valent 1 pikëb. Oksid alumini: alumini 3 valent, oksigjeni 2 valent 1 pikëc. Sulfur natriumi: squfuri 2 valent, natriumi 1 valent 1 pikëd. Dioksid karboni: karboni 4 valent, oksigjeni 2 valent 1 pikë5. Në përbërjet e mëposhtme përcakto valencat e elementeve duke ditur valencat embetjeve acide 1 pikë 1 pikë 1 pikë6. Në përbërjet e mëposhtme përcakto elementet:a. NaCl 1 pikë b. Ca(NO)3 1 pikë7. Barazo reaksionet e mëposhtme: a. H2 + Br2 → HBr 1 pikë b. C + O2 → CO 1 pikë c. N2 + O2 → NH3 1 pikë8. Në reaksionin e veprimit të ujit me trioksidin e squfurit:a. pH = 7 H2O + SO3 → H2SO4, pH është:b. pH > 7c. pH < 7d. asnjëra prej tyre 1 pikë9. Shkruaj reaksionin e veprimit të oksidit të bakrit me acidin klorhidrik. 1 pikë10. Plotëso fjalinë e mëposhtme:Reaksioni i veprimit të një baze me një acid quhet ......... 1 pikë11.Plotëso reaksionet e mëposhtme:a. Oksid kaliumi + acid klorhidrik → .......... + ........... 2 pikëb. Karbonat kalciumi → ........... + ................ 2 pikë12. Cili është acidi që formon kripërat e mëposhtme:a. Nitrat natriumi 1 pikëb. Klorur kaliumi 1 pikëc. Karbonat magnezi 1 pikëNota 4 5 6 7 8 9 10 79Pikët 1-7 8-11 12-15 16-18 19-21 22-24 25-27

FLETORE PUNE KIMIA 8 10KAPITULLI Metalet Kompetencat Nxënësi: - dallon metalet nga aliazhet; - liston vetitë kimike të metaleve; - shkruan vetitë e metaleve nëpërmjet reaksioneve; - shpjegon korrozimin si veti kimike të metaleve; - liston problemet që sjell korrozioni në ekonominë e vendit; - liston mënyrat e mbrojtjes së hekurit nga agjentët atmosferikë. Ushtrime të zgjidhura 1. Shkruaj me fjalë reaksionet e bashkëveprimit të: a. kalciumit me oksigjenin b. natriumit me ujin c. zinkut me acidin sulfurik Zgjidhje a. Metalet me oksigjenin formojnë okside bazike. Kalium + oksigjen → oksid kaliumi 4K + O2 = 2K2O b. Metalet aktive veprojnë me ujin dhe formojnë alkale dhe hidrogjen. natrium + ujë → hidroksid natriumi + hidrogjen 2Na + 2H2O = 2NaOH + H2 c. Metalet veprojnë me acidet dhe përftohet kripë dhe hidrogjen. zink + acid sulfurik → sulfat zinku + hidrogjen Zn + H2SO4 = ZnSO4 + H2 2. Njëri nga metalet e mëposhtme vepron me avujt e ujit: a. kaliumi b. magnezi80

FLETORE PUNE KIMIA 8Ushtrime të zgjidhura Zgjidhje Metali që vepron me avujt e ujit është magnezi. Magnez + avuj uji → oksid magnezi + hidrogjen Mg + H2O = MgO + H2 3. Cili nga metalet e mëposhtme ruhet në enë me vajguri: a. Natriumi b. Alumini Zgjidhje Natriumi ruhet në enë me vajguri, pasi ai është shumë aktiv. Në këtë mënyrë evitojmë reaksionet që ndodhin ndërmjet tij dhe oksigjenit të ajrit. 4. Ku ndryshon reaksioni i veprimit të ujit dhe avujve të ujit me metalet? Zgjidhje a. Metalet aktive si natrium, kalium, barium veprojnë me ujin. b. Metalet si magnezi, alumini më pak aktivë veprojnë me avujt e ujit. Në të dy rastet e mësipërme produktet janë të ndryshme. Në rastin e parë formohet bazë dhe hidrogjen. Në të dytin oksid metali dhe hidrogjen. 5. Shkruaj reaksionin e veprimit të metaleve me një oksid metali me fjalë dhe formula. Zgjidhje Alumin + oksid kromi → krom + oksid alumini 2Al + Cr2O3 → 2Cr + Al2O3 Ky është një shembull i reaksionit të reduktimit. 6. Shkruaj reaksionin e veprimit të metaleve të natriumit, të aluminit me jometalet squfur, klor me fjalë dhe formula. Në cilën klasë bëjnë pjesë produktet e formuara. a. Natrium + squfur → sulfur natriumi 2Na + S = Na2S b. Natrium + klor → klorur natriumi 2Na + Cl2 = 2NaCl c. Alumin + squfur → sulfur alumini 2Al + 3S = Al2S3 d. Alumin + klor → klorur alumini 2Al + 3Cl2 = 2AlCl3 Përbërjet e formuara bëjnë pjesë në klasën e kripërave që emërtohen me –ur. 7. Plotëso barazimet e mëposhtme: a. 81

FLETORE PUNE KIMIA 8 Ushtrime të zgjidhura b. c. d. e. Zgjidhje a. Meqenëse hidrogjeni është produkt, atëherë me acidin do të veprojë një metal dhe do të formojë kripë dhe hidrogjen. Mg + 2HCl = MgCl2 + H2 b. Nga bashkëveprimi i një acidi me bazë formohet kripë dhe ujë. 2NaOH + H2So4 = Na2SO4 + 2H2O c. Metalet veprojnë me oksigjenin dhe formojnë okside. 2Ca + O2 = 2CuO d. Kloruri i kalciumit është produkti. Kalciumi ka vepruar me klorin. Ca + Cl2 = CaCl2 e. Oksidi i kaliumit me ujin jep hidroksid kaliumi K2O + H2O = 2KOH 8. Shkruaj me fjalë dhe formula reaksionin e veprimit të një metali me një kripë. Zgjidhje Metalet kur veprojnë me kripërat formojnë një kripë të re dhe një metal të ri. Kjo ndodh kur një metal aktiv i zë vendin një metali më pak aktiv tek kripërat e tij. Kështu hekuri është më aktiv se bakri dhe ai zëvendëson bakrin tek një kripë e tij. a) hekur + sulfat bakri → sulfat hekuri + bakër Fe + CuSO4 = FeSO4 + Cu Ky reaksion është reaksion zëvendësimi. 9. Ku ndryshon oksidimi i metaleve nga djegia e tyre. Zgjidhje a) Gjatë oksidimit metalet formojnë një shtresë okside. Gjatë prerjes së një cope natrium me thikë, ai humbet shkëlqimin metalik të tij, si rezultat i formimit të kësaj shtrese okside që është oksidi i natriumit. Edhe enët prej alumini humbasin shkëlqimin e tyre duke formuar shtresën okside të oksidit të aluminit. Ky proces ndodh si rezultat i veprimit të metaleve me oksigjenin e ajrit në kushte të zakonshme. b) Djegia e metaleve ndodh në temperatura më të larta. Edhe në këtë rast formohet oksid metali, por është një proces më i shpejtë i formimit të tij.82

FLETORE PUNE KIMIA 8Detyrë1. Listo disa veti fizike të metaleve. a. ............................................................................................................................................................ b. ............................................................................................................................................................ c. ............................................................................................................................................................ d. ............................................................................................................................................................ e. ............................................................................................................................................................2. Listo disa veti kimike të metaleve. a. ............................................................................................................................................................ b. ............................................................................................................................................................ c. ............................................................................................................................................................ d. ............................................................................................................................................................ e. ............................................................................................................................................................3. Shkruaj me fjalë dhe me formula veprimin e metaleve: a. me oksigjenin ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ b. me një jometal ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ c. me një acid ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ d. me ujë ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ e. me një kripë ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................4. Listo disa mënyra për të ndaluar ndryshkjen e hekurit.5. Plotëso fjalitë e mëposhtme. a. Përzierja e një metali me elemente të tjera quhet ........................... b. Ai ndryshon ................... duke i bërë ato mjaft të .......................... c. Nga veprimi i metaleve me acidet formohet kripë dhe ...................... d. Formimi i shtresës okside në kushte të zakonshme quhet ................... e. Shtresa okside mbron metalet nga .................6. Shpjego fjalët: a. mbrojtje me veshje fizike ............................................................................................................................................................ 83

FLETORE PUNE KIMIA 8 b. mbrojtje me sakrifikim ............................................................................................................................................................ c. mbrojtje me galvanizim ............................................................................................................................................................ 7. Listo faktorët që ndikojnë në ndryshkjen e hekurit a. ............................................................................................................................................................ b. ............................................................................................................................................................ Ushtrime të pa zgjidhura 1. Shkruaj barazimet e reaksioneve kimike të veprimit të zinkut Zn, të kalciumit Ca, të natriumit Na dhe aluminit Al me acidin klorhidrik. 2. Shkruaj barazimet e veprimit të: a. klorurit të natriumit me acidin sulfurik. b. sulfurit të hekurit me acidin klorhidrik HCl. 3. Në vend të kutive vendos substancën e duhur dhe koeficientin në barazimet kimike: a. BaCl2 + → BaSO4 + H2O b. Mg(NO3)2 + H2SO4 → + HNO3 c. CaCl2 + Na2CO3 → NaCl + d. Zn + CuSO4 → + Cu e. Zn + → ZnBr2 + 4. Sa gram acid fosforik nevojitet për të asnjanësuar 60 gramë NaOH, sipas barazimit: 3NaOH + H3PO4 = Na3PO4 + 3H2O 5. Sa gram bakër fitohet gjatë veprimit të 13 gramëve zink me klorurin e bakrit, sipas barazimit: Zn + CuCl2 = ZnCl2 + Cu 6. Sa gram karbonat magnezi precipiton nga veprimi i 9,5 gramëve klorur magnezi me karbonatin e natriumit sipas barazimit: MgCl2 + Na2CO3 = ¯MgCO3 + 2NaCl 7. Sa gram hidroksid kalciumi fitohet nga veprimi i 112 gramëve oksid kalciumi me ujin, sipas barazimit: CaO + H2O = Ca(OH)2 8. Gjej sasinë e karbonatit të kalciumit që fundërron kur veprojnë 55 gramë klorur kalciumi 84

FLETORE PUNE KIMIA 8me karbonatin e natriumit, sipas barazimit: CaCl2 + Na2CO3 = ¯CaCO3 + 2NACl9. Sa gram acid klorhidrik vepron me 200 gramë tretësirë hidroksid natriumi me përqendrim10%?10. Sa gram hidrogjen çlirohet gjatë veprimit të 112 gramëve hekur me acidin sulfurik, sipas barazimit: Fe + H2SO4 = FeSO4 + H211. Sa gram bakër fitohet, kur në një tretësirë të klorurit të bakrit, futim një gozhdë hekuri me masë 5,6 gramë sipas barazimit: Fe + CuCl2 = FeCl2 + Cu12. Kryej këto kalime, duke përdorur në çdo kalim metalin e duhur: AgNO3 → Cu(NO3)2 → Fe(NO3)2 → Zn(NO3)213. Plotëso tabelën e mëposhtme. Jonet e mbetjeve acideMetali K CaCl2 Al2(SO4)3 Ca K2S Al ?Provo vetenGjej përgjigjen e saktë. 3. Aliazhet: a. përmirësojnë vetitë e metaleve1. Metalet janë përçues: b. përkeqësojnë vetitë e metaleve a. të mirë të nxehtësisë c. asnjëra prej tyre b. të keq të nxehtësisë c. asnjëra prej tyre 4. Cila nga përzierjet e mëposhtme nuk është aliazh:2. Metalet janë përçues: a. të keq të elektricitetit a. çeliku b. të mirë të elektricitetit b. duralumini c. asnjëra prej tyre c. giza d. hekur + squfur 85

FLETORE PUNE KIMIA 8 Provo veten ? 5. Veprimi i metaleve me oksigjenin 11. Mbrojtja me veshje fizike është: formon: a. veshja e një metali me një metal tjetër a. kripë b. lyerja e sipërfaqes së metalit b. bazë c. mbrojtja me sakrifikim c. oksid d. asnjëra d. acid 12. Cili nga elementet e mëposhtme 6. Veprimi i metaleve me ujë formon: përcjell rrymën elektrike? a. bazë b. acid a. squfur c. oksid b. fosfor d. kripë c. bakri 7. Veprimi i metaleve me acid çliron: 13. Cili nga elementet e mëposhtme kur a. oksigjen vepron me acidet çliron hidrogjen? b. hidrogjen c. asnjëra prej tyre a. azoti b. karboni 8. Veprimi i metaleve me jometalet c. zinku formon: d. asnjëri prej tyre a. bazë 14. Cili nga elementet e mëposhtme me b. kripë avujt e ujit formon oksid dhe çliron c. oksid hidrogjen? d. acid a. magnezi 9. Cili nga elementet e mëposhtme b. bakri ndryshket? c. plumbi d. argjendi a. zinku b. hekuri 15. Cili nga metalet e mëposhtme me c. bakri ujin formon bazë: d. asnjëri a. zinku 10. Reaksioni i formimit të ndryshkut b. kaliumi është: c. squfuri d. fosfori a. hekur + oksigjen → ndryshk b. hekur + oksigjen + ujë → ndryshk 16. Cili nga metalet e mëposhtme ruhet c. hekur + ujë → ndryshk në enë vajguri? d. asnjëra prej tyre86

FLETORE PUNE KIMIA 8Provo veten ? a. hekuri c. 93 g b. plumbi d. 124 g c. natriumi d. kalciumi 19. Sasia në gram e hidroksidit të kaliumit të përftuar nga veprimi i17. Sasia në gram e hidrogjenit të çliruar 39 gramëve kalium me ujin sipas nga veprimi i 13 gramëve zink me barazimit është: acidin klorhidrik sipas barazimit: 2K + 2H2O = 2KOH + H2Zn + 2HCl = ZnCl 2 + H2 është: a. 5,6 g a. 1,2 g b. 56 g b. 0,2 g c. 11,2 g c. 0,3 g d. 112 g d. 0,4 g 20. Sa gram bakër përftohet nga veprimi18. Sasia në gram e oksidit të natriumit i 28 gramëve hekur me sulfatin e të përftuar nga 23 gramë natrium me bakrit sipas barazimit: oksigjenin sipas barazimit: Fe + CuSO4 = FeSO4 + Cu është:4Na + O2 = 2Na2O është: a. 6,4 g a. 31 g b. 64 g b. 62 g c. 3,2 g d. 32 g 87

CIP Katalogimi në botim BK TiranëKaraj, Aishe, Kotobelli, IrenaKimia 8 : fletore pune : për klasën e 8-të tëarsimit 9-vjeçar / Aishe Karaj ; red. shkenc.Orkida Çeçi. – Tiranë: Mediaprint, 201788 f. : me il. ; 20.7x27 cm.ISBN 978-9928-08-312-81.Kimia 2.Fletore pune 3.Tekste për shkollat 9-vjeçare 54 (076.1) (075.2)



AISHE KARAJ, IRENA KOTOBELLIFletorja e punës është e krijuar në dhjetë kapituj që përkojnëme ndarjen e kapitujve në tekstin mësimor “Kimia 8”.Në këtë fletore pune do të merrni në mënyrë të shkurtuarkonceptet kryesore të trajtuara në çdo kapitull.Do të gjeni modele ushtrimesh të zgjidhura dhe ushtrime tëpazgjidhura për të provuar veten dhe për të punuar nëmënyrë të pavarur.Po kështu janë hartuar teste për çdo simestërHartat e koncepteve janë po kështu një metodë e mirë për tëpërforcuar njohuritë tuaja.ISBN: 978-9928-08-312-8 Çmimi 250 lekë