ศุนย์สุขภาพดีวัยทำงาน

แนวทางการดาเนนิ งาน “ศนู ยส์ ุขภาพดีวยั ทางาน ในสถานประกอบการ” Company’s Wellness Center สานักโรคจากการประกอบอาชพี และสงิ่ แวดลอ้ ม

สารบัญ หนา้ หวั ข้อ 1 2 1. ความเป็นมา 2 2. วัตถปุ ระสงค์ 2 3. กลุ่มเปา้ หมาย 2 4. บคุ ลากรในการรว่ มดาเนนิ งาน 4 5. กิจกรรมในการดาเนนิ งาน 4 6. แนวทางการดาเนินงาน และการบรหิ ารจดั การ 7. การติดตาม ประเมนิ ผลและเชดิ ชูเกยี รติ สานักโรคจากการประกอบอาชีพและส่ิงแวดลอ้ ม

-1- 1. ความเปน็ มา รัฐบาลได้มีการปฏิรูปประเทศ โดยในส่วนของการดูแลสุขภาพประชาชนน้ัน ได้เน้นการปฏิรูปที่จะ สามารถเช่ือมโยงการดูแลสุขภาพประชาชนตลอดช่วงชีวิต และดูแลสุขภาพอย่างเป็นองค์รวมที่มีประชาชน เป็นศูนย์กลาง โดยท่ีไม่ได้ดูแลเพียงความเจ็บป่วย แต่มีการดูแลด้านการส่งเสริมสุขภาพ และป้องกันโรคด้วย ดงั ประโยคในวลที ่ีกลา่ ววา่ “สร้างนาซ่อม ปอ้ งกันดีกว่ารักษา” โดยดาเนินการกับกลุ่มคนที่สบายดี เพื่อไม่ให้ กลายเป็นกลุ่มเสี่ยง และกลุ่มป่วย ซึ่งถือเป็นกระบวนทัศน์และการปฏิรูประบบสุขภาพที่สาคัญ ซึ่งต้องใช้ การส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรค เป็นแนวทางหลักในการแก้ไขดูแลสุขภาพประชาชนเบื้องต้น และเป็น พื้นฐานที่สาคัญ ทั้งน้ี การส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรคได้มีการดาเนินการและพัฒนามาอย่างยาวนาน อาทิ การให้บริการงานอนามัยแม่และเด็ก ซึ่งเป็นการให้บริการหญิงต้ังครรภ์และทารก งานอนามัยโรงเรียน จะให้บริการในกลุ่มเด็กวัยเรียน งานคลินิกผู้สูงอายุ ก็จะให้บริการผู้สูงอายุเป็นหลัก ส่วนในกลุ่มวัยทางาน อายุ 15 – 59 ปี ซึ่งเป็นกลุ่มคนส่วนใหญ่ ยังไม่มีคลินิก / หน่วยบริการรองรับสาหรับประชากรกลุ่มน้ีโดยตรง ในทุกด้าน จะมีแต่เป็นคลินิกเฉพาะรองรับกิจกรรมดูแลเป็นเร่ือง ๆ อาทิ คลินิก DPAC คลินิกโรคจากการ ประกอบอาชีพ คลินิกตรวจสุขภาพ ฯ แต่ละคลินิกจะมุ่งเน้นเฉพาะงานหรือหน้าที่ท่ีรับผิดชอบ ยังไม่ได้บูรณาการงาน ร่วมกนั แม้วา่ จะอย่ใู นสถานพยาบาลเดียวกัน และเมื่อพิจารณาในเรื่องการให้บริการของหน่วยบริการสุขภาพ กจ็ ะพบวา่ สว่ นใหญ่ยงั เน้นท่ีการรักษาพยาบาลมากกว่าการส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรค แม้ว่าเป็นท่ีทราบ กนั ดีกว่า การรักษาพยาบาลจะตอ้ งใชค้ า่ ใชจ้ ่ายมากกวา่ เปน็ หลายเท่า ขณะเดียวกันประชาชนผู้มีสุขภาพดีหรือ กลุ่มเสี่ยงเมื่อต้องการคาแนะนาในการส่งเสริมสุขภาพตลอดจนการฝึกปฏิบัติ ก็ยังไม่ทราบว่าจะไปรับบริการ หรือปรึกษาหน่วยใดได้โดยตรง ยกเว้นในภาคเอกชนได้เร่ิมจัดให้มีหน่วยบริการน้ีเฉพาะ แต่กลุ่มคนท่ีเข้าถึง มกั จะเป็นผู้มีรายได้ดี อยู่ในเมือง ประชาชนส่วนใหญ่ยังมองว่าหากเจ็บป่วยก็มีหมอ มียารักษา เม่ือเจ็บป่วยจริงๆ ถึงจะใส่ใจในการดแู ลสุขภาพ ดังคากลา่ วเปรียบเปรยท่วี า่ ไมเ่ หน็ โลงศพ ไม่หลั่งน้าตา จึงไม่ใส่ใจในการส่งเสริม สุขภาพ ทาให้ประเทศชาติต้องสูญเสียค่าใช้จ่ายในการดูแลรักษาพยาบาลเป็นอย่างมาก กับโรคท่ีป้องกันได้ อาทิ โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง เป็นต้น การส่งเสริมสุขภาพก็เป็นสิ่งสาคัญและจาเป็นที่รัฐต้องลงทุนให้กับประชาชนทุกเพศ ทุกวัย และทุกชนชั้น การจัดให้มีศูนย์สุขภาพดีวัยทางาน (Wellness Center) จะทาให้มีหน่วยให้บริการส่งเสริมสุขภาพท่ีเป็น รูปธรรม ท้ังในหน่วยบริการสาธารณสุขและในสถานประกอบการ มีความชัดเจนในบริการ มีที่ต้ังให้บริการที่ ชัดเจน มีผู้รับผิดชอบโดยตรง และมีผู้ให้บริการผู้ที่มีความชานาญ ซึ่งในการลงทุนด้านส่งเสริมสุขภาพนั้น จะทาให้เกิดการประหยัดค่าใช้จ่าย ท้ังกับประชาชนรายบุคคล องค์กร และภาครัฐ อีกทั้งการดาเนินการ ในเรือ่ งนนี้ ้ัน สถานบริการสุขภาพตา่ ง ๆ หรอื แมแ้ ตใ่ นสถานประกอบการเอง ก็มีต้นทุนการดาเนินงานบางส่วน อยแู่ ล้ว ไมไ่ ด้เร่ิมต้นจากการไม่มีอะไรเลย หลายแห่งมีคลินิก/ หน่วยในการดูแล ส่งเสริมสุขภาพต่างๆ อยู่แล้ว แต่มักเป็นคลินิก / หน่วยเฉพาะเรื่องนั้น ๆ ไม่มีการบูรณาการ และมักเน้นในกลุ่มป่วยหรือกลุ่มเสี่ยง ศูนย์สุขภาพดีวัยทางานจึงเป็นศูนย์กลางท่ีรวมบริการทางด้านส่งเสริมสุขภาพให้มาประสานเช่ือมโยงกัน และ บุคลากรมีระบบการทางานร่วมกัน เกิดการบูรณาการ มีรูปแบบและการดาเนินการท่ีชัดเจน เป็นระบบ ต่อเนื่อง โดยเน้นประชากรวัยทางานที่มีสุขภาพดี หรือมีความเสี่ยงต่อการเกิดโรคต่างๆ ซึ่งจะการปฏิรูป การจัดบริการส่งเสริมสุขภาพใหม่ ท่ีมีชุดบริการสร้างเสริมสุขภาพที่ได้ผลชัดเจน มีทีมบุคลากรดูแลประจา มีอุปกรณ์ เครื่องมือในการตรวจประเมินภาวะสุขภาพ การคัดกรองความเส่ียง และแผนการสร้างเสริม สานักโรคจากการประกอบอาชีพและสง่ิ แวดลอ้ ม

-2- สมรรถนะสุขภาพในด้านต่างๆ หน่วยบริการหรือสถานประกอบการที่มีความพร้อมทางด้านงบประมาณ ก็อาจจัดให้มีเคร่ืองมือ อุปกรณ์เฉพาะเพ่ิมเติม อาทิ อุปกรณ์ Fitness ต่างๆ หรือเครื่องมือตรวจวัด สมรรถภาพต่างๆ ซึ่งจะเป็นสถานที่เพ่ือสอนสาธิต การส่งเสริมสุขภาพในหลายมิติของประชาชนกลุ่ม วัยทางาน และอาจเป็นสถานที่ๆ ประชาชนวัยทางานสามารถเข้ามาใช้บริการในการส่งเสริมสุขภาพได้ อย่างต่อเนื่องดว้ ย 2. วัตถุประสงค์ 1) เกิด “ศูนย์กลาง” ในการให้คาปรึกษาและส่งเสริม ดูแลสุขภาพที่ครอบคลุมในทุกมิติ (สุขภาพแบบองค์รวม : Total worker health) นาไปสู่การมีสุขภาพร่างกายและจิตใจท่ี สมบูรณ์สาหรับลูกจ้างในสถานประกอบการ 2) เพ่ือให้เกิดการเชือ่ มโยงการดาเนินงานในการดแู ลและสง่ เสริมสขุ ภาพ ระหว่างสถานประกอบการ กบั หน่วยบริการสาธารณสขุ 3) เพอ่ื ติดตาม และประเมนิ ผลความกา้ วหนา้ ในการสง่ เสรมิ สขุ ภาพ และการป้องกนั โรค 3. กลมุ่ เป้าหมาย ประชากรวัยทางาน (15 - 59 ปี) ที่ยังไม่ป่วย หรืออาจเป็นกลุ่มเฝ้าระวัง หรือกลุ่มเส่ียงของโรคได้ และทางานในสถานประกอบการ วยั ทางาน แบ่งเป็น 3 กลุ่มหลัก คือ วัยทางานตอนต้น วัยกลาง และวัยก่อนเกษียน/วัยทอง ซึ่งอาจมี ชุดกิจกรรมท่ีจาเพาะแตกต่างกันในบางรายการ 4. บุคลากรในการรว่ มดาเนนิ งาน ควรประกอบด้วย 1) เจ้าหนา้ ท่ีความปลอดภยั ในการทางานทกุ ระดบั 2) เจา้ หน้าทีฝ่ า่ ยบคุ คลและธุรการหรือทรพั ยากรมนษุ ย์ 3) แพทย์ และพยาบาลประจาหอ้ งรักษาพยาบาล ท้งั นค้ี วรมีการดาเนนิ งานรว่ มกับหน่วยบริการสาธารณสขุ ในพื้นท่ี เช่น ศนู ยส์ ขุ ภาพดวี ยั ทางาน ของโรงพยาบาลในพืน้ ท่ี เป็นต้น 5. กิจกรรมในการดาเนินงาน สถานประกอบการสามารถพัฒนารูปแบบการเป็นศนู ยส์ ุขภาพดีวัยทางานท่เี หมาะสมตามบรบิ ท ขององค์กรได้ แตต่ ้องยึดหลกั “การส่งเสริม ดูแลสุขภาพที่ครอบคลุมในทุกมิติ หรือ สุขภาพแบบองค์รวม : Total worker health” เป็นสาคัญ ทั้งนี้ตัวอย่างการดาเนินงานในศูนย์สุขภาพดีวัยทางานในสถานประกอบการ ขั้นต้นอาจมีกิจกรรมใน การดาเนนิ งาน ดังน้ี สานกั โรคจากการประกอบอาชีพและสงิ่ แวดล้อม

-3- 1) Establish committee มกี ารจัดต้งั ทมี งาน หรอื ผรู้ ับผดิ ชอบในการดาเนินงานกจิ กรรมตา่ งๆ ในศนู ยส์ ุขภาพดวี ัยทางาน 2) Assessment : ทีมงาน หรือ ผูร้ ับผิดชอบมกี ารนาสถานการณ์ทางสุขภาพของผู้ปฏิบัติงานในทุกด้าน (ทั้งด้านสุขภาพ ทางกาย และสุขภาพจิต) มาประเมิน และวิเคราะห์ผล หากพบความเสี่ยงหรือประเด็นปัญหาสาคัญ จงึ จะมีการประเมนิ เฉพาะด้านตอ่ ไป ท้ังน้ีในส่วนของการวิเคราะห์ข้อมูลจากผลการตรวจสุขภาพท่ีพบความผิดปกติหรือการเจ็บป่วยของ ลูกจ้างในสถานประกอบการ ท่านสามารถใช้ ระบบ Smart Detect (ระบบเฝ้าระวังสุขภาพด้านโรคจากการ ประกอบอาชีพและส่ิงแวดล้อม) ของสานกั โรคจากการประกอบอาชพี และส่งิ แวดล้อมช่วยวิเคราะห์สภาพปัญหา และความสาคญั ได้ 3) Screening : คัดกรองความเสี่ยงดา้ นต่างๆ ไดแ้ ก่ (1) ด้านโรคจากการประกอบอาชพี (2) ด้านโรคไมต่ ดิ ต่อเรื้อรงั (3) ด้านโรคตดิ ตอ่ (4) ดา้ นพฤติกรรมการสูบบุหร่ี ดื่มสุรา (5) ด้านสขุ ภาพชอ่ งปาก (6) ดา้ นสุขภาพจิต ฯลฯ 4) Summary and Planning : การสรุปข้อมูลภาวะสุขภาพ สมรรถนะในด้านต่างๆ ท้ังด้านกาย และใจของลูกจ้าง และวางแผน การดแู ลสขุ ภาพ ทจี่ าเพาะแตล่ ะบคุ คล ทัง้ ทเ่ี ปน็ แผนระยะส้ัน ระยะยาว 5) Intervention : สนับสนุน ใหค้ าปรึกษา แนะนา และใชช้ ุดแพคเกจสร้างเสริมสุขภาพเพ่ือป้องกันโรคพ้ืนฐานท่ีพบ รวมถึงการสาธิตกระบวนการส่งเสริมสุขภาพ ตลอดจนให้คาปรึกษา แนะนาที่เป็นปัญหาเฉพาะ รายบุคคล (การออกกาลังกาย อาหารท่ีเหมาะสมกับสุขภาพ วัคซีน การลดเหล้า บุหรี่ การลด ความเครยี ด ฯ) ซง่ึ กระบวนการท่ีเปน็ มาตรการส่งเสริมน้ีต้องเป็นระดับท่ีมีคุณภาพ สามารถออกแบบ ตามลักษณะเฉพาะบุคคลท่ีแตกต่างกันได้ และ การประสาน ส่งต่อ เชื่อมโยงกับหน่วยบริการ สาธารณสุข ในกรณีที่มีปัญหาเฉพาะ เช่น เป็นโรคเรื้อรัง ปัญหาโรคจากการประกอบอาชีพ หรือ มี ปัญหาสุขภาพที่ซับซ้อนที่ต้องการการดูแลเฉพาะทาง รวมถึง มีการบริหารจัดการเพ่ือดูแลสุขภาพ ผู้ป่วยและผู้ได้รับบาดเจ็บก่อนกลับเข้าทางาน (Return to work management) รวมถึงผู้ที่มี สภาพรา่ งกายที่ไม่เออื้ ต่อการทางานในหนา้ ทเี่ ดิม 6) Monitoring : ติดตามภาวะสุขภาพ ความแข็งแรง ต่อเน่ือง และติดตามความก้าวหน้าในส่วนท่ีดาเนินการ ตามทไ่ี ด้รับคาปรึกษาของลูกจ้าง พร้อมกับมีการบันทึกภาวะสุขภาพอย่างต่อเน่ือง โดยมีสมุดสุขภาพ สานักโรคจากการประกอบอาชพี และส่งิ แวดลอ้ ม

-4- (ทั้งที่เป็นเอกสาร หรือ electronic) ประจาตัวผู้ใช้บริการ เพื่อติดตามภาวะสุขภาพได้อย่างต่อเนื่อง พร้อมกบั บันทกึ โปรแกรมการสรา้ งเสรมิ สุขภาพ 6. แนวทางการดาเนินงาน และการบรหิ ารจัดการ ศูนย์สุขภาพดีวัยทางานในสถานประกอบการ เป็นศูนย์กลางในการดูแลสุขภาพของลูกจ้างท่ี ผสมผสานในด้านการส่งเสริมสุขภาพ ป้องกันโรคในทุกด้าน และหากพบว่าลูกจ้างมีปัญหาเฉพาะ / เจบ็ ป่วย เปน็ โรค ศนู ยส์ ขุ ภาพดีวยั ทางานนี้ จะเปน็ หนว่ ยประสานการส่งต่อโรงพยาบาลหรือคลินิกเฉพาะด้านต่อไป แนวทางหลกั ในการบริหารจัดการศูนยส์ ุขภาพดีวัยทางานในสถานประกอบการทเ่ี ปน็ พ้นื ฐาน มีดังนี้ 1) ควรเน้นเป็นลักษณะที่เป็น จุดบริการสุขภาพแบบแบบองค์รวม ผสมผสาน (Holistic) ในการสง่ เสรมิ สขุ ภาพ ป้องกันโรค ทุกด้าน สาหรับลกู จา้ งในสถานประกอบการ โดยอาจผสานการดาเนินงาน ในหอ้ งรกั ษาพยาบาล ให้เป็น “หอ้ งสง่ เสรมิ สุขภาพ” หรอื ผสานการดาเนินงานใน คลินิกความปลอดภัยฯ ให้เป็น “ศนู ย์จัดการสุขภาพและความปลอดภยั ” ในองคก์ ร 2) รูปแบบ วิธีการจัดศูนย์ฯ ควรเป็นลักษณะที่ดึงดูดน่าสนใจ ให้ความรู้สึกท่ีมาใช้บริการแล้วสบาย ชวนเชิญ จูงใจให้ลูกจ้างอยากมาใชบ้ รกิ าร จัดช่วงเวลาในการให้บริการท่ีสะดวก เหมาะสมกับเวลาของลูกจ้าง ในองคก์ ร 3) มีพื้นทส่ี าหรบั การสอน สาธติ ฝึกหัดการปฏิบตั ติ น สาหรบั แพคเกจการส่งเสรมิ สขุ ภาพในรูปแบบ ตา่ งๆไดอ้ ย่างชัดเจน เพ่อื ให้ลูกจ้างที่เข้าร่วมแพคเกจการส่งเสริมสุขภาพน้ัน สามารถเข้าใจถึงวิธีการปฏิบัติตน ไดอ้ ย่างถกู ต้อง จนนาไปสู่การปรับเปล่ยี นพฤตกิ รรมได้อย่างถกู ต้องและเหมาะสมต่อไป 4) เนน้ ใหม้ ีการเขา้ ถึงได้งา่ ย มีผูใ้ หค้ าปรกึ ษาและแนะนาตลอดเวลาในศูนยส์ ุขภาพดวี ัยทางาน 7. การติดตาม ประเมนิ ผลและเชดิ ชเู กยี รติ 7.1 การตดิ ตาม ทมี ตดิ ตามและเย่ียมเสรมิ พลงั ประกอบด้วย สานกั ส่วนกลางของกระทรวงสาธารณสุขและกระทรวง แรงงานที่เกย่ี วข้อง, สานักงานป้องกันควบคุมโรค, โรงพยาบาล, สานักงานสวัสดิการและคุ้มครองแรงงานจังหวัด จะดาเนินการติดตาม รบั ฟังถงึ ปัญหา อปุ สรรคและแนะนาการดาเนินงานในพน้ื ท่ี 7.2 การประเมินผลและเชดิ ชเู กยี รติ สาหรับสถานประกอบการท่ีสมัครใจในการประเมินผลการดาเนินงาน เพื่อขอรับรองการดาเนินงาน และรบั รางวัล Best Practice ระดับประเทศ รางวัล “ต้นแบบศนู ยส์ ขุ ภาพดีวัยทางานในสถานประกอบการ” รูปแบบการประเมนิ ผล มี 2 ขั้นตอน คอื 1) ย่ืนผลการดาเนินงานของสถานประกอบการตามเกณฑ์การพิจารณาผ่านระบบการรับรอง ศนู ยส์ ขุ ภาพดีวัยทางานในสถานประกอบการแบบอิเลก็ ทรอนกิ ส์ (Online) 2) ทีมประเมินผล ประกอบด้วย สานักส่วนกลางของกระทรวงสาธารณสุขและกระทรวงแรงงาน สานักโรคจากการประกอบอาชพี และส่งิ แวดลอ้ ม

ที่เก่ียวข้อง, สานักงานป้องกันควบคุมโรค, ศูนย์สุขภาพจิต, โรงพยาบาล, สานักงานสวัสดิการและคุ้มครอง แรงงานจังหวัด ตรวจประเมินในพ้ืนท่ีของสถานประกอบการ (เฉพาะสถานประกอบการที่ผ่านตามเกณฑ์ การพจิ ารณา) และรับรองผล ************************************************************************ สานกั โรคจากการประกอบอาชีพและส่ิงแวดลอ้ ม