คู่มือการปลูกพืชสมุนไพร

คูมือ ก า ร ป ลู ก พื ช ส มุ น ไ พ ร ทม่ี าของขอ มลู เรยี บเรยี ง ภาวนา อัศวะประภา ผูจัดการสมุนไพร กลมุ สมนุ ไพรเครอ่ื งเทศ กองสง เสรมิ พชื สวน โทร. 9407459 จดั ทํา วิไลภรณ ชนกนําชยั กองเกษตรสมั พนั ธ สมนิตย เหลก็ อนุ วงษ กองเกษตรสมั พนั ธ ภาพ นริ ันดร นามไพร กองเกษตรสัมพันธ เรยี งพมิ พ ลออ พรพงษก ลุ กองเกษตรสมั พนั ธ ผลิตและเผยแพร ฝา ยเอกสารคําแนะนํา กองเกษตรสมั พนั ธ กรมสง เสรมิ การเกษตร โทร. 0-2579-5517

2 คํานํา พืชสมุนไพร เปนพืชที่มีวัตถุประสงคหลักในการนําไปใชประโยชนเปนยารักษาโรค เครอ่ื ง สําอาง และผลิตภัณฑอ าหารเสรมิ ซง่ึ ในปจ จบุ นั นก้ี ระแสความนยิ มเรอ่ื งสมนุ ไพรมมี ากขน้ึ ตามลําดบั และมีแนวโนมจะขยายตวั มากข้นึ ตอไป เนอ่ื งจากมกี ารนําเอาขบวนการทางวทิ ยาศาสตรส นบั สนนุ ให พืชสมุนไพรมีความนาเชื่อถือ เชน มงี านวจิ ยั รบั รอง มีรูปแบบที่ทันสมัย สะดวกตอ การใช และที่สําคญั มีความปลอดภยั ตอ ผบู รโิ ภคมากขน้ึ ถึงแมการใชสมุนไพรจะมีมาเปนเวลานานแลวแตการปลูกพืชสมนุ ไพร เปน การคา จดั วา เปน พืชใหมอยู ทง้ั น้ี เนอ่ื งจากผลผลติ สมนุ ไพรทผ่ี า นมาสว นมากเกบ็ มาจากแหลง ธรรมชาติ ไมเพียงพอ กับความตองการของตลาดทม่ี งุ ผลติ เพอ่ื การคา ดงั นน้ั คมู อื การปลกู พชื สมนุ ไพรเลม น้ี จึงไดจัดทําขน้ึ มา เพ่ือเปนเอกสารแนะนําสนบั สนนุ โครงการสง เสรมิ การปลกู สมนุ ไพรเปน การคา ป 2543 โดยมุง เนนใหมีการกระจายการผลิตสมุนไพรเปนการคาในจังหวัดและใหความรูแกเกษตรกรทั่วไป ในดา น ความรเู ทคโนโลยกี ารปลกู การดูแลรกั ษา และการปฏิบัติหลังการเก็บเกี่ยว ซง่ึ ไดร วบรวมขอ มลู จาก ทั้งแหลงวิชาการและประสบการณของเกษตรกร โดยคัดเลอื กชนดิ ของสมนุ ไพรทม่ี คี วามแตกตา งกนั ตามลักษณะทางพฤกษศาสตรของพืช การปลูก การดูแลรักษา และการปฏิบัติหลังการเก็บเก่ียว จํานวน 15 ชนิด ซง่ึ ผอู า นสามารถนําไปประยกุ ตใ ชเ ปน แนวทางในการปลกู ดูแลรักษาพืชสมุนไพร ชนิดอน่ื ๆ ทม่ี ลี กั ษณะทางพฤกษศาสตรแ ละเขตกรรมทใ่ี กลเ คยี งกนั ได ภาวนา อัศวะประภา ผูจ ดั การสมนุ ไพร

3 ข มิ้ น ชั น ช่ือวทิ ยาศาสตร Curcuma longa Linn. ลักษณะทางพฤกษศาสตร เปนพืชลมลุกอายุหลายป มสี ว นของลําตน ใตด นิ เรียกวาเหงา ซง่ึ มสี ว นประกอบของน้ํามนั หอมระเหยและสารใหสี ทําใหเหงามีสีเหลืองเขมและมีกลิ่นเฉพาะ ลําตนเหนือดินสูง 30-90 เซนตเิ มตร สภาพแวดลอ มทเ่ี หมาะสม • ชอบอากาศรอ นชนื้ ดนิ รว นปนทรายระบายน้ําดี ไมช อบดนิ เหนยี วและดนิ ลกู รงั • ปลูกในทีก่ ลางแจง การเตรยี มดนิ ปลกู • ไถพรวนหรอื ขดุ ดนิ เพอ่ื ใหด นิ รว นซยุ • ถา ดนิ ระบายน้ําดี ไมจําเปน ตอ งยกรอ ง การเตรยี มเหงา พนั ธุ • คัดเลือกหวั พนั ธท ม่ี อี ายุ 7-9 เดอื น มตี าสมบรู ณ ไมม โี รคแมลงทําลาย • แบงหัวพันธุ โดยการหั่น ขนาดของเหงา ควรมตี าอยา งนอ ย 3-5 ตา หรอื แงง มนี ้ําหนกั 15-50 กรัม • แชทอนพันธุดวยสารเคมีปองกันกําจัดแมลง เชน เพล้ียหอยดวยมาลาไธออน หรือ คลอไพรฟี อส 1-2 ชั่วโมง ตามอตั ราแนะนํา • ชุบทอนพนั ธดุ ว ยสารเคมปี อ งกนั กําจดั เชอ้ื รากอ นปลกู การปลกู • ควรปลูกในฤดูฝนชว งเดอื น พฤษภาคม-กรกฎาคม เพราะฤดอู น่ื ขมน้ิ ชนั จะพกั ตวั ไมง อก • ระยะระหวางตนและระยะระหวางแถว 30 x 30 เซนตเิ มตร • ขุดหลมุ ขนาด กวาง x ยาว x ลกึ 15 x 15 x 15 เซนตเิ มตร • ใสปุยคอกรองกน หลมุ ประมาณหลมุ ละ 200 กรัม (1 กระปอ งนม) • นําหวั พนั ธทุ เ่ี ตรยี มไวล งปลกู กลบดนิ หนา 5 เซนตเิ มตร • คลุมแปลงดวยฟางหรือหญาคา หนาประมาณ 2 นว้ิ เพอ่ื ปอ งกนั การงอกของวชั พชื และ รักษาความชน้ื ในดนิ จากนน้ั รดน้ําใหชุม การดแู ลรกั ษา • ชวงอายุ 1 ½-2 เดอื น เมอ่ื กาํ ลงั เจรญิ เตบิ โตทางดา นลําตน ใสป ยุ 15-15-15 อตั รา ½ ชอนแกง (15 กรัม)/ตน

4 • ชวงอายุ 3-4 ½ เดือน เมอ่ื อยใู นระยะสะสมอาหาร ใสป ยุ 15-15-15 อตั รา 1 ชอ น แกง (30 กรัม) /ตน การปอ งกนั กําจดั โรค • อาจพบโรคเนา เหงา ยบุ ในระยะขมน้ิ อยใู นแปลงและทง้ิ ใบหมดแลว ซง่ึ เกดิ จากเชอ้ื รา Fusarium solani ปองกนั โดยหลกี เลย่ี งไมป ลกู ซ้ําในพน้ื ทเ่ี ดมิ ตดิ ตอ กนั เกนิ 2-3 ป การเกบ็ เกย่ี ว • เก็บเกย่ี วเมอ่ื อายุ 9-11 เดอื น (ธนั วาคม-กุมภาพันธ) • หามเกบ็ เกย่ี วในระยะทม่ี ขี มน้ิ ชนั เรม่ิ แตกหนอ เพราะจะทําใหม สี าร curcumin ตา่ํ • วิธีการเก็บใชจอบขุด ถา ดนิ แขง็ รดน้ําใหช มุ กอ น ปลอยใหดินแหงหมาดๆ แลว จงึ ขดุ • เคาะเอาดนิ ออกจากหวั แลว ใสต ะกรา แกวง ลา งน้ําอกี รอบ ผลผลติ • ผลผลติ สด 3,000 กิโลกรัม/ไร อัตราการทําแหง • ผลผลติ สด : ผลผลิตแหง เทากับ 6 : 1 สวนที่ใชประโยชน • เหงา สด, แหง สาระสําคญั • น้าํ มนั หอมระเหย เชน Turmerone, Zingiberene, Borneol และ Curcumin สรรพคณุ • แกท องอดื ทองเฟอ แปลงปลกู ขมน้ิ ชนั เหงา ขมน้ิ ชนั อายุ 11 เดอื น

5 ว า น ห า ง จ ร ะ เ ข ช่ือวทิ ยาศาสตร Aloe barbadensis Mill. ลักษณะทางพฤกษศาสตร เปนไมล ม ลกุ ลําตน สน้ั ใบหนา อวบน้ํา ยาว 30-50 เซนตเิ มตร ภายในมวี นุ ใสๆ มยี างสี เหลอื ง ดอกสสี ม แดง สภาพแวดลอ มทเ่ี หมาะสม • ชอบดินทราย ดนิ ระบายน้ําดี แสงแดดปานกลางถงึ แดดจดั ปลูกไดทุกฤดู การเตรยี มพนั ธปุ ลกู • แยกหนอ ขนาดหนอ สงู 10-15 เซนตเิ มตร การเตรยี มแปลงปลกู • ไถ พรวนดนิ แลว ยกรอ งสงู 50-60 เซนตเิ มตร กวาง 1.30 เมตร ตามความยาวของพน้ื ที่ ระยะหา งระหวา งรอ ง 50 เซนตเิ มตร การปลูก • ระยะระหวางตน และระหวางแถว 50 x 70 เซนตเิ มตร การดแู ลรกั ษา • ควรรดน้ําแบบเปนฝอยกระจายสม่ําเสมอและพอเพียง ในฤดูรอนควรรดนํ้าใหไหลตาม รองแปลง หา มใหน ้ําโดยการรดน้ําหรอื เทราดเดด็ ขาด • ใสปุย คอกเดอื นละครง้ั อตั รา 1-1.5 ตนั /ไร/ป การเกบ็ เกย่ี ว • เกบ็ เกย่ี วไดห ลงั ปลกู 8-12 เดอื น • เก็บใบลางข้ึนไปโดยสงั เกตเนอ้ื วนุ ทโ่ี คนใบดา นในเตม็ และลายทใ่ี บลบหมดแลว • เกบ็ ไดป ล ะ 8 ครง้ั ระวงั อยา ใหใ บวา นช้ํา ผลผลติ • ใบสด ครง้ั ละ 2-4 ตนั /ไร สวนที่ใชประโยชน • วุน ในใบสด สาระสําคญั • aloctin A, B สรรพคณุ • รกั ษาแผลไฟไหม น้าํ รอ นลวก แปลงปลูกวานหางจระเข

6 ต ะ ไ ค ร ห อ ม ช่ือวทิ ยาศาสตร Cymbopogon nardus Rendle. (พันธศุ รลี งั กา) Cymbopogon winterianus Jowitt (พันธุชวา) ลักษณะทางพฤกษศาสตร เปนไมลมลุก แตกหนอเปนกอเหมือนตะไครแกง ท่ีโคนตน มกี าบเปน ชน้ั ๆ หมุ ลําตน เปน ปลองๆ ลําตน เปน สมี ว งแดง ลําตน และใบใหญแ ละยาวมกี ลน่ิ ฉนุ กวา ตะไครแ กง ดอกออกเปน ชอ ยาว ใหญโ นม ออ นลง สนี ้าํ ตาลแดงคล้ํา สภาพแวดลอ มทเ่ี หมาะสม • ปลูกไดในดนิ ทกุ ชนดิ เจรญิ เตบิ โตไดด ใี นดนิ รว นปนทราย • ตองการแสงแดดจดั • ทนตอ ความแหงแลง แตถา ใหน ้ําสม่ําเสมอ บํารงุ รกั ษาดจี ะใหผ ลผลติ สงู ตลอดป • ระยะเวลาทเ่ี หมาะสมในการปลกู คอื เดือนพฤษภาคม การเตรยี มพนั ธปุ ลกู • ตัดแตง ใหมขี อ อยู 2-3 ขอ • มีกาบใบหมุ ขอ อยู 4-5 ใบ • ตัดปลายใบออก การเตรยี มแปลงปลกู • ไถพรวนดนิ กําจัดเศษวัชพืชออกจากแปลง ใสป ยุ คอกคลกุ เคลา ใหเ ขา กนั ดี ปรับพื้นที่ให เรียบ • ถาปลูกในกระถาง ควรใชก ระถางทม่ี ขี นาดเสน ผา ศนู ยก ลางไมน อ ยกวา 12 นว้ิ ใสด นิ รว น ซุยที่มีอินทรียวัตถุ การปลูก • ระยะระหวางตน และระหวางแถว 1.5 x 1.5 เมตร • ขุดหลมุ ขนาด กวาง x ยาว x ลกึ 15 x 15 x 15 เซนตเิ มตร • นําตน พนั ธทุ เ่ี ตรยี มไวป ลกู 3 ตน ตอ หลมุ หรอื ตอ กระถาง การดแู ลรกั ษา • รดน้ําสม่ําเสมอเพอ่ื ใหแ ตกกอไดผ ลเรว็ ขน้ึ และใหผ ลผลติ ตลอดป • กาํ จัดวัชพืชปละ 2 ครง้ั ดวยการใชจอบ • ใชปุยสูตร 16-16-8 หรือ 16-20-0 หรือ 15-15-15 อตั ราการใหข น้ึ อยกู บั ความ สมบรู ณข องดนิ

7 • หลังจากการเก็บเกี่ยวแลว ควรหวานปุยยเู รียหรือแอมโมเนียซัลเฟต อัตรา 15-20 กิโลกรัม/ไร เพื่อใหแตกใบใหมเร็วขึ้น โดยใบขนาดใหญ และมปี รมิ าณน้ํามนั หอมระเหย มากขน้ึ การเกบ็ เกย่ี ว • เก็บเกย่ี วไดห ลงั ปลกู 6-8 เดอื น อายกุ ารใหผ ลผลติ 2-3 ป • ตัดเอาสวนใบ ซง่ึ อยเู หนอื พน้ื ดนิ 25-30 เซนตเิ มตร เพอื่ ใหต นทเี่ หลอื แตกใบใหมไดเรว็ ขน้ึ • เก็บเกี่ยวแตละครั้งใหหางกัน 3 เดอื น ตดั ไดป ล ะ 2-3 ครง้ั • ผงึ่ ใบที่ตดั มาไว 1-2 วัน กอ นนําไปสกดั น้ํามนั ผลผลติ • ใบสด 1 ตนั /ครง้ั /ไร อัตราการแปรรปู • ใบสด : น้าํ มนั หอมระเหย เทากับ 1 ตนั : 1 ลติ ร สวนที่ใชประโยชน • ใบสด สาระสําคญั • geraniol, citronellal และ citronellol สรรพคณุ • ไลยุง ลกั ษณะตนตะไครหอม

8 ฟ า ท ะ ล า ย โ จ ร ช่ือวทิ ยาศาสตร Andrographis paniculata ลักษณะทางพฤกษศาสตร เปนพืชลม ลุกตระกูลเดียวกับตอยติ่ง ลําตน ลกั ษณะเปน สเ่ี หลย่ี ม ตน สงู 30-60 เซนตเิ มตร ใบเรียวสีเขียวเขม เปน มนั เปน คตู รงขา มกนั ดอกเดย่ี วสขี าวออกตามกา นเลก็ ๆ และปลายยอดผลเปน ฝก เรยี วแหลมเมอ่ื แกม สี นี ้ําตาล สภาพแวดลอ มทเ่ี หมาะสม • ชอบอากาศรอ นชน้ื • เจริญเตบิ โตไดด ใี นดนิ รว นซยุ • ปลูกในที่แสง 50 เปอรเ ซน็ ต การเตรยี มแปลงปลกู • มีความจําเปน มาก ควรทําการไถพรวนดนิ จนรว นซยุ กอ นปลกู • ถา ดนิ ระบายน้ําดี ไมจําเปน ตอ งยกรอ งแปลง การเตรยี มเมลด็ ปลกู • เน่ืองจากเมล็ดมีระยะพักตัว ใหทําการพักตัวของเมล็ดดวยการแชในนํ้ารอน 50-80 องศาเซลเซยี ส เปน เวลา 5-10 นาที กอ นปลกู การปลูก • ปลูกแบบโรยเมลด็ เปน แถว ระยะระหวางแถว 40 เซนตเิ มตร โรยเมล็ดที่ทําลายการพัก ตัวแลว ในอตั ราประมาณ 100-400 เมลด็ ตอ ความยาวแปลง 1 เมตร • เกลย่ี ดนิ กลบบางๆ • คลุมแปลงดว ยฟางขา ว หรือใบหญาคาบางๆ เพื่อรักษาความชื้น • รดนํ้าทันที การดแู ลรกั ษา • เมื่อปลูกไปได 30-45 วัน ถา พบวา ตน งอกแนน เกนิ ไป ควรทําการถอนแยก • ในระยะ 1-2 เดอื น รดน้ําวนั ละ 1-2 ครง้ั • เม่ืออายุ 2 เดอื นขน้ึ ไป รดน้ําวนั เวน วนั • เม่ืออายุ 2 เดอื น ใสป ยุ คอกประมาณ 125 กรัม/ตน โดยโรยขนานไปกับแถว หางจาก แถวประมาณ 10-15 เซนตเิ มตร แลวพรวนดินกลบ • กําจัดวชั พชื ดว ยการใชม อื ถอนหรอื จอบดาย แลว พรวนดนิ เขา โคนดว ย

9 การปอ งกนั กําจดั โรคแมลง • ไมม แี มลงทําความเสียหายรายแรง มเี พยี งบางโรคเทา นั้นท่ีทําความเสียหายบาง • อาจพบอาการผิดปกติที่ใบมีลักษณะเปนสีมวง แตบริเวณเสนใบเปนสีเขียวและแคระ แกรน็ ซง่ึ เกดิ จากการขาดน้ําเปน เวลานาน การปอ งกนั กระทําไดโดยใหน้ําสม่ําเสมออยา ใหพ ชื ขาดน้ํา การเกบ็ เกย่ี ว • เก็บในชว งเรม่ิ ออกดอกอายุ 110-150 วัน • ใชกรรไกรหรอื เคยี วเกย่ี วทง้ั ตน ใหเ หลอื ตอสงู ประมาณ 10-15 เซนตเิ มตร • ปหนึ่งเก็บเกี่ยวได 2-3 ครง้ั • เด็ดใบ ยอดออ นลา งน้ําใหส ะอาด • ตากในทร่ี ม 5-7 วัน จนแหงสนทิ • บรรจใุ นถงุ พลาสตกิ • เก็บในบริเวณทเ่ี ย็น และไมโดนแสงแดด ผลผลติ • ผลผลติ สด ไรล ะ 2-4 ตนั อตั ราการทําแหง • ผลผลติ สด : ผลผลิตแหง เทากับ 4 : 1 สวนที่ใชประโยชน • ทง้ั ตน สาระสําคญั • andrographolide สรรพคณุ • แกเจ็บคอ แกไข ลกั ษณะตนและใบฟาทะลายโจร ลักษณะดอกฟาทะลายโจร

10 ห นุ ม า น ป ร ะ ส า น ก า ย ช่ือวทิ ยาศาสตร Schefflera leucantha Viguier. ลักษณะทางพฤกษศาสตร เปนไมพุมขนาดยอม มใี บประกอบแบบนว้ิ มอื ใบหนง่ึ มใี บยอ ย 5-7 ใบ ปลายใบแหลมขอบ เรียบ หลังใบมสี เี ขยี วเขม เปน มนั ดอกเลก็ สขี าวแกมเหลอื งเขยี ว เปน ชอ ผลกลม สเี หลอื ง สภาพแวดลอ มทเ่ี หมาะสม • ชอบอากาศรอ นชน้ื ดนิ รว นปนทรายระบายน้ําดี มอี นิ ทรยี ว ตั ถมุ าก • ชอบความชน้ื ปานกลาง แสงแดดเตม็ วนั -รม รําไร • ปลูกไดทุกฤดู การเตรยี มพนั ธปุ ลกู • ใชเ มลด็ กิ่งปกชํา หรอื กง่ิ ตอน การเตรยี มแปลงปลกู • ไถพรวน หรอื ขดุ ใหด นิ รว นซยุ การปลกู • ระยะหางระหวางตน และระหวางแถว 1.5 x 1.5 เซนตเิ มตร การดแู ลรกั ษา • ระยะแรกควรรดนํ้าทุกวัน ใหต น ตง้ั ตวั ไดด ี • กาํ จัดวัชพืช และตดั แตง ทรงพมุ บา ง การเกบ็ เกย่ี ว • เริ่มเก็บเกี่ยวได ตง้ั แตอ ายุ 4 เดอื น • เก็บใบที่เจริญเติบโตเต็มที่แลว ไมแ กแ ละไมอ อ นเกนิ ไป ผลผลติ • ใบสด ไรล ะ 2-3 ตนั สวนที่ใชประโยชน • ใบสด สาระสําคญั • oleic acid, butulinic acid, D-glucose, D-xylose และ L-rhamnose สรรพคณุ • แกไ อ แกเจ็บคอ แกชํ้าใน แกหอบหืด ใชห า มเลอื ด สมานแผล

11 พญายอ ช่ือวทิ ยาศาสตร Clinacanthus nutans (Burm. F) Lindau ลักษณะทางพฤกษศาสตร เปนไมพมุ เลอ้ื ย ลําตน สเี ขยี ว ไมม หี นาม ใบเดย่ี วตดิ กบั ลําตน แบบตรงขา ม ออกดอกเปน ชอ แนนท่ีปลายยอด มใี บประดบั สเี ขยี วตดิ ทโ่ี คนดอก ดอกมกี ลบี สแี ดงเขม ลกั ษณะเปน หลอดยาว สภาพแวดลอ มทเ่ี หมาะสม • ชอบอากาศรอ นชน้ื • ดินรวนปนทรายระบายน้ําดี ไมช อบดนิ ลกู รงั หรอื ดนิ เหนยี ว • ขึ้นไดดีทั้งที่มีแดดและที่รม การเตรยี มดนิ ปลกู • ไถพรวนหรอื ขดุ ดนิ เพอ่ื ใหด นิ รว นซยุ • กาํ จัดเศษวัสดุและวัชพืชออกจากแปลง • ในทท่ี ม่ี กี ารระบายน้ําดี ไมจําเปน ตอ งยกรอ ง การเตรยี มกง่ิ ปก ชํา • เลือกกง่ิ ทส่ี มบรู ณ ไมแ กห รอื ออ นเกนิ ไป • ตัดก่ิงพันธุใ หม ขี นาด 6-8 นว้ิ และมตี าประมาณ 3 ตา ใหม ใี บเหลอื อยปู ลายยอด ประมาณ 1/3 ของกง่ิ พนั ธุ • ทาปูนแดงบรเิ วณรอยตดั ของตน ตอ • ปกชําในถงุ โดยใชว ัสดุปกชําเปน ดนิ รว นปนทราย • รดน้ําและรักษาความชื้นใหเพียงพอ • กงิ่ ปกชําจะออกรากภายใน 20-30 วัน การปลูก • ระยะปลูก 50 x 50 เซนตเิ มตร • ขุดหลมุ ปลกู ขนาด กวาง X ยาว X ลกึ 10 X 10 X 10 เซนตเิ มตร • ใสปุยคอกรองกน หลมุ อัตรา 125 กรัม/หลุม • ยา ยกง่ิ ชําลงปลกู • รดน้ําทันที การดแู ลรกั ษา • ในระยะ 1-2 เดอื นแรก รดน้ําทุกวัน ถา แดดจดั ควรรดน้ําเชา-เย็น

12 • เมอ่ื อายุ 2 เดอื นไปแลว อาจใหน ้ําวนั เวน วนั • เม่ืออายุ 6 เดอื น ใสป ยุ สตู ร 15-15-15 ตน ละประมาณ 10 กรัม โดยโรยปุยหางจาก โคนตนประมาณ 10 เซนตเิ มตร แลวพรวนดินกลบ • กําจดั วชั พชื โดยการใชม อื ถอน สวนท่ีวา งระหวา งแปลงปลูกใชวิธีดายหญา • พรวนดนิ โคนตน เมอ่ื ดนิ แนน โรคแมลง • ไรแมงมมุ ทาํ ลายตน ใตใ บทง้ั ใบออ นและใบแก ทําใหใ บเหลอื งซดี ถา ระบาดรนุ แรงควรใช สารเคมกี ําจัด • เพลี้ยไฟ ดูดทําลายใบออ นและยอดออ น ทาํ ใหใบหงิกงอ ถา ระบาดรนุ แรงควรใชส ารสกดั สะเดาปอ งกนั กําจัด • เม่ือฉีดพนสารเคมี ตอ งทง้ิ ไวอ ยา งนอ ย 10-14 วัน จงึ เกบ็ ผลผลติ ได การเกบ็ เกย่ี ว • เริ่มเก็บเกี่ยวได ตง้ั แตอ ายุ 6 เดอื น • ตัดตนเหนอื ผวิ ดนิ 10 เซนตเิ มตร • ลา งน้ํา 1-2 ครง้ั • ผ่ึงในทร่ี ม จนแหง สนทิ ผลผลติ • ผลผลติ สด 1 ตนั /ไร อัตราสว นทําแหง • ผลผลติ สด : ผลผลิตแหง เทากับ 4 : 1 สวนที่ใชประโยชน • ใบสด สาระสําคญั • Lupeol, B-Sitosterol, Stigmasterol และสารประกอบ Flavonoid สรรพคณุ • รักษาโรคเริม ลกั ษณะตนพญายอ

13 เ พ ช ร สั ง ฆ า ต ช่ือวทิ ยาศาสตร Cissus quadrangularis Linn. ลักษณะทางพฤกษศาสตร • เปนไมเถาเล้ือย เถารปู สเ่ี หลย่ี มเปน ปลอ งๆสเี ขยี วออ นคอ นขา งอวบน้ํา ตรงขอ เลก็ รดั ตวั ลง มมี อื ยดึ ออกจากขอ • ใบเด่ียว ทรงสามเหลย่ี มปลายมน ออกทข่ี อ ๆ ละ 1 ใบ ใบคอ นขา งหนา อวบน้ํา ผิวใบ เรียบ • ดอกกลมเลก็ สแี ดงเขยี ว เปน ชอ เลก็ ออกตามขอ สภาพแวดลอ มทเ่ี หมาะสม • ขึ้นไดทั่วไปในดินแทบทุกชนิด • ชอบดนิ รว นและทร่ี ม รําไร ชอบชื้นแตไมแฉะ การขยายพนั ธุ • ใชเถาปกชํา การปลกู และการดแู ลรกั ษา • ตัดเถาทอ่ี ยถู ดั จากยอดลงมา 2-3 ปลอ ง • ชําเถาลงดนิ ใหข อ ฝง ดนิ 1 ขอ รดน้ําใหชุม • เมอ่ื แตกยอดใหมค วรทําคา งใหล ําตน เลอ้ื ย การเกบ็ เกย่ี ว • เริ่มเก็บเกี่ยวไดเมื่ออายุ 6 เดอื นขน้ึ ไป ใชเ ถาหรอื ลําตน สดทกุ สว น การตดั ใหเ หลอื เถาไว 1-2 วา นําเถาไปหั่น แลวอบใหแหง ผลผลติ • ผลผลติ สด ไรล ะ 2-3 ตนั ผลผลติ แหง ไรล ะ 0.3-0.5 ตนั อัตราสว นทําแหง • ผลผลติ สด : ผลผลิตแหง เทากับ 6-7 : 1 สวนที่ใชประโยชน • เถาสด สาระสําคญั • ยังไมม รี ายงาน สรรพคณุ • รักษาโรครดิ สดี วงทวาร ลกั ษณะเถาและใบของตนเพชรสังฆาต

14 บ อ ร ะ เ พ็ ด ช่ือวทิ ยาศาสตร Tinospora tuberculata Beumee., Tinospora crispa (L.) Miers ex Hook. F.& Thoms ลักษณะทางพฤกษศาสตร • เปน ไมเ ถา เถากลม ผวิ มเี มด็ ตมุ ถๆ่ี ตลอดเถา • ใบเดี่ยว รูปหัวใจปลายแหลมเรียบ • ดอกเปน ชอ สเี หลอื ง สภาพแวดลอ มทเ่ี หมาะสม • ข้ึนไดใ นดนิ ทว่ั ไป แตช อบดนิ รว นซยุ • ไมชอบแดดจัด ควรปลกู ในฤดฝู น การขยายพนั ธุ • ใชเถาปกชํา การปลกู และการดแู ลรกั ษา • ตดั เถาแกย าวประมาณ 1 คบื รอใหผ ลแหง กอ นจงึ นําไปปกชํา • ชําเถาลงดนิ ใหเ อยี งเลก็ นอ ย ลกึ 10 เซนตเิ มตร รดน้ําใหชุม • เม่ือแตกใบและรากมากพอสมควร จึงยายไปปลูกและควรทําคา งใหต น บอระเพด็ เลอ้ื ยดว ย สวนการรดน้ําไมต อ งรดบอ ยครง้ั มากนกั การเกบ็ เกย่ี ว • เริ่มเก็บเกี่ยวไดเมื่ออายุ 2 ปข น้ึ ไป โดยเก็บเถาสดที่เจริญเต็มที่ตากแดด 3-5 วัน จนแหง สนิท เพอ่ื ปอ งกนั เชอ้ื รา • นําเถาแหง มาหน่ั เฉยี งเปน แวน ๆ หนา 1-2 เซนตเิ มตร การตดั เถามาใชใ หเ หลอื เถาไว ประมาณ 2-3 วา ผลผลติ • ผลผลติ สด 3-5 ตนั /ไร ผลผลิตแหง 0.7-1.2 ตนั /ไร อัตราสว นทําแหง • ผลผลติ สด : ผลผลิตแหง เทากับ 4-5 : 1 สวนที่ใชประโยชน • เถาหรอื ลําตน สด

15 สาระสําคญั • N-trans-feruloyltyramine, N-cis-feruloyltyramine, tinotuberide, phytosterol และ Picroretin สรรพคณุ • เปนยาอายุวัฒนะ แกไอ ลกั ษณะเถาและใบบอระเพ็ด

16 เ ถ า วั ล ย เ ป รี ย ง ช่ือวทิ ยาศาสตร Derris scandens Benth. ลักษณะทางพฤกษศาสตร • เปนไมเถาขนาดใหญ เถามกั จะบดิ เนอ้ื ไมส มี วี งเขม ซง่ึ มี 2 ชนิด คอื ชนดิ แดง(เนอ้ื สแี ดงวง สีแดงเขม) และชนดิ ขาว (เนอ้ื ออกสนี ้ําตาลออ นๆ วงสนี ้ําตาลไหม) • ใบเปนใบประกอบ ใบยอ ยรปู ไขก ลบั ผิวเรียบมันเขียว ขอบเรยี บ • ดอกเลก็ เปน ชอ พวงระยา สขี าว • ฝก ยาวออกเปน พวง สภาพแวดลอ มทเ่ี หมาะสม • ชอบดนิ เหนยี วไมช อบดนิ ทราย ชอบสภาพชื้นแตไมแฉะ การขยายพนั ธุ • ใชเ มลด็ การปลกู และการดแู ลรกั ษา • ใชเมล็ดแกที่มีสีน้ําตาล (เมลด็ แกช ว งเดอื นมกราคม-กุมภาพันธ) แกะเปลอื กนอกของ เมลด็ ออก นําไปเพาะในถุงชํา ถงุ ละ 2-3 เมลด็ รดน้ําใหชุม • เม่ือตัดตนสงู ประมาณ 1 คบื นําลงปลกู ในหลมุ ทเ่ี ตรยี มไว รองกน หลมุ ดว ยปยุ คอก ถา หากไมเพาะลงถุงจะปลูกตรงจุดที่ตองการเลยก็ได พรอมทํ าซุมบริเวณท่ีปลูก เถาวลั ยเ ปรยี งไดเ ลอ้ื ยเกาะดว ย การเกบ็ เกย่ี ว • เร่มิ เก็บเกยี่ วได เม่ืออายุ 3-5 ป • เลือกเถาแกซึ่งจะมีสีเทา และมจี ดุ คลา ยเกลด็ สขี าวๆ เถามขี นาดเสน ผา ศนู ยก ลาง 1 นว้ิ ขน้ึ ไป • ตัดใหเ หลอื เถาไว 1-2 ศอก เพอ่ื ใหแ ตกขน้ึ ใหม ตดั ไดป ระมาณ 2 ปต อ ครง้ั • นําเถามาสบั เปน แวน ๆ หนาประมาณ 1 เซนตเิ มตร ตากแดด 3-5 วัน หรืออบใหแหง ผลผลติ • ผลผลติ สด 3-5 ตนั /ไร ผลผลิตแหง 0.7-1.25 ตนั /ไร อัตราสว นทําแหง • ผลผลติ สด : ผลผลิตแหง เทากับ 4 : 1 สวนที่ใชประโยชน • เถา

17 สาระสําคญั • ไมม รี ายงาน สรรพคณุ • แกป วดเมอ่ื ย เถาวัลยเ ปรียง ลักษณะตนเถาวัลยเปรียง

18 พ ริ ก ไ ท ย ช่ือวทิ ยาศาสตร Piper nigrum Linn. ลักษณะทางพฤกษศาสตร พริกไทยเปนพืชที่อยูตระกูลเดียวกับดีปลี ชะพลู พลู เปน ไมเ ลอ้ื ยยนื ตน ลําตน มคี วามสงู ประมาณ 5 เมตร เถาของพริกไทยจะมีราก เรียกวา ตนี ตแุ ก เกาะพนั กบั ไมค า งหรอื พชื ชนดิ อน่ื เถาจะ มีขอพองมองเห็นไดชัด ใบจะออกสลบั กนั ลักษณะเปนใบรีใหญ ดอกจะออกเปน ชอ จากขอ ผลมี ลักษณะกลมออกเปน พวง สภาพแวดลอ มทเ่ี หมาะสม • ชอบอากาศอบอนุ และมคี วามชน้ื สงู • เจริญเตบิ โตไดด ใี นดนิ รว นทม่ี อี นิ ทรยี ว ตั ถมุ าก มกี ารระบายน้ําดี • ดินสภาพคอ นขา งเปน กรด คา pH ประมาณ 6-6.5 การเตรยี มแปลงปลกู • ในกรณีเปน ท่ีบุกเบกิ ใหม ควรไถหนา ดนิ ใหล กึ ประมาณ 40-60 เซนตเิ มตร แลวไถพรวน หนาดินอกี ครง้ั เพอ่ื ใหห นา ดนิ เรยี บสม่ําเสมอ ไมใ หเ ปน แอง ในแปลง การขยายพนั ธุ • การปกชําเปน วธิ ที น่ี ยิ มมากทส่ี ดุ การเตรียมเสาคา ง • ใชค า งซเี มนตร ะยะหา ง 2X 2 เมตร หากใชไ มย นื ตน เปน ไมค า งควรใชร ะยะปลกู 2 X 3 เมตร หรือ 2.5 x 2.5 เมตร • ในกรณีท่ีใชคางซีเมนต ผูปลูกตองใชกระสอบปานหุมคางไวเพ่ือเก็บรักษาความชื้นและ เปนที่ยึดเกาะของรากพริกไทย การปลกู • ควรปลกู ชวงฤดฝู น • ขุดหลมุ ปลกู ขนาด กวาง X ยาว X ลกึ 50 X 50 x 60 เซนตเิ มตร • นําตนพริกไทยทเ่ี ตรยี มไวว างลงในหลมุ ใหเ อยี งเขา หาคา ง ฝง ดนิ ลงไปประมาณ 2 ขอ และอกี ประมาณ 3 ขอ อยเู หนอื ผวิ ดนิ การดแู ลรกั ษา • ควรพรวนดินกอนฤดูหลังการเก็บเกี่ยวพรอมกับใสปุยอินทรีย และควรใหน้ําอยางนอย อาทิตยละ 1 ครง้ั ตดั แตง กง่ิ ทไ่ี มด อี อกบา ง เชน กิ่งแกหรือกิ่งที่หัก

19 ศัตรูและการปอ งกนั กําจดั ศตั รู • เพลี้ยงแปง มกั พบมกี ารระบาดในชว งฤดฝู น โดยการกําจดั นน้ั ควรใชส ารเคมพี วกเซฟวนิ หรอื มาลาไธออนทกุ 7-10 วัน/ครง้ั • เพลย้ี ออ น ทาํ ลายโดยการดดู กนิ น้ําเลย้ี งตน พรกิ ไทย การกําจดั จะใชส ารเคมเี ชนเดียวกับ เพลี้ยแปง • โรครากเนา เกดิ จากเชอ้ื รา จะทําใหเถาและใบเหี่ยวแลวตนพริกไทยจะตายไปในที่สุด การ ปอ งกนั กําจดั เมอ่ื พบตน เปน โรคใหข ดุ และเผาทําลายทิ้ง การเกบ็ เกย่ี ว • ผลพริกไทยชอเดียวกันจะสุกเปนสีแดงไมเทากัน เมอ่ื พบวา มผี ลเรม่ิ สกุ ในชอ ใดทําการเกบ็ ชอนั้นมาทั้งชอ การเกบ็ เกย่ี วผลหมดทง้ั ตน ในแตล ะป จะใชเ วลาเกบ็ ประมาณ 10 ครง้ั ผลผลติ • ผลผลิตแหง 600 กิโลกรัม/ไร อัตราสว นทําแหง • ผลผลติ สด : ผลผลิตแหง เทากับ 3 : 1 สวนที่ใชประโยชน • ผลแหง สาระสําคญั • สารกลมุ monoterpene และ sesquiterpene สรรพคณุ • แกท อ งอืด ทองเฟอ ลกั ษณะผลใบและตนพริกไทย

20 ม ะ แ ว ง เ ค รื อ ช่ือวทิ ยาศาสตร Solanum trlobatum Linn. ลักษณะทางพฤกษศาสตร • เปนไมเลื้อยหรือไมพุม กง่ิ เลอ้ื ยยาว 2-5 เมตร มกั มหี นามโคง แหลมและสน้ั ใบอาจเรียบ หรือมีหนามเล็กๆ ดอกสมี ว ง ผลมลี กั ษณะกลมขนาดประมาณ 8 มลิ ลเิ มตร สภาพแวดลอ มทเ่ี หมาะสม • ปลูกไดดีในสภาพแวดลอ มท่วั ๆ ไป ถา มนี ้ําพอเพยี งสามารถใหผ ลผลติ ไดต ลอดป • ชอบดนิ รว นระบายน้ําดี มอี นิ ทรยี ว ตั ถพุ อสมควร การเตรยี มแปลงปลกู • ไถพรวนดิน กําจัดเศษวัชพืชและใสปุยคอก ไถพรวนดนิ อกี ครง้ั คลกุ เคลา ใหเ ขา กนั จากนน้ั ปรับพื้นที่ใหเรียบ การเพราะกลา • นําเมลด็ แชใ นน้ําอนุ 50 องศาเซลเซยี ส เปน เวลานาน 5 นาที • เพาะในกระบะเพาะเปน เวลา 1 เดอื น จึงยายปลกู การปลูก • ระยะหา งระหวา งตน และระหวา งแถว 1 X 1 เมตร • รดนํ้าทันที การเตรยี มคา ง • การเตรียมคา งใหต น มะแวง เครอื กระทําเมอ่ื ตน มอี ายุ 2-3 เดอื นขน้ึ ไป โดยใชเสาไมไผที่ มีขนาดเสน ผา ศนู ยก ลาง 1 นว้ิ ความยาว 2 เมตร และมไี มไผผ า ซีกผูกในแนวขวาง 2 แถว หางจากพื้นดิน 75 เซนตเิ มตร และ 150 เซนตเิ มตร ตามลําดบั การดแู ลรกั ษา • กําจดั วชั พชื บรเิ วณโคนตน โดยใชม อื ถอน • คอยจัดเถามะแวง เครอื ใหเ ลอ้ื ยบนคา ง • รดนํ้าใหด นิ มคี วามชน้ื สม่ําเสมอ • ตัดแตงกิ่งที่แหงออกบาง หลงั ใหผ ลผลติ รนุ แรก ใสป ยุ คอกในอตั รา 0.5 กิโลกรัม/ตน • ถาพบการระบาดของเพลย้ี ออ น เพลี้ยแปง ใหป อ งกนั กําจดั โดยใชส ารสะเดาฉีดพนทุก 3- 5 วัน ชว งทม่ี กี ารระบาด การเกบ็ เกย่ี ว • เร่ิมเกบ็ ผลผลติ ได เมอ่ื อายุ 8-10 เดอื น

21 • เก็บผลในระยะเริ่มแกแตยังไมสุก โดยผลเรม่ิ มสี เี หลอื งสม (ผลที่แกเต็มที่จะมีสีสมเขม) • ควรสวมถุงมือในระหวา งเกบ็ เพอ่ื ปอ งกนั หนามแหลมคมของมะแวง เครอื • ทยอยเก็บผลผลิต • ตากแดดเปน เวลา 3-5 วัน ใหแหงสนิท ผลผลติ • ผลผลติ สด 800 กิโลกรัม/ไร/ป อัตราสว นทําแหง • ผลผลติ สด : ผลผลิตแหง เทากับ 3 : 1 สวนที่ใชประโยชน • ผลสด/แหง สาระสําคญั • ยังไมม รี ายงาน สรรพคณุ • แกไอ แปลงปลกู มะแวง เครอื แบบใชคาง ลกั ษณะดอกและผลมะแวงเครือ

22 ไพล ช่ือวทิ ยาศาสตร Zingiber cassumunar Roxb. ลักษณะทางพฤกษศาสตร เปนไมล ม ลกุ มลี ําตน ใตด นิ เรยี กวา เหงา มสี เี หลอื ง และมกี ลน่ิ หอมเฉพาะ ลําตนเทียมแทง จากใตดินขึ้นมา ใบออกตรงขา มกนั มปี ลายแหลมโคนใบแผเ ปน กาบใบหมุ ลําตน ดอกเปน ชอ สขี าวมี กาบสีเขยี วปนแดงรปู โคง รองรบั สภาพแวดลอ มทเ่ี หมาะสม • ควรเปน ดนิ เหนยี วปนทรายทม่ี อี นิ ทรยี ว ตั ถสุ งู มกี ารระบายน้ําดี หลีกเลย่ี งดนิ ลกู รงั และ พนื้ ที่นํ้าขงั • ปลูกไดทั้งที่แจงและที่รมรําไร การเตรยี มแปลงปลกู • ไถพรวนดิน กําจัดเศษวัสดุและวัชพืช จากนน้ั ใสป ยุ คอกแลว ไถพรวนอกี ครง้ั คลกุ เคลา ให เขา กนั การเตรยี มเหงา พนั ธุ • ตองเปนหัวพนั ธทุ ่มี อี ายุมากกวา 1 ป มตี าสมบรู ณ ไมม โี รคแมลงเขา ทําลาย • การแบงหัวพันธุ ใหม นี ้ําหนกั 100-200 กรัม มตี า 3-5 ตา • ชุบทอนพนั ธดุ ว ยสารเคมปี อ งกนั เชอ้ื รากอ นปลกู การปลกู • ระยะระหวา งตนและระหวา งแถว 50 X 50 เซนตเิ มตร • ขุดหลมุ ขนาด กวาง X ยาว X ลกึ 15 X 15 X 15 เซนตเิ มตร • นําเหงา พนั ธไุ พลทเ่ี ตรยี มไวล งปลกู กลบดนิ ใหม ดิ หนา 2-3 เซนตเิ มตร • คลุมดวยฟางหรือใบหญาคาตากแหงหนาประมาณ 2 นว้ิ • รดน้ําทันที การดแู ลรกั ษา • ปแ รกกําจัดวัชพืช 2 ครง้ั • ปที่สองกําจัดวัชพืช 1 ครง้ั เนอ่ื งจากไพลจะคลมุ พน้ื ทร่ี ะหวา งตน และแถวจนเตม็ • ปทส่ี ามไมต อ งกําจัดวัชพืชและปลอยใหแหงตายไปพรอมกับตนไพลที่ฟุบ • ปกติในพ้ืนทป่ี ลกู ภาคตะวนั ออกอาศยั น้ําฝนจากธรรมชาติ ไมม กี ารรดน้ํา แตก ารปลกู ใน พื้นที่ภาคอื่นที่แหงแลงกวา ควรรดน้ําบา งอยา งนอ ยสปั ดาหล ะ 1 ครง้ั • ไมตอ งใสป ยุ วทิ ยาศาสตร เพราะเชอ่ื วา จะมผี ลตอ คณุ ภาพน้ํามนั ไพล

23 • หามฉดี สารเคมปี อ งกนั กําจดั แมลง เพราะจะมพี ษิ ตกคา งในน้ํามนั ไพล การเกบ็ เกย่ี ว • หัวไพลที่นํามาสกดั น้ํามนั ตอ งมอี ายุ 2-3 ป • เก็บหัวไพลชวงเดือนกุมภาพันธ-เมษายนจะสังเกตเห็นตนไพลแหงและฟุบลงกับพื้น ให ขุดหัวไพลขน้ึ มาจากดนิ ซง่ึ นยิ มใชอ จี กิ ขดุ ตอ งระวงั ไมใ หเ หงา ไพลแตกหกั • หามเก็บหัวไพลขณะที่เร่ิมแตกหนอใหมเพราะจะทําใหไดน้ํามันไพลที่มีปริมาณและคุณ ภาพต่าํ • เขยา ดนิ ออก ตดั รากแลว นําไปผึ่งลมใหแหง • เกบ็ ผลผลติ บรรจกุ ระสอบ พรอมที่จะนําไปสกดั น้ํามนั ไพล ผลผลติ • ผลผลติ สด ไรล ะ 8-10 ตนั อัตราสว นทําแหง • ผลผลติ สด : น้าํ มนั หอมระเหย เทากับ 1 ตนั : 8-10 ลติ ร สวนที่ใชประโยชน • เหงา สาระสําคญั • Terpene สรรพคณุ • แกป วดเมอ่ื ย • กวาวเครอื ทม่ี อี ตั ราการเจรญิ เตบิ โตอยา งรวดเรว็ ทง้ั สว นทอ่ี ยู ลกั ษณะตน ไพล ลกั ษณะเหงา ไพล

24 ก ว า ว เ ค รื อ ช่ือวทิ ยาศาสตร Pueraria mirifica Airy Shaw & Suvatabandhu. ลักษณะทางพฤกษศาสตร เปนไมเถาเลื้อยขนาดใหญ เนอ้ื แขง็ ผลดั ใบ มหี วั ใตด นิ คลา ยหวั มนั แกว กา นใบหนง่ึ ใบมใี บ ยอย 3 ใบ เรียงสลบั กัน เนอ้ื ใบดา นบนเกลย้ี ง ดา นลา งมขี นสน้ั ๆ ประปราย ดอกเปน ชอ ยาวประมาณ 30 เซนตเิ มตร ดอกมสี สี ม ฝก เลก็ แบนบางคลา ยฝก ถว่ั มเี มลด็ 3-5 เมลด็ /ฝก พนั ธุ กวาวเครอื ทใ่ี ชก นั มากมี 2 พันธุ คอื กวาวเครอื ขาวและกวาวเครอื แดง • กวาวเครือขาว มักพบมีหัวลักษณะกลม มยี างสขี าว มสี ารออกฤทธค์ิ ลา ยฮอรโ มนเพศหญงิ ตนเปนเครอื อาศยั พนั ตน ไมอ น่ื หรอื เลอ้ื ยตามดนิ • กวาวเครือแดง มกั พบหวั มรี ปู รา งยาว มสี รรพคณุ เสรมิ สขุ ภาพของบรุ ษุ ตน ขน้ึ จากดนิ โดย ไมตอ งอาศยั พนั ตน ไมอ น่ื สภาพแวดลอ มทเ่ี หมาะสม • ดนิ มคี า pH ประมาณ 5.5 • พน้ื ทป่ี ลกู อยสู งู กวา ระดบั น้ําทะเล 300-900 เมตร • ปา เบญจพรรณหรือปาไผ • ยังไมมีรายงานวา ดนิ ชนดิ ใดมคี วามเหมาะสมในการปลกู กวาวเครอื การคดั เลอื กพนั ธุ • กวาวเครอื ทม่ี ปี รมิ าณสารเคมใี นหวั มาก • กวาวเครือมีอตั ราการเจรญิ เตบิ โตอยา งรวดเรว็ ทง้ั สว นทอ่ี ยเู หนอื ดนิ และใตด นิ • กวาวเครอื ทีม่ จี ํานวนหวั มาก การปลกู • ปลูกรวมกบั ไมย นื ตน ในระบบวนเกษตร เชน ไผ สกั ปอสา หรือ ไมผ ลอน่ื ๆ • ปลกู กลางแจง โดยไมต อ งทําคา งไมไ ผ โรคแมลง • พบวา มหี นอน แมลงหลายชนิดหอยทากและตนุ เปน แมลงศตั รขู องกวาวเครอื ในธรรมชาติ การเกบ็ เกย่ี ว • ขุดหัวและผาหัวภายใน 3-4 วัน ถา ทงิ้ ไวนานหัวจะแหง และเนา • ปอกเปลือกออก ใชม ดี ฝานเปน ชน้ิ บางๆ ตากแดด 3 วัน เมอ่ื แหง สนทิ บรรจลุ งกระสอบ แลว นําไปจําหนา ย

25 • ปกติแลวกวาวเครือที่เก็บเกี่ยวจะมีขนาดหัวใหญกวา 2 กิโลกรัม และยงั ไมม รี ายงานวา หัวกวาวเครอื อายุเทาไร ขนาดใดและขดุ ฤดกู าลไหนจะใหห วั ทม่ี สี ารสําคญั ทต่ี อ งการมาก ที่สุด สวนที่ใชประโยชน • หัวแหง สาระสําคญั • สารออกฤทธค์ิ ลา ยเอสโตรเจน ไดแก mirosterol สรรพคณุ • เปนยาอายุวัฒนะ ตน กวาวเครือขาว หวั กวาวเครือ

26 บุ ก เ นื้ อ ท ร า ย ช่ือวทิ ยาศาสตร Amorphophallus oncophyllus Prain ลักษณะทางพฤกษศาสตร เปนพืชหัวประเภทลมลุก หัวใตดนิ (ลําตน จรงิ ) ลักษณะกลมแปน ลําตน สงู ประมาณ 1 เมตร ลักษณะอวบน้ํา ผิวเรียบ ลําตน มสี แี ละลายแตกตา งกนั ใบเกดิ บรเิ วณปลายสดุ ของตน แยกเปน 3 กาน แตล ะกา นมี 2 ใบยอ ย ลักษณะพิเศษที่บุกเนื้อทรายแตกตางกับบุกชนิดอื่นๆ คอื จะมีหัวบนใบ เกิดข้ึนตรงแยกกานใบที่ปลายสุดของลําตน ตรงจุดแยกระหวางใบยอยและตรงจุดแยกเสนใบขนาด ใหญข องรว้ิ ใบยอ ย สภาพแวดลอ มทเ่ี หมาะสม • ชอบดินรว นทม่ี คี วามอดุ มสมบรู ณส งู มกี ารระบายน้ําดี pH 5-6.5 • แสงแดดรําไร หรอื มกี ารพรางแสง 50 เปอรเ ซน็ ต • ตองไมม ลี มพดั แรง เพราะตน บกุ หกั ลม งา ย • ปริมาณนํ้าฝนระดบั ปานกลางควรมแี หลง น้ําสํารองหลงั ฝนทง้ิ ชว ง การเตรยี มแปลงปลกู • ไถดะและไถพรวน ใสป ยุ คอก • การยกรอ งขน้ึ อยกู บั ขนาดของหวั พนั ธุ คอื ต่ํากวา 400 กรัม โดยประมาณ ใหยกรอง กวาง 60 เซนตเิ มตร ถา หัวขนาดใหญก วาใหย กรองกวาง 80 เซนตเิ มตร ความสงู ของรอ ง 30 เซนตเิ มตร และระยะระหวา งรอ ง 50 เซนตเิ มตร การเตรยี มหวั พนั ธ • การปลกู ดว ยหวั บนใบ คดั ขนาดน้ําหนกั 2.5 กรัม • การปลูกดว ยหวั ใตด นิ แบง หวั พนั ธเุ ปน กลมุ ๆ ตามน้ําหนกั โดยประมาณ ดงั น้ี - ขนาดใหญ นา้ํ หนกั 400 กรัม/หัวขึ้นไป - ขนาดกลาง นา้ํ หนกั 200-400 กรัม/หัว - ขนาดเล็ก นา้ํ หนกั 50-200 กรัม/หัว การปลูก การปลกู ดว ยหวั ใตด นิ • หัวพันธุขนาดใหญ ใชระยะปลูกระหวางแถวและระหวางตน 40 X 40 เซนตเิ มตร (รอ งละ 2 แถว) • หัวพันธุข นาดกลางและขนาดเลก็ ใชระยะปลูก 30 X 30 เซนตเิ มตร (รอ งละ 2 แถว) • ฝงใหสว นหัวอยูลึกจากผิวดิน 5 เซนตเิ มตร โดยหนอ จะฝง ดนิ หรอื โผลข น้ึ มากไ็ ด

27 • ใหน ้ําหลงั ปลกู ทกุ 3-5 วัน ในชว งแลง การปลกู ดว ยหวั บนใบ • ใชระยะปลูก 30 X 20 เซนตเิ มตร • ขุดหลุมปลูกใหล กึ จากผวิ ดนิ 3 เซนตเิ มตร โดยวางใหส ว นทม่ี ขี นาดใหญส ดุ ตง้ั ขน้ึ แลว กลบ ดนิ • คลุมรอ งนํ้าดวยฟางเพื่อรกั ษาความชุมชืน้ • ใหน ้ําหลงั ปลกู ทกุ 3-5 วัน ในชว งแลง การพรางแสง • ต้ังรานใหส งู จากดนิ ประมาณ 2 เมตร แลว กางตาขา ยพรางแสง 50 เปอรเ ซน็ ต คลมุ ทง้ั แปลง • เลือกใชไมยืนตนชวยพรางแสง ควรใชไ มใ บเลก็ ทผ่ี ลดั ใบในฤดแู ลง และมใี บโปรง ในฤดฝู น มีอายุใบ 4-5 เดอื น เชน ประดอู อ น เปน ตน การดแู ลรกั ษา • ในชวงทฝ่ี นไมต กควรใหน้ําทุก 3-5 วัน • หลังปลูก 1 เดอื นครง่ึ ใสปยุ สตู ร 15-15-15 อตั รา 30 กิโลกรัม/ไร • หลงั ปลกู 3 เดอื น ใสป ยุ สูตร 13-13-21 อตั รา 30 กิโลกรัม/ไร • การกําจัดวัชพืชตองทําอยา งตอ เนอ่ื งและสม่ําเสมอ โดยเฉพาะกอนใสปยุ ควรใชม อื ถอน วัชพืชบนรอง หรอื ใชจ อบดายระหวา งรอ งและกลบโคน ในการใชจ อบตอ งระวงั ไมใ หโ ดน ตน บกุ ดว ย โรคแมลง • โรคเนา เกดิ จากเช้ือแบคทเี รีย Erwinia carotovora เขาทาํ ลายทั้งทางหวั ใตดินและใบที่หกั เปนแผล หวั จะเนา และมกี ลน่ิ เหมน็ แลว ลามไปยงั ตน ทําใหต น หกั พบั ลงมา การปอ งกนั กําจัดใหหมั่นตรวจสอบแปลงสมํ่าเสมอ ถา พบตน เปน โรคใหร บี ขดุ ตน และดนิ รอบๆ ทิ้ง และทําลายเสยี แลว โรยปนู ขาว เพ่ือปอ งกนั การแพรร ะบาดของเชอ้ื การเกบ็ เกย่ี ว • การเก็บหัวบนใบ เรม่ิ เกบ็ ไดต ง้ั แตเ ดอื นสงิ หาคม-พฤศจิกายน โดยเก็บหัวที่รวงหลนจาก ตนที่แหงหมดสภาพแลวเทานั้น ตน ทใ่ี บยงั สดจะยงั ไมเ กบ็ นําหัวบนใบที่ไดไปผึ่งแดด 1- 2 วัน ใสถ งุ ตาขา ยแขวนไว หรอื ใสต ะแกรงวางเปน ชน้ั ๆ ในทีอ่ ากาศถา ยเทสะดวก • การเก็บเกี่ยวหัวใตดินที่มีอายุ 2-3 ป เก็บเกี่ยวเม่ือตนบุกตายไปแลวมากกวา 90 เปอรเซ็นต ประมาณเดอื น ตลุ าคม-พฤศจิกายน ควรขดุ ดว นความระมดั ระวงั และขุดทุก ระยะของปากหลมุ ปลกู เพราะมหี วั ขนาดแตกตา งกนั ถา ดนิ แหง นําหัวบุกที่ขุดไดเก็บรวม ไวในโรงเก็บไดเลย แตถ าดนิ เปย กควรทิ้งไวใ นแปลงใหด นิ แหงรวงหลุดจากหัว และหาม ลางนํ้ากอ นเกบ็ เพราะหวั บกุ เนา เสยี ไดง า ย

28 ผลผลติ • หัวสด 4-6 ตนั /ไร สวนที่ใชประโยชน • หัว สาระสําคญั • glucomanan สรรพคณุ • เปน สารใหเ สน ใยอาหารสงู ลกั ษณะแปลงปลูกบุกเนื้อทราย ไขบุกบนใบบุกเนื้อทราย

29 ส ม แ ข ก ช่ือวทิ ยาศาสตร Garcinia atroviridis Griff. Garcinia cambogia ลักษณะทางพฤกษศาสตร เปนไมยืนตน ขนาดกลาง ทรงพุม คลา ยกรวย ใบโตและผวิ ใบเปน มนั มกี า นใบยาว ปลายใบ แหลม มีสีเขียวแก ออกดอกตามปลายยอด ลกั ษณะดอกเหมอื นกบั ดอกมงั คดุ ตนมีทั้งเพศผูและเพศ เมีย ผลสม แขกมสี เี หลอื งสด ลกั ษณะผลกลมคอ นขา งแปน มกี ลบี เลยี้ งสเี ขยี วท่ีข้วั ผล จํานวน 5 กลบี สวนบนของผลบริเวณขว้ั ผลมลี กั ษณะกวา งและเปน รอ งตน้ื ๆ คลายผลฟกทอง เมอ่ื ผลแกจ ดั สามารถปริ แตกตามเส้ียวไดงา ย มผี นงั บางตดิ แนน กบั สว นเนอ้ื ผล ผลออ นจะมสี เี ขยี วและกลายเปน สเี หลอื งเขม เมื่อผลแก มรี สเปรย้ี ว เนอ่ื งจากมกี รดไฮดรอกซซี ติ รกิ (Hydroxycitric acid) มีเมลด็ แบนๆ ประมาณ ผลละ 2-3 เมลด็ สภาพแวดลอ มทเ่ี หมาะสม • พ้ืนท่ีราบต่ําจนถงึ ความสงู ของภเู ขา 600 เมตร ในเขตความรอ นชน้ื ไดแก พื้นที่บริเวณ ภาคใตต อนลา งของประเทศ การเตรยี มแปลงปลกู • ขุดหลมุ กวา ง X ยาว X ลกึ 30 X 30 X 30 เซนตเิ มตร การขยายพนั ธุ • ใชเมล็ดในการขยายพนั ธุ ซง่ึ ตน พนั ธจุ ะมที ง้ั ตวั ผตู วั เมยี และตน ตวั เมยี ในการใหผ ลนน้ั จะ ใหเฉพาะตัวเมีย ดงั นน้ั เพอ่ื ลดการเสย่ี งกจ็ ะมกี ารเสยี บยอดพนั ธดุ ขี องตน ตวั เมยี บนตน ตอทเ่ี พาะจากเมลด็ อกี ครง้ั หนง่ึ การปลูก • ระยะที่ใชปลูก 9 X 9 เมตร • ใสปยุ คอกหรอื ปยุ อนิ ทรยี ร องไวก น หลมุ • เม่ือปลูกกลา แลว ตอ งกลบดนิ ใหแ นน และมไี มย ดึ ลําตน กนั โยก • ถาแดดจดั ตอ งพรางแสงแดดในระยะแรกของปลกู ดว ย การดแู ลรกั ษา • หลังจากปลูกแลว ควรมกี ารบํารงุ ใสป ยุ ใหต น สม แขก โดยดนิ ปลกู ทเ่ี ปน ดนิ รว นหรอื รว นปน ทราย ใหใชปุยสูตร 15-15-15 หรือ 16-16-16 แตถ า เปน ดนิ รว นเหนยี วหรอื ดนิ เหนียว ควรใชปุยสูตร 16-20-0 หรือ 20-20-0 โดยหวานใหทั่วใตทรงพุม หางจาก โคนอยางนอ ย 50 เซนตเิ มตร และควรพรวนดนิ กลบปยุ เพอ่ื ปอ งกนั การสญู เสยี ไปโดย การระเหยและชะลา งของน้ํา

30 • ในระยะแรกของการปลูก ถา ฝนไมต กควรใหน ้ําอยา งนอ ยวนั ละ 2 ครง้ั และคอยกําจัดวัช พชื บริเวณรอบลําตน การเกบ็ เกย่ี ว • 7-8 ป จึงจะใหผล โดยผลจะออกชว งเดอื นมถิ นุ ายน-สงิ หาคม • เก็บผลทม่ี ขี นาดโตเตม็ ท่ี ผลผลติ • ผลผลติ สด 3 ตนั /ไร/ป อัตราสว นการทําแหง • ผลผลติ สด: แหง เทากับ 14 : 1 สวนที่ใชประโยชน • ผลแหง สาระสําคญั • กรดไฮดรอกซซี ติ รกิ สรรพคณุ • เปนผลติ ภณั ฑอ าหารเสรมิ เพอ่ื ควบคมุ น้ําหนกั ลกั ษณะตน สม แขก ลกั ษณะผลสม แขก จดั ทาํ เอกสารอิเล็กทรอนิกสโดย : สาํ นกั สง เสรมิ และฝก อบรม มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร