ธรรมธารา วารสารวิชาการทางพระพุทธศาสนา ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 (2020): (ฉบับรวมที่ 11) กรกฏาคม - ธันวาคม

นรกภูมใิ นไตรภูมิ-พระมาลัย: ความสมั พนั ธ์กับคมั ภรี ์ส�ำคัญทางพุทธศาสนา 61 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture นรกภูมใิ นไตรภูมิ-พระมาลยั : ความสัมพนั ธ์กบั คัมภีรส์ ำ� คญั ทางพทุ ธศาสนา Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture ภคั รพล แสงเงิน* และอุเทน วงศ์สถติ ย์** Phakphon Sangngern and U-tain Wongsathit * นกั ศกึ ษาหลักสูตรปรชั ญาดษุ ฎีบัณฑิต สาขาวิชาจารึกภาษาไทยและภาษาตะวันออก คณะโบราณคดี มหาวิทยาลยั ศลิ ปากร Ph.D. Candidate, Graduate Programs in Epigraphy in Thai and Oriental Languages, Faculty of Archeology, Silapakorn University, Thailand ** อาจารยป์ ระจ�ำ ภาควชิ าภาษาตะวนั ออก คณะโบราณคดี มหาวิทยาลยั ศิลปากร Lecturer, Department of Oriental Languages, Faculty of Archaeology, Silpakorn University, Thailand ตอบรับบทความ (Received) : 31 ม.ค. 2563 เรมิ่ แก้ไขบทความ (Revised) : 27 ม.ี ค. 2563 รับบทความตีพิมพ์ (Accepted) : 1 พ.ค. 2563 เผยแพร่ออนไลน์ (Available Online) : 6 ก.ค. 2563

62 ธรรมธารา วารสารวชิ าการทางพระพทุ ธศาสนา ปที ี่ 6 ฉบบั ที่ 2 (ฉบับรวมที่ 11) ปี 2563 นรกภูมใิ นไตรภูมิ-พระมาลัย: ความสัมพันธ์กบั คมั ภีรส์ ำ� คญั ทางพทุ ธศาสนา ภคั รพล แสงเงนิ และอเุ ทน วงศ์สถติ ย์ บทคดั ย่อ บทความน้ีมุ่งศึกษาความสัมพันธ์ด้านเนื้อหาเรื่องนรกภูมิใน ไตรภูมิ-พระมาลัยซึ่งเป็นวรรณกรรมโลกศาสตร์สมัยอยุธยากับคัมภีร์ ส�ำคัญทางพุทธศาสนาที่ปรากฏเน้ือหาเร่ืองนรกภูมิ คือ พระไตรปิฎก ฉบับต่างๆ คัมภีร์โลกทีปกสาร คัมภีร์โลกบัญญัติและคัมภีร์จักรวาล- ทีปนี ผลการศึกษาพบว่า ไตรภูมิ-พระมาลัยมีลักษณะของเน้ือหาหลัก ร่วมกับคมั ภีร์สำ� คญั ทางพทุ ธศาสนา คือ 1) การพรรณนาถึงสภาพของ มหานรกและช่ือของมหานรกขุมต่างๆ มีลักษณะของเน้ือหาร่วมกับ พระไตรปิฎก เทวทูตสูตร สังกิจจชาดกและคัมภีร์โลกทีปกสาร 2) มหานรกขุมต่างๆ บุพกรรมและการเสวยทุกขเวทนาของสัตว์นรก มีลักษณะของเน้ือหาร่วมกับคัมภีร์โลกทีปกสารและโลกบัญญัติ 3) อุสุทนรก (นรกบ่าว) มีลักษณะของเน้ือหาร่วมกับพระไตรปิฎก เทวทูตสูตร สังกิจจชาดกและคัมภีร์โลกบัญญัติ 4) ยมโลก มีลักษณะ ของเนื้อหารว่ มกับพระไตรปฎิ ก เนมิราชชาดก 5) การเปรียบเทียบอายุ

นรกภมู ิในไตรภมู ิ-พระมาลัย: ความสมั พันธก์ บั คัมภีรส์ �ำคญั ทางพทุ ธศาสนา 63 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture ของสวรรค์ มนุษย์และมหานรก มีลักษณะของเนื้อหาร่วมกับ พระไตรปิฎก วติ ถตโุ ปสถสตู ร คมั ภีร์โลกทปี กสารและจักรวาลทปี นี ลักษณะร่วมส�ำคัญ คือ ช่ือนรก ลักษณะทางกายภาพของนรก บพุ กรรมเมอ่ื เปน็ มนษุ ยข์ องสตั วน์ รก ทกุ ขเวทนาของสตั วน์ รก ตลอดจน การเปรียบเทยี บอายขุ องสวรรคฉ์ กามาพจร มนุษยแ์ ละนรก แต่ต่างกนั ในรายละเอียดปลีกย่อย ดังน้ันไตรภูมิ-พระมาลัย จึงเป็นวรรณกรรม โลกศาสตร์ท่ีแสดงให้เห็นอย่างชัดเจนถึงคติทางพุทธศาสนาในสมัย อยุธยาเป็นอย่างยิง่ คำ� สำ� คัญ : นรกภมู ิ ไตรภมู ิ-พระมาลยั คมั ภีรท์ างพระพทุ ธศาสนา ความสมั พนั ธ์

64 ธรรมธารา วารสารวิชาการทางพระพุทธศาสนา ปที ี่ 6 ฉบบั ท่ี 2 (ฉบับรวมที่ 11) ปี 2563 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture Phakphon Sangngern and U-t ain Wongsathit Abstract This article aims to study the content of Narokabhūm (Naraka Bhumi: story of hell in Buddhism) in Traibhūm-Phramalai, a piece of cosmological literature of the Ayutthaya period, com- pared with other Buddhist scriptures, i.e. Tipitaka, Lokadīpakasāra, Lokpaññatti and Cakkavāladīpanī. The results show that the Traibhūm-Phramalai describes a content of hell similar to other Buddhist scriptures in the following aspects: 1) The conditions of the Major hells and the names of hells are the same as that mentioned in Devadūtasutta and Saṅkicca Jātaka in Tipitaka and Lokadīpakasāra scripture; 2) The previous deeds and the suffering of the hell beasts (a denizens of hell) in the great hells are the same as that described in Lokadīpakasāra and Lokpaññatti scriptures; 3) Usudanarok (minor hells) have details similar to that

นรกภูมใิ นไตรภูม-ิ พระมาลยั : ความสัมพนั ธ์กับคมั ภรี ส์ �ำคัญทางพทุ ธศาสนา 65 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture in Devadūtasutta and Saṅkicca Jataka in Tipitaka and Lokpaññatti scripture; 4) Yamaloka is detailed in parallel with the Nemirāja Jataka in Tipitaka; 5) The ages of beings in heavens, the human world and hells are equal to those defined in Vitthatuposatha- sutta in Tipitaka, Lokadīpakasāra and Cakkavāladīpanī scriptures. The significant information of hells, names, physical characteristics, the previous deeds of hell beasts (a denizens of hell), sufferings and ages of beings of six levels of heaven in Traibhūm-Phramalai are identical with that in the Tipitaka and other cosmological scriptures such as Lokadīpakasāra, Lokpaññatti and Cakkavāladīpanī. The differences are only minor details. So, Traibhūm-Phramalai can be classed as cosmological literature of Ayutthaya period, showing comprehensively the principles of hells. Keywords : Narokphūm, Traibhūm-Phramalai, Buddhism scripture, relationship

66 ธรรมธารา วารสารวชิ าการทางพระพุทธศาสนา ปีท่ี 6 ฉบับท่ี 2 (ฉบับรวมท่ี 11) ปี 2563 1. บทนำ� ไตรภูมิเป็นวรรณกรรมโลกศาสตร์1 ในทางพระพุทธศาสนา ทก่ี ลา่ วถงึ การกำ� เนดิ การตง้ั อยแู่ ละการทำ� ลายของสรรพสงิ่ ในจกั รวาลน้ี ไตรภมู มิ ดี นิ แดนทง้ั สนิ้ 31 ภพภมู ิ คอื นรกภมู ิ 1 เปตภมู ิ 1 อสรุ กายภมู ิ 1 ติรัจฉานภูมิ 1 มนุสสภูมิ 1 ฉกามาพจรภูมิ พรหมโลก 16 และอรูป- พรหม 4 เป็นดินแดนท่ีตราบใดสัตว์ในภพภูมิยังมีกิเลส เหล่าสัตว์นั้น ก็ยังต้องเวียนว่ายตายเกิดในภพภูมิเหล่าน้ี (วัฏสงสาร) วิธีที่จะดับการ เกิดในภพภูมิเหล่าน้ีได้น้ัน คือ การปฏิบัติตนให้เข้าถึงซึ่งพระนิพพาน ค�ำสอนและเป้าหมายสงู สดุ ในทางพระพุทธศาสนา ไตรภูมิ-พระมาลัยเป็นวรรณกรรมประเภทโลกศาสตร์ซ่ึงพบ ต้นฉบับ ณ หอสมุดแห่งชาติกรุงปารีส ประเทศฝร่ังเศส กรมศิลปากร พิมพ์เผยแพร่เมื่อ พ.ศ. 2554 ใช้ชื่อเอกสารว่า “ไตรภูมิ เอกสาร จากหอสมุดแห่งชาติกรุงปารีส” ต้นฉบับตัวเขียนใช้ช่ือว่า “ไตรภูมิ พระมาไลย” เปน็ สมดุ ไทยขาว หมกึ ดำ� อกั ษรไทย ภาษาไทย และอกั ษร ขอม ภาษาบาลี (พบน้อย) ในการบันทึกเนือ้ หา ไม่ปรากฏช่อื ผู้แตง่ และ สมัยท่ีแต่ง โดยการศึกษาด้านอักขรวิทยาพบว่า ไตรภูมิพระมาลัยนี้ นา่ จะแตง่ ขนึ้ ในสมยั อยธุ ยาซง่ึ พจิ ารณาจากรปู อกั ษรทปี่ รากฏในเอกสาร แล้วน่าจะอยู่ในช่วงต้นพุทธศตวรรษที่ 23 แต่ไม่สามารถระบุรัชกาล ได้แน่ชัด และเอกสารฉบับน้ีน่าจะมีอายุร่วมสมัยกับเอกสารที่ช่ือว่า 1 คือ วรรณกรรมทางพระพุทธศาสนาว่าด้วยการก�ำเนิดของโลก ภพภูมิ ต่างๆ สัตว์ท่ีเวียนว่ายตายเกิดในภพภูมิ วรรณกรรมโลกศาสตร์ส�ำคัญของไทย ได้แก่ ไตรภูมิกถาของพระมหาธรรมราชาท่ี 1 (ลิไทย) สมัยสุโขทัย (ตัวเขียน) ไตรภมู โิ ลกวนิ จิ ฉยกถาของพระยาธรรมปรชี า (แกว้ ) สมยั รตั นโกสนิ ทร์ (ตวั เขยี น) สมดุ ภาพไตรภมู สิ มยั อยธุ ยา (ภาพจติ รกรรม) และสมดุ ภาพไตรภมู สิ มยั กรงุ ธนบรุ ี ของสมเดจ็ พระเจ้ากรุงธนบุรี (ภาพจติ รกรรม) เป็นต้น

นรกภูมใิ นไตรภมู -ิ พระมาลยั : ความสมั พนั ธ์กับคมั ภีรส์ ำ� คัญทางพทุ ธศาสนา 67 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture “ปมู ราชธรรม” อกี ดว้ ย2 จากการศกึ ษาของภคั รพล แสงเงิน ไดก้ ล่าววา่ ไตรภมู -ิ พระมาลยั (ไตรภมู ฉิ บบั หอสมดุ แหง่ ชาตกิ รงุ ปารสี ) นา่ จะแตง่ ขน้ึ ในสมัยอยุธยา3 หรือแม้กระทั่งการศึกษาเรื่องพระมาลัย (พระมาไลย ฉบับหอสมุดแห่งชาติกรุงปารีส) ซึ่งเป็นเร่ืองท่ีต่อจากเร่ืองไตรภูมิ กไ็ ดร้ บั การยนื ยนั วา่ วรรณกรรมเรอ่ื งนแี้ ตง่ ขน้ึ ในสมยั อยธุ ยา และนา่ จะ ตรงกบั สมยั ของสมเด็จพระนารายณม์ หาราชอีกดว้ ย4 ไตรภมู -ิ พระมาลยั มเี นอ้ื หาประกอบดว้ ยคตทิ างพทุ ธศาสนาและ ศาสนาพราหมณ-์ ฮินดู (แบง่ หวั ขอ้ โดยกรมศิลปากร) คือ พระปรเมศวร สร้างโลกและเขาสัตบริภัณฑ์ ก�ำเนิดมนุษย์ ก�ำเนิดลังกาทวีป ก�ำเนิด พระอาทิตย์ พระจันทร์ เร่ืองเกี่ยวกับต�ำนานพระพุทธเจ้า 5 พระองค์ ศาสนาพระศรีอาริยเมตไตรย์ อานิสงส์ศีล 5 มหาพรหมเทพราชทอด เลขเป็นเทวดาต่างๆ ไฟประลัยกัลป์ ทวีปท้ัง 4 ฉกามาพจรภูมิและ นรกภูมิ ซึ่งภัครพล แสงเงิน ได้ศึกษาวิเคราะห์เน้ือหาไตรภูมิ-พระ มาลัย (เฉพาะไตรภูมิ) ฉบับน้ีเชิงเนื้อหา โดยใช้คติพุทธศาสนาเปรียบ เทียบกับวรรณกรรมโลกศาสตร์ส�ำคัญของไทย คือ ไตรภูมิกถาของ พระมหาธรรมราชาท่ี 1 (ลไิ ทย) และไตรภมู โิ ลกวนิ จิ ฉยกถาของพระยา- ธรรมปรีชา (แก้ว) และคติทางศาสนาพราหมณ์-ฮินดู เปรียบเทียบกับ 2 ณพล พรประศาสน์สขุ , “จารึกและเอกสารไทยสมัยอยุธยา: การศึกษา เชิงอักขรวิทยา,” (วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2559), 250-254. 3 ภัครพล แสงเงิน, “ไตรภูมิฉบับหอสมุดแห่งชาติกรุงปารีส: การศึกษา เชิงวิเคราะห์,” (วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์, 2557), 67. 4 ภคั รพล แสงเงนิ , “ลกั ษณะสำ� คญั ของพระมาไลยฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาติ กรงุ ปารสี ,” วารสารมนษุ ยศาสตรว์ ชิ าการ ปที ่ี 26, ฉบบั ที่ 2, (กรกฎาคม-ธนั วาคม 2562): 292.

68 ธรรมธารา วารสารวิชาการทางพระพุทธศาสนา ปที ่ี 6 ฉบบั ท่ี 2 (ฉบบั รวมท่ี 11) ปี 2563 เอกสารที่เกี่ยวข้องกับทางศาสนาพราหมณ์-ฮินดู พบว่า เนื้อหาใน ไตรภมู -ิ พระมาลยั ฉบบั นมี้ เี นอื้ หาหลกั เปน็ คตทิ างพทุ ธศาสนาและมคี ติ ทางศาสนาพราหมณ์-ฮินดูแทรกอยู่ ท�ำให้ไตรภูมิ-พระมาลัยมีลักษณะ เดน่ และแตกตา่ งจากไตรภูมิเรื่องอ่ืนๆ อยา่ งเห็นไดช้ ัด5 การศึกษาวิเคราะหไ์ ตรภูมิ-พระมาลยั ฉบับน้ีเชิงเนอื้ หายังพบใน งานของภัครพล แสงเงนิ เร่ือง สตั ถนั ตรกัลป์และพระศรอี าริยเมตไตรย์ โดยไดท้ ำ� การศกึ ษาเปรยี บเทยี บเนอื้ หาเหลา่ นก้ี บั คมั ภรี ส์ ำ� คญั ทางพทุ ธ- ศาสนาจ�ำนวน 4 ฉบับ คือ 1) พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค จักกวัตติสูตร 2) คัมภีร์พระอนาคตวงศ์ 3) คัมภีร์อมตรสธารา ฎีกา อนาคตวงศ์ และ 4) คมั ภรี พ์ ระสาวกนพิ พาน พบวา่ มเี นอื้ หาทคี่ ลา้ ยคลงึ กนั เปน็ อยา่ งยงิ่ 6 หรอื เรอ่ื ง คตพิ ระพทุ ธเจา้ 5 พระองค์ ทไี่ ดศ้ กึ ษาเปรยี บ เทียบเน้ือหากับ 1) พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [ทุติยภาค] พุทธวงศ์ จรยิ าปฎิ ก กกสุ นั ธพทุ ธวงศถ์ ึงโคตมพทุ ธวงศ์ 2) พระสตุ ตนั ต- ปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค จักกวัตติสูตร 3) คัมภีร์พระอนาคตวงศ์ และ 4) คัมภีร์พระสาวกนิพพาน พบว่า ไตรภูมิฉบับน้ีมีเน้ือหาร่วมกับ คัมภีร์ทางพุทธศาสนาโดยเฉพาะเร่ืองของคติพระศรีอาริยเมตไตรย์ พระพุทธเจา้ องค์ท่ี 5 ในภัทรกัลปน์ 7้ี 5 ภัครพล แสงเงิน, “ไตรภูมิฉบับหอสมุดแห่งชาติกรุงปารีส: การศึกษา เชิงวิเคราะห์,” (วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์, 2557), 186-187. 6 ภัครพล แสงเงิน, “จากอวสานถึงเร่มิ ใหม่: ยุคพระศรอี ารยิ เมตไตรยใน ไตรภูมิฉบับหอสมุดแห่งชาติกรุงปารีส,”วารสารไทยศึกษา ปีที่ 12, ฉบับท่ี 2, (กรกฎาคม-ธนั วาคม 2559): 1-15. 7 ภัครพล แสงเงิน, “คติพระพุทธเจ้า 5 พระองค์ในไตรภูมิฉบับ หอสมุดแห่งชาติกรุงปารีส,” วารสารรมยสาร ปีท่ี 15, ฉบับท่ี 2, (พฤษภาคม- สงิ หาคม 2560): 125-136.

นรกภมู ิในไตรภูม-ิ พระมาลยั : ความสัมพนั ธก์ ับคัมภีรส์ ำ� คัญทางพุทธศาสนา 69 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture สิง่ ท่นี า่ สนใจในเชิงเนื้อหาของไตรภมู ิ-พระมาลัยอีกประการหน่ึง คือ เรื่องนรกภูมิ ซึ่งมีเนื้อหาว่าด้วยการพรรณนาถึงสภาพมหานรก การทรมานในมหานรกขมุ ตา่ งๆ บพุ กรรมและการเสวยทกุ ขเวทนาของ สตั วน์ รก อสุ ทุ นรก (นรกบา่ ว) 4 ขมุ ยมโลก 10 ขมุ และการเปรยี บเทยี บ อายุของสวรรค์ฉกามาพจร มนุษย์และมหานรก โดยที่มาเน้ือหาของ เร่ืองนรกภูมิในไตรภูมิ-พระมาลัยนี้มีร่องรอยการอ้างถึงผู้แต่งหรือ คัมภีรท์ างพระพุทธศาสนาไวท้ ้งั สิน้ 4 แห่ง คือ 1. นรกซ่ึงสมเด็จพระพุทธโกษาแต่งไว้เอง8 ไม่สามารถระบุได้ ชัดเจนคือพระเถระรูปใดซ่ึงอาจเป็นพระพุทธโฆษาจารย์ พระเถระ ชาวชมพูทวีปท่ีจาริกไปอยู่ลังกาในพุทธศตวรรษท่ี 10 และรจนาคัมภีร์ พระพทุ ธศาสนาทสี่ ำ� คญั ตา่ งๆ หรอื สมเดจ็ พระพทุ ธโฆษาจารย์ ตำ� แหนง่ พระราชาคณะชั้นผู้ใหญ่ในสมัยกรุงศรีอยุธยา หรือมหาเถรพุทธ- โฆษาจารย์แหง่ เมอื งหริภุญไชยท่ีอา้ งในไตรภมู ิกถา9 2. เหตนุ นั้ เธอกก็ ลา่ วในโลกทปี กวา่ 10 คมั ภรี น์ นี้ า่ จะหมายถงึ คมั ภรี ์ โลกศาสตร์สำ� คญั คอื คัมภีร์โลกทปี กสาร11 3. อันนี้มาในอรรถกถาเทวทูตสูตรแล12 อาจจะหมายถึง เนื้อหา เหล่าน้ีน�ำมาจากอรรถกถาเทวทูตสูตร คือ พระสุตตันตปิฎก มัชฌิม- นกิ าย อปุ รปิ ณั ณาสก์ สญุ ญตวรรค เทวทตู สตู ร พระสตู รทกี่ ลา่ วถงึ สมยั ท่ี พระพุทธเจ้าประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามแห่งอนาถบิณฑิก- เศรษฐี นครสาวัตถี ตรัสถึงเทวทูตทั้ง 5 คือ 1) ความเกิด 2) ความแก่ 8 กรมศลิ ปากร, ไตรภมู ิ เอกสารจากหอสมดุ แหง่ ชาตกิ รงุ ปารสี (กรงุ เทพ- มหานคร: กรมศลิ ปากร, 2554), 86. 9 เร่อื งเดยี วกัน, 20. 10 เร่อื งเดียวกนั , 86. 11 เรื่องเดยี วกัน, หนา้ เดียวกนั . 12 เรอ่ื งเดยี วกัน, 89.

70 ธรรมธารา วารสารวชิ าการทางพระพุทธศาสนา ปีท่ี 6 ฉบบั ที่ 2 (ฉบับรวมที่ 11) ปี 2563 3) ความเจบ็ 4) พระราชาสง่ั ลงโทษคนกระทำ� ผดิ 5) คนตาย การลงทณั ฑ์ ในแดนนรก ลักษณะของมหานรกและนรกขุมตา่ งๆ 4. อันมาในลังกิจชาดกไส้13 ต้นฉบับตัวเขียนว่า “ลังกิจ่ช่าฎก่” (ต้นฉบับ จ ไม่ชัดเจนมากนัก) กรมศิลปากรปริวรรตเป็น “ลังคิกชาดก” แต่ผู้เขียนเห็นว่าน่าจะหมายถึง สังกิจจชาดก ซ่ึงในพระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก สัฏฐินิบาต สังกิจจชาดก เป็นพระสูตรที่กล่าวถึง สมัยที่พระพุทธเจ้าทรงปรารภถึงพระเจ้าอชาตศัตรู ผู้กระท�ำปิตุฆาต (ฆ่าพระเจ้าพิมพิสารพระราชบิดา) เป็นเรื่องราวเก่ียวกับยุคสมัยของ พระเจ้าพรหมทัตและพระโพธิสัตว์โคดมซ่ึงเสวยชาติเป็นสังกิจจฤๅษี สังกิจจฤๅษีเป็นท่ีเคารพของพระเจ้าพรหมทัตเป็นอย่างย่ิง พระเจ้า พรหมทตั จงึ มรี บั สงั่ ใหส้ งั กจิ จฤๅษเี ลา่ ถงึ ผลแหง่ การประพฤตผิ ดิ ในธรรม (ทำ� ชว่ั ) วา่ จะตอ้ งเสวยผลอยา่ งไร สงั กจิ จฤๅษจี งึ เลา่ ผลแหง่ การทำ� ชวั่ วา่ จะตอ้ งไปเสวยกรรมในนรกขมุ ตา่ งๆ ถวายต่อพระเจา้ พรหมทตั 13 เรอ่ื งเดียวกัน, หนา้ เดียวกัน.

นรกภูมใิ นไตรภมู ิ-พระมาลัย: ความสัมพันธก์ ับคมั ภรี ์ส�ำคญั ทางพุทธศาสนา 71 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture ภาพท่ี 1 นรกภมู ิจากสมุดภาพไตรภมู สิ มยั กรุงธนบุรี สมเดจ็ พระเจ้ากรุงธนบุรี, นรกภูมิ, พพิ ธิ ภณั ฑ์วัฒนธรรมเอเชยี (Museum für Asiatische Kunst), กรงุ เบอรล์ นิ ประเทศเยอรมนี ท่ีมา : นรกภูมจิ ากสมดุ ภาพไตรภูมสิ มัยกรุงธนบรุ ,ี เวบ็ ไซตท์ นี วิ ส,์ สืบคน้ เมื่อ 20 มกราคม 2563. https://www.tnews.co.th/religion/307213. รอ่ งรอยของเนอ้ื หาตา่ งๆ เหลา่ นถ้ี อื เปน็ กญุ แจสำ� คญั ทผี่ เู้ ขยี นใช้ เป็นเครื่องมือในการศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างเนื้อหาเร่ืองนรกภูมิใน ไตรภูมิ-พระมาลัย กับคัมภีร์ส�ำคัญทางพุทธศาสนาที่มีเนื้อหากล่าวถึง นรกภูมิ โดยคัมภีร์หลักท่ีใช้ในการศึกษาน้ันจะใช้พระไตรปิฎกเป็นหลัก หากเนอ้ื หาไมป่ รากฏในพระไตรปฎิ ก จะใชค้ มั ภรี ก์ ลมุ่ ปกรณห์ มวดคมั ภรี ์

72 ธรรมธารา วารสารวิชาการทางพระพทุ ธศาสนา ปที ่ี 6 ฉบบั ท่ี 2 (ฉบบั รวมที่ 11) ปี 2563 โลกศาสตร์ ดงั น้ี 1. กลุ่มพระไตรปิฎก ที่ปรากฏเรื่องราวเกี่ยวกับนรกภูมิหรือ อา้ งอิงไวใ้ นไตรภมู ิ-พระมาลัย คอื 1.1 พระสุตตนั ตปิฎก ขทุ ทกนิกาย ชาดก สัฏฐินบิ าต สังกิจจ ชาดก 1.2 พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย อุปริปัณณาสก์ สุญญต- วรรค เทวทตู สตู ร 1.3 พระสตุ ตนั ตปฎิ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก มหานบิ าต เนมริ าช ชาดก 1.4 พระวินัยปิฎก ปริวาร อุปาลิปัญจกะ สงั ฆเภทกวรรค 1.5 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ขุททกปาฐะ ธรรมบท อทุ าน อติ ิวุตตกะ เอกกนิบาต ทตุ ยิ วรรค สงั ฆเภทสตู ร 1.6 พระอภิธรรมปฎิ ก กถาวตั ถุ วีสตมิ วรรค อสญั จจิ จกถา 1.7 พระสตุ ตนั ตปฎิ ก องั คตุ รนกิ าย อฏั ฐกนบิ าต ปฐมปณั ณาสก์ อุโปสถวรรค วิตถตุโปสถสตู ร 2. กลมุ่ ปกรณห์ มวดคมั ภรี โ์ ลกศาสตร์ ทงั้ ทเี่ คยอา้ งถงึ ในไตรภมู ิ กถาของพระมหาธรรมราชาท่ี 1 (ลไิ ทย) หรอื อา้ งถงึ ในไตรภมู -ิ พระมาลยั และปรากฏเรือ่ งราวเก่ยี วกับนรกภมู ิ คือ 2.1 คัมภีร์โลกทีปกสาร ผู้แต่งคือ พระสังฆราชเมธังกร พระมหาเถระชาวพม่า มีอายุพรรษาประมาณช่วงพุทธศตวรรษท่ี 19 เคยเดินทางไปศึกษาที่ลังกาและได้อุปสมบทใหม่กับภิกษุฝ่ายอรัญญ- วาสี แล้วจึงเล่าเรียนพระปริยัติธรรมที่น่ันพักหนึ่ง จึงกลับมาอยู่ที่เมือง เมาะตะมะในพม่า พระสังฆราชเมธังกรเป็นพระมหาเถระทรง พระไตรปิฎกท่านได้เดินทางมาอยู่ท่ีสุโขทัย ทรงเป็นพระสงฆ์ฝ่าย

นรกภูมใิ นไตรภมู -ิ พระมาลัย: ความสมั พนั ธ์กับคัมภรี ์ส�ำคญั ทางพุทธศาสนา 73 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture อรญั ญวาสี ณ วดั อมั พวนั (วดั สวนมะม่วง) ชานเมอื งสุโขทัยและไดเ้ ป็น ครขู องสมเดจ็ พระมหาธรรมราชาลไิ ทย ผรู้ จนาไตรภมู กิ ถา พระสงั ฆราช เมธังกรแต่งคัมภีร์โลกทีปกสารเป็นภาษาบาลี โดยมีเน้ือหาส�ำคัญว่า ด้วยนรก เปรต อสรุ กาย เดรจั ฉาน มนษุ ย์ สวรรค์ คล้ายกบั ไตรภมู ิกถา ซงึ่ แตง่ เปน็ ภาษาไทย โดยจดุ เดน่ ของคมั ภรี โ์ ลกทปี กสารนน้ั คอื ทกุ ตอน จะระบุท่ีมาของคัมภีร์และอ้างอิงไว้ท้ังหมด ซ่ึงต่างจากไตรภูมิกถาที่ เรยี บเรยี งเปน็ เนอ้ื หาเดยี วกนั ไปทงั้ เรอื่ งแตจ่ ะระบทุ ม่ี ารวมไวท้ บี่ านแพนก14 2.2 คัมภีร์โลกบัญญัติ ผู้แต่งคือ พระสัทธรรมโฆษเถระ บางตำ� ราวา่ เปน็ พระมหาเถระชาวพมา่ หรอื ลงั กา ทา่ นเปน็ นกั ปราชญท์ ี่ แตง่ คมั ภรี ์บาลใี นพม่า 2 เร่อื ง คือ ชคติทีปนแี ละโลกบญั ญัติ โดยคัมภีร์ โลกบญั ญตั นิ ที้ า่ นแตง่ เปน็ ภาษาบาลี อกั ษรพมา่ มเี นอื้ หาวา่ ดว้ ยโลกและ จกั รวาล โดยแบง่ เปน็ กณั ฑต์ า่ งๆ เชน่ มนสุ สวภิ าคกณั ฑ์ เทววภิ าคกณั ฑ์ ภมุ มเทวตาวิภาค มารวิภาคและเทวโลกวภิ าคกัณฑ1์ 5 2.3 คัมภีร์จักรวาลทีปนี ผู้แต่งคือ พระสิริมังคลาจารย์ พระมหาเถระชาวล้านนา ท่านแต่งคัมภีร์นี้เป็นภาษาบาลีท่ีเมือง เชียงใหม่ ปีมะโรง โทศก จลุ ศกั ราช 882 (พ.ศ. 2063) มีเนอื้ หาแบง่ เป็น 6 กณั ฑเ์ กย่ี วกบั จกั รวาล มหาสมทุ ร ทวปี ภพภมู ติ า่ งๆ คอื นรกและสวรรค์ โดยเลือกเก็บความจากพระไตรปิฎก อรรถกถา ฎีกาและปกรณ์พิเศษ มาเรียบเรียงเข้าเป็นรูปเร่ือง คัมภีร์จักรวาลทีปนี เป็นหนังสือคล้ายกับ ไตรภูมิกถา คือ ว่าด้วยโลกศาสตร์ โดยจักรวาลทีปนีจะระบุที่มาของ เนื้อความไว้ว่า น�ำมาจากคัมภีร์ใด ซ่ึงต่างจากไตรภูมิกถาที่เรียบเรียง 14 กรมศิลปากร, โลกทีปกสาร (กรุงเทพมหานคร: หอสมุดแห่งชาติ กรมศลิ ปากร, 2529), (1)-(2). 15 กรมศิลปากร, โลกบัญญัติ (กรุงเทพมหานคร: หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2528), (4).

74 ธรรมธารา วารสารวชิ าการทางพระพทุ ธศาสนา ปที ่ี 6 ฉบบั ที่ 2 (ฉบบั รวมที่ 11) ปี 2563 เป็นเนอ้ื ความเดียวไม่ได้ระบทุ ่มี าเป็นตอนเหมือนจักรวาลทปี น1ี 6 2. นรกภมู ใิ นไตรภมู -ิ พระมาลยั กบั คัมภรี ท์ างพุทธศาสนา ในการศกึ ษาครง้ั นผ้ี เู้ ขยี นไดแ้ บง่ เปน็ 5 หวั ขอ้ คอื 1) การพรรณนา ถึงสภาพของมหานรกและชื่อของมหานรกขุมต่างๆ 2) มหานรก ขุมต่างๆ บุพกรรมและการเสวยทุกขเวทนาของสัตว์นรก 3) อุสุทนรก 4 ขุม 4) ยมโลก 10 ขมุ และ 5) การเปรียบเทยี บอายขุ องสวรรค์ มนุษย์ และมหานรก โดยน�ำเสนอในรปู แบบตาราง ดังน้ี 2.1 การพรรณนาถึงสภาพของมหานรกและชอ่ื ของมหานรก ขมุ ตา่ งๆ ผเู้ ขยี นใชค้ มั ภรี ท์ างพทุ ธศาสนา คอื พระไตรปฎิ ก เทวทตู สตู ร17 สังกจิ จชาดก18 และโลกทีปกสาร19 ในการศกึ ษา ดังน้ี 16 กรมศิลปากร, จักรวาลทีปนี (กรุงเทพมหานคร: หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2523), คำ� น�ำ. 17 ม.อ.ุ 14/130/309-318 (ไทย.มจร) 18 ข.ุ ชา. 28/530/45-54 (ไทย.มจร) 19 กรมศิลปากร, โลกทปี กสาร, 13-14.

นรกภูมใิ นไตรภูม-ิ พระมาลยั : ความสัมพันธก์ บั คมั ภีร์ส�ำคญั ทางพุทธศาสนา 75 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture ตารางที่ 1 การพรรณนาถงึ สภาพของมหานรกและช่อื ของมหานรกขมุ ตา่ งๆ คมั ภรี /์ ไตรภูมิ- พระไตรปิฎก พระไตรปฎิ ก โลกทีปกสาร เนือ้ หา พระมาลยั เทวทูตสตู ร สังกิจจชาดก 1. การพรรณนาถงึ มหานรกทั้ง 8 มหานรกมี นรกทั้ง 8 ขมุ มหานรก 8 ขุม สภาพของนรก มีสณั ฐานเปน็ สณั ฐานเปน็ นเี้ ปน็ ที่อย่ขู อง มแี ผน่ เหล็กลกุ ก�ำแพงเหล็ก สีเ่ หล่ียม มี 4 สตั ว์ผู้กระท�ำ เปน็ ไฟครอบไว้ สเี่ หล่ียมมีฝา ประตู มแี ผ่น กรรมชวั่ ทกุ ทิศทาง ปิดทั้ง 4 ด้าน เหลก็ ลกุ เป็นไฟ มีเปลวไฟลุก มี 4 ประตู มเี ปลวไฟลกุ ปิดครอบทัว่ ทุก โพลงตลอด เปน็ ทอี่ ยแู่ หง่ โพลงตลอดเวลา ทศิ ทาง มพี ืน้ เวลา สัณฐาน ผู้ท�ำชั่ว เป็นทีอ่ ยู่แหง่ เป็นเหล็กลุก เปน็ สเ่ี หล่ยี มมี ผทู้ ำ� ชวั่ เปน็ ไฟ เป็นที่ ฝาเหลก็ ครอบ อยแู่ ห่งผทู้ ำ� ชั่ว ไวท้ กุ ด้าน 2. ชอื่ ของ มหานรกขมุ ตา่ งๆ สญั ชพี นรก สนชพี นรก สญั ชีพนรก สญั ชวี นรก สัญชวี นรก กาฬสุตตนรก กาฬสุตนรก กาฬสุตตนรก กาฬสตุ ตนรก กาฬสตุ ตนรก สังฆาตนรก สังฆาตนรก สงั ฆาตนรก สังฆาตนรก สงั ฆาตนรก โรรวุ นรก ชาลโรรวุ นรก โรรวุ นรก โรรวุ นรก โรรุวนรก - ธมู โรรวุ นรก - - - มหาโรรุวนรก - มหาโรรุวนรก มหาโรรวุ นรก มหาโรรวุ นรก ตาปนรก ดาปนรก ตาปนนรก ตาปนนรก ตาปนรก มหาตาปนรก - ปตาปนนรก ปตาปนนรก มหาตาปนรก มหาอเวจนี รก มหาอเวจนี รก อวจิ ีนรก อวิจนี รก อวจิ นี รก

76 ธรรมธารา วารสารวิชาการทางพระพทุ ธศาสนา ปีท่ี 6 ฉบับท่ี 2 (ฉบบั รวมที่ 11) ปี 2563 จากตารางท่ี 1 แสดงให้เห็นว่า การพรรณนาถึงสภาพของ มหานรกและช่ือมหานรกขุมต่างๆ ใน ไตรภูมิ-พระมาลัย มีลักษณะ ร่วมกับคัมภีร์ทางพุทธศาสนา คือ พระไตรปิฎก เทวทูตสูตร, สังกิจจ- ชาดกและคมั ภีรโ์ ลกทปี กสาร ดงั นี้ นรกเปน็ ทอ่ี ยแู่ หง่ ผกู้ ระทำ� ชว่ั ลกั ษณะของมหานรกมสี ณั ฐานเปน็ ส่ีเหล่ียม มีฝาปิดครอบไว้ทุกด้านมีไฟลุกโพลงตลอดเวลา โดยไตรภูมิ- พระมาลัย มีชื่อของมหานรกตรงกับคัมภีร์ทางพุทธศาสนาจ�ำนวน 6 ขมุ คือ สัญชพี นรก กาฬสตุ นรก สงั ฆาตนรก โรรุวนรก (ชาลและธูม) ดาปนรกและอวจิ มี หานรก และไมป่ รากฏมหาโรรวุ นรกและมหาตาปนรก เหมอื นกับคมั ภีร์อ่ืน ในไตรภูมิ-พระมาลัย แบ่งโรรุวนรกออกเป็น 2 ขุม คือ ชาลโรรุ- วนรก (นรกดอกบวั เหลก็ แดง) และ ธมู โรรวุ นรก (นรกควนั ) ซง่ึ ไมป่ รากฏ ท้ังในพระไตรปิฎกและคัมภีร์ชั้นรอง แต่ปรากฏเน้ือหาของการเสวย ทุกขเวทนาของสตั วน์ รกในมหาโรรวุ นรกในไตรภูมิโลกวินิจฉยกถา ว่า สัตว์นรกในมหาโรรุวนรกน้ันแบ่งออกเป็น 2 ชนิด คือ 1) พวกท่ีเกิดในดอกบัวเหล็กแดงที่ต้องเสวยกรรมด้วยส่วนหัว และสว่ นเทา้ เขา้ ไปอยใู่ นดอกบวั จะมไี ฟลกุ จากขา้ งลา่ งขน้ึ ขา้ งบน ไหม้สัตว์นรกนั้น บุพกรรมเคยตีหัวสัตว์หรือคน 2) พวกท่ีมีควัน ห่อหุ้มตัว ควันเหล่าน้ีจะไหลเข้าไปสู่ทวารท้ัง 9 ให้สัตว์นรก มคี วามทกุ ขอ์ ยา่ งยงิ่ บพุ กรรมเคยใสไ่ ฟใหค้ วนั เขา้ ไปในปลอ่ ง เชน่ หนู งู แลว้ ถืออาวุธคอยจ้องตสี ตั วน์ ั้น20 20 พระยาธรรมปรชี า (แกว้ ), ไตรภมู โิ ลกวนิ จิ ฉยกถา ฉบบั ท่ี 2 (ไตรภมู ฉิ บบั หลวง) เลม่ 2 (กรุงเทพมหานคร: กรมศิลปากร, 2520), 116-118.

นรกภูมิในไตรภูมิ-พระมาลัย: ความสมั พนั ธ์กับคัมภรี ์สำ� คัญทางพุทธศาสนา 77 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture เม่ือพิจารณาแล้วพบว่าชื่อของชาลโรรุวนรกในไตรภูมิ- พระมาลัยน้ันมีช่ือตรงกันกับช่ือนรกใน ไตรภมู ิโลกวินจิ ฉยกถาอย่างยง่ิ ซึ่งแท้จริงแล้วนรก 2 ขุมนี้เป็นนรกขุมย่อยท่ีอยู่ในมหาโรรุวนรก ตามไตรภูมิโลก-วนิ จิ ฉยกถานัน่ เอง 2.2 มหานรกขมุ ตา่ งๆ บพุ กรรมและการเสวยทกุ ขเวทนาของ สตั วน์ รก ไตรภมู -ิ พระมาลยั กลา่ วถงึ มหานรก 6 ขมุ คอื 1) สญั ชพี นรก 2) กาฬสุตตนรก 3) สังฆาตนรก 4) โรรุวนรก (ชาลและธูมโรรุว นรก) 5) ดาปนรก และ 6) อวิจีนรก ในหัวข้อนี้ผู้เขียนได้ยกตัวอย่างมหานรก 3 ขุม คือ สัญชีพนรก สังฆาตนรกและอวิจีมหานรก โดยใช้คัมภีร์ ทางพุทธศาสนา คือ โลกทีปกสาร21 และโลกบัญญัติ22 ในการศึกษา เนอื่ งจากมีรายละเอียดทใ่ี กลเ้ คยี งกนั มาก ดงั น้ี 21 กรมศลิ ปากร, โลกทปี กสาร, 17-19. 22 กรมศลิ ปากร, โลกบัญญัต,ิ 69-78.

78 ธรรมธารา วารสารวิชาการทางพระพทุ ธศาสนา ปีท่ี 6 ฉบับที่ 2 (ฉบบั รวมที่ 11) ปี 2563 ตารางที่ 2 มหานรกขมุ ตา่ งๆ บพุ กรรมและการเสวยทกุ ขเวทนาของสตั วน์ รก คัมภีร์/ ไตรภมู ิ- โลกทปี กสาร โลกบญั ญัติ เน้อื หา พระมาลัย สญั ชวี นรก ชือ่ นรก - สตั วน์ รกถูกฆ่าแลว้ สัญชีวนรก ลกั ษณะ สนชพี นรก กลับฟื้นคืนชีพ เดน่ - สัตว์นรกมีเล็บเป็น - สัตว์นรกมีเล็บเป็น ของนรก ดาบเหลก็ - เคยเปน็ โจรปลน้ บา้ น ดาบเหลก็ - สัตว์นรกไม่มีวัน ฆา่ ผอู้ น่ื - สัตว์นรกไม่มีวัน บพุ กรรม ตายเพราะจะมีลม - เคยทำ� สงครามซง่ึ กนั ตายเพราะจะมีลม เมอ่ื เปน็ ชนิดหนึ่งพัดให้สัตว์ และกนั ชนิดหน่ึงพัดให้สัตว์ มนษุ ย์ นรกนั้นฟื้นคืนชีพมา นรกนั้นฟ้นื คนื ชพี มา รบั ความทกุ ข์ทรมาน - สัตว์นรกถูกไฟเผา รบั ความทกุ ขท์ รมาน ทกุ ข ถกู นริ ยบาลหน่ั เชอื ด เวทนา - เคยฆ่าสัตว์ด้วยจิต ฆ่า - เคยจองเวร อาฆาต ของสตั ว์ ใจโลภะ โทสะ โมหะ พยาบาทซงึ่ กนั และกนั นรก - เป็นผู้ปกครองเมือง - เคยเป็นโจรปล้น ให้อาวุธแก่ผู้อ่ืนเพ่ือ ทรพั ยผ์ อู้ น่ื ไปฆ่าคนหรือสตั ว์ - เคยฆา่ สตั วห์ รอื ใชใ้ ห้ ผอู้ นื่ ฆา่ - สตั วน์ รกถกู นริ ยบาล - เคยใหอ้ าวธุ แกผ่ อู้ น่ื ถากตวั ดว้ ยอาวธุ ตา่ งๆ เพอื่ ฆา่ มนษุ ยห์ รอื สตั ว์ - สัตว์นรกฆ่าฟันซึ่ง กันและกันด้วยเล็บ - นิรยบาลถากสัตว์ ดาบเหล็ก นรกด้วยอาวุธต่างๆ จนเหลือแต่กระดูก - สัตว์นรกฆ่าฟันซ่ึง กันและกันด้วยเล็บ ดาบเหล็ก

นรกภมู ใิ นไตรภูมิ-พระมาลยั : ความสัมพันธก์ ับคัมภรี ส์ ำ� คัญทางพุทธศาสนา 79 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture ตารางที่ 2 มหานรกขมุ ตา่ งๆ บพุ กรรมและการเสวยทกุ ขเวทนาของสตั วน์ รก (ตอ่ ) คัมภีร์/ ไตรภูม-ิ โลกทีปกสาร โลกบญั ญตั ิ เนือ้ หา พระมาลยั ช่ือนรก สงั ฆาตนรก สังฆาตนรก ลกั ษณะ สงั ฆาตนรก - สัตว์นรกมีรูปร่าง เดน่ แปลก มีหน้าหรือ - สตั ว์นรกศีรษะเปน็ ของนรก - สัตว์นรกศีรษะเป็น ร ่ า ง ก า ย เ ป ็ น สั ต ว ์ สัตว์ต่างๆ ร่างกาย สัตว์ต่างๆ ร่างกาย ตา่ งๆ เป็นคน บพุ กรรม เปน็ คน - เคยฆ่าสัตว์ต่างๆ เมอ่ื เปน็ - เคยเป็นสารถีฝึก - เคยฆ่าสัตว์ตา่ งๆ มนษุ ย์ - ชอบฆ่าสัตว์ สตั ว์ - ใชอ้ าวธุ ตา่ งๆ ทรมาน - เคยเปน็ สารถฝี กึ สตั ว์ สตั ว์ ทกุ ข - โยนสตั วม์ ชี วี ติ ลงใน - สตั ว์นรกถูกตอ้ นไป - เคยเป็นนายสารถี เวทนา ของร้อน เช่น น�้ำมัน ฆ่าในนรกขมุ น้ี ฝึกสัตว์ ของสตั ว์ เดือด ทรายร้อน - เคยจับสัตว์เป็นๆ นรก เป็นต้น โยนเขา้ กองไฟ - นิรยบาลจับสัตว์ - สัตว์นรกถูกนาย น ร ก เ ที ย ม ใ น แ อ ก นิรยบาลเทียมด้วย เหลก็ ลุกเป็นไฟ แล้ว แ อ ก เ ห ล็ ก ลุ ก เ ป ็ น ใช้ค้อนเหล็กตีสัตว์ ไฟและถูกแทงด้วย นรกเหล่านั้น อาวุธ - สัตว์นรกถูกภูเขา ขนาดใหญ่บดทับรา่ ง กายแหลกละเอยี ด

80 ธรรมธารา วารสารวิชาการทางพระพทุ ธศาสนา ปที ่ี 6 ฉบับที่ 2 (ฉบับรวมที่ 11) ปี 2563 ตารางท่ี 2 มหานรกขมุ ตา่ งๆ บพุ กรรมและการเสวยทกุ ขเวทนาของสตั วน์ รก (ตอ่ ) คัมภีร/์ ไตรภมู -ิ โลกทีปกสาร โลกบัญญตั ิ เนอ้ื หา พระมาลยั อเวจี ชือ่ นรก อวิจี ลกั ษณะ อวิจี - ไฟนรกพุ่งมาจาก - ไฟนรกพุ่งมาจาก เดน่ ทกุ ทิศทาง ทกุ ทศิ ทางไรช้ อ่ งวา่ ง ของนรก - ไฟนรกพุ่งไปมาทุก ใดๆ บพุ กรรม ทิศทางไม่ขาดสาย - กระท�ำอนันตริย- - กระท�ำอนันตริย- เมอื่ เปน็ ไฟนรกไมม่ วี นั ดับ กรรม 5 กรรม 5 ประการ มนษุ ย์ - ฆา่ พระโพธิสัตว์ - กระท�ำอนันตริย- - ฆา่ ผู้มีคณุ - สตั วน์ รกถกู เปลวไฟ ทกุ ข กรรม 5 ประการ - ท�ำลายสถูปเจดีย์ เผาตลอดเวลาเสวย เวทนา - ฆ่าพระโพธสิ ตั ว์ - ไม้มหาโพธิ ทุกขเวทนาอย่างย่ิง ของสตั ว์ - ฆา่ บคุ คลผมู้ ศี ลี มคี ณุ - ลักทรัพย์สินของ นรก - ทำ� ลายเจดีย์ สงฆ์ - ประพฤตผิ ดิ ในกาม - พูดโกหก ส่อเสียด - สตั วน์ รกถกู เปลว ไฟ เพอ้ เจ้อ เผาตลอดเวลา - ชอบกินเหลา้ - เป็นนักบวชทุศีล (ศีลไม่บรสิ ุทธิ)์ - สตั วน์ รกถกู เปลวไฟ เผาตลอดเวลาเตม็ ไป ดว้ ยความทกุ ขท์ รมาน ท�ำกรรมด้วยอิริยา บท 4 ใด ก็ไปเสวย ในอิริยาบท น้ันๆ จนกว่าจะสน้ิ กรรม

นรกภมู ใิ นไตรภมู -ิ พระมาลัย: ความสัมพันธก์ บั คมั ภีร์ส�ำคญั ทางพทุ ธศาสนา 81 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture จากตารางที่ 2 แสดงให้เห็นว่า มหานรกขุมต่างๆ บุพกรรมและ การเสวยทกุ ขเวทนาของสตั วน์ รกในไตรภมู -ิ พระมาลยั มลี กั ษณะรว่ มกบั คัมภีร์ทางพุทธศาสนา คือ โลกทีปกสารและโลกบัญญตั ิ ดงั น้ี 1) สญั ชพี นรก ทกุ ฉบบั กลา่ วถงึ ลกั ษณะเดน่ ของนรกวา่ สตั วน์ รก จะไม่มีวันตายเน่ืองจากจะมีลมชนิดหนึ่งพัดมาให้สัตว์นรกฟื้นคืนชีพ เสวยทุกขเวทนาจนกว่าจะส้ินกรรม และสัตว์นรกมีเล็บเป็นดาบเหล็ก (ไตรภูมิ-พระมาลัย และโลกบัญญัติ) บุพกรรมเมื่อเป็นมนุษย์ ทุกฉบับอธิบายร่วมกันว่า เคยฆ่าสัตว์หรือมนุษย์แต่อาจต่างกันใน รายละเอียดปลีกย่อย ส่วนการเสวยทุกขเวทนาของสัตว์นรกน้ัน ทกุ ฉบบั วา่ สตั วน์ รกตา่ งถกู นายนริ ยบาลทรมานดว้ ยอาวธุ และสตั วน์ รก มเี ล็บเปน็ ดาบเหลก็ (ไตรภูมิ-พระมาลัย และโลกบญั ญตั )ิ 2) สงั ฆาตนรก ทกุ ฉบับกล่าวถงึ ลักษณะเด่นของนรกว่า รูปร่าง ของสตั วน์ รกจะมใี บหนา้ หรอื ศรี ษะเปน็ สตั ว์ รา่ งกายเปน็ มนษุ ย์ บพุ กรรม เม่ือเป็นมนุษย์ ทุกฉบับอธิบายร่วมกันว่า เคยฆ่าสัตว์ต่างๆ และเคย เปน็ นายสารถฝี ึกสัตว์ หรือโยนสตั ว์มชี ีวติ ลงในของรอ้ นต่างๆ (ไตรภูม-ิ พระมาลัย และโลกบัญญัติ) ส่วนการเสวยทุกขเวทนาของสัตว์นรกนั้น ไตรภูมิ-พระมาลัย และโลกบัญญัติว่า สัตว์นรกจะถูกนายนิรยบาล เทียมในแอกเหล็กแล้วนายนิรยบาลจึงทรมานสัตว์นรกด้วยอาวุธ ซ่งึ ไมพ่ บในโลกทปี กสาร 3) อวจิ มี หานรก ทกุ ฉบบั กลา่ วถงึ ลกั ษณะเดน่ ของนรกวา่ นรกนี้ มีไฟนรกพุ่งไปมาไม่มีวันดับ บุพกรรมเมื่อเป็นมนุษย์ ทุกฉบับว่า เคยกระท�ำอนันตริยกรรม 5 ประการ คือ ฆ่าบิดา ฆ่ามารดา ฆ่าพระ อรหนั ต์ ทำ� ใหพ้ ระพทุ ธเจา้ ทรงหอ้ พระโลหติ และยยุ งใหส้ งฆแ์ ตกแยกกนั หรือท�ำร้ายพระโพธิสัตว์ ฆ่าผู้ทรงศีล ท�ำลายสถูปเจดีย์หรือไม้

82 ธรรมธารา วารสารวชิ าการทางพระพทุ ธศาสนา ปีที่ 6 ฉบบั ท่ี 2 (ฉบับรวมท่ี 11) ปี 2563 มหาโพธิ (ต้นโพธิ์) (ไตรภูมิ-พระมาลัย และโลกทีปกสาร) โดยไตรภูมิ- พระมาลยั ยังกลา่ วอีกวา่ เคยท�ำผดิ ศลี ข้อ 3 กาเมฯ ขอ้ 4 มสุ าฯ ข้อ 5 สรุ าฯ และเปน็ นกั บวชทม่ี ศี ลี ไมบ่ รสิ ทุ ธอิ์ กี ดว้ ย สว่ นการเสวยทกุ ขเวทนา ของสตั วน์ รกนน้ั ทกุ ฉบบั วา่ เตม็ ไปดว้ ยความทกุ ขท์ รมานถกู ไฟนรกเผา อยไู่ มม่ วี นั ดบั สน้ิ แตไ่ ตรภมู -ิ พระมาลยั ยงั ใหร้ ายละเอยี ดอกี วา่ หากผใู้ ด ทำ� กรรมในอริ ยิ าบถ 4 ใด (ยนื เดนิ นง่ั นอน) กไ็ ปรบั กรรมในอริ ยิ าบทนน้ั จนกวา่ จะส้นิ กรรมอีกด้วย พระไตรปฎิ กแมไ้ มไ่ ดก้ ลา่ วถงึ อเวจมี หานรกโดยตรง23 แตก่ ลา่ วถงึ ภิกษุผู้กระท�ำสงฆ์ให้แตกแยกกันจะต้องไปตกนรกหมกไหม้ตลอดกัลป์ ในพระวินัยปิฎก สงั ฆเภทกวรรคว่า พระผมู้ พี ระภาคเจา้ ตรสั วา่ ดกู อ่ นอบุ าลี ภกิ ษผุ ทู้ ำ� ลายสงฆ์ ประกอบด้วยองค์ 5 ยอ่ มเปน็ ผเู้ ข้าถงึ อบาย ตกนรกหมกไหม้อยู่ ตลอดกัป ไม่มีใครช่วยเหลือได้ องค์ 5 คืออะไรบ้าง คือ ภิกษุใน ธรรมวินัยน้ี 1) แสดงอธรรมว่าเป็นธรรม 2) แสดงธรรมว่าเป็น อธรรม 3) แสดงอวินัยว่าเป็นวินัย 4) แสดงวินัยว่าเป็นอวินัย 5) อ�ำพรางความเหน็ ด้วยกรรม24 23 ผู้เขียนยกเน้ือหาจากสังฆเภทกวรรค (ผลแห่งการบิดเบือนความจริง) สังฆเภทสูตร (ผลแห่งการยุยงให้สงฆ์แตกแยกกัน) และอสัญจิจจกถา (อนนั ตรยิ กรรม 5 ประการ) เพอื่ ประกอบความเขา้ ใจเรอื่ งอเวจมี หานรกทป่ี รากฏ ในพระไตรปิฎก 24 วิ.ป. 8/1215/634 (ไทย.มจร) พระอุบาลีทูลถามพระพุทธเจ้าเร่ือง ผลแห่งการท�ำลายสงฆ์มีโทษอย่างไร สรุปความได้ว่า ภิกษุผู้บิดเบือนหลัก แห่งธรรมคือความจรงิ จะตอ้ งไปตกนรกตลอดกลั ป์ “ตกนรกหมกไหม้ตลอดกปั ” หมายถึง การตกอวจิ มี หานรก

นรกภมู ใิ นไตรภูมิ-พระมาลยั : ความสัมพนั ธก์ ับคัมภีร์ส�ำคัญทางพุทธศาสนา 83 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture พระสุตตันตปิฎก สังฆเภทสูตร พระพุทธเจ้าทรงตรัสถึงโทษแห่ง การทำ� ใหส้ งฆ์แตกแยกกนั ว่า ดูกรภิกษุท้ังหลาย ธรรมอย่างหน่ึงเม่ือเกิดข้ึนในโลก ย่อม เกดิ ขนึ้ เพอ่ื ความไมเ่ กอ้ื กลู ไมอ่ ำ� นวยสขุ แกช่ นหมมู่ าก เพอื่ ความ ฉบิ หายไรป้ ระโยชน์ เพอ่ื ความทกุ ข์ แกเ่ ทวดาและมนษุ ยท์ ง้ั หลาย ธรรมอย่างหน่ึงนั้นคือ สังฆเภท ดูก่อนภิกษุท้ังหลาย ก็เมื่อสงฆ์ แตกแยกกนั แลว้ ยอ่ มมคี วามบาดหมางกนั มกี ารดา่ วา่ กนั มกี ารดู หมน่ิ กนั มกี ารขบั ไลก่ นั เพราะสงฆแ์ ตกกนั นนั้ ชนทง้ั หลายผยู้ งั ไม่ เลอื่ มใสกไ็ มเ่ ลอ่ื มใส และผทู้ เ่ี ลอื่ มใสอยแู่ ลว้ บางพวกกห็ มดความ เลื่อมใส… ผู้ท�ำลายสงฆ์ต้องไปเกิดในอบาย ตกนรกอยู่ช่ัวกัลป์ ผมู้ คี วามยนิ ดเี ขา้ รว่ มดว้ ย ตงั้ อยใู่ นอธรรม ยอ่ มเสอ่ื มจากมรรคผล นพิ พาน ผนู้ นั้ ครน้ั ทำ� ลายสงฆผ์ พู้ รอ้ มเพรยี งกนั แลว้ ตอ้ งหมกไหม้ อยใู่ นนรกชั่วกลั ป์...25 พระอภิธรรมปิฎก อสัญจิจจกถา ว่าด้วยเรื่องการปุจฉา-วิสัชนา ระหว่างสกวาทีและปรวาทีเร่ืองการไม่จงใจท�ำอนันตริยกรรมโดย กล่าวถึงอนันตริยกรรม 5 ประการ ว่า “บุคคลจงใจปลงชีวิตมารดา ฆา่ บดิ า ฆา่ พระอรหนั ต์ เปน็ ผยู้ งั พระโลหติ (พระพทุ ธเจา้ ) ใหห้ อ้ ขน้ึ และ บุคคลผ้ทู �ำสงั ฆเภท จะตอ้ งตกนรกหมกไหมต้ ลอดกปั ”26 จากการศึกษาเปรียบเทียบแสดงให้เห็นว่า มหานรกขุมต่างๆ บุพกรรมและการเสวยทุกขเวทนาของสัตว์นรกในไตรภูมิ-พระมาลัย มีลักษณะร่วมกับคัมภีร์โลกทีปกสารและโลกบัญญัติ อย่างชัดเจน 25 ขุ.อิติ. 25/196/349-350 (ไทย.มจร) 26 อภิ.ก. 37/1809-1813/964-967 (ไทย.มจร)

84 ธรรมธารา วารสารวชิ าการทางพระพุทธศาสนา ปีที่ 6 ฉบับท่ี 2 (ฉบับรวมท่ี 11) ปี 2563 แต่อาจต่างกันในรายละเอียดปลีกย่อย ในส่วนของพระไตรปิฎก สังฆเภทกวรรค (การบิดเบือนความจริงแห่งธรรม) สังฆเภทสูตร (ผู้ที่ ท�ำให้สงฆ์แตกแยกกัน) และอสัญจิจจกถา (อนันตริยกรรม 5 ประการ) ถงึ แมจ้ ะไมไ่ ดก้ ลา่ วถงึ ชอ่ื อวจิ มี หานรก แตผ่ ลแหง่ การกระทำ� เหลา่ นผ้ี นู้ นั้ จะต้อง “ตกนรกตลอดกัลป์” ซึ่งหมายถึงอวิจีมหานรก แสดงให้เห็นว่า มีเนอ้ื หาเรอื่ งอวิจีมหานรกปรากฏในพระไตรปิฎกอย่างชัดเจน ภาพท่ี 2 อวิจมี หานรก ท่มี า : ส�ำนกั นายกรัฐมนตร,ี สมุดภาพไตรภูมิสมัยกรุงธนบุรี เลขท่ี 10 เล่ม 2 (กรงุ เทพมหานคร: กรมศลิ ปากร, 2542), 66. 2.3 อุสุทนรก คือ นรกบ่าวที่ล้อมรอบมหานรก มหานรก 1 ขุม จะมีอุสุทนรก 4 ขุมล้อมรอบทั้ง 4 ทิศ คือ 1) คูถนรก 2) กุกุลนรก 3) อสิปัตวันนรก 4) เวตรณีนทีนรก ในหัวข้อนี้ผู้เขียนได้ยกตัวอย่าง

นรกภูมิในไตรภมู -ิ พระมาลัย: ความสมั พนั ธ์กับคมั ภรี ส์ ำ� คญั ทางพทุ ธศาสนา 85 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture 2 ขุม คือ คูถนรกและเวตรณีนทีนรก โดยใช้คัมภีร์ทางพุทธศาสนา คือ พระไตรปิฎก สังกิจจชาดก27 พระไตรปิฎก เทวทูตสูตร28 และ โลกบัญญัต2ิ 9 ดังนี้ ตารางที่ 3 อุสุทนรกขุมต่างๆ คัมภรี /์ ไตรภมู ิ- พระไตรปฎิ ก พระไตรปฎิ ก โลกทปี กสาร เนื้อหา พระมาลัย เทวทูตสูตร สังกจิ จชาดก ชอ่ื นรก ปฬี กุณปนรก ลกั ษณะ คถู นรก - คูถนรก น ร ก เ ต็ ม ไ ป เดน่ นรกเตม็ ไปดว้ ย ด้วยหนอน ของนรก เตม็ ไปดว้ ยของ นรกเต็มไปด้วย หนอนขนาด ขนาดใหญ่ เนา่ เสยี ตา่ งๆ มี ข อ ง เ น ่ า เ สี ย มี ใหญ่ บุพกรรม กล่ินเหม็นเป็น กล่ินเหม็นเป็น เคยโยนสัตว์ เมอ่ื เปน็ อยา่ งยง่ิ อยา่ งยงิ่ - มีชีวิตลงไปใน มนษุ ย์ บ่อหรือหลุม เคยโยนสัตว์มี ฆ่ามารดา ข อ ง เ น ่ า เ สี ย ชีวิตลงในหลุม เพื่อให้ตาย ที่เต็มไปด้วย โคลน บอ่ แมน่ ำ้� เพอ่ื ใหต้ าย 27 ข.ุ ชา. 28/530/45-54 (ไทย.มจร) 28 ม.อ.ุ 14/130/309-318 (ไทย.มจร) 29 กรมศลิ ปากร, โลกบญั ญตั ,ิ 78-81.

86 ธรรมธารา วารสารวชิ าการทางพระพทุ ธศาสนา ปที ี่ 6 ฉบบั ที่ 2 (ฉบบั รวมที่ 11) ปี 2563 ตารางท่ี 3 อสุ ทุ นรกขมุ ตา่ งๆ (ตอ่ ) คมั ภรี ์/ ไตรภูม-ิ พระไตรปิฎก พระไตรปฎิ ก โลกทีปกสาร เน้ือหา พระมาลยั เทวทูตสูตร สังกิจจชาดก สั ต ว ์ น ร ก ถู ก สั ต ว ์ น ร ก ถู ก สั ต ว ์ น ร ก ถู ก ทกุ ข สั ต ว ์ น ร ก ถู ก หนอนขนาด หนอนขนาด หนอนขนาด เวทนา หนอนขนาด ใหญเ่ ลอ้ื ยเขา้ ไป ใ ห ญ ่ เ ล้ื อ ย ใ ห ญ ่ เ ลื้ อ ย ของ ใหญ่เล้ือยเข้า ในกาย เข้าไปในกาย เขา้ ไปในกาย สตั วน์ รก ไปในกาย ขาโรทกนทนี รก - แ ม ่ น�้ ำ เ ต็ ม ไ ป เวตรณนี ทนี รก ชอ่ื นรก เวตรณนี ทีนรก - ด้วยน�ำ้ กรด แมน่ ำ�้ ชอ่ื เวตรณี ลกั ษณะ แมน่ ำ�้ ชอ่ื เวตรณี - - เต็มไปด้วยน้�ำ เดน่ เต็มไปด้วยน�้ำ ทองแดงร้อน ทองแดงร้อน และใบบวั กรด ของนรก และใบบวั กรด - เคยโยนสตั วม์ ี บุพกรรม - เคยโยนสัตว์ ชีวิตลงในของ เม่อื เปน็ มชี วี ติ ลงในของ เหลวร้อนแล้ว มนุษย์ เหลวร้อนแล้ว จึงบริโภคสัตว์ จึงบริโภคสัตว์ นนั้ นนั้ - เคยเป็นนัก - เคยเป็นนัก บ ว ช มี ศี ล ไ ม ่ บ ว ช มี ศี ล ไ ม ่ บริสุทธิ์ บรสิ ุทธ์ิ

นรกภมู ิในไตรภมู ิ-พระมาลยั : ความสัมพนั ธ์กับคมั ภรี ส์ �ำคัญทางพุทธศาสนา 87 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture ตารางที่ 3 อสุ ทุ นรกขมุ ตา่ งๆ (ตอ่ ) คมั ภรี /์ ไตรภมู ิ- พระไตรปฎิ ก พระไตรปิฎก โลกทีปกสาร เนื้อหา พระมาลัย เทวทตู สตู ร สงั กิจจชาดก - เคยให้ผู้อื่น บพุ กรรม - เคยให้ผู้อื่น - - กนิ ของเสยี จาก เมอ่ื เป็น กนิ ของเสยี จาก สัตว์ ยาพิษ มนษุ ย์ สัตว์ ยาพิษ - เหล่านิรยบาล ของเนา่ ของเนา่ จะนำ� กอ้ นเหลก็ แดงและนำ�้ ทอง เหล่านิรยบาล ทกุ ข เหล่านิรยบาล แดงกรอกใส่ จะนำ� กอ้ นเหลก็ เวทนา จะนำ� กอ้ นเหลก็ ปากสัตว์นรก แดงกรอกใส่ ของ แดงและนำ้� ทอง ให้ทุกข์ทรมาน ปากสัตว์นรก สตั วน์ รก แดงกรอกใส่ เปน็ อย่างยิง่ ใหท้ กุ ขท์ รมาน ปากสัตว์นรก เปน็ อย่างยงิ่ ใหท้ ุกข์ทรมาน เปน็ อย่างยงิ่ จากตารางท่ี 3 แสดงให้เห็นว่า อุสุทนรกขุมต่างๆ ในไตรภูมิ- พระมาลัย มีลักษณะร่วมกับคัมภีร์ทางพุทธศาสนา คือ พระไตรปิฎก สังกจิ จชาดก, เทวทตู สตู รและคัมภีรโ์ ลกบัญญตั ิ ดังนี้ 1) คถู นรก การเรยี กชอ่ื นรกในไตรภมู -ิ พระมาลยั กบั พระไตรปฎิ ก เทวทตู สตู รเหมอื นกนั คอื คถู นรก แตโ่ ลกบญั ญตั วิ า่ ปฬี กณุ ปนรก สว่ น พระไตรปฎิ ก สงั กจิ จชาดกไมป่ รากฏชอื่ ของนรก ไตรภมู ิ พระมาลยั และ พระไตรปิฎก สังกิจจชาดก กล่าวถึงลักษณะเด่นของนรกว่า นรกขุมนี้

88 ธรรมธารา วารสารวชิ าการทางพระพุทธศาสนา ปที ่ี 6 ฉบับที่ 2 (ฉบบั รวมท่ี 11) ปี 2563 เต็มไปด้วยของเน่าเสีย มีกลิ่นเหม็นร้ายแรง ส่วนพระไตรปิฎก เทวทูต สูตรและโลกบัญญัติ ว่า เต็มไปด้วยหนอนขนาดใหญ่ พิจารณาแล้ว เนอ้ื ความหมายความไปทศิ ทางเดยี วกนั คอื นรกขมุ นเี้ ตม็ ไปดว้ ยของเสยี (คถู ) และเตม็ ไปดว้ ยหนอนขนาดใหญ่ บพุ กรรมเมอ่ื เปน็ มนษุ ย์ ไตรภมู -ิ พระมาลยั และโลกบญั ญตั ิ วา่ เคยทำ� รา้ ยสตั วด์ ว้ ยการทง้ิ ลงในหลมุ เพอื่ หมายให้สัตว์นั้นตาย ซึ่งพระไตรปิฎก สังกิจจชาดก ว่า เคยฆ่ามารดา และไม่ปรากฏพระไตรปิฎก เทวทูตสูตร ส่วนการเสวยทุกขเวทนาของ สัตว์นรกน้ัน ทุกฉบับว่า สัตว์นรกถูกหนอนขนาดใหญ่เลื้อยเข้าไปใน รา่ งกาย 2) เวตรณนี ทนี รก (นรกนไ้ี มป่ รากฏในสงั กจิ จชาดก) การเรยี กชอื่ นรกในไตรภมู -ิ พระมาลยั กบั โลกบญั ญตั เิ หมอื นกนั คอื เวตรณนี ทนี รก (นรกแมน่ ำ้� หวาย) ซง่ึ พระไตรปฎิ ก เทวทตู สตู ร เรยี กนรกขมุ นว้ี า่ ขาโรท- กนทีนรก (นรกขุมนี้เต็มไปด้วยแม่น�้ำกรด)30 บุพกรรมเม่ือเป็นมนุษย์ ในไตรภูมิ-พระมาลัย และโลกบัญญัติกล่าวตรงกัน คือ เคยจับสัตว์ มีชีวิตโยนลงในของเหลวร้อน ให้ผู้อ่ืนบริโภคของเน่าเสียหรือยาพิษ เคยเป็นนักบวชมีศีลไม่บริสุทธิ์ ซ่ึงไม่ปรากฏเน้ือหาเหล่าน้ีใน พระไตรปิฎก สังกิจจชาดกและพระไตรปิฎก เทวทูตสูตร ส่วนการ เสวยทุกขเวทนาของสัตว์นรกน้ัน ทุกฉบับ (ยกเว้นพระไตรปิฎก สังกิจจชาดก) ว่า นายนิรยบาลจะน�ำก้อนเหล็กแดง (และน�้ำทองแดง พบในไตรภูมิ-พระมาลัย และพระไตรปิฎก เทวทูตสูตร) กรอกใส่ปาก สัตว์นรกใหท้ ุกข์ทรมานเป็นอย่างยง่ิ 30 พระไตรปฎิ ก เทวทูตสูตรว่า แม่น้ำ� ใหญ่ พจิ ารณาจากช่อื ของนรกแล้ว ขาโร =กล้า, แข็ง อุทก=น้�ำ, นที=แม่น�้ำ หมายถึง แม่น้�ำที่เต็มไปด้วยน้�ำท่ีกล้า หรอื แข็งหรือหมายถึง แม่น�ำ้ นำ้� กรดน่ันเอง

นรกภูมใิ นไตรภมู ิ-พระมาลยั : ความสัมพนั ธ์กับคัมภีร์สำ� คัญทางพุทธศาสนา 89 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture 2.4 ยมโลก ตง้ั อยลู่ อ้ มรอบอสุ ทุ นรก อสุ ทุ นรก 1 ขมุ จะประกอบ ด้วยยมโลกลอ้ มรอบ 10 ขุม ไตรภมู ิ-พระมาลัย กลา่ วถงึ ยมโลกจ�ำนวน ท้ังสิ้น 10 ขุม คือ 1) โลหกุมภีนรก (นรกหม้อเหล็ก) 2) สิมพลีวันนรก (นรกต้นง้ิว) 3) อสินนขนรก (สัตว์นรกมีเล็บเป็นดาบ) 4) ตัมโพทกนรก (นรกนำ�้ เหลก็ แดง) 5) อโยกลุ นรก (นรกกอ้ นเหลก็ ไฟ) 6) เมสกบพั พตนรก (นรกภูเขาใหญ่) 7) ถุสนรก (นรกแม่น�้ำแกลบไฟ) 8) สีตนทีนรก (นรก เลือดหนองเน่าเหม็น) 9) สุนักขนรก (นรกหมา) และ 10) ยันตปาสาณ (นรกแผ่นหิน) ในหัวข้อนี้ผู้เขียนจะยกตัวอย่างยมโลก 3 ขุม คือ โลหกุมภนี รก ถสุ นรก และสีตนทนี รก โดยใช้คมั ภรี ์ทางพทุ ธศาสนา คอื พระไตรปิฎก เนมิราชชาดก31 ในการศึกษา ดงั น้ี ตารางที่ 4 ยมโลก คัมภีร/์ ไตรภมู -ิ พระมาลัย พระไตรปิฎก เนมิราชชาดก เน้อื หา โลหกุมภนี รก โลหกุมภนี รก ชอื่ นรก นรกหมอ้ เหลก็ ขนาดใหญ่ นรกหมอ้ เหลก็ รอ้ น เตม็ ไปดว้ ยนำ้� ทองแดงรอ้ น ลกั ษณะเดน่ เคยเบยี ดเบยี นสมณะ เคยเบยี ดเบยี นหรอื ของนรก ด่าสมณะชีพราหมณผ์ มู้ ศี ลี ชพี ราหมณผ์ มู้ ศี ลี บพุ กรรม เมอ่ื เปน็ มนษุ ย์ 31 ข.ุ ชา. 28/541/246-273 (ไทย.มจร) โดยผ้เู ขยี นใช้เนมริ าชชาดกในการ ศึกษาเป็นหลักเพราะปรากฏเนื้อหาของยมโลกชัดเจนกว่าคัมภีร์อ่ืนๆ อีกทั้ง เนอ้ื หาเรอ่ื ง ยมโลกกิ ะ (ยมโลก) ในไตรภมู โิ ลกวนิ จิ ฉยกถาของพระยาธรรมปรชี า (แกว้ ) ยงั อ้างถึงเนมิราชชาดกอกี ด้วย

90 ธรรมธารา วารสารวชิ าการทางพระพทุ ธศาสนา ปที ่ี 6 ฉบบั ที่ 2 (ฉบับรวมที่ 11) ปี 2563 ตารางท่ี 4 ยมโลก (ตอ่ ) คัมภรี ์/ ไตรภมู -ิ พระมาลัย พระไตรปิฎก เนมิราชชาดก เน้ือหา นริ ยบาลจบั ทขี่ อ้ เทา้ สตั วน์ รกโยน หวั สตั วน์ รกทมิ่ ลงไปใน ทกุ ขเวทนา ลงไปในหมอ้ เหลก็ ขนาดใหญ่ หมอ้ เหลก็ ขนาดใหญ่ ของสตั วน์ รก ถสุ นรก นรกเตม็ ไปดว้ ยแมน่ ำ�้ และแกลบ ถุสนรก ชอ่ื นรก นรกเตม็ ไปดว้ ยแมน่ ำ้� ปะปนขา้ วเปลอื กบรสิ ทุ ธ์ิ ดว้ ย ลกั ษณะเดน่ แกลบ หนิ ดนิ ทราย แลว้ โกหก ปะปนขา้ วเปลอื กบริสุทธด์ิ ้วย ของนรก แกลบแลว้ นำ� ไปขาย แกล่ กู คา้ วา่ เปน็ ขา้ วบรสิ ทุ ธ์ิ บพุ กรรม สตั ว์นรกถกู ไฟนรกเผาและเคี้ยว สตั ว์นรกถูกไฟนรกเผาและ เมอ่ื เปน็ กินแกลบ แกลบน้ันก็ลกุ เปน็ ไฟ ดืม่ กนิ น�้ำจากแมน่ ้ำ� น�้ำนน้ั มนษุ ย์ กก็ ลายเปน็ แกลบลกุ เป็นไฟไหม้ ไหมส้ ตั วน์ รก ทกุ ขเวทนา สัตว์นรก ของสตั วน์ รก สีตนรก นรกเต็มไปดว้ ย ชอ่ื นรก สตี นรก เลอื ดหนองเน่าเหมน็ เคยฆา่ พ่อ แม่ หรือพระอรหันต์ ลกั ษณะเดน่ นรกเตม็ ไปดว้ ย ของนรก เลือดหนองเนา่ เหม็น สตั วน์ รกถกู ไฟนรกเผาและดม่ื กนิ นำ้� เลอื ด นำ้� หนองเนา่ เหมน็ บพุ กรรม เคยฆา่ พ่อ แม่ ต้องไปตก เมอ่ื เปน็ อวิจมี หานรก อุสุทนรก มนษุ ย์ แล้วจึงมาตกในสตี นรก ทกุ ขเวทนา สตั วน์ รกถกู ไฟนรกเผาและดมื่ กนิ ของสตั วน์ รก นำ�้ เลอื ด นำ�้ หนองเนา่ เหมน็

นรกภูมิในไตรภูมิ-พระมาลยั : ความสัมพันธก์ บั คมั ภีร์สำ� คญั ทางพุทธศาสนา 91 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture จากตารางที่ 4 แสดงให้เห็นว่า ยมโลกในไตรภูมิ-พระมาลัย มี ลักษณะร่วมกับคัมภีร์ทางพุทธศาสนา คือ พระไตรปิฎก เนมิราชชาดก ดงั นี้ 1) โลหกุมภีนรก นรกหม้อเหล็กร้อนขนาดใหญ่ ทั้งสองฉบับ กล่าวถึงลักษณะเด่นของนรก ว่า เป็นนรกหม้อเหล็กร้อน ซึ่งไตรภูมิ- พระมาลัย ยังให้รายละเอียดอีกว่า น�้ำร้อนในหม้อน้ันคือ น�้ำทองแดง บุพกรรมเมื่อเป็นมนุษย์ท้ังสองฉบับกล่าวตรงกัน คือ เคยกระท�ำการ ล่วงเกินนักบวชผู้ทรงศีล ส่วนการเสวยทุกขเวทนาของสัตว์นรกน้ัน ทงั้ สองฉบบั มคี วามหมายไปในทศิ ทางเดยี วกนั วา่ สตั วน์ รกจะถกู ทรมาน ด้วยการท่ิมศีรษะลงไปในหม้อเหล็กขนาดใหญ่ได้รับความทุกข์ทรมาน ยงิ่ นัก 2) ถุสนรก นรกแมน่ �ำ้ แกลบไฟ ท้งั สองฉบบั กล่าวถึงลักษณะเด่น ของนรก วา่ นรกทเ่ี ตม็ ไปดว้ ยแมน่ ำ้� ซงึ่ ไตรภมู -ิ พระมาลยั ยงั กลา่ วอกี วา่ เต็มไปด้วยแกลบ ซึ่งตรงกับช่ือของนรก คือ ถุส หมายถึง แกลบ บุพกรรมเมื่อเป็นมนุษย์ทั้งสองฉบับกล่าวตรงกัน คือ เคยปะปนข้าว เปลอื กบรสิ ทุ ธดิ์ ว้ ยสง่ิ เจอื ปนตา่ งๆ แลว้ นำ� ไปหลอกขายแกผ่ อู้ น่ื สว่ นการ เสวยทุกขเวทนาของสัตว์นรกน้ันทั้งสองฉบับ ว่า สัตว์นรกถูกไฟ นรกเผา พิจารณาแล้วเน้ือหาหลักตรงกันเกือบท้ังหมดแต่ต่างกัน เล็กน้อยคือ ไตรภูมิ-พระมาลัย ว่า สัตว์นรกเค้ียวกินแกลบ แกลบนั้น ก็ลุกเป็นไฟไหม้สัตว์นรก ซึ่งคล้ายกับในเนมิราชชาดก คือ สัตว์นรก ดื่มน�ำ้ จากแม่นำ�้ น้�ำที่ดมื่ นน้ั กลายเปน็ แกลบไฟลุกไหม้สัตว์นรก 3. สีตนรก32 นรกเลือดหนองเน่าเหม็น ทั้งสองฉบับกล่าวถึง 32 สตี นรก แปลวา่ นรกแหง่ ความหนาวเยน็ คมั ภรี โ์ ลกทปี กสาร วา่ นรกเยน็ หรือนรกน�ำ้ กรด แต่เนมิราชชาดกไม่ปรากฏเน้อื หาวา่ นรกน้ีมคี วามเย็นหรือเป็น น้ำ� กรด

92 ธรรมธารา วารสารวิชาการทางพระพทุ ธศาสนา ปที ่ี 6 ฉบบั ที่ 2 (ฉบบั รวมท่ี 11) ปี 2563 ลักษณะเด่นของนรก ว่า เป็นนรกท่ีเต็มไปด้วยเลือดหนองเน่าเหม็น บพุ กรรมเมอ่ื เปน็ มนษุ ยท์ งั้ สองฉบบั กลา่ วตรงกนั คอื เคยฆา่ บดิ า มารดา (พระไตรปฎิ ก สงั กจิ จชาดก วา่ “และพระอรหนั ต”์ ) ซง่ึ ไตรภมู -ิ พระมาลยั ยังให้รายละเอียดว่า มนุษย์ท่ีเคยท�ำกรรมเหล่าน้ี (อนันตริยกรรม 5) จะต้องไปตกในอวิจีมหานรกก่อน เม่ือพ้นกรรมจึงมาตกในสีตนรกน้ี ส่วนการเสวยทุกขเวทนาของสัตว์นรกนั้นท้ังสองฉบับกล่าวตรงกัน ว่า สัตว์นรกจะถูกไฟเผาและด่ืมกินน�้ำเลอื ดและหนองท่ีเน่าเหม็นเหลา่ น้ัน 2.5 การเปรียบเทียบอายุของสวรรค์ มนุษย์และมหานรก ไตรภูมิ-พระมาลัย พบเนื้อหาการเทียบอายุสวรรค์ฉกามาพจร มนุษย์ และมหานรก โดยใช้คัมภีร์ทางพุทธศาสนา คือ พระไตรปิฎก วิตถตุ- โปสถสตู ร33 โลกทปี กสาร34 และจกั รวาลทปี น3ี 5 ในการเปรยี บเทยี บ ดงั น้ี 33 อง.อฏฺฐก. 23/132/319-320 (ไทย.มจร) พระสูตรว่าด้วยการรักษา อุโบสถศีล (ศีล 8) มีอานิสงส์มาก และปรากฏการเทียบอายุระหว่างสวรรค์ ฉกามาพจรกับมนษุ ย์ดว้ ย 34 กรมศลิ ปากร, โลกทีปกสาร, 15-16. 35 กรมศลิ ปากร, จกั รวาลทีปนี, 198, 202.

นรกภูมใิ นไตรภมู ิ-พระมาลัย: ความสมั พนั ธก์ บั คมั ภีร์สำ� คัญทางพทุ ธศาสนา 93 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture ตารางที่ 5 การเปรยี บเทยี บอายุของสวรรค์ มนุษยแ์ ละมหานรก คัมภีร/์ ไตรภมู ิ- พระไตรปิฎก โลกทปี กสาร จกั รวาลทปี นี เนอื้ หา พระมาลยั วิตถตโุ ปสถสตู ร อายเุ ทวดาช้ัน จาตมุ หาราชกิ า อายเุ ทวดาชนั้ สวรรค์ อายเุ ทวดาช้นั 50 ปใี นมนษุ ย์ จาตมุ หาราชกิ า จาตมุ หา จาตมุ หาราชกิ า เทา่ กบั เทียบกับ ราชิกา สัญชีวนรก คอื เทียบกับ มนุษย์และ เทยี บกับ 1 วนั 1 คนื 1,000 ปนี รก สญั ชีวนรกคอื สญั ชีพนรก สัญชีพนรกคือ ในสวรรค์ 400 ปีนรก 500 ปที ิพย์ อายเุ ทวดาชน้ั ไม่ปรากฏ จาตมุ หาราชกิ า (9 ลา้ นปี มนษุ ย)์ สวรรค์ (9 ลา้ นปี มนษุ ย)์ เทา่ กบั อายเุ ทวดาชนั้ ดาวดงึ ส์ 500 ปที พิ ย์ มนษุ ยแ์ ละ อายุเทวดาชัน้ (9 ลา้ นปี มนษุ ย)์ ดาวดงึ ส์ กาฬสตุ ต ดาวดงึ ส์ เทียบกับ เทียบกับ 100 ปใี นมนษุ ย์ กาฬสุตตนรก นรก เทา่ กบั คอื 1,000 ปี กาฬสุตตนรก คือ 1,000 1 วนั 1 คนื ใน (36 ล้านปี ปีทิพย์ สวรรค์ มนุษย)์ (36 ล้านปี อายเุ ทวดาชนั้ มนุษย์) ดาวดงึ ส์ เทา่ กบั 1,000 ปที พิ ย์ (36 ลา้ นปี มนษุ ย)์

94 ธรรมธารา วารสารวิชาการทางพระพทุ ธศาสนา ปที ่ี 6 ฉบบั ที่ 2 (ฉบบั รวมท่ี 11) ปี 2563 ตารางท่ี 5 การเปรยี บเทียบอายขุ องสวรรค์ มนุษย์และมหานรก (ตอ่ ) คัมภีร์/ ไตรภมู ิ- พระไตรปิฎก โลกทีปกสาร จักรวาลทปี นี เน้ือหา พระมาลยั วติ ถตุโปสถสูตร อายเุ ทวดา อายุเทวดา สวรรค์ อายุเทวดา 200 ปใี นมนษุ ย์ ช้นั ชั้น ยามา ช้ัน เทา่ กบั ยามา ยามา มนุษย์และ ยามา สงั ฆาตนรก 1 วนั 1 คนื ใน เทียบกบั เทยี บกับ เทยี บกับ สวรรค์ สังฆาฏะนรก สังฆาตนรก สังฆาตนรก คือ 2,000 คือ 2,000 คือ 2,000 ปี อายเุ ทวดา ชนั้ ยามา เทา่ กบั ปีนรก ปีนรก สวรรค์ (144 ลา้ นปี 2,000 ปที พิ ย์ (144 ลา้ นปี ดสุ ติ มนุษย)์ อายเุ ทวดาช้ัน มนษุ ยแ์ ละ (144 ลา้ นปี ดุสติ มนษุ ย์) โรรวุ นรก อายุเทวดาช้ัน มนษุ ย)์ ดุสิต เทียบกบั อายเุ ทวดาช้ัน 400 ปใี นมนษุ ย์ โรรวุ นรก ดุสิต เทยี บกบั เทา่ กบั คือ 4,000 ชาลโรรุวนรก ปนี รก เทยี บกบั คือ 4,000 ปี 1 วนั 1 คนื โรรุวนรก ในสวรรค์ คือ 4,000 (576 ลา้ นปี อายเุ ทวดา ปีนรก มนษุ ย)์ ชน้ั ดสุ ติ เทา่ กบั 4,000 ปที พิ ย์ (576 ล้านปี (576 ลา้ นปี มนษุ ย์) มนษุ ย)์

นรกภมู ิในไตรภูม-ิ พระมาลัย: ความสัมพนั ธ์กับคมั ภรี ์สำ� คญั ทางพทุ ธศาสนา 95 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture ตารางท่ี 5 การเปรยี บเทยี บอายุของสวรรค์ มนษุ ย์และมหานรก (ตอ่ ) คัมภรี /์ ไตรภมู ิ- พระไตรปิฎก โลกทปี กสาร จกั รวาลทีปนี เน้อื หา พระมาลัย วติ ถตุโปสถสตู ร อายเุ ทวดาชน้ั อายุเทวดาชัน้ สวรรค์ อายเุ ทวดาชัน้ 800 ปใี นมนษุ ย์ นิมมานนรดี นมิ มานนรดี นมิ มานนรดี นิมมานนรดี เทา่ กบั เทียบกบั เทียบกบั มนุษย์และ เทยี บกบั ธูม มหาโรรุวนรก มหาโรรวุ นรก มหาโรรุวน โรรวุ นรก คือ 1 วนั 1 คนื ใน 8,000 ปี สวรรค์ คือ คอื รก 8,000 ปนี รก 8,000 ปนี รก อายเุ ทวดาชนั้ สวรรค์ (2,304 ล้านปี นมิ มานนรดี อายเุ ทวดาชัน้ (2,304 ปรนมิ มติ - มนษุ ย)์ เทา่ กบั 8,000 ปี ปรนิมมิตว- ล้านปีมนษุ ย์) วสวสั ตี อายุเทวดาช้นั มนษุ ยแ์ ละ อายุเทวดาช้ัน ทพิ ย์ สวสั ดี ปรนมิ มติ ว- ดาบนรก ปรนิมมติ ว- (2,304 ลา้ นปี เทียบกบั ดาปนรก คือ สวัสดี สวัสดี มนษุ ย)์ 16,000 ปีนรก เทยี บกับ เทยี บกับ ดาปนรก คอื ดาปนรก 1,600 ปใี น 16,000 ปนี รก คอื 16,000 ปี มนษุ ยเ์ ทา่ กบั 1 วนั 1 คนื ใน (9,216 (9,216 ลา้ นปี สวรรค์ อายุ ล้านปีมนุษย์) มนุษย)์ เทวดาชนั้ ปรนมิ มติ วสวสั ดี เทา่ กบั 16,000 ปที พิ ย์ (9,216 ลา้ นปี มนษุ ย)์

96 ธรรมธารา วารสารวชิ าการทางพระพุทธศาสนา ปที ี่ 6 ฉบบั ท่ี 2 (ฉบบั รวมท่ี 11) ปี 2563 จากตารางที่ 5 แสดงให้เห็นว่า การเปรียบเทียบอายุของสวรรค์ มนุษย์และมหานรก ในไตรภูมิ-พระมาลัย มีลักษณะร่วมกับคัมภีร์ทาง พทุ ธศาสนา คอื พระไตรปฎิ ก วติ ถตโุ ปสถสตู ร โลกทปี กสารและจกั รวาล ทปี นี ดังนี้ 1) อายขุ องเทวดาสวรรคช์ นั้ จาตมุ หาราชกิ า มนษุ ยแ์ ละสญั ชพี - นรก ในไตรภูมิ-พระมาลัย กล่าวตรงกันกับพระไตรปิฎก วิตถตุโปสถ- สตู ร คอื 500 ปที พิ ย์ หรอื 9 ลา้ นปมี นษุ ย3์ 6 (จกั รวาลทปี นกี ลา่ วถงึ เทยี บ เป็นเวลามนุษย์ตรงกัน คือ 9 ล้านปีมนุษย์) อีกท้ังไตรภูมิพระมาลัย โลกทีปกสาร และจักรวาลทีปนี มีการเทียบอายุเทวดาช้ันจาตุมหารา- ชกิ ากบั สตั วน์ รกในสญั ชพี นรก แตต่ า่ งกนั ทไี่ ตรภมู -ิ พระมาลยั วา่ เทวดา มีอายุขัย 500 ปีทิพย์ แต่โลกทีปกสารเทียบอายุขัยเทวดา ว่า เท่ากับ 1,000 ปีนรก และจักรวาลทีปนี ว่า เท่ากับ 400 ปีนรก อีกท้ังโลก- ทีปกสารไมป่ รากฏการค�ำนวณเวลาเป็นปีมนษุ ย์ 2) อายุของเทวดาสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ มนุษย์และกาฬสุตตนรก ในไตรภมู -ิ พระมาลยั กลา่ วตรงกนั กบั พระไตรปฎิ ก วติ ถตโุ ปสถสตู รและ จกั รวาลทีปนี คือ 1,000 ปี หรือ 36 ล้านปมี นษุ ย์ ซงึ่ ไมป่ รากฏเนอื้ หานี้ ในโลกทีปกสาร อีกทั้งไตรภูมิ-พระมาลัย และจักรวาลทีปนีมีการเทียบ อายเุ ทวดาชน้ั ดาวดงึ สก์ บั สตั วน์ รกในกาฬสตุ ตนรก แตต่ า่ งกนั ทไ่ี ตรภมู -ิ พระมาลัย ว่าเทวดามีอายุขัย 1,000 ปีทิพย์ แต่จักรวาลทีปนีเทียบ อายุขัยเทวดากับกาฬสตุ ตนรก ว่า เทา่ กบั 1,000 ปีนรก 36 พระไตรปิฎก วติ ถตุโปสถสตู ร ว่า 50 ปีในมนุษยเ์ ป็น 1 วัน 1 คนื (ของ สวรรค์) 30 วันเปน็ 1 เดือน 12 เดือนเป็น 1 ปี (12×30 ดังนัน้ 1 ปีจึงมี 360 วัน) จึงเทา่ กบั (50 ปมี นษุ ย์ × 360 วันสวรรค์) × 500 ปีทพิ ย์ในสวรรค์จงึ เท่ากับ 9 ล้านปีมนุษย์ (ค่าประมาณการ ไม่นับเศษ 5 หรือ 6 วันในแต่ละปี) (อง.อฏฺฐก. 23/132/319 (ไทย.มจร))

นรกภมู ใิ นไตรภูมิ-พระมาลัย: ความสมั พนั ธ์กับคัมภรี ์ส�ำคญั ทางพุทธศาสนา 97 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture 3) อายุของเทวดาสวรรค์ชั้นยามา มนุษย์และสังฆาตนรก พจิ ารณาแลว้ ทกุ ฉบบั กลา่ วตรงกนั คอื 2,000 ปี (ทพิ ยแ์ ละนรก) หรอื 144 ล้านปีมนุษย์ (ยกเว้นโลกทีปกสาร) อีกท้ังไตรภูมิ-พระมาลัย โลกทีปก- สารและจักรวาลทีปนีมีการเทียบอายุเทวดากับสัตว์นรกในสังฆาตนรก คือ 2,000 ปี (ทิพย์และนรก) 4) อายขุ องเทวดาสวรรคช์ นั้ ดสุ ติ มนษุ ยแ์ ละโรรวุ นรก พจิ ารณา แล้วทุกฉบับกล่าวตรงกัน คือ 4,000 ปี (ทิพย์และนรก) หรือ 576 ล้าน ปีมนุษย์ (ยกเว้นโลกทีปกสาร) อีกท้ังไตรภูมิ-พระมาลัย โลกทีปกสาร และจกั รวาลทปี นมี กี ารเทยี บอายเุ ทวดาชน้ั ดสุ ติ กบั สตั วน์ รกในโรรวุ นรก (ไตรภูมิ-พระมาลัย ว่า ชาลโรรุวนรก) คือ 4,000 ปี (ทิพย์และนรก) พจิ ารณาแล้วเนอื้ หาส่วนใหญ่ตรงกนั เกอื บทงั้ หมด 5) อายุของเทวดาสวรรค์ช้ันนิมมานนรดี มนุษย์และมหาโร- รุวนรก พิจารณาแล้วทุกฉบับกลา่ วตรงกนั คือ 8,000 ปี (ทพิ ย์และนรก) หรอื 2,304 ลา้ นปมี นษุ ย์ (ยกเวน้ โลกทปี กสาร) ซง่ึ ไมป่ รากฏในโลกทปี ก- สารและโลกบญั ญตั ิ อกี ทง้ั ไตรภมู -ิ พระมาลยั โลกทปี กสารและจกั รวาล- ทปี นมี กี ารเทยี บอายเุ ทวดาชนั้ นมิ มานนรดกี บั สตั วน์ รกในมหาโรรวุ นรก (ไตรภูมิ-พระมาลยั ว่า ธมู โรรุวนรก) คือ 8,000 ปี (ทพิ ยแ์ ละนรก) 6) อายุของเทวดาสวรรค์ช้ันปรนิมมิตวสวัสดี มนุษย์และ ดาบนรก พิจารณาแล้วทุกฉบับกล่าวตรงกัน คือ 16,000 ปี (ทิพย์และ นรก) หรือ 9,216 ล้านปีมนุษย์ (ยกเว้นโลกทีปกสาร) อีกทั้งไตรภูมิ- พระมาลยั โลกทปี กสารและจกั รวาลทปี นมี กี ารเทยี บอายเุ ทวดากบั สตั ว์ นรกในดาบนรกด้วย คอื 16,000 ปี (ทพิ ย์และนรก)

98 ธรรมธารา วารสารวชิ าการทางพระพทุ ธศาสนา ปที ี่ 6 ฉบับท่ี 2 (ฉบบั รวมที่ 11) ปี 2563 3. บทสรปุ จากการศึกษาเปรียบเทียบเน้ือหาเรื่องนรกภูมิในไตรภูมิ- พระมาลัย กบั คมั ภีร์สำ� คญั ทางพุทธศาสนาฉบบั ต่างๆ แล้ว พบวา่ 1. ไตรภูมิ-พระมาลัย พบเน้ือหาเร่ือง การพรรณนาถึงสภาพ ของมหานรกและชื่อของนรกขุมต่างๆ มีลักษณะของเน้ือหาร่วมกับ พระไตรปิฎก เทวทูตสูตร, สังกิจจชาดก และคัมภีร์โลกทีปกสาร คือ เรอ่ื งการพรรณนาถงึ สนั ฐานของนรก ตลอดจนชอ่ื ของมหานรกขมุ ตา่ งๆ แตต่ า่ งกนั ทรี่ ายละเอยี ดปลกี ยอ่ ย โดย ไตรภมู -ิ พระมาลยั ไมป่ รากฏมหา- โรรวุ นรกและมหาตาปนรก แตก่ ลบั พบโรรวุ นรก 2 ขมุ คอื ชาลโรรวุ นรก (นรกดอกบวั เหลก็ แดง) และธมู โรรวุ นรก (นรกควนั ) ซง่ึ นา่ จะเปน็ นรกขมุ ยอ่ ยของโรรุวนรกและทสี่ ำ� คัญนรกทั้ง 2 ขุมมชี ่อื เหมอื นกับโรรวุ นรกใน คัมภรี ไ์ ตรภูมิโลกวนิ ิจฉยกถาของพระยาธรรมปรีชา (แก้ว) 2. ไตรภมู -ิ พระมาลยั พบเนอื้ หาเรอื่ ง มหานรกขมุ ตา่ งๆ บพุ กรรม และการเสวยทุกขเวทนาของสัตว์นรก (จากตัวอย่าง 3 ขุม) มีลักษณะ ของเนอื้ หารว่ มกบั คมั ภรี โ์ ลกทปี กสารและโลกบญั ญตั ิ คอื การพรรณนา ถงึ สญั ชพี นรก สงั ฆาตนรกและมหาอวจิ นี รก ในเรอื่ งของชอ่ื นรก ลกั ษณะ เด่นของนรก บุพกรรมเม่ือคร้ังเป็นมนุษย์และทุกขเวทนาของสัตว์นรก แตอ่ าจต่างกันทร่ี ายละเอยี ดปลีกยอ่ ยในบางขุม 3. ไตรภูมิ-พระมาลัย พบเน้ือหาเรื่อง อุสุทนรก (นรกบ่าว) (ตวั อยา่ ง 2 ขมุ ) มลี กั ษณะของเนอ้ื หารว่ มกบั พระไตรปฎิ ก สงั กจิ จชาดก, เทวทตู สตู ร และคมั ภรี โ์ ลกบญั ญตั ิ คอื การพรรณนาถงึ คถู นรก (นรกของ เน่าเสีย) (เฉพาะสังกิจจชาดก) และเวตรณีนทีนรก (นรกแม่น้�ำหวาย) ทง้ั ชอื่ นรก ลกั ษณะเดน่ ของนรก บพุ กรรมเมอื่ เปน็ มนษุ ย์ และทกุ ขเวทนา

นรกภมู ิในไตรภูมิ-พระมาลัย: ความสัมพนั ธก์ ับคัมภีรส์ �ำคัญทางพุทธศาสนา 99 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture ของสัตว์นรก แต่อาจต่างกันในส่วนของรายละเอียดปลีกย่อย เช่น ช่อื ของนรก บพุ กรรมเมือ่ เปน็ มนุษย์ เป็นตน้ 4. ไตรภูมิ-พระมาลัย พบเนื้อหาเร่ือง ยมโลก (ตัวอย่าง 3 ขุม) มลี กั ษณะของเนอื้ หารว่ มกบั พระไตรปฎิ ก เนมริ าชชาดก คอื การพรรณ นาถึงโลหกุมภีนรก (นรกหม้อเหล็กแดง) ถุสนรก (นรกแกลบไฟ) และ สีตนทีนรก (นรกเลือดหนองเน่าเหม็น) ในเรื่องของช่ือนรก ลักษณะ เด่นของนรก บุพกรรมเมื่อเป็นมนุษย์ และทุกขเวทนาของสัตว์นรก รายละเอียดทุกอย่างตรงกันเกือบทั้งหมดยกเว้นรายละเอียดปลีกย่อย บางเรื่องเทา่ นัน้ 5. ไตรภูมิ-พระมาลัย พบเนื้อหาเรื่อง การเปรียบเทียบอายุ ของสวรรค์ มนุษย์และมหานรกมีลักษณะของเน้ือหาร่วมกับพระ ไตรปิฎก วิตถตุโปสถสูตร คัมภีร์โลกทีปกสารและจักรวาลทีปนี คือ การเปรียบเทียบเวลาในสวรรค์ฉกามาพจร มนุษย์และมหานรก โดยใช้ อายุเทวดาในสวรรค์หรืออายุของนรกเป็นแนวเทียบ คือ ปีทิพย์ใน สวรรค์และปีนรก เร่ิมต้ังแต่สวรรค์ชั้นจาตุมหาราชิกาถึงปรนิมมิตว- สวสั ตี ซงึ่ พบความแตกตา่ งในเรอื่ งของตวั เลขเฉพาะชน้ั จาตมุ หาราชกิ า และดาวดึงส์เท่าน้ัน แต่ส่วนใหญ่มีเนื้อหาและตัวเลขจ�ำนวนปีที่ ตรงกันทกุ ประการ ลักษณะร่วมของเน้ือหาทั้ง 5 เร่ืองเหล่านี้แสดงให้เห็นถึงความ สัมพันธ์ระหว่างไตรภูมิ-พระมาลัยกับคัมภีร์ส�ำคัญทางพุทธศาสนา ฉบับต่างๆ อย่างชัดเจน อีกทั้งในไตรภูมิ-พระมาลัยน้ียังมีเนื้อหาอีก หลายตอนท่ีมีลักษณะคล้ายคลึงกันกับคัมภีร์ส�ำคัญทางพุทธศาสนา และยังไม่มีผู้ใดท�ำการศึกษา เช่น เหตุการณ์สู้รบกันระหว่างพระอินทร์ กับอสูรที่เรียกว่า เทวาสุรสงคราม การกล่าวถึงพญานาคต่างๆ คือ

100 ธรรมธารา วารสารวิชาการทางพระพุทธศาสนา ปที ี่ 6 ฉบบั ที่ 2 (ฉบับรวมท่ี 11) ปี 2563 กญั หาโคตมนาคราช ฉพั พญาปตุ ตนาคราช เอราปถนาคราชและวริ ปู กั ข- หกนาคราช โดยหากมีการศึกษาเนื้อหาเหล่านี้กับคัมภีร์ส�ำคัญทาง พทุ ธศาสนา จะทำ� ใหก้ ารศกึ ษาเกยี่ วกบั ไตรภมู -ิ พระมาลยั มคี วามชดั เจน และกวา้ งขวางเพิม่ มากยิ่งขนึ้ ดังน้ันไตรภูมิ-พระมาลัย จึงเป็นวรรณกรรมโลกศาสตร์ทาง พระพุทธศาสนาสมัยอยุธยาท่ีส�ำคัญเนื่องจากแสดงให้เห็นถึงลักษณะ ร่วมด้านเน้ือหากับคัมภีร์ส�ำคัญทางพุทธศาสนา คือ พระไตรปิฎก ฉบับต่างๆ คัมภีร์โลกทีปกสาร คัมภีร์โลกบัญญัติและคัมภีร์จักรวาล- ทีปนีอย่างชัดเจน อีกท้ังยังแสดงให้เห็นว่าผู้แต่งไตรภูมิ-พระมาลัย ฉบบั นนี้ า่ จะเปน็ ผทู้ ที่ รงความรใู้ นไพระไตรปฎิ กและคมั ภรี ช์ น้ั รองตา่ งๆ ในทางพระพทุ ธศาสนาเปน็ อยา่ งดี ไตรภมู -ิ พระมาลยั จงึ เปน็ วรรณกรรม สมยั อยธุ ยาท่คี วรค่าแกก่ ารศกึ ษาเป็นอย่างยิ่ง

นรกภมู ใิ นไตรภมู -ิ พระมาลยั : ความสัมพนั ธก์ บั คัมภรี ์ส�ำคัญทางพทุ ธศาสนา 101 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture บรรณานุกรม • ภาษาไทย 1. คมั ภรี ์ มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. พระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬา- ลงกรณราชวทิ ยาลยั . กรงุ เทพมหานคร: อัมรินทรพ์ รน้ิ ติง้ แอนด์ พับลชิ ช่งิ ., 2549. 2. หนังสอื กรมศิลปากร. จักรวาลทีปนี. กรุงเทพมหานคร: หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร,2523. ___________. ไตรภมู เิ อกสารจากหอสมดุ แหง่ ชาติกรุงปารสี . กรุงเทพ- มหานคร:กรมศิลปากร, 2554. ___________. โลกทีปกสาร. กรุงเทพมหานคร: หอสมุดแห่งชาติ กรม ศลิ ปากร, 2529. ___________. โลกบัญญัติ. กรุงเทพมหานคร: หอสมุดแห่งชาติ กรม ศิลปากร, 2528. พระยาธรรมปรีชา (แก้ว). ไตรภูมิโลกวินิจฉยกถา ฉบับท่ี 2 (ไตรภูมิ ฉบบั หลวง) เลม่ 2. กรงุ เทพมหานคร: กรมศิลปากร, 2520. สำ� นกั นายกรัฐมนตรี. สมุดภาพไตรภมู ิสมยั กรงุ ธนบุรี เลขท่ี 10 เลม่ 2. กรงุ เทพมหานคร: กรมศิลปากร, 2542.

102 ธรรมธารา วารสารวชิ าการทางพระพทุ ธศาสนา ปที ่ี 6 ฉบับที่ 2 (ฉบบั รวมท่ี 11) ปี 2563 3. วารสาร ภัครพล แสงเงิน. “คติพระพุทธเจ้า 5 พระองค์ในไตรภูมิฉบับ หอสมดุ แหง่ ชาตกิ รงุ ปารีส,” วารสารรมยสาร ปีที่ 15, ฉบบั ที่ 2, (พฤษภาคม-สิงหาคม 2560): 125-136. _______________. “จากอวสานถงึ เรมิ่ ใหม:่ ยคุ พระศรอี ารยิ เมตไตรยใน ไตรภูมิฉบับหอสมุดแห่งชาติกรุงปารีส,” วารสารไทยศึกษา ปีท่ี 12, ฉบับท่ี 2, (กรกฎาคม-ธนั วาคม 2559): 1-15. _______________. “ลกั ษณะสำ� คญั ของพระมาไลยฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาติ กรุงปารีส,” วารสารมนุษยศาสตร์วิชาการ ปีท่ี 26, ฉบับท่ี 2, (กรกฎาคม-ธันวาคม 2562): 285-315. 4. วทิ ยานพิ นธ์ ณพล พรประศาสน์สขุ . “จารึกและเอกสารไทยสมัยอยุธยา: การศกึ ษา เชงิ อกั ขรวทิ ยา.” วทิ ยานพิ นธป์ รญิ ญามหาบณั ฑติ , มหาวทิ ยาลยั ศลิ ปากร, 2559. ภัครพล แสงเงิน. “ไตรภูมิฉบับหอสมุดแห่งชาติกรุงปารีส: การ ศึกษาเชิงวิเคราะห์.” วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร,์ 2557. 5. ข้อมูลออนไลน์ เวบ็ ไซตท์ นี วิ ส.์ “นรกภมู จิ ากสมดุ ภาพไตรภมู สิ มยั กรงุ ธนบรุ .ี ” สบื คน้ เมอ่ื 20 มกราคม 2563. https://www.tnews.co.th/religion/307213.

นรกภมู ิในไตรภูม-ิ พระมาลยั : ความสมั พนั ธ์กับคัมภีร์ส�ำคญั ทางพุทธศาสนา 103 Narokbhūm in Traibhūm-Phramalai: A text significantly related to Buddhist scripture