Kompetensi Dasar (KD) Indikator Pencapaian Kompetensi (IPK) Menyajikan dan menampilkan gaya Bahasa dan menjelaskan 3.5.1 Menganalisis bagian-bagian kruna dari Kruna Dwi Lingga dalam dwi lingga pada teks wacana 3.5 berbahasa melalui kata. berbahasa Bali. 3.5.2 Mengkategorikan kruna dwi lingga berdasarkan jenisnya. Memiliki kemampuan 4.5.1 Membuat kalimat dengan menyusun kalimat dengan menggunakan kruna dwi lingga. menggunakan kruna dwi 4.5 lingga dalam bahasa Bali. Melalui model pembelajaran Problem Based Learning (PBL) dan diskusi kelompok siswa mampu menganalisis dan mengkategorikan jenis-jenis kruna dwi lingga yang terdapat pada wacana singkat berbahasa Bali serta mampu membuat kalimat dengan menggunakan kruna dwi lingga dengan baik dan benar. 2
1. KD dan IPK ………………………………………………………………….. 2 2. Daftar Isi ……………………………………………………………………... 3 3. Artos Wangun Kruna …...……..………………...…………………………… 4 4. Soroh Wangun Kruna …..…………………………………………………… 4 4.1 Kruna Basa Bali Nganutin Wewangsannyane (Kedudukannya)……….… 4 4.2 Kruna Basa Bali Manut Wangunnyané …………………...……………… 8 5. Wacana Singkat …………....……………………………………………… 14 6. Latihan Soal Kruna Lingga……………………..........……………………….. 15 7. Wacana Singkat ................................................................................................. 16 8. Latihan Soal Kruna Kria Lumaksana lan Linaksana .....…………......……….. 17 9. Daftar Pustaka …………………………………………..........…………...….. 18 3
Wangun kruna basa bali, yening rereh ring Basa Indonesia punika maarti bentuk kata. Raris, kruna inggih punika kecap pinih alit sane kantun madue arti. Kruna punika kawangun antuk aksara suara lan aksara wianjana. Dadosne, wangun kruna inggih punika, kecap sane kawangun antuk aksara suara lan aksara wianjana sane sampun madue arti. Mabinaan sareng lengkara, inggih punika kecap sane kawangun antuk kruna-kruna, madue unteng sane dados tetuekipun. A. KRUNA BASA BALI NGANUTIN WEWANGSANNYANE (kedudukannya) Manut ring wewangsannyane ipun kekepah dados solas (11) soroh inggih punika: 1. Kruna Aran (kata benda) Kruna Aran Sekala (Kata Benda Kongkrit) 4
Conto: Meja Tas Kruna Aran Niskala (Kata Benda Abstrak) Conto: Keneh Angin 2. Kruna Kria (Kata Kerja) Kruna kria inggih punika kruna sané keanggén nikayang paindikan parilaksana, kéwarsa, manggihin, utawi paindikan dinamis liyané. Sajeroning tata lengkara, kruna kria manados linging. Kruna kria kakepah dados kalih soroh inggih punika: Kruna Kria Lumaksana (kata kerja aktif) Conto: Majalan Nulis Kruna Kria Linaksana (kata kerja pasif) Conto: Tendanga Kajagur 3. Kruna Kahanan (Kata Sifat) 5
Conto: Jegeg Bagus 4. Kruna Wilangan (Kata Bilangan) Kruna Wilangan Undagan (Tingkatan) Conto: sa, dua, telu, papat, lima, nenem, msl. Kruna Wilangan Pahan (Pecahan) Conto: tenga, seprapat, msl. Kruna Wilangan gebogan (Jumlah) Conto: Karo belah Telung Benang Kruna Wilangan Pepasten Conto: Biu Aijas Sandal Apasang Kruna Wilangan Tan Janten Conto: Bedik Liu 6
5. Kruna Wawastan (Kata Sandang) Conto: I, Ni, Sang, Hyan, msl. 6. Kruna Pangarep (Kata Depan) Conto: di, ka, ba, I, ring, ri 7. Kruna Panyambung/Pangiket (Kata Sambung) Conto: Krana, yadiapin, wireh, msl. 8. Kruna Paneges Conto: ya, ja, sih,ke, te 9. Kruna Pangentos (Kata Ganti) Pangentos Jatma ka pertama (Kata ganti orang pertama) Conto: iang, tiang, icang Pangentos Jatma kaping kalih (Kata ganti orang kedua) Conto: Cai, Ragane Pangentos Jatma kaping tiga (Kata ganti orang ketiga) Conto: ia, dane, ipun, ida 10. Kruna Panguuh (Kata Seru) Conto: aduh, arah,beh, ah, ih, msl. 11. Kruna Keterangan Keterangan Genah (Tempat) Conto: Sekolah Peken Keterangan Galah (Waktu) 7
Conto: Sanja Tengai B. KRUNA BASA BALI MANUT WANGUNNYANÉ (bentuknya) Manut wangunnyane kruna-kruna basa Baliné kapalih dados lelima, inggih punika: 1. Kruna Lingga Sajeroning bahasa Indonesia, kruna lingga puniki kabaos kata dasar, inggih punika kruna-kruna basa Baliné sané durung polih wewehan napi-napi. Kruna lingga puniki kapalih dados limang soroh: Kruna lingga awanda Conto: Tas jam Kruna lingga kalih wanda Conto: meja Sandal Kruna lingga tigang wanda 8
Conto: Jendela Sepatu Kruna lingga petang wanda Conto: Pakupipit Liligundi Kruna lingga limang wanda Conto: Tamulilingan Katiwawalan 2. Kruna Tiron Kruna Tiron inggih punika kruna-kruna basa Baliné sané sampun polih wewehan, inggian marupa pangater, pangiring, seselan, miwah angkep-angkepan-nyane. Ring bahasa Indonesia mawasta kata jadian, kata berafiks, utawi kata berimbuhan. Kruna tiron mapangater Conto : majalan, kakawin, prasida, swabhawa, pakayun, sakadi, susila, kumanyama, parisolah, parajana, durjana, msl. Kruna tiron mapangiring Conto: ajaka, adiné, biuné, jemakang, ajakin, dajanan, bajunin, rauhin, tiuké, méménné, dadongnyané, msl. Kruna tiron maseselan 9
Conto: telapak, sumaur, sinurat, gerigi, umatur, msl. Kruna tiron jangkep Conto: kabudayan, pakayunan, sinarengan, panyumpenan, kanampekin, pasemetonan, msl. 3. Kruna Polah Kruna polah inggih punika kruna-kruna sané kapolahang utawi kruna tetiron sané polih pangater anusuara (ny-, m-, n-, ng-). Kruna polah talawia (sane nganggen ny-) Kruna sane mapangawit (c, j, s) pacang dados (ny-) Conto : Sepak kapolahang dados nyepak Cegut kapolahang dadi nyegut Jagur kapolahang dadi nyagur Kruna polah Ostia (sane nganggen m-) Kruna sane mapangawit (p,b) pacang dados – (m-) Conto : Pakpak kapolahang dadi makpak Bisbis kapolahang dadi misbis Kruna Polah Dantia (sane nganggen n-) Kruna sane mapangawit (d,t) pacang dados – (n-) Conto : Dingeh kapolahang dadi ningeh Tulis kapolahang dadi nulis Kruna Polah Kantia (sane nganggen ng-) Kruna sane mapangawit (g, k) pacang dados –(ng-) Conto: Gagas kapolahang dadi ngagas Kajang kapolahang dadi ngajang Kruna sane mapangawit suara (a, i, u, e, o) dados – (ng-) Conto : Alih kapolahang dadi ngalih Idih kapolahang dadi ngidih 10
4. Kruna Satma Inggih punika angkepan kalih kruna utawi lintang sané suksman ipun asiki. Kruna Satma mawit saking kruna (sa + Atma) sané madrué pangertian pinaka “kata senyawa utawi kata majemuk”. Kruna Satma punika kapalih dados kalih soroh , inggih punika: Kruna Satma Papadan (Kata Majemuk Setara) Inggih punika kruna-kruna sane ngawangun kruna satma punika madrué kadudukan setara, nénten saling nyinahang. Kruna Satma papadan kapalih malih dados kalih soroh inggih punika: - Kruna Satma Papadan Matungkalik Conto: Meme Bapa Luh muani - Kruna Satma Papadan Ngerasang Arti Conto: Barang biing Selem denges Kruna Satma Tan Papadan (kata majemuk tidak setara) Inggih punika: silih sinunggil kruna punika marupa katerangan. Conto: Gula batu Kacang lindung 11
5. Kruna Dwi Lingga Kruna dwi lingga inggih punika kruna lingga sané kaping kalihang. Wangun ipun matiosan, sekadi ring sor: Kruna Sama Lingga, Kruna lingga sané kaping kalihin, Conto: Tua-tua Gede- gede Kruna Samatra Lingga, Kruna lingga sané kaping kalihin nanging silih tunggil kruna nyane mauwah ucapannyane. Conto: Tolah-tolih Sledat-sledet Kruna Dwi Maya Lingga, Kruna lingga sané kaucap ping kalih wau madué artos utawi arti, yéning kaucap wantah apisan kruna punika nenten madué teges utawi arti. Conto: Kupu-kupu Pici-pici Kruna Dwi Purwa, Kruna dwi purwa inggih punika kruna lingga sané kecapne ring ajeng kaping kalihang. 12
Conto: Sesate Sesari Kruna Dwi Sesana, Kruna dwi sesana inggih punika kruna lingga sané kecape ring ungkur kaping kalihang tur satata kadulurin antuk pangater [pa-]. Conto: Paketeltel Pakeberber 13
Indayang wacen wacana ring sor! Mabalih Pentas Budaya Dugas dina redite Luh Ayu sareng meme bapane malali ka Puputan. Luh Ayu ningalin ada bebalihan pentas budaya. Di kalangane liu ada sesolahan tari-tarian. Cerik-cerike ada ane ngigelang tari kupu-kupu tarum. Ada masih ane ngigelang igelan kidang kencana. Igelanne luung pesan sawireh praginane misi kecag-kecog. Praginane ane bajang-bajang ngigelang tari Cendrawasih nyinayang kadi kedis cendrawasihe ane pakeberber ring kalanganne. Pinaka panguntat ada bebalihan dolanan ane baud-baud pesan. Dolananne punika ngaenang anake ane cenik-cenik, bajang-bajang, tur ane kelih-kelih makejang kedek kaóþi jangkak-jongkok. Dimulihne makejang panontone pakenyirnyir ngortaang penarine. 14
Soal Latihan 1. Indayang rereh kruna dwi lingga ring wacana ba duur! 2. Indayang makarya lengkara sané madaging kruna dwi lingga sakadi ring sor puniki! a. Omang-Omang b. Sesari c. Paceburbur d. Tundak-tundik e. Bagus-bagus 15
Indayang wacen wacana ring sor! MABERSIH DI HALAMAN SEKOLAH Dina Saniscara para sisyane mabersih-bersih. Sisyane nyampatang leluu di halaman sekolahe. Leluu ane sampata teken sisyane liu pesan. Gurune makejang milu nuduk luu. Sisyane masih ngabut padang ane ada di halaman. Padange abuta aji lima teken sisyane. Sasubanne suud nyampat, sisyane nyaup leluu aji serok. Serok ane anggona teken sisya lakarne aji seng. Disubane pada bersih, para sisya nyiam entik-entikan ane ada di halaman sekolahe. Entik-entikanne siama teken sisyane apang tusing mati. Di sekolahe liu ada entik-entikan bunga mawa, bunga jepun, lan bunga cepaka. Entik-entikanne siama teken sisyane sabilang semengan. Makejang sisyane jemet mabersih-bersih. 16
Soal Latihan: 1. Indayang rerehang conto kruna kria lumaksana lan linaksana ring wacana ba duur! 2. Indayang karyanin lengkara madaging kruna kria lumaksana lan linaksana soang-soang dadua! 17
DAFTAR PUSTAKA https://malajahmabasabali.blogspot.com/2017/08/wewangsan-kruna.html https://sekarringidep.blogspot.com/2016/10/wangun-kruna-basa-bali.html https://tugaskusmk1.blogspot.com/2018/09/wangsa-kruna.html 18
19
Search
Read the Text Version
- 1 - 19
Pages: