การผลิตอาหารข้นสำหรับแพะพันธุ์แบล็คเบงกอล

ค�ำนำ� คู่มือการผลิตอาหารข้นส�ำหรับแพะพันธุ์แบล็คเบงกอล ฉบับนี้ จัดท�ำขึ้น เพื่อเป็นแนวทางในการผลิตอาหารส�ำหรับแพะพันธุ์แบล็คเบงกอลไว้ใช้เอง เพ่ือเป็น หนทางหน่ึงในการลดต้นทนุ การผลิต ประกอบด้วย ข้อมูลความเปน็ มา ลักษณะทั่วไป ของแพะพันธ์แุ บลค็ เบงกอล สารอาหารสำ� หรบั แพะพันธแ์ุ บล็คเบงกอล ความต้องการ สารอาหารของแพะพนั ธแ์ุ บล็คเบงกอลระยะตา่ งๆ ชนดิ อาหารข้น วัตถุดบิ อาหารสตั ว์ สำ� หรบั ทำ� อาหารขน้ สตู รอาหารขน้ การผลติ อาหารขน้ และผลตอบแทนทางเศรษฐกจิ ของการเล้ยี งแพะพนั ธุ์แบลค็ เบงกอล ศนู ยศ์ กึ ษาการพฒั นาพกิ ลุ ทองฯ หวงั เปน็ อยา่ งยง่ิ วา่ “คมู่ อื การผลติ อาหารขน้ ส�ำหรับแพะพันธุ์แบล็คเบงกอล” ฉบับนี้ จะเป็นประโยชน์ส�ำหรับเกษตรกร นักเรียน และผู้ท่ีสนใจท่ัวไปสามารถใช้เป็นแนวทางในการผลิตอาหารข้นส�ำหรับแพะพันธุ์ แบล็คเบงกอลเพ่ือเป็นหนทางหน่ึงในการลดตน้ ทนุ การผลิต ศนู ย์ศกึ ษาการพฒั นาพกิ ลุ ทองฯ กรกฎาคม 2564 คู่มือการใช้ประโยชนป์ าล์มสาคู 1

สารบัญ เรอ่ื ง หนา้ 1. บทนำ� 1 2. แพะพันธแุ์ บลค็ เบงกอล 3 3. อาหารข้น 8 4. การผลิตอาหารขน้ 12 5. ตน้ ทนุ การผลติ อาหารข้นสำ� หรับแพะพันธุ์แบลค็ เบงกอล 20 6. เอกสารอา้ งองิ 21 2 คู่มือการใช้ประโยชน์ปาลม์ สาคู

1. บทน�ำ ค่มู ือการผลิตอาหารขน้ สำ� หรบั แพะพนั ธุ์แบลค็ เบงกอล “แพะพนั ธแ์ุ บลค็ เบงกอล” เปน็ แพะเนอื้ มถี น่ิ กำ� เนดิ อยใู่ นประเทศอนิ เดยี และบงั คลาเทศ กรมปศสุ ตั วไ์ ดร้ บั พระราชทานจากสมเดจ็ พระกนษิ ฐาธริ าชเจา้ กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เพื่อน�ำมาเลี้ยงและ ขยายพันธุ์ส่งต่อให้หน่วยงานในสังกัด และขยายพันธุ์สู่เกษตรกร แพะพันธุ ์ แบลค็ เบงกอล เปน็ แพะทใ่ี หล้ กู ดกเลยี้ งงา่ ยทนตอ่ โรค สามารถเลย้ี งไดท้ กุ สภาพ พื้นท่ีของประเทศไทย เหมาะส�ำหรับเกษตรกรรายย่อยท่ีต้องการเล้ียงแพะ ไว้บริโภคและจ�ำหน่ายเป็นรายได้เสริม พื้นที่สามจังหวัดชายแดนภาคใต้ ประชาชนส่วนใหญ่นับถือศาสนาอิสลาม แพะจึงเป็นสัตว์เลี้ยงที่คู่กับวิถีชีวิต ของคนในพื้นท่ี จังหวัดนราธิวาส มีจ�ำนวนเกษตรกรผู้เล้ียงแพะอยู่ประมาณ 5,270 ราย มปี ระชากรแพะประมาณ 28,675 ตวั ซงึ่ สว่ นใหญเ่ ปน็ แพะพน้ื เมอื ง ทม่ี อี ตั ราการเจรญิ เตบิ โตคอ่ นขา้ งตำ�่ เมอ่ื เทยี บกบั แพะพนั ธแ์ุ บลค็ เบงกอล ซงึ่ ยงั ไมเ่ พยี งพอตอ่ ความตอ้ งการของผบู้ รโิ ภค ทำ� ใหแ้ พะมรี าคาสงู และเปน็ ทตี่ อ้ งการ ของตลาด อยา่ งไรก็ตามการเลยี้ งแพะพนั ธ์แุ บล็คเบงกอลใหค้ ณุ ภาพดี มีปัจจัย ส�ำคัญหลายอย่างโดยเฉพาะอย่างยิ่งปัจจัยเร่ืองของอาหาร เน่ืองจากปริมาณ ความต้องการอาหารของแพะพันธุ์แบล็คเบงกอลจะมากหรือน้อย ข้ึนอยู่กับ การเจรญิ เตบิ โตแตล่ ะชว่ งของแพะ อาหารขน้ เปน็ กลมุ่ อาหารสตั วท์ มี่ สี ารอาหาร เป็นองค์ประกอบอยู่มาก ย่อยง่าย มีกากใยน้อย มีสารอาหารที่จ�ำเป็น ต่อแพะพันธุ์แบล็คเบง กอลอย่างครบถ้วน ทั้งโปรตีน คาร์โบไฮเดรต ไขมัน วิตามิน ซ่ึงการผลิตอาหารข้นที่มีคุณภาพ เกษตรกรต้องมีความรู้ ความเข้าใจ และรู้จกั วตั ถุดิบอาหารสตั ว์ ท่ีเปน็ แหลง่ ของสารอาหารตา่ งๆ ซงึ่ มคี วามเข้มขน้ ของสารอาหารแตกต่างกัน จึงมีการคิดค้นสูตรอาหารท่ีเหมาะสมส�ำหรับแพะ แต่ละช่วงอายุ ปัจจุบันการเลี้ยงแพะพันธุ์แบล็คเบงกอลในจังหวัดนราธิวาส สว่ นใหญใ่ ชอ้ าหารขน้ ทซี่ อื้ ในทอ้ งตลาดซงึ่ มรี าคาแพงทำ� ใหต้ น้ ทนุ การเลยี้ งแพะ พนั ธแ์ุ บลค็ เบงกอลคอ่ นขา้ งสงู การผลติ อาหารขน้ สำ� หรบั แพะพนั ธแ์ุ บลค็ เบงกอล ไว้ใช้เอง ถือเป็นทางเลือกหน่ึงที่ท�ำให้เกษตรกรได้อาหารข้นท่ีมีคุณภาพ เหมาะสมกับแพะพันธุ์แบล็คเบงกอลและสามารถลดต้นทุนในการเล้ียงแพะ พนั ธ์ุแบล็คเบงกอลลงได้ ค่มู ือการใช้ประโยชนป์ าลม์ สาคู 31

่คูมือการผลิตอาหาร ้ขน �สำห ัรบแพะ ัพนธุ์แบ ็ลคเบงกอล งานปศสุ ตั ว์ ศนู ยศ์ กึ ษาการพฒั นาพกิ ลุ ทองฯ ไดศ้ กึ ษาการผลติ อาหาร ขน้ ทม่ี ผี ลตอ่ การเจรญิ เตบิ โตของแพะพนั ธแ์ุ บลค็ เบงกอลโดยใชว้ ตั ถดุ บิ อยา่ งงา่ ย ท่ีมีในท้องถิ่น และราคาถูก ท�ำให้ต้นทุนอาหารข้นถูกกว่าราคาขายปลีก ในท้องตลาด และมคี ณุ ภาพใกลเ้ คยี งกับอาหารทผี่ ลิตเป็นการคา้ รวมท้ังจัดทำ� คู่มือการผลิตอาหารข้นส�ำหรับแพะพันธุ์แบล็คเบงกอล เพื่อใช้เป็นแนวทาง ส�ำหรับการผลติ อาหารขน้ โดยใช้วตั ถดุ บิ ทม่ี ีอยใู่ นท้องถ่นิ 24 คมู่ ือการใช้ประโยชนป์ าล์มสาคู

2. แพะพันธ์ุแบลค็ เบงกอล ค่มู ือการผลิตอาหารขน้ สำ� หรบั แพะพนั ธุ์แบลค็ เบงกอล แพะพนั ธแ์ุ บลค็ เบงกอลมถี นิ่ กำ� เนดิ อยใู่ นประเทศอนิ เดยี และบงั คลาเทศ ถกู จดั เป็นแพะเนื้อ มีชอ่ื วทิ ยาศาสตรว์ า่ Capra aegagrus hircus. ตวั ผูแ้ ละ ตวั เมยี มเี คราและเขาเหมอื นกนั ซงึ่ แตกตา่ งจากแพะพนั ธอ์ุ น่ื แพะพนั ธแ์ุ บลค็ เบง กอล ต้องการสารอาหารเพ่ือใช้ในการเจริญเติบโตแตกต่างกันขึ้นอยู่กับอายุและ ชว่ งของการเจริญเติบโต 2.1 ความเป็นมา แพะพันธุ์แบล็คเบงกอล (Black Bengal Goat) เป็นแพะขนาดเล็ก มถี นิ่ กำ� เนดิ อยใู่ นประเทศอนิ เดยี และบงั คลาเทศ แพะพนั ธด์ุ งั กลา่ วกรมปศสุ ตั ว์ ไดร้ บั พระราชทานจากสมเดจ็ พระกนษิ ฐาธริ าชเจา้ กรมสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี ซงึ่ ทางรฐั บาลสาธารณรฐั ประชาชนบงั กลาเทศไดน้ อ้ มเกลา้ ถวาย เนอื่ งในวโรกาสทส่ี มเดจ็ พระกนษิ ฐาธริ าชเจา้ กรมสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกุมารที รงเจรญิ พระชนมายคุ รบ 50 พรรษาจ�ำนวนโดยเป็นแพะ พ่อพันธุ์ 1 ตัว และแม่พนั ธ์ุ 1 ตัว เม่อื วนั ท่ี 26 มิถนุ ายน 2548 และต่อมาไดม้ ี การนอ้ มเกล้าถวายแพะแม่พนั ธจ์ุ ำ� นวน 10 ตัว เม่อื วันท่ี 1 มีนาคม 2549 และ ต่อมาพระองค์ทรงมีพระกระแสรับส่ังให้กรมปศุสัตว์ด�ำเนินการน�ำแพะเข้ามา ในราชอาณาจักรไทยเพ่ิมเติมอีก 4 คร้ัง จ�ำนวน 31 ตัว เป็นพ่อพันธุ์ 6 ตัว แม่พันธุ์ 25 ตัว และน�ำไปเลี้ยงขยายพันธุ์ ท่ีกลุ่มวิจัยและพัฒนาสัตว์เล็ก และศูนยว์ ิจยั และบ�ำรงุ พันธุส์ ัตว์นครราชสีมา ปัจจุบันกรมปศุสัตว์มอบหมายให้หน่วยงานในสังกัดของกรมปศุสัตว์ ทั้งหมด 10 แห่งจะท�ำหน้าท่ีในการเล้ียงและขยายพันธุ์แพะแบล็คเบงกอล เพ่อื ส่งตอ่ ให้หน่วยงานในสงั กดั และหนว่ ยงานอนื่ ๆ อาทิ โครงการเล้ียงแพะ พระราชทานพนั ธ์ุ “แบลค็ เบงกอล” ซง่ึ รบั ผดิ ชอบโดยมลู นธิ แิ มฟ่ า้ หลวงรว่ มกบั มลู นธิ ชิ ยั พฒั นา โครงการอนั เนอ่ื งมาจากพระราชดำ� รฯิ ศนู ยศ์ กึ ษาการพฒั นาฯ ศูนย์การเรียนรู้ทางการเกษตรฯ เพื่อส่งเสริมแก่เกษตรกรท่ีขอพระราชทาน พนั ธ์ุแพะไว้เลี้ยงเปน็ อาชพี ต่อไป คมู่ ือการใชป้ ระโยชนป์ าลม์ สาคู 35

2.2 ลักษณะท่ัวไป ่คูมือการผลิตอาหาร ้ขน �สำห ัรบแพะ ัพนธุ์แบ ็ลคเบงกอล แพะพันธุ์แบล็คเบงกอลมีขนสั้น เพศผู้ เปน็ มนั เงา สว่ นใหญม่ กั พบสดี ำ� หรอื สนี ำ�้ ตาล เพศเมยี แต่อาจพบขนสีอื่น เช่นสีเทา สีขาว ใบหู มีขนาดเล็กตั้งชี้ไปข้างหน้าขนส้ัน ละเอียด นมุ่ สนั จมกู เปน็ เสน้ ตรงทง้ั เพศผแู้ ละเพศเมยี มีเคราและเขาทั้งเพศผู้และเพศเมียซึ่งมี ความแตกต่างจากสายพันธุ์อื่นๆมีความสูง จากหวั ไหลเ่ ฉลยี่ 50-60 เซนตเิ มตร นำ้� หนกั ตัวเฉลี่ยของเพศผู้อยู่ที่ 20-35 กิโลกรัม ตวั เมยี อยทู่ ี่ 15-20 กโิ ลกรัม บางครง้ั พบว่า แพะเพศเมียในฝูงอายุ 8-9 เดือน ต้ังท้อง แล้ว และมกั ใหล้ ูกแฝด 2-4 ตวั เฉล่ีย 2 ตวั ต่อครอกเป็นแพะที่ให้ลูกดก เล้ียงง่าย ทนตอ่ โรค เนอื้ มคี วามละเอยี ดและไมม่ ไี ขมนั หนังมีความนุ่มสามารถเล้ียงได้ทุกสภาพ พื้ น ท่ี ข อ ง ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย เ ห ม า ะ ส� ำ ห รั บ เ ก ษ ต ร ก ร ร า ย ย ่ อ ย ท่ี ต ้ อ ง ก า ร เ ล้ี ย ง แ พ ะ ไวบ้ รโิ ภคและจ�ำหน่ายเป็นรายไดเ้ สริม 2.3 สารอาหารส�ำหรบั แพะพนั ธแ์ุ บล็คเบงกอล องคป์ ระกอบสำ� คญั ทมี่ อี ยใู่ นอาหารสำ� หรบั แพะพนั ธแ์ุ บลค็ เบงกอลนน้ั คอื สารอาหารตา่ งๆ ทมี่ อี ยใู่ นวตั ถดุ บิ ทน่ี ำ� มาผสมเปน็ อาหารแพะซงึ่ แพะตอ้ งการ สารอาหารเพอื่ นำ� ไปใชใ้ นการเจรญิ เตบิ โต และการใหผ้ ลผลติ สารอาหารทจี่ ำ� เปน็ ส�ำหรบั แพะแบง่ ออกเปน็ หมวดหมูต่ ่างๆ ได้ 5 หมู่ คือ 46 คูม่ ือการใชป้ ระโยชน์ปาลม์ สาคู

1) พลังงาน (คาร์โบไฮเดรต และไขมัน) เป็นแหล่งส�ำคัญ ค่มู ือการผลิตอาหารขน้ สำ� หรบั แพะพนั ธุ์แบลค็ เบงกอล ท่ีให้ความร้อนและพลังงานซ่ึงแพะใช้พลังงานในการเคล่ือนไหว หายใจ ยอ่ ยอาหารป้องกนั ความหนาวเย็นและกระบวนการตา่ งๆในร่างกาย 2) โปรตีน เปน็ สว่ นประกอบในรา่ งกายแพะ ซึ่งจะตอ้ งไดร้ ับ จากอาหารอย่างต่อเนอ่ื งเพ่ือซอ่ มแซมเซลล์ และใชใ้ นกระบวนการสรา้ งโปรตีน และสิ่งทีข่ บั ออกมา เชน่ เอนไซม์ ฮอรโ์ มน เมอื ก น�ำ้ นม เป็นต้น 3) แร่ธาตุ ในร่างกายแพะมีแร่ธาตุต่างๆ อยู่ประมาณ 40 ชนิด ซึ่งจ�ำเป็นต่อการเจริญเติบโตการสืบพันธุ์ เป็นส่วนประกอบในน�้ำนม เป็นส่วนประกอบของโครงสร้าง และเนื้อเย่ือต่างๆเช่น กระดูก ฟันเป็นต้น นอกจากนนั้ ยงั ชว่ ยรกั ษาภาวะความเปน็ กรดเปน็ ดา่ งในรา่ งกาย หากแพะไดร้ บั แร่ธาตุไม่เพียงพอจะกินอาหารน้อยลง โตช้า ขนหยาบ โรคกระดูกอ่อน เป็นอัมพาต คอพอก ลูกแพะเกิดมาไม่มีขน ไม่สามารถควบคุมอุณหภูมิของ ร่างกายให้ปกตไิ ด้ ผลติ นำ�้ นมน้อย อ่อนแอ และอาจตายได้ 4) วิตามิน เป็นสารอาหารที่จ�ำเป็นย่ิง แต่ร่างกายต้องการ ในปรมิ าณทน่ี อ้ ยมาก หากขาดแพะจะแสดงอาการขาดวติ ามนิ -แรธ่ าตชุ นดิ นน้ั ๆ 5) น้�ำ เป็นสารอาหารที่จ�ำเป็นและมีความส�ำคัญที่สุด ท�ำหน้าท่ีเป็นส่วนประกอบของร่างกาย โดยเป็นองค์ประกอบของเซลล์และ เนอ้ื เยอ่ื เปน็ ตวั ทำ� ละลายสารตา่ งๆ ซ่งึ มคี วามสำ� คญั ต่อปฏกิ ริ ิยาเคมีในร่างกาย ควบคุมอุณหภูมิของร่างกาย รักษาความดันออสโมซีส ป้องกันการกระทบ กระเทือนโดยเฉพาะอวัยวะภายในที่ส�ำคัญนอกจากนั้นยังช่วยในการหล่อลื่น แพะที่มีอายุน้อยจะมีปริมาณน้�ำในร่างกายมากไขมันน้อย แต่เม่ืออายุมากข้ึน น้ำ� ในรา่ งกายจะลดลง ค่มู ือการใชป้ ระโยชนป์ าล์มสาคู 75

2.4 ปริมาณความตอ้ งการสารอาหารของแพะระยะตา่ งๆ ปรมิ าณความตอ้ งการสารอาหารของแพะพนั ธแ์ุ บลค็ เบงกอลในแตล่ ะ รุ่นจะมีความแตกต่างกันเพิ่มขึ้นตามอายุของแพะพันธุ์แบล็คเบงกอลปริมาณ ความต้องการสารอาหารของแพะพันธแุ์ บล็คเบงกอล โดยสมั พนั ธก์ ับการเจรญิ เตบิ โตแตล่ ะชว่ ง ดงั นี้ 1) ลูกแพะก่อนหยา่ นม เมื่อลกู แพะเกดิ ใหม่ควรกินนมจากแมภ่ ายใน 2-3 ชว่ั โมง เพราะชว่ งนแ้ี มแ่ พะจะผลติ นมนำ�้ เหลอื งทอ่ี ดุ มไปดว้ ยโภชนะทจี่ ำ� เปน็ และภมู คิ มุ้ กนั โรคเมอ่ื ลกู แพะอายนุ อ้ ยๆ ควรจะปอ้ นนมวนั ละหลายครง้ั แตเ่ มอื่ โตข้ึนก็จะลดจ�ำนวนคร้ังแต่เพิ่มปริมาณน�้ำนมต่อครั้งข้ึน เมื่อลูกแพะแข็งแรง ดแี ลว้ ประมาณ 3-4 สปั ดาห์ ควรฝกึ แยกลกู แพะออกมาอกี คอกเพอ่ื ใหก้ นิ อาหาร ข้นโปรตีน 16 เปอร์เซ็นต์ ควบคูก่ บั การกินนมแม่ จะชว่ ยใหล้ กู แพะจะโตเร็วขน้ึ (ตารางที่ 1) ตารางที่ 1 จ�ำนวนครง้ั และปรมิ าณน�้ำนมท่ีให้ลกู แพะต่อครัง้ ่คูมือการผลิตอาหาร ้ขน �สำห ัรบแพะ ัพนธุ์แบ ็ลคเบงกอล อายลุ กู แพะ จำ� นวนครั้ง/วัน ปรมิ าณน�้ำนมท่ใี หแ้ ตล่ ะครัง้ (ซ.ี ซี.) 0-7 วนั 5 120 1-2 สปั ดาห ์ 4 120-235 2-3 สปั ดาห ์ 4 235-315 3-6 สัปดาห ์ 4 315-450 6-12 สัปดาห ์ 3 450-700 68 คู่มอื การใชป้ ระโยชนป์ าล์มสาคู

2) ลูกแพะหลังหย่านม เมื่อหย่านมใหม่ๆ น�้ำหนักตัวลูกแพะลดลง ค่มู ือการผลิตอาหารขน้ สำ� หรบั แพะพนั ธุ์แบลค็ เบงกอล เนื่องจากเป็นช่วงปรับเปลย่ี นอาหาร การใหอ้ าหารขนึ้ อยกู่ บั จุดประสงค์ดงั นี้ (1) แพะเพศเมยี สำ� หรบั ทำ� พนั ธไ์ุ มค่ วรใหอ้ าหารมากเกนิ ไป เพราะจะ ท�ำให้แพะอ้วน จะผสมพันธุ์ครั้งแรกที่อายุ 7-9 เดือน กรณีให้อาหารหยาบ คุณภาพปานกลาง เมื่ออายุ 3-4 เดือนเสริมอาหารข้นโปรตีน 14 เปอร์เซ็นต์ จ�ำนวน 300-400 กรมั /ตวั /วนั เมือ่ อายุ 6-7 เดือนควรลดอาหารข้นเหลอื เพียง 100-200 กรัม/ตวั /วนั (2) แพะขุน ให้กินอาหารหยาบเต็มท่ี เสริมด้วยอาหารข้น 15 เปอร์เซ็นต์ จ�ำนวน 400 กรมั /ตัว/วัน 3) แมแ่ พะ กอ่ นผสมพนั ธแ์ุ ละชว่ งอมุ้ ทอ้ งควรใหอ้ าหารหยาบคณุ ภาพ ปานกลางเสรมิ ดว้ ยอาหารข้นโปรตีน 14 เปอร์เซ็นต์ จ�ำนวน 200-700 กรัม/ ตวั /วนั ในสัปดาห์สดุ ท้ายกอ่ นคลอดควรลดลดอาหารขน้ ลง 4) แมแ่ พะใหน้ มลกู ใหอ้ าหารหยาบคณุ ภาพปานกลาง เสรมิ ดว้ ยอาหาร ขน้ โปรตีน 16 เปอร์เซน็ ต์ จ�ำนวน 200-700 กรมั /ตัว/วนั 5) พ่อพันธุ์ ก่อนใช้พ่อพันธุ์แพะเข้าฝูงผสมพันธุ์ 6 สัปดาห์ ถึงช่วง ผสมพนั ธ์ุ ใหอ้ าหารข้นโปรตีน 15 เปอรเ์ ซน็ ต์ จ�ำนวน 200-300 กรัม/ตัว/วัน เสรมิ ด้วยหญา้ อย่างเตม็ ท่ี เพ่อื ให้พ่อพันธ์ุมีความสมบรู ณ์ คู่มือการใชป้ ระโยชนป์ าล์มสาคู 97

่คูมือการผลิตอาหาร ้ขน �สำห ัรบแพะ ัพนธุ์แบ ็ลคเบงกอล 3. อาหารข้น อาหารสำ� หรับเล้ียงแพะพนั ธแ์ุ บล็คเบงกอลโดยท่ัวไปมอี ยู่ 2 ประเภท คอื อาหารหยาบและอาหารขน้ โดยอาหารหยาบเปน็ อาหารทม่ี ปี รมิ าณกากหรอื เส้นใยสูงกว่า 18 เปอร์เซ็นต์ แต่มีข้อจ�ำกัดท่ีพืชอาหารสัตว์ในเขตร้อนมีค่า การย่อยได้ต�่ำท�ำให้การกินอาหารลดลง แพะได้รับโภชนะไม่เพียงพอต่อการ เพิม่ ผลผลิตส่วนอาหารขน้ เป็นอาหารทีม่ ีสว่ นประกอบของกากหรือเส้นใยน้อย กว่า 18 เปอร์เซน็ ต์ แพะสามารถย่อยง่ายและมีความเข้มขน้ ของสารอาหารสงู โดยอาหารข้นสามารถแบ่งเป็นชนิดตามระดับของสารอาหารและวัตถุดิบท่ีใช้ ส�ำหรบั ทำ� อาหารขน้ ซ่ึงมีรายละเอียดตา่ งๆ ดงั นี้ 3.1 ชนิดของอาหารข้น อาหารขน้ เปน็ อาหารสตั วท์ มี่ คี ณุ ลกั ษณะของกาก หรอื เสน้ ใยนอ้ ยกวา่ 18 เปอร์เซ็นต์ เป็นอาหารท่ีมีความเข้มข้นของโภชนะต่อหน่วยน้�ำหนักอยู่สูง ใช้เสริมกับอาหารหยาบเพื่อให้แพะสุขภาพสมบูรณ์เพิ่มผลผลิตท้ังการให้เนื้อ หรือการใหน้ ้ำ� นมสูงขึ้นสามารถแบ่งออกเป็น 3 ชนิด ดังนี้ 1) อาหารข้นประเภทพลังงาน จดั เปน็ อาหารทใ่ี ห้พลังงานในระดับสงู พลงั งานทีไ่ ด้จะอยู่ในรูปของคารโ์ บไฮเดรตที่ใชป้ ระโยชนไ์ ดง้ า่ ย เชน่ แปง้ และ น�้ำตาล มีระดับโปรตีนน้อยกว่า 20 เปอร์เซ็นต์ และกากหรือเย่ือใยน้อยกว่า 18 เปอรเ์ ซ็นต์ เช่น ปลายข้าว ข้าวโพด ร�ำละเอยี ด มันส�ำปะหลัง เปน็ ตน้ 2) อาหารข้นเสริมโปรตีน เป็นอาหารที่ให้โปรตีนมากกว่า 20 เปอรเ์ ซ็นต์ สว่ นใหญ่เป็นโปรตนี ท่ีมคี ณุ ภาพดี มักจะมีระดับกรดอะมิโน เช่น ไลซนี เมทไธโอนนี และทรโี อนนี สงู มเี ยอื่ ใยนอ้ ยกวา่ 18 เปอรเ์ ซน็ ตเ์ ชน่ กากถวั่ เหลอื ง กากถวั่ ลิสง กากเมล็ดฝา้ ย ใบกระถินปน่ กากเน้อื ในเมล็ดปาล์มและกากเบียรเ์ ป็นต้น 3) อาหารขน้ สำ� เรจ็ รูป เปน็ อาหารข้นท่ผี สมเสรจ็ แล้ว หรอื หวั อาหาร ทไ่ี ดจ้ ากการผสมวตั ถดุ บิ ตา่ งๆ เพอื่ ใหม้ สี ารอาหารเหมาะสมครบถว้ นตามความ ต้องการของสัตว์ มีทั้งชนิดผง และที่ผ่านกระบวนการอัดเป็นเม็ด เพ่ือลดฝุ่น เพิ่มความน่ากิน และสะดวกต่อการน�ำไปใช้ โดยทั่วไปจะน�ำ อาหารข้นมาใช้ เสริมร่วมกับอาหารหยาบที่เป็นอาหารพ้ืนฐานในสัตว์เคี้ยวเอื้อง เพื่อให้สัตว ์ ได้รับสารอาหารเพียงพอตอ่ การให้ผลผลิตท่ีสูงข้ึน 180 คู่มอื การใช้ประโยชน์ปาลม์ สาคู

3.2 วตั ถดุ บิ อาหารสตั วส์ ำ� หรบั ทำ� อาหารขน้ ค่มู ือการผลิตอาหารขน้ สำ� หรบั แพะพนั ธุ์แบลค็ เบงกอล วัตถดุ บิ อาหารสตั ว์ เปน็ แหล่งของสารอาหารตา่ งๆ ซง่ึ มีความเขม้ ข้นของ สารอาหารแตกต่างกันไป การที่จะให้แพะได้รับสารอาหารทุกชนิดพอดีกับความ 191 ตอ้ งการจงึ ตอ้ งนำ� เอาวตั ถดุ บิ อาหารสตั วห์ ลายๆ ชนดิ มาผสมกนั ในสดั สว่ นทพี่ อเหมาะ เม่ือแบ่งวัตถุดิบอาหารตามปริมาณสารอาหารท่ีมีอยู่ สามารถแบ่งออกได้เป็น 5 ประเภท ดงั นี้ 1) วตั ถดุ ิบอาหารสัตวท์ ่ใี หพ้ ลังงาน วตั ถดุ บิ ประเภทนจ้ี ะใชป้ รมิ าณมากทสี่ ดุ ในสตู รอาหารโดยใชส้ งู ถึง 70-80 เปอร์เซ็นต์มีระดับโปรตีนค่อนข้างตำ�่ ประมาณ 8-12 เปอร์เซ็นต์แหล่ง พลังงานที่ใชท้ ั่วไป ไดแ้ ก่ (1) ข้าวโพด ใช้เป็นแหล่งพลังงาน ควรบด เมลด็ ขา้ วโพดกอ่ นใชผ้ สมอาหาร เลอื กใชเ้ มลด็ ขา้ วโพดทแี่ หง้ สนทิ มีความช้ืนไม่เกิน 13 เปอร์เซ็นต์ไม่มีเชื้อราและมอด มีระดับ แคลเซยี มต�ำ่ แต่มีฟอสฟอรัสสงู มวี ติ ามินเอและบี ค่อนข้างมาก (2) มนั สำ� ปะหลงั หรอื มนั เสน้ มอี ตั ราการยอ่ ย สลายในกระเพาะหมักได้ดีให้พลังงานใกล้เคียงกับข้าวโพด ไม่แนะนำ� ให้ใช้หวั มันสดเลย้ี งสตั ว์ เพราะมสี ารพษิ คอื กรดไฮโดร ไซยานิค เป็นพิษต่อแพะ ให้ใช้ในรูปมันเส้นสามารถใช้ในสูตร อาหารแพะไดส้ ูงถึง 80 เปอร์เซน็ ต์ (3) รำ� ขา้ ว มีคณุ สมบตั ิเปน็ ยาระบาย มกี รด อะมิโนเมไธโอนนี สูง มีวิตามินบสี ูง ปรมิ าณไขมันสงู ไม่ควรเกบ็ ไวน้ าน (เกนิ 1 เดอื น) จะเหมน็ หนื สตั วจ์ ะไมช่ อบกนิ ใชผ้ สมอาหาร ขน้ ระดับไมเ่ กนิ 30 เปอรเ์ ซ็นต์ (4) กากนำ�้ ตาล เปน็ ยาระบายอ่อนๆ ใชผ้ สม อาหารเพื่อเพม่ิ รสชาติ ความนา่ กิน ลดความเปน็ ฝนุ่ ของอาหาร เปน็ ของเหลวข้น สนี ำ�้ ตาลเข้ม กลิน่ หอม รสหวาน มีธาตุ Mg และ K สงู ใชก้ ากนำ�้ ตาลผสมอาหารไดไ้ มเ่ กนิ 8 เปอรเ์ ซน็ ตใ์ นสตู รอาหาร 2) วตั ถดุ บิ อาหารสัตวท์ ่ใี หโ้ ปรตีน วัตถุดิบอาหารสัตว์ประเภทนี้จะให้โปรตีน มากกวา่ 18 เปอรเ์ ซน็ ตส์ ำ� หรบั พลงั งานจะมมี ากนอ้ ยแตกตา่ งกนั ไป โปรตนี จากสัตวค์ ุณภาพจะดีกว่าโปรตีนจากพชื แตจ่ ะมีราคา แพงกว่า แหลง่ อาหารโปรตนี ท่ีใชท้ ่วั ไป ไดแ้ ก่ คมู่ อื การใช้ประโยชนป์ าลม์ สาคู

่คูมือการผลิตอาหาร ้ขน �สำห ัรบแพะ ัพนธุ์แบ ็ลคเบงกอล (1) กากถวั่ เหลอื ง เปน็ แหลง่ โปรตนี คุณภาพดีเป็นผลพลอยได้จากโรงงานสกัดน�้ำมัน ถ่ัวเหลืองใช้ในสตู รอาหารข้นไม่เกิน 40 เปอร์เซน็ ต์ (2) กากนมถว่ั เหลอื งหรอื กากเตา้ หู้ เป็นแหล่งโปรตีนทดแทนกากถั่วเหลืองได้บางส่วน ระดับที่ใช้ผสมสูตรอาหารข้นประมาณ 15-20 เปอรเ์ ซน็ ต์ ไมเ่ หมาะทจี่ ะใชใ้ นอาหารลกู แพะระยะเลก็ (3) กากเน้ือในเมลด็ ปาลม์ ใช้ผสม อาหารแพะเน้ือ ได้ถึง 50 เปอร์เซ็นต์ ส่วนใหญ่ใช้ ทดแทนกากถ่ัวเหลืองซึ่งมีราคาแพงและใช้ร่วมกับ วัตถุดิบแหล่งโปรตีนอ่ืนๆ เช่น พืชตระกูลถ่ัว ใบกระถนิ เปน็ ตน้ การใชก้ ากเนอ้ื ในเมลด็ ปาลม์ ทดแทน วตั ถดุ บิ อน่ื ๆ ในครงั้ แรกตอ้ งคอ่ ย ๆ เพม่ิ เขา้ ไปในสตู ร อาหาร จนสัตวเ์ กิดความเคยชินและกินได้ตามปกติ (4) กากมะพรา้ ว มกี ลนิ่ หอม มกี รด อมโิ นไลซนี ตำ่� มไี ขมนั สงู ใชผ้ สมอาหารขน้ ระดบั ไมเ่ กนิ 20-30 เปอร์เซ็นต์ ควรใช้ร่วมกับแหล่งโปรตีนอ่ืนๆ มีไขมันเหลืออยสู่ ูง จึงเก็บไวไ้ ดไ้ ม่นานจะมีกลนิ่ หืน (5) กากเมลด็ ฝา้ ย มโี ปรตนี 24-28 เปอรเ์ ซน็ ตก์ ากเมลด็ ฝา้ ยมีสารพิษคือ กอสซิปอลหลง เหลอื อยู่ จะทำ� ให้การเจรญิ เติบโตลดลง ไม่แนะน�ำใน สัตว์ขนาดเล็กให้ใช้สัตว์ขนาดใหญ่ โดยใช้ผสมใน อาหารขน้ ระดับไมเ่ กิน 25 เปอร์เซน็ ต์ ในสตู รส�ำหรับ กากเมล็ดฝ้ายสกัดน้�ำมันสามารถใช้ได้สูงถึง 30 เปอร์เซ็นต์หรือใช้ทดแทนกากถ่ัวเหลืองได้ 50 เปอรเ์ ซน็ ตใ์ นสตู รอาหารแพะ 1102 คู่มอื การใชป้ ระโยชนป์ าลม์ สาคู

(6) กากวุ้นเส้นหรือโปรตีน ค่มู ือการผลิตอาหารขน้ สำ� หรบั แพะพนั ธุ์แบลค็ เบงกอล ถั่วเขียว เป็นผลพลอยได้จากการท�ำวุ้นเส้น มีโปรตีนสูง 68-72 เปอร์เซ็นต์มีสัดส่วนกรด อะมิโนใกล้เคียงกับกากถั่วเหลือง จึงใช้ทดแทน กากถวั่ เหลืองได้สงู ถึง 75 เปอร์เซน็ ต์สามารถใช้ กากถ่ัวเขียว (ชนิดทม่ี โี ปรตีน 18-21 เปอรเ์ ซ็นต)์ ได้สูงถึง 20 เปอร์เซ็นต์ ในสูตรอาหารข้น โดยอาจใช้ร่วมกับยูเรีย หรือร่วมกับใบกระถิน เพ่อื เปน็ การลดตน้ ทุนค่าอาหาร (7) กากเบียร์ มคี วามฟา่ มสูง เยื่อใยสูง ไม่ควรให้สัตว์กินในปริมาณมากๆ เพราะกากของข้าวมอลท์ จะไปขยายตัว ในกระเพาะก่อให้เกิดปัญหาต่อระบบการย่อย กากเบียร์สดควรให้กินหมดวันต่อวัน ส่วนกาก เบยี รแ์ หง้ สามารถผสมในสตู รอาหารขน้ ไดถ้ งึ 20 เปอรเ์ ซ็นต์ (8) ยูเรีย แพะสามารถใช้ ประโยชน์จากยูเรียทางอ้อม โดยการย่อยสลาย ของจลุ นิ ทรยี ใ์ นกระเพาะหมกั (กระเพาะผา้ ขร้ี วิ้ ) ห้ามใช้อาหารผสมยูเรียเล้ียงแพะเล็ก หรือแม่ แพะเลยี้ งลูก เพราะลกู แพะมีความไวต่อพษิ ของ ยูเรยี มาก (9) ใบกระถินปน่ ไดจ้ ากการ เ อ า ใ บ ก ร ะ ถิ น ม า ท� ำ ใ ห ้ แ ห ้ ง แ ล ้ ว น� ำ ไ ป บ ด ในกระถินป่นท่ีขายในท้องตลาดมีกิ่งก้านปน มโี ปรตนี 14-30 เปอร์เซน็ ต์ ในใบลว้ นมีโปรตนี 30-33 เปอรเ์ ซ็นต์ คู่มือการใชป้ ระโยชน์ปาล์มสาคู 113

่คูมือการผลิตอาหาร ้ขน �สำห ัรบแพะ ัพนธุ์แบ ็ลคเบงกอล 3) แหล่งโปรตนี จากกรดอะมิโน กรดอะมิโนสังเคราะห์เป็นที่รู้จักกันดีและมีจ�ำหน่ายทั่วไป ราคาไมแ่ พง ไดแ้ ก่ กรดอะมโิ นไลซีนและเมทไธโอนนี กรดอะมิโนท้ังสองชนิดน้ี เป็นกรดอะมิโนที่จ�ำเป็นต้องมีในอาหารและสัตว์ท่ีต้องการในปริมาณมาก แต่ในวัตถุดิบหลัก คือ เมล็ดธัญพืชต่างๆ มักจะมีกรดอะมิโนท้ังสองชนิดน้ีไม่ เพยี งพอกับความต้องการของสตั ว์กระเพาะเดย่ี ว 4) วัตถดุ บิ อาหารสตั วท์ ีใ่ ห้แรธ่ าตุ สัตว์ได้รับแร่ธาตุจากอาหารแต่อาจไม่เพียงพอจึงต้องมีการ เสรมิ แหล่งแรธ่ าตใุ นอาหารผสม การใชแ้ ร่ธาตุสามารถใหใ้ นรปู ของวติ ามนิ และ แร่ธาตุพรีมิกซ์ ยกเว้นแคลเซียมและฟอสฟอรัส เป็นแร่ธาตุที่สัตว์ต้องการใน ปรมิ าณมาก ต้องเสริมต่างหากในสูตรอาหาร 5) วัตถดุ บิ อาหารสตั ว์ทีใ่ ห้วิตามิน สัตว์กระเพาะเดียวไม่สามารถสังเคราะห์วิตามินได้ หรือ สงั เคราะหไ์ ดใ้ นปรมิ าณจำ� กดั ไมเ่ พยี งพอ จงึ จำ� เปน็ ตอ้ งมกี ารเสรมิ วติ ามนิ ลงใน อาหาร การเสริมแร่ธาตุและวิตามินให้แก่สัตว์ มีการเสริมในรูปของพรีมิกซ์ ซ่ึงมีจ�ำหนา่ ยท่ัวไป 4. การผลิตอาหารขน้ การผลิตอาหารข้น เป็นการน�ำวัตถุดิบอาหารสัตว์ ท่ีมีคุณค่าทาง โภชนาการมาผสมคลุกเคล้าให้เข้ากันตามสูตรอาหารที่ค�ำนวณคุณค่าทาง โภชนาการใหเ้ หมาะสมกบั สตั วแ์ ต่ละช่วงวยั งานปศสุ ตั ว์ ศนู ยศ์ ึกษาการพฒั นา พกิ ลุ ทองฯ ไดศ้ กึ ษาการผลติ อาหารขน้ สำ� หรบั การเลย้ี งแพะพนั ธแ์ุ บลค็ เบงกอล โดยใช้วัตถุดิบอย่างง่ายในท้องถ่ิน ซ่ึงมีรายละเอียดของวัตถุดิบที่จ�ำเป็น สตู รอาหารขน้ ขนั้ ตอนการผลติ และแนวทางการใหอ้ าหารขน้ แกแ่ พะพนั ธแ์ุ บลค็ เบงกอล ดังน้ี 1124 คมู่ อื การใช้ประโยชนป์ าลม์ สาคู

4.1 วตั ถุดิบอาหารสตั ว์ที่จ�ำเป็น ค่มู ือการผลิตอาหารขน้ สำ� หรบั แพะพนั ธุ์แบลค็ เบงกอล วัตถุดิบอาหารสัตว์ ท่ีจ�ำเป็นส�ำหรับเตรียมอาหารแพะพันธุ์แบล็ค เบงกอลนน้ั บางชนดิ สามารถหาไดใ้ นทอ้ งถนิ่ เชน่ รำ� ละเอยี ด แตบ่ างชนดิ จำ� เปน็ 153 ตอ้ งจดั ซอื้ จากพนื้ ทภ่ี าคอน่ื ๆ ของประเทศ เชน่ กากนำ้� ตาล มนั เสน้ บด เนอ่ื งจาก นราธิวาสไม่ได้เป็นแหล่งผลิตวัตถุดิบเหล่าน้ี อย่างไรก็ตามวัตถุดิบส�ำหรับการ ผลิตอาหารขน้ สามารถจดั ซอื้ ได้ตามร้านจำ� หน่ายอาหารสตั วท์ ัว่ ไป ซง่ึ วัตถุดิบ อาหารสัตวท์ ีจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งเตรยี มกอ่ นการผสมอาหารข้น มีดังน้ี 1) ขา้ วโพดบด สามารถจดั ซอื้ ไดจ้ ากรา้ นจำ� หนา่ ยอาหารสตั ว์ เนอื่ งจาก แหลง่ ปลกู ใหญอ่ ย่ใู นพ้นื ทภ่ี าคเหนอื ของประเทศไทย 2) ปลายข้าว เป็นผลพลอยได้จากการสีข้าว ซึ่งจะได้ส่วนของปลาย ข้าวประมาณ 15 เปอร์เซน็ ต์ สว่ นใหญใ่ นจังหวดั นราธิวาส สามารถหาซ้อื ปลาย ข้าวพันธุ์ซีบูกันตัง และข้าวหอมกระดังงา จากโรงสีข้าวในพ้ืนท่ีได้ที่เกษตรกร เนอื่ งจากเปน็ ขา้ วพนั ธุพ์ ้นื เมอื งทไ่ี ด้รับความนยิ มในพื้นที่ 3) มนั เสน้ บด เปน็ การนำ� มนั สำ� ปะหลงั ทแี่ หง้ มาบดกอ่ นการผสมอาหาร สามารถจัดซ้ือได้จากร้านจ�ำหน่ายอาหารสัตว์ เนื่องจากแหล่งปลูกส่วนใหญ ่ อย่ใู นพ้นื ที่ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือของประเทศ 4) ร�ำละเอยี ด เป็นผลพลอยไดจ้ ากการสขี า้ ว ควรเลือกใช้รําละเอียด ทีใ่ หม่ ไม่ปลอมปน สามารถหาซ้ือได้จากโรงสีขา้ วในพ้ืนท่ี 5) กากถั่วเหลือง เป็นผลพลอยได้จากโรงงานสกัดน�้ำมันถั่วเหลือง การเลือกซ้ืออาจสังเกตได้ง่ายจากการดู หรือการชิม เช่น กรณีที่สุกเกินไป กากถว่ั เหลอื งจะมสี นี ำ้� ตาลไหม้ และกรณที ด่ี บิ หากชมิ จะมรี สและกลนิ่ เหมน็ เขยี ว 6) กากเน้อื ในเมลด็ ปาล์ม เปน็ ผงสนี ํ้าตาล มีน้ํามนั เหลืออยูนอ้ ยมาก ประมาณ 1–3 เปอรเ์ ซ็นต์ ซง่ึ สามารถใช้ประโยชน์จากโปรตีนและเกบ็ ไดน้ าน กวา่ เป็นวัตถดุ ิบทห่ี าซอื้ ได้งา่ ยในพืน้ ทภี่ าคใต้ 7) ใบกระถนิ ป่น เป็นวัตถุดิบที่เกษตรกรนยิ มใชม้ ากชนดิ หน่ึง เพราะ นอกจากจะหาซอื้ ไดง้ า่ ยแลว้ เกษตรกรยงั สามารถผลติ ไดเ้ องอกี ดว้ ย โดยการผลติ ใบกระถินป่นเพ่ือใช้เองท�ำได้จากการน�ำใบกระถินมาท�ำให้แห้งแล้วน�ำไปบด ละเอยี ด ก่อนการน�ำไปผสมในอาหารขน้ ค่มู ือการใชป้ ระโยชน์ปาลม์ สาคู

8) กากมะพร้าว เป็นผลติ ผลพลอยได้จากการหีบหรอื การสกัดนำ้� มัน มะพร้าว มีโปรตีนประมาณ 20–26 เปอร์เซ็นต์ และเย่ือใย 10 เปอร์เซ็นต ์ กากมะพรา้ วมกั มนี ำ้� มนั เหลอื อยสู่ งู ทำ� ใหห้ นื ไดง้ า่ ย ควรใชใ้ หห้ มดใน 6–8 สปั ดาห์ 9) ยเู รีย เป็นวัตถุดิบทส่ี ามารถหาซอื้ ได้ตามรา้ นขายวัสดเุ กษตร 10) ไดแคลเซียมฟอสเฟต หรือโมโนแคลเซียมฟอสเฟต เป็นแหล่ง ฟอสฟอรสั ทน่ี ิยมใชเ้ ตมิ ในสูตรอาหารสัตว์ แต่ใช้ในปริมาณเพยี งเล็กน้อย 11) เกลือแกง/เกลือป่น เป็นวัตถุดิบอาหารสัตว์ที่ให้แร่ธาตุ มีธาตุ โซเดียม และคลอไรด์หาไดง้ า่ ยมีอยู่ทุกพน้ื ท่ี และใชใ้ นปริมาณเพียงเลก็ น้อย 12) พรมี กิ ซ์ หรือวิตามินผสมลว่ งหนา้ เป็นวิตามินเกลือแร่ และสาร อาหารอื่นๆ ที่มีความเข้มข้นของเน้ือสารค่อนข้างสูง ผสมกับส่ือท่ีเหมาะสม ประเภท แรธ่ าตุ น�ำ้ ตาล วติ ามิน กรดอะมิโน และสารปรุงแต่งตา่ งๆ 13) ก�ำมะถันผง มีลักษณะเป็นผงสีเหลืองอ่อนอาหารข้นทุกสูตรที่ม ี ยูเรียเป็นแหล่งโปรตีนจะต้องเติมก�ำมะถันผงลงไป ด้วยประมาณ 0.1-0.2 เปอร์เซ็นต์เพอ่ื ชว่ ยให้การใชป้ ระโยชน์ของยูเรียดีข้นึ การผสมก�ำมะถนั ผงลงใน อาหารข้นต้องผสมให้เข้ากันอย่างท่ัวถึง เพ่ือให้อาหารข้นมีคุณภาพดี และ สตั ว์ทกุ ตัวได้รับเทา่ ๆ กัน ่คูมือการผลิตอาหาร ้ขน �สำห ัรบแพะ ัพนธุ์แบ ็ลคเบงกอล ข้าวโพดบด ปลายขา้ ว กากถวั่ เหลือง กากเนอื้ ในเมล็ดปาลม์ ใบกระถิน่ ปน่ ขา้ วโพดบด ยเู รีย ไดแคลเซยี มฟอสเฟต เกลอื แกง พรมี ิกซ์ ก�ำมะถันผง 1146 ค่มู อื การใช้ประโยชนป์ าล์มสาคู

4.2 สตู รอาหารขน้ ค่มู ือการผลิตอาหารขน้ สำ� หรบั แพะพนั ธุ์แบลค็ เบงกอล การคำ� นวณสตู รอาหารเพอื่ ผสมอาหารขน้ึ ใชเ้ องในฟารม์ มคี วามสำ� คญั มาก เพราะสามารถเปลยี่ นใชว้ ตั ถดุ บิ ไดห้ ลายอยา่ งตามราคาในฤดกู าลนนั้ ๆ เพอ่ื จะลดตน้ ทนุ คา่ อาหารลง โดยหลกั การคอื การลดตน้ ทนุ ของสตู รอาหารทใ่ี ชเ้ ลย้ี ง สัตว์ให้ต�ำ่ ลง ในขณะทค่ี ณุ คา่ ทางโภชนาการของสูตรอาหารยงั คงเดิม คูม่ อื การใชป้ ระโยชน์ปาลม์ สาคู 157

1168 คู่มือการใชป้ ระโยชนป์ าลม์ สาคู คู่มอื การผลติ อาหารข้นส�ำหรบั แพะพันธ์แุ บลค็ เบงกอล ่คู ืมอการใ ้ชประโยช ์นปา ์ลมสา ูค 1231 คู่มอื การผลิตอาหารขน้ สา� หรับแพะพนั ธ์แุ บล็คเบงกอล ตารางที่ 2 สตู รอาหารและตน้ ทุนอาหารแพะพนั ธ์ุแบลค็ เบงกอลระยะต่างๆ วตั ถดุ บิ (กก.) ลกู แพะหลงั หยา่ นม แพะระยะขุนสง่ ตลาด แม่แพะให้นมลูก (กก.) แพะธรรมดาทอ้ งว่าง อายุประมาณ (อายปุ ระมาณ 7 เดอื นขนึ้ ไป) (กก.) (อายุเกิน 1 ปีขน้ึ ไป) (กก.) 3-7 เดอื น (กก.) สูตร1 สูตร 2 สตู ร 3 สูตร 1 สตู ร 2 สตู ร 3 สูตร 4 สตู ร 5 สตู ร 1 สตู ร 2 สตู ร 3 สูตร 1 สูตร 2 สตู ร 3 ขา้ วโพดบด 40 - - 50 - 50 - - 50 - - 56.5 - - ปลายขา้ ว - 40 - - 50 - - - - - - - - - มนั เสน้ - - 36 - - 45 40 45 - 46 45 - 46.5 45.5 รา� ละเอียด 20 20 25 10 10 18 15 16 10 - - 20 - - กากถวั่ เหลือง 8 8 12 - - - - - - - - - - - (44%โปรตีน) กากมะพรา้ ว 24.5 25.5 19.5 26.5 26.5 23.5 26.5 - 26 25 20 - 20 18 กากเนื้อในเมล็ดปาลม์ - - - - - - - 20.5 - - 21 - - 18 ใบกระถนิ แหง้ 5 5 5 10 10 10 10 10 10 10 10 15 15 15 กากเต้าหแู้ หง้ - - - - - - 5 5 - 15 - 5 15 - ยเู รีย (46-0-0) - - - 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 กระดูกปน่ /ไดแคลเซยี ม 1 1 1 1 1 1 1 1.5 1.5 1.5 1.5 1 1 1 ฟอสเฟต เกลอื ป่น 1 1 1 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 ไวตามนิ แรธ่ าตุ 0.5 0.5 0.5 - - - - - - - - - - - (พรมี ิกซ)์ กา� มะถันผง - - - 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 รวม 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100

4.3 ขน้ั ตอนการผลิตอาหารขน้ ค่มู ือการผลิตอาหารขน้ สำ� หรบั แพะพนั ธุ์แบลค็ เบงกอล การผสมอาหารเลี้ยงสัตว์ จะต้องผสมวัตถุดิบอาหารสัตว์ชนิดต่างๆ มาผสมให้เข้าเป็นเน้ือเดียวกันไม่ว่าสัตว์จะบริโภคส่วนไหนของอาหารข้น สตั ว์จะตอ้ งได้รับสัดส่วนของวตั ถุดบิ อาหารชนิดตา่ งๆ เหมือนสตู รทไ่ี ดค้ �ำนวณไว้ การผสมอาหารสัตว์มีวธิ กี ารผสม อยู่ 2 วธิ ี คือ 1) การผสมอาหารดว้ ยมอื เปน็ วธิ กี ารทเี่ หมาะสมกบั เกษตรกรรายยอ่ ย และผสมอาหารสัตว์ในแตล่ ะวันไม่เกนิ 100-200 กโิ ลกรมั นอกจากน้ยี งั เหมาะ กบั ฟารม์ ทอ่ี ยหู่ ่างจากระบบไฟฟา้ โดยใชพ้ ลวั่ เป็นอุปกรณ์หลกั และใช้แรงงาน จากคน จงึ เหมาะสำ� หรบั ผทู้ เ่ี พง่ิ เรม่ิ ตน้ เลย้ี งสตั วใ์ หมๆ่ สตั วท์ เ่ี ลย้ี งมจี ำ� นวนนอ้ ย โดยข้นั ตอนต่างๆ ดังน้ี (1) การช่ังวัตถุดิบอาหารสัตว์ จะใช้เคร่ืองชั่งน้�ำหนัก 60 กโิ ลกรมั เพ่อื ชงั่ วตั ถุดิบทีใ่ ชใ้ นปรมิ าณมาก และใช้เคร่อื งช่ัง 2 ตำ� แหน่ง เพ่ือช่งั วัตถุดิบทีใ่ ชใ้ นปรมิ าณนอ้ ย (2) น�ำวัตถุดิบที่ผ่านการช่ังมาเทกองรวมกันให้เป็นชั้นๆ โดยให้วัตถดุ บิ ท่ีมีปรมิ าณมากอยดู่ น้ ล่าง ปริมาณนอ้ ยอย่ดู า้ นบน (3) ใชพ้ ลั่วทยอยตักอาหารทอี่ ยูใ่ นกองผสมให้เข้ากันและตั้ง กองใหม่ (4) เมอ่ื ผสมให้วัตถดุ บิ เข้ากันดแี ล้วบรรจุกระสอบหรือน�ำไป เลย้ี งสัตว์ ในฤดูร้อนอาหารที่ผสมแล้วเกบ็ ไดน้ านถึง 14 วนั แต่หากเปน็ ฤดฝู น ควรกินใหห้ มด ภายใน 7 วัน คมู่ อื การใช้ประโยชนป์ าลม์ สาคู 197

่คูมือการผลิตอาหาร ้ขน �สำห ัรบแพะ ัพนธุ์แบ ็ลคเบงกอล (5) ขอ้ ปฏบิ ัตใิ นการผสมอาหารด้วยมอื - ผู้ท่ีจะท�ำการผสมควรสวมหนา้ กากปดิ จมูก สวมหมวก กนั ฝ่นุ เพ่อื กั้นอนั ตรายจากฝุ่นละออง - บริเวณผสมอาหารต้องสะอาด และกว้างพอท่ีจะวาง วัตถุดิบอาหารสัตว์ ไดป้ ระมาณ 100-200 กโิ ลกรมั หรือมากกวา่ - ไม่ควรเปน็ ที่โล่ง เพ่อื ป้องกนั แสงแดดและลมโกรก ถา้ เปน็ ทโี่ ล่งใหใ้ ชฉ้ ากก้ัน เพ่อื ปอ้ งกันลมพดั กันเอาวิตามนิ สญู หาย - ไมค่ วรใหน้ ำ�้ มนั หรอื ไขมนั สมั ผสั แรธ่ าตโุ ดยตรง อาจทำ� ให้ แร่ธาตุบางชนิดเสอื่ มได้ - ควรผสมอาหารใหเ้ ปน็ เนอ้ื เดยี วกนั โดยดจู ากสขี องอาหาร 2) ใช้เครือ่ งจักรกล โดยปกติจะใชใ้ นการผลติ อาหารในปรมิ าณมากๆ ครงั้ ละ 300 กโิ ลกรมั ขึ้นไป จึงไมเ่ หมาะกับเกษตรกรรายยอ่ ย การผสมอาหาร สัตว์ด้วยเครื่องผสมจะชว่ ยให้ขบวนการผสมอาหารมีประสิทธภิ าพมากขน้ึ 4.4 แนวทางการใหอ้ าหารแพะพันธ์ุแบล็คเบงกอล แนวทางการให้อาหารแพะพนั ธ์ุแบล็คเบงกอลจะแปรผนั ตามอายุ ของแพะ เมือ่ แพะมีอายุเพ่มิ มากข้นึ จะมีความสามารถในการกินอาหารไดเ้ พม่ิ ขนึ้ ดงั นน้ั จงึ ควรมีการปรับปรมิ าณอาหารตามช่วงอายขุ องแพะทเี่ ปลี่ยนแปลง ไป เพ่ือให้อาหารน้ันมีความเข้มข้นของสารอาหารเหมาะสมกับอายุแพะ และ ถูกน�ำไปใช้ประโยชน์ได้มากท่ีสุด ส�ำหรับการให้อาหารข้นในแพะพันธุ์แบล็ค เบงกอลนั้น พอจะแบง่ ออกตามช่วงอายขุ องแพะ ดงั แสดงไวใ้ นตารางท่ี 3 1280 คู่มือการใชป้ ระโยชนป์ าล์มสาคู

ตารางที่ 3 แสดงอายุและปรมิ าณอาหารทกี่ นิ ของแพะพนั ธแ์ุ บลค็ เบงกอล ในระยะ อายุต่างๆ อายุ /ระยะ อาหาร ปรมิ าณอาหารท่กี ินเฉลีย่ ต่อวนั ค่มู ือการผลิตอาหารขน้ สำ� หรบั แพะพนั ธุ์แบลค็ เบงกอล แรกเกิด-3วัน นมน้�ำเหลือง เตม็ ท่ี 4 วนั -2 สัปดาห์ นมสด 0.5-1 ลิตร 2-16 สปั ดาห์ วติ ามนิ +แรธ่ าตุ เต็มที่ น�ำ้ เต็มที่ 4 เดอื น-ให้ลูก นมสดหรือนมเทยี ม 0.5-1ลิตร แพะขนุ หญ้าแห้งผสมถัว่ หรือหญ้าสด เต็มที่ แมพ่ ันธอ์ุ ้มุ ทอง, วิตามนิ +แรธ่ าตุ เต็มที่ แม่พันธท์ุ ่หี ยุด น้ำ� เต็มที่ รีดนมและพ่อพนั ธ์ุ อาหารขน้ ทีม่ โี ปรตีนรวม ร้อยละ 22 เรมิ่ ให้วนั ละน้อย จากนั้นคอ่ ยๆเพิม่ ปริมาณ แมพ่ นั ธ์ุระยะใหน้ ม หญา้ สด เตม็ ท่ี วิตามนิ +แร่ธาตุ เตม็ ท่ี น้ำ� เตม็ ที่ อาหารข้นท่ีมโี ปรตนี รวม ร้อยละ 18-20 0.5กก. อาหารหยาบ เต็มที่ วิตามนิ +แร่ธาตุ เต็มที่ นำ�้ เต็มท่ี อาหารข้นทีม่ โี ปรตีนรวม ร้อยละ 15 0.4 กก. อาหารหยาบ เต็มที่ วิตามนิ +แรธ่ าตุ เต็มที่ นำ้� เตม็ ท่ี อาหารขน้ ทม่ี ีโปรตนี รวม ร้อยละ 16-18 0.2-0.7 กก. อาหารหยาบ เตม็ ท่ี วิตามิน+แรธ่ าตุ เตม็ ที่ นำ้� เตม็ ท่ี อาหารขน้ ท่ีมีโปรตนี รวม ร้อยละ 16-18 ขึน้ กบั ปรมิ าณน�้ำนม ท่ีรดี โดยใหอ้ าหาร 0.3-0.5 กก./น�ำ้ นม ท่รี ดี ได้ 1 ลติ ร คมู่ อื การใชป้ ระโยชนป์ าลม์ สาคู 1291

5. ต้นทนุ การผลติ อาหารขน้ ส�ำหรบั แพะพนั ธแ์ุ บลค็ เบงกอล เม่ือเปรียบเทียบระหว่างอาหารส�ำเร็จรูปในท้องตลาดกับอาหารข้น ผสมเอง พบวา่ ตน้ ทนุ ราคาอาหารขน้ เทา่ กบั 23 บาท/กโิ ลกรมั หรอื 700 บาท/ กระสอบ ส่วนตน้ ทุนอาหารทเ่ี กษตรกรผลติ เอง เทา่ กับ 14 บาท/กิโลกรัม หรือ 405 บาท/กระสอบ เม่ือพิจารณาราคาอาหารพบว่า ราคาอาหารท่ีผลิตเอง มรี าคานอ้ ยกวา่ ราคาอาหารในทอ้ งตลาด สามารถลดตน้ ทนุ ได้ 9 บาท/กโิ ลกรมั หรือ 295 บาท/กระสอบ โดยปริมาณอาหารข้นท่ีใช้เล้ียงแพะขุนพันธุ์แบล็ค เบงกอล จะอยทู่ ่ีปรมิ าณ 24 กิโลกรมั /ตวั เกษตรกรจงึ สามารถลดรายจา่ ยได้ (24 กโิ ลกรัม X 9 กโิ ลกรมั ) 216 บาท/ตวั ดงั แสดงไวใ้ นตารางที่ 4 ตารางท่ี 4 เปรยี บเทยี บตน้ ทุนอาหารแพะพันธ์ุแบล็คเบงกอล ตน้ ทนุ ลดต้นทนุ ได้ ่คูมือการผลิตอาหาร ้ขน �สำห ัรบแพะ ัพนธุ์แบ ็ลคเบงกอล อาหารส�ำเร็จรูป อาหารผสมเอง อาหารขน้ ทใี่ ชเ้ ลย้ี งแพะขนุ 23 บาท/กิโลกรมั 14 บาท/กโิ ลกรัม พนั ธแ์ุ บลค็ เบงกอล จะอยู่ หรอื หรอื ทีป่ รมิ าณ 24 กิโลกรัม/ตวั 700 บาท/กระสอบ 405 บาท/กระสอบ เกษตรกรจึงสามารถ ลดตน้ ทนุ ได้ 9 บาท/กโิ ลกรัม หรอื ลดรายจา่ ยได้ (24 กิโลกรมั 295 บาท/กระสอบ X 9 กโิ ลกรมั ) 216 บาท/ตวั 2202 คู่มือการใช้ประโยชน์ปาล์มสาคู

6. เอกสารอ้างอิง ค่มู ือการผลิตอาหารขน้ สำ� หรบั แพะพนั ธุ์แบลค็ เบงกอล พนั ทพิ า พงษเ์ พยี จนั ทร.์ 2538. หลกั การใหอ้ าหารสตั ว์ เลม่ 2 หลกั โภชนศาสตร์ และการประยกุ ต์. ภาควชิ าสัตวศาสตร์ คณะเกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชยี งใหม.่ มณฑล ออ่ นโพธิ์เตี้ย และศกั ดา ประจกั บุญเจษฎา. 2545. การใช้ปาลม์ นำ�้ มนั จากโรงงานสกัดนำ�้ มนั ปาลม์ ขนาดเล็กของศูนย์ศกึ ษาการพัฒนาพกิ ลุ ทองฯเปน็ อาหารเสรมิ เล้ียงโคเน้ือ. เอกสารประกอบการประชมุ วชิ าการ พิกุลทอง 2 ทศวรรษ 8-9 สงิ หาคม 2545. ศูนย์ศึกษาการ พฒั นาพกิ ลุ ทองอนั เนอื่ งมาจากพระราชดำ� ริ จงั หวดั นราธวิ าส น. 149-158. โสภณ ชินเวโรจน์. 2559. คมู่ ือแนะน�ำการให้อาหารแพะเน้อื . กลมุ่ วิจัยและ พฒั นาอาหารสตั ว์ สำ� นกั งานพฒั นาอาหารสตั ว์ กรมปศสุ ตั ว.์ น. 15-46 หนา้ . อุทยั คนั โธ. 2529. อาหารและการผลติ อาหารเลี้ยงสุกรและสตั วป์ ีก. ภาควิชา สตั วบาล มหาวทิ ยาลัยเกษตรศาสตร์กำ� แพงแสน. 297 หนา้ . คมู่ อื การใช้ประโยชนป์ าลม์ สาคู 213

สถานที่ติดตอ่ ศูนยศ์ ึกษาการพัฒนาพิกุลทองอนั เนอ่ื งมาจากพระราชด�ำริ เลขท่ี 95 หมู่ 6 ต.กะลวุ อเหนือ อ.เมือง จ.นราธวิ าส 96000 โทร. 073 – 631033 , 073 – 631038 โทรสาร 073 – 631034 Email:[email protected] ท่ีปรึกษา ปศุสัตวอ์ ำ� เภอสรุ ิน นายแทน รังเสาร ์ คณะผู้จัดทำ� นายหรชิ าญ หมวกสกลุ เจา้ พนกั งานสตั วบาล ศนู ยศ์ กึ ษาการพฒั นาพกิ ลุ ทองฯ นางสาวนุรฮาฟซี ีน ดาโอ๊ะ นักวชิ าการเกษตร ศนู ยศ์ กึ ษาการพัฒนาพิกลุ ทองฯ ่คูมือการผลิตอาหาร ้ขน �สำห ัรบแพะ ัพนธุ์แบ ็ลคเบงกอล 2224 คมู่ อื การใช้ประโยชน์ปาลม์ สาคู