ลิลิตตะเลงพ่าย

ลิลิตตะเลงพ่าย บทที่๑๖-๒๑

๑๖(๑๔๐) ๏ พระฝืนทุกข์เทวษกล้ำ แกล่ครวญ ขับคชบทจรจวน จักเพล้ บรรลุพนมทวน เถื่อนที่ นั้นนา เหตุอนาถหนักเอ้ อาจให้ชนเห็น พระองค์เสด็จเดินทัพมาด้วยความยากลำบาก เสด็จประทับบนหลังช้าง พระที่นั่งจวนเวลาใกล้จะค่ำ จึงมาถึงพนมทวน(อยู่ในจังหวัดกาญจนบุรี) ก็ได้ เกิดเหตุการณ์เป็นลางร้ายแก่พระมหาอุปราชา คำศัพท์ คร่ำครวญ พูด เทวษ รจวน สัมผัสพยัญชนะ สัมผัสสระ

๑๗(๑๔๑) ๏ เกิดเป็นหมอกมืดห้อง เวหา หนเฮย ลมชื่อเวรัมภา พัดคลุ้ม หวนหอบหักฉัตรา คชขาด ลงแฮ แลธุลีกลัดกลุ้ม เกลื่อนเพี้ยงจักรผัน ท้องฟ้าเกิดมืดมิดไปทั่ว มีลมเวรัมภาพัดเอาฉัตรของพระมหา อุปราชาหล่นลงไปแล้วหักกระเด็น จากนั้นก็เกิดฝุ่นฟุ้งตลบหมุนไป คำศัพท์ เวหา ลม เวรัมภา พายุลมร้าย ฉัตรา เครื่องหมายแสดงเกียรติสูงสุด ธุลี ฝุ่น,ละออง จักร อาวุธพระนารายณ์ สัมผัสพยัญชนะ

๑๘(๑๔๒) ๏ พระพลันเห็นเหตุไซร้ เสียวดวง แดเฮย ถนัดดั่งภูผาหลวง ตกต้อง กระหม่ากระเหม่นทรวง สั่นซีด พักตร์นา หนักหฤทัยท่านร้อง เรียกให้โหรทาย พลันที่พระมหาอุปราชาทรงเห็นเหตุการณ์นั้นแล้วก็ทรงตกพระทัย รู้สึกหนักพระทัยราวกับถูกภูเขาใหญ่ตกมาทับทรงหวาดหวั่นพระทัยพระ พักตร์ซัดเซียวรีบตรัสเรียกให้โหรมาทำนาย คำศัพท์ กระหม่ากระเหม่นทรวง กระวนกระวายใจ พักตร์ หน้า หฤทัย ใจ บทนี้มีการเล่นคำซ้ำเสียงคู่ กระ-หม สัมผัสพยัญชนะ สัมผัสสระ

๑๙(๑๔๓) ๏ ทั้งหลายล้วนจบแจ้ง เจนไสย ศาสตร์แฮ เห็นตระหนักแน่ใน เหตุห้าว จักทูล บ่ ทูลไท เกรงโทษ ท่านนา เสนอแต่ดีกลบร้าว เผด็จเสี้ยนศึกสยาม เหล่าโหรผู้เชี่ยวชาญไสยศาสตร์ ทราบถึงลางร้ายที่จะเกิดขึ้นแต่เกรง กลัวโทษจึงไม่กล้าจะกราบทูลตามความจริง แต่ทูลกลบเกลื่อนว่าเหตุร้าย จะกลับกลายเป็นดี คำศัพท์ ไสย คัมภีร์ ทูล บอก,กล่าว เผด็จ ขจัด,ตัด,ขาด บทนี้มีการเล่นคำซ้ำคำว่า ทูล สัมผัสพยัญชนะ สัมผัสสระ

๒๐(๑๔๔) ๏ เหตุนี้ผิวเช้าชั่ว ฉุกเข็ญ เกิดเมื่อยามเย็นดี ดอกไท้ อย่าขุนอย่าลำเค็ญ ใจเจ็บ พระเอย พระจักลุลาภได้ เผด็จเสี้ยนศึกสยาม พวกโหรได้แสร้งทำนายทักว่าเหตุเช่นนี้ ถ้าเกิดในตอนเช้าไม่ดีจะทำให้ ได้รับความเดือดร้อนลำบาก แต่หากเกิดตอนเย็นดีขอให้สบายพระทัยเถิด พระองค์จะได้ลาภจะเอาชนะศึกสยามได้สำเร็จ คำศัพท์ ฉุกเข็ญ ลำบาก ลำเค็ญ ยากเย็นลำบาก พระจักลุลาภ ลาภ บทนี้มีการเล่นคำซ้ำคำว่า อย่า สัมผัสพยัญชนะ สัมผัสสระ

๒๑(๑๕๐) ๏ สระเทินสระทกแท้ ไทถวิล อยู่เฮย ฤๅใคร่คลายใจจินต์ จืดสร้อย คำนึงนฤบดินทร์ บิตุเรศ พระแฮ พระเร่งลานละห้อย เทวษไห้โหยหา พระมหาอุปราชาทรงสดับคำโหรก็ทรงเชื่อครึ่งไม่เชื่อครึ่งพวกโหรอาจ จะทูลเพื่อให้คลายกังวลทรงคิดถึงพระราชบิดามีพระทัยโศกเศร้าโหยไห้ คำศัพท์ ถวิล คิด,คิดถึง,ห่วงหา จินต์ คิด นฤบดินทร์ พระมหากษัตริย์ บิตุเรศ พ่อ บทนี้มีการเล่นคำซ้ำคำว่า สระ สัมผัสพยัญชนะ สัมผัสสระ

๒๒(๑๕๑) ๏ อ้าจอมจักรพรรดิผู้ เพ็ญยศ แม้พระเสียเอารส แก่เสี้ยน จักเจ็บอุระระทด ทุกข์ใหญ่ หลวงนา ถนัดดั่งพาหาเหี้ยน หั่นกลิ้งไกลองค์ ถ้าพระราชบิดาจะทรงสูญเสียพระโอรสแก่ข้าศึกพระองค์จะทรงเจ็บ พระทัยเป็นทุกข์ใหญ่หลวงขนาดไหนราวกับว่าทรงสูญเสียแขนทั้งสองข้าง ไป คำศัพท์ เต็ม สลดใจ เพ็ญ หัน ระทด เหี้ยน บทนี้มีการเล่นซ้ำคำคือคำว่า ระ สัมผัสพยัญชนะ สัมผัสสระ

๒๓(๑๕๒) ๏ ณรงค์นเรศวร์ด้าว ดัสกร ใครจักอาจออกรอน รบสู้ เสียดายแผ่นดินมอญ พลันมอด ม้วยแฮ เหตุ บ่ มีมือผู้ อื่นต้านทานเข็ญ ในการรบกันพระนเรศวรผู้เป็นศัตรูใครจะสามารถออกมาสู้รบได้คงจะ ต้องเสียแผ่นดินมอญคงพินาศย่อยยับเพราะไม่มีผู้จะหาญสู้ต้านทานได้ คำศัพท์ ณรงค์ ต่อสู้,รบ,ทำศึก ดัสกร ข้าศึก รอน ทำให้ลดลง เข็ญ ยาก สัมผัสพยัญชนะ สัมผัสสระ

๒๔(๑๕๓) ๏ เอ็นดูภูธเรศเจ้า จอมถวัลย์ เปลี่ยวอุระราชรัน- ทดแท้ พระชนม์ชราครัน ครองภพ พระเอย เกรงบพิตรจักแพ้ เพลี่ยงพล้ำศึกสยาม น่าสงสารพระราชบิดาที่จะทรงเปล่าเปลี่ยวและโศกเศร้าพระทัยพระองค์ ทรงพระราชภาพมากแล้วเกรงว่าจะทรงเพลี่ยงพล้ำพ่ายแพ้ในศึกสยามครั้งนี้ คำศัพท์ ภูธเรศเจ้า พระเจ้าแผ่นดิน ถวัลย์ ทรง,ครอง,เจริญ อุระ อก,ทรวง ครัน ใช้ประกอบคำอื่นมีความหมายไปในทำนองว่า นัก,ยิ่ง,แท้ สัมผัสพยัญชนะ สัมผัสสระ

๒๕(๑๕๔) ๏ สงครามครานี้หนัก ใจเจ็บ ใจนา เรียมเร่งแหนงหนาวเหน็บ อกโอ้ ลูกตาย ฤ ใครเก็บ ผีฝาก พระเอย ผีจักเท้งที่โพล้ ที่เพล้ใครเผา การศึกสงครามในครั้งนี้เป็นที่หนักใจหนักหนาพระองค์ทรงหนาว เหน็บพระทัย หากต้องตายไปในสนามรบใครจะนำร่างกลับไปศพ คงจะถูกทิ้งไว้ไร้คนเผาเป็นแน่ คำศัพท์ เรียม ใช้แทนตัวผู้พูดสำหรับผู้ชายเรียกผู้หญิงที่รัก เท้ง ทิ้ง บทนี้มีการเล่นเสียงสัมผัสคู่ ท-พ ล (ที่โพล้ ที่เพล้) สัมผัสพยัญชนะ

๒๖(๑๕๕) ๏ พระเนานัคเรศอ้า เอองค์ ฤๅ บ่ มีใครคง คู่ร้อน จักริจักเริ่มรงค์ ฤๅลุ แล้วแฮ พระจักขุ่นจักข้อน จักแค้นคับทรวง พระบิดาคงประทับอยู่ในพระนครเพียงลำพังพระองค์คงไม่มีใครเป็นคู่คิดใน ยามศึกสงครามในการจะริเริ่มดำเนินการศึกพระองค์คงคับแค้นพระทัยเป็นแน่ คำศัพท์ นัคเรศ เมือง ขุ่น เคืองแค้น บทนี้มีการเล่นเสีย งสัมผัสคู่ จ-ร(จักริ จักเริ่ม) / จ-ค(จักขุ่น จักข้อน จักแค้น) สัมผัสพยัญชนะ เสียงสัมผัส

๒๗(๑๕๖) ๏ พระคุณตวงเพียบพื้น ภูวดล เต็มตรลอดแหล่งบน บ่อนใต้ พระเกิดพระก่อชนม์ ชุบชีพ มานา เกรง บ่ ทันลูกได้ กลับเต้าตอบสนอง พระคุณของพระราชบิดามีมากเท่าผืนแผ่นดินเต็มตลอดไปทั้งเบื้องบน และเบื้องล่างพระองค์ทรงให้ชีวิตให้การชุบเลี้ยงจนเติบใหญ่มาเกรงว่าลูก จะไม่ได้กลับมาตอบแทนพระคุณ คำศัพท์ ตรลอด ตลอด ชนม์ การเกิด บทนี้มีการเล่นสัมผัส พ-ก(พระ เกิด พระก่อ) สัมผัสพยัญชนะ สัมผัสสระ

บทวิเคราะห์ด้านวรรณศิลป์ ในแต่ละบทมีการเล่นคำ สัมผัสพยัญชนะ สัมผัสสระ การเลียน เสียงธรรมชาติและโวหารเพื่อให้เกิดความไพเราะในแต่ละบท และยัง มีการใช้ถ้อยคำที่แสดงถึงอารมณ์ในแต่ละบทเช่น ดีใจ ตกใจ เสียใจ เศร้า มีความสุข ฯลฯ ในบทดังกล่าวยังมีการใช้จินตภาพเพื่อให้เห็นภาพ แสง สี เสียง และยังมีคำอัพภาสเพื่อให้มีความสวยงามของคำ ใบบทดังกล่าวมีการใช้บรรยายโวหารในการบรรยายเหตุการณ์ เรื่องราวต่างๆเป็นฉากๆทำให้ผู้อ่านสามารถจินตนาการภาพ เหตุการณ์ในแต่ละบทได้

ตัวอย่างบทประพันธ์ที่มีจินตภาพด้านภาพ เกิดเป็นหมอกมืดห้อง เวหา หนเฮย ลมชื่อเวรัมภา พัดคลุ้ม หวนหอบหักฉัตรา คชขาด ลงแฮ แลธุลีกลัดกลุ้ม เกลื่อนเพี้ยงจักรผัน ตัวอย่างบทประพันธ์ที่มีบรรยายโวหาร พระพลันเห็นเหตุไซร้ เสียวดวง แดเฮย ถนัดดั่งภูผาหลวง ตกต้อง กระหม่ากระเหม่นทรวง สั่นซีด พักตร์นา หนักหฤทัยท่านร้อง เรียกให้โหรทาย

บทวิเคราะห์ด้านเนื้อหา แก่นสำคัญของลิลิตตะเลงพ่ายเป็นการกล่าวถึงพระปรีชา สามารถของพระนเรศวรมหาราชที่สามารถชนะสงครามยุทธหัตถี กับพระมหาราชาแห่งกรุงหงสาวดี ให้ข้อคิดในเรื่องของความกล้า หาญและสติปัญญาการคิดอย่างรอบคอบ

บทวิเคราะห์ด้านสังคม สะท้อนให้เห็นวิถีชีวิตของมนุษย์หรือว่า ขนบธรรมเนียม ประเพณีต่าง ความเชื่อของคนไทย และให้ข้อคิดใน การใช้ชีวิต เช่นความรับผิดชอบต่อหน้าที่ มีความเมตตาอ้อนน้อม การให้อภัย เป็นต้นที่อยู่ในบทต่างๆ

จัดทำโดย น.ส.มนัสนันท์ กันหาเวียง ม.๕/๓ เลขที่ ๑๗ นาย ภูธเรศ วิทยารัมภะ ม.๕/๓ เลขที่ ๒๑ น.ส.ยุพารัตน์ ยิ้มพะวัน ม.๕/๓ เลขที่ ๒๙ น.ส. นวพร จินดาย้อย ม.๕/๓ เลขที่ ๓๓ น.ส.ธัญญาภรณ์ สระแก้ว ม.๕/๓ เลขที่ ๓๘