43 บทที่ 9 การควบคมุ ปองกนั การแพรก ระจายเชอ้ื วัณโรคใน สถานบริการสาธารณสขุ และในชุมชน Infection Control in Health care Facilities and Communities นโยบายของสำนักอนามัย กรุงเทพมหานคร คือ ศูนยบริการสาธารณสุขทุกแหง ตองมีการดำเนิน การควบคุมปองกันการแพรกระจายเช้ือวัณโรค เพื่อลดความเส่ียงของการติดเชื้อและปวยเปนวัณโรคของบุคลากร สาธารณสขุ และเพอื่ พัฒนางานดานการปองกันและควบคุมการแพรกระจายเชื้อวัณโรคในสถานพยาบาลตามขอเสนอแนะ ของผูเช่ียวชาญดา นวัณโรค การดำเนินงานควบคุมปองกันการแพรกระจายเชื้อวัณโรค แบงเปน 2 ระดับ ไดแก ในสถานบริการ สาธารณสขุ (Healthcare Facilities) และชุมชน (Communities) การควบคมุ การแพรก ระจายเชอ้ื วณั โรคในสถานบรกิ ารสาธารณสขุ การควบคมุ การติดเช้ือวัณโรคมีมาตรการหลกั 3 ขอ ดังน้ี 1. การบรหิ ารจดั การท่ีมคี ุณภาพ 1) จัดใหมรี ะบบ One stop Service หรอื ระบบ Fast tract สำหรับบรกิ ารผปู วยวณั โรค 2) การวนิ จิ ฉยั ตอ งเปน ไปตามแนวทางของแผนงานวัณโรคแหง ชาติ (Early diagnosis in presumptiveTB) 3) การรกั ษาตองเปน ไปตามแนวทางของแผนงานวณั โรคแหง ชาติ (Proper drug regimens) 4) ใชกลวิธี DOT กับผปู วยวัณโรคทุกราย โดยเฉพาะอยางย่ิงผูปวยทีม่ เี สมหะระยะแพรเชื้อรวมทง้ั ควรมกี ารบรกิ ารอืน่ ๆ ท่สี นบั สนนุ กลวิธี DOT ดว ย เชน การสนบั สนุนทางจติ ใจ สังคม และเศรษฐกิจ 5) คลนิ ิกวัณโรคควรจดั ในพืน้ ท่ี หรอื วันทใี่ หบ ริการแยกจากคลินิกเสีย่ งอืน่ ๆ เชน คลนิ ิกเอชไอวี คลนิ กิ เบาหวาน คลนิ ิกยาเสพติด คลินิกโรคเร้ือรงั และผปู ว ยเดก็ 6) สถานทที่ ีใ่ หผ ูป ว ยเก็บเสมหะสงตรวจ ควรมีอากาศถายเทสะดวก เชน นอกอาคาร ระเบยี ง อาคาร ไมอนุญาตใหเก็บเสมหะในหองน้ำ สถานบริการสาธารณสุขอาจพิจารณาจัดใหมีตูเก็บเสมหะตามความเหมาะสม ในกรณีท่ีสถานที่จำกัด ไมเอื้ออำนวยตอการจัดการตามแนวทางขางตนได อาจใหผูปวยเก็บเสมหะที่บานและมาสงตรวจ 2-3 วนั ติดตอ กัน คูมือ แนวทางการดำเนนิ งานวัณโรคของสำนกั อนามยั กรุงเทพมหานคร พ.ศ. 2565 ,Guidelines on managing Tuberculosisin Bangkok, Department of Health 2022
44 2. การบริหารจัดการระบบถา ยเทอากาศ 1) เนนระบบถา ยเทอากาศตามธรรมชาต(ิ Natural Ventilation) ทิศทางลมตอ งพดั จากจดุ ท่ี สะอาดกวา ไปสูจดุ ทีป่ นเปอ นมากกวา และพัดออกนอกอาคาร 2) ในพ้ืนที่ท่ีไมสามารถเนนหรืออาศัยการถายเทอากาศตามธรรมชาติ เชน หองที่ติดต้ัง เครื่องปรบั อากาศ อาจมคี วามจำเปน ตอ งติดตั้งเครอื่ งมอื ในการลดหรือทำลายเชอ้ื เชน • UV lamps อาจเปน bare bulb (หลอด UV เปลอื ย), Upper air UV, duct UV • HEPA Filter. ทั้งน้กี ารตดิ ตงั้ เครื่องมอื ในการลดหรือทำลายเชื้อ ตองปรึกษาวิศวกร/ผูเชยี่ วชาญ 3. การปอ งกนั สว นบคุ คลหรือการใชห นากากอนามยั 1) สถานบรกิ ารสาธารณสุขตอ งจัดใหม สี ถานที่สำหรับการคัดกรองผปู วยและสอบถามอาการสงสยั วัณโรคกบั ผูทม่ี าใชบ รกิ ารทกุ ราย รายใดมอี าการไข ไอ นำ้ หนักลด ควรแนะนำใหสวมหนา กากอนามยั ต้ังแตจุดคัดกรอง 2) ผปู วยวัณโรค ผทู ี่สงสัยเปน วัณโรค ไดรับการแนะนำเพ่อื สวมหนากากอนามยั ขณะรอตรวจหรือ ขณะใชบ ริการอื่นๆ ในสถานบริการสาธารณสขุ 3) แพทย พยาบาล เจา หนาท่ีอ่ืนๆ ท่ีทำหนา ท่ีดูแลผูปว ยวณั โรค ควรสวมหนากาก N 95 ตลอดเวลาที่ใหบริการ การควบคุมการแพรก ระจายเชอ้ื วัณโรคในบา น/ชุมชน 1. ผปู ว ยวัณโรคเสมหะพบเชื้อควรแยกหองนอนจากคูส มรส ลูกหลาน ญาติ อยา งนอ ย 2 สัปดาห หรือ จนผลเสมหะดวยวิธี smear ไมพ บเชื้อวัณโรค 2. ติดตามผูสัมผัสในครอบครัว ผูดูแลใกลชิด มารับการตรวจวินิจฉัยทุกคน เพื่อเปนการคนหาผูปวย หรือตดิ เชอื้ วณั โรคตง้ั แตเ ร่มิ แรก (Early Case Detection) 3. ใหค วามรแู กผปู ว ยในการปฏิบตั ิตนทีถ่ กู ตอง การจัดท่ีพักอาศยั ใหโลง การระบายอากาศดี ไมอยูใ นที่ ชุมนุม ไมบวนน้ำลายในที่สาธารณะ กำจัดเสมหะใหถูกตอง โดยบวนใสภาชนะที่มีฝาปดแลวนำไปเทท้ิงในชักโครกหรือ โถสวม ราดน้ำตามใหสะอาด เปนตน 4. สนับสนนุ ใหผ ูปวยสวมหนากากอนามยั Surgical mask อยา งนอ ย 2 เดือน หลังจากรกั ษาดว ย ระบบยาทเี่ หมาะสมอยา งเครง ครัด 5. ใหค วามรแู กป ระชาชน รวมทง้ั กลมุ ผูติดเชื้อเอชไอวี ใหทราบถงึ ความเสยี่ งตอ การปว ยเปนวัณโรค อาการสงสยั วัณโรคและปองกนั การไดร บั เช้อื วณั โรคจากผอู ่ืน คูมือ แนวทางการดำเนินงานวัณโรคของสำนกั อนามัย กรุงเทพมหานคร พ.ศ. 2565 ,Guidelines on managing Tuberculosisin Bangkok, Department of Health 2022
45 แนวทางการประเมนิ มาตรฐานการควบคุมการแพรก ระจายเชอ้ื วณั โรคในสถานพยาบาล จะตองทำเปนระยะๆ อยางนอยปล ะ 1 ครงั้ สิ่งท่ตี อ งประเมนิ ไดแก 1. สถานพยาบาลมแี ผนงานการควบคุมการแพรกระจายเช้ือ (Infectious control) หรอื ไม เชน มีงบประมาณสนับสนุนกิจกรรมน้ีหรือไม เพียงพอหรือไม มีผูรับผิดชอบ มีทีมงาน และมีมาตรฐานการปฏิบัติงาน (Standard operation Procedure : SOP) ของพนื้ ทปี่ ฏบิ ตั งิ านตา งๆ ใหเห็นอยา งชัดเจนหรือไม 2. มีระบบเฝา ระวังการปวยเปนวัณโรคของบุคลากรสาธารณสุขและมีการเฝา ระวงั การติดเช้ือวัณโรคใน บุคลากรสาธารณสขุ หรือไม เชน - มีการตรวจรางกายประจำปข องขา ราชการ/เจาหนาท/ี่ พนักงาน - มกี ารทำ TST สำหรบั บคุ ลากรใหม บรรจุใหม และแผนการจัดการ ถาหากบคุ ลากร มีผล TST เปนบวก มีแผนดำเนินการตอ ไปอยางไร 3. มีการประเมนิ พ้ืนทีเ่ ปา หมายตางๆ อยา งเปน ทางการหรือไม เชน - มี Triage Unit : จดุ คดั กรอง - มีระบบทางดว น (Fast Tract) - มีคลินิกวณั โรคเฉพาะวนั หรอื ไม - มีระบบถายเทอากาศทีด่ เี พียงพอ 4. แผนกผูปวยนอก มีระบบตา งๆเหลา น้หี รือไม - Standing Order สำหรับการตรวจเอกซเรยป อดและการตรวจเสมหะ - การนัดเวลากอ นสง ผูป ว ยไปตรวจเอกซเรย - ถงั ขยะทิง้ ส่งิ ปนเปอ น (Colored code garbage bin ) - หนว ยชันสูตร ไกลจากคลนิ กิ วัณโรค หรอื หนว ยตรวจผปู วยนอก หรือไม เพยี งไร - ควรประเมิน “ความลาชา ในการวินจิ ฉยั วณั โรคและการใหก ารรกั ษาวณั โรค” โดยใชขอ มลู จาก OPD Card 5. คลนิ ิกวัณโรค มีการบริหารจัดการอยางไร เชน - พ้นื ท่ีรอตรวจมรี ะบบระบายอากาศที่ดีหรือไม - มีการบรหิ ารจดั การแบบ One Stop Service หรือไม - ผปู ว ยและญาตมิ กี ารสวมหนา กากอนามัย (Surgical mask) หรือไม - จัดใหมีถงุ ขยะ/ภาชนะ รองรบั ขยะตดิ เชอื้ หรอื ไม - มกี ารบริหารจดั การใหพ ัดลมพดั จากพื้นท่ีสะอาดไปยังพืน้ ทปี่ นเปอนหรือไม อยางไร - แพทย พยาบาล มีการสวมหนากากอนามัย N 95 หรือไม - ในกรณีทต่ี ิดเครือ่ งปรับอากาศ มีการจดั หาอปุ กรณข จัดเช้อื วณั โรคและตดิ ตง้ั และดแู ลที่ ถูกตอ งตามหลกั วิชาการหรอื ไม คมู ือ แนวทางการดำเนินงานวัณโรคของสำนกั อนามยั กรุงเทพมหานคร พ.ศ. 2565 ,Guidelines on managing Tuberculosisin Bangkok, Department of Health 2022
46 6. หอ งเอกซเรย - จดั ใหมรี ะบบระบายอากาศทดี่ หี รอื ไม - จัดใหม ีระบบนดั ผูปวยวณั โรค/สงสัยวณั โรค ในชวงเวลาท่ีเหมาะสมหรือไม - การติดตั้ง UV ถกู ตองตามหลักวิชาการหรอื ไม 7. หนวยชันสูตร - มีเครอ่ื งหมาย “หา มขากเสมหะ” ติดทห่ี องน้ำ บรเิ วณท่รี อผลหรอื ทางเดิน - มี Biosafety Carbinet Class II หรือไม โดยเฉพาะถามกี ารทำการเพาะเช้อื - เจาหนา ที่ใชห นา กากอนามัยชนิด N 95 หรือไม - กรณี ทำ smear เจา หนาที่ใส surgical mask - มีการติดตงั้ หลอดไฟ UV ทเ่ี หมาะสมหรือไม - มีสถานที่เก็บเสมหะทเี่ หมาะสมหรือไม - การรายงานผลชนั สูตรไปยงั แพทย ไดเร็วเพียงใด การเลือกใชเครือ่ งมือเพ่อื ลดหรือทำลายเชื้อวณั โรค UVGI (Ultraviolet Germicidal Irradiation(1-3) UVGI ท่ีมีการติดตั้งและบำรุงรักษาอยางเหมาะสม สามารถทำลายหรือยับย้ัง (inactivate) เช้ือวัณโรค และแบคทีเรีย ไดดีกวาสปอรของเช้ือรา โดยตองระมัดระวังรังสียูวีในระดับลางของคนทำงาน สามารถใชเปนทางเลือก เสริมเรื่องการควบคุมการระบายอากาศในสถานที่ตางๆ เชน โถงรอตรวจ บริเวณที่มีคนมาอยูรวมกัน หองเก็บเสมหะ หอ งพน ยา (aerosolized medication) UVGI แบงไดเปน 1. Duct irradiation ติดต้ังอยูในทอเพ่ือแผรังสีใหกับอากาศที่อยูในทอ กอนปลอยอากาศออกจากหอง หรอื ติดต้งั ใน air-recirculation units 2. Upper-room irradiation ติดต้ังท่ีผนังหอง หรือเพดาน ซึ่งยูวีจะแผรังสีเฉพาะดานบนของหอง ผลกระทบตอสุขภาพ หากสัมผสั UVGI เกนิ ขนาดในระยะเวลาสน้ั ๆ ทำใหเกดิ เยอื่ บตุ าอกั เสบ กระจกตา อักเสบ (Keratoconjunctivitis) นอกจากนี้ทำใหเกิดผิวหนังอักเสบ (Dermatosis) ได ดงั นั้น CDC/NIOSH (Centers for disease control and prevention/ National institute for occupational safety and health) จึ งได แ น ะ น ำ ขอจำกัดในการสัมผัส (Recommended exposure limit, REL) หากสัมผัสยูวีที่ความยาวคล่ืน 254 นาโนเมตร ในเวลา ทำงาน 8 ช่ัวโมง สัมผัสไดไมเกิน 6 มิลลิจูลตอตารางเซนติเมตร (mJ/cm2) หรือ 0.2 (µW/cm2) ไมโครวัตตตอตาราง เซนติเมตร คมู อื แนวทางการดำเนินงานวัณโรคของสำนักอนามยั กรุงเทพมหานคร พ.ศ. 2565 ,Guidelines on managing Tuberculosisin Bangkok, Department of Health 2022
47 ปจ จัยทม่ี ีผลตอ ประสิทธผิ ลของ Upper room UVGI ไดแ ก - การแผรงั สตี กกระทบตอหนว ยพน้ื ท่ี (UVGI Irradiance and dose) อยูในชวง 30-50 ไมโครวัตตต อ ตารางเซนติเมตร (µW/cm2) - การระบายอากาศโดยวิธกี ล (Upper-room UVGI systems and mechanical ventilation) ไดถ ึง 6 ACH (air changes per hour) - การผสมอากาศ (Air mixing) ตอ งมีการเคลอ่ื นทีข่ องอากาศระหวา งดานลา งของหองที่มีการปลอย droplet nuclei และดานบนหองท่ีมี UVGI โดยปองกันไมใหอากาศหยุดนิ่ง หากมีการหยุดน่ิงของอากาศควรใชพัดลม ชวยใหมีการผสมอากาศ หรอื ปรบั ตำแหนง ของอากาศทีร่ ับเขาและปลอยออก - ความช้ืนสมั พัทธใ นอากาศ (Relative humidity, RH) ควรนอยกวาหรอื เทา กับรอ ยละ 60 อณุ หภูมิ ควรอยใู นชวง 20-24 องศาเซลเซียส วิธีติดต้งั Upper-room UVGI หลอดยูวี (UV lamps) จะมีอายุการใชง านประมาณ 8,000-9,000 ช่วั โมง การเปล่ียนหลอดยูวีพรอมกัน ปล ะ 1 ครั้ง ทำใหคุม คา มากกวาทยอยเปลี่ยน หากเพดานหอ งสงู 2.4 เมตร (8ฟตุ ) - 2.7 เมตร (9 ฟตุ ) ควรติดตง้ั หลอดยวู ี แบบมีบานเกล็ด (louvers) อาจเปนแบบติดตั้งที่กลางหอง (pendant type) หรือติดที่ผนังหัอง มุมหอง (รูป A, B) หาก เพดานหอ งสงู 2.7 เมตร (9 ฟตุ ) ขน้ึ ไป อาจใชห ลอดยวู แี บบไมม บี านเกล็ด (รูป C) AB C ในหองท่ีมีความสูงประมาณ 2.4เมตร(8 ฟุต)ตองมีการแผรังสียูวีซี 1.87 วัตตตอตารางเมตร(W/m2) วิธใี ช UVGI (Ultraviolet Germicidal Irradiation ตอ งใชตามคำแนะนำของวิศวกรผูต ิดตงั้ ประกอบกับการใชงานตามคูมอื อยา งเครง ครัด คมู ือ แนวทางการดำเนินงานวัณโรคของสำนักอนามยั กรงุ เทพมหานคร พ.ศ. 2565 ,Guidelines on managing Tuberculosisin Bangkok, Department of Health 2022
48 การบำรงุ รกั ษา • หลอดยวู ี ไมค วรมองเห็นได ไมวา จากมุมไหนของหอง • สวทิ ซปมุ เปด /ปด สามารถติดตง้ั ไดต ำแหนงเดยี วกับสวทิ ซไ ฟธรรมดา และติดปา ยเตอื น(ระวงั รงั สยี วู ี หากเขาไปท่ีบรเิ วณดานบนของหอ ง) • หากในหองนัน้ มีการใชหลอดยูวีที่ไมไ ดปกปด (unshielded) ตองแยกสวทิ ซห ลอดยูวีจากหลอด ธรรมดา ทำสญั ลักษณใหเ หน็ ชัดเจน และตดิ ปายเตือน (ระวังรงั สยี วู ี หา มเขาไปในหองขณะเปด หลอดยูว)ี • หลอดยวู ีจะมปี ระสทิ ธภิ าพลดลงหากมฝี นุ จบั ดังนน้ั ตอ งทำความสะอาดและมกี ารตรวจดหู ลอดเปน ระยะ เชน ปล ะ 4 ครง้ั และเชด็ ทำความสะอาดหลอดยูวีดว ยแอลกอฮอล หามใชน ้ำ • ควรมสี มดุ บนั ทึก (logbooks) วนั เวลา ตำแหนงท่ีวดั รงั สียูวี คา ทอี่ านได และอบุ ตั กิ ารณของการ สมั ผสั ยวู เี กนิ ขนาด ควรวดั เมอ่ื มกี ารตดิ ต้งั ครัง้ แรก หรือมกี ารติดต้ังใหม หรือเกดิ อบุ ตั ิการณข องการสัมผสั รังสียวู เี กินขนาด HEPA filter (High-Efficiency Particulate Air) มีประสทิ ธิภาพในการจบั สิ่งสกปรกในอากาศทมี่ ีอนภุ าคขนาดเล็ก ขนาดมากกวา หรือเทากับ 0.3 ไมครอน ไดท่ีรอยละ 99.97 ควรใชเปนทางเลือกที่เสริมเร่ืองการควบคุมการระบายอากาศ HEPA filter มี 2 ประเภท ไดแก แบบติดฝงกับผนงั หรือเพดานหอง และแบบเคลื่อนยายได (portable) ใชใ นกรณีทเี่ ปน หองปด และการระบายอากาศไมดี (ไมสามารถเปดประตู หรือหนาตางเพ่ือระบายอากาศ) Portable HEPA filter มี 2 ขนาด ขนาดเล็กกรองอากาศได 150 -250 CFM (cubic feet per minute) ใชในหองขนาดเล็ก และขนาดใหญกรองอากาศได 300-1,000 CFM ใชในบริเวณท่ีกวาง เชน โถงรอตรวจ หากอากาศไหลเวียนไปไดท่ัว ทุกตำแหนงภายในหอง แสดงวา Portable HEPA filter ทำงานไดผลดี ตำแหนงท่ีวางเคร่ือง พิจารณาวางใหใกลกับตำแหนงของบุคลากรท่ีปฏิบัติงานเพื่อใหอากาศบริสุทธ์ิเปน อันดับแรก รองลงมาคอยพิจารณาการกำจัดเช้ือในอากาศ ควรเปดเครื่องตลอดเวลาท่ีมีผูปวยในหอง และเปดตออยาง นอยอกี 1 ชวั่ โมงภายหลังผปู ว ยออกไป Small Hepa Filter Unit Large Hepa Filter Unit การเลอื ก HEPA filter ควรเลือกเครอ่ื งท่สี ามารถกรองอากาศไดอยา งนอ ย 6 ACH โดยคำนวณจาก คูม ือ แนวทางการดำเนินงานวัณโรคของสำนกั อนามัย กรงุ เทพมหานคร พ.ศ. 2565 ,Guidelines on managing Tuberculosisin Bangkok, Department of Health 2022
49 ปรมิ าตรหอ ง (ลูกบาศกฟ ตุ ) = ดานกวา งX ดา นยาว X ดานสูง(หนว ยเปน ฟุต, 1ฟตุ เทา กบั 30เซนติเมตร) การไหลของอากาศท่ีตองการ 6 ACH = ปรมิ าตรหอง X 6 (หนวยเปนลูกบาศกฟุตตอชัว่ โมง) = ปรมิ าตรหอ ง X 6 (หนวยเปน ลกู บาศกฟ ตุ ตอนาที) 60 (cubic feet per minute, CFM) หากคำนวณไดคาท่ีตองการแลว ใหเผ่อื การสญู เสียรอยละ 25 (เนื่องจากคาท่ีวดั ไดจรงิ มกั นอยกวาคาที่โฆษณา) นำคาที่ได X 1.25 จะไดคาที่ตองการ หนวยเปน CFM เวลาเลือกซ้ือเคร่ือง ใหเลือกคาที่คำนวณได เปนคาต่ำสุด เชน คำนวณได 95 CFM ใหเลือกซ้ือเคร่ืองท่ีมีประสิทธิภาพ 100, 150, 200 CFM เนื่องจากมักจะเปดความเร็วพัดลมท่ี ความเรว็ ต่ำสุด เพื่อไมใ หเครอื่ งมีเสยี งดงั ขณะทำงาน การบำรุงรกั ษา ควรมกี ารตรวจดแู ผนกรอง (filters) เพือ่ ดกู ารรว่ั และ filter loading ไดแ ก Quantitative filter performance test เชน dioctyl phthalate penetration test ควรทำเม่ือเริ่มติดต้ัง และเปล่ียน แผนกรอง, Leakage test เชน Particle counter หรือ Photometer ควรทำทุก 6-12 เดือนในตำแหนงที่มีการใชงาน ตามปกติ และ Pressure sensing device เชน Manometer เพ่ือดูความเท่ียงและตรวจวัดความจำเปนในการเปล่ียน แผน กรอง คมู อื แนวทางการดำเนนิ งานวัณโรคของสำนกั อนามยั กรงุ เทพมหานคร พ.ศ. 2565 ,Guidelines on managing Tuberculosisin Bangkok, Department of Health 2022
50 บทท่ี 10 การดูแลผปู วยรบั ประทานยาโดยการสงั เกตตรง DOT (directly observed treatment) ในการรักษาวณั โรค ยาอาจจะไมใ ชค ำตอบเดียวของการทำใหผปู วยหายจากโรค เพราะในสถานการณท ่ี เปนจริง จะมีผูปวยสวนหนึ่งที่ไมมีวินัยในการกินยา กลาวคือบางรายอาจกินยาบาง หยุดยาบา ง บางรายลดจำนวนเม็ดยา ลงเพราะทนตอผลขางเคียงไมไหว ทำใหผูปวยท่ีมีพฤติกรรมแบบนี้ จะย่ิงมีความทุกขทรมานเรื้อรังจากวัณโรค และ กอใหเกิดปญหาวัณโรคดื้อยาในสังคม อันจะสงผลใหผูสัมผัสผูปวยมีโอกาสรับเชื้อวัณโรคท้ังดื้อยาและไมด้ือยาได และ ผสู ัมผสั สวนหน่งึ จะเปนวัณโรคในอนาคต วงจรลักษณะนท้ี ำใหวณั โรคยังคงอยูในโลก รวมทง้ั ประเทศไทยดวย การท่ีทำให ผูปว ยวัณโรคอยใู นระบบรักษาจนกระทั่งส้ินสุดการรักษา จะตองจัดใหมีระบบท่ีทำใหเ กิดความมัน่ ใจวาผูปว ยวณั โรคกินยา ครบถวน และถูกตองทุกเม็ด ทุกมื้อ คงเปนที่ยอมรบั วา การเห็นผปู วยกินและกลืนยานาจะเปนวธิ ีการท่ีดีทส่ี ุด ทท่ี ำใหเกิด ความมั่นใจได DOT (directly observed treatment) เปนวิธีการอันหน่ึงท่ีไดรับการยอมรับวามีประสิทธิภาพมากใน การชวยทำใหผูปวยวัณโรคกินยาครบถวนและถูกตอง ทำใหมีผลสำเร็จตอการรักษาอยูในระดับท่ีสูงมาก สงผลให อุบัติการณของวัณโรคลดลงได อยางไรก็ตาม DOT เปนเรื่องที่ทำใหเกิดภาระงานมาก (service burden) เพราะตองจัด ใหมีบริการท่ที ำใหส ามารถกำกับการกนิ ยาของผูปวยอยางถูกตอง ในอดีตองคก ารอนามัยโลกเนนการทำ DOT โดยตองให ผปู ว ยกินยาตอหนา เจาหนา ที่สาธารณสขุ ซ่ึงในความเปนจรงิ อาจจะไมเหมาะสมกบั บางประเทศ ตอมาองคก ารอนามัยโลก ไดผอนคลายมาตราการ DOT โดยเนนการทำ DOT เปนการบริหารจัดการของชุมชน (community DOT) และดวย การพัฒนาของเทคโนโลยี ทำใหประชาชนสวนใหญเขาใจและเขาถึงการใชโทรศัพทมือถือ องคการอนามัยโลกจึงให ขอแนะนำวาสามารถใชเทคโนโลยีเพื่อความสะดวกในการทำ DOT โดยเฉพาะในชุมชนเมืองใหญๆ เรียก การทำ DOT โดยใชเทคโนโลยีโทรศพั ทมอื ถือวา VOT (Video Observed Treatment) DOT แบง ไดเ ปน 2 ประเภท ดังนี้ 1. Person DOT 2. Non person DOT Person DOT เปนการกำกับการกินยา หรือมีพี่เล้ียงในการกินยา โดยพี่เล้ียงเปนบุคคลากรสาธารณสุข หรืออาสาสมัครสาธารณสุข หรือ ผูที่ผูปวยใหความไววางใจได เชน ครู ผูใหญบาน ผูนำชุมชน ตลอดจนญาติ เปนตน สง่ิ ที่จะตองคำนึง คือ การส่ือสารอบรมใหผ ูทำหนาท่ีน้ี เขาใจในบทบาทและประโยชนข องการกำกับการกินยาอยางแทจริง (Trained health volunteer) Non-Person DOT เปน การกำกบั การกนิ ยาโดยใชเ ทคโนโลยี เชน การใชโทรศัพทม ือถือ มกี ารศึกษา ยืนยันวา การใชเ ทคนิค VOT นั้นใหผ ลดีไมด อยกวา Person DOT อยางไรก็ดยี ังมรี ายละเอยี ดเลก็ นอยของการทำ VOT คมู ือ แนวทางการดำเนินงานวัณโรคของสำนักอนามัย กรงุ เทพมหานคร พ.ศ. 2565 ,Guidelines on managing Tuberculosisin Bangkok, Department of Health 2022
51 ทผ่ี เู รียนพงึ ตระหนักและนำไปปรับใช โดยที่ CDC (USA) ไดแนะนำใหการทำ VOT ตอ งเปนในลกั ษณะ การตดิ ตอส่ือสาร สองทาง (Two ways communication) กลา วคือ เจา หนาทีค่ วรสอบถามอาการผูปวยหรือใหก ำลงั ใจผปู วยโดยใชเวลาสั้นๆ DOTS/DOT คำวา DOTS ซ่ึงยอมาจาก Directly Observed Treatment Short course) คำนีเ้ ปน Brand name (เคร่ืองหมายการคา ) ซ่ึงเปน นโยบายท่ีองคการอนามัยโลกใชก ระตนุ ใหประเทศตา ง ๆ นำไปใชเ พื่อควบคุมวณั โรค ใหม ี ประสทิ ธิภาพโดยมงุ เนนการรักษาผปู วยวณั โรคใหห ายมากท่สี ดุ นโยบายนี้ประกอบดวย 5 แนวทางหลกั ดังน้ี 1. ประเทศตองมีพันธะสัญญา (Commitment) ในการทจี่ ะควบคมุ วัณโรคอยางมปี ระสิทธิภาพ หมายความวา จะตองมีการทุมเทสรรพกำลัง ไมวาจะเปนเรือ่ งงบประมาณหรือกำลังคน เพอ่ื การจัดการกับปญ หาวณั โรค โดยท่ี Commitment นี้จะตองมลี ักษณะตอเนอ่ื ง (Sustainable) 2. ประเทศจะตอ งมีการพฒั นาการตรวจทางหองปฏบิ ตั กิ าร เพอ่ื การวนิ ิจฉัยวัณโรคใหถ ูกตอ งและรวดเรว็ 3. ประเทศจะตอ งจดั หาใหมีระบบยาระยะส้นั (6 เดือน) ใหกับผูปว ยวณั โรคทกุ คน 4. ประเทศจะตอ งบรหิ ารยาใหเพียงพอ และไมขาดแคลน 5. ประเทศตองพัฒนา และจัดใหมีระบบบันทกึ ขอ มูล และประเมินผลดานการรักษาผปู วยวัณโรค โดยสรุป DOT เปนนโยบายของสำนักอนามยั ทใ่ี ชกับผูป วยวัณโรคทุกราย (Universal DOT) โดยเนน ทผ่ี ปู วยวัณโรค เสมหะพบเชอื้ และควรทำ DOT ตลอดระยะเวลาของการรักษา การสนบั สนนุ ทางสงั คม(Social support) เปนความจริงที่วัณโรคเปนโรคของคนจนสวนใหญ (Disease of the Poor) ผูที่กำลังปวยเปนวัณโรค ยอมมคี วามไมสบายตวั และไมสามารถทำมาหากินไดตามปกติ ทำใหม ีปญ หาทางเศรษฐกิจ สง ผลใหการรักษาวณั โรคไมไ ด ผลดีนัก ผูเ ชยี่ วชาญไดเสนอแนะวาการสนับสนุนทางสังคม เปนอกี ประเดน็ หนงึ่ ที่แผนงานวณั โรคแหงชาติจะตอ งส่ือสารไป ยังหนวยตรวจรักษาตาง ๆ ใหมีการจัดการเพื่อการสนับสนุนทางสังคมแกผูปวยวัณโรคที่มีความจำเปน (ผูปวยสวนใหญมี ความจำเปน) คูม ือ แนวทางการดำเนินงานวัณโรคของสำนักอนามยั กรุงเทพมหานคร พ.ศ. 2565 ,Guidelines on managing Tuberculosisin Bangkok, Department of Health 2022
52 การสนบั สนนุ ทางสังคมประกอบดว ย 1. การเงิน เชน คาเดินทาง คาอาหาร เปนตน 2. อาหารสงเสรมิ สุขภาพ เชน ไข ตลอดจนอาหารที่จำเปน อนื่ ๆ เชน ขาวสาร เปนตน 3. ของใชท ี่จำเปนอื่น ๆ เชน ผาเช็ดหนา หนา กากอนามัย สบู ยาสฟี น แปรงสีฟน เปน ตน 4. การใหก ำลงั ใจ คมู อื แนวทางการดำเนนิ งานวัณโรคของสำนกั อนามัย กรุงเทพมหานคร พ.ศ. 2565 ,Guidelines on managing Tuberculosisin Bangkok, Department of Health 2022
53 กองควบคุมโรคเอดส วณั โรคและโรคตดิ ตอทางเพศสัมพนั ธ สำนกั อนามัยกรงุ เทพมหานคร โทร 02860 8205 /02 860 8751-6 ตอ 505,515 www.bangkok.go.th/health คมู ือ แนวทางการดำเนนิ งานวัณโรคของสำนักอนามัย กรุงเทพมหานคร พ.ศ. 2565 ,Guidelines on managing Tuberculosisin Bangkok, Department of Health 2022
Search
